Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 183.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 11 Noyabr 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Qunduz Alimova

Ro'yxatga olish sanasi 14 May 2024

1 Sotish

Pedagogik innovatsiyalarni tasniflashga doir yondashuvlar

Sotib olish
1  MUNDARIJA
KIRISH ........................................................................................................................................................ 3
I BOB. PEDAGOGIK INNOVATSIYALARNI TASNIFLASHGA DOIR YONDASHUVLARNING 
NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI ................................................................................................ 5
1.1.TA’LIM KLASTERIDA PEDAGOGIK INNOVATSIYA TUSHUNCHASI ....................................... 5
1.2. PEDAGOGIK INNOVATSIYALARNI TASNIFLASHGA DOIR YONDASHUVLARNING 
MAZMUNI VA AHAMIYATI ................................................................................................................. 12
II.BOB. RIVOJLANGAN MAMALAKATLARDA INNOVATSIYALARGA OID YONDASHUVLAR 
HAMDA TA’LIM TIZIMIGA TADBIQI ................................................................................................. 17
2.1. PEDAGOGIK INNOVATSIYALARNING KATEGORIYALARI VA AHAMIYATI (FIN 
TAJRIBASI) .............................................................................................................................................. 17
2.2. PEDAGOGIK INNOVATSIYALARNING TA’LIM TIZIMIDAGI AHAMIYATI .......................... 28
................................................................................................................................................................... 31
XULOSA ................................................................................................................................................... 32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ................................................................................ 34
2 KIRISH
Mavzuning dolzarbligi.     Dunyoda hozirgi vaqtda ta’lim sohisiga ajratilgan
xarajatlar   jahon   bozorining   yirik   yo‘nalishlaridan   biri   hisoblanadi.   Birlashgan
Millatlar   Tashkiloti   2030-yilgaсha   barqaror   rivojlanish   maqsadlarida   oliy   ta’lim
tizimi   jahonda   barqaror   iqtiodiy   o‘sishning   muhim   predmetiga   aylanadi   deya
e’tirof etmoqda. 2030-yilda oliy ta’lim muassasalarida talabalarning umumiy soni
414   million   nafarga   yetadi   va   2000-yilga   nisbatan   taqqoslaganda   4,2   barobarga
ko‘payadi 1
.   Shu   bois   ham   oliy   ta’lim   tizimida   innovatsion   faoliyatni   axborot
texnologilari   asosida   boshqarish   va   takomillashtirishda   elektronlashtirish   va
elektron   ta’lim   texnologiyalari   jahon   ta’lim   bozorining   eng   jadal   rivojlanayotgan
ko‘rsatkiсhiga aylanishi kutilmoqda.
Amaliyotda oliy ta’lim tizimida innovatsion faoliyatni zamonaviy va axborot
texnologiyalari   asosida   boshqarishni   takomillashtirish   bo‘yiсha   bir   qator
muammolarning ilmiy yeсhimlarini ta’minlash yuzasidan maqsadli  ilmiy tadqiqot
ishlari   tashkil   etilgan.   Xususan,   oliy   ta’lim   muassasalarining   reytingini
yuksaltirish,   innovatsiyalar   va   iсhki   innovatsion   salohiyatidan   har   jihatdan
samarali   foydalanish   asosida   ta’lim,   innovatsion   va   ishlab   сhiqarish   faoliyatini
integratsiyalash mehanizmlarini joriy etish bilan bog’liq tarmoq ta’lim  resurslarini
shakllantirish,   ta’lim   tizimining   raqobatbardoshligini   oshirish   bilan   bir   qatorda
inson   kapitalini   rivojlantirish   boshqaruv   mehanizmlarini   takomillashtirish,
iqtisodiyot va ijtimoiy hayot sohasining zamonaviy talab va ehtiyojlariga muvofiq
yuqori   malakali   kadrlar   tayyorlash   va   ularni   ishga   yo‘naltirishni   boshqarishga
tizimli   yondashish,   ta’limning   sifatini   oshirish,   jarayonlarni   optimal   boshqarish,
tartibga solishni takomilashtirish, jarayonlarga investitsiyalar, innovatsiyalar va IT
texnologiyalarini   jalb   etish   kabi   masalalar   asosiy   ilmiy   ko‘rsatkiсhlardan   biri
hisoblanadi.
Mamlakatimizda   oliy   ta’lim   tizimida   innovatsion   faoliyatni   zamonaviy
axborot   texnologiyalaridan   foydalanish   asosida   rivojlantirishga   e’tibor   qaratib
1
  www.unesco.org  
3 kelmoqda.   2017-2021-yillarda   O‘zbekiston   Respublikasini   rivojlantirishning
beshta   ustuvor   yo‘nalishi   bo‘yiсha   Harakatlar   strategiyasida   “Uzluksiz   ta’lim
tizimini   yanada   takomillashtirish,   sifatli   ta’lim   xizmatlari   imkoniyatlarini
ko‘paytirish,   mehnat   bozorining   zamonaviy   ehtiyojlariga   javob   beraoladigan
malakali   kadrlar   tayyorlash   siyosatini   davom   ettirish,   ta’lim   va   o‘qitish   sifatini
baholashning   xalqaro   standartlarini   joriy   etish   asosida   oliy   ta’lim   muassasalari
faoliyatining   sifati   hamda   samaradorligini   oshirish,   oliy   ta’lim   muassasalari
bitiruvсhilarini   ishga   joylashtirish   va   xususiy   tadbirkorlik   faoliyati   jarayonlariga
jalb   etish” 2
  bo‘yiсha   ustuvor   vazifalar   belgilab   berilgan.   Mazkur   vazifalarning
amaliy   ijrosini   ta’minlash   respublikamizning   oliy   ta’lim   tizimining   taraqqiyot
bosqiсhini   сhuqur   tahlil   qilish   hamda   oliy   ta’lim   muassasalarining   innovatsion
faoliyatini   axborot   texnologiyalari   asosida   boshqarishni   takomillashtirish   va
samaradorligini oshirish bo‘yiсha ilmiy-amaliy taklif va tavsiyalar ishlab сhiqishni
ko‘zda tutadi.
Kurs   ishi   maqsadi   –   Pedagogik   innovatsiyalarni   tasniflashga   doir   asosiy
yondashuvlar  tahlil qilishdan iborat.
  Kurs   ishi   vazifalari   Pedagogik   innovatsiyalarni   tasniflashga   doir   asosiy
yondashuvlarning mazmuni, ta’lim tizimiga tadbiqi, xorij tajribasining mazmunini
aniqlashdan iborat.
     Kurs   ishi   ob’ekti :   Pedagogik   innovatsiyalarni   tasniflashga   doir   asosiy
yondashuvlar
      Kurs   ishi   predmeti   -   Pedagogik   innovatsiyalarni   tasniflashga   doir   asosiy
yondashuvlar ni   aniqlashda   metodlar   va   vositalardan   foydalanish
      Kurs   ishi   tuzilishi   va   hajmi :   k irish,   asosiy   qism,   umumiy   xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati dan  iborat.
2
  O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2017-yil   7-fevraldagi   «O zbekiston   Respublikasi   yanada   rivojlantirishʻ ʻ
bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to grisidagi PF-4947-son Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonunchilik hujjatlari	
ʻ
to plami 2017-yil 6-son.	
ʻ
4 I BOB. PEDAGOGIK  INNOVATSIYALARNI TASNIFLASHGA  DOIR
YONDASHUVLARNING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI
1.1.TA’LIM KLASTERIDA PEDAGOGIK INNOVATSIYA
TUSHUNCHASI
Hozirgi   vaqtda   ta’Iimning   konseptual   sohasida   iqtisodiyotdan   umumiy
toifalarni   olish   natijasida   shakllangan   «ta’limda   ldasterli   yondashuv»   va   «ta’lim
klasteri»   atamalari   keng   qo‘llaniladi   (E,I.   Sokolova).   Ushbu   tushunchalaming
qo‘llanilishi   bir   vaqtning   o‘zida   bir   nechta   semantik   kontekstlarda   sodir   bo‘ladi,
ular   orasidagi   farqlar   klasterni   tashkil   etuvchi   obyektlaming   sifat   xususiyatlari,
ko‘lami   va   ta’siri   chegaralari   bilan   bog’liq.   Masalan,   “ta’lim   klasteri”   iborasi
“ta’lim   kompetensiyasi”,   “ta’lim   dasturi”,   “ta’limni   tashkil   etish”   va   “ijtimoiy
institutlar   birlashmasi”   ma’nolarida   qodlaniladi.   Bu   “ta’lim   klasteri”
tushunchasining turli mazmun bilan toddirilishiga, izohlash va amaliy qodlashdagi
noaniqliklarga olib keladi. 
Innovatsion   boshqaruvning   samarali   tizimini   yaratish   tegishli   nazariy
vositalaming   mavjudligini   talab   qiladi.   Shuning   uchun   asosiy   toifalarni   boshqa
tegishli   kontseptual   tushunchalar   bilan   to‘ldirish   va   qayta   aniqlash   kerak.
Innovatsiyalar   nazariyaning   asosiy   toifasi   bo‘lib,   innovatsiyalar   innovatsion
jarayonlarning   mohiyati   va   o‘ziga   xos   xususiyatlarini   va   shunga   mos   ravishda
ularni   boshqarish   xususiyatlarini   belgilaydi.   Shuning   uchun   ham   ulaming
tipologiyasiga oid savollar menejment nazariyasi uchun ham, amaliyoti uchun ham
j   uda   muhimdir.   Rivojlangan   bozorda   innovatsion   faoliyatni   eng   muvaffaqiyatli
boshqarish   uchun   ilmiy-texnikaviy   va   innovatsion   faoliyat   sohasida   korxona   va
tashkilotlar   tarmog’ini   yaratish,   shuningdekushbu   korxonalar   doirasida   amalga
oshirilayotgan   yangiliklami   va   davom   etayotgan   innovatsion   jarayonlami   batafsil
va puxta o‘rganish ayniqsa dolzarb muammoga aylanadi. 
Avvalo,   siz   innovatsiyalami   va   mahsulotdagi   kichik   o‘zgarishlarni   va
texnologik   jarayonlarni   (masalan,   estetik   o‘zgarishlarni)   ajrata   bilishingiz   kerak;
mahsulot   dizaynini   o‘zgarishsiz   qoldiradigan   mahsulotlarda   kichik   texnik   yoki
tashqi   o‘zgarishlar;   mavjud   talabni   qondirish   va   kompaniya   daromadini   oshirish
maqsadida   ilgari   chiqarilmagan,   lekin   bozorda   allaqachon   taniqli   mahsulotlar
5 ishlab   chiqarishni   o‘zlashtirish   orqali   mahsulotlar   turini   kengaytirishdan   iborat
bo‘ladi   Innovatsiya   bu   tizimli   tushuncha   bo‘lib,   uning   qo‘llanilishi,   ko‘p   marta
ta’kidlanganidek,   tasniflash   muammosiga   batafsil   to‘xtalishni   talab   qiladi.
Innovatsiyalaming  bir  qator   umumiy  xususiyatlari   va  shunga  mos  ravishda   ularni
o‘zida   mujassam   etgan   korxonalar   mavjud   bo‘lishiga   qaramay,   ularning
ikkalasining   ham   turlari   juda   ko‘p,   shutting   uchun   ularning   tavsifini
standartiashtirishga ehtiyot bo‘lishingiz kerak. 
Turli   kontekstlarga   tegishli   obyektlar   bo‘ysunish   munosabatlari   bilan
tavsiflanadi:   vakolatlar   ta’lim   tashkiloti   hayotining   elementi   bo‘lgan   ta’lim
dasturining   bir   qismi   sifatida   ishlaydi   va   u   o‘z   navbatida   ijtimoiy   institutlar
birlashmasining   a’zosi   bo‘lishi   mumkin.   Bu   ta’lim   klasterlarining   nafaqat   sifat
xususiyatlari, ko‘lami va ta’siri bo‘yicha, balki klasterlash darajalari bo‘yicha ham
farqlar haqida gapirishga imkon beradi. Ikkinchisi - sinergik ta’sirga erishish uchun
uni tashkil  etuvchi  obyektlarning resurslarini birlashtirish orqali  klasterni  yaratish
va   o‘zgartirishning   boshqariladigan   jarayoni   bo‘lib,   u   faoliyat   natijasi   va
rivojlanish sharti bo‘lgan innovatsiyalami yaratishda namoyon bo‘ladi. 
Ushbu   darajalaming   har   birining   mazmuni   ta’lim   va   innovatsiyalami
differentsiyallashtirishda   klaster   yondashuvining   mohiyatini   tushunish   uchun
o‘ziga   xos   asosni   belgilaydi.   Bu   holat   pedagogik   innovatsiyalami   ishlab   chiqish,
sinab ko‘rish va rag’batlantirishga samarali ta’sir ko‘rsatish yodlari va vositalarini
aniqlashda   katta   qiyinchiliklar   tug’diradi.   Ikkinchisi   raqobatbardoshlik,   talab   va
iqtisodiy   jozibadorlik   talablariga   javob   berishi   kerak.   Ularning   paydo   bo‘lishi
tizimli   innovatsiyalami,   mavjud   bilimlardan   yuqori   darajada   foydalanishni,   bir
vaqtning   o‘zida   bir   nechta   ta’lim   subyektlarining   kuchlari   va   resurslarini
birlashtirishni talab qiladi (D.S.Berezovskiy, A.P.Petrov).
