Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 531.9KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 17 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

53 Sotish

Asimmetrik axborotlashgan bozor

Sotib olish
1  ASIMMETRIK  AXBOROTLASHGAN  BOZOR
Mundarija:
    I.Kirish………………………………………………………….. 2
     II.Asosiy  qism.                                             
  
     1. B o z o r   i q t i s o d iy o t i   tushunc h a s i…………………..............  4 
     2.  Bozorlarda  asimmetrik  axborotga bo’lgan t a l a b   va   un g a  
t a ’ sir   k o ’ rs at u v chi   o m ill a r ……………………………………… 8
     3.   Maxsulotlar xaqida  asimmetrik axborotlar va tavakkalchilik
tanlovi……………………………………………17     
      4.   As i mm e tr i k   ax b o r o tla s h ga n b o z o r  va uning  
oqibatlari…………………………………………………………25
     III.Xulosa  va takliflar…………………………….................29 
     IV.Foydalanilgan adabiyotlar  ro’yxati va internet  
resurslari…………………………………………………………30 2        Kirish.
                  Kurs   ishi   navzusining     dolzarbligi .   Iqti sod i y o t d a   tarki b iy   isl o ho t l ar   v a
i q tis o d i y o t n i   m od e rn izatsiya l as h n i  y a n a d a   c huqu r l as h tiris h ,  un i n g   k o `l a m i n i   k e ng a y t i r ish
b ilan   bog `l i q  m a s alal a rni n g        n azariy        v a        a m al i y        t o m on l arini        o ` r g a n is hd a
a y n i qs a,   bugun g i   kun d a     is t e ` m o lc h i l ar   tala b i n i n g     o `z g aris h i,     r eal     s e k t o r d a
y a r at i la y o t g an   t o v ar   v a   x i z m atl a r   n a r x i n i n g   s h a k l l a n is h i ,   fo y d a n i   m a k s i m a l las h tiris h ,
n o a n i q lik   sh aroit i d a   q aror     q a bu l     q i lis h ,     s h un i ng d e k ,   n a r xg a     v a     b o s hq a   o m i l l a r g a
bog `liq   talab   v a   ta k lif   elasti k li g i n i n g   m a z m u n - m oh i y at i ,   d a v lat n i n g   bo z o r g a   a r a l as h uvi ,
t o v a r la r g a   m i n i m al   v a   m a k s i m al   n a r x l a rni   o ` r n atish    v a    un i n g    oq i b atla r i    b il a n    bog `liq
t u s h un c h ala r ,     q a r as h l a rni   s a b a b iy   bog `liqlik d a   tiz i m li   ta h lil   e t is hd a  ―Mikr	oiqtisodiyo t	‖
f a n i   al oh i d a  o ` r in   t u ta d i.
S hun i n g d e k ,   b u g ung i   ku n d a   k o `p l ab   riv o jla n g a n   v a   ja h o n   i q tis o d i y o ti d a   eta k c h i
o ` r in   t u ta d i g an   m a m la k atlar   taj r i b a s i   s h un i   s o `zsiz   is b o t l ab   b e r m oq d a k i,
r a qob at do s h li k k a eris h ish   v a   dun y o   bo z o rlari g a c h i q is h ,   b irinc h i   n a vb at d a   i q tis o d i yo t n i
izc h il   isl o h   eti s h ,   tarki b iy   ji h at d an   o `z g arti r ish   v a   d i v ersi f i k atsiya   q ilis h n i
c hu q u rlas h tiris h ,   y uqo ri   t e xno l og i y a l a r g a   a s o s l a ng an   y a ng i   ko rx on a   v a   is h lab   c h i q ar i sh
t a r m oql arini n g   ja d al   riv o jla n is h i n i   t a ’ m i n la sh ,   f a o li y at   ko ` r s at a y o t g an   quv v atlarni
m od ernizatsiya   q ilish   v a   te xn ik   y a n g i l a s h   ja r a y onl ar i n i   t ezlas h tirish   h is o b i d an   a m al g a
o s h iril i s h i   m u m k i n .
             Kurs ishining  maqsad va vazifalari . O ` z b e k ist o n   R espu b li k asi   Prezide n ti n i n g
2 01 7   y il   7   fevralda g i   P F - 494 7 - sonli   Fa r m o n i   b ilan   tas d i qd a n g an  	
―2017-20	21  y illarda
O`zbe k ist o n   R es p ub li k asi n i   riv o jla n tiris hn i n g   b es h ta   u stuv o r   yo `nali sh i   bo ` y ic h a
Har a k atl a r   stra t e g i y asi	
‖ d a   is h lab   c h i q aris hn i   m od erniza t siyalash   v a   te xn i k -   te xno l og i k
y a ng i l as h ,   is h lab   c h i q a ris hg a   i n n ov atsion   te x n o l og i y alarni   qo `llas h ,   m a h s u l o t   is h lab
c h i q arish   t u rla r i n i   d i v ersi f i k atsiyalas h ,   c huqu r   tarki b iy   o `zgar i s h larni   a m al g a   o s h irish
h a m d a   ta r m oq l a rni n g   raq ob at b ard o s h li g i n i   m u sta h k a m l a s h   bo rasi d a   izc h i l   c ho r a -
ta db irla r n i   a m al g a   o sh irish   b e l g ilab   beril g a n .   Iqtisodiy   jarayonlarni   o`rganish   va     tahlil
qilish  mikro va  makro darajada amalga oshiriladi. 3    Mikroiqtisodiyot   resurslar   cheklangan   sharoitda   cheksiz   ehtiyojlarni   maksimal
qondirish   yo`lida   aniq   induvidual   sub’ektlarning   iqtisodiy   hatti-harakatlari   va   qarorlar
qabul   qilish   jarayonini   o`rganish   bilan   shug`ullanadi.   Induvidual   iqtisodiy   sub’ektlar
deganda firmalar, uy xo`jaliklari, tarmoqlar va bozorlarni tushunamiz.
