Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	1,022.1KB
Покупки	0
Дата загрузки	02 Май 2025
Расширение	docx
Категория	География

Andijon viloyatining iqtisodiy-geografik tavsifi

zonalarini tashkil etish bo‘yicha tegishli takliflarni Vazirlar Mahkamasiga kiritishi
belgilandi.Andijon viloyati hokimligi va “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi
Qishloq xo‘jaligi vazirligi bilan birgalikda 2021-2022 yil hosilidan kechikmasdan
paxtani klaster usulida chuqur qayta ishlash orqali ishlab chiqarishni tashkil etish
tizimiga o‘tish bo‘yicha zarur choralarni ko‘radi. Davlat geologiya va mineral
resurslar qo‘mitasi:bir oy muddatda Andijon viloyati hududidagi noruda foydali
qazilma konlaridan oqilona foydalanish va keyinchalik tanlov asosida savdoga
quyish bo‘yicha xatlovdan o‘tkazish ishlarini yakunlaydi;tadbirkorlik
sub'yektlariga noruda foydali qazilmalarni qazib olish va qurilish materiallarini
ishlab chiqarishni tashkil etish uchun yer qa'ri uchastkalaridan foydalanish
huquqini beruvchi litsenziyalar belgilangan tartibda taqdim etilishini ta'minlaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. Toshkent. O’zbekiston, 2016.
2.Mirziyoev Sh.M.Milliy taraqqiyot yo’limizni qatiyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko’taramiz. 1-tom Toshkent. O’zbekiston ,2017
3.Karimov I.A. O’zbekiston iqtisodiy siyosatining ustuvor yo’nalishlari. -T.:
“O’zbekiston”, 1993.
4.Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik
shartlari va kafolatlari. -T.: O’zbekiston, 1997. -110 b.
5. Baratov P. O’zbekiston tabiiy geografiyasi. –T., O’qituvchi, 1996.
34

Xizmatlar importi esa 195,5 mln AQSh dollariga yetdi. 2022-yil yanvar-
dekabr natijalariga ko ra MDH mamlakatlaridan import ulushi 11,0 % ni tashkilʻ
etib, 2021- yilning mos davriga nisbatan 0,1 % ga kamaydi. 2022- yilning yanvar-
dektabr oylari yakuni bo yicha Andijon viloyatida 69 ta davlatdan tovar va
ʻ
xizmatlar importini amalga oshirdi. Yetti yirik hamkor davlatlar (Koreya
Respublikasi XXR, Rossiya Federatsiyasi, Meksika, AQSh, Turkiya va
Shvetsariya,) jami importning 89,5 % ulushini tashkil etdi. 2022- yil yanvar-dekabr
oylarida import tarkibida mashinalar va transport-asbob uskunalari hajmi 1 787,6
million AQSh dollarini tashkil etib, o tgan yilning shu davriga nisbatan 28,4 % ga
ʻ
ko paydi va importning umumiy hajmidagi ulushi 58,9 % ga yetdi. Import
ʻ
tarkibida asosiy ulushni tashkil qilayotgan mashinalar va transport asbob-
uskunalari asosan qaysi davlatlardan viloyatimizga olib kirilayotganini quyidagi
ma’lumotdan ko rish mumkin.
ʻ
Sanoat tovarlari importi asosan cho yan va po lat (265,2 mln AQSh dollari),
ʻ ʻ
metallardan tayyorlangan buyumlar (149,5 mln AQSh dollari), rezina buyumlari
(138,6 mln AQSh dollari), to qimachilik yigirilgan ipi, matolar, tayyor buyumlar
ʻ
va shunga o xshash mahsulotlar (65,6 mln AQSh dollari) va boshqalardan tashkil
ʻ
topgan.
XULOSA
2019-2022 yillarda Andijon viloyatining sanoat salohiyatini rivojlantirish
bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida Vazirlar Mahkamasi qarori qabul
qilindi.Qarorga muvofiq, quyidagilar 2019-2022 yillarda Andijon viloyatida ishlab
chiqarishni kengaytirish va sanoat rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlari etib
belgilandi:qurilish materiallari, tabiiy gaz, suyuq holdagi uglevodorodlar hamda
qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, xususan, paxta, ipak, sut, go‘sht, charm, baliq,
meva-sabzavotlar, dorivor o‘simliklar va shu kabi boshqa xomashyo bazasini
rivojlantirish;respublikaning yirik sanoat korxonalari bilan kooperatsiyaga ega
vertikal va gorizontal integratsiyalashgan ishlab chiqarishlarni tashkil
qilish;foydalanilmayotgan ishlab chiqarish maydonlari va quvvatlari, shu
32

Nik о hlar va ajralishlar. 2022- yilning yanvar-mart о ylarida fuqar о lik h о lati
dal о latn о malarini yozish о rganlarida nik о hlar va nik о hdan ajralishlar qayd etildi.
Jami tuzilgan nik о hlar s о ni 4 525 ta (o‘tgan yilning m о s davrida 4 438 ta), ajrimlar
s о ni 1 240 ta (o‘tgan yilda 999 ta)ga teng bo‘ldi.
Qayd etilgan nik о h ko‘rsatkichi 1000 ah о liga nisbatan 5,6 pr о milleni (2021-
yilning tegishli davrida 5,6 pr о mille) va ajrim ko‘rsatkichi 1,3 pr о milleni (2021-
yilning tegishli davrida 1,5 pr о mille) tashkil etdi. Nik о h tuzish k о effitsientining
avvalgi yilga nisbatan eng ko‘p o‘sishi Asaka tumanida (1,1 pr о millega),
Paxtaobod (0,7 promillega) kuzatildi. Nikoh koeffitsiyentining eng ko‘p pasayishi
Baliqchi tumani (1,5 pr о millega), Qo‘rg‘ontepa tumani (0,9 pr о millega) kuzatildi.
Ajrim k о effitsientida aksariyat tumanlarda avvalgi yilga nisbatan o‘sish kuzatildi.
Avvalgi yilga nisbatan eng ko‘p o‘sish Bo‘ston tumani (0,7 promillega), Andijon
shahri (0,9 promillega), Andijon tumanida (0,7 promillega) ro‘y berdi. Eng ko‘p
kamayish Jalaquduq (-0,2 promillega) va Ulug‘nor (-0,1 promillega) tumanlarida
kuzatildi.
Migratsiya. Dastlabki ma’lum о tlarga ko‘ra, 2022- yil yanvar-mart о ylarida
vil о yat bo‘yicha ko‘chib kelganlar s о ni 1 700 kishini, shu davr m о baynida ko‘chib
ketganlar s о ni es 1 961 kishini tashkil qildi. M о s ravishda migratsiya q о ldig‘i
minus 261 kishini tashkil etgan, 2021- yilning m о s davrida minus 888 kishi
bo‘lgan.
14

3. ANDIJON VILOYATI SANOAT TARMOQLARINING
SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISHI
Andijon viloyati xo’jaligi, avval e’tirof etilganidek, industrial-agrar
yunalishga ega. Bu turdagi mintaqalar mamlakatimiz iqtisodiy makonida uncha
ko’p emas. Viloyat yalpi hududiy mahsulotining 18,1 foizini sanoat, 28,7 foizini
qishloq xo’jaligi ta’minlaydi; transport va aloqaning ulushi - 7,1 %, savdo va
umumiyovqatlanishniki - 10,1 %, qurilishniki - 5,7 % va x-k. (2012-y.). Agar
yuqoridagi raqamlar aholining bandlik tarkibi bilan taqqoslansa, xo’jalik
tarmoqlarining iqtisodiy samaradorligi va mehnat unumdorligi xakida ma’lum
tasavvurlarga ega bo`lish mumkin. [9]
3-Rasm. Andijon viloyatining iqtisodiy xaritasi
Manba:(O`zbekiston geografiyasi)
15

ariklar ko’p bo’lgan mintaqa hisoblanadi. Asosiy daryo - Qoradaryoning, umuman
Sirdaryo singari, o’z bekistonning Farg’ona vodiysi qismida bevosita yerlarni
sug’orishda ahamiyati deyarli yo’q. Aksariyat daryolar transchegaraviy
xususiyatga ega bo’lib, ularning tuyinish va boshlanishi qo’shni Qirg’iziston
xududida joylashgan.
Eng katta Andijon suv omborining asosiy kismi ham shu mamlakat doirasiga
to’g’ri keladi. Shu bois, suv muammosi, suv masalasini xalqaro tartibkoidalar,
me’yorlar asosida hal qilish muhim iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy ahamiyatga ega.
Shunchalik miqdorda, ya’ni 14 ta qishloq tumanlari Qoraqalpog’iston
Respublikasi, Samarqand va Surxondaryo viloyatlarida ham mavjud, ammo
ularning xududi Andijon viloyatidan bir necha marta katta. Viloyatda har bir
tumanga atigi 0,31 ming kv. km.dan maydon to’g’ri keladi. Bu mamlakatimiz
bo’yicha eng oz ko’rsatkich hisoblanadi Bu yerda “geografiylik koeffitsienti” 2,61
ga teng. Boshqacha qilib aytganda, eng katta tuman – qo`rg’ontepa eng kichik
tuman - Buloqboshidan 2,6 marta katta, vaholanki, bunday hududiy tafovutlar
boshqa mintaqalarda, hatto qo’shni Namangan va Farg’ona viloyatlarida ham
sezilarli darajada.
6