  Ushbu shartiaming kombinatsiyasi ta’lim xoldingining o‘ziga xos xususiyati
bo‘lib, u umumiy ta’lim makonini yaratish uchun ta’lim organlari (yoki oliy ta’lim
muassasi)   homiyligida   hamkorlik   va   gorizontal   integratsiya   asosida   ta’lim   va
boshqa tashkilotlarning birlashmasi hisoblanadi. Masalan, Rossiyaning Ulyanovsk
viloyatida   ta’lim   xoldingining   namunasi   -   Ulyanovsk   viloyatining   ta’lim
6 tashkilotlarida innovatsion jarayonlarni rivojlantirish dasturida (keyingi  o‘rinlarda
IJR   dasturi   deb   yuritiladi)   ishtirok   etuvchi   tashkilotlarni   o‘z   ichiga   olgan   ta’lim
tizimidagi innovatsion infratuzilma hisoblanadi. 1992 yilda tashkil etilgan xolding
tizim   rivojlanishini   ta’minlaydigan   innovatsiyalami   yaratuvchi   hududiy   ta’lim
klasteri   sifatida   rivojlangan.   Xolding   faoliyati   davomi   da   pedagogik
innovatsiyalami yaratishdan to sinovdan o‘tkazish va rag’batlantirishgacha bo‘lgan
butun   jarayonni   qamrab   oluvchi   innovatsion   faoliyatni   boshqarish   bilan   bog’liq
masalalar o‘ta dolzarbligicha qoldi. 
Ta’lim   xoldingini   boshqarish   va   unda   pedagogik   innovatsiyalami   yaratish
mexanizmlari bir necha bor turli mualliflarning e’tibor obyektiga aylangan. Biroq,
ularning   harakati   ta’lim   innovatsiyalarining   paydo   bo‘lishi   uchun   qulay   shart-
sharoitlarni   yaratish   orqali   amalga   oshiriladi.   Ta’hm   xoldingida   pedagogik
innovatsiyalami   to‘g’ridan-to‘g’ri   boshqarish,   ularni   yaratishdan   sinovdan
o‘tkazish   va   targ’ib   qilishgacha   bo‘lgan   rivojlanish   yo‘lini   ta’minlaydigan
mexanizmni   amalga   oshirishda   mumkin   bo‘ladi   (P.   Gandi;   R.I.   Morien;   A.
Munkacsi va A.Kazai-Onodi; K. Petersen va boshqalar). Innovatsiyalaming butun
hayotiy   tsikli   davomida   harakatianish   mexanizmi   «logistika»   tushunchasi   bilan
tavsiflanadi,   bu   turli   tizimlarda   resurslar   harakatini   boshqarish   nazariyasi   va
amaliyotiga   taalluqlidir.   Ilmiy   tilda   logistika   bunday   boshqamv   metodologiyasini
taklif qiladi. 
Amaliy   ma’noda   u   tashkilotdagi   jarayonlarning   o‘zaro   ta’sirini
uyg’unlashtirish   va   oqimlarni   (har   qanday   resurslaming   yo‘naltirilgan   harakati)
boshqarishning   universal   vositasi   sifatida   namoyon   bo‘ladi   (A.M.Gadjinskiy;
V.P.Melnikov;   Y.M.Nerush,   A.Y.Nemsh,   Y.A.Shumaev   va   boshqalar).   TaTim
tizimida ushbu mexanizmni o‘rganish ikki nuqtai nazarni shakllantirish bilan birga
keldi. Birinchisi ta’lim muassasasi yoki ularning birlashmasi bo‘lgan ta’lim tizimi
infratuzilmasi   barqarorligini   ta’minlash   muammolarini   hal   qiluvchi   ta’lim
logistikasi   (YA.Denisenko;   N.Yu.Sklyarova,   O.A.   Trofimova).   Ikkinchi   pozitsiya
pedagogik   logistika   bilan   bog’liq   bo‘lib,   uning   maqsadi   ta’lim   jarayonining
samaradorligi va sifatini ta’minlashdan iboratdir (Z.N.Bulaxova, Yu.N. Shestakov;
7 E.A.Jitnov; V.M.Livshits; A.L.Nosov). 
Pedagogik tizimni vau amalga oshirilayotgan ta’lim tashkilotini rivojlantirish
masalalari   ushbu   logistika   turlari   doirasidan   tashqarida   qolmoqda.   Ushbu
o‘zgamvchanlikni   hisobga   olish   blaster   yondashuviga   asoslangan   ta’lim   va
pedagogik   logistikani   integratsiyalashgandagina   amalga   oshirish   mumkin.   Ushbu
birikmaning   natijasi   pedagogik   innovatsiyalar   logistikasi   bo‘lib,   u   ham   faoliyat
mahsuli,   ham   ta’lim   klasterlarini   rivojlantirish   omili   bo‘lgan   pedagogik
innovatsiyalar   oqimini   ta’minlaydi.   Jamiyat   hayotining   global   o‘zgarishlar   eng
yaqqol namoyon bo‘ladigan sohalaridan biri bu ta’lim tizimidir. Bugungi kunda bu
yerda   quyidagi   tendensiyalar   majmui   yaqqol   ko‘zga   tashlanadi,   jumladan:   ta’lim
va tarbiya mazmuni, usullari, shakllarini doimiy yangilash, ularni ijtimoiy tartib va
davlat   manfaatlariga   muvofiqlashtirish;   e’tiborni   qaratish   va   ta’limda
innovatsiyalami   rag’batlantirish;   ta’lim   sifatini   oshirishga   yondashuvlarni   ishlab
chiqish;   inson   salohiyatini   rivojlantirish   yo‘llari   va   vositalarini   izlash.   Ularning
amalda   tatbiq   etilishi   ijtimoiy   hayotning   turli   sohalarida   namoyon   bo‘ladigan
tashqi farqlarga qaramay, bir xil faoliyat va rivojlanish qonunlariga bo‘ysunadigan
hodisalarning ishtiroki tufayli mumkin bo‘ladi. 
Ta’lim   tizimida   yuzaga   keladigan   muammolarni   hal   qilishda   bu   hodisalar
samarali   manba   sifatida   qaraladi.   Joriy   asrning   birinchi   o‘n   yilligi   oxiriga   kelib
mamlakatimizda   “klaster” atamasi   va undan kelib chiqqan “klaster  yondashuvi”
iborasi keng tarqaldi. Bunday mashhurlikning obyektiv sababi «klaster» (inglizcha
cluster - guruh, birikma) tushunchasidan faol foydalanish edi. Kategoriya sifatida u
aniq (fizika, kimyo, matematika, informatika) va ijtimoiy (siyosatshunoslik) ilmiy
fanlarga   mustahkam   o‘mashib   olgan.   O‘xshash   belgilar   asosida   birlashtirilgan
obyektlar   to‘plamini   tuzatish   klaster   boshqa   guruh   va   obyektlardan   mustaqilligi
(ajralishi   va   farqi)   bilan   tavsiflangan   birlikni   bildiradi.   Bunday   birikmalami
o‘rganish   uchun   klasterlash   (klaster   tahlili)   holatlari   qoTlaniladi,   bu   bitta   va   turli
guruhlarda   birlashtirilgan   obyektlarni   oqilona   birlashtirish   va   tadqiq   qilish,
ularning   o‘ziga   xos   va   tipik   xususiyatlarini   aniqlash   imkonini   beradi.   Ijtimoiy
tizimlarga nisbatan “klaster” atamasi iqtisodiy fanda eng keng tarqalgan bo‘lib, bu
8 jahon va mahalliy iqtisodiyotda sodir bo‘layotgan jadal o‘zgarishlar bilan bog’liq.
Klasterning keng tarqalgan ta’rifi 1980-yillaming oxirida paydo bo‘lgan. Buni
Garvard   biznes   maktabi   professori   Maykl   Yujin   Porter   taklif   qilgan.   U
raqobatbardosh firmalarning xarakterli xususiyati ma’lum bir hududda - mamlakat
yoki   uning   alohida   mintaqasida   kontsentratsiya   ekanligini   aniqladi.   Ushbu
xususiyat tabiiydir, chunki korxona (yoki ularning birlashmasi) raqobatbardoshligi
oshgani   sayin,   u   o‘z   ta’sirini   etkazib   beruvchilar   va   iste’molchilar,   shuningdek
raqobatchilar   bo‘lgan   manfaatdor   tomonlarga   kengaytiradi.   Boshqa   tomondan,
manfaatdor   tomonlarning   muvaffaqiyatlari   va   yaqin   atrof-muhit   kompaniyaning
raqobatdosh   ustunliklarini   rivojlantirishni   rag’batlantiradi.   Keyinchalik
raqobatbardoshlikni  o‘zaro yaxshilash  nuqtai  nazaridan ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan
tashkilotlar   va   tarmoqlar   jamoasi   shakllanadi,   bu   esa   klaster   -   mamlakat
iqtisodiyotining   raqobatbardosh   turdosh   tarmoqlari   guruhini   shakllantirish   bilan
yakunlanishi mumkin. 
Keyinchalik,   1998yilda   M.Porter   kontseptsiyani   tuzatib,unga   iqtisodiy-
hududiy   komponentni   kiritdi   va   klaster   deganda   “ma’lum   bir   hududda   faoliyat
yurituvchi   va   umumiy   xususiyatga   ega   bo‘lgan   o‘zaro   bog’liq   bo‘lgan   jug’rofiy
jihatdan qo‘shni kompaniyalar va tegishli tashkilotlar guruhi tushunila boshlandi”.
Ushbu ta’rifni mavzuga bag’ishlangan ko‘plab asarlarda topish mumkin. Bugungi
kunda   “klaster”   atamasi   mazmunidagi   sezilarli   o‘zgarishlarni   qayd   etmaslik
mumkin emas. Yevropa Ittifoqidagi klaster observatoriyasiga murojaat qilib, А.А.
Demidov, Komarov e’tiborni M.Porter ta’rifiga ishora qiluvchi mualliflar sonining
kamayib   borayotganiga,   ma’lum   bir   tadqiqotda   yoki   ma’lum   bir   mamlakatning
xarakteristikasida   talab   qilinadigan   so‘zlami   qabul   qiluvchilar   soni   ortib
borayotganiga e’tibor qaratadi. 
Zamonaviy   asarlar   «blaster»   atamasi   uchun   o‘nlab   ta’riflarni   taklif   qiladi   va
unga   sanoat   va   faoliyatning   geografik   o‘ziga   xos   xususiyatlari   kiritilishi   bilan
ta’riflar   sonining   ko‘payishini   ishonch   bilan   bashorat   qilish   mumkin.   Klasterning
bunday   xususiyatlari,   masalan,   neft   va   gazni   qayta   ishlash,   yadroviy   rivojlanish,
yangi   materiallarni   yaratish,   tibbiyot   yoki   ta’lim   faoliyati   bilan   bog’liq   bo‘ladi.
9 Klasterning ta’sir ko‘lami (faoliyati) ham muhim shartga aylanadi: u bir mamlakat
ichidagi   alohida   mintaqa   bilan   chegaralanadimi   yoki   global   (xalqaro)   darajada
amalga oshiriladimi. Bugungi kunda har bir hudud tegishli davlatda qabul qilingan
klasterni   rivojlantirish   kontseptsiyasi   asosida   tuzilgan   o‘z   ta’rifiga   ega.   Ko‘rinib
turibdiki, har bir zamonaviy tadqiqot klasterning o‘ziga xos ish ta’rifini aniqlaydi.
Shu bilan birga, blaster nafaqat korxonalami birlashtirganini ta’kidlash lozim.
Bundan   tashqari,   u   o‘zida   iqtisodiy   nuqtai   nazardan   eng   samarali   faoliyat
turlarini   mujassamlashtiradi.   Ushbu   faoliyatni   amalga   oshiruvchi   tashkilotlar   o‘z
raqobatida   muvaf f aqiyat   qozonadilar,   ular,   obrazli   qilib   aytganda,   davlat
iqtisodiyotining«olmosi»bo‘lib, uning bozor raqobatbardoshligini ta’minlaydi.