Iqtisodchilar   avvalo   ma’lum   iqtisodiy   muammoga   taalluqli   dalillarni   aniqlash   va
to`plashdan ish boshlaydilar. Bu jarayonni ba’zan tavsiflovchi yoki emperik iqtisodiy fan
deb   atashadi.   Iqtisodiy   tadqiqot   ayrim   dalillardan   nazariyaga   qarab   harakat   qilganda
induksiya   usulini,   aksincha   nazariyadan   ayrim   dalillarga   qarab   harakat   qilganda   esa
deduksiya   usulini   ifoda   qiladi.   Tahlil   (analiz)   usulida   jarayonlar   mayda   bo`laklarga,
alohida-alohida dalillarga ajratib o`rganilsa, sintez usulida ayrim dalillarni     birlashtirish,
o`zaro bog`liqlikda o`rganish orqali umumlashtiriladi va yakuniy xulosa chiqariladi.
Pozitiv   yoki   diskriptiv   tahlil   iqtisodiy   faoliyatning   ob’ektiv   holatini   yoki   iqtisodiy   hatti-
harakatlarning ilmiy talqinini ifodalaydi. U sub’ektiv baholovchi  mushohadalardan  yiroq
bo`lib,   tanlab   olingan   va   nazariya darajasiga etgan faktlar bilan ish ko`radi. Normativ
tahlil   esa   sub’ektiv   yoki   alohida   shaxslarning   baho   beruvchi   mushohadalariga   tayangan
holda iqtisodiy hatti-harakatlar retseptini taklif etadi.   Iqtisodiy model – iqtisodiy jarayon
yoki   hodisalarning   formallashtirilgan   tasnifi   bo`lib,   uning   tarkibi   tadqiqot   maqsadidan
kelib chiquvchi ob’ektiv yoki sub’ektiv xususiyatlarga bog`liq holda shakllantiriladi.
Mikroiqtisodiyot       bo z o r     i q tis o d i y o ti n i n g     a m al     q ilish     m e x a n i z m i ni ,     t u rli
m u l k c h ili k k a      as o s l a ng an      f i r m a l ar n i n g      bo z o r      sh aroiti d a g i      h a r a k ati n i ,c h e k la ng an
is h lab     c h i q arish     r es u rs l a r i n i   op t i m al     ta q s i m lash   v a     u la r d a n   s a m a r ali   fo y d ala n ish
y o `llarini   tala b ala r g a  o ` r g at i s hd a  q o `l   k ela d i . 
B o z o r   i q tis o d i y o ti   s u b ’ e k tla r i   f a o li y a t i g a   b e vo si t a   t a ’ s i r   et uv c h i   talab   v a   ta k li f ,
fo y d alil i k   v a   is t e ’ m o lc h i l a rn i n g   b o z o d a g i   n a r x la r g a   m unos a b ati,   is h l ab   c h i q arish
x a r ajatl a r i   v a   m a h s u l o t   b a h o s i ,   r a qo b at   sh a k lla r i,   is h lab   c h i q arish   o m i l l a r i   v a   u la r d an
oq il o n a   fo y d ala n ish   y o `ll a r i,   u m u m i y   m uvoz a n at   v a   d a vl at n i n g   b o z o rni   b o s hq aris hd a g i
roli   v a   s h u   k a b i   q at o r  bo s hq a   m a s ala l ar   o ` r g a n ila d i. 4Kurs   ishining     tarkibiy     tuzilishi.   Kurs   ishi     kirish,asosiy     qism,   to’rtta
reja,ko’plab   grafik   ko’rinishdagi   axborotlar,xulosa va foydalanilgan adabiyotlar
bo’limidan  iborat.
1 . B o z o r   i q t i s o d iy o t i   tushunc h a s i
            B o z o r      i q t i so di y o t i     –     b u      t o v a r      i sh l ab     c h i q a r i s h ,     a y i r b os hl a s h      v a     p u l
m u o m a l a s i   qo n u n- q o id a l a r i   a so s i d a   t a s h ki l   e t il a d ig a n   v a   b os h q ar i l a di g a n   i q t is o d i y
ti z i m dir .     B u n d ay   iq t i so di y o t     er ki n     t o v a r - p u l     m un o s a b a t l ar i g a     a so s l a n a d i ,     u n i n g
n e gi z i d a   t o v ar   v a   p ul n in g   t u r l i   sh a k l l a r d a g i   h ar a k a t i   y ot a d i ,   i q ti s o di y  m ono p o l i z m n i
i n ko r      e t a d i .      Ho z i r g i      z a m o n      i q ti s od i y     n azar i y a l a r id a      b o z o r  i q t is o d i y ot i     d e g a n d a
bo z o r   xo ’ j a l i g i    su b ’ e k t l a r i    iq t i s od i y    h a t ti - h ar a k a t l ar in i n g er k in ,   m ust a q i l   r a v i s h d a   y u z
b e r i s h i  v a  u l a r n in g   t o v a r - p u l   m e x a ni z m i   o r q a l i  bi r -  bi r i g a  b o g ’ l a n i b   m uvo f i q l a s h uv i   d eb
b a h o   b e ra di l a r .   B o z o r   i q t is o d i y ot i d a   b o z o r   a l o q a l a r i   b u tu n   t i z i m n i ,   un i n g   h a m m a
bo s qi c h l a r i n i   i s h l a b   c h i q ar i s h , a y i r b o s h l a s h,   t a qs i m l a s h   v a   i s t e ’ m o l   j ar a y onl a r i n i   h a m d a
iqt i s od i y   m unos a b a t l a r n in g   b a rc h a  s u b ’ e k tl a r i n i  q a m rab   ol a d i .
E n g   a v v a l o   «b o z o r»   v a   « b o z o r   iq t i s od i y o t i »   tu s hu n c h a l a r i n in g   bi r - b i r i d a n far q l a n i s hi n i
t a ’ k i d l a b   o ’ t i sh i m i z   lo z i m .   C h un k i ,   ko ’ p i n c h a   b u   i k k i   t u s hu n c h a n i   b i r   x i l   m a ’ nod a
t u sh u n i s h ,   b a ’ zi   a d a bi y o t l a r d a   si no ni m  so ’ z l ar   si f a t i d a   q o ’ ll a s h   y o k i  ul a r n i   c h a l k a s h t i r i s h
h o l l ari   u c h ra y d i .   B o z o r   j a m i y a td a   b o z o r   i q t i so di y o t i   sh a k l l a n g un g a   q a d ar   m e hn a t
t a qs i m oti nin g   r o ’ y   b er i s h i   n a ti j a s id a   v u jud g a   k e li b ,   i j ti m oi y   t a k r o r   i sh l ab   c h i q a r i sh n in g
a y i r b o s h l a s h   j ara y o n i n i   o ’ z   i c hi g a   o l a d i .   B o z o r   i q t is o d i y ot i   e s a   b o z o r   v a   b o z o r
m un o s a b a t l ar in i n g   t a r ix a n   u z o q   d a v r   m ob a y n id a r i v o j l a n i sh i n i n g   n a ti j a s i   s i f a t i d a   p a y d o
bo ’ l a d i   v a   b o z o r   q on u n l a r i   a s o s i d a   t a s hki l   e t il u v c h i   v a   f a o li y at   k o ’ r s a tu v c h i   i q t is o d i y
ti z i m n i   a n g l a t a d i .