Jami investitsiyalar hajmining 1/5 qismidan ko’progi Andijon shahriga, 22,3 foizi
Asaka shahriga yunaltirilgan. [10]
Ayni vaqtda. Vo’z va Ulug’nor qishloq tumanlarining investitsiya muhiti
uncha qo’lay emas. 2012-yilda viloyatda amalga oshirilgan qurilish ishlarining 1/3
qismi Andijon shahriga to’g’ri keldi. Bu ishlar ko’lami Baliqchi Andijon,
Izboskan, Shahrixon tumanlarida ham biroz ko’proq bo’lgan holda, Ulug’nor va
Kurtontepa tumanlarida qurilish kamroq ekanligi qayd etiladi.
Mavjud ma’lumotlarga qaraganda, viloyatda jami 46,2 mln tonna yuk,394,2
mln kishi yo`lovchi tashilgan. Yuk va yulovchi tashish aylanmasi oldingi yilga
qaraganda ortgan. Tashilgan yukning 60,6 foizini, yulovchilarnipg 52,5 foizini
avtomobil transporti amalga oshirgan. Yukning ham, yulovchining ham aksariyat
qismini xususiy avtomobil egalari bajarishgan. Yuk tashishda, eng avvalo, Andijon
shahri, tumanlar orasida esa Andijon hamda Paxtaobod ajralib turadi. Yulovchilar
tashishda viloyat markazidan tashqari Andijon, Qo’rg’ontepa va Asaka tumanlari
oldinda. Tashqi savdo aylanmasi 2018-yilda 2176,4 mln, Shundan eksport 357,0
import 1819,4 mln dollarni tashkil qilgan.
Eksport tarkibida mashina va uskunalar - 66,1 %, importda - 78,6 foiz. Shu
o’rinda ta’kidlash joizki, mashina va uskunalar importi qiymati ularning eksport
hajmidan ko’p bo’lgan. Demak, bu borada kushimcha zahiralar yaratilgan.
Importda qora va rangli metallar hamda kimyo sanoati mahsulotlari 7,6 foizni
tashkil qiladi. Ushbu import tovarlari ham asosan avtomobilsozlik maksadlarida
amalga oshirilgan.2012-yilda ruyxatga olingan xorijiy sarmoyalar yordamida
qurilgan va faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar soni 86 ta bo’lgan. Ularning 30 tasi
Andijon shahrida, 8 tasi Andijon tumanida, 10 tasi Shaxrixonda, 5 tasi Izboskanda
va x-K. Shu bilan birga, Paxtaobod, Bo’z , Buloqboshi va Ulug’nor tumanlarida
qo’shma korxonalar yo’q Darajada.
Ma’lumki, qo’shma korxonalarning muhim vazifasi mamlakat va mintaqalar
eksportida faol ishtirok etishdir. Shu yilda mazkur korxonalar tomonidan 795,8
mln. AQSh dollari miqdorida eksport ishlari bajarilgan, uning 3/5 qismi birgina
Asaka avtomobil zavodiga to’g’ri kelgan. Jami eksportning 96,9 foizi MDH
29

6.Hasanov I. O’zbekiston tabiiy geografiyasi (ma’ruzalar matni).-T., O’zMU,
2000.
7.Hasanov I., G’ulomov P.N. O’zbekiston tabiiy geografiyasi (1-qism). O’quv
qo’llanma.-T.: O’qituvchi, 2007.
8.Hasanov I., G’ulomov P.N., Qayumov A. O’zbekiston tabiiy geografiyasi (2-
qism). O’quv qo’llanma.-T.: Universitet, 2010.
9.Asanov G.R., Nabixonov M., Safarov I. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy
jo’g’rofiyasi. -T.: “O’qituvchi”, 1994.
10. Soliev A. O’zbekiston geografiyasi.-T.:Universitet, 2014.
11. Soliev A va boshqalar Mintaqaviy iqtisodiyot. –T., 2003.
12.Soliev A.,Nazarov M., Qurbonov Sh. O’zbekiston hududlari ijtimoiy -iqtisodiy
rivojlanishi . –T.: “Mumtoz so’z ”, 2010
13. N.S. Mironenko, I.T. Tverdoxlebov. Rekreatsionnaya geografiya. Izd.
Moskovskogo Universiteta 1981.
14. Qayumov A., Rasulov M., Umarov S., Yakubov O`. Tabiatdan foydalanish
iqtisodiyoti. T., 2005, 74-75 b.
15. H.Vahobov., O’.Yakubov O`tkir. Rekreatsion geografiya asoslari. T., 2008.
16. O`zbekiston Respublikasi. Entsiklopediya. – T.: Qomuslar bosh tahririyati,
1997.
17. Nuritdinov E. Mejdunarodnoe sotrudnichestvo Respubliki Uzbekistan so
stranami Yevropi. – T., 2002.
18. Respublika Uzbekistan: Entsiklopedicheskiy spravochnik. – T.: «O`zbekiston
milliy entsiklopediyasi», 1994
19. O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari, Prezident Farmonlari va qarorlari,
Vazirlar Mahkamasining qarorlari hamda boshqa huquqiy-me’yoriy
20. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning qaror va farmonlari.
21. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. - T.: O‘zbekiston, 2015.
22. ”Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida(yangi tahriri)”gi qonuni
23.”Standartlashtirish to'g'risida”gi qonuni
35

1.2.TABIIY SHAROITI VA TABIIY RESURSLARI
Andijon viloyati yer yuzasi asosan tekislik. Hozirgi relyefi va yer yuzasidagi
jinslar to rtlamchi geologik davrning katta-kichik daryolari va irmoqlariningʻ
faoliyatidan hosil bo lgan. Viloyatning g arbiy qismi qirli tekislik (bal. 400-500
ʻ ʻ
m), sharqi ( Andijon shahridan sharda) Farg ona va Olay tizmalarining
ʻ
tarmoqlaridan iborat. Andijon viloyati geologik aktiv zonada joylashgan, kuchli
zilzilalar bo lib turadi (qarang
ʻ Andijon zilzilasi).
I q limi keskin kontinental, quruq. Tog tizmalari Farg ona vodiysini sovuq
ʻ ʻ
havoning kirib kelishidan to sib turganligi uchun qishda
ʻ Andijon viloyatida ob-
havo birmuncha barqaror. Yozi issiq, iyulning o rtacha temperaturasi 27,3°, kishi
ʻ
nisbatan sovuq, yanvarning o rtacha temperaturasi −3°. Vegetatsiya davri 217 kun.
ʻ
Yiliga 200 — 250 mm yog in tushadi. Av. O zbekistonning boshqa viloyatlariga
ʻ ʻ
nisbatan suv resurslariga boy. Daryolari yog indan, tog larlagi ko p yillik qor va
ʻ ʻ ʻ
muzliklardan suv oladi. Asosiy daryosi — Qoradaryo (Sirdaryo irmoqlaridan biri).
Uning irmoqlari — Moylisuv, Oqbo ra, Aravonsoy va boshqa Av. daryolarining
ʻ
suvi sug orish uchun ishlatiladi. Tuproqlari bo z, qo ng ir, o tloqi, o tloqi-botqoq
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
tuproqlar, qumtosh, mergel, less va chaqirtoshlardan iborat. Bahorda adirlar efemer
o simliklar bilan qoplanadi. Av.ning ekin ekilmaydigan tekislik qismida shuvoq-
ʻ
sho ra o simliklari, tog yon bag irlarida pista, bodom o sadi. Yovvoyi hayvonlar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
(buri, tulki, qobon va boshqalar) kam uchraydi; sudraluvchilar, kemiruvchilar,
qushlar, suv havzalarida baliqlar bor.
Andijon gurux rayonlarini viloyatning janubi sharqda joylashgan
xududlaridan 800-900 metr balandlikdagi adir zonasi ajratib turadi. Shu adirning
(Teshiktosh adirlari) janubiy qismida G’arbiy Polvontosh, Sharqiy Hartum,
Gumxona, Janubiy Olamushuk kabi uncha katta bo’lmagan neft konlari mavjud.
Neft-gaz konlari Shahrixon, Xo’jaobod, Polvontosh; g’isht xom ashyosi
Sultonobodda aniqlangan. Biroq ta’kidlash lozimki, viloyatda boshqa qazilma
boyliklar deyarli yo’q Darajada. Faqat qurilish g’isht ishlab chiqarish uchun
7

tumanida biroz kichikrok.Qishloq xo’jaligining intensivligini bizning
sharoitimizda sug’oriladigan yerlarning mavjudligi belgilab beradi.
Alohida ta’kidlash lozimki, viloyatda bu ko’rsatkich nihoyatda yuqori -
sug’oriladigan yerlarning qishloq xo’jaligida foydalaniladigan jami yerlarga
nisbatan ulushi 91,1 %. Baliqchi Bo’z , Izboskan, Oltinko’l, Paxtaobod
tumanlarida ular 100 foizni tashkil qiladi. Ekin ekiladigan yerlar qishloq
xo’jaligida foydalaniladigan yerlarning 79,3 foiziga teng; uning 8,3 % pichanzor
va yaylovlardan iborat, xolos. Ekin yerlarning hissasi, xususan, Baliqchi Bo’z ,
Izboskan, Paxtaobod, Ulug’nor kabi tumanlarda katta, pichanzor va yaylovlar esa
Andijon, Xujaobod, Marhamat va Asaka tumanlarida nisbatan ko’proq maydonni
egallaydi. 2018-yilda viloyatda jami ekin maydonlari 218,7 ming gektar bo’lgan.
Shundan donli ekinlar 89,5 ming ga maydonda yetishtirilgan. Yalpi hosil 593,3
ming t (2000 y.-580 ming t) yoki respublika g’allasining 8,6 foiziga barobar. Donli
ekinlar tarkibida bug’doy yetakchi: yalpi hosil 466,4 ming t, hosildorlik 59,2 s/ga.
Paxtazorlar 81,6 ming gektarga yaqin bo’lib, u 2000-yilga qaraganda biroz
qisqargan. Yalpi hosil ham kamaygan va 216,9 ming tonnani tashkil qilgan,
hosildorlik 26,5ts/ga (2000 yilda 31,8 s/ga). Paxta deyarli to’liq fermer
xo’jaliklarida yetishtiriladi. Boshqa texnika va moyli ekinlardan kungaboqarga
katta e’tibor berilmokda.
Kungaboqar asosan yog’ olish maqsadida yetishtiriladi. Shu maqsadda
yeryong’oq ham ekiladi. Viloyatda kartoshka yetishtirishga ham e’tibor katta.
Ko’rilayotgan yilda 343,9 ming tonna kartoshka hosili olingan. Sabzavot,kartoshka
va poliz maydonlari birgalikda 30,2 ming gektarni egallagan, yalpi hosili
sabzavotdan 1570,9 ming tonna,polizniki 139,5ming tonnani tashkil etgan.
606,1ming tonna meva va rezavorlar,71,2ming tonna uzum yetishtirilgan.
Chorvachilik mahsulotlaridan 2018-yilda tirik vaznda go’sht 146,1 ming t, sut
929,8 ming t, tuxum 654,0 mln. dona olingan. Yirik shoxli qoramollar soni 863
ming bosh, qo’y va echkilar 1176 ming bosh. [12]
Taqqoslash uchun: 2019-y 1-yanvar holatiga ko’ra yirik shoxli qoramollar
1038,2 ming bosh, qo’y va echkilar 1434,9 ming,parranda 7478,9 boshga yaqin
22

