Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 56.0KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 13 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

111 Sotish

Amaliy mashg'ulotlar va ularni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlari mavzusi bo‘yicha

Sotib olish
Amaliy mashg'ulotlar va ularni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlari mavzusi bo‘yicha MUNDARIJA: KIRISH…………………………………………………….…….……..… 3 I BOB. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishning pedagogik shart- sharoitlari. 1.1. Ta’lim jarayonida interfaol usullardan foydalanish pedagogik muammo sifatida ………………………………………………………………….. ..............5 1.2. Pedagogik fanlarni o’qitishda interfaol usullardan foydalanishning ahamiyati ……………………………………. ………………………………..…8 1.3. Amaliy mashg'ulotlarning dars sifatiga ta’siri ………….……. ...…… .11 II Mashg'ulotlarni tayyorlashning pedagogik shart-sharoitlari. 2.1 . Z amonaviy ta'lim jarayonida amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish ahamiyati …………………………………………………………………………………………….. ..14 2.2. Ta’lim jarayonida talabalarning amaliy bilimlarini rivojlantirish metodikasi ………………………………………………………………...…. ...18 2.3. Mashg`ulotlarni tashkl etish shakillari va metodlari…………… ......22 III. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish jarayoni. 3.1. Laboratoriya amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish va o'tkazish metodikasi.......................................................................................................... …25 3.2. Ta’lim jarayonida talabalarning amaliy bilimlarini rivojlantirish metodikasi ............................................................................ ………...…….……..30 3.3. Amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalari ………………………...33 XULOSA……………………………………………………….....……....35 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………….……………….36 KIRISH. Kurs ishining dolzarbligi va asoslanganligi. Amaliy mashg‘ulot darslarini ikki turga ajratish mumkin. Bular ma’ruza darsi mavjud bo‘lgan va ma’ruza darsi mavjud bo‘lmagan fanlardan (masalan, chet tillar) o‘tkaziladigan amaliy mashg‘ulotlar. Amaliy mashg‘ulot darslari fan dasturlari va ishchi dasturlari hamda kalendar tematik rejalariga qat’iy amal qilingan holda o‘tkaziladi. Amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish bo‘yicha zarur adabiyotlar ro‘yxati beriladi. Ma’ruza darsi mavjud bo‘lgan amaliy mashg‘ulotlarda asosan ma’ruza darslarida o‘tilgan materiallar mashqlar bajarish yordamida mustahkamlanadi Amaliy mashg‘ulotning o‘ziga xos tomoni o‘quv topshiriqlarining fan mazmunidagi o‘rni, o‘qituvchi va talaba faoliyatining tashkil etilishi bilan xarakterlansada, amaliy mashg‘ulotning vazifasi amaliy va juda tor asosda belgilanadi. U asosan ma’ruza, amaliy mashg‘ulotlarda egallagan bilimlar bayon etilgan bilimlar bayon etilgan malumotlarni chuqur va puxta o‘rganishga talaba mustaqil ishining sifati va o‘zlashtirishning samarasini aniqlash bilimlarni ko‘nikma va malakaga aylantirish maqsadida tashkil qilinadi. Fan-texnika taraqqiyoti ta’lim jarayoniga asosan yangicha yondashishni, ta’limning faol metodlari va texnologiyalarini qo‘llashni talab qilmoqda, chunki xotira kuchiga asoslangan an’anaviy ta’lim berish usuli ta’lim oluvchilarning fikr yuritish va bilish faolligining o‘sishiga ham yordam beradi. Hozirgi vaqtda respublikamizning barcha ta’lim muassasalarida faoliyat 2 olib borayotgan pedagoglar oldida ta’lim oluvchilarga tayyor bilimlarni beribgina qolmasdan, balki ularga mustaqil fikr yuritish, ijodiy izlanish, faollik va ziyraklik ko‘nikmalarini singdirishi kerakligi masalasi turibdi. . Kurs ishining ob ekti: ʼ Mavzuning obekti Amaliy mashg'ulotlar va ularni tashkil etish orqali dars jarayonlari saviyasini ko’tarish. Kurs ishining maqsadi. Kurs ishining asosiy maqsadi. Amaliy mashg'ulotlar orqali o‘quvchilarda bilim ko’nikma va malakalarini oshirish ularning bilim olish darjasini yanada rivojlantirish va shular orqali umumiy dars mazmunini ko’tarishdir. Kurs ishining vazifalari. Amaliy mashg'ulotlar va ularni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlari mavzusining asosiy vazifalari bu ta’lim jarayoniga qanday amaliy mashg’ulotlar orqali yuksak natijaga erishish mumkinligini aniqlab olish va amaliy mashg’ulotlarni o’tkazish uchun barcha shart sharoitlarni yaratip olish mavzuning dolzarb vazifalaridan birlari hisoblanadi Kurs ishining metodilogik asosi. Kurs ishining tuzilishi hajmi mundarija kirish uchta bob xulosa foydalanilgan adabiyotlar royhati hamda ilovalardan iborat . Kurs ishining metodi: Amaliy mashg'ulotlar va ularni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlari mavzusi bo’yicha kurs ishida bir nechta innovatsion metodlardan foydalanilgan. Kurs ishining tarkibi: kurs ishining hajmi kirish mundarija uchta bob xulosa foydalanilgan adabiyotlar royhati hamda ilovalardan iborat. 3 I BOB. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishning pedagogik shart-sharoitlari. 1.1. Ta’lim jarayonida interfaol usullardan foydalanish pedagogik muammo sifatida. Ma’lumki, bugungi kunda darslarni interfaol metodlarsiz tasavvur qilish mushkul. Negaki hozirgi ta lim jarayonida interfaol metodlar, innovatsionʼ texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini o quv jarayonida ʼ qo llashga bo lgan qiziqish, e tibor kundan kunga kuchayib bormoqda. O qituvchi ʼ ʼ ʼ ʼ bu jarayonda o quvchining shaxsiy rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va ʼ tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo naltiruvchilik funksiyasini bajaradi. Ta’lim jarayonida qo‘llaniladigan interfaol ʼ usullar muayyan guruhlarda o‘qitiladigan o‘quv fanining bosh maqsadiga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Aks holda, qo‘llanilgan interfaol usul hech qanday ahamiyatga ega bo‘lmay qoladi. O‘qituvchi tanlagan usul dars davomida bolaning faolligini, kattalar va tengdoshlari bilan to‘g‘ri muloqot qila olishini ta’minlashi, tilda mavjud, biroq o‘quvchi uchun notanish bo‘lgan yangi so‘z va iboralarning mazmunini anglash, eslab qolishga, muloqot jarayonida qo‘llashga harakat qilish ko‘nikmalarini shakllantirishi zarur. Interfaol usullardan foydalanilgan holda o‘tilgan darslar o‘quvchilarni ijobiy fikrlashga, olingan axborotlarni faollikda hal etishga, fikrni erkin bayon qilishga, tashabbuskorlikka, guruhlarda masalalar yechimini topishga, hamkorlikda ish yuritishga chorlaydi. Hozirda ta lim ʼ metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo nalishlardan biri interfaol ʼ ta lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Interfaol usullarni qo llash ʼ ʼ natijasida o quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o z ʼ ʼ fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda himoya qila bilish, sog lom muloqot, ʼ munozara, bahs olib borish ko nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi. ʼ Innovatsiya (inglizcha innovation) – yangilik kiritish, yangilikdir. Innovatsion texnologiyalar 4 pedagogik jarayon hamda o qituvchi faoliyatiga yangilik, o zgarishlar kiritishʼ ʼ bo lib, uni amalga oshirishda asosan interaktiv metodlardan to liq foydalaniladi. ʼ ʼ Interaktiv metodlar – bu jamoa bo lib fikrlash deb yuritiladi, ya ni pedagogik ʼ ʼ ta sir etish usullari bo lib ta lim mazmunining tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu ʼ ʼ ʼ metodlarning o ziga xosligi shundaki, ular pedagog va o quvchilarning birgalikda ʼ ʼ faoliyat ko rsatishi orqali amalga oshiriladi. Ushbu maqolada keltirilgan ʼ zamonaviy metodlar o quvchida mantiqiy, aqliy, ijodiy, tanqidiy, mustaqil ʼ fikrlashni shakllantirishga, qobiliyatlarini rivojlantirishga, raqobatbardosh, yetuk mutaxassis bo lishlariga hamda mutaxassisga kerakli bo lgan kasbiy fazilatlarni ʼ ʼ tarbiyalashga yordam beradi. Ma lumki, interfaol metodlarning yuzdan ortiq turi ʼ mavjud bo lib, ularning aksariyati tajriba-sinovdan o tib, yaxshi natija bergan. ʼ ʼ Keng qo llaniladigan usullar: “Klaster”, “Aqliy hujum”, “Davom yettir”, ʼ “Taqdimot”, “Blits-so rov”, “Muammoli vaziyat” kabilardan foydalanib, darsda ʼ samarali natijalarga erishish mumkin. Darsning o tilgan mavzuni so rash qismida ʼ ʼ “Sinkveyn”, “Teskari test”, “Aql charxi” metodlarini, yangi mavzuni tushuntirish qismida “Insert”, “Pinbord”, “Zinama-zina”, “Bumerang” texnologiyalarini, mavzuni mustahkamlash qismida “Venn diagrammasi”, “Baliq skeleti”, “Nima uchun?”, “Qanday?”, “Konseptual jadval”, “Nilufar guli” kabi grafik tashkil etuvchilar hamda “Tushunchalar tahlili”, “Tjadval”, “Rezyume”, “Kungaboqar”, “Charxpalak” metodlarini, uyga vazifa berishda “FSMU”, “Klaster”, “BBXB” metodlarini qo llash dars samaradorligini ta minlab, o quvchilarning bilimini ʼ ʼ ʼ oshirishga yordam beradi. Quyida ushbu metodlarning ayrimlari haqida kengroq ma’lumot berib o‘tiladi. “6x6x6 metodi. ”Ushbu metod yordamida bir vaqtning o‘zida 36 nafar o‘quvchini muayyan faoliyatga jalb etish orqali ma’lum topshiriq yoki masalani hal etish, shuningdek, guruhlarning har bir a’zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini bilib olish mumkin. «6x6x6» metodi asosida tashkil 5 etilayotgan mashg‘ulotda har birida 6 nafardan ishtirokchi bo‘lgan 6 ta guruh o‘qituvchi tomonidan o‘rtaga tashlangan muammo (masala)ni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga etgach o‘qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi. Qaytadan shakllangan guruhlarning har birida avvalgi 6 ta guruhlar bittadan vakil bo‘ladi. Yangi shakllangan guruh a’zolari o‘z jamoadoshlariga avvalgi guruhi tomonidan muammo (masala) yechimi sifatida taqdim etilgan xulosani bayon etib beradilar va mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar. Ushbu metodni 5, 6, 7 va hatto 8 nafar o‘quvchidan iborat bo‘lgan bir necha guruhlarda ham qo‘llash mumkin. Biroq yirik guruhlar o‘rtasida «6x6x6» metodi qo‘llanilganda vaqtni ko‘paytirishga