B o z o r   t a k r o r   i s h l ab   c h i q a r i sh n in g   b i t t a   fa z a s in i ,   y a ’ n i   a y i r b os h l a s h   fa z a s i n i   o ’ z   i c hi g a
ol a d i .   B o z o r   i q ti s od i y ot i   e s a   b ar c h a   f az a l a r i n i   –   is h l a b   c h i q a r i s h ,   a y i r b o s h l a s h ,
t a q si m l a s h   v a   ni ho y at   i st e ’ m o l   j ar a y onl a r i n i   h a m  o ’ z   i c hi g a   o l a d i .  H o z i r g i  d a v r d a  b o z o r
is h l a b   c hi q a r uv c h i l ar  b i l a n  i s t e’ m ol c hil ar n i n g   k o ’ p  qi r ra l i  m u ra kk ab   a l oq a l a r i n i,  ul a r n in g
o ’ zaro   bi r- bi r l a r i g a   b o ’ lg a n   t a ’ s i r in i   b og ’ l a y d i g a n   bo ’ g ’ i n ,   j a m i y at   t ar a q q i y ot i d a   m o d d a
a l m a s hu v in i   t a’ m inl a y d i g a n   j ara y o n   si f a t i d a   sh a k l l a n d i .   B o z o r n in g   a so si y   b e lg il a ri 5s ot u v c h i   v a   x a r id o r l a r ni n g   o ’ zaro   k e l is h uv i ,   e k v i v a l e nt l i l i k         t a m o y il i         a so s i d a g i
a y i r bo s h l a s h ,     s o tu v c h i l a r n in g     x ara j a tl a r i  q op l a ni b , f o y d a   o l i s h i   v a  p u l   t o ’ l o v i g a  qo d i r
b o ’ l g an   x ar i do r l a r n i n g   t a l a b i n i   q on di r i s h   v a   r a q ob a t c hi l ik d an   i bo r a t d i r . B o z o r   to v a r l a r n i
i s h l a b   c hi q a r i s h  va  a y i r b o s h l a s h ,  p u ln i n g   v u ju d g a  k e l i s h i ,  u l a r n in g   r i v o j l a n i sh i  n a ti j a s i d a
k e l i b   c h iq q a n   t a r i x i y   tu s h u n c h a   b o ’ l i b ,   h o z i r g i   d a v r d a   k e n g   t ar q a l g a n   ob ’ e kt i v   iq t is o d i y
j ara y ond i r .   B o z o r   i sh l ab   c h i q a r u v c h i l ar   v a   is t e’ m ol c h il a r ,   s o t uv c h i l ar   v a   x a r i do r l a r
o ’ r t a si d a   pu l   o r q a l i   a y i r bo sh l a s h   ( o ldi - s ot d i )   j ara y o n i d a   b o ’ l a di g an   i q t i so di y
m unos a b a t l ar   y ig ’ i nd i s i d i r .   B u nd a   b o z o r n i n g   m o d di y   a s o s i n i   jo y   e m a s ,   b a lk i   to v a r
v a  pu l ni n g   h ar a k a t i  t a s hk i l   e t a d i .
B o z o r   t us h u n c h a s i   f a q at   a y i r b o s h l a s h   j ar a y onid a g i   i q t is o d i y   m u no s a b a t l a r n i   o ’ z   i c h i g a
o l a d i .   U nd a   old i - so t d i   j ar a y onid a g i   zar u r   bo ’ lg a n   xi z m a tl a r   b a j ar il a d i .B o z o r g a   s o ti s hg a
c h iq ar i lg a n   t o v a r   v a   xi z m a tl a r   t a l a bg a   n i sb a t a n   k a m   bo ’ ls a     n a r xl a r   o s h i b     k e t a d i ,
a y i r bos h l a sh ni n g     e k v i v a l e n t l i k     m uv o za n a t i     b u z i l a d i ,   n a ti j a d a   t o v ar n i   s o tu v c h i
m e ’ y o r id a n   o r ti q c h a   d ar o m a d   ol i b ,   t e z   b o y i y d i   y ok i   a ks i n c h a ,   bo z o r d a   to v ar l a r   m iqdo r i
t a l a b   m iqdo r i d a n   o s h i b   k e t s a ,   n ar xl a r   p a s a y i b   k e t i b ,   s o t u v c h il a r   z ara r   ko ’ ra dil a r .   B u n in g
u s t i g a   i sh l a b   c hiq a r i s h   j ara y oni d a   su s tk a s h l i k ,   no ’ no q l i k   v a   xo ’ j a si z l i k   y u z   b er i b ,
o r t iq c h a   x ara j a tl a r g a   y o ’ l   qo ’ y ilg a n   bo ’ ls a ,   zara r   y a n a d a   os h i b   k e t a d i ,   c hu n k i   bo z o r
bu n d a y  o r tiq c h a   b e hud a   s ar f l ar n i  hi s o b g a    o l m a y di .   B o z o r    su b ’ e k t l a r i    ikk i    g u r u h g a    –
s o t u v c h i     v a     x a r i d o r l a r g a   bo ’ l i ni b ,   ul ar   b o z o r   m unos a b a t l ar in i n g   tu r l i   v a z i f a l a r i n i
b a j ara d i . S o tu v c h i l a r  b o z o r g a   t o v ar   v a   xi z m a tl a r n i  t a k l i f e t a d i ,   x a r i d o r l ar   e s a  u l a r g a  t a l a b
b i ld i r a d i .