“Innovatsiya”   tushunchasi   birinchi   bor   XIX   asrda   madaniy   antropologiya
tadqiqotlarida   paydo   bo‘ldi   va   bunda   u   bir   madaniyatning   ikkinchi   madaniyatga
ayrim   elementlarning   kiritilishini   anglatar   edi .   Bunday   yondashuv   madaniyatdagi
o‘zgarishlarni   vaqt   va   makonda   turli   xil   tezlikda   boradigan   diffuziya   jarayoni
sifatida   olib   qaralar   edi.   Innovatsiya   odatda   “nuqson”,   berilgan   etnos   uchun
“universal”   bo‘lgan   narsalarning   buzilishi   deb   qabul   qilinar   edi.   An’analardan
tashqariga chiquvchi narsa innovatsiya bo‘lib sanaladi va bunday pozitsiya bugungi
kunlarda ham haligacha keng tarqalgandir.
Innovatsiyalar   muammosini   ishlab   chiqish   borasida   ijtimoiy-iqtisodiy
tadqiqotlar sohasida katta tajriba to‘plangandir. Turli xil olimlar bu tushunchani o‘z
tadqiqotlarining   ob’ekti   va   predmetidan   kelib   chiqib   talqin   qiladilar.
Innovatsiyalarni   tadbirkorlik   ruhi   bilan   motivatsiyalangan   ishlab   chiqarish
omillarining   ilmiy-tashkiliy   kombinatsiyasi   sifatida   talqin   qilish   mumkin.
Innovatsiyalarning   ichki   mantig’ida   iqtisodiy   rivojlanishni   dinamiklashtirishning
yangi   holati   deb   qarash   mumkin.   B.Tviss     innovatsiyalarni   ixtiro   yoki   g’oya
iqtisodiy   mazmunga   ega   bo‘ladigan   jarayon   sifatida   ta’riflaydi 3
.   F.Nikson
innovatsiyalar   –   bu   bozorda   yangi   va   yaxshilangan   sanoat   jarayonlari   hamda
qurilmalarining paydo bo‘lishiga  olib keladigan texnik, ishlab  chiqarish  va tijorat
3
  Tviss   B.     Prognozirovaniye   dlya   texnologov     i     injenerov:     Prakt.     ruk.     dlya     prinyatiya   luchshix   resheniy.
N.Novgorod, 2000.
10 chora-tadbirlari jamlanmasi deb hisoblaydi 4
. 
“Ta’limdagi   innovatsiyalar”   va   “pedagogik   innovatsiyalar”   tushunchalari
sinonimlar   sifatida   pedagogik   innovatikaning  kategorial   apparatiga   ilmiy  jihatdan
asoslanib,   kiritildi.   Lekin,   A.V.Xutorskiyning   ta’limdagi   innovatsiyalarni   uchta   –
ijtimoiy-iqtisodiy,   psixologik-pedagogik   va   tashkiliy-boshqaruv 5
  jihatlaridan   olib
qarash   mumkinligi   haqidagi   fikri   bilan   kelishgan   holda,   biz   pedagogik
innovatsiyalar   bu   sanab   o‘tilganlar   ichidan   faqat   ikkinchi   jihatiga   tegishli   deb
hisoblaymiz.
Pedagogik innovatsiya   – bu pedagogik faoliyatga yangilik kiritish, maqsadi
bo‘lib   samaradorlikni   oshirish   hisoblanadigan   o‘qitish   va   tarbiyalash   mazmuni
hamda   texnologiyalarini   o‘zgartirishdir 6
.   Shu   bilan   bir   vaqtda,   ta’limdagi
innovatsiyalarning maqsadi bo‘lib yangiliklarni yaratish, ularni o‘zlashtirish va ta’lim
muassasasining   amaliyotida   samarali   foydalanish   hisoblanadi.   Shuning   uchun
“ta’limdagi   innovatsiyalar”ni     ta’lim   muassasasida   foydalanish   uchun   taklif
etiladigan   ijtimoiy-iqtisodiy,   psixologik-pedagogik   va   tashkiliy-boshqaruv
yangiliklarining alohida o‘ziga xos turi sifatida olib qarash kerak bo‘ladi. Masalan,
G.V.Lavrentev   va   N.B.Lavrentevalar   uchta   –   makrodaraja,   mezodaraja   va
mikrodarajalarni   ajrata   turib,   amalda   pedagogik   innovatsiyalarni   ular   tomonidan
mintaqaning   ta’lim   muhitida   yoki   konkret   o‘quv   muassasalarida   ta’limdagi
innovatsiyalar bilan birga tushungan holda mezodarajada tenglashtirib qo‘ydilar 7
.
Innovatsiya – bu ijtimoiy tan olingan maqsadlarga hali institutsionallashmagan
vositalar orqali erishiladigan individual yoki guruhli xulq-atvor shaklidir. Innovatsiya
madaniy yangiliklarning diffuziyalanishi  bilan emas, balki xulq-atvorning yangicha
shakllarining institutsionallashuvi bilan bog’liq bo‘lib chiqadi 8
.
4
 Nikson F. Rol rukovodstva predpriyatiya v obespechenii kachestva i nadejnosti. M., 1990.
5
  Xutorskoy   A.V.   Teoretiko-metodologicheskiye   osnovaniya   innovasionn ы x   prosessov   v   obrazovanii   //   Internet-
jurnal "Eydos". 2005. 26 marta. / Rejim dostupa URLhttp://www.eidosru/journal/2005/0326.htm, svobodn ы y..
6
 Rapasevich Ye.S. Pedagogika. Bolshaya sovremennaya ensiklopediya. Minsk, 2005. S. 198..
7
  Lavrentyev G.V. Innovasionniye obuchayushiye texnologii v professionalnoy podgotov kespesialistov. - Barnaul,
2002.
8
  Slobodchikov   V.I.   Innovasii   v   obrazovanii:   osnovaniya   i   sm ы sl   //   Issledovatelskaya   rabota   shkolnikov:   nauch.-
metod. jurn. 2004. № 2..
11 1.2. PEDAGOGIK  INNOVATSIYALARNI TASNIFLASHGA  DOIR
YONDASHUVLARNING MAZMUNI VA AHAMIYATI
Hozirgi vaqtda pedagogik innovatsion texnologiyalar faol rivojlanmoqda, bu
esa butun ta’lim tizimini kompleks qayta qurish zarurati bilan bog’liq. Innovatsion
jarayonlar   tadqiqotchilarining   ta’kidlashicha,   ta’lim   tizimi   o‘zining   inqirozli
holatini   yengib   o‘tish,   tashkil   etishning   mazmuni,   shakllari   va   usullarini
o‘zgartirish,   ta’lim   jarayonining   tubdan   yangi   texnologik   ta’minotini   yaratish
orqaligina   zamon   talabiga   javob   bera   oladi   va   haqiqiy   rivojlanish   resursiga
aylanadi. 
  Alohida mamlakatlar va butun insoniyat taraqqiyotining sifati va darajasini
ta’minlashga qodir bo‘lgan ta’lim modeli uzluksizlik va modallik, fundamentallik
va   universallik,   insonparvarlik   va   demokratiya   talablariga   javob   berishi   kerak.   U
dinamik   o‘z-o‘zini   rivojlantirish   mexanizmlariga   ega   bo‘lishi   kerak,   ya’ni   u
innovatsiya   kabi   sifatga   ega   bo‘lishi   kerak.   Agar   ta’lim   ijtimoiy   taraqqiyotning
hozirgi   bosqichida   asosiy   rivojlanish   resurslaridan   biriga   aylansa,   rivojlanishning
ajralmas   atributi   innovatsion   tarkibiy   qism   ekanligi   bugungi   kunda   allaqachon
ayon bo‘ladi  9
Zamonaviy jamiyat uchun pedagogik innovatsiyalarning muhim salohiyatini
tan   olgan   holda,   an’anaviy   ta’limdan   farqli   o‘laroq,   innovatsion   ta’limning
mohiyatini   aniq   belgilash   kerak.   An’anaviy   ta’lim   tizimi   avlodlarning   ijtimoiy-
madaniy   tajribasini   takrorlaydi,   yangi   ijtimoiy-madaniy   tamoyillarga   asoslangan,
ta’limning   boshqa   modellariga   yo‘naltirilgan   innovatsion   ta’lim   tizimi   yangi
fikrlash va harakat madaniyatini shakllantirishga yordam beradi.
  Innovatsion   ta’limning   belgilarini   tahlil   qilib,   shuni   ta’kidlash   kerakki,
"innovatsiya"   tushunchasi   o‘zining   asosiy   ma’nosida   nafaqat   innovatsiyalarni
yaratish   va   tarqatishni,   balki   o‘zgarishlarni,   faoliyat   tarzidagi   o‘zgarishlarni,
fikrlash   uslubini   ham   anglatadi.   ushbu   yangiliklar   bilan   bog’liq 10
.   Shu   sababli
9
  Anisimov N. M. Ixtirochilik va innovatsion faoliyatni o'qitish texnologiyasi.  M.; 1997 yil
10
  Anoshkina, V. L. Ta'lim. Innovatsiya. Kelajak. (Uslubiy va ijtimoiy-madaniy muammolar).  Rostov-na-Donu; 
2001 yil
12 pedagogik   innovatsiyalarni   faqat   innovatsion   tajribani   tavsiflash   bilan   cheklanib
qolmaslik   kerak   bo‘lgan   murakkab   fanlararo   hodisa   sifatida   o‘rganish   zarurati
tug’iladi. 
Shunday   qilib,   jamiyat   hayotining   turli   sohalarida   innovatsion   faoliyatni
o‘rganish hozirgi kunda tobora dolzarb bo‘lib bormoqda. Innovatsion jarayonlarni
tushunish   va   baholash   noaniq   bo‘lishiga   qaramay,   zamonaviy   ta’limni   boshqa
bosqichga olib chiqish uchun pedagogik innovatsiyalarga katta umidlar qo‘yiladi.
Bugungi  kunda pedagogik innovatsiya  umumiy innovatsiyaning bir qismi  sifatida
faol rivojlanmoqda. 
Pedagogik   innovatsiyani   zamonaviy   sharoitda   tushunish,   ko‘pgina
pedagogik   tushunchalar   kabi,   "jarayon"   va   "natija"   tushunchalarining   bir-birini
to‘ldirishidan   kelib   chiqadi.   Shu   bilan   birga,   pedagogik   innovatsiya   pedagogik
tizimda   taklif   etilayotgan   o‘zgarish   mazmunini   o‘z   ichiga   oladi   va   yangilik   bu
yangilik mazmunini o‘zgartirish pedagogik innovatsiyaning predmeti bo‘lgan aniq
ob’ekt sharoitida amalga oshirilishini ta’minlaydi. 
Innovatsion   jarayon   ma’lum   pedagogik   tizimda   yangining   mazmuni   va
tashkil etilishini shakllantirish va rivojlantirishdan iborat. Bu ilmiy kashfiyot yoki
g’oyani   ijtimoiy,   shu   jumladan   ta’lim,   innovatsiyaga   aylantiradigan   tartib   va  
vositalar   to‘plamidir.   Innovatsion   faoliyat   innovatsion   o‘qitishda   tashqi   ifodani
oladi.
 Innovatsion ta’lim - bu mavjud  madaniyat va ijtimoiy muhitda innovatsion
o‘zgarishlarni   rag’batlantiradigan,   shaxs   uchun   ham,   jamiyat   uchun   ham   yuzaga
keladigan   muammoli   vaziyatlarga   faol   javob   beradigan   faoliyat .   Bu   nafaqat
"biluvchi   odam",   balki   "harakat   qiluvchi   odam"   ni   ham   tayyorlashga   chaqiriladi.
Bundan  tashqari,   "qo‘llab-quvvatlovchi",  an’anaviy  ta’limning  barcha   elementlari
innovatsion ta’limda amalga oshiriladi; farq faqat reproduktiv va samarali, faol va
ijodiy komponentlar nisbatida. 
Oliy   pedagogik   ta’lim   sohasida   innovatsion   faoliyatni   amalga   oshirish
talabaning mafkuraviy madaniyatini shakllantirishni hisobga olmasdan, eng muhim
strategik ma’nodan mahrum bo‘lib, uning asosini, birinchi navbatda, o‘qitiladigan
13 falsafiy fanlar sikli tashkil qiladi. universitetda. 
Bugungi   kunda   falsafiy   fanlar   o‘zgarib,   eskirgan   g’oyaviy-uslubiy
stereotiplardan   xalos   bo‘lib,   dunyoqarashning   boshqa   turlariga   yakkalanib   qolish
va   yopiqlikni   yengib,   shaxsning   falsafiy   va   dunyoqarash   arsenalining   xilma-
xilligiga   tobora   ko‘proq   e’tibor   qaratmoqda.   Ko‘p   bosqichli   ta’lim   tizimi   asosida
oliy   ma’lumotli   o‘qituvchi   tayyorlash   o‘z   milliy   falsafiy   tafakkurini
o‘zlashtirmasdan   ancha   qashshoqlashadi.   Shu   munosabat   bilan   O‘zbekiston   oliy
o‘quv   yurtlarida   falsafiy   fanlarni   o‘qitishda   O‘rta   Osiyo   falsafiy   tafakkurining
inson   va   uning   ma’naviy   olamiga   qaratilgan   boy   tajribasiga   e’tibor   qaratiladi.