to‘g‘ri keladi. Chunki bunday mashg‘ulotlarda munozara uchun ham, axborot berish uchun ham birmuncha ko‘p vaqt talab etiladi. So‘z yuritilayotgan metod qo‘llanilayotgan mashg‘ulotlarda guruhlar tomonidan bir yoki bir necha mavzu (muammo)ni muhokama qilish imkoniyati mavjud. “Qorbo‘ron” metodida ikkiga ajratilgan guruh o‘quvchilari bir muammo yuzasidan eng ko‘p to‘g‘ri javoblar topish maqsadida birgalikda muhokama yuritishadi. Har bir to‘g‘ri javob yumaloqlangan qor ko‘rinishida o‘sha guruh hisobiga yozib qo‘yiladi; to‘plangan umumiy ballar miqdori asosida guruhlar baholanadi. Muammo bitta guruhda yoki ikki kichik guruhlarda muhokama qilinadi. Bunda topshiriqlar har xil yoki butun guruhga bitta bo‘lishi mumkin. Guruhlar qo‘yilgan muammoni ma’lum muddat muhokama etib, natijani boshqalarga ma’lum qilishadi. Muammo yechimining eng yaxshi varianti tanlab olinadi. “Qalin va ingichka savollar” metodi. Ta’lim jarayonida savollardan foydalanishda ularni ikki turga: oddiy va murakkab savollarga ajratish qabul qilingan. Bunda oddiy savollar “ha” yoki “yo‘q” yoxud boshqa birorta so‘zlar bilan javob berish mumkin bo‘lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga qisqa yoki ixcham obrazli qilib esa, ingichka savollar deb ham atash mumkin. Murakkab 6 savollar ularga bir nechta so‘zlar, iboralar, gaplar yoki tegishlicha bayon qilish, tushuntirish bilan javob berish lozim bo‘lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga to‘liq yoki yoyiq obrazli qilib esa, qalin savollar deb atash ham mumkin. Shunga ko‘ra ushbu «Qalin» va «ingichka» savollar metodining nomini boshqachasiga «To‘liq» va «qisqa» yoki «Yoyiq» va «ixcham» savollar metodi deb ham atash mumkin. Bu metoddan o‘quvchi- talabalarning o‘zlashtirishini tezkor nazorat qilish hamda faolliklarini oshirish maqsadlarida mashg‘ulotning turli bosqichlarida foydalanish mumkin. 1.2. Pedagogik fanlarni o’qitishda interfaol usullardan foydalanishning ahamiyati. Interfaol metod – ta’lim jarayonida o’quvchilar hamda o’qituvchi o’rtasidagi faollikni shirish orqali o’quvchilarning bilimlarni o’zlashtirishini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo’llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta’limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs-munozaralar o’tkazish, o’quv materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati, ma’ruzalar soni kamligi, lekin seminarlar soni ko’pligi, o’quvchilar tashabbus ko’rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, katta guruh, sinf jamoasi bo’lib ishlash uchun topshiriqlar berish, yozma ishlar bajarish va boshqa metodlardan iborat bo’lib, ular ta’lim-tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o’ziga xos ahamiyatga ega. Hozirda ta’lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo’nalishlardan biri interfaol ta’lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha fan o’qituvchilari dars mashg’ulotlari jarayonida interfaol usullardan borgan sari kengroq foydalanmoqdalar.Interfaol usullarni qo’llash natijasida o’quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o’z fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda himoya qila 7 bilish, sog’lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko’nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi. Bu masalada amerikalik psixolog va pedagog B.Blum bilish va emotsional sohalardagi pedagogik maqsadlarning taksonomiyasini yaratgan. Uni Blum taksonomiyasi deb nomlanadi. (Taksonomiya-borliqning murakkab tuzilgan sohalarini tasniflash va sistemalashtirish nazariyasi). U tafakkurni bilish qobiliyatlari rivojlanishiga muvofiq ravishdagi oltita darajaga ajratdi. Unga ko’ra tafakkurning rivojlanishi bilish, tushunish, qo’llash, tahlil, umumlashtirish, baholash darajalarida bo’ladi. Shu har bir daraja quyidagi belgilar hamda har bir darajaga muvofiq fe’llar namunalari bilan ham ifodalanadi, jumladan: Bilish- dastlabki tafakkur darajasi bo’lib, bunda o’quvchi atamalarni ayta oladi, aniq qoidalar, tushunchalar, faktlar va shu kabilarni biladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: qaytara bilish, mustahkamlay olish, axborotni etkaza olish, aytib bera olish, yozish, ifodalay olish, farqlash, taniy olish, gapirib berish, takrorlash. Tushunish darajasidagi tafakkurga ega bo’lganda esa, o’quvchi faktlar, qoidalar, sxema, jadvallarni tushunadi. Mavjud ma’lumotlar asosida kelgusi oqibatlarni taxminiy tafsiflay oladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: asoslash, almashtirish, yaqqollashtirish, belgilash, tushuntirish, tarjima qilish, qayta tuzish, yoritib berish, sharhlash, oydinlashtirish. Qo’llash darajasidagi tafakkurda o’quvchi olgan bilimlaridan faqat an’anaviy emas, noa’nanaviy holatlarda ham foydalana oladi va ularni to’g’ri qo’llaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: joriy qilish, hisoblab chiqish, namoyish qilish, foydalanish, o’rgatish, aniqlash, amalga oshirish, hisob-kitob qilish, tatbiq qilish, hal etish. Tahlil darajasidagi tafakkurda o’quvchi yaxlitning qismlarini va ular o’rtasidagi o’zaro bog’liqliklarni ajrata oladi, fikrlash mantiqidagi xatolarni ko’radi, faktlar va oqibatlar orasidagi farqlarni ajratadi, ma’lumotlarning ahamiyatini baholaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar 8 namunalari: keltirib chiqarish, ajratish, tabaqalashtirish, tasniflash, taxmin qilish, bashorat qilish, yoyish, taqsimlash, tekshirish, guruhlash. Umumlashtirish darajasidagi tafakkurda o’quvchi ijodiy ish bajaradi, biror tajriba o’tkazish rejasini tuzadi, birnechta sohalardagi bilimlardan foydalanadi. Ma’lumotni yangilik yaratish uchun ijodiy qayta ishlaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: yangilik yaratish, umumlashtirish, birlashtirish, rejalashtirish, ishlab chiqish, tizimlashtirish, kombinastiyalashtirish, yaratish, tuzish, loyihalash. Baholash darajasidagi tafakkurda o’quvchi mezonlarni ajrata oladi, ularga rioya qila oladi, mezonlarning xilma-xilligini ko’radi, xulosalarning mavjud ma’lumotlarga mosligini baholaydi, faktlar va baholovchi fikrlar orasidagi farqlarni ajratadi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: tashxislash, isbotlash, o’lchash, nazorat qilish, asoslash, ma’qullash, baholash, tekshirish, solishtirish, qiyoslash. Interfaol usullar ko’p turli bo’lib, ularning hammasi ham har qanday progressiv usullar kabi eng avvalo, o’qituvchidan mashg’ulot oldidan katta tayyorgarlik ko’rishni talab qiladi. Shularga o’xshash farqlarning ijtimoiy hayotdagi ta’siri to’g’risida bir necha asr muqaddam A.Navoiy o’zining mashhur «Mahbub ul-qulub» asari muqaddimasida shunday yozgan edi: «Umid ulkim, o’qig’uvchilar diqqat va e’tibor ko’zi bila nazar solg’aylar va har qaysisi o’z fahmu idroklariga ko’ra bahra olg’aylar…». Bunda shu asarni har kim turlicha, ya’ni o’z fahmi idroki darajasidagina tushunishi, o’zlashtirishi, foyda ola bilishi va amalda qo’llay bilishi ko’rsatib o’tilgan bo’lib, bundan biz interfaol ta’lim usullarining an’anaviy usullardan asosiy farqlari to’g’risida yuqorida aytgan xulosalarimizni yanada qisqa qilib, o’quvchilarning fahmu idroklarini o’stirishdan iborat, deb ifodalashimiz mumkin. Bunda ta’kidlash lozimki, interfaol ta’lim usullari O’zbekistonda qadim zamonlardan beri ta’lim-tarbiya jarayonida muallim bilan talabalar hamda talabalar bilan talabalar o’rtasidagi muloqotlarda 9 muhokama, munozara, muzokara, mushohada, tahlil, mashvarat, mushoira, mutolaa kabi shakllarda qo’llab kelingan. Bu usullar talabalarning nutq, tafakkur, mulohaza, zehn, iste’dod, zakovatlarini o’stirish orqali ularning mustaqil fikrlaydigan, komil insonlar bo’lib etishishlariga xizmat qilgan. Hozir interfaol mashg’ulotlarni olib borishda ma’lumki, asosan interfaol usullar qo’llanilmoqda. Kelgusida esa bu usullar ma’lum darajada interfaol texnologiyaga o’sib o’tishi maqsadga muvofiq. Bu interfaol usul hamda texnologiya tushunchalarining o’zaro farqini bizningcha, shunday ta’riflash mumkin. Interfaol ta’lim usuli – har bir o’qituvchi tomonidan mavjud vositalar va o’z imkoniyatlari darajasida amalga oshiriladi. Bunda har bir o’quvchi o’z motivlari va intellektual darajasiga muvofiq ravishda turli darajada o’zlashtiradi. Interfaol ta’lim texnologiyasi — har bir o’qituvchi barcha o’quvchilar ko’zda tutilgandek o’zlashtiradigan mashg’ulot olib borishini ta’minlaydi. Bunda har bir o’quvchi o’z motivlari va intellektual darajasiga ega holda mashg’ulotni oldindan ko’zda tutilgan darajada o’zlashtiradi. Interfaol mashg’ulotlarni amalda qo’llash bo’yicha ayrim tajribalarni o’rganish asosida bu mashg’ulotlarning sifat va samaradorligini oshirishga ta’sir etuvchi ayrim omillarni ko’rsatishimiz mumkin. 1.3. Amaliy mashg'ulotlarning dars sifatiga ta’siri. O’z tarixiga yangicha tafakkur asosida yondashish, ulug’ ajdodlarimiz qoldirgan boy madaniy, ma’naviy meroslarini o’rganish uchun ulkan imkoniyatlar yaratib berildi. Shu bilan birgalikda, milliy g’ururimiz qayta tiklandi. Respublikamizda ilm - fan, shu jumladan pedagogika fani ham o’zining yangi taraqqiyot bosqichiga ko’tarilmoqda [1-4]. O’tmishdagi pedagogik tafakkur daholarining shuhratini tiklash, ularning g’oyalarini xalq hayotiga tadbiq etish 10 kabi ko’plab ulug’ ishlar amalga oshirilmoqda. Buyuk bobomiz Abdulla Avloniy “Tarbiya bizlar uchun yo hayot - yo mamot, yo najot - yo halokat, yo saodat - yo falokat masalasidir” deb bejizga aytmaganlar. Bu fikr esa, hozirda demokratik jamiyat qurayotga, buyuk davlatni barpo etayotgan Vatanimiz O’zbekiston Respublikasi uchun alohida bir shior bo’lib xizmat qiladi [5-8]. Keng pedagogik ma’nodagi tarbiya ma’lum maqsadga yo’naltirilgan bo’lib, jamiyat tomonidan tayyorlangan, ajratilgan kishilar yoxud o’qituvchilar, tarbiyachilar tomonidan amalga oshiriladi, turli xildagi o’quv mashg’ulotlari, maxsus o’tkaziladigan bir qator tarbiyaviy tadbirlarni o’z ichiga oladi. Ko’pchilik olimlar tarbiya deganda faqat bolaga tarbiya berishni tushunadilar. bu fikr esa, ancha tor tushuncha hisoblanadi. Chunki tarbiyaga faqat bolalar emas, balki kattalar ham muhtojdir. Hozirgi kunda esa ba’zi yigit - qizlarimiz, shuningdek yoshi kattalar ham odob - axloq qoidalariga zid ishlarni ham amalga oshirayotganini ko’rishimiz mumkin1 . Demak, pedagogika insonni go’dakligidan boshlab to umrining oxirigacha kerak bo’ladi. Shu bilan birgalikda, turmush odobiga o’rgatuvchi va shu narsalarni tahlil va tadqiq etuvchi fan desak ham bo’ladi2 . Dars, uning turlari va tuzilishi mavzusini o’rganish bo’yicha quyidagilar asosiy vazifa sifatida belgilandi [9]. 