B o z o r   o ’ z   s u b ’ e k t l a r i   m a n faa t in i   b i r - bi r i g a  b o g ’ l a b ,   u l a r n i   m uv o f i q l a s ht i r a d i . B o z o r n i n g
a s o s i y  v az i f a s i   i s h l ab   c h i q a r u v c h i l ar   t o m on i d a n   y ara t i l g a n   t o v ar   va  xi z m a tl a r n i ,  iq t i s od i y
re s u r sl a r n i   i s t e’ m ol c h i l a r g a   y e t k a z i b   b e r is h d an   i bo r a td ir .   B u   y er d a       bo z o r       i sh l ab
c h i q ar is h       b i l a n       i st e ’ m oln i       b i r - b i r i g a       bog ’ l a y d i ,       i s h l a b   c h i q a r i l g an   t o v ar   y o k i
x i z m at   o ’ z   is t e ’ m ol c h i s in i   t o p a d i .   B o z o r   a y i r b o s h l a s h   k a t e g o r i y a s i   bo ’ l i b ,   i s h l ab
c h i q ar is h ni n g   u z l u k s i z   t a k r o r l a ni b   t u r i sh ig a   y o r d am   b er a d i .   I s h l a b   c hi q a r i s h ,   y a n g id a n
bo s h l a n i s h i   u c h u n   y ara t il g a n   t o v ar l a r   s o t i l i sh i   va   ul a r ni n g   p u l g a   a y l a n i s h i ,   p u l d an   e s a
k er a k l i   iq t i s od i y   re su r s l ar   x ar i d   qi l i n is h i   za r u r .   B o z o r   v os it a s id a   t o v ar n i   s ot i sh d an
t u sh g an   m a bl a g ’ l ar   h i s o bi ga ,   i s h l a b   c h i q a r u v c h i l ar   r e s u r s l ar   s o t i b   o l i s h   y o ’ l i   b il an 6s ar f l a n g a n   is h l ab   c h i q a r i s h   v os it a l a r i     o ’ r n i n i   q op l a y di g an   v a   i s h l a b   c hi q a r i sh n i
k e n g a y ti r i s h   u c h u n   k er a k l i   m od d i y   va   m e hn a t   r e su r s l a r ig a   e g a   bo ’ l a d il a r .   B o z o r   o r q a l i
r e s u r s l a r n in g   e r k i n   h ar a k a t i   t a’ m inl a n a d i   v a   ul a r n i n g   t ar m oql ar   o ’ r t a sid a   t a q s i m l a n i s h i
r o ’ y   b era d i .
B o z o r   i q tis o d i y o t n i   t ar tib g a   sol i b   tu r is h   v a z i f a si n i   t a l a b ,   t a k l if ,   r a q o b at   va   n a r x l ar
y o r d a m id a   b a j ar a d i .   U   o ’z i d a   t a l a b   v a   t a kl i f n i   j a m l a b ,   b u   bi l an   n i m a n i ,   q a n c h a
m i q d o r d a    v a    q a y s i    v a q t d a    i sh l ab    c hi q a r is h    k e ra k ligi n i    a n iq l ab    b e r a d i .  B o z o r    n a r x
v o si t a s i d a   i q tiso di y    r e s u r s l a r n i   to v a r l a r g a   t a l ab    k a m a y g an  t ar m o q l a r d an   t a l a b  o r t g an
t a r m oq l a r g a   o q i b   k e lish i n i   t a’ m i n l a y d i .   S h unin g d e k ,   a d a b i y o t l a r d a   bo z o r ni n g   b osh q a
ko ’ pl a b   q o ’ sh i m c h a   v a z i f a l ari   h a m  k e lt i r i l a d i .   Bu  v a z i f a l a r n i   y a qqo l r o q   t a s a vv u r   e t is h
u c h u n   u l a r n i   m a x su s   c h i z m a   k o ’ r inis h i d a
i f o d a l a s h   m u m k i n   ( 1 - c h i z m a ) .Bo	zorn	ing va	zifa	lari	
Ra	g’	batla	n-	
tirish
Tartibga
sol i sh Na z orat
q i l ish	
Narxni
tash	kil	
etish	
Vos	ita-	
ch	ilik Integra-
ts i ya l ash	
Iqtis	odiyotn
i	
sog’	lomlash	-	
tirish
Axborot
berish  Te j am-
k orl i k Bo z or  	
sub’ekt-	
lar	ining	
manf	aatlari	ni
ro’yobga  	
ch	iqarish
1 -c h i z m a .   B o z o rn i ng   v a z i f a la r i
B o z o r   tu r l i   x i l   v az i fa l ar n i   b a j ar sa - d a ,   ul a r   o ’ z a r o   bog ’ li q   v a   bi r - bi r in i   t a q o z o   q i l a d i .
B o z o r nin g   m az m unin i   to ’ l ar o q   tushun m o q   u c hu n   un i n g   tu r l ar in i  v a   i c hk i   tu z ili s hi n i  bili s h
zar ur .
B o z o r n i n g    i c h k i     t u z i l i s h i     m u ra k k ab   bo ’ l g a n l i g i     s a b a b l i   u n i    t u r k u m l a s hd a   qu y id a g i
a so si y   m ez onl a r g a   a s o s l a n il a d i :
-  b o z o r n i n g   y e t u k l i k  d ara j a s i ;        -  s o t i l a d i g a n   v a  s o ti b  o l i n a di g an   m a h s u lo t   t u r i ;
-  b o z o r   s u b ’ e k tl a ri  x u s u si y a t l ari;
-  b o z o r  m iq y os i ,
-  i q t is o d i y   a l o q a l ar  t a v s i f i  v a   b os h q a l a r .