(217,5 %), Qo‘rg’ontepa (100,8 %), Baliqchi (109,2 %), tumanlarida hamda
Izboskan tumanida (101,1 %) ni qayd etildi.
Viloyat sanoat ishlab chiqarish hajmi tarkibida eng ko‘p ulush Asaka
tumanida (viloyat sanoat ishlab chiqarish hajmining 56,9 % ni) hamda Andijon
shahri (14,8 %), Xonobod shahri (3,3 %), Baliqchi (3,6 %), Qo’rg’ontepa (2,9 %)
va Xo’jaobod (3,5 %) shahar va tumanlar hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Eng past
ko‘rsatkich esa Buloqboshi (0,7 %), Bo’ston (0,8 %) hamda Ulug‘nor (0,8 %)
tumanlariga to‘g‘ri kelmoqda.
Aholi jon boshiga sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishning taqsimlanishi,
yirik sanoat korxonalari joylashganligi hisobiga Asaka (16 961,0 ming so‘m),
Xonobod shahar (7 520,2 ming so‘m) va Andijon shahrida (3 187,3 ming so‘m)
tuman va shaharlarda o‘rtacha viloyat darajasi ko‘rsatkichidan (3 117,3 ming so‘m)
ancha yuqoriligini ko‘rsatmoqda. Viloyat bo‘yicha aholi jon boshiga iste’mol
mahsulotlari ishlab chiqarilishi 2 279,2 ming so‘m bo’lgan holda, Asaka tumanida
16 451,9 ming so‘mni, Xo’jaobod tumanida 2 682,7 ming so‘mni, Andijon
shahrida 772,1 ming so‘mni, Xonobod shahrida 1 005,0 ming so‘mni tashkil
etdi.Hisobot davrida kichik tadbirkorlik subyektlari tomonidan 1 972,2 mlrd.
so‘mlik sanoat mahsuloti ishlab chiqarilib, uning umumiy ishlab chiqarish
hajmidagi ulushi 19,4 % ni tashkil etdi. Hududlar kesimida kichik biznesning
sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishdagi eng yuqori ulushi Buloqboshi tumanida
(jami sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishdagi ulushi 100,0 %), Oltinko‘l (69,7 %),
Jalaquduq (70,9 %), Shahrixon (76,6 %), hamda Andijon (78,2 %) tumanlarida
kuzatildi. Viloyat hududlari kesimida sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmida
kichik biznes subyektlarining ulushi tahlili shuni ko‘rsatdiki, Asaka tumani (2,1
%), Xonobod shahar (30,0 %) va Andijon shaharida (23,6 %) sanoat ishlab
chiqarish hajmidagi kichik biznes subyektlari ulushining kamligini, mazkur
hudularda joylashgan yirik sanoat korxonalarining ishlab chiqarish hajmlari yuqori
ekanligi bilan izohlash mumkin.
Bugungi kunda viloyatda 9 512 dona sanoat korxonalari faoliyat
ko‘rsatmoqda, shundan 2 994 tasi (ro‘yxatdan o‘tgan korxonalar umumiy sonining
20

II.BOB. ANDIJON VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI
VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-GEOGRAFIK
JIHATLARI
2.1.AHOLISI VA MEHNAT RESURSLARI
Andijon viloyatining eng muhim geografik jihati bu yerda aholining zich
joylashuvidir. Aholi soni keyingi Utgan asr mobaynida 1,5 marta ko’paygan. Bu
esa aholi zichligining yanada ko’tarilishiga olib kelgan.[10]
Hozirgi vaqtda qishloq tumanlarining aholisi Bo’z tumanidan 64,0 ming
kishidan Shaxrixon tumanidagi 265,1 ming kishigacha farq qiladi (tafovut 4.14 ga
barobar). Shaxrixon tumani o’ziningdemografik salohiyati bo’yicha
mamlakatimizning bu boradagi eng yirik hududlari qatoriga kiradi.
Aholi dinamikasi nuqtai nazaridan ko’rilayotgan davrda Shaxrixon, Asaka,
Bo’z , Qo’rg’ontepa tumanlarida o’sish ancha yuqori bo’lgan. Shuningdek, bu
o’sish Marhamat tumanida ham yuqoriroq. Ayni vaqtda demografik o’sish
ko’rsatkichi Baliqchi Paxtaobod va Oltinko’l tumanlarida birmuncha past.
Xo’jaobod tumanidagi aholi sonining 1989-yilga nisbatan kamayishi uning
tarkibidan Buloqboshi tumanini ajralib chiqishi sababli yuz bergan.
Viloyat bo’yicha aholi zichligi 1 kv kmga - 652 kishi. Bu nafaqat
O’zbekistonda, balki butun MDX mamlakatlari bo’yicha ham eng yuqori
ko’rsatkich hisoblanadi Asaka tumani esa, Asaka shahri tumanga bo’ysunuvchi
maqomga tushirilganidan so’ng (2010 y.) O’zbekiston aholi zichligi bo’yicha eng
oldingi o’ringa chiqib oldi - 1 kv.km.ga 1113 kishi. Shaxrixonda zichlik 914 kishi -
bu ham respublikamizda eng yuqori kureatkichlardan biri sanaladi.
Shu bilan birga, zichlik Oltinko’l, Buloqboshi, Izboskan tumanlarida ham
yuqori, faqat yangi o’z lashtirilgan cho’l hududlarda - Ulug’nor va Bo’z da u
nisbatan past. Biroq, ularning ko’rsatkichlari ham mamlakat o’rtacha darajasidan
2-3 marta ziyod. Ko’rinib turibdiki, viloyat xududida antropogen bosim,
demografik yuk nihoyatda yuqori. Bunday demografik vaziyat qator
9

2022- yilning yanvar-mart oylarida ishlab chiqarilgan qishloq xo‘jaligi
mahsulotlari hajmi 2 510,7 mlrd. so‘mni yoki 2021- yilning mos davriga nisbatan
102,6 % ni, shu jumladan, dehqonchilik mahsulotlari – 161,7 mlrd. so‘mni (100,6
%), chorvachilik mahsulotlari – 2 349,0 mlrd. so‘mni (102,7 %) tashkil qildi.
Xo‘jalik toifalari bo‘yicha tahlillar, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari umumiy
hajmining 87,3 foizi - dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklariga, 9,1 foizi - fermer
xo‘jaliklariga, 3,6 foizi - qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi
tashkilotlarga to‘g‘ri kelishini ko‘rsatmoqda.
2022- yilning yanvar-mart oylari yakuniga ko‘ra ishlab chiqarilgan qishloq
xo‘jaligi mahsulotlari tarkibidagi fermer xo‘jaliklarining ulushi bo‘yicha eng
yuqori ko‘rsatkich Ulug‘nor tumanida (31,8 %), dehqon (shaxsiy yordamchi)
xo‘jaliklarining eng yuqori ulushi Xonobod shahrida (100,0 %), qishloq xo‘jaligi
faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarning eng yuqori ulushi Paxtaobod
tumanida (13,0 %) qayd etildi. Fermer xo‘jaliklarining qishloq xo‘jaligi mahsuloti
tarkibidagi ulushi bo‘yicha eng kam ko‘rsatkich Buloqboshi tumanida (3,4 %),
dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklarining eng kam ulushi Paxtaobod tumanida
(76,8 %), qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarning eng kam
ulushi Ulug‘nor tumanida (0,3 %) qayd etildi. 2022- yilning yanvar-mart oylarida
ishlab chiqarilgan dehqonchilik mahsulotlarining hajmi 161,7 mlrd. so‘mni yoki
2021- yilning mos davriga nisbatan 100,6 % ni tashkil etdi. Ishlab chiqarilgan
qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining umumiy hajmida dehqonchilik mahsulotlarining
ulushi 6,4 % ni tashkil qildi.
2022- yilning yanvar-mart oylarida barcha toifadagi xo‘jaliklar tomonidan
4,1 ming tonna sabzavotlar (2021- yilning yanvar-martiga nisbatan 106,6 % ga
ko‘p) ishlab chiqarildi. Sabzavot ishlab chiqarish ko‘rsatkichlarini xo‘jaliklar
toifalari bo‘yicha tahlil qilinganda, sabzavot ishlab chiqarish umumiy hajmidan
70,7 foizi dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklari hissasiga to‘g‘ri kelishini
ko‘rsatmoqda. 2022- yilning yanvar-mart oylarida chorvachilik mahsulotlarini
ishlab chiqarish hajmi 2 346,0 mlrd. so‘mni yoki 2021- yilning mos davriga
nisbatan 102,7 % ni tashkil qildi. Ishlab chiqarilgan qishloq xo‘jaligi
25

yilda 246,0 ming yengil avtomobil, 900 ming dona atrofida podshipnik,9.0 ming
dona velosiped (uni “Avia mexanika zavodi” AJ beradi), 4213 tonna qurilish
buyoklari (“O’z Karam Kompani” MChJ) ishlab chiqariladi. Shuningdek, o’rtacha
bir yilda 95-110 ming tonna atrofida un olinadi, uni Andijon va Asaka,
Qo’rg’ontepa don mahsulotlari AJ beradi. Farg’ona vodiysida Qo’qondan tashqari
Andijonda ham spirt zavodi - “Biokimyo” AJ bor. Bir yilda 750-800 ming kv.m ip
gazlama, 2500 ming kv. m noto’kima materiallar tayyorlanadi. Ayni vaqtda
paypoq ishlab chiqarish qayta yo’lga quyilmokda, tikilgan buyumlar, trikotaj
mahsulotlari ham sezilarli Darajada ko’paymoqda. Oziq-ovqat mahsulotlaridan
2012-yilda 13,2 ming tonna o’simlik yog’i (2008 yilda -20,5 ming t), 32905 ming
shartli banka meva va sabzavot konservalari, 38,3 ming t go’sht va go’sht
mahsulotlari, 56,6 ming t sut va sut mahsulotlari, 100,3 ming t un olingan. Omixta
yem ishlab chiqarish 54.0 ming tonnani tashkil qilgan.Sanoat geografiyasiga
qaraganda, Andijon shahri viloyat yalpi sanoat mahsulotining 16,9, Asaka - 64,3
foizini, demak, bu ikki shahar uning 4/5 qismidan ko’progini beradi. Qishloq
tumanlari orasida Andijon, Shaxrixon, Asaka, Izboskan biroz ajralib turadi.
Xonobod shahrining ulushi 4,8 foizga teng. Aholi jon boshiga hisoblaganda, Asaka
va Xonobod shaharlari ajralib turadi. Qishloq tumanlari ko’rsatkichlari o’rtachadan
past, eng past daraja Ulug’nor, Paxtaobod va Buloqboshida qayd etiladi. Dastlabki
ma’lumotlar bo‘yicha 2022-yilning yanvar-mart oylarida viloyat korxonalari
tomonidan 10 165,4 mlrd. so‘mlik sanoat mahsulotlari ishlab chiqarilgan bo‘lib,
2021- yilning yanvar-mart oylariga nisbatan sanoat ishlab chiqarishining fizik
hajm indeksi* 141,0 % ni tashkil etdi. Sanoat ishlab chiqarishi tarkibida eng katta
ulush ishlab chiqaradigan sanoat hissasiga to‘g‘ri kelib, uning jami sanoat ishlab
chiqarishidagi ulushi (97,9 %)ni tashkil etdi.
2-Jadval
18