Falsafiy   fanlarni   o‘qitishning   yangicha   yondashuvlari   oliy   ta’lim   tizimidagi
innovatsion o‘zgarishlar bilan uzviy bog’liqdir. 
Ta’limdagi   innovatsion   jarayonlar   innovatsion   kasb-hunar   pedagogik
ta’limida   amaliy   tatbiq   etiladi,   uning   maqsadi   umuminsoniy   axloqiy   etuk   shaxs,
rivojlangan   kasbiy   madaniyatga   ega,   ilmiy   fikrlash   uslubiga   ega,   ta’limda
innovatsion   jarayonlarni   amalga   oshirishga   qodir   bo‘lgan   malakali   mutaxassisni
tayyorlash; ishlab chiqarish, iqtisodiyot va jamiyat. 
Yuqoridagilarni   umumlashtirib,   shuni   ta’kidlash   mumkinki,   zamonaviy
pedagogik   innovatsiyada   innovatsiya   pedagogik   faoliyatni   yangilash,   uning
belgilangan darajaga kirishini ta’minlashning yaxlit nazariy, texnologik va uslubiy
kontseptsiyasi,   maqsadlarga   yangi   narsalarni   kiritish   vositasi   va   jarayoni   sifatida
ifodalanadi. , o‘qitish va tarbiyalashning mazmuni, usullari va shakllari, o‘qituvchi
va o‘quvchi faoliyatini tashkil etish. 
Innovatsiya   -  ta’lim   muhitiga  alohida  qismlar,  tarkibiy qismlar   va umuman
ta’lim   tizimining   o‘zini   xususiyatlarini   yaxshilaydigan   barqaror   elementlarni
(innovatsiyalarni)   kiritadigan   maqsadli   o‘zgarishlar.   Pedagogik   innovatsiyaning
mezonlari   yangilik,   optimallik,   samaradorlik,   kontseptuallik,   tizimlilik,
insonparvarlik,   an’analar   bilan   uzviylik,   ilmiy-metodik   ta’minotning   ilmiy
xarakteri   va   yetarliligi,   amalga   oshirish   va   tarqatish   shartlari   majmui   sifatida
infratuzilmaning mavjudligi  hisoblanadi.
Zamonaviy   sharoitda   turli   mamlakatlar   hukumatlari   ilmiy   sohaga,   xususan
14 tadqiqot   va   innovatsiyalarga   katta   miqdorda   sarmoya   kiritmoqda.   Masalan,
Germaniya   tadqiqot   va   ishlanmalar   uchun   taxminan   YAIMning   2,7%,   AQSh   -
2,8%,   Yaponiya   -   taxminan   3,5%   yo‘naltiradi.   Iqtisodiyoti   o‘tish   davri
mamlakatlari   ancha   kam:   Belarusiya   -   YaIMning   0,74%,   Rossiya   -   1,04%
sarflaydi 11
.   Zamonaviy   tadqiqotlarda   innovatsiyalarni   tasniflashning   turlicha
yondashuvlari mavjud. Innovatsiyalarni tasniflash innovatsiyalar guruhining o‘ziga
xos xususiyati, uning o‘ziga xoslik tomonlarini ochib beradi. Tasniflashni  amalga
oshirish turli tasniflash belgilaridan foydalangan holda sxemalar bo‘yicha bo‘lishi
mumkin.   Rus   adabiyotlarida   innovatsiyaning   turli   tasniflari   berilgan.   Masalan,
A.N.Tsvetkov   innovatsiyalar   va   ilmiy-texnikaviy   innovatsiyalarni   turlicha
asoslashni taklif qiladi. U innovatsiya va ilmiy- texnikaviy innovatsiyalar bir-birida
farq  qiladi  deb  hisoblaydi.   Uning  takidlashicha  innovatsiya-   bu  jarayon,  ba’zi  bir
yangiliklarni amalda qo‘llashga asoslangan jarayon.
I.Stepanovaning   fikriga   ko ra,   “innovatsiya”   tushunchasi   ilmiy-texnikaʻ
salohiyatini real, yangi mahsulot va texnologiyalarni yuzaga chiqaradigan jarayon
sifatida talqin etiladi.
L.Vodachek va O.Vodachkova innovatsiyalarni “korxona faoliyatining tizim
sifatida   maqsadli   o zgarishi”   deb   ta riflaydilar.	
ʻ ʼ 12
“Innovatsiya”   tushunchasining
yuqoridagi   ta riflari   o zgarishlarni   mikroiqtisodiy   xususiyatini   aks   ettiradi   va   bu	
ʼ ʻ
yerda  ular   tashkilot   faoliyatini   modernizatsiyalash   omili   sifatida   ko rib  chiqilgan.	
ʻ
B.Santoning   fikriga   ko ra,   innovatsiya-   bu   yuqori   sifatli   texnologiyalar	
ʻ
yaratiladigan texnik, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon. 
L.A.Bayev   va   E.V.Shugurov   fikriga   ko ra,   “innovatsiya”   tushunchasini	
ʻ
aniqlashda quyidagi  yondashuvlar  mavjud: 
obyektga ko ra yondashuv; 	
ʻ
jarayonli yondashuv; 
obyekt-naflilik yondashuvi; 
jarayon-naflilik yondashuvi; 
11
 Хусаинов З.А. Инновационные процессы в образовании.¬ – Казань2014
12
 Л.Водачек, О.Водачкова. Стратегия управления инновациями на предприятии. Москва, Экономика, 1989.-
167 с
15 jarayonli-moliyaviy yondashuv. 
Obyektga ko ra yondashuvgaʻ  asosan, ilmiy-texnik taraqqiyotning natijasi -
yangi texnika va texnologiya – innovatsiyalar bo lib xizmat qiladi. Obyekt mezoni	
ʻ
quyidagilarni alohida ajratib ko rsatish imkonini beradi: bazis innovatsiyalar - yirik	
ʻ
ixtirolarni amalga oshirishdan iborat, texnologiyalarning yangi avlodini yaratishga
sabab   bo lgan   innovatsiyalar;   takomillashtiruvchi   innovatsiyalar,   ya ni   ilmiy-	
ʻ ʼ
texnologik   siklning   barqaror   rivojlanishi   bosqichida   ko p   uchraydigan   kichik	
ʻ
ixtirolarni   amalga   oshiruvchi   innovatsiyalar;   soxta   innovatsiyalar
(ratsionalizatorlik   innovatsiyalar)   texnika   va   texnologiyalarning   eskirgan
avlodlarini   qisman   takomillashtirishga   yo naltirilgan   bo lib,   odatda   texnik	
ʻ ʻ
taraqqiyot   sekinlashishiga   olib   keladilar,   chunki   ular   jamiyatga   hech   qanday
samara bermaydi yoki salbiy ta sir ko rsatadi.	
ʼ ʻ
  Obyekt-naflilik   yondashuviga   ko ra,   innovatsiya   yangi   ilmiy-texnik	
ʻ
yutuqlarni   joriy   etish   asosida   ishlab   chiqarilgan   yangi   iste mol   qiymati   sifatida	
ʼ
ta riflanadi. Bu yerda innovatsiyaning naflilik vazifasi ustunlik qiladi - jamiyatning	
ʼ
yuqori naflilikka ega bo lgan ehtiyojlarini qondirish qobiliyati. 	
ʻ
J arayon-naflilik yondashuvi   doirasida obyekt-naflilik yondashuvdan farqli
o laroq,   “innovatsiya”   kategoriyasiga   yangi   amaliy   vositani   barpo   etish,   tarqatish	
ʻ
va qo llashning yaxlit jarayoni sifatida qaraladi. 	
ʻ
Jarayon-moliyaviy   yondashuv   nuqtai   nazaridan,   innovatsiya   -   bu
yangiliklarga   sarmoya   kiritish,   yangi   asbob-uskunalar,   texnologiyalar   va   ilmiy
tadqiqotlarni   rivojlantirish   uchun   moliyaviy   resurslarni   investitsiyalash   jarayoni.
I.Abdurahmonovning fikriga ko ra, “Ilm mablag ga aylansa, ana shu innovatsiya”	
ʻ ʻ
deb ta riflaydi.	
ʼ
16 II . BOB .   RIVOJLANGAN   MAMALAKATLARDA   INNOVATSIYALARGA
OID   YONDASHUVLAR   HAMDA   TA ’ LIM   TIZIMIGA   TADBIQI
2.1. PEDAGOGIK INNOVATSIYALARNING KATEGORIYALARI  VA
AHAMIYATI (FIN TAJRIBASI)
Mazkur paragrifda Finlandiya ta’lim tizimiga bir nazar solish bilan boshlashni
joiz deb bildik. Finlandiyada ta’lim jarayoni unga hissa qo‘shgan nufuzli davlat va
jamoat arboblari, olimlarning fikrlari joy olgan.Bundan tashqari innovatsiyalarning
ahamiyati kategoriyalari keltirilgan. 
              Finlyandiya   o‘z   mustaqilligining   yuz   yilligini   nishonlayotgan   yilda,
boshlang’ich o‘rta maktab yarim asrdan beri faoliyat yuritmoqda. Xalq maktablari
va pullik o‘rta ta’limdan chiqib ketishda qarshiliklar kuzatildi. Islohotlarga qarshi
chiqqanlar,   yangi   tizim   ta’lim   darajasining   pasayib   ketishiga   olib   kelishi   va
iqtidorli bolalarga o‘zlarini ko‘rsatishga imkon berolmasligini ta’kidladilar. Biroq,
o‘tgan   yarim   asr   bizning   qarorimiz   to‘g’ri   bo‘lganligini   ko‘rsatdi.   O‘rta
maktablarimiz   o‘quvchilari   PISA   (Xalqaro   talabalar   ta’lim   yutuqlari   tadqiqotlari)
xalqaro   tadqiqotlarida   qoyilmaqom   natijalarga   erishdilar   va   bizning   ta’lim
muassasalarimiz   keng   xalqaro   e’tibor   ob’ektlaridir.   Muvaffaqiyatimizning   siri
nimada? Barchasining asosida boshlang’ich o‘rta maktabning yagona tuzilmasi va
unga biriktirilgan holda, o‘quvchilarning farovonligini ta’minlashga yo‘naltirilgan
turli   toifadagi   xizmatlar   yotibti.   Boshlang’ich   o‘rta   maktab   –   bu   ma’lum
ma’nodagi   fin   jamiyatining   mitti   holatidir.   Turli   xil   oilalardan   kelgan   va   turli
darajadagi   iqtidorga   ega   bo‘lgan   o‘quvchilar   bir   guruhda   o‘qimoqdalar.   Turli
toifadagi   ko‘maklashuvchi   xizmatlar,   o‘quv   qo‘llanmalari   va   issiq   ovqatni   o‘z
ichiga olgan ta’lim jarayoni o‘quvchilar uchun tamomila bepuldir. Ikkinchi muhim
omil   –   bu   ta’lim   vazifalari   bilan   bir   qatorda,   bolalarning   ijtimoiy,   axloqiy   va
jismoniy   rivojlanishi   bo‘yicha   farqlarini   ham   e’tiborga   oluvchi   o‘quv   rejasidir.
Tabiiyki,   oliy   ma’lumotga   ega   va   o‘z   ishiga   sodiq   bo‘lgan   malakali   o‘qituvchi
markaziy   omil   bo‘lib   xizmat   qiladi.   O‘qituvchilar   o‘z   ishlarida   keng   miqyosdagi
pedagogik   muxtoriyatga   va   ham   o‘z   o‘quvchilarining   ota-onalari,   ham
boshqaruvning ishonchiga egalar. 
Bu   Finlyandiyadagi   maktablarga   davlat   komissiyalarining   tekshiruvlar   bilan
17 kelmasligini   va   faoliyat   ustidagi   ta’lim   organlari   nazoratining   ham   yo‘qligini
anglatadi. Kuchli kasaba uyushmasi tashkiloti ham o‘qituvchilarga ko‘maklashadi.
SHuningdek, fin siyosatining   ta’lim   sohasidagi  barqarorligi,  hamda an’ana  va  urf
odatlarni   amaliy   ravishda   birlashtirish   qobiliyatimiz   muhim   omil   bo‘lib   xizmat
qiladi.   Biz   islohotlarni   inqilobiy   emas,   balki   evolyusion   jarayonlar   orqali   amalga
oshiramiz.   Bu   holat   ham   siyosiy   qarorlarni   qabul   qilish,   ham   pedagogik
o‘zgartirishlarga tegishlidir. Va nihoyat, boshlang’ich o‘rta maktabning faoliyati va
rivojlanishi   bo‘yicha   javobgarlik,   oxiroqibatda   munitsipalitetlar   zimmasida
ekanligini   belgilamaslik   mumkin   emas.   Qarorlar   avvalo,   fuqarolar   tomonidan
qabul qilinadi. 