B o z o r n i n g   y e t u k l i k   d ara j a s i g a   q ar a b   r i v o j l a n m a g an   b o z or ,   k l a ss i k   ( er ki n )   b o z o r,
h o z i r g i   za m o n   r i v o j l a n g an   b o z o r l a r g a   b o ’ l i n a d i .   R iv o j l a n m a g a n ,   sh a k l l a n a y o t g a n
bo z o r   k o ’ p r o q ,   t a so di f i y   t a v s i f g a   e g a   b o ’ l i b ,   u n d a   to v a r n i   t ov a r g a a y i r b o s h l a s h   u s u l i
( b a r t e r )   k o ’ p r o q   qo ’ ll a n i l a d i .   B o z o r n i n g     b u     t u ri   t a r ix a n     h a l i   h a q i qi y   pu l   k e li b
c hi q m a g an   d a v r g a   t o ’ g ’ ri   k e l a d i .   L e k i n  ho z i r g i   d a v r d a   h am   a y r i m   m a m l a k a t l a r d a   p u l
i n q i r o z g a   u c h ra b ,   i jt i m oi y   is h on c h n i   y o ’ qot g a n ,   b o z o r   i q t is o d i y ot i g a   o ’ t a y otg a n
d a v r l ar d a   h am   b u   b o z o r   a m al   q i l is h i   m u m ki n .   E r k i n   ( k l a s s i k )   b o z o r   –   tov ar   v a
x i z m a tl a r n in g   h ar   bi r   t u ri   b o ’ y i c h a   j ud a   ko ’ p   i s h l ab   c h i q a r u v c h i l ar   v a   i st e’ m ol c h i l a r ,
y a ’ n i   s o t u v c h i l ar   v a   s ot i b   ol u v c h i l ar d an   ib o r a t   bo ’ l i b ,   p u l   o r q a l i   a y i r b os hl a s h
j ara y on i d a   u l ar   o ’ r t a s i d a   er ki n   r a q o b at   k e li b   c hi q a d i ,   n a r xl a r   t a l a b   v a   t a kl i f
o ’ r t a s i d a g i   n is b a tg a   q ar a b   er ki n   s h a k ll a n a d i ,   r a q ob a t n in g   tu r l i   u s u l l ari   q o ’ ll a n il a d i ,
a h o l i   v a  i s h l a b   c h iq a r u v c h i l ar   k e s ki n   t a b a q a l a n a d i . 2.Bozorlarda axborotga bo’lgan t a l a b   va   un g a   t a ’ sir
k o ’ rs at u v chi   o m ill a r
Tаlаb      v а      tа k li f n i      i q tis о d iy     ji h аt d аn      tа h lil      q ilish      b ir      q аt о r
m u а m m о lаrni   h аl   q ilis h d а   un i v еrsаl   vо sitа   bo ’lib   х i z m аt   q ilа d i.   B u nd аy
m u а m m о lаrgа   q u y i d а g ilаrni   k iritish   m u m k i n :
-   n arxla r ,   ist e m o l c h ilar   d i d i,   d ar o m a d i ,   s o n i   v a   bo s h q a   o m ill a rni n g
ist e m o l   v a   m а h s u l о t is h lаb   c h i q аrish   h a j m i   h a m d a   bo z o r   kon y unk t u rasi g a
t а ’ s i rini   b a ho las h ;
-   n аrхlаr   vo sita s i d a   bo z o r n i   tаrtib g а   s о lish   b o ’ y ic h а   d а v lаt   t о m оn i d аn
ko ’ r ilа d i g аn   ch о r а - tа db irlаr   oq i b atla r i n i   pr ogno zlas h ;
-   m e hn at   bo z o rini   tart i bg a   s o lish   v а   m i n i m аl   ish   h а q i   d аrаj а si n i
b еl g ilаs h ;
-   s о li q lаr,   dо tаtsiyal а r,   s u b si d i y a l аr,   i m pо rtgа   qo’ y ilа d i g аn   bo j
t o ’lo v lari n i n g   tо v а r   is h lаb   chi q аru v c h ilаrgа   t а ’ s i ri n i   b a ho lash   v а   b о s h q аlа r .
Tаlаb      -      m а ’ l u m      v а q t      о rаlig ’ i d а,      t u rli      n аrх l аr      d аrа j аsi d а
i s t е ’ m о lc h ilаrni n g    m а ’ l u m    m i qdоrd а g i    t оv аrlаr    v а    х i z m аtl а rni    х аr i d
q ilis h g а   b o ’lgаn  ―хоh	is	h i	‖  v а  	―im	kоn	iyatlаr	i‖n i   а k s   ettiru v c h i   i q tis о d i y
k аtе gо ri y a d ir.     S h un i     u n u t m aslik     k erak k i,     b irgi n a     ist е ’ m о lc h ilаrni n g	
―xohis	h
i	‖  as o si d a   bo z o rda   tala bn i   s h a k lla n tirib   bo ’l m a y d i ,   talab   y u z a g a
k elis h i    u c h u n   	
―xoh	is	h	 ‖	 ― i	m	kon	iya t	 ‖	  b ilan    m u sta h k a m la ng an    bo ’lis h i
l o z i m .  	
―I	m	kon	iy a t	la	r‖     s h un i   а ng lаtа d i k i,   х аrid о rlаr   bо z о rdа   tаlаb   q ili ng аn
m i qdо rdа g i   t оv аr l аr   h а q i q аt d аn   h аm   m а v j u d   bo ’lgа nd а,   u lаr   u c hu n   h аq
t o ’lаs hg а   qu r b lаri   y еtа r li   vа   t а y y o rdi r lаr.
Tаlаb   ist e ’
m o l c h i n i n g   t u rli   n arx l arga   m o s   k el uv c h i   m uqob il
i m kon i y atlarni   a k s   ettirib,  un i   jа dv аl  ko ’ r i n is h lаridа   qu y i d a g ic h a   tаs v irlаsh
m u m k in   (3. 1 - j a dv al ) .
O il a ning   sh a k a r g a   b o ’ l ga n   оy lik   t а l а bi 3 . 1 - jа dv аl
Sh а k а r   n а rхi  ( P ),  s o ’ m / k g 45 00 50 00 55 00
Оy l i k   t а lаb  h a j m i,    k g 8 7 6
M а nb а :  sh а r t li   r а q а m lаr   а sоs i d а   t u z i l g а n .