zabt etgan. Hozirgi vaqtda aytish mumkinki, respublikamizda Andijon deganda
Asaka, Asaka deganda yengil avtomobillar tushuniladi.Shunday qilib,
mashinasozlik, anikrogi avtomobilsozlik viloyat sanoati va, umuman, mintaqa
iqtisodiyotining yetakchi tarmog’i hisoblanadi Uning hissasiga jami yaratilgan
sanoat mahsulotining 77,0 foizi to’g’ri keladi. Yengil sanoat mahsulotining
qiymati 4,7 %, ozik- ovkat - 4,8 %.
Binobarin, viloyatda an’anaviy, xususan yengil va oziq-ovqatsanoat
tarmoqlarini ham jadal rivojlanishi talab etiladi. Bunday siyosat mavjud mehnat
resurslaridan ko’p mehnat talab kiluvchi tarmoqlarda kengroq foydalanish hamda
mintaqa iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish jihatidan ham to’g’ri hisoblanadi
Qolaversa, viloyatning demografik vaziyatidan kelib chiqqan holda, xalq iste’mol
mollari, ayniqsa, yengil va oziq-ovqat sanoati mahsulotlarini ko’proq ishlab
chiqarish maqsadga muvofiqdir. Vaholanki, jami YIM tarkibida oziq-ovqat
mahsulotlari 5,4 foiz va yengil sanoat mahsulotlari 4,3 foizni tashkil qiladi, xolos.
Tabiiyki, bu juda past ko’rsatkich. Shu bois, bu tarmoqlarni ishlab
chiqarishni mahalliylashtirish dasturi nuqtai nazaridan ham rivojlantirish zarur
hisoblanadi.Sanoat tarmoqlari doirasida ishlab chiqarish hajmi va asosiy sanoat
korxonalari turlicha. Viloyatda jami yirik sanoat korxonalari 51 ta. Shu o’rinda
ta’kidlash joizki, Andijon viloyati sanoat korxonalarida ishlab chiqarish
mujassamlashuvi juda yuqori; bu yerda, boshqa qator mintaqalarga qaraganda,
sanoat korxonalarining soni oz, lekin “oz bo’lsada - soz”, aksariyati katta
korxonalardir. Viloyatda taxminan 500-600 mln. kVt soat elektr energiya ishlab
chiqariladi va uni 100 ming kVt kuvvatiga ega bo’lgan Andijon SES beradi.
Kimyo va neft-kimyo sanoatida mahalliy konlardan oz miqdorda (90-100 ming t
atrofida) neft qazib olinadi va u Farg’ona neftni qayta ishlash zavodiga junatiladi.
Ushbu tarmoqda “O’z Qora Ko” va “O’z Dongju Peint Ko” qo’shma
korxonalari faoliyat ko’rsatmoqda. Paxta tozalash zavodlari barcha qishloq
tumanlarida joylashgan. Ular bir yilda, ob-havo, paxta hosiliga qarab 100-102
ming tonna paxta tolasi ishlab chiqaradi. Xuddi shunday sharoitda o’rtacha 12-15
ming tonna tozalangan o’simlik yog’i olinadi (Andijon va Asaka shaharlari). 2013-
17

xomashyolar bor, xolos. Viloyatning g’arbiy va shimoliy-g’arbiy, nisbatan yangi
o’zlashtirilayotgan hududlarining baland ligi 400-420 m. Bu ikki orografik shakllar
o’rtasida qishloq xo’jaligiva aholi joylashuvi uchun nihoyatda qo’lay bo’lgan
nasttekislik bor.
1-Rasm. Andijon viloyatining tabiiy resurslar xaritasi
Manba(Internet materiali)
Iqlimi Kontinental: yillik yog’in-sochin miqdori vodiyning boshqa
qismlariga qaraganda ko’proq (500 mm. atrofida). Asosiy gidrografik elementlari
Qoradaryo va uning ung irmoqlari - Moylisuv va Tentaksoydan iborat. Ulardan
tashqari, viloyat xo’jaligi va aholisipi xududiy tashkil etishda Oqbura hamda
Aravansoy daryolarining ham ahamiyati bor. Chekka janubi-sharqdaQirg’iziston
xududiga to’tash joyda Andijon suv ombori va 100 ming kVt quvvatga ega bo’lgan
Andijon SES qurilgan. [5]
8

bo’lgan. Qishloq xo’jalik mahsulotlarini yetishtirishda Andijon, Jalolquduq,
Qo’rg’ontepa, Paxtaobod, Izboskan tumanlari oldinda (7,0-8,8 %).
Ulug’nor, Xo’jaobod, Bo’z va Buloqboshi tumanlarining ulushi esa pastroq
Aholi jon boshiga hisoblaganda, eng yuqori ko’rsatsatkich Bo’z va Ulug’nor
tumanlarida qayd etilgan. Marhamat, Paxtaobod, Xo’jaobod tumanlarida ham bu
ko’rsatkich o’rtacha darajadan ko’proq.Yuqorida ta’kidlanganidek, viloyatda
fermer xujaliklarining tashkil etilishi va rivojlanishi o’ziga xos mintaqaviy
xususiyat kasb etadi.
Dastlabki ma‘lumotlarga ko‘ra, 2022- yilning yanvar-mart oylarida qishloq,
o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi mahsulot (xizmat)larining umumiy hajmi 2 688,7
mlrd. So‘mni yoki 2021- yilning mos davriga nisbatan 102,8 % ni, shu jumladan,
dehqonchilik va chorvachilik, ovchilik va ushbu sohalarda ko‘rsatilgan xizmatlar 2
527,9 mlrd. So‘mni (102,8 %), o‘rmon xo‘jaligi – 138,1 mlrd. So‘mni (101,7 %),
baliqchilik xo‘jaligi – 22,6 mlrd. So‘mni (109,3 %) tashkil qildi. Respublika
qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi tarkibida Andijon viloyatining ulushi 8,0
% ni tashkil etdi.
23

24.O’zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asosalari I.A.Hamedov,
A.M.Alimov.
25.Aleksandrova A.Yu. Mejdunarodnыy turizm M., Aspekt press 2002
26.Usmonov M.R.,Jumaboyev T.J.,Sherxolov O. Turizm geografiyasi 1-2
qism.-Samarqand,2013
27. http://www.ziyonet.uz.
28. WWW. nature. uz.
29. E-mail: knigi@szko.ru
30. http://www.stat.uz
31. http://www.lex.uz
MUNDARIJA :
KIRISH………………………………………………………………3
I.BOB.ANDIJON VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI
1.1. Andijon viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari….5
1.2.Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari…………………7
II.BOB. ANDIJON VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI
VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-GEOGRAFIK
JIHATLARI
36

Agar yangi shaharlar tashkil etilganida qabul qilingan me’yor, ya’ni eng
kamida 2000 kishi aholi soniga ega bulishi (tegishli shaharsozlik talablari mavjud
bo’lgan holda) e’tiborga olinsa, viloyatning ko’pchilik qishloqlari shaharcha
makomini olgan bular edi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, ba’zi viloyatlarda
“ikkiminglik” qishloqlar deyarli kolmagan, bu yerda esa ularning soni juda ko’p.
Mintaqada aholi soni 250 kishigacha bo’lgan qishloq aholi punktlari deyarli yo’q
Darajada 500 kishigacha aholi soni bor qishloqlar viloyatda atigi 23 ta va ularda
bor-yugi 0,6 % aholi istiqomat qiladi. Bu sinfdagi qishloqlarning asosiy qismi Bo’z
va Izboskan tumanlarida joylashgan, Asaka, Baliqchi, Buloqboshi, Oltinko’l,
Xo’jaobod, Qo’rg’ontepada esa ular umuman yo’q. Har birida 500-1000 kishilik
qishloqlar geografiyasi Jalolquduq, Bo’z va Ulug’nor, undan keyingi gurux
qishloqlar tarkibida Ko’rgontepa, Baliqchi Jalolquduq va Bo’z tumanlari ajralib
turadi. Katta qishloqlar, ya’ni 2000-3000 aholisi bor manzilgoxlar Shaxrixon,
Izboskan va Jalolquduqda ko’proq uchraydi.
Yirik qishloqlar geografiyasi asosan Shaxrixon, Asaka tumanlarida,
jumladan, Asakada jami shu toifadagi qishloqlarning 31 tasi joylashgan. Bevosita
urbanistik tarkibga kelsak, viloyatda 1 ta yirik - Andijon shahrida 404 ming kishi
aholi bor; Asakada 62, Shaxrixonda 68 ming kishi yashaydi. Xonobod,
Oxunboboev, Poytug’, Qorasuv, Qo’rg’ontepa va Paxtaobodning har birida 20-30
mingdan aholi istiqomat qiladi. Qolgan 85 shahar joylar kichik manzilgoxlarini
tashkil qiladi; umumiy urbanizatsiya darajasi 52,2 % (2018 y.)
Viloyat markazi — Andijon negizida yirik shahar aglomeratsiyasi
shakllanmokda. Uning “yuldoshlari” orasida, eng avvalo, o’zbek avtomobilsozlari
shahri Asaka hamda Shaxrixon, Marhamat, Poytug’ kabilar ajralib turadi. Mintaqa
shaharlari turli funktsiyalarni bajaradi:
Andijon - ko’p funktsiyali, iqtisodiy, siyosiy, madaniyat va fan markazi;
Asaka va Shaxrixon - sanoat markazlari, Qo’rg’ontepa, Xujaobod, Oxunboboev,
Paxtaobod, Poytug’, Ulug’nor, Baliqchi, Buloqboshi, Bo’z , Oqoltin, Oltinko’l,
Kuyganyor -agrosanoat shahar va shaharchalar, tuman ma’muriy markazlari,
Qorasuv, Xonobod - transport va savdo markazlari.
11