    Boshlang’ich   o‘rta   maktab   fin   demokratiyasining   muhim   bo‘lagidir,
umumiylik   omilining   amaliyotda   amalga   oshirish   qismidir.   Finlyandiya
mustaqilligining   yuz   yilligini   nishonlash   vaqtlarida,   oldimizda   keng   qamrovli
muhim   vazifalar   paydo   bo‘lmoqda.   Globallashuv   jarayoni   va   raqamli
texnologiyalar mehnat bozoridagi ahvolni juda ham o‘zgartirib yubordi, ijtimoiy va
hududiy   tengsizlik   muammosi   o‘sish   bilan   xavf   solmoqda,   migratsiya   an’anaviy
madaniy   tuzilmalarni   zaiflashtirmoqda   va   Er   sayorasining   ekologik   butligi
bo‘yicha bo‘lgan havotir ham mamlakat, ham yakka shaxs darajasida qaror qilish
vaqtida   kuchayib   bormoqda.   Va   uncha   katta   bo‘lmagan   millatning   kuchi   uning
o‘qimishli   ekanligidadir.   Shuning   uchun   ham   bizning   tirik   qolish   strategiyamiz
ta’lim   manbalari   va   ilimiy-tadqiqot   ishlarimizga   asoslangan   holda   ishlab
chiqilmoqda.
         Fin maorifi butun dunyoda yuqori obro‘ga egadir. Fin ta’lim tizimining
farq qiluvchi xususiyatlari quyidagilardir: 
• Bepul ta’lim 
•   Har   bir   bola   va   o‘smir   ta’lim   olish   huquqiga   ega   va   maktabga   borishga
majbur 
• O‘quv rejasining yagona milliy asoslari 
•   Ta’lim   faoliyatini   tashkillashtirish   va   boshqarish   vazifalarini   mahalliy
darajaga   o‘tkazib berish 
18 • O‘qituvchilarning malakasi va kompetensiyasiga bo‘lgan ishochning yuqori 
   darajasi 
• O‘quv jarayonini moslashuvchan ravishda tashkillashtirish imkoniyati 
•   Butun   mamlakat   o‘rta   maktablaridagi   ta’lim   o‘zlashtirish   darajasining
yuqoriligi    
Finlyandiyada yashovchi  barcha bolalar va yoshlarga, ularning yashash  joyi,
jinsi,   ijtimoiy-iqtisodiy   ahvoli   va   madaniy   qadriyatlaridan   qat’iy   nazar   ta’lim
olishni  taklif qiluvchi  ta’lim berish sifati, ta’lim  sohasining  poydevor  toshi  bo‘lib
xizmat qiladi. 
O‘rta   maktablarni   bitirayotgan   o‘quvchilar   uchun   davlat   bitiruv   imtihoni
o‘tkazilmaydi,   shuningdek   maktablar   bo‘yicha   o‘zlashtirish   natijalari   va   baholari
ham   chop   etilmaydi.   Maktab   va   o‘quvchilar   o‘rta   maktabni   bitirish   yakunlariga
baho   berishning   davlat   normativ   tavsiyalari   bo‘yicha   ish   tutadilar.   Ta’lim
muassasasiga   kirish   va   baholash   jarayoni   o‘z   shaffofligi,   tenghuquqliligi   va
abiturientning   qaysi   maktabni   bitirganligiga   bog’liq   bo‘lmaganligi   bilan
tavsiflanadi,   chunki   baholash   omillari   aniq   va   batafsil   ravishda   yozib   qoldirilgan
va butun mamlakat uchun yagonadir. 
Fin   maorif   tizimida   qat’iy   ta’lim   yo‘nalishi   bo‘lmaganligi   kabi   ta’lim
«tupik»lari   ham   yo‘qdir.   O‘rta   maktabni   bitirgan   har   bir   o‘quvchi,   o‘zi   istagan
holda   har   qanday   darajasi   yuqoriroq   ta’lim   muassasasiga   hujjat   topshirishi   va
kirishga   harakat   qilishi   mumkin.   Ta’lim   olish   bepuldir.   O‘qishga   qabul   qilish
baholar asosida olib boriladi, tanish-bilish, pul yoki ertaroq hujjat topshirish orqali
emas. 
Fin boshlang’ich o‘rta maktabi umumiy ma’lumot beradigan maktablardandir.
Xalqaro   qiyoslash   tadqiqotlari   natijalari   bo‘yicha,   15   yoshli   boshlang’ich   o‘rta
maktabi   bitiruvchilari   ona   tili,   matematika   va   tabiiy   fanlar   bo‘yicha   juda   yaxshi
bilimga   egalar.   Boshlang’ich   o‘rta   maktabni   bitirgandan   so‘ng   ta’lim   olishni
davom   etish   mumkin   va   bu   barcha   uchun   tavsiya   qilinadi.   O‘rta   maktab
bitiruvchilarining deyarli 92 foizi darhol litsey yoki kasb-hunar kollejlariga hujjat
topshiradilar   (2009   y.).   Litsey   yoki   kasb-hunar   kollejida   olinadigan   ikkinchi
19 bosqich ta’limi, o‘quvchini keyinchalik 
Finlyandiya   yoki   chet   eldagi   oliy   o‘quv   yurtiga   kirishga   tayyorlaydi.   O‘rta
maktabni   bitirgandan   keyin   ta’lim   olishni   davom   ettirmaslikka   qaror   qilganlar
uchun, bepul ta’limning muqobil turlari taklif qilinadi. Finlyandiyadagi kasb-hunar
ta’limi o‘zining yuqori sifatliligi bilan ajralib turadi va hunarga ega bo‘lish uchun
bepul   imkoniyat   yaratadi.   Kasb-hunar   ta’lim   dasturi   ham   nazariy,   ham   amaliy
o‘qitishni o‘z ichiga oladi.
Litseydagi ta’lim bepuldir. O‘qitish o‘quvchining o‘zlashtirish qobiliyatilariga
asoslangan  holda 2 yildan 4 yilgacha davom etadi. Milliy umuta’lim o‘quv rejasi
majburiy predmetlar shakliga ega. Bundan tashqari, o‘quvchi o‘z xohishi bo‘yicha
bir   qator   predmetlarni   litsey   o‘qitish   kursini   bajarish   uchun   tanlaydi.   Ikkinchi
bosqich   ta’limi   diplomini   olgandan   so‘ng,   o‘quvchi   oliy   o‘quv   yurtida   ta’lim
olishni   davom   ettirishi   va   universitet   yoki   oliy   kasb-hunar   ta’lim   muassasasiga
hujjat   topshirishi   mumkin.   Abiturient   universitet   yoki   oliy   kasb-hunar   ta’lim
muassasasiga   kirish  uchun  kirish  imtihonini  topshirishi  kerak. Kirish  imtihonidan
muvaffaqiyatli   ravishda   o‘tgan   talaba,  oliy   ta’limning   ikki   bosqichli   kursini   olish
huquqiga   va   bakalavr   unvoniga   ega   bo‘lishi,   yoki   yanada   uzoqroqqa   ketib,
qo‘shimcha kirish imtihonini talab qilmaydigan magistr unvoniga ham ega bo‘lishi
mumkin.   Ta’lim   olish   va   bitiruv   imtihonlari   bepuldir.   Amalga   oshirilayotgan
talabalar, o‘qituvchilar va tadqiqotchi-olimlar almashinuvi xalqaro bog’lanishlarni
ta’minlaydi.   Ta’lim   olishning   bepulligi,   fin   oliy   ta’lim   muassasalarining   boshqa
davlatlarning   talabalari   uchun   jozibador   bo‘lishining   muhim   omilidir.   Ta’lim   bir
vaqtning   o‘zida   ham   tekin,   ham   bepul   bo‘lishi   mumkinligi,   xorijiy
mutaxassislarning   ancha   hayron   bo‘lishlariga   olib   keladi.   Fin   ta’lim   tizimining
asosiga   ham   iqtidorli,   ham   harakatchan,   ham   boshqalarning   ko‘magiga   muhtoj
bo‘lgan   barcha   o‘quvchilarga   istisno   qilmagan   holda,   ta’lim   darajasini
yuksaltirishning bepul muqobil turlarini taklif qilish g’oyasi kiritilgan. Ta’lim olish
imkoniyatlari   bo‘yicha  ma’lumot   berish  maktab kuratori   orqali  amalga  oshiriladi.
Talaba   kreditlari   tizimi   o‘qish   davrida   iqtisodiy   yordam   berish   uchun
mo‘ljallangan.   Finlyandiyada   ta’lim   olishning   bepulligi,   ta’lim   tizimining
20 tenghuquqli   va   adolatli   ekanligini   ko‘rsatmoqda.   Sonya   Kosunen,   Doktorant,
ta’lim vazirining parlamentdagi sobiq yordamchisi. 
Finlandiya   o‘rta   maktablari   xalqaro   taqqoslashlar   davomida   qoyilmaqom
natijalarni  ko‘rsatdi.  O‘rta  maktab   tenghuquqlilik  omili  bo‘yicha  quriladi.  Barcha
yosh   guruhlari,   o‘quv   rejasi   hamma   uchun   yagona   bo‘lgan   bir   xil   maktabga
boradilar.   Maktab   bepuldir.   Jamiyat   maktab   ta’limini   tashkillashtirish   uchun
javobgardir.   Xususan,   PISA   (Xalqaro   talabalar   ta’lim   yutuqlari   tadqiqotlari)
xalqaro   tadqiqotlaridagi   Finlyandiyaning   natijalari   ortida,   fin   o‘qituvchilarni
tayyorlash tizimi turibti. O‘qituvchilik kasbi  Finlyandiyada doimo yuqori obro‘ga
ega bo‘lgan.     
Maktab islohotining maqsadi, maktabni tanlashda o‘quvchining ijtimoiy kelib
chiqishining   ta’sirini   tenglashtirishdan   iborat   edi.   Boshlang’ich   o‘rta   maktabning
vazifasi, har bir o‘quvchini har qanday katta maktab ta’lim muassasasida o‘qishni
davom etish uchun etarli bo‘lgan bilim va qobiliyatlar miqdori bilan ta’minlashdan
iborat   edi.   Maktabning   vazifasi   hanuzgacha   ham   yangi   ish   kuchini   shakllantirish
va   fuqarolikni   tarbiyalashdan   iboratdir.   Zamonaviy   maktab   o‘zining   atrof   muhiti
bilan chambarchas bog’liqdir. Otaonalarni maktab faoliyatiga o‘z farzandlari bilan
birga jalb qilishga harakat qilishmoqda, madaniyatlar xilma-xilligi ta’lim jarayoni
uchun   yangi   vazifalarni   yaratmoqda   va   jamiyat   yuqori   tezlikda   o‘zgarmoqda.
Pedagoglarning faqatgina ilmiy darajada tayyorligi etarli emasdir. 
   Finlyandiyada o‘qituvchilik kasbi ayniqsa o‘z davrining iqtidorli odamlarini
Hozirgi kunda Finlyandiyada, yangi axborot texnologiyalarining innovatsion o‘quv
faoliyatiga   taqdim   qiluvchi   o‘quv   muhiti   va   imkoniyatlarini   axborotlashtirishga
aloqador bo‘lgan, keng qamrovli o‘qituvchilar malakasini oshirish kurslari tashkil
qilingan. 
Oxirgi   yillarda   mamlakatlar   orasida   musobaqaning   yangi   turi   paydo   bo‘ldi:
o‘quvchilarning   o‘zlashtirishini   baholash.   Xususan,   Iqtisodiy   hamkorlik   va
rivojlanish   tashkiloti   (OECD)   ushbu   masalada   qiziqish   bildirdi,   hamda   o‘qish   va
imlo,   matematika   va   tabiiy   fanlar   bo‘yicha   o‘quvchilarning   bilim,   qobiliyat   va
ko‘nikmalarini   taqqoslashni   tashkillashtirdi.   Ushbu   tadqiqot   PISA   (PISA=
21 Programme   for   International   Student   Assessment,   yoki   Xalqaro   talabalar   ta’lim
yutuqlari   tadqiqotlari)   nomini   oldi.   Baholash   dasturiga   30dan   ortiq
mamlakatlarning   15   yoshli   o‘quvchilarining   ta’lim   bo‘yicha   yutuqlari   karitiladi.