1. Ya. A. Komenskiyning ta’limni tashkil qilishdagi qarashlari. Uning dunyoqarashidagi ayrim xususiyatlar uyg’onish davri madaniyatining ta’siri ostida vujudga kelish faoliyatini o’rganish. 2.Hozirgi kundagi ta’lim jarayonida qo’llanilayotgan sinf - dars tizimi. O’quvchilarning mashg’ulot jarayonida o’rganilayotgan fan asoslarini chuqur egallashlari, uning idrok etish qobiliyatlari va ma’naviy - axloqiy sifatlarini tarbiyalashdagi vazifalarini o’rganish. 3.Komil shaxsni rivojlantirishda darsning ahamiyati va yangilanayotgan pedagogik tafakkur talablariga ko’ra zamonaviy dars xususiyatlarini o’rganish. 4.Zamonaviy didaktik talablar asosida tashkil qilingan , Yevropaliklarning mustamlakalar uchun 11 kurashi mavzusi bo’yicha darsning texnologik xaritasini ishlab chiqish. XVI asrning oxiri va XVII asrning boshlarida buyuk Chex pedagogi Ya. A. Komenskiy ( 1592 - 1670 ) tarixda birinchi bo’lib maktab ta’limida sinf - dars tizimini yaratgan. Ya. A. Komenskiyning ta’limni tashkil qilish haqidagi qarashlari bir qator jiddiy qarshiliklarga uchragan bo’lsa ham g’arb mamlakatlariga juda ham tez tarqaldi. Ta’limni tashkil qilishning birdan - bir shakli deb e’tirof etilgan [10- 14]. Sinf - dars tizimi sharq mamlakatlariga, jumladan Markaziy Osiyodagi eski musulmon maktablariga tadbiq bo’lmadi. Ularda oktabr to’ntarilishiga qadar o’rta asr maktablarig solinmog’i kerak bo’ladi. Bu esa, o’z navbatida, o’quvchilarning oldindan o’zlashtirgan bilimlarini ham ishga tushirishga xizmat qiladi va to’g’ri baholash uchun katta imkoniyat yaratib beradi. Shu bilan birgalikda, o’quvchilarning mustaqil mantiqiy fikr yuritishlari, qunt, irodani mustahkamlash, nutq madaniyatini rivojlantirish, tegishli ko’nikma va malakalar bilan qurollantirishda mustaqil ishning ahamiyati doim diqqat markazida bo’lishi, dars jarayonini shu maqsadga muvofiq qurish nazarda tutilishi kerak. Dars jarayonida o’tilayotgan o’quv materiallarining boshqa fanlarga aloqador mavzulari bilan bog’liqligini ko’rsatish ham eng muhim ahamiyatga egadir [23]. Komil shaxsni rivojlantirishda darsning ahamiyati va yangilanayotgan pedagogik tafakkur talablariga ko’ra zamonaviy darsning o’ziga xos xususiyatlari. Dars - yuqorida aytib o’tilgandek, o’qitishni tashkil etishning o’zgarmas shakli emas. O’quv amaliyotida va pedagogik tafakkur doimo darsni takomillashtirish yo’llarini izlaydi4 . Turli - tuman fikr va mulohazalarni hisobga olgan holda dars quyidagi umumiy didaktik talablarga javob berishi kerak bo’ladi: 1. Har bir dars ma’lum bir maqsadni amalga oshirishga qaratilgan va puxta rejalashtirilgan bo’lishi kerak. 2. Har bir dars mustahkam g’oyaviy - siyosiy yo’nalishlarga ega bo’lishi kerak. 12 3. Har bir dars hayot bilan, amaliyot bilan bog’langan bo’lishi kerak. 4. Har bir dars xilma - xil usul, uslub va vositalardan unumli foydalangan holda olib borilishi kerak. 5. Darsga ajratilgan har bir soat va daqiqalarni tejash, undan unumli foydalanish kerak. 6. Har bir dars o’qituvchi va o’quvchilarning faolligi va birligini ta’minlab berishi kerak. 7. Darsda o’quv materiallarining mazmuniga oid ko’rsatmali qurollar, texnika vositalari va kompyuterlardan foydalanish kerak bo’ladi. 8. Dars mashg’ulotini butun sinf bilan umumiy olib borish bilan har qaysi o’quvchining individual xususiyatlari, ularning mustaqilligini oshirish hisobga olinadi. 9. Har bir darsda mavzuning harakteridan kelib chiqib, xalqimizning boy pedagogik merosiga murojat qilish va undan unumli foydalanish kerak. Shu bilan birgalikda ko’plab imkoniyatlarni va yangiliklarni qidirib topish kerak bo’ladi. Bir soatlik darsga mo’ljallangan dastur materiallarining mazmunini bayon qilish uchun didaktik maqsad va talablarga muvofiq ravishda tashkil qilingan mashg’ulot turi dars turi deb yuritiladi 13 II Mashg'ulotlarni tayyorlashning pedagogik shart-sharoitlari. 2.1 . Z amonaviy ta'lim jarayonida amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish ahamiyati. Ta’limning bugungi vazifasi o‘quvchilarni kun sayin ortib borayotgan axborot ta’lim muhiti sharoitida mustaqil faoliyat ko‘rsata olish, turli sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qo‘llash va axborot oqimidan oqilona foydalanishga o‘rgatishdan iborat. Bugungi kunda boshqa sohalar qatorida ta’lim sohasida islohatlar olib borilmoqda shu o‘rinda Maktab menejmenti sohasida ham bir qancha ishlar amalga oshirilmoqda. Bular jahondagi ta’limi rivojlangan davlatlar qatorida kirish, Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev aytganlaridek:“Ta’lim muassasalari faoliyatini tubdan yaxshilash, eng ilg’or xorijiy tajribani o‘rganish, har jihatdan zamonaviy tizim yaratish bugungi kunning talabi, ta’limni rivojlantirmasdan hech bir sohani rivojlantirib bo‘lmaydi”. Prezidentimizning bu fikrlari negizida qanchalik chuqur ma’no borligi bizga ma’lum. Bugungi kunda mustaqil taraqqiyot yo‘lidan ildam borayotgan mamlakatimizning uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish va takomillashtirish, yangi sifat bosqichiga ko‘tarish, unga ilg’or pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy qilish hamda ta’lim samaradorligini oshirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan. Mamlakatimizda olib borilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar ta’lim tizimida ham o‘ziga xos o‘zgarishlarni kiritish va yangiliklarni joriy etish zaruratini belgilab bermoqda. Yuqoridagi vazifalar ichida eng muhimi, bu o‘quv jarayonini tashkil etish uchun eng maqbul bo‘lgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqishdir. Amaliy mashg‘ulotlar - bu o‘qituvchi rahbarligida talabalar tomonidan bir yoki bir nechta amaliy ishlarni bajarishga qaratilgan o‘quv jarayonini tashkil 14 etish shakli. Bu atama laboratoriya ishi va mashqlar kabi tushunchalarni o‘z ichiga olgan tayanch tushuncha sifatida ishlatiladi. Amaliy mashg‘ulotlar o‘qituvchi va talabalar tomonidan o‘quv fanining ayrim nazariy qoidalarini batafsil ko‘rib chiqishni tashkil etadigan va talabalar tomonidan ishlab chiqilgan vazifalarga muvofiq individual ravishda amalga oshirish orqali ularni amaliy qo‘llash va ko'nikmalarini shakllantiradigan o‘quv mashg‘ulotlarining asosiy turlaridan biri. Amaliy topshiriqlarning asosiy didaktik maqsadi talabalarning ma‘ruza va mustaqil ish jarayonida olgan ilmiy bilimlarini kengaytirish, chuqurlashtirish va batafsil bayon qilish va o‘quv materialini o‘zlashtirish darajasini oshirish, ko‘nikmalarni shakllantirish, ilmiy fikrlash va og‘zaki nutqni rivojlantirishga qaratilgan. Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish shunday tuzilishi kerakki, talabalarning malakasini samarali rivojlantirishi va zarur yordam ko‘rsatishi kerak. Zamonaviy o‘quv jarayonida amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishga quyidagi strategiyalar yordam beradi: 1. Maqsad va natijalarni belgilash: Har bir amaliy ish boshida talabalar uchun maqsad va kutilayotgan natijalar aniq belgilanishi kerak. Bu ularga qanday ko‘nikmalarga ega bo‘lishlarini tushunishga yordam beradi va diqqatni o‘quv maqsadlariga qaratadi. 2. Amaliy topshiriqlarni loyihalash: Amaliy ish shunday tuzilishi kerakki, ma’ruza va boshqa o‘qitish shakllari davomida olingan bilimlardan unumli foydalanish, talabalarni qo‘shimcha ma’lumotlar bilan ortiqcha chalg‘itmaslik kerak. Bundan tashqari, amaliy topshiriqlar barcha talabalar uchun tushunarli bo‘lishi kerak. 3. Resurslar bilan ta’minlash: Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishning yana bir muhim jihati kompyuterlar, jihozlar va maxsus dasturiy ta’minot kabi vazifalarni bajarish uchun zarur resurslar bilan ta’minlashdir. 4. Nazorat va qo‘llab-quvvatlash: O‘qituvchi talabalarning amaliy topshiriqlari bajarilishini nazorat qilishi, zarur hollarda ularga yordam ko‘rsatishi kerak. Bu aloqa, maslahat va muayyan muammolarni hal qilishda yordamni o‘z 15 ichiga olishi mumkin. 5. Baholash va fikr-mulohazalar: Amaliy mashg‘ulotlarni o‘z vaqtida tekshirish va baholash o‘quvchilarning yutuqlarga erishishlariga va kamchiliklarini bartaraf etishga yordam beradi. 6. Talabalarni muammolarni hal qilishga jalb qilish: Agar talabalar ba’zi real muammolarni hal qilishda ishtirok etsalar, amaliy mashg‘ulotlar samaraliroq bo‘lishi mumkin. Bu haqiqiy muhitni yaratishga yordam beradi va talabalarni real vaqt jarayonida fikrlab, harakat qilishlari uchun imkon yaratadi. 7. Jamoaviy ishlashni rivojlantirish: Amaliy mashg‘ulotlar talabalarda jamoada ishlash qobiliyatini rivojlantirishi kerak. Bunga talabalar guruhlarda bajarishi mumkin bo‘lgan topshiriqlarni tayinlash, shuningdek seminarlar va munozaralar, debatlar o‘tkazish orqali erishish mumkin. 