jumladan, faoliyati to‘xtagan tashkilotlar negizida mavjud imkoniyatlarni
maqbullashtirish hisobiga hamda ishlab chiqarish infratuzilmasiga ega kichik
sanoat zonalari hududida qo‘shilgan qiymatlar zanjirini chuqurlashtirishga
qaratilgan yangi loyihalarni amalga oshirish; viloyat iqtisodiyotining bitta yoki
ikkita tarmoq mahsuloti narx kon'yunkturasiga bog‘liqligini kamaytirishga, hudud
sanoati va urbanizatsiya jarayonining muvozanatli rivojlanishiga qaratilgan ishlab
chiqarishnnng tarmoq va hududiy diversifikatsiyasini ta'minlash;hududning eksport
imkoniyatlarini kengaytirish va importga bog‘liqligini kamaytirishga qaratilgan
keng turdagi tayyor raqobatbardosh mashinasozlik, elektrotexnika mahsulotlari va
iste'mol tovarlari ishlab chiqarishni ustuvor qo‘llab-quvvatlash.
Yuqoridagi ustuvor yo‘nalishlar asosida sanoat ishlab chiqarishi hajmini 1,6
barobar va eksport hajmini 1,9 barobarga oshirish hamda 41 mingdan ortiq yangi
ish o‘rinlari tashkil etishga qaratilgan Andijon viloyatining 2019-2022 yillardagi
sanoat salohiyatini rivojlantirnsh dasturi ma'qullandi.2019-2022 yillarda umumiy
qiymati 14,7 trillion so‘m bo‘lgan va 1,1 miliard AQSh dollari miqdorida xorijiy
investitsiyalar va kreditlarni jalb qilgan holda amalga oshiriladigan sanoat
loyihalariniig ro‘yxati, Andijon viloyatida sanoatni rivojlantirishning maqsadli
parametrlari, loyiha qiymati, moliyaviy manbalari hamda hamkorlari aniqlanib,
amalga oshirilishi rejalashtirilgan istiqbolli yirik loyihalar ro‘yxati
tasdiqlandi.Hujjatga muvofiq, Iqtisodiyot va sanoat vazirligi, Investitsiyalar va
tashqi savdo vazirligi hamda Andijon viloyati hokimligi bir oy muddatda:Xonobod
shahridagi sobiq “Suv qurilish jihozlari” MChJga tegishli bo‘lgan umumiy
maydoni 45,5 gektar foydalanilmayotgan ishlab chiqarish maydonlari negizida
kooperatsiya usulida yuqori texnologik ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilgan kichik
sanoat zonasini tashkil qilish;“O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi bilan birgalikda
Qorasuv shahridagi sobiq paypoq ishlab chiqarish fabrikasining xududida paypoq
va boshqa to‘qimachilik mahsulotlari ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilgan kichik
sanoat zonasini tashkil etish; Andijon viloyati tumanlari hokimliklari bilan
birgalikda tashqi infratuzilma obektlariga ulangan, faoliyat ko‘rsatmayotgan va
samarasiz ishlatilayotgan ishlab chiqarish maydonlari negizida kichik sanoat
33

umumiy bosh soni 8 287,1 ming taga yetdi. 2022- yilning mos davri bilan
solishtirilganda, barcha toifadagi xo‘jaliklarda parrandalar bosh soni – 8 287,1
ming taga (108,1 %) ko‘paydi. 2022- yilning 1- aprel holatiga ko‘ra, parrandalar
bosh soni to‘g‘risidagi ma’lumotlar xo‘jalik toifalari bo‘yicha tahlil etilganda,
parrandalarning 66,1 foizi dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklariga to‘g‘ri kelishi
kuzatildi.
5. ANDIJON VILOYATINING TRANSPORT VA TASHQI IQDISODIY
ALOQALARI
Aholi zich, aholi punktlari katta bo’lgan Andijon viloyatida ijtimoiy
sohalar rivojlanishi muhim ahamiyatga ega. Xususan, mavjud mehnat resurslarini
ish bilan ta’minlash, aholi bandligini oshirish orqali uning turmush sharoitlarini
yaxshilash bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan sanaladi. Odatda, aholining
sifat jihatidan rivojlanishi, barkamol darajada shakllanishi uning har tomonlama
sog’lom, bilimli bulishini talab qiladi. [10]
Shu nuqtai nazardan, sog’liqni saqlash va ta’lim tizimlariga alohida e’tibor
berish talab kilinadi. Viloyatda tibbiyot muassasalarining umumiy soni 139 ta
bo’lib, ularning yarmidan ko’pi byudjet tizimida faoliyat ko’rsatadi. Har 10000
kishiga 47,8 ta bemor o’rinlari to’g’ri keladi. Ambulatoriya - poliklinikalar soni
428 ta, vrachlar har 10000 kishiga 24,1, o’rta meditsina xodimlari 94,6 ta. Bu
raqamlar mintaqa sog’likni saqlash sohalarining yaxshi yulga quyilganligidan
27

Boshqa shahar joylarning aksariyati agroshaharchalar hisoblanib, ularning
ayrimlarida xozircha shahar paydo kiluvchi tarmoqlar sust rivojlangan. Andijon
shahrida 404 ming, Shaxrixonda - 71 ming, Xonobodda 40 ming aholi bor, qolgan
shaharlar aholisi bundan kam.Andijon viloyatining ikkinchi muhim boyligi - bu
uning mehnat resurslaridir.[10]
1-Jadval
Andijon viloyatining shahar va tumanlari bo‘yicha doimiy aholi soni to‘g‘risida
ma’lumot (2022- yil 1- aprel holatiga)
Tug‘ilish. 2022- yilning yanvar-mart о ylarida tug‘ilganlar s о ni 18 270
kishini tashkil qildi va 2021- yilning shu davriga (17 151 kishi) nisbatan 1 119 taga
ko‘paydi, shunga m о s ravishda tug‘ilish k о effitsiyenti 23,3 pr о milleni tashkil qildi
va avvalgi yilga nisbatan 1,1 pr о millega о rtdi. 2022- yil yanvar-mart davrida tirik
tug‘ilganlar sonidan o‘g‘il bolalar soni 9 697 nafarni yoki jamidan 51,8 foizni
tashkil etdi. Mos ravishda qiz bolalar soni 9 023 nafar va jamidan 48,2 foizni
12

mahsulotlarining umumiy hajmida chorvachilik mahsulotlarining ulushi 93,6 % ni
tashkil etdi. Chorvachilik sohasining ichki imkoniyatlarini oshirish bo‘yicha chora-
tadbirlarning izchil amalga oshirilib borilayotganligi, shuningdek, ularga davlat
tomonidan tizimli yordam ko‘rsatilib kelinayotganligi chorva mollari bosh
sonining ko‘payishiga, ichki iste’mol bozorlarini chorvachilik mahsulotlari bilan
to‘ldirishga imkon yaratdi.
2022- yining 1- aprel holatiga ko‘ra, yirik shoxli qoramollar bosh soni
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni xo‘jalik toifalari bo‘yicha tahlil qilar ekanmiz, yirik
shoxli qoramollarning 6,2 foizi fermer xo‘jaliklari hissasiga, 93,0 foizi dehqon
(shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklariga, 0,8 foizi qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga
oshiruvchi tashkilotlarga to‘g‘ri kelishini qayd etib o‘tish lozim, shunga mos
ravishda qo‘y va echkilarning umumiy sonidan 5,6 foizi fermer xo‘jaliklariga, 93,6
foizi dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklariga, 0,7 foizi qishloq xo‘jaligi
faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarga to‘g‘ri keladi, otlar umumiy sonidan
18,9 foizi fermer xo‘jaliklariga, 79,5 foizi dehqon (shaxsiy yordamchi)
xo‘jaliklariga, 1,6 foizi qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi
tashkilotlarga to‘g‘ri keladi. Shuningdek, parrandalar umumiy sonidan 5,6 foizi
fermer xo‘jaliklariga, 93,6 foizi dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklariga, 0,7
foizi qishloq xo‘jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlarga to‘g‘ri keladi.
2022- yilning 1- aprel holatiga ko‘ra, yirik shoxli qoramollarning umumiy bosh
soni 1 084,4 ming taga yetdi. 2022- yilning 1- aprel holatiga ko‘ra, qo‘y va
echkilar bosh soni to‘g‘risidagi ma’lumotlar xo‘jalik toifalari bo‘yicha tahlil
etilganda, qo‘y va echkilarning 93,6 foizi dehqon (shaxsiy yordamchi)
xo‘jaliklariga to‘g‘ri kelishi kuzaitildi. 2022- yilning 1- aprel holatiga ko‘ra,
otlarning umumiy bosh soni 6 940 taga yetdi.
2022- yilning mos davri bilan solishtirilganda, barcha toifadagi xo‘jaliklarda
otlar bosh soni – 6 940 taga (104,3 %) ko‘paydi. 2022- yilning 1- aprel holatiga
ko‘ra, otlar bosh soni to‘g‘risidagi ma’lumotlar xo‘jalik toifalari bo‘yicha tahlil
etilganda, jami otlarning 79,5 foizi dehqon (shaxsiy yordamchi) xo‘jaliklariga
to‘g‘ri kelishi kuzaitildi. 2022- yilning 1- aprel holatiga ko‘ra, parrandalarning
26