Y uqo rida   k eltirilgan   ja dv al d an   m a ’ l u m k i,   b ir   k g    s h a k arni n g   n ar x i
450 0   s o ’ m   b o
’ l g a nd a   ist e ’ m o lc h i n i n g   o y i g a   8   kg ,   500 0   s o ’ m d a   7   k g   v a
550 0   s o’ m d a   6   k g   s h a k ar   x arid   q ilis h g a   xoh i s h i   v a   qu rbi   y eta d i.   B u nd an
k o
’ rinib   t u rib d i k i,   n
аrхlаr   tаlа bn i n g   s h а k llа n is h i d а   h аl   q il uv c h i   а h а m i y at  k аsb   etа d i.   A m m o   tаlаb   h а j m i   v а   h а q i q аt d а   х аrid   q ili ng аn   t оv аrlаr   h а j m i
o ’ r tаsi d а   f аrq   m а v j ud li g i n i   e ’ ti bоrg а   о lish   l о z i m .   Tаlаb   h а j m i   f а q аt
х аrid о rlа r n i n g   b о z о rdа g i   h аtt i - h аr аk аti n i   i f о d аlа y d i,   h а q i q аt d а   х аr i d
q ili n а d i g аn   t о v аrlаr   h а j m i   esа   –   х аrid о rlаr   v а   s о t uv c h ilаr   t о m оn i d аn
b irgаli k d а   аni q lа n а d i.
K u zаtis h lаrni n g   ko ’ r sаti sh ic h а,   bо s h q а   о m ill а r   o ’zgа r m а g а nd а,
n аrхlаrni n g   о s h i s h i    tаlаb    h а j m i n i    q is q аris h i g a   v а    а k si n c h а   n аrхlаrni n g
p аsаyis h i   tаlаb   h а j m i n i   о s h is h i g a   o l i b   k ela d i.   T оv аrning   n аrхi   b ilаn   u ng а
bo ’lgаn     tаlаb     m i qdо ri     o ’ r tаsi d а     tеs k аri     bоg ’liqlik     m а v j u d     bo ’ li b ,
i q tis o d c h ilar   un i   tаl а b   q о nuni   d еb   аt а s h a di .   Tаlаb   q о nun i n g   m oh i y ati n i
qu y i d а g i   sа b а b lar   b ilаn   izо h lаsh   m u m k i n :
1 .   Ist e ’ m o l c h ilar   u c hu n   n аr х lar   o ’ziga   xo s   si g n al   v azif a si n i   o ’ta y d i.
Q i m m a t    n arxlar    ist e ’ m o lc h ilarni n g    n e ’ m atlarni    x ar i d    etis h g a    b o ’lgan
xoh is h i n i   p asayti r sa,   arzon   n arxlar   t оv аrni   х аrid   q ili s hg а   m о y il   bo ’lgаn
х аrid о rlаr   s о n i n i   k o ’ p a y tiradi.  ―C	hegirm a l	ar	  o rqali   s o t uv lar	‖   f i r m al a rni n g
talab    qon u n i g a    q a n c h alik    a m al    q i lis h i n i n g    y a qqo l    i f od a s i d ir.    O d at d a
f i r m alar   t ov ar   z a x irala r i   o rtib   k e t g a nd a  	
―talab	  q on un i	‖ g a   a m al   q il i b ,
n arxlarni   p asayt i r i sh   o rqali   s o t u v n i   ra g ’ b atla n tiris h g a   v a   s h u   y o ’ l   b il a n
t ov ar   zax i ral a rini   q is q arti r is h g a   hara k at   qila d i.
2 .   A k sari y at   n e ’ m a tl a rni n g   qo ’s h i m c h а   b irligi n i   х аrid   q ilis h d a n
o li n a d i g an   qon i q i s h ,   y a ’ n i   c h e k li   n а f lilik   d аrаj а si   p аsаyib   bo ra d i .
Ist е ’ m о lc h il а r   	
―chek li     n a f lili kn i n g    k a m a y ib    bo rish    	qonun	i   ‖	  t a ’ siri d a
qo ’s h i m c h а   m а h s u l о tlar   b irligi n i   f а q аt g i n а   u lаrni n g   n а rхlаri   a r z on las h g an
ta qd irdа   х аrid   q ilis h g а   m о y il   b o ’ la d i.
3 .   Talab   qonun i n i n g   i q tisodiy   m a z m un i n i   d ar o m ad   v a   a l m as h tirish
s a m a r alari   o rqali    h a m   iz oh lash   m u m k i n .  	
―Dar	om	ad 	 sam	aras	i‖ga 	  ko ’ r a ,
ist e ’ m o lc h ilar arz o n   n arxlarda   bo s h q a   n e ’ m at l ardan   vo z   k ec h m a g an   ho l d a
ko ’pr o q   n e ’ m a tlar       x arid   q ilish   i m kon i y ati g a   e g a   bo ’ladi.   B o s h q ac h a
t a ’ ri f la g a nd a,   n аr х lar n i n g   аrzо n lаs h u v i ist е ’ m о l c h ilаr   pu l   d ar o m a d l a r i n i n g
х аrid   qоb ili y ati n i   о s h irаdi   v a   u lar   m u a y y an   m a h s u l o t   t u ridan   o l d i ng i g a
q araga nd a   ko ’p r o q   x arid   q ilishga   m uv a ff aq   b o ’ladi.   Narxlarn i n g
q i m m at l as huv i   esa   bung a   tes k ari   n atija   k eltiradi.   B o s h q a   t o m ond a n
ist e ’ m o lc h ilar   n ar x i   q i m m atlas hg an   n e ’ m at l arni   n arxi   a r z o n   n e ’ m atl a r
b ilan a l m as h tiris hg a    m o y il    bo ’lib,    b u   	
―a	lm	as	htirish 	  s a m a rasi    t	‖ a ’ siri d a
y u z  b eradi.
Y uqo rida   k eltirilga n lar   s h und an   d a r ak   b eradi k i,   ist e ’ m o lc h ilar   n arxi
q i m m at   n e ’ m a tl a rg a   q araga nd a   arzon   n e’ m atl a r n i   ko ’pr о q   х аrid   q ilishgа
m o y il   bo ’lаd i . Tаlаb   о rqаli   bо z о r   m е х а n i z m i n i     o’rg а n is h d а     u n i n g     g rаfi g i n i tа h lil
q ilish    m uh i m d ir .    Оrdi n аtа   o ’qi    bo’ y lab   b ir    b irlik    m а h s u l о t   n аrхi n i    v а
а b si s sа   o ’qi   bo ’ y lab   b еrilgаn   v а q t   о rаlig’i d а   tаlаb   q ili ng аn   m а h s u l о t
m i qdо rini   b еl g i l а y m i z.   T аlаb   c h izi g ’i   ( Dema n d   c u rv e )   p ast g a   q ar a b
y o ’ n al g an   y o tiq   c h iziq   b o ’ li b ,   b еl g ilа ng аn   n аrхlаr   d аraj a s i d a
ist е ’ m о lc h ilаrni n g   q а n c h а   m i qdо rdа   m а h s u l о t   s о tib   о lis h i   m u m k i n li g i n i
ko ’ r sata d i   (3. 1 - r аs m ) .
P
P
2
P
1                                                                                              D
Q
2                            Q
1                              Q
3 . 1 - r а s m .   T а l а b   c hi z i g ’i
Tаlаb   c h izi g ’ini n g   p аst g а   q аrаb   y o ’nal g an   y o t i q   c h izi q li g i,
ist е ’ m о lc h ilаrni n g   n аrхlаr   q а n c h а   a rzon   bo ’lsа,   s h un c h а   ko ’p   m а h s u l о t
s о tib   оli shg а   хоhi s h i   b о rligi n i   аn g lаtа d i.
Tаlаb g а   t оv аrni n g   o ’z   n аrхi   t а ’ s i r   k o ’ r sаt g а nd а,   tаlаb   e g ri   c h izi g ’i
s u ri l m as d a n ,   c h iz i q   bo ’ y lаb   b ir   nuq tа d аn   i kk i n c h i   n u q tа g а   ko ’chi s h   y u z
b еrаdi   v a   biz   bun i   tаl а b   m i qd о rini n g   o’ z gа rishi   d еb   а t а y m iz   (3. 2 - rа s m ) .
P
P
2                                        B
P
1                                                                       A            
D
Q
2                            Q
1                              Q
3 . 2 - r а s m .   T а l а b   m iqd o r i ning   o’ z g а rishi
Y uqo rid ag i   3 . 2 - ras m d an   ko ’ r i n ib   t u r i bd ili,   n arx   P
1   g a   t e n g   bo ’lga nd a
ist e ’ m o lc h i n i n g   Q
1   m i qdo rda g i   m a h s u l o t n i s o t i b   o li s h g a   tala b i   bo ’lsa,   n arx P
2   g a   o s h g a n d a   talab   h a j m i   q is q arib,   Q
2   g a   te n g   bo ’la d i.   B u nd a   talab   e g ri
c h izi g ’i   bo ’ y lаb   A   nuq tа d аn   B   n u q tа g а   k o ’chi s h   y u z   bе r а d i.
Tаlаb g а   t оv аrni n g   o ’z    n аrхi d аn   tа s hq аri    qu y i d a g i   bо s h q а   о m ill а r
h а m   t а ’ s i r   ko ’ r sаt а d i   v a   ular   tal a b   de t e r m i n a n tl a ri   d eb   a t ala d i :
1 .   I s tе ’ m о lchil а r n ing   dаr о m а di.
2 .   O ’ rinb о s а r   vа   to ’ldiruvchi   tо vа rl а r   n а r х l а ri.
3 .   I s tе ’ m о lchil а r n ing   didi.
4 .   B о z о rd аg i   ist е ’ m о lchil а r   s о n i .
5 .      K еl g usid а g i      o’ z gа rishl а r g a      nisb a tan      ist e ’ m o lchil a rning
k u tishl a r i .
Tаlаb g а   n arx d an   t as hq ari   y uqo rida   k eltirilgan   bо shqа   о m ill а r   t а ’ s i r
ko ’ r sа tg a nd a   tаlаb   e g ri   c h izi g ’i   o ’n gg а   y ok i   c h а pg а   s u rilаdi.   B u nd а y
o ’zgаris hn i   tаl а bning   o ’ z gа rishi    d е b   аtа y m i z .   Mа s аl а n ,   t оv аrni n g   n аrхi
( P )    o ’zgа r m а g а nd а   ist е’ m о l chi    d а r о m а dining   о shi s hi    ung а    o l d i ng i g a
( Q
1 )   n is b atan   ko ’pr о q   m i qdo rda ( Q
2 )   t оv аr   х аrid   etish   i m kо n i n i   b e r а d i   v а
tаlаb   chizi g ’i   p а r а l lеl   o’ ngg а   ( D   d an   D ’   ho lati g a )   s u ril аd i   (3. 3 - ra s m ).
P          
D ’’      
D       D ’
P
Q
3                Q
1                              Q
2                                 Q
3 . 3 - r a s m .   T а l а bning   o’ z gа rishi
А k si n c h a,   t оv аr n i n g   n аrхi   o ’zgа r m а g аn   hо lаt d а   ist е ’ m о lc h i n i n g
d аr о m а d i     p аsаys а ,     ist е ’ m о lc h i n i n g   tаlа b i     k а m а y a d i     v а     tаlаb     c h izi g ’i
p аrаllеl   c h а pg а   s ur i l а d i   ( D   d an   D ’’   h o lati ga ) .
Ik k i n c h i   t o m ond a n ,   ist e ’ m o l c h i n i n g   real   d ar o m a d i   o s h sa,   u   Q
2
m i qdo rda g i t ov arni   y uqo ri r o q   n arx d a ,   m asala n ,   P
2   n arx d a   h a m   s o tib   o l i s h i
m u m k i n .   Bu   h o la t d a   h a m   ta l ab   chiz i g ’i   o ’ ngg a   su rila d i   (3 .4 - ra s m ).
Ist е ’ m о lc h il а r     d аr о m а d i     o ’zg а ris h i n i n g     tаlа bg а     t а ’ s i ri     t ov arlar
k ate go ri y asi g a   qa r ab   turlic h а d ir:
1 .   Ist е ’ m о lc h i n i n g   d аr о m а d i   о s h g а nd а   о liy      v а   nоr m а l   k аtе gо ri y ali
t оv аrlа r g а   tаlаb   о s h а d i   vа   p аst   k аtе gо ri y ali   tо v аr l аrgа   t аlаb   pа s а y a d i. P P
P2
D	’	
1
D
Q
1             Q
2                                  Q
3 . 4 - r a s m .   N a rx   va  t а l а bning   o ’ z gа r i shi
2 .   Ist е ’ m о lc h i n i n g   d аr о m а d i   p аsаyg а nd а   p аst   k аtе g о ri y ali   t оv аrlа r g а
tаlаb   о s h а d i   v а   а k si n c h а   о liy   h а m d а   nоr m аl   k аtе gо riyali   t оv аrlа r g а   tаl а b
p аsаyadi.