8. Uchinchi tomon o‘zaro aloqalari: Amaliy mashg‘ulotlarda talabalarga haqiqiy kompaniyalar yoki tashkilotlar bilan o‘zaro aloqada bo‘lish imkoniyatini yaratib berish mumkin. Bu ularga kompaniyalar qanday ishlashi haqida aniqroq tasavvurga ega bo‘lish imkonini beradi va ularga kelajakdagi rivojlanishlari uchun potensial aloqalarni o‘rnatish imkoniyatini beradi. Amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish o‘quv maqsadlari va talabalarning ehtiyojlarini hisobga olishi kerak. Amaliy mashg‘ulotlarni samarali tashkil etish talabalarga amaliy tajriba orttirish, qobiliyatlarini oshirish va kelajakdagi kasbiga tayyorgarlik ko‘rish imkonini beradi. Ularning sifatli va samarali o‘tishida o‘qituvchi mohorati muhim rol o‘ynaydi. Amaliy mashg‘uloti o‘ziga xos ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyatga ega. Unda talabalar o‘z fikrlarini, nuqtai nazarlarini ochiqdan ochiq bayon etadilar, qat’iyatlik bilan o‘zlashtirganlarini himoya qiladilar, muloqatda fikr almashadilar. Amaliy mashg‘ulot haqiqatan ham qiziqarli bo‘lishi uchun u baxs-munozara shaklida, ammo boshqariladigan qilib tashkil ettirilishi kerak. Amaliy mashg‘ulotning muvaffaqiyatli bo‘lishi ustoz va talabalar faolligiga bog’liq. Zamonaviy ta’lim jarayonida amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish talabalar uchun 16 bir qator afzalliklarni taqdim etadi: Nazariy bilimlarni qo‘llash: amaliy mashg‘ulotlar talabalarga olgan nazariy bilimlarini real jarayonlarda qo‘llash imkonini beradi. Ushbu mashg‘ulotlar talabalarga tushunchalar va nazariy bilimlar amaliy vaziyatlarda qanday qo‘llanilishini tushunishga, ularning tushunchalarini chuqurlashtirishga va o‘quv natijalarini oshirishga yordam beradi. Malakani rivojlantirish: amaliy mashg‘ulotlar talabalarga tanlagan sohalariga tegishli keng ko‘lamli ko‘nikmalarni rivojlantirish imkoniyatlarini beradi. Ushbu ko‘nikmalarga texnik ko‘nikmalar, muammolarni hal qilish qobiliyatlari, tanqidiy fikrlash, muloqot, jamoaviy ish va qaror qabul qilish kiradi. Amaliy vazifalarni faol bajarish orqali talabalar ushbu ko‘nikmalarni takomillashtirishlari va mustahkamlashlari mumkin, bu ularni ishga tayyor va kelajakdagi muammolarga moslashuvchan qiladi. Haqiqiy tajriba: amaliy mashg‘ulotlar talabalarga haqiqiy ish muhiti haqida ma’lumot beradi. Ular tanlagan kasblarining qiyinchiliklari, dinamikasi va talablarini boshdan kechirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Ushbu ekspozitsiya talabalarga real nuqtai nazarlarini rivojlantirishga yordam beradi. Muammoni hal qilish va tanqidiy fikrlash: amaliy mashg‘ulotlar ko‘pincha muammolarni hal qilish vazifalari o‘z ichiga oladi. Ushbu mashg‘ulotlarda faol ishtirok etish orqali talabalar muammolarni hal qilish va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Ular qiyinchiliklarni tahlil qilishni, ijodiy fikrlashni, variantlarni baholashni va asosli qarorlar qabul qilishni o‘rganadilar. Ushbu ko‘nikmalar turli xil kasbiy sharoitlarda juda muhimdir va talabaning umumiy intellektual o‘sishiga hissa qo‘shadi. Hamkorlik va aloqa: amaliy mashg‘ulotlar ko‘pincha guruh loyihalarini yoki jamoaviy ishlarni o‘z ichiga oladi, bu esa talabalarga hamkorlik qilish va samarali muloqot qilish imkoniyatini beradi. Ular turli xil shaxslar bilan ishlashni, fikr almashishni va yechimlarni muhokama qilishni o‘rganadilar. Ushbu tajribalar zamonaviy ish joyida zarur 17 bo‘lgan muhim shaxslararo ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Ishonchni mustahkamlash: amaliy mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanish talabalarga o‘z qobiliyatlariga ishonchni kuchaytirishga imkon beradi. Amaliy topshiriqlar va loyihalarni muvaffaqiyatli bajarar ekan, talabalarda muvaffaqiyat va o‘ziga ishonch hissi paydo bo‘ladi. Ushbu ishonch o‘quv xonasidan tashqariga chiqadi va ularning umumiy shaxsiy va kasbiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir qiladi. Umuman olganda, zamonaviy ta’limda amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish nazariy bilimlarni qo‘llashni osonlashtirish, ko‘nikmalarni rivojlantirish, real tajribani taqdim etish, nazariya va amaliyotni ko‘paytirish, muammolarni hal qilish va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini oshirish, hamkorlik va muloqot qobiliyatlarini rivojlantirish, va talabalarning ishonchini oshirish orqali ko‘plab afzalliklarga ega. Ushbu afzalliklar talabalarni kelajakdagi muvaffaqiyatlarga erishishlarida har tomonlama yordam beradi. 2.2. Ta’lim jarayonida talabalarning amaliy bilimlarini rivojlantirish metodikasi O‘zbekiston Respublikasida oliy ta’limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, zamonaviy bilim va yuksak ma’naviy-axloqiy fazilatlarga ega, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish, oliy ta’limni modernizatsiya qilish, ilg‘or ta’lim texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida: 1. Quyidagilar: a) O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi (keyingi o‘rinlarda — Konsepsiya) 1-ilovaga muvofiq tasdiqlansin va unda quyidagilar nazarda tutilsin: oliy ta’lim sohasida davlat- xususiy sheriklikni rivojlantirish, hududlarda davlat va nodavlat oliy ta’lim 18 muassasalari faoliyatini tashkil etish asosida oliy ta’lim bilan qamrov darajasini 50 foizdan oshirish, sohada sog‘lom raqobat muhitini yaratish; O‘zbekiston Milliy universiteti va Samarqand davlat universitetini mamlakatimiz oliy ta’lim muassasalarining flagmaniga aylantirish; respublikadagi kamida 10 ta oliy ta’lim muassasasini xalqaro e’tirof etilgan tashkilotlar (Quacquarelli Symonds World University Rankings, Times Nigher Education yoki Academic Ranking of World Universities) reytingining birinchi 1 000 ta o‘rindagi oliy ta’lim muassasalari ro‘yxatiga, shu jumladan O‘zbekiston Milliy universiteti va Samarqand davlat universitetini birinchi 500 ta o‘rindagi oliy ta’lim muassasalari ro‘yxatiga kiritish; oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonini bosqichma-bosqich kredit-modul tizimiga o‘tkazish; xalqaro tajribalardan kelib chiqib, oliy ta’limning ilg‘or standartlarini joriy etish, jumladan o‘quv dasturlarida nazariy bilim olishga yo‘naltirilgan ta’limdan amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan ta’lim tizimiga bosqichma-bosqich o‘tish; oliy ta’lim mazmunini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish, ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror rivojlanishiga munosib hissa qo‘shadigan, mehnat bozorida o‘z o‘rnini topa oladigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash tizimini yo‘lga qo‘yish; oliy ta’lim muassasalarining akademik mustaqilligini ta’minlash; xorijiy investisiyalarni keng jalb qilish, pullik xizmatlar ko‘lamini kengaytirish va boshqa byudjetdan tashqari mablag‘lar hisobiga oliy ta’lim muassasalarida texnopark, forsayt, texnologiyalar transferi, startap, akselerator markazlarini tashkil etish hamda ularni tegishli tarmoq, soha va hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini tadqiq qiluvchi va prognozlashtiruvchi ilmiy-amaliy muassasalar darajasiga olib chiqish; oliy ta’lim muassasalari professor-o‘qituvchilari, ilmiy izlanuvchilari, doktorantlari, bakalavriat va magistratura talabalarining yuqori impakt-faktorga ega nufuzli xalqaro ilmiy jurnallarda maqolalar chop etishi, maqolalarga iqtiboslik 19 ko‘rsatkichlari oshishi, shuningdek respublika ilmiy jurnallarini xalqaro ilmiy- texnik ma’lumotlar bazasiga bosqichma-bosqich kiritilishini ta’minlash; O‘zbekiston oliy ta’lim tizimini Markaziy Osiyoda xalqaro ta’lim dasturlarini amalga oshiruvchi «xab»ga aylantirish; Amaliy mashg‘ulot darslarini ikki turga ajratish mumkin. Bular ma’ruza darsi mavjud bo‘lgan va ma’ruza darsi mavjud bo‘lmagan fanlardan (masalan, chet tillar) o‘tkaziladigan amaliy mashg‘ulotlar. Amaliy mashg‘ulot darslari fan dasturlari va ishchi dasturlari hamda kalendar tematik rejalariga qat’iy amal qilingan holda o‘tkaziladi. Amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish bo‘yicha zarur adabiyotlar ro‘yxati beriladi. Ma’ruza darsi mavjud bo‘lgan amaliy mashg‘ulotlarda asosan ma’ruza darslarida o‘tilgan materiallar mashqlar bajarish yordamida mustahkamlanadi. Amaliy mashg‘ulot quyidagi maqsadlarga erishish uchun qo‘llaniladi: -nazariy materialni tartibga solish. - ko‘nikmalarni hosil qilish. -bilimlarni nazorat qilish. Amaliy mashg‘ulotlar samaradorligi ta’lim oluvchilarni amaliy mashg‘ulotga tayyorlanish sifati bilan aniqlanadi. Ma’ruza va yangiliklar bilan chiquvchi, ta’lim oluvchilarning tayyorgarligi ahamiyatga ega bo‘ladi. Har bir mashg‘ulot uchun texnologik xaritalar ishlab chiqiladi. O‘quv maqsadlari muayyan ta’lim jarayoni yakunida ta’lim oluvchi tomonidan o‘zlashtirilishi, yangi hosil qilinishi lozim bo‘lgan bilim, hatti-harakat bilan bog‘liq bo‘lgan amaliy topshiriqni uddalay olish mahorati, shaxsiy fazilatlar va xulqni belgilaydi. Har bir fanning o‘quv maqsadlari to‘g‘ri belgilanishi muhim ahamiyatga ega. Umumiy o‘quv maqsadlarining mazmuni yo‘naltiruvchi maqsadlardan kelib chiqib belgilanadi. O‘qituvchi tomonidan amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish texnologiyasi, dars ishlanmasi va texnologik xaritasi ishlab chiqiladi. Har bir mashg‘ulot bo‘yicha dars ishlanmalari va texnologik xaritalarni ishlab chiqish o‘quv jarayonini to‘laqonli loyihalashtirish hamda samarali tashkil qilish imkonini beradi. Talabalar mustaqil ishini baholash. 20 TMI natijalari amaldagi "Oliy ta’lim muassasalarida talabalar bilimini nazorat qilish va baholashning reyting tizimi to‘grisidagi Nizom"ga1 asosan baholab boriladi. Har bir fan bo‘yicha talaba mustaqil ishiga rahbarlik qilish yuklamasi professor – o‘qituvchi shaxsiy ish rejasining o‘quv ishlari bo‘limida qayd etiladi. Kurs ishi (loyiha) malakaviy bitiruv ishi va magistrlik dissertatsiyasi tayyorlashga ajratilgan soatlar, professor – o‘qituvchi shaxsiy ish rejasining o‘quv ishlari bo‘limida qayd etiladi. Talabaning mustaqil ishiga rahbarlik qilish kafedraga tuziladigan va fakul’tet dekani tomonidan tasdiqlanadigan konsultatsiyalar jadvali asosida amalga oshiriladi. Talaba mustaqil ishi JB,OB va YaB turlarida baholanadi va talabaning umumiy reytingiga kiritiladi. Talabalar reyting daftarchasi qayd etiladigan mustaqil ishlarini baholash «Talabalar bilimini baholashning reyting tizimi to‘g‘risidagi Nizom» asosida amalga oshiriladi. Talabalar reyting ko‘rsatkichlari, shu jumladan mustaqil ishi bo‘yicha, an’anaviy guruh reyting oynasiga va (yoki) fakul’tetning maxsus elektron tarmog‘ida yoritib boriladi. Talaba mustaqil ishini nazorat qilish turlari va uni baholash mezonlari tegishli kafedra tomonidan belgilanadi va fakul’tet kengashida tasdiqlanadi. Mustaqil ishlarni baholash mezonlari talabalarni o‘quv yili (semestri) boshlanishi oldidan metodik materiallar bilan tarqatiladi. Talaba mustaqil ishi bo‘yicha belgilangan maksimal ballning 55% i dan kam bo‘lmagan ball to‘plashi lozim, aks holda yakuniy nazoratga ruxsat etilmaydi. Talabaning mustaqil ishi kafedra arxivida ro‘yxatga olinadi va o‘quv yili mobaynida saqlanadi. Talabaning kurs ishi (loyihasi)ni hamda malakaviy bitiruv ishi yoki magistrlik dissertatsiyasini ro‘yxatga olish va saqlash tartibi tegishli me’yoriy hujjatlar asosida amalga oshiriladi. Amaliy mashg‘ulotlar samaradorligi ta’lim oluvchilarni amaliy mashg‘ulotga tayyorlanish sifati bilan aniqlanadi. Ma’ruza va yangiliklar bilan chiquvchi, ta’lim oluvchilarning tayyorgarligi ahamiyatga ega bo‘ladi. Xar bir 21 mashg‘ulot uchun texnologik xaritalar ishlab chiqiladi. O‘quv maqsadlari muayyan ta’lim jarayoni yakunida ta’lim oluvchi tomonidan o‘zlashtirilishi, yangi hosil qilinishi lozim bo‘lgan bilim, hatti-harakat bilan bog‘liq bo‘lgan amaliy topshiriqni uddalay olish mahorati, shaxsiy fazilatlar va xulqni belgilaydi. 22 2.3. Mashg`ulotlarni tashkl etish shakillari va metodlari Ma’ruza materiallarini chuqurroq o‘zlashtirish, o‘rganilgan pdagogik ma’lumotlarni amalda qo‘llay olish malakasini shakllantirish maqsadida amaliy mashg‘ulotlar tashkil qilinadi. Amaliy mashg‘ulot – bu ta’lim beruvchini ta’lim oluvchilar bilan faol suhbatga kirishishiga yo‘naltirilgan, nazariy bilimlarni amaliy faoliyatda amalga oshirish uchun sharoitni ta’minlovchi, mashg‘ulotni o‘qitish shaklidir. Amaliy mashg‘ulot darslarini ikki turga ajratish mumkin. Bular ma’ruza darsi mavjud bo‘lgan va ma’ruza darsi mavjud bo‘lmagan fanlardan (masalan, chet tillar) o‘tkaziladigan amaliy mashg‘ulotlar. Amaliy mashg‘ulot darslari fan dasturlari va ishchi dasturlari hamda kalendar tematik rejalariga qat’iy amal qilingan holda o‘tkaziladi. Amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish bo‘yicha zarur adabiyotlar ro‘yxati beriladi. Ma’ruza darsi mavjud bo‘lgan amaliy mashg‘ulotlarda asosan ma’ruza darslarida o‘tilgan materiallar mashqlar bajarish yordamida mustahkamlanadi. Amaliy mashg‘ulotning o‘ziga xos tomoni o‘quv topshiriqlarining fan mazmunidagi o‘rni, o‘qituvchi va talaba faoliyatining tashkil etilishi bilan xarakterlansada, amaliy mashg‘ulotning vazifasi amaliy va juda tor asosda belgilanadi. U asosan ma’ruza, amaliy mashg‘ulotlarda egallagan bilimlar bayon etilgan bilimlar bayon etilgan malumotlarni chuqur va puxta o‘rganishga talaba mustaqil ishining sifati va o‘zlashtirishning samarasini aniqlash bilimlarni ko‘nikma va malakaga aylantirish maqsadida tashkil qilinadi. Fan-texnika taraqqiyoti ta’lim jarayoniga asosan yangicha yondashishni, ta’limning faol metodlari va texnologiyalarini qo‘llashni talab qilmoqda, chunki xotira kuchiga asoslangan an’anaviy ta’lim berish usuli ta’lim oluvchilarning fikr yuritish va bilish faolligining o‘sishiga ham yordam beradi. Hozirgi vaqtda respublikamizning barcha ta’lim muassasalarida faoliyat olib borayotgan pedagoglar oldida ta’lim oluvchilarga tayyor bilimlarni beribgina qolmasdan, balki ularga mustaqil fikr 23 yuritish, ijodiy izlanish, faollik va ziyraklik ko‘nikmalarini singdirishi kerakligi masalasi turibdi. Amaliy mashg‘ulotlarni tashkiliy shakllari deganda, ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilarning maxsus tashkil etilgan, belgilangan tartibda va muayyan rejimda o‘tadigan faoliyati tushuniladi. O‘qitishning u yoki bu tashkiliy shakli jamoaviy va yakka tartibda o‘qitishning har xil ko‘rinishda qo‘shib olib borilishi, o‘qitishda ta’lim oluvchilar mustaqilligining turli darajasi, ta’lim oluvchilarning o‘qishga o‘qituvchi rahbarligining har xil usullari bilan tavsiflanadi. O‘qitishni tashkil etish shakllarini tanlash ta’lim-tarbiyaviy vazifalar bilan belgilanadi va o‘quv ishining mazmuni hamda metodlariga bog‘liq bo‘ladi. Ta’limni tashkil etish shakllari pedagogik jarayonni tashkil etishning tarixan mavjud bo’lgan, barqaror va mantiqiy tugallangan ko’rinishi bo’lib, unga muntazamlik va yaxlitlik, o’z-o’zini rivojlantirish, shaxsiylik va faoliyatli xarakter, ishtirokchilar tarkibining doimiyligi, o’tkazishning muayyan tartibi mavjudligi xosdir. Ta’lim jarayoni ishtirokchilari (ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilar)ning ma’lum belgilangan tartibda amalga oshiriladigan hamkorlikdagi faoliyatining tashqi ko’rinishi kasbiy ta’limning tashkiliy shaklini anglatadi. Mutaxassislik fanlarni o’qitishning tashkiliy shakllari deganda o’quv-ishlab chiqarish faoliyati uchun talabalarlar jamoasini tashkil etish yo’llari, bu faoliyatga rahbarlik qilish shakllari, shuningdek, o’quv mashg’ulotlarini tuzilish tarkibi tushuniladi. Ta`limni u yoki bu shaklini tanlashda, talabalarni kasbiy bilim, ko’nikma va malakalar bilan qurollantirish jarayonida ularning mutloq maqsadi va yaqin vazifalari,mazmun hamda metodlari, shuningdek, moddiy sharoitini belgilaydigan asosiy faktor (ko’rsatkich)larini u yoki bu shakllariga bog’liq Mutaxassislik fanlarni o’qituvchilari maxsus fanlardan tajriba-amaliy mashg’ulotlarini o’tkazishda, talabalarni nazariy mashg’ulotlar davomida olgan bilim va ko’nikmalaridan foydalanadilar, ularni chuqurlashtiradilar. Tajriba-amaliy mashg’ulotlardan ko’zda 24 tutilgan maqsad ko’p jihatdan uni o’tkazish metodikasini talabalar ishiga maxsus fan o’qituvchisining rahbarlik qilish usullarini, ayrim tajriba yoki amaliy ishlarni bajarish tartibi va shu kabilarni belgilab beradi. Talabalar nazariy materialni o’zlashtirib olganlaridan, o’rganilayotgan hodisalar, jarayonlar bilan tanishganlaridan so’ng ular bilan tajriba-amaliy mashg’ulotni o’tkazish ancha oson ko’chadi. Bu holda o’qituvchining yangi mavzu bo’yicha mashg’ulot o’tkazishga oid o’quv axboroti nihoyatda qisqa va aniq bo’ladi. Natijasiga asoslanib talabalar ma’lum xulosalar chiqarishi kerak bo’lgan tajriba-amaliy mashg’ulotlarni bajarish ancha murakkab hisoblanib, ta’lim oluvchilarni bunga oldindan tayyorlash va o’qituvchining o’quv axboroti ancha batafsil bo’lishi zarur. O’qituvchi talabalarga tajriba-amaliy mashg’ulotlarining bajarilish jarayoniga yo’riqnoma berish yo’li bilan rahbarlik qiladi. Yo’riqnoma berishdan ko’zlangap asosiy maqsad talabalar ongida topshiriqni eng samarali bajarish uchun faoliyatning yo’nalish asoslarini yaratishdan iborat. Psixologlarning tadqiqotlari shuni ko’rsatadiki, insonning mehnat faoliyati ikki tomonga: yo’nalish va ijro tomonlariga ega. Yo’nalish tomoni faoliyatning ob’ektiv sharoitlarining (masalalar, usullar, mezonlar, bajarilish shartlari, texnika vositalari va shu kabilar)ning inson ruhiyatidagi in’ikosi, ijro tomoni esa harakatning bevosita bajarilishi. I. P. Pavlov ta’limotiga ko’ra, yo’nalish refleksi markaziy asab tizimida shartli bog’lanishlar hosil bo’lishiga asos hisoblanadi. Bu bog’lanishlar bilim, ko’nikma va malakalar hosil qilishniig fiziologik asosidir. Tajribaamaliy mashg’ulotlarini o’quv jarayonida amalga oshirishda yo’riqnomalar tizimidan foydalaniladi. Yo’riqnomalar mashg’ulotda o’tkazilish vaqtiga ko’ra kirish, joriy va yakunlovchi yo’riqnomalarga; ma’lumot berish usuliga ko’ra og’zaki va yozma yo’riqnomaga bo’linadi. Kirish yo’riqnomasi talabalarni tajriba-amaliy mashg’ulotlarni bajarishga tayyorlashda juda muhim ahamiyatga ega. Har bir tajribaamaliy 25 mashg’ulot bajariladigan ishdan ko’zlangan maqsad, maqsad sari olib boradigan yo’llar talabalarga tushunarli bo’lgan taqdirdagina ijobiy va qimmatli natijalar beradi. Talabalar o’zlariga taklif etilayotgan ish o’rganilgan material bilan qanday bog’langanligini yoki yanada oldinga siljish uchun u qanday ahamiyatga ega ekanligini anglab olishlari kerak. Kirish yo’riqnomasining metodikasi ko’p jihatdan tajriba-amaliy mashg’ulotni o’tkazishdan ko’zda tutilgan asosiy didaktik maqsadga va uning qanday o’tkazilishiga bog’liq. III. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish jarayoni. 3.1. Laboratoriya amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish va o'tkazish metodikasi O'quv - tarbiyaviy jarayonida o'quv reja va dasturlari asosiy hujjat hisoblanadi. O'quv rejasida ko'rsatilgan o'quv predmetlari, ularni o'rganish tartibi, har bir o'quv predmetni o'rganish uchun ajratilgan vaqt maslahat va nazoratlar barcha o'quv guruhlari uchun majburiydir. O'quv rejasiga kirgan hujjatlarni malaka tavsifnomasi, o'quv dasturlari va mavzular rejasi tashkil etadi. Malaka tavsifnomasi - bo'lajak mutaxassisning bilimi hamda kasbiy saviyasiga qo'yiladigan asosiy talablar mujassamlangan normativ hujjatdir. Unda mutaxassis u yoki bu kasbiy faoliyat doirasidagi ishlarni ongli va to'g'ri baiarilishi uchun egallashi zarur bo'lgan bilimlar ifodalanadi. Bu hujjat o'quv rejasi va dasturlarini tuzishda asos bo'ladi, shuningdek, bitirish ishlarida o'quvchilarning bilimlarini sifatli aniqlash uchun xizmat qiladi. O'quv dasturlari predmetning hajmini, uni o'qitishning mazmuni va tartibini belgilaydi. 26 Mavzular rejasi o'quv dasturining bir qismini tashkil etib, unda mavzularning tartibi va nomi, ularni o'tish uchun, shu jumladan, nazariy, laboratoriya, amaliy mashg'ulotlari va ishlab chiqarish ta'limi uchun ajratilgan vaqtlar ko'rsatiladi. Kasb-hunar kollejlarining o'quv rejalarida nazariy va ishlab chiqarish ta'limi ko'zda tutilgan. Nazariy ta'limning vazifasi, mazmuni, usullari tashkiliy shakllari o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, ular yagona, ya'ni vuqori malakali mutaxassislar tayyorlashga qaratiladi. Shuning uchun nazariy va ishlab chiqarish ta'limi kasb- hunar kollejlaridagi o'quv jarayonining mustaqil ammo o'zaro aloqador qismlari hisoblanadi. Kasbiy ta'lim o’quv nazariy va amaliy mashg'ulotlar ma'lum muddatda bo'lishi lozim, Bunda a'quvchilar o'rganilayotgan fan bilan tanish emasligini, o'zlashtiriladigan bilimlar ular uchun yangiligini nazarda tutish zarur. Maxsus fanlar bo'yicha darslarga tayyorgarlik ko'rishda didaktik prinsiplami hisobga olish zarur. O'qituvchilarning o'qitish qonuniyatlarini bilishigina emas, balki ularni amalga oshirish uchun qulay sharoitlar yaratish ham muhimdir. Bunga esa o'quv jarayonini tashkil etishda o'qitishning asosiy qoidalariga tayanisb kerakligini chuqur anglagan taqdirdagina erishishi mumkin. Bu qoidalar didaktikada o'qitish tamoyillari yoki didaktik tamoyillar deb ataladi. Didaktik tamoyillar: ta'limni ilmiy asosda tashkil etish; uning tarbiyaviy holati, muntazamligi va izchilligi; ko'rgazmaliligi, mazmunining o'quvchilarga mos bo'lishi; o'qitishning faolligi va ongliligi; bilim, ko'nikma va malakalarni puxta o'zlashitirish hamda har bir o'quvchiga yakka tartibda yondashishdan iboratdir. O'qituvchi o'quvchilarga mashma va qurollaming tuzilishi, ishlash tamoyil va mehnatni tashkil etishni chuqur o'rgatishi, ularni qishloq xo'jaligini yanada rivojlantirish rejalari, Fan va texnikaning yutuqlari, olimlar, muhandis hamda 27 ishchilarning xizmatlari haqidagi ma'lumotlar bilan ham tanishtirish lozim, Shuning uchun o'qituvchilar quyidagi tamoyillarga rioya qilishlari zarur. • Ta'limni ilmiy asosda tashkil etish tamoyili o'quvchilarning ta'limiy ishlarini faollashtiruvchi, aqliy qobiliyatlarini o'stiruvchi, ularni mustaqil bilim olishga o'rqatuvchi usullarni tanlash va texnik atamalardan foydalanishga odatlantirishdir. • Ta'limnmg tarbiyaviy xarakteri o'quvchilarga kasbiy bilim berish, ularning aqliy o'sishi hamda dunyoqarashining shakllanishi uchun sharoit yaratadi. • Ta'limni amalga oshirishda o'qituvchi o'quvchilarda o'z kasblariga muhabbat, ongli intizom, o'z mehnatini rejalashtira bilish, jamoa bilan ishlay olish ko'nikrnalarini tarbiyalashi lozim, На r bir darsni o'quvchilar bilmi va malakalarni egallashlari bilan birga ularda dunyoqarashi ham shakllanadigan yo'sinda tashkil qilish lozim. Ko'rgazmalilik tamoyili o'rganilayotgan hodisa va narsalarni jonli idrok etish asosida o'zlashtirishni ko'zda tutadi. Ta'limning ko'rgazmalilik tamoyili o'quv materialini aniq obrazlar orqali bevosita idrok qilishni taminlaydi. Ta'lim jarayoinida ko'rgazmali vositalardan to'g'ri foydalanish; o'quvchilar texnikaga oid bilimlarni puxta o'zlashtirib olishiga, ularning malakalarini oshishiga yordam beradi.Agar ko'rgazmali qurol biror o'quv materialini ifodalash sifatida ko'rsatish vositasi b о '1s а , nutq asosiy ko'rgazmali qurol esa yordamchi vosita bo'ladi, Agar ko'rgazmali vosita kuzatishni rivojlantirish uchun qo'llansa, nutq qisqa bo'lishi, «isosiy vositaga, ya'ni kuzatishning maqsad va vazifalarini oshirishga qaratilishi kerak.Bilimlarni egallash jarayonida narsa va hodisalami kuzatish, sezish va idrok etishning muhimligini ifodalagan YaAKomenskiy shunday yozgan edi: «O'quvchilar sezib idrok qilishi mumkin bo'lgan narsalarni, 28 albatta, sezgilar vositasi bilish va ko'rish mumkin bo'lgan narsalarni ko'z bilan ko’rish eshitish mumkin bo'lgan narsalarni guloq bilan eshitib, hidi bor narsalarni hidlab ko'rib, ushlab sezish mumkin bo'lgan narsalarni ushlab bilib olishlari kerak, Birdamga ko'p sezgilar yordamida idrok etish mumkin bo'lgan narsalarni, iloji boricha, bir necha sezgilar ishtirokida idrok etish lozim. Bilim berish uchun umuman, hamma narsaga bevosita kuzatish va sezgilar asosida o'qitish kerak». Mana shu talablarni bajarish uchun nazariy darslarda plakat, videofilm, yonilg'i va moylash materiallari, moylash va yonilg'i bilan taminlash uskunalari va boshqalar bo'lishi kerak. Ta'limning o'quvchilarga mos bo'lishi tamoyili ularning aqliy jismoniy va yosh xususiyatlarini hisobga olishni talab qilish Onglilik va faollik tamoyili: ta'limda o'quvchilar ilmiy ongli, ijodiy o'zlashtiradigan yo'sinda tashkil etishni ko'zda tutadi. Bunga esa o'quvchilarning dars vaqtidagi faolligi bilan erishish mumkin. Bu tamoyil ishlab chiqarish ta'limi jarayonida kasbiy malakalar ongli ravishda undagi ish harakatlarini farqlay bilishda ko'nikish, amaliy topshiriqlarni bajarishda mazkur tamoyilning u.ilijasi mehnat usullari to'g'ri va belgilangan vaqtda bajarilishida mashlarni boshqarishda pedal va richaglardan unumli va tez foydalanishda, bilim va malakalarni yangi tez va aniq ko'chirishda namoyon bo'ladi. Malakalami puxta o'zlasbtirish 1tamo у il. Bu tamoyilga o'qituvchi amaliy- laboratoriya mashg'ulotlarining nazorat qilib turadi. Malakalar puxta rejalashtirilishini ta'minlash maqsadida o'rganilgan matreallar muntazam ravishda takrorkab boriladi, yangi matrealni muslahkamlash tartiblari qo'llaniladi, ishlab chiqarish ta'lim jarayonida quyidagicha amalga oshiriladi: - mutaxassislikni mustahkam egallash maqsadida mehnat usullarini ko'p marta takrorlash; 29 -mashinalar haydashni o'rgatish vaqtida o'quvchilarning turli malakalarini mustaqil egallashlariga ahamiyat berish; - o'quvchilarda texnik adabiyot va ma’lumotnomalardan foydalanish ko'nikmalarmi hosil qilish; - malakalarni shakllantirishda oddiy mashqlardan murakkab mashqlarga o'tish va darslarni ishlab chiqarishga yaqin sharoitda olib borish. На r bir o'quvchiga yakka tartibda munosabatda bo'lish uslubi о 'quvchilarni har tomonlama о 'rgatishini, ularga о 'z vaqtida yordam berishni, ularning tashabbuskorligi va ijodiy qobiliyati namoyon bo'ladigan shart-sharoit yaratishni talab qiladi. Наг bir o'quvchining o'ziga xos tomonlarini hisobga olish uchun o'qituvchi va usta dars o'tilgunicha ularning tavsifnomasi bilan tanishishi va har biri bilan suhbat o'tkazishi kerak. Nazariy va amaliy ta'lim darslarining tashkiliy shakllarini to'g'ri tanlash katta ahamiyatga ega, Bilimda darsni o'tish joyi va tartibi, o'quvchilarning faoliyati hamda darsda ulurni gurahlarga ajratish, dars davomida o'qituvchi bilan o'quvchilar orasidagi aloqanning mohiyati ko'zda tutiladi. Darslarning tashkiliy shakllari kasb- hunar kollejining ta'lim-tarbiyaviy vazifalari bilan belgilanadi va o'qitish usulariga bog'liq bo'ladi Darslarni yuqori metodik saviyada tashkil etish va o'tkazish uchun o'qitish metodlaridan oqilona va samarali foydalanish zarur. O'qitish metodlari ta'lim jarayonida o'qituvchi va o'quvchilar faoliyatining yo'nalishini, o'qitish jarayonining qanday tashkil etilishi va olib borilishini hamda o'qituvchining xatti-harakatlarini belgilaydi. Bu metodlar o'qituvchi tomonidan 30 o'quvchilar bilim, ko'nikrna va malakalarni o'zlashtirishi uchun qo'llanadigan usullar yig'idisini o'z ichlga oladi. Ta'lim tizimida o'qitish metodlari bilan birga «usul» va «vosita» atamalari ham ishlatiladi. Usul — malum o'quv materialini o'tishda qo'llanayotgan asosiy o'qitish metodi bilan birga ikkinchi bir o'qitish metodining ayrim elementlaridan foydalanib ish ko'rishdir. Vosita - o'qitish metodlarini amalga oshirish uchun zarur bo'lgan yordamchi o'quv materiallari, asbob-uskunalar, qurol, apparati va shu kabilardan foydalanishdir. 31 3.2. Ta’lim jarayonida talabalarning amaliy bilimlarini rivojlantirish metodikasi. O‘zbekiston Respublikasida oliy ta’limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, zamonaviy bilim va yuksak ma’naviy-axloqiy fazilatlarga ega, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish, oliy ta’limni modernizatsiya qilish, ilg‘or ta’lim texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida: 1. Quyidagilar: a) O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi (keyingi o‘rinlarda — Konsepsiya) 1-ilovaga muvofiq tasdiqlansin va unda quyidagilar nazarda tutilsin: oliy ta’lim sohasida davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish, hududlarda davlat va nodavlat oliy ta’lim muassasalari faoliyatini tashkil etish asosida oliy ta’lim bilan qamrov darajasini 50 foizdan oshirish, sohada sog‘lom raqobat muhitini yaratish; O‘zbekiston Milliy universiteti va Samarqand davlat universitetini mamlakatimiz oliy ta’lim muassasalarining flagmaniga aylantirish; respublikadagi kamida 10 ta oliy ta’lim muassasasini xalqaro e’tirof etilgan tashkilotlar (Quacquarelli Symonds World University Rankings, Times Nigher Education yoki Academic Ranking of World Universities) reytingining birinchi 1 000 ta o‘rindagi oliy ta’lim muassasalari ro‘yxatiga, shu jumladan O‘zbekiston Milliy universiteti va Samarqand davlat universitetini birinchi 500 ta o‘rindagi oliy ta’lim muassasalari ro‘yxatiga kiritish; oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonini bosqichma-bosqich kredit-modul tizimiga o‘tkazish; xalqaro tajribalardan kelib chiqib, oliy ta’limning ilg‘or standartlarini joriy etish, jumladan o‘quv dasturlarida nazariy bilim olishga yo‘naltirilgan ta’limdan amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan ta’lim tizimiga bosqichma-bosqich o‘tish; oliy ta’lim mazmunini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish, ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror 32 rivojlanishiga munosib hissa qo‘shadigan, mehnat bozorida o‘z o‘rnini topa oladigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash tizimini yo‘lga qo‘yish; oliy ta’lim muassasalarining akademik mustaqilligini ta’minlash; xorijiy investisiyalarni keng jalb qilish, pullik xizmatlar ko‘lamini kengaytirish va boshqa byudjetdan tashqari mablag‘lar hisobiga oliy ta’lim muassasalarida texnopark, forsayt, texnologiyalar transferi, startap, akselerator markazlarini tashkil etish hamda ularni tegishli tarmoq, soha va hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini tadqiq qiluvchi va prognozlashtiruvchi ilmiy-amaliy muassasalar darajasiga olib chiqish; oliy ta’lim muassasalari professor-o‘qituvchilari, ilmiy izlanuvchilari, doktorantlari, bakalavriat va magistratura talabalarining yuqori impakt-faktorga ega nufuzli xalqaro ilmiy jurnallarda maqolalar chop etishi, maqolalarga iqtiboslik ko‘rsatkichlari oshishi, shuningdek respublika ilmiy