dalolat beradi.Qishloq vrachlik punktlari (QVP) 341 ta yoki har bir qishloq
tumanida 24,4 tadan.
Agar viloyatda jami 456 ta qishloq aholi punktlari mavjudligi e’tiborga
olinsa, ushbu sohaning muhim geografik xususiyatlari yaqqol namoyon bo’ladi. Bu
ham bo’lsa, qishloq aholi punktlari kattaligining natijasidir. Kasalxonadagi o’rinlar
soni har 10 ming kishiga Marhamat tumanida eng yuqori - 43,9 (Asaka shahrida
55,8). Shu bilan birga, 2013-yil yakunlari mazkur sohaning Bo’z va Paxtaobod
tumanlarida biroz past rivojlanganligini ko’rsatadi. Har 10 ming kishiga to’g’ri
keladigan ambulatoriya-poliklinika muassasalari o’rtacha 153,8 bo’lgan holda, u
Asaka shahrida 234,9 ta, Ulug’nor tumanida 183,9 ta; nisbatan pastroq
ko’rsatkichlar Asaka va Andijon qishloq tumanlarida hamda Xonobod shahrida
ko’z atilmoqda. Boshqa mintaqalarda bo’lganidek, bu yerda ham viloyat markazi
yonida joylashgan qishloq tumanlarida ijtimoiy sohalar bilan ta’minlanganlik biroz
past bo’ladi, sababi bu joylarning aholisi katta shahar imkoniyatlaridan
foydalanadi.Viloyatda maktabgacha tarbiya doimiy muassasalari 455 ta. Umum
ta’lim maktablari 746 ta bo’lib, ularda o’quvchilar soni 2018-2019-o’quv yilida
532,8 ming yoki har bir maktabda o’rtacha 714 kishidan to’g’ri kelgan. Akademik
litseylar jami 9 ta, ularning ko’pchiligi Andijon shahrining o’zida joylashgan;
talabalar soni 4,9 ming nafar. Barcha qishloq tumanlari va shaharlarda kasb-xunar
kollejlari mavjud: umumiy soni 120 ta, talabalar – 55,6 ming kishi. Andijon shahri
mamlakatimizda oliy ma’lumotli kadrlar yetkazib berishda muhim mavkega ega.
Bu yerda 4 ta oliy o’quv yurti, shu jumladan, universitet, tibbiyot instituti bor.
Andijon tumanining ma’muriy markazi qo’yganyor shaharchasida Qishloq;
xo’jaligi (avvalgi paxtachilik) instituti joylashgan. Viloyat oliy o’quv yurtlarida
jami 15 mingdan ziyod talaba taxsil oladi. Ijtimoiy sohalar orasida aholiga pullik
xizmat ko’rsatish va chakana savdo ham katta ahamiyatga ega. Transporti va tashqi
iqtisodiy aloqalari. Har qanday mamlakat yoki mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishi asosini investitsiya, kapital quyilmalar belgilab beradi. Aytish joizki,
Andijon viloyatida kapital quyilmalar va qurilish ishlari yaxshi olib borilmokda.
28

Shunchalik miqdorda, ya’ni 14 ta qishloq tumanlari Qoraqalpog’iston
Respublikasi, Samarqand va Surxondaryo viloyatlarida ham mavjud, ammo
ularning xududi Andijon viloyatidan bir necha marta katta. Viloyatda har bir
tumanga atigi 0,31 ming kv. km.dan maydon to’g’ri keladi. Bu mamlakatimiz
bo’yicha eng oz ko’rsatkich hisoblanadi Bu yerda “geografiylik koeffitsienti” 2,61
ga teng. Boshqacha qilib aytganda, eng katta tuman – qo`rg’ontepa eng kichik
tuman - Buloqboshidan 2,6 marta katta, vaholanki, bunday hududiy tafovutlar
boshqa mintaqalarda, hatto qo’shni Namangan va Farg’ona viloyatlarida ham
sezilarli darajada.
Uncha katta maydonga ega bo’lmagan viloyat respublika hududiy mehnat
taqsimotida, milliy iqtisodiyotning shakllanishida muhim rol uynaydi. U
mamlakatimizning 6 foiz yalpi ichki mahsulotini, 8 % sanoat va 10,1 foiz qishloq,
xo’jalik mahsulotini beradi (2021y). Viloyatning xo’jaligi industrial-agrar
yunalishga ega bo’lib, u, eng avvalo, mashinasozlik (avtomobilsozlik),
to’qimachilik sanoat tarmoqlariga, paxta va pilla yetishtirishga ixtisoslashgan.
4

Braziliya davlatlari hissasiga to g ri kelgan. Andijon viloyati jahonning 62 taʻ ʻ
mamlakatlari bilan savdo aloqalarini amalga oshirib kelmoqda. TSA ning nisbatan
salmoqli hissasi Koreya Respublikasi (44,2 %), Xitoy Xalq Respublikasida (22,7
%), %), Qirg iz Respublikasi (8,6 %), Rossiya Federatsiyasi (6,2 %) va
ʻ
Qozog istonda (6,0 %) qayd etilgan.
ʻ
Tashqi iqtisodiy faoliyat bo yicha 20 ta yirik hamkor-davlatlar orasidan
ʻ
to‘rtta davlatda faol tashqi savdo balansi kuzatilgan, xususan, Qirg iz Respublikasi
ʻ
(69,4 mln. AQSH dollari), Qozog iston (54,8 mln. AQSH dollari), Ozarbayjon (3,1
ʻ
mln. AQSH dollari) hamda Afg‘oniston (3,3 mln. AQSH dollari) shular
jumlasidandir. Qolgan 16 ta davlatlar bilan passiv tashqi savdo balansi saqlanib
qolmoqda. Oziq-ovqat mahsulotlarining asosiy qismi bo lgan 38,7 mln AQSh
ʻ
dollari qiymatidagi 113,9 ming tonnadan ziyod meva-sabzavot eksport qilindi.
Bunda 2021- yilning mos davriga nisbatan 4,9 % ga ko‘paydi. 2022- yil yanvar-
dekabr oylarida meva-sabzavot mahsulotlari jami eksportning 3,1 foizini tashkil
etdi. 2022- yil yanvar-dekabr oylarida meva va sabzavotlar eksportining qiymat
jihatidan eng katta hajmi Qirg‘iz Respublikasiga to‘g‘ri keldi (meva va sabzavotlar
eksporti umumiy hajmining 54,5 foizi), bu Rossiya Federatsiyasiga eksport
hajmidan 1,5 baravar ko‘p. 2022- yil yanvar-dekabr oylarida 589,8 mln AQSh
dollarilik to qimachilik mahsulotlari eksporti amalga oshirilib, umumiy
ʻ
eksportning 47,3 foizini tashkil etdi va o tgan yilga nisbatan 16,7 % ga o sdi. Yil
ʻ ʻ
boshidan 300 turdagi to qimachilik mahsulotlari dunyoning 29 t
ʻ а davlatiga eksport
qilindi. Eksport qilingan to qimachilik mahsulotlari tarkibida tayyor trikotaj va
ʻ
tikuvchilik kiyimlari (59,7 %), paxtadan yigirilgan ip (21,6 %) asosiy ulushni
egallagan. 2022- yilning yanvar-dekabr oylarida import hajmi 3 035,2 mln AQSh
dollarini va 2021- yilga nisbatan 138,8 % ni tashkil etdi. Import tarkibida eng katta
ulush, mashinalar va transport asbob-uskunalari (58,9 %), sanoat tovarlari (21,8 %)
hamda xizmatlar (6,4 %) hisobiga to g ri keldi. Tovarlar importi dinamikasi
ʻ ʻ
tahliliga ko ra, 2022- yilning yanvar-dekabrida import qilingan tovarlar hajmi,
ʻ
o tgan yilning mos davriga nisbatan 761,9 mln AQSh dollariga ko paydi va 2
ʻ ʻ
839,7 mln AQSh dollarini tashkil etdi.
31

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA`LIM FAN VA INOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
GEOGRAFIYA TA`LIM YO`NALISHI
___BOSQICH _____-GURUH TALABASI
________________________________ NING
O`ZBEKISTON GEOGRAFIYASI FANIDAN
“ Andijon viloyatining iqtisodiy-geografik tavsifi ”
MAVZUSIDA YOZGAN
KURS ISHI
Topshirdi: ______________
Qabul qildi: ______________
1

22,6 foizi) Andijon shahriga, 998 tasi (10,5 %) Asaka tumaniga, 819 tasi (8,6 %)
Andijon tumaniga, 708 tasi (7,4 %) Shahrixon tumaniga, 538 tasi (5,7 %)
Xo’jaobod tumaniga, 449 tasi (4,7 %) Oltinko’l tumanlariga to‘g’ri kelmoqda.
2022-yilning yanvar-mart oylarida viloyatda 266 ta yangi sanoat korxonalari
tashkil etildi, shulardan 46 tasi (jami yangi tashkil etilgan sanoat korxonalar
hajmidagi ulushi 14,2 %) Andijon shahrida, 28 tasi (16,0 %) Asaka tumanida, 19
tasi (10,2 %) Shahrixon tumanida, 23 tasi (17,0 %) Xo’jaobod tumanida, 31 tasi
(17,0 %) Andijon tumanida tashkil etildi.[10]
Bugungi kunda shahar va tumanlar kesimida faoliyat ko‘rsatayotgan eng
ko‘p sanoat korxonalari. joylashgan hududlar 8 taligida Asaka (998 ta), Andijon
(819 ta), Shahrixon (708 ta), Xo‘jaobod (538 ta), Oltinko‘l (449 ta), Qo‘rg‘ontepa
(381 ta) va Izboskan tumanlarida (368 ta) hamda Andijon shaharida (2 994 ta)
qayd etildi.
4. ANDIJON VILOYATI QISHLOQ XO`JALIGINING RIVOJLANISHI VA
IXTISOSLASHUVI
Andijon viloyatida nafaqat sanoat, qishloq xo’jaligiham yaxshi rivojlangan.
Bundan viloyatda o’z lashtirilgan yerlarning deyarli kolmaganligi ham dalolat
beradi. Agar xududning iqtisodiy salohiyatini aniklash lozim bo’lsa, yaratilgan
yalpi mahsulotni mintaqa maydoniga bo’lib topish mumkin.
Albatta, mazkur viloyatda bu ko’rsatkich nihoyatda katta bo’ladi va u
hududning iqtisodiy salohiyati yuksakligidai, iqtisodiyotining yuqori zichligidan
darak beradi. Shu jihatdan qishloq xo’jaligiham bu yerda intensiv rivojlanish
xususiyatiga ega. Viloyat qishloq xo’jaligirespublikamizning ayrim mintaqalaridan
farq qilib, yalpi agrar mahsulotda dehqonchilikning ulushi kattaligida (71,6 %) o’z
aksini topadi.
Yer tanqisligi sababli fermer xo’jaliklar rivojlanishiga ham imkoniyatlar
mintaqada biroz cheklangan. Biroq shunga karamasdan, mulkchilikning bu shakli
yalpi qishloq xo’jaligi mahsulotining 45,8 foizini beradi. Andijon viloyati umumiy
yer maydoni 430,3 ming gektar, shundan qishloq xo’jaligida foydalaniladigan
yerlar 61,1 % - bu juda yuqori ko’rsatkich. Bunday yerlar hissasi faqat Ulug’nor
21