Fin   o‘quvchilari   barcha   PISA   tadqiqotlarida   yaxshi   natijalar   ko‘rsatdilar.   Fin
o‘quvchilarining ayniqsa o‘qish va imlodagi qobi
liyatlari   xalqaro   miqyosdagi   e’tiborga   sazovor   bo‘ldi.   Xorijiy   olim   va
o‘qituvchilar   mahalliy   maktablar   va   maktab   ta’limi   tizimi   bilan   tanishish   uchun
Finlyandiyaga   muntazam   ravishda   kelib   turadilar.   Bundan   tashqari,   fin
mutaxassislari   ham   Finlyandiyaning   ta’lim   siyosati   bo‘yicha   ma’ruzalar   o‘qish
uchun   turli   mamlakatlardan   takliflar   oladilar.   Barcha   xorijiy   mutaxassislarning
bitta   umumiy   savoli   bor   edi:   fin   bolalarining   o‘qish   va   imlodagi   bunday   yuqori
ko‘nikmalari   nimaga   asoslangandir?   Bunchalik   sodda   tuyulgan   savolga   sodda
javob   berishning   iloji   yo‘qdir.   O‘zlashtirishning   yaxshi   ko‘rsatkichlari   bir   qator
omillarning   faoliyati   natijasidir:   ta’lim   tizimining   tuzilishi   (sinf   9   yil   davomida
birgalikda   va   bir   xil   tarkibda   o‘qiydi),   qaror   qabul   qilishning   taqsimlangan
vakolatlari   va   maktablarning   141   ta’lim-tarbiya   berishdagi   muxtorligi,   ta’lim
jarayoni   o‘quvchiga   yo‘naltirilgan,   o‘qishdagi   qiyinchiliklarga   ega   bo‘lgan
o‘quvchilar uchun yaxshi ishlab chiqilgan maxsus ta’lim tizimi, o‘quvchilarga har
tomonlama   ko‘maklashish   tizimi   (ta’lim   masalalari   bo‘yicha   maslahatlar   berish,
maktab   psixologlari   va   ijtimoiy   xodimlar,   maktablardagi   sog’likni   saqlash),
malakali   va   o‘z   ishiga   sodiq   o‘qituvchilar   tarkibi,   bepul   ta’lim.   O‘qishdagi
yutuqlarni   faqatgina   maktabga   aloqador   hollar   bilan   izohlab   bo‘lmaydi,   chunki
maktabni o‘rab turgan atrofmuhitni ham e’tiborga olish kerak. Shuning uchun ham,
XVI   asrning   o‘rtalarida   fin   tilida   chop   etilgan   ilk   kitobning   alifbe   bo‘lganligi
tasodif   emasdir.   Aholining   umumiy   savodxonligi   nuqtai   nazaridan   kelib   chiqqan
holda,   1660   yillarda   qabul   qilingan   va   unga   binoan   o‘qishning   elementar
ko‘nikmalariga   ega   bo‘lmaganlarning   uylanish   va   turmushga   chiqishi   mumkin
emasligi to‘g’risidagi farmoyish juda ham katta turtki bo‘lib xizmat qildi.   13
   
Finlyandiyani ma’rifatli mamlakatga aylantirish rejalari paydo bo‘ldi. Buning
13
  Pyayvi Lipponen, Falsafa fanlari doktori, tarix va jamiyatshunoslik o‘qituvchisi, 2011-2015 yillarda     Parlament
deputati. 
22 uchun esa yangi ta’lim muassasalari, ona tilidagi adabiyot, yoshlar birlashmalari va
ishchilar   harakati   kerak   bo‘ldi.   Ko‘pchilik   adabiy   asarlarning   mazmunida   oddiy
xalqning   hayoti   yotar   edi   va   bu   narsa   aholi   o‘rtasidagi   o‘qishga   bo‘lgan   ijobiy
munosabatni shakllantirishga yordam berar edi. 
Finlarning kitob o‘qishni yaxshi ko‘rishlari to‘g’risida so‘z borar ekan, bunda
tovuq va tuxum dilemmasini ko‘rish mumkin: kitoblar borligida ularga talab ham
paydo bo‘ladi, xalq kitob so‘ragan vaqtida esa, demokratik jamiyatda doimo taklif
bo‘ladi.  14
D astlab   “texnologiya”   tus h unc h asiga   aniqlik   kiritaylik.   Bu   so‘z   texnikaviy
taraqqiyot   bilan   bog’liq   holda   fanga   1872   yilda   kirib   keldi   va   yunonc h a   ikki
so‘zdan   –   “texos”   (tec h ne)   –   san’at,   hunar   va   “logos”   (logos)   –   fan   so‘zlaridan
tashkil   topib   “hunar   fani”   ma’nosini   anglatadi.   Biroq   bu   ifoda   zamonaviy
texnologik   jarayonni   to‘liq   tavsiflab   berolmaydi.   Texnologik   jarayon   har   doim
zaruriy   vositalar   va   s h aroitlardan   foydalangan   holda   amallarni   (operatsiyalarni)
muayyan   ketma-ketlikda   bajaris h ni   ko‘zda   tutadi.   Yanada   aniqroq   aytadigan
bo‘lsak,   texnologik   jarayon   –   bu   mehnat   qurollari   bilan   mehnat   ob’ektlari   (xom
as h yo)ga   bosqichma-bosqich   ta’sir   etish h   natijasida   mahsulot   yaratish
borasidagi     (is h c h i-mas h ina)ning   faoliyatidir.  Ana   s h u  ta’rifni   tadqiqot   mavzusiga
ko‘c h iris h   mumkin,   ya’ni:   PT   –   bu   o‘qituvc h i   (tarbiyac h i)ning   o‘qitish   (tarbiya)
vositalari yordamida o‘quvc h i (talaba)larga muayyan s h aroitda ta’sir ko‘rsatis h   va
aks   ta’sir   mahsuli   sifatida   ularda   oldindan   belgilangan   s h axs   sifatlarining   jadal
s h akllanis h ining kafolatlaydigan jarayondir.
    Yuqorida   keltirilgan   ta’rifdan   ko‘rinib   turibdiki,   PT   tus h unc h asini
izohlashda   texnologiya   jarayoni   asos   qilib   olindi.   Aslini   olganda   ham   bu
tus h unc h aga   berilgan   ta’riflar   soni   pedagogik   adabiyotlarda   nihoyatda   ko‘pdir.
Pedagogik   adabiyotlarda   “texnologiya”   atamasining   xilma-xil   ko‘rinish h larini
uc h ratis h   mumkin:   “o‘qitish   texnologiyasi”,   “O‘quv   jarayoni   texnologiyasi”   va
hokazo.
PT   o‘qitish   jarayonining  o‘zaro  bog’liq  qismlarini   tas h kiliy  jihatdan   tartibga
14
  Yukka Saryala, Professor, 1995-2002 yillarda Milliy ta’lim kengashining Bosh director.
23 keltiris h , bosqichlarini quris h , ularni joriy etish h   s h artlarini aniqlas h tiris h , mavjud
imkoniyatlarni   hisobga   logan   holda   belgilangan   maqsadga   eris h is h ni   ta’minlaydi.
Yoxud   PT   o‘qituvc h ining   kasbiy   faoliyatini   yangilovc h i   va   ta’limda   yakuniy
natijani   kafolatlaydigan   muolajalar   yig’indisidir.   Texnologiya   o‘zining
egiluvc h anligi,   natijalarning   turg’unligi,   smaradorligi,   oldindan
loyihalanis h   zarurati bilan metodikadan farqlanib turadi.
Ob’ektiv   borliqni   o‘rganish h ning   tizimli   yondasish   metodi   fanda   keng
ko‘lamda qo‘llanilgac h , uning ta’siri ostida asta-sekinlik bilan PT mohiyatiga ham
aniqlik   kiritildi:   rus   olimasi   N.F.Talizina   texnologiyani   “belgilangan   o‘quv
maqsadiga   eris h is h ning   oqilona   usullarini   aniqlas h dan   iborat”   deb   tushuntiradi.
S h uningdek,   olima   zamonaviy   o‘qitish   texnologiyasi   haqida   fikr   yuritib,   uni
alohida   fan   sifatida   qaras   lozimligini   uqtiradi:   O‘qitish   texnologiyasi   –   bu   o‘quv
jarayonini   nima   real   tavsiflasa   o‘sha,   o‘qituvc h iga   o‘rnatilagan   maqsadlarga
eris h is h   uchun   nimaga   tayanish   zarur   bo‘lsa.   PTni   fan   sifatida   e’tirof
etish   G.K.Selevko   tomonidan   ham   ma’qullandi:   “Pedagogik
texnologiya     o‘qitishning birmunc h a oqilona yo‘llarini tadqiq qiluvc h i fan sifatida
ham, ta’limda qo‘llaniladigan usullar, printsiplar va regulyativlar sifatida ham real
o‘qitish jarayoni sifatida mavjuddir”.
Yuqorida   keltirilga   ta’riflardan   ko‘rinib   turibdiki,   PT   belgilangan
boshlang’ic h   maqsad   va   mazmun   asosida   o‘quv   jarayonini   loyihalas h   sifatida
talqin   etilayapti.   Bu   bir   jihatdan   to‘g’ri,   lekin   teranroq   fikr   yuritilsa   uning   bir
yoqlamaliligi ko‘zga taslanadi yoki bunday yondas h uvlarda o‘quvc h i s h axsi inkor
etilayapti.   Bu   kamc h iliklarni   birinc h i   bo‘lib   akademik   V.P.Bespalko   payqadi   va
o‘zining   yirik   asarida   “PT   –   bu   o‘qituvc h i   mahoratiga   bog’liq   bo‘lmagan   holda
pedagogik   muvaffaqiyatni   kafolatlay   oladigan   o‘quvc h i   s h axsini
shakllantirish   jarayonining loyihasidir” deb ta’rifladi.
Bugungi   kunda   mamlakatimizda   mutaxassislarning   ilmiy   salohiyatini
birlas h tirisga   imkoniyatlar   yetarli.   Nazariya   va   amaliyot   birligining   ta’minlanis h i
PTning   asl   mohiyatini   aniqlas h ga   yo‘l   oc h adi.   Fikrimizc h a,   yangi   PT   fanining
alohida   tarmog’i   sifatida   yoki   faqat   ta’lim   amaliyotini   maqbullastiris h ga
24 yo‘naltirilgan  tizim   deb  qaras h   mumkin  emas.   PT   bu   sohadagi   nazariy   va     amaliy
izlanis h larni birlas h tiris h   doirasidagi faoliyatni aks ettiradi. 15
Pedagogik   texnologiya   o‘qitishning   rejalashtirilgan   natijalariga   erishishni
kafolatlaydi.   Bunga,   faqat   o‘quv   jarayoni   boshqariladigan   taqdirdagina   erishish
mumkin.   Boshqariluvchilik   tamoyilining   ahamiyati   shu   bilan   belgilanadi.
Boshqarish   –   jarayonni   rejalashtirilgan   maromda   amalga   oshirish,   o‘qitish
maqsadlariga   erishish   dasturini   ro‘yobga   chiqarish   uchun   xizmat   qiladi.   Mazkur
tamoyil   o‘qitishning   joriy   natijalarini   ko‘p   bosqichli   diagnostik   (tashxisiy)
tekshiruvlar o‘tkazish imkoniyatini, - ko‘zda tutadi butun o‘qitish davrida o‘qitish
jarayonini   boshqarish   asosan   didaktik   testlardan   foydalanib   amalga   oshiriladi.
O‘qitish   jarayonida   didaktik   testlardan   foydalanish,   teskari   aloqani   ta’minlaydi.
Teskari aloqa natijalarining tahlili, ko‘zlangan natijaga erishish uchun vositalar va
uslublarni   o‘zgartirish   orqali   o‘qitish   jarayonini   boshqarish   imkoniyatini   beradi.
Boshqarilish   tamoyili,   o‘qitish   jarayonini   va   shu   bilan   birga   uning   natijalariga
muntazam ravishda tuzatishlar kiritish imkoniyatini beradi.
Pedagogik   texnologiya   -   bu   o‘quv   jarayonini   zamonaviy   tashkil   etish   tizimi
bo‘lib,   u   ta’limning   zaruriy   sifatini   ta’minlaydi   va   jadallashgan   ilmiy-texnik
taraqqiyot   talablariga   javob   beradigan,   ta’lim   shakllarini   takomillashtirish
vazifasini   ko‘zlagan   o‘qitish   jarayonlarini   texnika   va   inson   omillarida,   ularning
birgalikdagi   harakatlari   vositasida   yaratish,   tadbiq   etishning   izchil   metodidir.
Ta’lim   jarayonida   innovatsion   pedagogik   texnologiyalardan   foydalanish   davr
talabi bo‘lib hisoblanadi.
Pedagogik texnologiya-texnika resurslari, odamlar va ularning o‘zaro ta’sirini
hisobga   olgan   holda   ta’lim   shakllarini   optimallashtirish   vazifasini   qo‘yuvchi
o‘qitish   va   bilimlarni   o‘zlashtirishning   xamma   jarayonlarini   yaratish,   qo‘llash   va
aniqlashning tizimli metodi (YuNESKO).
Ta’lim   jarayonida   yangi   innovatsion   texnika-texnologiyalardan   foydalangan
holda   dars   o‘tish,   so‘nggi   texnikalar   bilan   jihozlangan   laboratoriya   xonalaridan
foydalangan holda mashg’ulotlar o‘tkazish, mutaxasislik bo‘yicha, masalan kimyo
15
  Shamsiyeva Mohigul Olimjon qizi " Ta'limda innovatsion pedagogik texnologiyalardan foydalanish davr talabi 
bo'lib, u ta'lim sifatini oshirishga xizmat qiladi"
25 sohasidagi   so‘nggi   innovatsiyalar   haqida   ma’lumotlar   keltirib,   jahon   tajribasidan
namunalar   keltirib   o‘tish   talabalarni   yangilik   yaratish   ruhida   tarbiyalashga   turtki
bo‘ladi.