jurnallarini xalqaro ilmiy- texnik ma’lumotlar bazasiga bosqichma-bosqich kiritilishini ta’minlash; O‘zbekiston oliy ta’lim tizimini Markaziy Osiyoda xalqaro ta’lim dasturlarini amalga oshiruvchi «xab»ga aylantirish; Amaliy mashg‘ulot darslarini ikki turga ajratish mumkin. Bular ma’ruza darsi mavjud bo‘lgan va ma’ruza darsi mavjud bo‘lmagan fanlardan (masalan, chet tillar) o‘tkaziladigan amaliy mashg‘ulotlar. Amaliy mashg‘ulot darslari fan dasturlari va ishchi dasturlari hamda kalendar tematik rejalariga qat’iy amal qilingan holda o‘tkaziladi. Amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish bo‘yicha zarur adabiyotlar ro‘yxati beriladi. Ma’ruza darsi mavjud bo‘lgan amaliy mashg‘ulotlarda asosan ma’ruza darslarida o‘tilgan materiallar mashqlar bajarish yordamida mustahkamlanadi. Amaliy mashg‘ulot quyidagi maqsadlarga erishish uchun qo‘llaniladi: -nazariy materialni tartibga solish. - ko‘nikmalarni hosil qilish. -bilimlarni nazorat qilish. Amaliy mashg‘ulotlar samaradorligi ta’lim oluvchilarni amaliy mashg‘ulotga tayyorlanish sifati bilan aniqlanadi. Ma’ruza va yangiliklar bilan chiquvchi, ta’lim oluvchilarning 33 tayyorgarligi ahamiyatga ega bo‘ladi. Har bir mashg‘ulot uchun texnologik xaritalar ishlab chiqiladi. O‘quv maqsadlari muayyan ta’lim jarayoni yakunida ta’lim oluvchi tomonidan o‘zlashtirilishi, yangi hosil qilinishi lozim bo‘lgan bilim, hatti-harakat bilan bog‘liq bo‘lgan amaliy topshiriqni uddalay olish mahorati, shaxsiy fazilatlar va xulqni belgilaydi. Har bir fanning o‘quv maqsadlari to‘g‘ri belgilanishi muhim ahamiyatga ega. Umumiy o‘quv maqsadlarining mazmuni yo‘naltiruvchi maqsadlardan kelib chiqib belgilanadi. O‘qituvchi tomonidan amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish texnologiyasi, dars ishlanmasi va texnologik xaritasi ishlab chiqiladi. Har bir mashg‘ulot bo‘yicha dars ishlanmalari va texnologik xaritalarni ishlab chiqish o‘quv jarayonini to‘laqonli loyihalashtirish hamda samarali tashkil qilish imkonini beradi. Talabalar mustaqil ishini baholash. TMI natijalari amaldagi "Oliy ta’lim muassasalarida talabalar bilimini nazorat qilish va baholashning reyting tizimi to‘grisidagi Nizom"ga1 asosan baholab boriladi. Har bir fan bo‘yicha talaba mustaqil ishiga rahbarlik qilish yuklamasi professor – o‘qituvchi shaxsiy ish rejasining o‘quv ishlari bo‘limida qayd etiladi. Kurs ishi (loyiha) malakaviy bitiruv ishi va magistrlik dissertatsiyasi tayyorlashga ajratilgan soatlar, professor – o‘qituvchi shaxsiy ish rejasining o‘quv ishlari bo‘limida qayd etiladi. Talabaning mustaqil ishiga rahbarlik qilish kafedraga tuziladigan va fakul’tet dekani tomonidan tasdiqlanadigan konsultatsiyalar jadvali asosida amalga oshiriladi. Talaba mustaqil ishi JB,OB va YaB turlarida baholanadi va talabaning umumiy reytingiga kiritiladi. 34 3.3. Amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalari Amaliy mashg'ulotlar, amaliyotning amalga oshirilishi yoki ko'rib chiqilishi jarayonidagi faoliyat turlaridir. Bu mashg'ulotlar, o'rganish, tajriba olish va bilimni amalga oshirish uchun muhim vosita sifatida foydalaniladi. Amaliy mashg'ulotlar o'qitish, ilmiy tadqiqot, kasbiy tayyorgarlik va boshqa sohalardagi faollarning asosiy qismidir. Amaliy mashg'ulotlarning natijalari juda ko'pdir. Bu natijalar, shaxsiy rivojlanish, bilim va ko'nikmalar oshirish, mahoratni rivojlantirish va amaliyotning eng yaxshi usullarini o'rganishga yordam beradi. Amaliy mashg'ulotlarning natijalari, amaliyot ustida tajriba va bilimning o'sishiga olib keladi. Biroq, amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalar faqat shaxsiy rivojlanish uchun emas, balki hamijamiyatning umumiy rivojlanishi va ma'muriy ishlarda ham muhim o'rin tutadi. Bu natijalar, yangi texnologiyalarni rivojlantirish, sohasalarda innovatsiyalar, tizimli ishlash va samaradorlikni oshirishda muhim rol o'ynaydi. Shuningdek, amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalar, texnik vositalarning ishlab chiqarilishi va ularda yangilik qilishlarini muhokama qilishda ham ishlatiladi. Bu natijalar, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish jarayonida takomillashtirish, texnik 35 vositalarning sifatini yuksaltirish va xavfsizlikni ta'minlashda o'z hissasini o'z ichiga oladi. Amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalar, o'rganish jarayonini ham muhokama qilishga imkon beradi. Bu natijalar, o'quvchilar va o'zlashtiruvchilar uchun o'rganish jarayonini amalga oshirishda, o'zlashtirishda va ma'lumotlarni mustahkamlashda muhimdir. Amaliy mashg'ulotlar, har bir soha uchun muhimdir va ulardan olingan natijalar, insonlar va jamoat uchun foydali bo'ladi. Shu sababli, amaliy mashg'ulotlarga katta e'tibor berish va ulardan olingan natijalardan foydalanish kerak. Natijalar, o'rganish jarayonida, ish faoliyati davomida va mustaqil ish yurituvchi tomonidan yaxshi ko'zda tutilishi kerak. Amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalar o'rganish jarayonini muhokama qilishda bir nechta usullar bilan o'rganiladi. Bu usullar, natijalarni tahlil qilish, maqolalar va maqolalar yozish, talabalar va o'quvchilar bilan muloqot qilish, tajriba olish va mukammal qilishdan iborat bo'lishi mumkin. Quyidagi usullar amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalarni o'rganish jarayonini muhokama qilish uchun odatda ishlatiladi: 1. Natijalarni tahlil qilish: Amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalarni tahlil qilish, o'rganish jarayonidagi muhim qadamdir. Bu tahlil, olingan ma'lumotlarni tahlil qilish, o'zaro bog'liqliklarni aniqlash, mantiqiy va nazariy ta'kidlash va natijalarni o'zlashtirishni o'z ichiga oladi. 2. Maqolalar va maqolalar yozish: Amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalar, maqolalar, maqolalar yoki ilmiy nashrlar shaklida yozilishi mumkin. Bu usul, natijalarning ilmiy jamiyat bilan ulashishini ta'minlayadi va ularni o'rganish jarayonida yuqori sifatli manbai sifatida qo'llaniladi. 3. Talabalar va o'quvchilar bilan muloqot qilish: Amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalarni o'rganish uchun talabalar va o'quvchilar bilan muloqot 36 qilish katta ahamiyatga ega. Ular bilan maslahatlashish, natijalarni tafsilotlari bilan tushuntirish, savollarga javob berish va ularga qo'llanma va ko'rsatmalar orqali qo'llanish, o'rganish jarayonida ularga yordam beradi. 4. Tajriba olish: Amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalarni o'rganish jarayonida tajriba olish ham muhimdir. Bu, o'rganish jarayonida olingan natijalarni amalga oshirish, ularga o'zlashtirish va real hayotda sinovdan o'tkazish yolu bilan tajriba olishni o'z ichiga oladi. Bu usul, natijalar bilan shaxsiy tajribani bog'lash va ularga mustaqil ish yuritishni oshiradi. 5. Mukammal qilish: Amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalarni o'rganish jarayonida olingan ma'lumotlarni mukammal qilishga intilish kerak. Bu natijalar orqali o'rganish jarayonidagi kamchiliklarni aniqlash, qo'shimcha savollar yaratish, ilg'or vazifalar yechish va o'rganishning mustaqil o'zlashtirishiga imkon beradi. Bu usullar, amaliy mashg'ulotlardan olingan natijalarni o'rganish jarayonini muhokama qilishda odatda amalga oshiriladi. Xulosa. Amaliy mashg'ulotlar, o'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini amalda mustahkamlash uchun amaliyotning muhim qismlaridan biridir. Amaliy mashg'ulotlar o'quv jarayonining asosiy qismidir va o'quvchilar uchun bilimni o'rganishning eng samarali usullaridan biri hisoblanadi. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishda pedagogik shartlar va talablar katta ahamiyatga ega. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishda maqsadlar belgilanishi va amaliyotning maqsadga yo'naltirilishi kerak. Maqsadlilik, o'quvchilarning nima uchun amaliy mashg'ulotlarga qatnashishi va qanday natijalarni olishlari kerakligini tushuntirishda muhimdir. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishda o'quvchilarning tasodifiy va guruhi ishlashini ta'minlash uchun kooperativlik 37 muhimdir. O'quvchilar o'zaro hamkorlik qilish, fikr almashish, maslahatlashish va jamoaviy ishlash yolu bilan bir-biriga yordam berish va o'z fikrlarini o'zlashtirish imkonini beradi. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishda tanqidiy ishlash muhim ahamiyatga ega. O'quvchilar o'zlarining amaliyotlarini ko'rib chiqish, xatolarni aniqlash va yechish, o'zlashtirish jarayonida o'zlarini baholash va o'zlashtirishda muhokama qilish imkoniyatiga ega bo'lishlari kerak. Amaliy mashg'ulotlar va ularni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlari o'quvchilarni samarali o'rganish va bilimlarini amalda mustahkamlashga yo'naltirish uchun muhimdir. Maqsadlilik, kooperativlik, tanqidiy ishlash, realistiklik va kontekstualizatsiya, individual o'quvchilarga moslashtirish, refleksiya va tanqidiy refleksiya amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishda ahamiyatga ega bo'lgan pedagogik shartlardan ba'zilaridir.Amaliy mashg'ulotlar o'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini amalda mustahkamlash, o'rganilgan bilimlarni amalda qo'llash, ishlab chiqish qobiliyatini rivojlantirish va o'quvchilarni o'z fikrlarini ifodalash, ish ro'yhatini tayyorlash va yuqori darajada o'zlashtirish uchun juda muhimdir. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Sharifxo‘jaev M., Abdullaev q. Menejment. Daslik. - T.: o‘qituvchi, 2021. 2. Azizxo‘jaeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. T. Nizomiy nomidagi TDPU. 2021 y. 3. Kolb, D. A. (2015). Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and Development. Pearson. 4. Mulder, M. (Ed.). (2016). Competence-based Vocational and Professional Education: Bridging the Worlds of Work and Education. Springer. 38 5. Billett, S. (2014). Vocational Education: Purposes, Traditions, and Prospects. Springer. 10. www.ziyonet.uz 11 . www.nur.uz 39