mamlakatlariga to’g’ri keladi (2012 y). Importda “o’zok xorij” va Boltikbo’yi
mamlakatlari ustunlik qiladi (91,8 %). Tashqi savdo aylanmasi geografiyasining
ayni shu jihatlari bilan ham Andijon viloyati respublikamizning boshqa
mintaqalaridan farq qiladi. Viloyat ichida eksportning 75,7, importning 81,8 foizi
Asaka shahri zimmasiga tushadi. Qolgan hududlardan bu xususda Xonobod shahri,
shuningdek, Izboskan, Shahrixon, Andijon tumanlarini qayd etish mumkin.
6-Rasm.Andijon viloyati bilan tashqi savdo aylanmasi eng yuqori ulushga ega
bo lgan davlatlar (2022- yil yanvar-mart, mln. AQSh dollari)ʻ
Manba:(Andijon statistika qo`mitasi)
TSAda eksport hajmi 214,2 mln. AQSh dollariga (11,8 % ga o sdi) va
ʻ
import hajmi 738,3 mln. AQSh dollariga (54,5 % ga o‘sdi) yetdi. Hisobot davrida
– 524,1 mln. AQSh dollari qiymatida passiv tashqi savdo balansi qayd etildi.
Iqtisodiyotning real sektori tarmoqlari va korxonalarining barqaror va uzluksiz
ishlashini ta minlash uchun viloyatda zarur resurslar bazasi yaratilgan.
ʼ
Eksport tarkibida sezilarli o zgarishlarga import tovarlarning o rnini
ʻ ʻ
bosadigan mahsulotlar ishlab chiqarish va sanoat ishlab chiqarishni diversifikatsiya
qilish natijasida erishildi. TSAda so nggi yillarda katta o zgarishlar kuzatilyapti.
ʻ ʻ
Misol uchun, Afg‘oniston, Qirg iz Respublikasi va Tojikiston bilan tashqi savdo
ʻ
aylanmasi oshgani kuzatilmoqda.
Boshqa davlatlar (qo shni davlatlardan tashqari) bilan esa, TSAda XXR,
ʻ
Rossiya Federatsiyasi, Turkiya, Shvetsariya, Hindiston, Chexiya, Italiya va
30

I.BOB.ANDIJON VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI
1. ANDIJON VILOYATINING GEOGRAFIK O`RNI, MAYDONI VA
CHEGARALARI
Atiga 0,96 foiz respublika maydonini egallagan ushbu hududda 3253,5 ming
kishi (2022-y 1-yanvar ) yoki mamlakat jami aholisining 9,2 foizi yashaydi (aholi
soni bo’yicha Farg’ona iqtisodiy rayonida ikkinchi, respublikamizda to’rtinchi
o’rinda turadi). Andijon viloyati hududi va aholisi nisbiy ko’rsatkichlarini
taqqoslashning o’zi mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatining asosiy xususiyatlarini
yaqqol namoyon qiladi. Viloyat hududi Farg’ona iqtisodiy rayoni va
O’zbekistonRespublikasining chekka sharkida joylashgan. U Qirg’iziston
Respublikasining Jalolobod hamda O`sh viloyatlari bilan chegaradosh. [10]
Respublikamiz doirasida esa Andijon viloyati janubi-g’arbda Farg’ona va
shimolig’arbda Namangan viloyatlari bilan qo’shni. Yer usti tuzilishi balandlik,
adir va tekisliklardan iborat. Eng baland nuqtalari janub va chekka sharkda –
Xo`jaobod va Qo’rg’ontepa tumanlarida joylashgan (1350-1550 m.). Viloyat
xududida Janubiy Andijon, Katta Farg’ona, Janubiy Farg’ona kanallari mavjud.
Shunday qilib, Andijon viloyatida qazilma boyliklar oz, suv zahiralari esa
birmuncha ko’p. Aynan ana shu agroiqlimiy imkoniyatlar bu yerda qadimdan
sug’orma dehqonchilik va shu asosda xo’jalikning boshqa tarmoqlarini
rivojlantirishga olib bo’lgan. Sug’orma dehqonchilikda yuqoridagi asosiy
irrigatsiya infratuz ilmalaridan tashqari nisbatan kichikrok suv omborlari, kanal va
ariklar ham katta ahamiyatga ega.
Ular jumlasiga Asaka, Otchopar suv omborlari, Norin chapqirg’oq,
Ulug’nor, Ozod, Ko’tarma, Xalqobod, Kishkish, Xo’jaqatortol, Yangiariq kabi
kanal va ariklar kiradi. Qoradaryodan boshlangan Shaxrixonsoy va Andijonsoy shu
nomli shahar va tumanlarga o’z suvlarini yetkazadi.
Demak, viloyatda sun’iy va tabiiy gidrografik shaxobchalar juda ko’p.
Binobarin, Andijon viloyati ham Farg’ona yoki Xorazm viloyatlaridek, kanal va
5

muammolarni, jumladan, milliy xalq an’analaridan kelib chiqqan holda uy-joy
bilan ta’minlanish, fermer xo’jaliklarini optimallashtirish kabi sohalarda muayyan
qiyinchiliklarga olib keladi. Taxlillar ko’rsatishicha, viloyatda aholining o’sish
sur’ati mamlakatimizning ba’zi mintaqalari, masalan, Qashqadaryo Surxondaryo,
Jizzax kabi viloyatlariga qaraganda, so’nggi yillarda biroz past. Shunga
karamasdan viloyat aholisining soni bir yilda o’rtacha 60 ming kishiga ortib
bormoqda. Boshqa hududlarda bo’lganidek, bu yerda ham aholi sonining o’sishi
to’liq tabiiy ko’payish asosida bo’lmoqda. 2018yilda viloyatda tabiiy o’sish 57010
kishini, mexanik o’sish -1861kishi, umumiy o’sish esa 55149 nafar kishini tashkil
etdi.Yil oxirida aholi soni 3066879 nafar kishini tashkil etgan. 2009-yilda amalga
oshirilgan urbanistik islohotlar tufayli viloyat shaharchalari 5 tadan 78 taga
ko’paydi.
Hozirgi kunda jami 11 shahar va 83 ta shaharchalarda jami aholining 52,7
foizi yashaydi. Bu ko’rsatkich bo’yicha Andijon Namangan va Farg’ona
viloyatlaridan keyingi 3-o’ringa chikib oldi. Taqqoslash uchun; 2008-yilda
urbanizatsiyaning umumiy ko’rsatkichi 29,2 % yoki respublika darajasidan 6,6
punktga past bo’lgan, endi esa viloyat o’rtacha ko’rsatkichidan yuqori turadi.
Tashkil etilgan 78 ta yangi shaharchalarning 18 tasi birgina Andijon tumaniga
to’g’ri keladi; 11 ta shaharcha Oltinko’lda, 9 ta Marhamatda, Jalolkuduk va
Xujaobodda 6 tadan paydo bo’lgan; bittadan agroshaharchalar Ulug’nor va
Qo’rg’ontepa tumanlarida tashkil etilgan. 2009-yilgacha Oltinko’l, Baliqchi va
Ulug’nor tumanlarida birorta shahar joylar bo’lmagan. Andijon tumanida Hozirgi
shahar aholisining 93,1 %, Buloqboshida 85,1 %, Marhamatda 82,2 foizi ayni shu
yilda shakllangan. Shunday qilib, eng So’nggi shaharlar tarkibidagi o’zgarishlar
asosan qishloq yoki “ma’muriy” urbanizatsiya xususiyatiga ega bo’lgan.Andijon
viloyati ko’p qishloqli emas, balki katta qishloqlarga boy xudud hisoblanadi
Qishloq lar soni bo’yicha u respublikamizda oxirgi o’rinlarda (faqat Sirdaryo va
Namangan viloyatlaridan oldinda), vaxolanki, aholi soni bo’yicha Andijon 4-
o’rinda turadi. O’rtacha har bir qishloq aholi punktiga 2008 yilda 3236 kishi, 2013-
yilda 2860 kishi to’g’ri kelgan.
10

KIRISH
“Iqtisodiyotda davlat ishtirokini strategik asoslangan darajada qisqartirish,
hususiy mulkni yanada rivojlantirish va uni himoya qilishga doir kompleks
masalalarni hal etish - hukumat, davlat boshqaruvi organlari va barcha darajadagi
hokimliklar uchun eng muhim ustuvor vazifa sifatida belgilanadi.”[1]
O’zbekiston Respublikasining maydoni eng kichik, biroq aholisi eng ko’p
bo’lgan mintaqalaridan biri - Andijon viloyati 1941-yilda tashkil topgan. O’tgan
asrning 60-yillarida u qo’shni Namangan viloyati bilan birlashib, Andijon viloyati
nomida mavjud bo’lgan va sungra yana avvalgi rasmiy maqomi va xududi qayta
tiklangan.Maydoni - 4,30 ming kv. km va bu nuqtai nazardan u mamlakatimizda
Sirdaryo viloyatidan (4,28 ming kv. km) oldinda turadi, xolos.
Atiga 0,96 foiz respublika maydonini egallagan ushbu hududda 3253,5 ming
kishi (2022-y 1-yanvar ) yoki mamlakat jami aholisining 9,2 foizi yashaydi (aholi
soni bo’yicha Farg’ona iqtisodiy rayonida ikkinchi, respublikamizda to’rtinchi
o’rinda turadi). Andijon viloyati hududi va aholisi nisbiy ko’rsatkichlarini
taqqoslashning o’zi mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatining asosiy xususiyatlarini
yaqqol namoyon qiladi.
Bunda, eng avvalo, viloyat demografik sig’imining juda yuqoriligi,
aholining o’ta zich joylashuvi, yer resurslarining tanqisligi ko’zga tashlanadi.
Bunday vaziyat uning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish strategik yunalishlarini
belgilab olishni taqoza etadi. Ma’muriy jihatdan Andijon viloyati viloyatga
buysunuvchi 2 ta shahar, 14 qishloq tumanlari,11 ta tumanga buysunuvchi
shaharlar hamda 79 ta shaharchadan iborat. Qishloq aholi punktlari 455 ta. (2019y-
1yanvar). 18-ilovada keltirilgan ma’lumotlar ko’rsatishicha, viloyatning 7 ta, ya’ni
jami qishloq tumanlarining teng yarmi bir sanada - 1962-yilda tashkil etilgan. Eng
“yangi” qishloq tumani Buloqboshi bo’lib, u 1992-yilda, asosan, Xo’jaobod
tumanidan ajralib chiqqan. Viloyat geografiyasining o’ziga xos xususiyatlaridan
biri shuki, bu yerda qishloq tumanlari zich va maydoni deyarli bir tekis
taksimlangan. [12]
3