Bizning   fikrimizcha   ta’lim   jarayonida   avval   qiziqish   uyg’otib,   motivatsiya
berib, so‘ngra raqobat muhiti yaratilsa talabalarda innovatsiya yaratishdagi yashirin
qobiliyatlari   uyg’otiladi   va   albatta   rag’batlantirish   amalga   oshirilsa   ko‘zlangan
maqsadga   erishiladi.   Talabalarga   ilm-fan   va   innovatsiya   yaratishda   yutuqlarga
erishgan   insonlardan   misol   keltirib,   iloji   bo‘lsa   ulardan   birini   o‘rnak   bo‘luvchi
inson   sifatida   darsga   taklif   qilib,yoki   innovatsiyalar   markaziga   talabalarni
ekskursiyalarga etishni yo‘lga qo‘yilsa maqsadga tezroq erishilgan bo‘lardi.
Innovatsiyalar   yarmarkasiga   va   hududdagi   IT   parklarga   talabalarni
ekskursiyaga   etishni   tashkil   qilsak   ta’limda   berilgan   nazariy   bilimlarni   amaliyot
bilan bog’lashda erishilgan yutuqlarni ko‘paytirishiga ishonamiz.
Mutaxassisligiga   mos   ravishda   mamlakatimizdagi   ishlab   chiqarish
korxonalariga   va   zavodlarga   talabalarni   amaliyotga   yuborishni   institutlarimizda
allaqachon   yo‘lga   qo‘yganmiz.   Lekin   bizning   taklifimiz   shundan   iboratki,
O‘zbekiston   Respublikasi   Fanlar   akademiyasining   ilmiy-tadqiqot   muassasalari
tomonidan   bir   vakilni   faxriy   mehmon   sifatida   institutga   taklif   qilib,   seminarda
shaxsan  nutqlarini  eshitish sharafi va bundan olingan taasurotlar  ko‘lami  iqtidorli
talabalarni ruhlantirgan bo‘lardi.
Innovatsion   ta’lim   (ingl.   "innovation"-yangilik   kiritish,ixtiro)   ta’lim
oluvchida   yangi   g’oya,   me’yor,   qoidalarni   yaratish,   o‘zga   shaxslar   tomonidan
yaratilgan   ilg’or   g’oyalar,   me’yor,   qoidalarni   tabiiy   qabul   qilishga   oid   sifatlar,
malakalarni shakllanirish imkoniyatini yaratadigan ta’lim.
Innovatsion   ta’lim   jarayonida   qo‘llaniladigan   texnologiyalar   innovatsion
ta’lim texnologiyalari yoki ta’lim innovatsiyalari deb yuritiladi.
O‘qituvchi   innovatsion   texnologiyalarga   asoslanib   darsni   tashkil   etar   ekan,
turli   texnik   vositalardan   ham   (kompyuter,   proyektor,   elektron   doska   va   hokazo)
foydalanishi, interfaol metodlar asosida dars o‘tishi ham mumkin. O‘qituvchining
faoliyatida innovatsiyalar qanchalik ko‘p bo‘lsa, mazmun shunchalik oshadi.
26 Ta’limda   innovatsion   texnologiyalar   va   interfaol   metodlar   haqidagi
tasavvurlar barqaror va mukammal shaklga ega emasligini ham e’tirof etish lozim.
Har   bir   o‘qituvchi   ta’limda   individual   ravishda   yangilik   kiritishi   mumkin.   O‘z
fanining   mazmun-mohiyati,   mavzulari,   shu   sohadagi   yaratilgan   ilm-fan   yutuqlari
va innnovatsiyalar haqida yangi ma’lumotlarni o‘rgangan holda o‘qitish jarayonida
ularni   qo‘llab,   misollar   keltirib,   ta’limda   yangi   metodni   yaratishi,   hamda   shu
asosida   dars   o‘tishi   mumkin.   Innovatsion   texnologiyalar   o‘qituvchi   o‘z
faoliyatidan   qoniqmasligidan   kelib   chiqadi,   uni   yaxshilashga   doir   yangilik
kiritishga harakat qiladi.
27 2.2.  PEDAGOGIK INNOVATSIYALAR NING TA’LIM TIZIMIDAGI
AHAMIYATI
Mamlakatni   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlantirishning   ustuvor   vazifalaridan   kelib
chiqqan holda, kadrlar tayyorlash mazmunini takomillashtirish, xalqaro standartlar
darajasiga   mos   oliy   ma’lumotli   mutaxassislar   tayyorlash   ta’limga   texnologik
yondashuvni   talab   etadi.   Bunda   bevosita   ta’lim   jarayonini,   oliy   ta’limning   o‘quv
reja va dasturlarini yangi pedagogik texnologiyalar va o‘qitish usullarini keng joriy
etish,   ilmiy-ta’lim   jarayonini   sifat   jihatidan   yangilash   va   zamonaviy   tashkiliy
shakllarni   joriy   etish   muhim   ahamiyatga   ega.     So`nggi   yillarda   O`zbekistonda
milliy   ta lim   sohasida   yangi   islohotlar   boshlandi.   Ta’limni   boshqarish   hukumat‟
boshlig`i tomonidan qattiq tanqidlarga uchradi. 
Respublika milliy ta lim tizimini boshqarish mexanizmlarini takomillashtirish	
‟
muammosiga   tizimli   innovatsion   yondoshishga   qaratilgan   normativ   –   huquqiy
hujjatlar ishlab chiqildi. Lug’aviy jihatdan “innovatsiya” tushunchasi ingliz tilidan
tarjima   qilinganda   (“innovation”)   “yangilik   kiritish”   degan   ma’noni   anglatadi.
“Innovatsiya”   tushunchasi   mazmunan   aniq   holatni   ifodalaydi.   Mohiyatiga   ko‘ra
innovatsion   faoliyat   ilmiy   izlanishlar,   ishlanmalar   yaratish,   tajriba-sinov   ishlari
olib borish, fan-texnika yutuqlaridan foydalanish asosida yangi takomillashtirilgan
mahsulotni yaratishdan iborat. 
Pedagogning innovatsion faoliyati quyidagilar bilan belgilanadi :
 – yangilikni qo‘llashga tayyorgarligi;
 – pedagogik yangiliklarni qabul qilishi; 
– novatorlik darajasi; – kommunikativ qobiliyatning rivojlanganligi; 
Innovatsion   faoliyat   pedagogning   ruhiy,   aqliy,   jismoniy   kuchini   ma’lum
maqsadga   yo‘naltirish   asosida,   amaliy   faoliyatni   nazariy   bilimlar   bilan   to‘ldirib
borish,   bilish,   loyihalash,   kommunikativ   nutq   va   tashkilotchilik   mahoratini
rivojlantirishni   talab   etadi.   Demak,   ilm-fan,   texnika,   ishlab   chiqarish   va
texnologiyaning   rivojlanishi   ta’lim   tizimida   ham   tub   o‘zgarishlar   sodir   bo‘lishiga
olib   keladi.   [1]   Innovatsion   g’oyalar,   ishlanmalar   va   texnologiyalarning   ishlab
chiqilishini   tashkil   etish,   ilmiy   tadqiqotlar   natijalarini   targ’ib   qilish   va   amaliy
28 foydalanish   mexanizmlarini   shakllantirishda   ta’lim   texnologiyalarining   o‘rni   va
salmog’i yuqoriligini ta’kidlash joiz. 
Mamlakatimizda 2019 yilning oktabrida O`zbekiston Respublikasi oliy ta lim‟
tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasi qabul qilindi. Unda oliy ta lim
ʼ
muassasalarida   o`quv   jarayonini   bosqichma-bosqich   kredit-modul   tizimiga
o`tkazish   ahamiyatli   yangilik   bo`ldi.   Pandemiya   sharoitida   2030   yilgacha
Rivojlanish kontsepsiyasida ko`zda tutilgan tadbirlarni amalga oshirish kutilmagan
va   ko`p   jihatdan   majburiy   tezlashuvni   qamrab   oldi.   “Ta’lim   jarayonini,   oliy
ta’limning   o‘quv   reja   va   dasturlarini   yangi   pedagogik   texnologiyalar   va   o‘qitish
usullarini keng joriy etish zarurligi ta’kidlanadi. 
O‘zbekiston Respublikasi  Prezidenti Sh. Mirziyoevning «Oliy ta’lim tizimini
yanada   rivojlantirish   chora-tadbirlari   to‘g’risida»gi   qarorida   belgilangan
vazifalarning samarali  echimini to‘liq ta’minlash  maqsadida oliy ta’lim  darajasini
sifat   jihatidan   oshirish   va   tubdan   takomillashtirish,   oliy   ta’lim   muassasalari
moddiy-texnika   bazasini   mustahkamlash   va   modernizatsiya   qilish,   ularni
zamonaviy   o‘quv-ilmiy   laboratoriyalari,   axborot-kommunikatsiya   texnologiyalari
bilan   jihozlash   maqsadida   Oliy   ta’lim   tizimini   2017-2021-yillarga   mo‘ljallangan
kompleks rivojlantirish dasturi tasdiqlandi. Dasturga muvofiq, 2017-2021-yillarda
48 ta oliy ta’lim  muassasasida  jami 180 ta o‘quv, ilmiy-laboratoriya binosi, sport
inshootlari   va   ijtimoiy-muhandislik   infratuzilmalari   ob’ektlarida   qurilish,
rekonstruksiya   va   kapital   ta’mirlash   ishlari   olib   boriladi.   Shuningdek,   53   ta   oliy
ta’lim   muassasasida   400   ta   o‘quv   laboratoriyasi   bosqichma-bosqich   eng
zamonaviy   o‘quv-laboratoriya   uskunalari   bilan   jihozlanadi,   7   ta   oliy   ta’lim
muassasasida   barcha  oliy   ta’lim   muassasalari   o‘zaro   hamkorlikda   foydalanadigan
ilmiy laboratoriyalar tashkil etiladi. [2] 
Ta’lim   tizimining   modernizatsiyasi   davlat   va   jamiyat   malakali   kadrlarga,
shaxsning esa sifatli ta’lim olishga bo‘lgan ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda ro‘y
beradi. Ta’lim amaliyotida pedagogik texnologiyalarning qo‘llanilishi ta’lim tizimi
modernizatsiyasining   tarkibiy   elementi   hisoblanadi.   Zamonaviy   sharoitda   ta’lim-
tarbiya   jarayonlarini   texnologiyalashtirish   kam   kuch   va   vaqt   sarflagan   holda
29 kutilayotgan   natijani   qo‘lga   kiritishga   imkon   beradi,   o‘qitish   sifatini   yaxshilab,
samaradorligini   oshiradi.   Pedagogik   innovatsiyalar   pedagogik   faoliyatga
yangiliklarning   izchil   olib   kirilishini   tavsiflaydi.   Pedagogik   innovatsiyalarning
didaktik   imkoniyatlariga   ko‘ra   ta’lim   tizimi   va   jarayoni   rivojlanib   boradi.
O‘qituvchining   innovatsion   faoliyati   pedagogik   jamoani   harakatga   keltiruvchi,
olg’a   undovchi,   bunyodkorlikka   rag’batlantiruvchi   kuch   sifatida   namoyon   bo‘lib,
ta’lim   jarayonining   sifatini   kafolatlaydi.   Shu   sababli   har   bir   o‘qituvchi
innovatsiyalarning   mohiyatini   to‘la   tushungan   holda   o‘z   faoliyatiga   izchil   tatbiq
eta   olishi   zarur.   Jahon   xalqlari   tajribasida   mashhur   pedagoglar   tarbiya   sohasida
erishgan   yutuqlarining   muhim   omillaridan   biri   –   ular   tarbiyalanuvchilarning
faolligi   va   mustaqilligini   oshirib,   yoshlarning   o‘zo‘zini   tarbiyalashi   masalasini
oqilona   uyushtira   bilganligidadir.   Ular   amalga   oshirgan   tarbiya   tizimi
ta’sirchanligining  boisi   tarbiya  jarayonini  o‘z-o‘zini   larbiyalashga   rahbarlik qilish
jarayoniga   aylantira   bilganliklaridadir.   Tarbiyaning   maqsadini   tarbiyalanuvchilar
oldiga   qiyinchiliklarni   yengish   va   kelgusidagi   yutuqlarga   erishish   vazifasi   qilib
qo‘ya bilishdadir. 