Amaliy mashg'ulotlar va ularni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlari mavzusi bo‘yicha


 

MUNDARIJA:

KIRISH…………………………………………………….…….……..… 3

I BOB. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishning pedagogik shart-sharoitlari.

 1.1. Ta’lim jarayonida interfaol usullardan foydalanish pedagogik muammo sifatida…………………………………………………………………................5

        1.2. Pedagogik fanlarni o’qitishda interfaol usullardan foydalanishning ahamiyati …………………………………….………………………………..…8

        1.3. Amaliy mashg'ulotlarning dars sifatiga ta’siri ………….……....…….11

II Mashg'ulotlarni tayyorlashning pedagogik shart-sharoitlari.

2.1. Zamonaviy ta'lim jarayonida amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish ahamiyati……………………………………………………………………………………………....14

        2.2. Ta’lim jarayonida talabalarning amaliy bilimlarini rivojlantirish metodikasi ………………………………………………………………...…....18

        2.3. Mashg`ulotlarni tashkl etish shakillari va metodlari……………......22

         III. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish jarayoni.

       3.1. Laboratoriya amaliy mashg'ulotlarni tashkil etish va o'tkazish metodikasi..........................................................................................................…25

      3.2. Ta’lim jarayonida talabalarning amaliy bilimlarini rivojlantirish metodikasi............................................................................………...…….……..30

      3.3. Amaliy mashg'ulotlardan olingan  natijalari ………………………...33

XULOSA……………………………………………………….....……....35

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………….……………….36

 

 

 

 

KIRISH.

Kurs ishining dolzarbligi va asoslanganligi. Amaliy mashg‘ulot darslarini ikki turga ajratish mumkin. Bular ma’ruza darsi mavjud bo‘lgan va ma’ruza darsi mavjud bo‘lmagan fanlardan (masalan, chet tillar) o‘tkaziladigan amaliy mashg‘ulotlar. Amaliy mashg‘ulot darslari fan dasturlari va ishchi dasturlari hamda kalendar tematik rejalariga qat’iy amal qilingan holda o‘tkaziladi. Amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish bo‘yicha zarur adabiyotlar ro‘yxati beriladi. Ma’ruza darsi mavjud bo‘lgan amaliy mashg‘ulotlarda asosan ma’ruza darslarida o‘tilgan materiallar mashqlar bajarish yordamida mustahkamlanadi Amaliy mashg‘ulotning o‘ziga xos tomoni o‘quv topshiriqlarining fan mazmunidagi o‘rni, o‘qituvchi va talaba faoliyatining tashkil etilishi bilan xarakterlansada, amaliy mashg‘ulotning vazifasi amaliy va juda tor asosda belgilanadi. U asosan ma’ruza, amaliy mashg‘ulotlarda egallagan bilimlar bayon etilgan bilimlar bayon etilgan malumotlarni chuqur va puxta o‘rganishga talaba mustaqil ishining sifati va o‘zlashtirishning samarasini aniqlash bilimlarni ko‘nikma va malakaga aylantirish maqsadida tashkil qilinadi. Fan-texnika taraqqiyoti ta’lim jarayoniga asosan yangicha yondashishni, ta’limning faol metodlari va texnologiyalarini qo‘llashni talab qilmoqda, chunki xotira kuchiga asoslangan an’anaviy ta’lim berish usuli ta’lim oluvchilarning fikr yuritish va bilish faolligining o‘sishiga ham yordam beradi. Hozirgi vaqtda respublikamizning barcha ta’lim muassasalarida faoliyat olib borayotgan pedagoglar oldida ta’lim oluvchilarga tayyor bilimlarni beribgina qolmasdan, balki ularga mustaqil fikr yuritish, ijodiy izlanish, faollik va ziyraklik ko‘nikmalarini singdirishi kerakligi masalasi turibdi.

.Kurs ishining obʼekti: Mavzuning obekti Amaliy mashg'ulotlar va ularni tashkil etish orqali dars jarayonlari saviyasini ko’tarish.

 Kurs ishining maqsadi. Kurs ishining asosiy maqsadi.  Amaliy mashg'ulotlar orqali o‘quvchilarda bilim ko’nikma va malakalarini oshirish ularning bilim olish darjasini yanada rivojlantirish va shular orqali umumiy dars mazmunini ko’tarishdir.

Kurs ishining vazifalari.  Amaliy mashg'ulotlar va ularni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlari mavzusining asosiy vazifalari bu ta’lim jarayoniga qanday amaliy mashg’ulotlar orqali yuksak natijaga erishish mumkinligini aniqlab olish va amaliy mashg’ulotlarni o’tkazish uchun barcha shart sharoitlarni yaratip olish mavzuning dolzarb vazifalaridan birlari hisoblanadi

 Kurs ishining metodilogik asosi.

Kurs ishining tuzilishi hajmi mundarija kirish uchta bob xulosa foydalanilgan adabiyotlar royhati hamda ilovalardan iborat. 

  Kurs ishining metodi:  Amaliy mashg'ulotlar va ularni tashkil etishning pedagogik shart sharoitlari mavzusi bo’yicha kurs ishida bir nechta innovatsion metodlardan foydalanilgan.

       Kurs ishining tarkibi: kurs ishining hajmi kirish mundarija uchta bob xulosa foydalanilgan adabiyotlar royhati hamda ilovalardan iborat.


 

I BOB. Amaliy mashg'ulotlarni tashkil etishning pedagogik shart-sharoitlari.

  1. Ta’lim jarayonida interfaol usullardan foydalanish pedagogik muammo sifatida.

     Ma’lumki, bugungi kunda darslarni interfaol metodlarsiz tasavvur qilish mushkul. Negaki hozirgi taʼlim jarayonida interfaol metodlar, innovatsion texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini oʼquv jarayonida qoʼllashga boʼlgan qiziqish, eʼtibor kundan kunga kuchayib bormoqda. Oʼqituvchi bu jarayonda oʼquvchining shaxsiy rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yoʼnaltiruvchilik funksiyasini bajaradi. Ta’lim jarayonida qo‘llaniladigan interfaol usullar muayyan guruhlarda o‘qitiladigan o‘quv fanining bosh maqsadiga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Aks holda, qo‘llanilgan interfaol usul hech qanday ahamiyatga ega bo‘lmay qoladi. O‘qituvchi tanlagan usul dars davomida bolaning faolligini, kattalar va tengdoshlari bilan to‘g‘ri muloqot qila olishini ta’minlashi, tilda mavjud, biroq o‘quvchi uchun notanish bo‘lgan yangi so‘z va iboralarning mazmunini anglash, eslab qolishga, muloqot jarayonida qo‘llashga harakat qilish ko‘nikmalarini shakllantirishi zarur. Interfaol usullardan foydalanilgan holda o‘tilgan darslar o‘quvchilarni ijobiy fikrlashga, olingan axborotlarni faollikda hal etishga, fikrni erkin bayon qilishga, tashabbuskorlikka, guruhlarda masalalar yechimini topishga, hamkorlikda ish yuritishga chorlaydi. Hozirda taʼlim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yoʼnalishlardan biri interfaol taʼlim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Interfaol usullarni qoʼllash natijasida oʼquvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, oʼz fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda himoya qila bilish, sogʼlom muloqot, munozara, bahs olib borish koʼnikmalari shakllanib, rivojlanib boradi. Innovatsiya (inglizcha innovation) – yangilik kiritish, yangilikdir. Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda oʼqituvchi faoliyatiga yangilik, oʼzgarishlar kiritish boʼlib, uni amalga oshirishda asosan interaktiv metodlardan toʼliq foydalaniladi. Interaktiv metodlar – bu jamoa boʼlib fikrlash deb yuritiladi, yaʼni pedagogik taʼsir etish usullari boʼlib taʼlim mazmunining tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu metodlarning oʼziga xosligi shundaki, ular pedagog va oʼquvchilarning birgalikda faoliyat koʼrsatishi orqali amalga oshiriladi. Ushbu maqolada keltirilgan zamonaviy metodlar oʼquvchida mantiqiy, aqliy, ijodiy, tanqidiy, mustaqil fikrlashni shakllantirishga, qobiliyatlarini rivojlantirishga, raqobatbardosh, yetuk mutaxassis boʼlishlariga hamda mutaxassisga kerakli boʼlgan kasbiy fazilatlarni tarbiyalashga yordam beradi. Maʼlumki, interfaol metodlarning yuzdan ortiq turi mavjud boʼlib, ularning aksariyati tajriba-sinovdan oʼtib, yaxshi natija bergan. Keng qoʼllaniladigan usullar: “Klaster”, “Aqliy hujum”, “Davom yettir”, “Taqdimot”, “Blits-soʼrov”, “Muammoli vaziyat” kabilardan foydalanib, darsda samarali natijalarga erishish mumkin. Darsning oʼtilgan mavzuni soʼrash qismida “Sinkveyn”, “Teskari test”, “Aql charxi” metodlarini, yangi mavzuni tushuntirish qismida “Insert”, “Pinbord”, “Zinama-zina”, “Bumerang” texnologiyalarini, mavzuni mustahkamlash qismida “Venn diagrammasi”, “Baliq skeleti”, “Nima uchun?”, “Qanday?”, “Konseptual jadval”, “Nilufar guli” kabi grafik tashkil etuvchilar hamda “Tushunchalar tahlili”, “Tjadval”, “Rezyume”, “Kungaboqar”, “Charxpalak” metodlarini, uyga vazifa berishda “FSMU”, “Klaster”, “BBXB” metodlarini qoʼllash dars samaradorligini taʼminlab, oʼquvchilarning bilimini oshirishga yordam beradi. Quyida ushbu metodlarning ayrimlari haqida kengroq ma’lumot berib o‘tiladi. “6x6x6 metodi. ”Ushbu metod yordamida bir vaqtning o‘zida 36 nafar o‘quvchini muayyan faoliyatga jalb etish orqali ma’lum topshiriq yoki masalani hal etish, shuningdek, guruhlarning har bir a’zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini bilib olish mumkin. «6x6x6» metodi asosida tashkil etilayotgan mashg‘ulotda har birida 6 nafardan ishtirokchi bo‘lgan 6 ta guruh o‘qituvchi tomonidan o‘rtaga tashlangan muammo (masala)ni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga etgach o‘qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi. Qaytadan shakllangan guruhlarning har birida avvalgi 6 ta guruhlar bittadan vakil bo‘ladi. Yangi shakllangan guruh a’zolari o‘z jamoadoshlariga avvalgi guruhi tomonidan muammo (masala) yechimi sifatida taqdim etilgan xulosani bayon etib beradilar va mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar. Ushbu metodni 5, 6, 7 va hatto 8 nafar o‘quvchidan iborat bo‘lgan bir necha guruhlarda ham qo‘llash mumkin. Biroq yirik guruhlar o‘rtasida «6x6x6» metodi qo‘llanilganda vaqtni ko‘paytirishga to‘g‘ri keladi. Chunki bunday mashg‘ulotlarda munozara uchun ham, axborot berish uchun ham birmuncha ko‘p vaqt talab etiladi. So‘z yuritilayotgan metod qo‘llanilayotgan   mashg‘ulotlarda guruhlar tomonidan bir yoki bir necha mavzu (muammo)ni muhokama qilish imkoniyati mavjud. “Qorbo‘ron” metodida ikkiga ajratilgan guruh o‘quvchilari bir muammo yuzasidan eng ko‘p to‘g‘ri javoblar topish maqsadida birgalikda muhokama yuritishadi. Har bir to‘g‘ri javob yumaloqlangan qor ko‘rinishida o‘sha guruh hisobiga yozib qo‘yiladi; to‘plangan umumiy ballar miqdori asosida guruhlar baholanadi. Muammo bitta guruhda yoki ikki kichik guruhlarda muhokama qilinadi. Bunda topshiriqlar har xil yoki butun guruhga bitta bo‘lishi mumkin. Guruhlar qo‘yilgan muammoni ma’lum muddat muhokama etib, natijani boshqalarga ma’lum qilishadi. Muammo yechimining eng yaxshi varianti tanlab olinadi. “Qalin va ingichka savollar” metodi. Ta’lim jarayonida savollardan foydalanishda ularni ikki turga: oddiy va murakkab savollarga ajratish qabul qilingan. Bunda oddiy savollar “ha” yoki “yo‘q” yoxud boshqa birorta so‘zlar bilan javob berish mumkin bo‘lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga qisqa yoki ixcham obrazli qilib esa, ingichka savollar deb ham atash mumkin. Murakkab savollar ularga bir nechta so‘zlar, iboralar, gaplar yoki tegishlicha bayon qilish, tushuntirish bilan javob berish lozim bo‘lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga to‘liq yoki yoyiq obrazli qilib esa, qalin savollar deb atash ham mumkin. Shunga ko‘ra ushbu «Qalin» va «ingichka» savollar metodining nomini boshqachasiga «To‘liq» va «qisqa» yoki «Yoyiq» va «ixcham» savollar metodi deb ham atash mumkin. Bu metoddan o‘quvchi- talabalarning o‘zlashtirishini tezkor nazorat qilish hamda faolliklarini oshirish maqsadlarida mashg‘ulotning turli bosqichlarida foydalanish mumkin.

 

Sotib olish