2.1.Aholisi va mehnat resurslari……………………9
2.2. Andijon viloyati sanoat tarmoqlarining shakllanishi va
rivojlanishi……………………………….15
2.3. Andijon viloyati qishloq xo`jaligining rivojlanishi va
ixtisoslashuvi……………………………..21
2.4. Andijon viloyatining transport va tashqi iqdisodiy
aloqalari……………………………….27
XULOSA……………………………………………………………..32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………34
37

REJA:
KIRISH
I.BOB.ANDIJON VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI
1.1. Andijon viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari
1.2.Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari.
II.BOB. ANDIJON VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI
VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-GEOGRAFIK
JIHATLARI
2.1.Aholisi va mehnat resurslari.
2.2. Andijon viloyati sanoat tarmoqlarining shakllanishi va rivojlanishi
2.3. Andijon viloyati qishloq xo`jaligining rivojlanishi va ixtisoslashuvi
2.4. Andijon viloyatining transport va tashqi iqdisodiy aloqalari.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
2

tashkil etdi. Shahar joyda tug‘ilganlar soni 10 369 nafarni (jamidan 55,4 %) tashkil
etdi, qishloq joylarda tug‘ilganlar soni esa 8 351 nafarni (jamidan 44,6 %) tashkil
etdi.
2022- yilning yanvar-mart oylarida qayd etilgan vafot etganlarning 65,1 foizi
qon aylanish tizimi kasalliklaridan, 9,1 foizi o‘smalardan, 3,5 foizi baxtsiz hodisa,
zaharlanish va jarohatlanishlardan, 4,7 foizi ovqat hazm qilish a’zolari
kasalliklaridan, 4,3 foizi nafas olish a’zolari kasalliklaridan, 1,6 foizi yuqumli va
parazitar kasalliklardan hamda 11,7 foizi boshqa kasalliklardan vafot etgan. 2022-
yilning yanvar-mart oylarida 332 ta 1 yoshgacha go‘daklarda o‘lim qayd etilgan
bo‘lib, har 1000 tirik tug‘ilganga go‘dakiar o‘lim koeffitsiyenti 15,7 promilleni
tashkil etdi.
2-Rasm. Viloyat bo‘yicha tuzilgan nikohlar soni va nikohlar koeffitsienti 2021- yil
yanvar-mart holatiga (har 1000 aholiga nisbatan promille)
Manba: (Andijon statistika qo`mitasi)
13

Masalan, sanoatda band bo’lgan 11,6 % aholi YaHM ning 1,5 barobaridan
ko’progini yaratsa, agrar sohada, aksincha, 37,5 foiz ishlovchilar 28,7 foiz
mahsulot ishlab chiqaradi. Transport va aloqada bu nisbat 2,5 va 7,1 %, qurilishda
5,1 va 5,7 %, savdo va umumiyovqatlanishda 8,2 va 10,1 foizga teng. Demak,
iqtisodiyot tarmoqlari orasida sanoat, transport va aloqada mehnat unumdorligi
yuqoriroq. 2018yilda viloyat korxonalarida jami 36892,1 tonna ip kalava, 10417,4
ming kv.m.gazlamalar,5198,2 ming kv.m tayyor ip gazlamalar, 4 708,3 ming juft
chulki paypoq, 3773,6 ming juft paypoq, 6955,6 tonna trikotaj mato, 1586,1 ming
juft poyabzal, 769,5 mln kVt.s.elektrenergiya ,2 649,3 tonna qog’oz va karton
102,1ming tonna portlandtsement, 84,6 mln dona qurilish g’ishtlari ishlab
chiqarilgan. Viloyat respublika xalq iste’mol mollarining (XIM) 30,0 foiziga
yaqinini beradi va bunga asosan nooziq-ovqat mahsulotlari hisobidan erishiladi.
Faoliyat ko’rsatilayotgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining soni
ham oshib bormoqda - umumiy soni 40 ming atrofida, ularning ko’pchiligini
mikrofirmalar tashkil etadi. Ushbu sektorning YaHM ulushi - 57,4, sanoatda - 12,3
%, qishloq xo’jaligida - 99,8 %, qurilishda -93,1, chakana savdoda - 45,0 %. Jami
kichik biznes sub’ektlari tomonidan 2012-yilda 65,0 ming yangi ish o’rinlari
yaratilgan; viloyatda yaratilgan ish o’rinlari asosan shu sektor zimmasiga tushadi.
Mustaqillik yillarida Andijon viloyati sanoati tez rivojlanib bordi va respublika
iqtisodiy makonida o’zigaxos o’sish kutbiga aylandi. Bu, eng avvalo, viloyatning
Asaka shahrida joylashgan avvalgi “O’z DEU avto” - qo’shma korxonasi asosida
ruy berdi. Navoiy viloyati sanoat ishlab chiqarishida bu yerdagi yirik tog’-
metallurgiya kombinatining ahamiyati qanday bo’lsa, Andijon viloyatida ham
ushbu avtomobilsozlik zavodi mavqei shunday. Ularsiz mazkur viloyatlar
iqtisodiyoti butunlay boshqacha ko’rinishda bo’lardi.Asakadagi zavod qurilishi
1994 yilda boshlanib, unda 1996-yilda birinchi o’zbek avtomobili ishlab
chiqarilgan. Umumiy loyixa quvvati bir yilda 200 ming dona avtomobil.
Zavod konveyeridan chiqqan turli rusumdagi zamonaviy avtomobillar:
“Neksiya 1 va 2”, “Matiz”, “Damas”, “Spark”, “Djentra”, “Lasetti”, “Kobalt”,
“Kaptiva”lar jahon bozorida, xususan MDX mamlakatlarida yaxshi mavk,elarni
16

Ishlab chiqaradigan sanoatda yirik sanoat korxonalar tomonidan ayrim turdagi
mahsulotlarni ishlab chiqarish

Shu bilan birga, ishlab chiqarish sanoatida o‘tgan yilning mos davriga
nisbatan solishtirganda yengil avtomobillar 159,8 % ga ko‘paydi. Avtomobil ishlab
chiqarish sanoatida 2022-yilning yanvar-mart oylarida 19 192 dona “Cobalt”
(o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 151,3 %), 6 572 dona “Nexia T-250” (94,5
%), 19 439 dona “Lacetti-Gentra” (231,4 %), 2 494 dona “Spark” (138,6 %)
avtomobillari ishlab chiqarildi. Tayyor mahsulot turlarini kengaytirish va ishlab
chiqarilishini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha amalga oshirib kelinayotgan chora-
tadbirlar natijasida, iste’mol mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 7 432,5 mlrd.
so‘mni tashkil etdi va 2021- yilning mos davriga nisbatan 157,8 % ga kamaygan
holda, uning jami sanoatdagi ulushi 73,1 % ni tashkil etdi.
Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish tarkibida vino va aroq mahsulotlari
va pivo 0,1 % (2021- yil yanvar-mart oyida 0,2 %)ni tashkil etdi. Hududlar
kesimida iste’mol mahsulotlari ishlab chiqarilishining viloyat jami hajmidagi eng
yuqori ulushi Asaka tumanida to‘g‘ri kelib, 75,4 % ni, shuningdek, Andijon
shahariga 4,8 % ni, Paxtaobod tumani 2,3 % ni, Xo‘jaobod tumanida 4,1 % ni
hamda Baliqchi tumani 1,6 % ni tashkil etdi. Shuningdek, iste’mol mahsulotlari
ishlab chiqarilishining o‘sish sur’atida viloyat (157,8 %) ga ko‘paygan. Yuqori
darajada o’sish ko‘rsatkichi Asaka (182,1 %), Ulug’nor (100,5 %), Paxtaobod
19

4-Rasm.Shahar va tumanlar kesimida qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi
mahsulot (xizmat)larining hajmi, mlrd. so‘m
Manba:(Andijon statistika qo`mitasi)
2022- yilning yanvar-mart yakunlariga ko‘ra, qishloq, o‘rmon va baliqchilik
xo‘jaligi mahsulot (xizmat)lar umumiy hajmining 102,8 foizi dehqonchilik va
chorvachilik, ovchilik va ushbu sohalarda ko‘rsatilgan xizmatlarga, 101,7 foizi -
o‘rmon xo‘jaligiga, 109,3 foizi - baliqchilik xo‘jaligiga to‘g‘ri keladi. 2022-
yilning yanvar-mart oylarida, shahar va tumanlar kesimida qishloq, o‘rmon va
baliqchilik xo‘jaligi mahsulot (xizmat)larining eng yuqori hajmi Asaka (269,3
mlrd. so‘m) va Shahrixon (257,5 mlrd. so‘m) tumanlarida qayd etildi.
Aksincha kam hajmga ega hududlarga Bo‘ston tumani (77,9 mlrd. so‘m), va
Xonobod. shahar (28,8 mlrd. so‘m)ni keltirib o‘tish mumkin. Viloyat
ko‘rsatkichidan (102,8 %) yuqori o‘sish sur’atlari Pahtaobod (108,5 %) va
Xo‘jaobod (104,2 %) tumanlarida kuzatildi. Shahrixonda (101,0 %), Andijon
(101,1 %) tumanida esa aksincha o‘sish sur’atlari pastligi kuzatildi.
5-Rasm. Hududlar bo‘yicha qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi mahsulot
(xizmat)larining o‘sish sur’atlari
Manba:(Andijon statistika qo`mitasi)
24

Andijon viloyatining iqtisodiy-geografik tavsifi

Купить