Darhaqiqat,   barkamol   shaxsni   tarbiyalash   jarayoni   faqat,   kishi   o‘z-o‘zini
tarbiyalashga   faol   kirishgan   va   bu   ishni   muntazam   davom   ettirgan   taqdirdagina
samara   berishi   mumkin.   O‘zbekiston   maktab,   maktab,   akademik   litsey   va   kasb-
hunar   kollejlarining   bo‘lajak   o‘qituvchisi   milliy-ma’naviy   qadriyatlarni   va   milliy
axloqni egallagan bo‘lishi zarur. O‘qituvchining kuchi va tarbiyaviy ta’siri, avvalo
mustaqillik   mafkurasi,   milliy   istiqlol   g’oyasi   uning   e’tiqodiga   aylanganligidadir.
Oliy   o‘quv   yurtlarida   yangi   o‘quv   rejalari   va   dasturlari   joriy   etilishi,   milliy
madaniy   qadriyatlarga   doir   adabiyotlaming   ko‘plab   nashr   etilayotganligi,   yuqori
malakali professor-o‘qituvchilarning mavjudligi talaba yoshlarni ma’naviy-axloqiy
jihatdan   tarbiyalash   ishini   yuksak   darajaga   ko‘tarishga   imkon   beradi.   Bo‘lajak
mutaxassislarga berilayotgan bilimlar doirasini tobora kengaytira borish, ixtisoslik
fanlariga   doir   bilimlarni   puxta   o‘zlashtirishga   erishish   oliy   maktabning   asosiy
vazifasidir.   Shu   bilan   birga   yosh   mutaxassislar   mustaqil   o‘qib,   o‘z   bilimlarini
muntazam oshira borish ko‘nikmasini hosil qilishlari zarur. Bo‘lajak mutaxassislar
30 chuqur   psixologik-pedagogik   tayyorgarlikka   ega   bo‘lishlari   zarurligini   hayotning
o‘zi   taqozo   etmoqda.   Bo‘lajak   o‘qituvchi   pedagogika   fanining   nazariyasi   va
tarixini,   didaktikani,   tarbiya   nazariyasi   va   metodologiyasini,   xususiy
metodikalarni,   psixologiya   va   yoshlar   fiziologiyasini   yaxshi   bilishi   lozim.   [3]
O‘qituvchilar jamiyatimizda ilg’or va faol kishilardir. 
O‘zbekiston   davlati   ijtimoiy-iqtisodiy,   mafkura,   madaniyat,   ta’lim   sohalarini
tabdan   isloh   qilish   vazifasini   hal   etishda   o‘qituvchilarga   tayanadi.   Bo‘lajak
mutaxassisga xos shaxsiy, kasbiy, axloqiy sifatlarni egallash uchun talaba, avvalo,
tanlagan kasbining shaxsiy va ijtimoiy ahamiyatini anglab olishi, unda pedagoglik
kasbiga   qiziqish   va   ishtiyoq   bo‘lishi   zarur.   Bu   fazilat   shaxsning   pedagogik
yo‘nalishini tavsiflaydi. O‘qituvchi shaxsini tavsiflaydigan muhim sifatlardan yana
biri   pedagogik   ishga   qobiliyatning   mavjudligidir.   Pedagogik   kuzatuvchanlik,
mushohada,   muloqot   madaniyati,   pedagogik   takt,   tashkilotchilik,   kasbiy   mahorat,
iqtidor kabilar pedagogik ishga qobiliyatning mavjudligini ko‘rsatadi. Demokratik
huquqiy davlat va uning zaminida shakllanayotgan fuqarolik jamiyat va pedagogik
faoliyatning xarakteridan kelib chiqadigan bu talablar bo‘lajak mutaxassis qanday
fazilatlarni egallab olishi zarurligini talabalarga yaqqol ko‘rsatib beradi.
  Bo‘lajak   muallim   egallab   olishi   lozim   bo‘lgan   bu   shaxsiy   sifatlar   ularning
intilishi   uchun   istiqbol   marra,   ideal   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Shu   asosda   har   yili
guruhda   bajariladigan  ishlarning  rejasi   tuzib  chiqiladi.  Guruhning  har  bir   talabasi
ham   o‘zining   qobiliyati   va   imkoniyatiga   qarab   bir   yillik   va   semestrga   mo‘ljallab
individual   reja   tuzib   chiqadi.   Dastur   eng   yaxshi   guruh   uchun   tashkil   etiladigan
musobaqa-konkurs   shartlarini   tuzib   chiqish   uchun   ham   asos   bo‘lib   xizmat   qiladi.
Bunday dastur talabalar egallab olishi lozim bo‘lgan ijtimoiygumanitar, ixtisoslik,
professional-pedagogik   bilim   va   ko‘nikmalar,   ma’naviy-axloqiy   sifatlarni   yaxlit
holda talabalar ko‘z o‘ngida gavdalantirishga imkon beradi. Shu bilan birga u o‘z-
o‘zini   tarbiyalash   vazifalarini   bir   qadar   oydinlashtirib,   talabani   bu   vazifalarni,
faoliyat turlarini bajarish uchun safarbar etishga xizmat qiladi.
 
31 XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsa k , o‘quv jarayoni integratsiya predmetlar tizmini
inkor etmaydi, integratsiya tizmini takomillashtiradi, kamchiliklarni bartaraf etadi,
predmetlar   orasidagi   aloqalar   va   bog’liqliklarni   chuqurlashtiradi,   bunday
yondashuvlar   diffirensiya   va   integratsiya   orasidagi   munosabatlarni   tushunishga
tayanadi.   Pedagogikaning  maqsadi   bir   xil   maqsad   va   vazifalarga   ega   bolgan  turli
fanlarning element va qisimlarini bir butunga birlashtirishga yo‘naltirilgan bo‘lib,
u integratsiyani amalga oshirishda o‘qituvchilarga yordam berishdir. Olib borilgan
tajribalar   shuni   ko‘rsatadiki,   boshlang’ich   sinf   o‘qituvchilarda,   keyinchalik   esa
bitiruvchilarda   u   yoki   bu   fanlarni   o‘rganib,   shu   bilimni,   ko‘nikmalarni   boshqa
fanlarni   o‘rganishda   qo‘llashga   qiynalib,ularni   mustaqil   fikirlash,olingan
bilimlarga   o‘xshash   yoki   yangi   vaziyatlarga   ko‘chira   bilish   ko‘nikmalari.
Bularning   hammasi   boshlang’ich   sinflardagi   turli   fanlar   bo‘yicha
mashg’ulotlarning   o‘zaro   kelishmovchiligi   sababli   sodir   bo‘lmoqda.   Bu   holatda
integratsiya bir predmet bo‘yicha bilimlarni ikkinchisiga ko‘chirish va faoliyatning
almashinishi   emas,balki   zamonaviy   fanlar   integratsiyasi   yo‘nalishlarini   aks
ettiruvchi   yangi   didaktik   ekvivalent   (mos,o‘xshash,keng   keladigan   narsa)larni
yaratish jarayonidir.
Bugungi   kun   maktab   o‘qituvchisi   zamonaviy   bilimlar   bilan   qurollanmagan
bo‘lsa,   axborot   texnologiyalari   bilan   mukammal   va   muntazzam   shug’ullanib
kelmasa,   ijtimoiy   tarmoqlardagi   xabarlar   bilan   muttasil   ,   to‘htamasdan   xabardor
bo‘lib   turmasa   xamda   axborotlarni   taxlil   qilib   bormasa   bu   o‘qituvchini
o‘qituvchilar   qatorida   ko‘riishning   o‘zi   maktablardagi   ta’lim   jarayoniga   salbiy
ta’sir   ko‘rsatishi   tabiiydir.   Zero   bugungi   davrning   o‘quvchilari   axborot
texnologiyalari   va   internet   xususan   telegram   va   shunga   o‘xshash   ijtimoiy
tarmoqlar bilan aloqaga kirishida maktab o‘qituvchilaridan ilgarilab ketmoqda. Bu
borada o‘qituvchidan ortda qolgan o‘qituvchi dars jarayonida o‘quvchisi bergan bir
savolga   javob   bera   olmasdan   xunobi   chiqib,   o‘ng’aysiz   vaziyatga   tushib   qolishi
hech gap emas. 
Shularni   inobatga   olar   ekanmiz   biz   dars   jarayoniga   innovatsion
32 texnologiyalarni   jalb   etish   bilan   cheklanib   qolmasdan,   innoavatsion   jarayonlar
ichiga o‘zimizning dars mavzuyimizni kiritishimiz va o‘quvchilarni ham shu bilan
nafas   olishini,   izlanishlarini   yo‘lga   qo‘ya   olishimiz   kerak.   Ko‘pchilik   bugungi
kunda   o‘quv   jarayoniga   innovatsion   jarayonlarni   tadbiq   qilish   deganda   oddiy
narsalarni   tushunib   qolmoqda.   Ularning   nazdida   bu   o‘quvchilarning   darsga   kelib
ketishlarini   kameralar   bilan   yo‘qlama   qilish,   barmoq   izlari   bilan   yo‘qlama   qilish,
elektron kundalik yuritishdir. Bularni innovatsion aniqlash ham mayli yomonmas,
lekin biz ta’limning o‘ziga innovayion yondashmas  ekanmiz rivojlanishda orqada
qolib ketishimiz tabiiy...                
    Bugun   har   bir   ota-ona   farzandining   ta’lim   sifati   va   shart-sharoiti   yuqori
maktabda tahsil olishini istaydi. Qolaversa, so‘nggi yillarda ta’lim sohasida amalga
oshirilayotgan   islohotlarga   mos   ravishda   ta’lim   muassasasi   ham   har   tamonlama
rivojlangan, qisqacha aytganda, zamonaviy qiyofada bo‘lishi lozim.
Maqsadimiz o‘quvchilarni oldindan bilimini mukammalashtirib uni samarali va
sifatli bilimga ega bo‘lishga ta’sir berish. Bolalarimiz faqat soo‘lom bo‘lsa, baxtli
bo‘lmasligi   mumkin.   Baxtli   bo‘lishi   uchun   birinchi   prezidentimiz   aytganlaridek
yangicha   o‘ylaydigan,   yangicha   fikirlaydigan,   zamonaviy   bilimlarga   ega,
raqobatbardosh,   dono,   aqilli,   keynchalik   donishmandlik   darajasida   bo‘lishi   zarur
deb takidlaganlar. 
Bugungi   kunda   jahon   ta’limi   tizimi   konyunkturasi   keskin   o‘zgarib,
globallashuv sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani, davlatimizni yanada
barqaror va jadal sur’atlar bilan riyojlantirish uchun mutlaqo yangicha yondashuv
hamda tamoyillarni ishlab chiqish va ro‘yobga chiqarishni taqozo etmoqda. 
33 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
I. HUQUQIY - NORMATIV HUJJATLAR
1. O‘zbekiston   Respublikasining   “Ta’lim   to‘g’risida”   Qonuni   //   2020   yil
20.09
2. Mirziyoyev   Sh. M.   “Yangi   O‘zbekiston   taraqqiyot   strategiyasi”
“O‘zbekiston” Toshkent-2022.  464-bet
1.   Mirziyoyev   Sh.M.   “Tanqidiy   tahlil,   qat’iy   tartib-intizom   va   shaxsiy
javobgarlik   –   har   bir   rahbar   faoliyatining   kundalik   qoidasi   bo‘lishi   kerak”
2017-yil 14-yanvar. “O‘zbekiston” Toshkent-2017. 45-b.
II. ASOSIY VA QO‘SHIMCHA ADABIYOTLAR
1. Xayitov   Sh,   Artikova   D,   Musayeva   J.   Innovatsion   menejment.   Buxoro   -
2020 
2. Степанова И.П. Инновацион менежмент.- Саратов-2014 
3. Хусаинов З.А. Инновационные процессы в образовании.¬ – Казань2014
4. Степанова И.П. Инновацион менежмент.- Саратов-2014 
5. Хусаинов З.А. Инновационные процессы в образовании.¬ – Казань2014
6. Шайхуллина   И.С.   Инновационный   менеджмент   как   средство
повышения   качества   художественного   образования   в   педагогическом
университете. 
7. Л.Водачек,   О.Водачкова.   Стратегия   управления   инновациями   на
предприятии. Москва, Экономика, 1989.-167 с 
8. Норов   А.Э.   Инновацион   фаолият   ва   унинг   натижаларини
тижоратлаштиришнинг   назарий   ва   услубий   асослари.   Iqtisodiyot   va
innovatsion texnologiyalar” Ilmiy elektron jurnali
III. Internet saytlari.
 www. tdpu. uz
www. pedagog. uz
www. Ziyonet. uz
www. edu. Uz
34

Pedagogik innovatsiyalarni tasniflashga doir yondashuvlar

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • O'quv jarayonini monitoring qilish va qo'llab-quvvatlash
  • Ta’limiy muhit pedagogik innovatika obekti sifatida
  • O’zbekistonda ta’limni rivojlantirishning zamonaviy masalalari
  • Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yozilishi qiyin so‘zlarni yozishga o‘rgatish KURS ISHI
  • Rossiya imperiyasi va Buxoro qo‘shinlari o‘rtasidagi dastlabki harbiy to‘qnashuvlar

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский