Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	3.1MB
Покупки	0
Дата загрузки	26 Август 2024
Расширение	docx
Категория	Медицина

Aromatik kislotalar va ularning tuzlari bo’lgan dori preparatlari tahlili

TAJRIBA QISMI
III.1 Natriy salitsilatning XI DF farmakopeyasi bo’yicha tahlili
Tasvirlanishi: hidsiz, sho'rtang och sarg’ish yoki oq kristall kukun .
Eruvchanligi: suvda juda oson eriydi, spirt da juda kam eriydi
Chinligi: preparat aromatik aminlarga va xloridlar ga xos reaksiyalarni berishi
kerak (GF 74 3, 747- bet)
0. 01 g preparat 10 ml suvda eritiladi, ustiga 3 tomchi suyultirilgan sulfat kislota va
ustiga 2-3 tomchi temir xlorid kislota qo’shiladi. Bunda eritma qizil binafsha tusga
bo’yaladi.
0. 02 g preparat 10 ml suvda eritiladi, ustiga 1 ml suyultirilgan sulfat kislota va
ustiga 1 ml 0.1 N li nariy nitrit eritmasidan qo’shiladi ustiga 5 ml betanaftol
eritmasidan qo’shilganda eritma qizil tusga o’tadi.
13

6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg,
1997
7.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
8.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ
лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.
11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме
спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.
12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед»,
2005.
13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник», 2000
r.
14. A . J . Xamroyev , A . G . Mahsumov . Umumiy kimyodan amaliy mashg ' u lotlar . —
Т., 2004, 152- bet
15. Narrow-leaved coneflower root , monograph 1821. Pharmeuropa 2002
Jan; 14.1 :135-6.
16. Pale coneflower root , monograph 1822. Pharmeuropa 2002 Jan; 14.1 :137-8.
22

So‘ngra suyuqlikka suyultirilgan xlorid yoki sulfat kislota qo‘shib, salitsil kislotani
cho‘ktiriladi. Uni ajratib olib quritiladi va suyuqlanish harorati tekshirib ko‘riladi.
II.3 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning miqdoriy tahlil usullari
Benzoy va salitsil kislota hamda ularning tuzlari miqdorini neytrallash usuli
bo‘yicha aniqlanadi. Bunda benzoy va salitsil kislotalarning spirtdagi eritmalari
fenolftalein indikatori ishtirokida, eritma pushti rangga bo‘yalgunicha, natriy
gidroksidning 0,1 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi.
Natriy benzoat va natriy salitsilatlaming miqdori esa metiloranj va rnetil ko‘ki
indikatorlari aralashmasi hamda efir ishtirokida xlorid kislotaning 0,1 mol/1 eritmasi
bilan suyuqlik binafsha rangga bo‘yalgunicha, titrlab aniqlanadi. Titrlash jarayonida
ajralib chiqqan benzoy va salitsil kislota eritmada 2,5-3,0 pH ga teng kislotali muhit
yaratib, reaksiyaning ekvivalent nuqtasiga yetmasdan suyuqlikda rang o‘zgarishiga olib
keladi. Shuning uchun ham reaksiyadan ajralib chiqqan benzoy va salitsil kislotani
ekstraksiya qilish maqsadida, titrlash efir ishtirokida olib boriladi.
Salitsil kislota va natriy salitsilatning rniqdorini yana fenollarga o‘xshash
bromatometrik va yodxlorometrik usullar bo‘yicha ham aniqlash mumkin.
Bromatometrik usulda ma’lum miqdordagi preparat eritmasiga kaliy bromid sulfat
kislota va ortiqcha hajmda kaliy bromatning 0,1 mol/1 eritmasidan qo‘shib, ma’lum
vaqtgacha qo‘yib qo‘yiladi. So'ngra eritmaga kaliy yodid eritmasi qo‘shiladi va ajralib
chiqqan erkin yodni natriy tiosulfatning 0,1 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi:
9

Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:Q 1=
|x1−x2|
R
=
|99 .97 −100 .00 |
0.1 =0.3
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|100 .00 −100 .03|
0.1 =0.3
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|100 .03 −100 .07 |
0.1 =0.4
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|100 .07 −100 .01 |
0.1 =0.6
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati
jadvaldagi qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib,
statistik hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx
kattaliklarini hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini
jadvaldan Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0. 6 = 2.0935
∆
X =
t(P,f)s
√n =
1.6654
√5 = 1.7944
19

II.2 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning chinligini aniqlash
Benzoy va salitsil kislota hamda ularning natriyli tuzlarining chinlig quyidagi
reaksiyalar bo‘yicha aniqlanadi. Masalan, benzoy -kislota va natriy benzoat temir (III)
xlorid eritmasi ta’sirida sariq- pushti rangli cho‘kma holida temir benzoat asos tuzini
hosil qiladi. Benzoy kislotani aniqlashda avval uni natriy gidroksid eritmasi ta’sirida
eruvchan tuziga o'tkaziladi:
Salitsil kislota va natriy salitsilat o‘zidagi gidroksil guruh hisobiga temir (III)
xlorid eritmasi ta’sirida ko‘k-binafsha rangli birikma hosil qiladi. Rang bir necha
tomchi suyultirilgan xlorid kislota ta’sirida o‘chib ketadi:
Salitsil kislotaning chinlini aniqlashda uning Marki reaktivi bilan aurin turidagi
qizil rangli bo‘yoq hosil qilish reaksiyasidan ham foydalaniladi (reaksiya formalin
chinligini aniqlashda keltirilgan).
Salitsil kislotani natriy atsetat bilan aralashtirib qizdirilganda. u dekarboksillanib,
fenolga o'tadi. Uni o‘ziga xos hididan bilinadi:
Salitsil kislotaga konsentrlangan sulfat kislota qo‘shib qizdirilganda u o‘zidan
karbonat angidridini ajratib chiqaradi. Uni naycha orqali kalsiy gidroksid eritmasi
solingan probirkaga yuborilganda, oq loyqa shaklida kalsiy karbonat hosil qiladi.
5

Aromatik kislotalar va ularning tuzlari bo’lgan
dori preparatlari tahlili

1KURS ISHIKURS ISHI

Yodxlorometrik usulda ham preparat eritmasiga ortiq hajmda yodxloridning 0,1
mol/1 eritmasidan qo‘shib, so‘ngra uning reaksiyaga kirmay qolgan ortiqchasi
yodometrik) usul bo‘yicha aniqlanadi:
Atsetilsalitsil kislotaning miqdori, undagi erkin karboksil guruhi asosida
neytrallash usuli bo‘yicha aniqlanadi. Buning uchun ma’lum miqdordagi preparatning
spirtdagi eritmasi fenolftalein indikatori ishtirokida natriy gidroksidning 0,1 mol/1
eritmasi bilan titrlanadi:
Metilsalitsilat va fenilsalitsilatlaming miqdorini neytrallash usuli bo‘yicha
aniqlashda avval ulami natriy gidroksidning 0,5 mol/1 eritmasidan ortiqcha qo‘shib
qaynatish yordamida gidrolizlab, so‘ngra ishqorning reaksiyaga kirmay qolgan
ortiqchasini bromkrezol pushti indikatori ishtirokida xlorid kislotaning 0,5 mol/1
eritmasi bilan suyuqlik sariq rangga bo‘yalguncha titrlanadi.
Fenilsalitsilatni yana shu tarzda gidroliz qilgandan so‘ng ajralib chiqqan salitsil
kislota va tenolni kislotali muhitda bromatometrik usul bo‘yicha ham aniqlash mumkin.
Salitsilamidning (miqdori) nevtrallash usuli bo‘yicha aniqlanadi. Bunda Keldal
kolbasiga solingan ma’lum miqdordagi preparatga 30 %li natriy gidroksid eritmasi
qo‘shib qizdiriladi va gidroliz natijasida ajralib chiqqan ammiakni suv bug‘lari
yordamida sovutgich orqali bor kislota eritmasi solingan maxsus qabul qiluvchi kolbaga
10

Etalon eritmasini tayyorlash : quruq preparatdan 0. 1 g (aniq tortma) olib 1 0 0 ml
etil spirtida suvda eritiladi. Eritmadan 1 ml olib 100 ml li kolbga solib etil spirti bilan
belgisigacha yetkaziladi. Bunda 1 ml eritma o’zida 0.001 mg para aminofenol saqlaydi.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0.12 g (aniq tortma) olib 200-250 ml li kolbada
va 30 ml 96%li spirtda eritiladi. Ustiga 20 ml suv solinadi. So’ng bir necha tomchi
indikator (1ml metilen ko’ki bilan 1 ml metil qizili indikatri aralashmasi) bilan 0.1 N li
natriy ishqori eritmasi bilan titrlanadi.
x % = VKT· 100
a = 8.67 x 1 x 0.01381 x 100
0.12 = 99.8 %
V=8.67 ml (titrant hajmi)
T=0.01381 g/ml (titr)
a=0.12 (preparat aniq tortim)
K=1 (tuzatish koeffisiyenti)
1ml 0.1 M li sulfat natriy ishqori eritmasi 13.81 mg preparat ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 9 9.5 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
Saqlanishi: B ro’yhat bo’yicha qorong’u, quruq joyda, og’zi yopiq holda
saqlanadi.
III.2
III.3 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash
Natriy salitsilatning miqdoriy tahlili
16

x% = VKT· 100
a = 18.74 x1x0.08005 x100
0.15 =101 %a=1.5 T= 0,08005 V=
1.5
0.08005 =18.74
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 18.73 18.74 18.8 18.75 18.74
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
1) X ％ =
18 .73 ⋅1⋅0,08005 ⋅100
1.5 =99,97 ％
2) X ％ =
18 .74⋅1⋅0,08005 ⋅100
1.5 =100.00 ％
3) X ％ =
18 .8⋅1⋅0,08005 ⋅100
1.5 =100.03 ％
4) X ％ =
18 .75⋅1⋅0,08005 ⋅100
1.5 =100.07 ％
5) X ％ =
18 .74⋅1⋅0,08005 ⋅100
1.5 =100.01 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 99.97 100.00 100.03 100.07 100.01
17

ammoniy sulfat tuziga o‘tkaziladi. So‘ngra uni 30 %li natriy gidroksid eritmasi
yordamida parchalanadi va ajralib chiqqan ammiakni yuqorida aytib o‘tilganidek, suv
bug‘lari yordamida bor kislota eritmasi solingan qabul qiluvchi kolbaga haydab,
keyinchalik uni xlorid kislota bilan titrlanadi.
Salitsilamid revmatizmga qarshi og‘riq qoldiruvchi, organizmda haroratni
tushiruvchi va yallig‘lanishga qarshi modda sifatida ishlatiladi.
Oksafenamid o‘t haydovchi modda sifatida hamda surunkali xolesistit, xolangit,
xoletsistogepatit kasalliklarini davolashda qo‘llanadi. Uni ham 0,25-0,5 g dan kuniga 3
martadan ichiriladi. Salitsilamid va oksafenamid og‘zi mahkam berkitilgan idishlarda
yorug’lik tushmaydigan joylarda saqlanadi.
Atsetilsalitsil kislota yallig‘lanishga qarshi, og‘riq qoldiruvchi, isitma tushiruvchi
ta’sirga ega. Uni shamollaganda, bosh og‘rig‘ida, migrenda, nevralgiyada va boshqa
kasalliklarga davo qilishda ishlatiladi. 0,25-0, 5-1,0 g dan kuniga 3-4 marta ichiriladi.
Atsetilsalitsil kislota ko'pgina murakkab dori turlari tarkibiga kiradi.
Fenilsalitsilat ichak va siydik yo’llari kasalliklarida antiseptik modda sifatida 0,3-
0, 5 g dan kuniga 3-4 marta ichiriladi. Metilsalitsilat bo‘g‘im va mushak revmatizmida,
artrit va boshqa kasalliklarda sirtdan og‘riq qoldiruvchi modda sifatida ishlatiladi.
Atsetilsalitsil kislota og‘zi mahkam yopiladigan idishlarda saqlanadi. Metilsalitsilat
va fenilsalitsilatni og‘zi zich berkitilgan idishlarda, yorug'lik tushmaydigan joylarda
saqlanadi.
12

MUNDARIJA
I. Kirish ……………………………………………………………………..3
II. Adabiyotlar sharxi ……………………………………………………..4
II.1 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning olinishi…………………...4
II.2 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning chinligini aniqlash………5
II.3 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning miqdoriy tahlil usullari….9
II.4 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning tibbiyotda qo’llanishi……11
III. Tajriba qism …………………………………………………………….14
3.1 Natriy salitsilatning XIDF farmakopeyasi bo’yicha tahlili………………14
3.2 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash...15
23

Eritmadagi sirka kislota hididan yoki eritmaga konsentrlangan sulfat kislota va etil
spirti qo‘shib, o‘ziga xos hidli etilatsetat hosil qilish reaksiyasi bo‘yicha aniqlanadi:
Cho'kmadagi salitsil kislotani ajratib olib, uning suyuqlanish harorati (156-161 °C)
aniqlanadi yoki spirtda eritib, temir (III) xlorid ta’sirida fenol gidroksil guruhiga xos,
binafsha rangli birikma hosil qilishi kuzatiladi.
Atsetilsalitsil kislotani konsentrlangan sulfat kislota bilan aralashtirib, so'ngra unga
bir necha tomchi suv qo‘shilsa, sirka kislotaning hidi keladi. Bu reaksiya bo‘yicha
fenilsalitsilatning chinligi aniqlansa, fenol hidi keladi:
Keyinchalik aralashmaga bir-ikki tomchi formalin qo‘shilsa, undagi ajralib chiqqan
salitsil kislota hisobiga, aurin turidagi qizil rangli bo‘yoq hosil bo‘ladi.
Metilsalitsilat va fenilsalitsilatdagi gidroksil guruhlariga xos temir (III) xlorid bilan
reaksiya qilib ko‘riladi. Bunda metilsalitsilatning suvdagi eritmasi fenilsalitsilatning esa
spirtdagi eritmasi reaktiv ta’sirida binafsha rangga bo‘yaladi. Atsetilsalitsil kislotada
fenol gidroksili sirka kislota qoldig‘i bilan qurshovlanganligi sababli bevosita temir (III)
xlorid bilan rangli birikma hosil qilmaydi.
Metilsalitsilat va fenilsalitsilatlarni ham atsetilsalitsil kislotaga o‘xshash, qizdirish
yordamida ishqorlar bilan gidrolizlab, tarkibiy qismlariga parchalab, chinligi aniqlanadi:
8

haydaladi. So‘ngra uni metiloranj indikatori ishtirokida xlorid kislotaning 0,1 mol/1
eritmasi bilan titrlanadi:
Dori moddasining 0,01 M li xlorid kislota saqlovchi etil spirtida tayyorlangan
0,001 % eritmasining UB-spektrida 334±2 nm da yutilish maksimumi kuzatiladi.
Fenasalning miqdori MH talabiga ko‘ra argentometrik usul bilan aniqlanib,
ekvivalent nuqta potensiometrik usul yordamida aniqlanadi.
II.4 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning tibbiyotda qo’llanishi
Benzoy kislotani, asosan, sirtdan antiseptik modda sifatida surtma dori shaklida
ishlatiladi. Natriy benzoatni bronxit va boshqa yuqori nafas a’zolari kasalliklarida
balg‘am ko‘chiruvchi modda sifatida 0,2-0,5 g dan miksturalarda ichiriladi yoki 15 %li
eritma holida venaga yuboriladi.
Salitsil kislota 1—10 %li surtma dori shaklida, 2-15 %li spirtdagi eritmasi sirtdan
antiseptik sifatida hamda qadoq, so‘gallarni tushirishda va boshqa teri kasalliklarida
ishlatiladi. Uni 2-5 %li sep- ma holida oyoq terlaganda badbo‘y hidni yo'qotish uchun
ishlatiladi. Natriy salitsilatni revmatizmga qarshi, og‘riq qoldiruvchi va organizmda
haroratni pasaytiruvchi modda sifatida ishlatiladi. Uni 0,5-1,0 g dan revmatizm, artrit,
nevralgiya, mialgiya, bosh og'riq va boshqa ba’zi kasalliklarda ichiriladi.
Benzoy va salitsil kislota hamda ularning natriyli tuzlarini og‘zi mahkam
yopiladigan idishlarda, salqin va qorong‘i joylarda saqlanadi.
Oksafenamidning miqdorini aniqlash ham salitsilamidnikiga, birmuncha o‘xshash
bo‘lib, uni aniqlashda avval oksafenamiddagi azotni mis (II) sulfat (katalizator) va kaliy
sulfat ishtirokida konsentrlangan sulfat kislota yordamida Keldal kolbasida parchalab,
11

Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ
ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％
=
2.0935
99 .69 ×100 =2.1
％
ε= ΔX
X ×100 = 1.7944
99 .69 ×100 =1.8
％
Xulosa
Men kurs ishimni bajarish davomida “ Para-aminosalitsil kislota preparatlari tahlili”
mavzusi bo’yicha quyidagi bilim ko’nikma va malakalarga ega bo’ldim:
Bu guruh preparatlarga aromatik kislotalarning eng oddiy vakillaridan benzoy
kislota va uning natriyli tuzi (natriy, benzoat), oksiaromatik kislotalardan salitsil kislota,
natriy salitsilat, salitsil kislotaning amidlaridan salitsilamid, oksafenamid hamda ushbu
kislotaning murakkab efirlaridan atsetilsalitsil kislota, metilsalitsilat va fenilsalitsilatlar
kiradi
20

REJA:
I. Kirish
II. Adabiyotlar sharxi
II.1 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning olinishi
II.2 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning chinligini aniqlash
II.3 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning miqdoriy tahlil usullari
II.4 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning tibbiyotda qo’llanishi
III. Tajriba qism
3.1 Natriy salitsilatning XIDF farmakopeyasi bo’yicha tahlili
3.2 Salitsil kislotasining XI DF bo’yicha tahlili
3.3 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Mundarija

2

Benzoy va salitsil kislota hamda ularning natriyli tuzlarining chinlig quyidagi
reaksiyalar bo‘yicha aniqlanadi. Masalan, benzoy -kislota va natriy benzoat temir (III)
xlorid eritmasi ta’sirida sariq- pushti rangli cho‘kma holida temir benzoat asos tuzini
hosil qiladi
Benzoy va salitsil kislota hamda ularning tuzlari miqdorini neytrallash usuli
bo‘yicha aniqlanadi. Bunda benzoy va salitsil kislotalarning spirtdagi eritmalari
fenolftalein indikatori ishtirokida, eritma pushti rangga bo‘yalgunicha, natriy
gidroksidning 0,1 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi.
Benzoy kislotani, asosan, sirtdan antiseptik modda sifatida surtma dori shaklida
ishlatiladi. Natriy benzoatni bronxit va boshqa yuqori nafas a’zolari kasalliklarida
balg‘am ko‘chiruvchi modda sifatida 0,2-0,5 g dan miksturalarda ichiriladi yoki 15 %li
eritma holida venaga yuboriladi.
Men ushbu chiqargan bilimlarimdan albatta kelajakda keng foydalanishga, ushbu
preparatlarning yangi vakillarini o’rganishga harakat qilaman.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. 11. T., Abu Ali ibn Sino,1996.
3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.
4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М ., Медицина ,1987.
5 .The united states pharmacopoeia, 2003
21

bo‘yicha isbotlanadi. Buning uchun preparatni avval konsentrlangan xlorid kislota
yordamida qaynatib gidrolizlanadi:
So‘ngra unga rezorsin va natriy gidroksid eritmasi qo‘shilganda qizil-binafsha
rangli indofenol moddasi hosil bo‘ladi:
Salitsilamid va oksafenamidlaming tarkibida yot modda sifatida xlorid, sulfat, og‘ir
metallardan tashqari, salitsilamid tarkibida xususiy yot modda sifatida ammiak,
oksafenamid tarkibida esa p-aminofenolning bor-yo‘qligini tekshirib ko‘rish tavsiya
qilinadi. p-aminofenolni aniqlash uchun preparat suv bilan ishlanadi. Eritmaga o‘tgan p-
aminofenolni natriy ishqori va rezorsin ta’sirida qizil-binafsha rangli indofenol xosil
qilishi bo‘yicha aniqlanadi.
Salitsil kislota efirlarining chinligi Me’yoriy hujjatlar ko‘rsatmasi asosida quyidagi
reaksiyalar bo‘yicha aniqlanadi. Jumladan, atsetil- salitsil kislotaning chinligini
aniqlashda uni avval natriy gidroksid eritmasi yordamida qaynatib gidrolizlanadi:
So'ngra aralashmaga suyultirilgan sulfat kislota qo‘shilsa, oq cho‘kma holida
salitsil kislota ajralib chiqadi, eritmada esa sirka kislota qoladi:
7

O’rtacha qiymat X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
99 ,97 +100 ,00 +100 ,03 +100 ,07 +100 ,01
5 =99,962
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d 1
=│99,97-99,962│=0,008
d 2
=│100.00-99,962│=0,038
d 3
=│100.03-99,962│=0,068
d 4
=│100.07-99,962│=0,108
d 5
=│100.01-99,962│=0,048
f = n -1
f =5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi . Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑ 1
5¿d 1
2
f =
0.038
2
⋅0 .068
2
¿0.108
2
¿0.008
2
¿0 .048
2
4 = 1.79442
S=
√S
2 =
√1.7944 = 1.3395
S X=
S
√n
=
1.3395
√5 = 0.6
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max − X min )=(100.07-99.97)=0.1
18

I. Kirish
Farmatsevtik kimyo yuqori malakali dorishunos - mutaxassislarni tayyorlashda
yetakchi fanlardan biri bo ‘ lib , u dori moddalarini olish yo ‘ lla - rini , fizikaviy va
kimyoviy xossalarini , ularning kimyoviy tuzilishi bilan kishi organizmiga bo ' lgan
ta ’ siri orasidagi munosabatlami hamda dori moddalarining sifatini nazorat qilish
( tahlil ) usullarini va saqlash shart - sharoitlarini o ‘ rgatadi . Yosh mutaxassis ,
farmatsiyaning qaysi sohasida ishlashidan qat ’ iy nazar , u albatta dori vositalarining
fizikaviy va kimyoviy xossalarini mukammal bilgan holda , ulaming sifat nazorati ,
qadoqlash , saqlash va manzilga yetkazish kabi shart - sharoitlarga doir masalalami
to ' g ' ri va tez hal qila bilishi lozim .
Dori moddalarining kimyoviy tuzilishlari bilan ularning fizikaviy , kimyoviy
va farmakologik xossalari o ‘ rtasidagi qonuniy bog ' lanish borligini mukammal bilgan
holda turli guruhga mansub fiziologik faol dori modda ( vitamin , gormon , antibiotik
va boshqa ) larning molekula tuzilishiga kimyoviy yoki biosintez usullar yordamida
ma ’ lum bir o ' zgarish kiritib , yarim sintez yoki mutlaqo yangi kimyoviy tuzilishdagi
dori moddalarini olish hamda ulaming sifatini nazorat qilishga doir talabnoma va
qoidalami ishlab chiqish masala - lari , shuningdek , dori moddalarining farmakologik
ta ’ siri va xavfsizligini ta ’ minlash uchun ulaming sifat nazorati usullarini ishlab chiqib ,
umumlashtirish ( unifikatsiyalash ) kabi muammolami hal etish farmatsevtik kimyo
fanining asosiy vazifalaridir .
Farmatsevtika sohasida Mahalliylashtirish dasturining samarali amalga oshirilishi
natijasida import o ‘ rnini bosuvchi yangi turdagi mahsulotlar tayyorlash
o ‘ zlashtirilayotir . Ayni paytda avvallari valyuta hisobiga keltirilgan 207 turdagi
mahsulotni ishlab chiqarish yo ‘ lga qo ‘ yilgan . 158 ta yangi turdagi dori vositasi , 15
turdagi substansiya , tibbiy maqsadda foydalaniladigan 14 turdagi buyum va 20 xildagi
butlovchi buyumlar ana shular jumlasidandir .
3

Xulosa …………………………………………………………………………..19
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………………………20
24

Natriy benzoat va natriy salitsilatlami eritmalaridan suyultirilgan kislota ta’sirida
erkin holda benzoy va salitsil kislotalarni cho‘ktirib olib, so‘ngra ularning suyuqlanish
haroratini tekshirish orqali ham chinligi aniqlanadi:
Natriy benzoat va natriy salitsilatlaming tarkibidagi natriy, odatdagicha rangsiz
alangani sariq rangga bo‘yashidan bilinadi.
Salitsilamid va oksafenamidlarning chinligi ularni molekula tuzilishidagi gidroksil
guruh asosida barcha fenollarga xos temir (III) xlorid bilan rangli birikmalar hosil
qilishi bo‘yicha aniqlanadi. Bunda salitsilamidning suvdagi eritmasi, oksafenamidning
esa spirtdagi eritmasi temir (III) xlorid eritmasi ta’sirida qizil-binafsha rangli birikma
hosil qiladi.
Salitsilamidga 30 %li natriy gidroksid eritmasi qo‘shib qaynatilsa, o‘zidan ammiak
ajratib chiqaradi. Uni odatdagicha hididan yoki suv bilan ho‘llangan qizil lakmus
qog‘ozini ko‘k rangga bo‘yashidan bilinadi:
Salitsilamidning chinligini aniqlashda uning spirtdagi eritmasi bromli suv bilan oq
cho‘kma dibromsalitsilamid hosil qilishidan ham.foydalaniladi:
Farmakopeya maqolasi ko‘rsatmasi bo'yicha oksafenamidning chinligi temir (III}
xlorid bilan bo‘lgan reaksiyasidan tashqari, uni yana indofenol hosil qilish reaksiyasi
6

Eruvchanligi: Suvda kam, spirt efirda oson eriydi.
Suyuqlanish harorati: 158-161
Chinligi: preparat aromatik aminlarga va xloridlar ga xos reaksiyalarni berishi
kerak (GF 74 3, 747- bet)
0.01 g preparat 10 ml suvda eritiladi, ustiga 3 tomchi suyultirilgan sulfat kislota
va ustiga 2-3 tomchi temir xlorid kislota qo’shiladi. Bunda eritma qizil
binafsha tusga bo’yaladi.
0. 02 g preparat 10 ml suvda eritiladi, ustiga 1 ml suyultirilgan sulfat kislota va
ustiga 1 ml 0.1 N li nariy nitrit eritmasidan qo’shiladi ustiga 5 ml betanaftol
eritmasidan qo’shilganda eritma qizil tusga o’tadi.
SF usulida optik zichligi o’lchandi. Bunda 0.001 ％ li eritma 265 va 299 nm to’lqin
uzunligida qalinligi 1 sm bo’lgan kyuvetada tekshiriladi. Optik zichligi 1.50-1.56 ni
tashkil etishi lozim.
Eritma tiniqligi: 0 .5 g preparat 10 ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda eritilsa
eritma ranggi etalon 5 bilan bir xil bo’lishi zarur.
Temir: 0.006%dan oshmasligi zarur. 0.5 g sulfat kulida tekshiruv olib boriladi.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritmaga 75 ml suv qo’shib undan 10 ml olib xloridlar
uchun sifat reaksiya o’tkaziladi. Bunda xloridlar miqdori 0.002 foizdan oshmasligi zarur
Sulfatlar: 0.5 g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.1 foizdan oshmasligi
kerak.
15

SF usulida optik zichligi o’lchandi. Bunda 0.001 ％ li eritma 265 va 299 nm to’lqin
uzunligida qalinligi 1 sm bo’lgan kyuvetada tekshiriladi. Optik zichligi 1.50-1.56 ni
tashkil etishi lozim.
Eritma tiniqligi: 0 .5 g preparat 10 ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda eritilsa
eritma ranggi etalon 5 bilan bir xil bo’lishi zarur.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritmaga 75 ml suv qo’shib undan 10 ml olib xloridlar
uchun sifat reaksiya o’tkaziladi. Bunda xloridlar miqdori 0.02 foizdan oshmasligi zarur
Sulfatlar: 0.5 g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.1 foizdan oshmasligi
kerak.
Etalon eritmasini tayyorlash : quruq preparatdan 0. 1 g (aniq tortma) olib 1 0 0 ml
etil spirtida suvda eritiladi. Eritmadan 1 ml olib 100 ml li kolbga solib etil spirti bilan
belgisigacha yetkaziladi. Bunda 1 ml eritma o’zida 0.001 mg para aminofenol saqlaydi.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 1.5 g (aniq tortma) olib 200-250 ml li kolbada
va 20 ml suvda eritiladi. Ustiga 45 ml efir solinadi. So’ng bir necha tomchi indikator
(1ml metilen ko’ki bilan 1 ml metil qizili indikatri aralashmasi) bilan 0.5 N li sulfat
kislota eritmasi bilan titrlanadi.
1ml 0.5 N li sulfat kislota eritmasi 0. 08005 g preparat ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 9 9.5 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
Saqlanishi: B ro’yhat bo’yicha qorong’u, quruq joyda, og’zi yopiq holda
saqlanadi.
3.2 Salitsil kislotasining XI DF bo’yicha tahlili
Tasvirlanishi: hidsiz, oq mayda ignasimon kristall yoki yengil kristall kukun. Suv
bug’I bilan uchuvchan. Sekinlik bilan qizdirilganda haydaladi. Suvda kam, spirt efirda
oson eriydi.
14

II. Adabiyotlar sharxi
II.1 Aromatik kislotalar va ularning tuzlari ning olinishi
Bu guruh preparatlarga aromatik kislotalarning eng oddiy vakillaridan benzoy
kislota va uning natriyli tuzi (natriy, benzoat), oksiaromatik kislotalardan salitsil kislota,
natriy salitsilat, salitsil kislotaning amidlaridan salitsilamid, oksafenamid hamda ushbu
kislotaning murakkab efirlaridan atsetilsalitsil kislota, metilsalitsilat va fenilsalitsilatlar
kiradi.
4

Aromatik kislotalar va ularning tuzlari bo’lgan dori preparatlari tahlili

Купить