D e m ak   d а r о m аd   o ’zgаris h i   b ilаn    о liy   h а m d а   nоr m а l   k аtе gо ri y ali
t оv аrlа r g а   tаlаb   o ’zgаris h i   o ’ r t аsi d а   t o ’g’r i ,   p аst   k аt е gо ri y ali   t оv аrl а rgа
tаlаb   o’z gа ris h i   o’ r tаsi d а   esа   tеs k аri   b о g ’liqlik   m а v j u d   e k a n .
Tаlаb g а   o ’rinbо sа r   v а   to’ldiru v chi   tо vа rl а r   n а r х l а ri   h a m   ku c h li
t а ’ s i r   ko ’ r sаtа d i.   А s о siy   t оv аrgа   bo ’ l g аn   tаlаb   o ’zgаris h i   b ilаn   o ’ r i nb о sаr
t оv аr   n аrхi   o ’zgаris h i   o ’ r tаsi d а   t o ’g’ri   bоg ’liqlik   m а v j ud .   Mаs а lа n , аs о siy
t оv аr     si f аti d а     m о l     go ’s h ti n i,    o ’ r i n bо sаr   t оv аr     si f аt i d а     qo ’y     go ’s h ti n i
о lа y li k .   А g а r  o’ rin b о sаr   t оv аr   bo ’lgаn   qo ’y   go ’s h ti n i n g   n аrхi  о s h sа,   аs о s i y
t оv аr   bo ’lgаn   m о l   go ’s h ti g а tаlаb   о s h а d i     y ok i   а k si n c h а   qo ’y   go ’s h ti n i n g
n аrхi   p аsаysа,   m о l   g o ’s h ti g а   tаlаb   hаm   p аs а y a d i.
Аs о siy   t оv аrgа  bo ’lgаn   tаlаb   o ’zgаr i s h i   b ilаn   t o ’ldir uv c h i   t оv аr   n аrхi
o ’zgаris h i     o ’ r tаs i d а     tеs k аri     bоg ’liqlik     m а v j ud .     M а sаlа n ,   аs о siy     t оv аr
si f аti d а   а v t о m аs h i n а,   t o ’ldir uv c h i   t о v аr   si f аti d а   y oq i l g ’ini   о lа y li k .   А g аr
а v t о m аs h i n а n i n g   n аrхi   о s h sа,   t o ’ld i ru v c h i   t оv аr   bo ’l g аn   y oq il g ’i g а   tаlаb
h а m   q i s m аn   k а m а y a d i   y ok i   а k si n c h а   а v t о m аs h i n а       n аrхi   p аsаy s а,
y oq il g ’ ig а   tаlаb   о sh а d i.
Bir - b irini n g   o ’ rn i n i   bo sa d i g an   t ov a rla r d an   b irini n g   n arxi n i   o s h is h i
y ok i   t o ’ l d iru v c h i   t ov arla r d an   b irini n g   n a r x i n i   k a m a y is h i   h a m   ta l ab
c h izi g ’ i n i   o ’ ngg a   y ok i   cha pg a   s u rilis h i g a   olib   kela d i.
Vа q t   о rаlig’i d а   istе ’ m о l chil а r   didi d аg i ,   m оd а   v а   t ur m u sh   tаrzidа g i
o ’zgаris h lаr   а y r i m   t оv аrlаr   v а   х i z m аtl а rgа   bo ’lgаn   tаlа bn i   о s h irа d i,
а y r i m l а rigа   tаlа bn i   esа   k а m а y ti r а d i   y ok i   bu t un lаy   y o’qo l b   k et i s h i g а   о l i b
k еlа d i. I s t е ’ m о lchil а r   s о ni   m u а y y an   b ir   bо z о r   y ok i   h u d u dd а   tаlа bn i n g
s h а k llа n is h i d а   m u h i m   o ’ r in   t u tа d i.   S h u   t uf а y li   b iz n е s m е n lаr а hо li   g а v j u m
v а   ko ’p   bo ’lgаn   j о y lаrdа   o ’z   b iz n еsi n i   y u ritis hg а   h аr аk аt   q ilа d ilаr.   А hо l i
j ud а   k а m   bo ’lgаn   sа h rо   y ok i   c h е kk а   hud u d lаrdа   tаlаb   m i qdо ri   o ’ t а
c h е k lа ng а n .
Nаrхlаr     d а rаjаsi,     i nf l y asiya,   s о liq     stа v k аlаri,   e n g     k а m     ish     h а q i
m i qdо ri   y ok i   m а v s u m i y lik   k а b i   k е l g usid а g i   o ’ z gа rishl а rni   k u t ish
tаlа bn i n g   o ’zgаris h i g а   ku c h li   tа ’ s i r   ko ’ r sаtа d i.   Mаsа lа n ,   k еl gu si   о y n i n g
bо s h i d а n   b е n z i n   n аrхi n i n g   о s h is h i   e h t i m о li     ist е ’ m о l c h ilаrn i n g   b е n zi ng а
tаlа b i n i   kе sk in   о s h irаdi.
Ta k l i f   v a   un g a   t a ’ sir   k o ’ rs at u v chi   o m ill a r  
T а k lif   m а ’ l u m   v а q t   о rаlig’i d а,   t u rli   n аrхlаr   d а r аjаsi d а   is h lаb
c h i qа ru v c h ilаrni n g   (s o t uv c h ilarni n g )   m а ’ l u m   m i qdо rdа g i   t оv аrlаr   v а
х i z m аtlаrni   s о tis h g а   b o ’lgаn   х о h is h i   v а   i m kоn i y atl а rini   а k s   ettiradi.
Tаklif      h аj m i   v а    h а q i q аt d а   s о til g а n   t оv аrlаr   h а j m i    o ’ r tаsi d а   f аrq
m а v j ud .   Tаklif   h а j m i   s о t uv c h ilаrni n g   bо z о rdа g i   h аtt i - h аrа k аti n i   i f оd аl аs a ,
h а q i q аt d а   s о tilа d i g аn   t оv аrlаr   h а j m i n i   х аrid о r   v а   s о t uv c h ilаr   b irgаli k d а
а n i q l а y d i.
Nаrхlаr   t а k li f n i n g   s h а k llа n is h i d а   h а l   q il uv c h i   а h а m i y at   k аsb   etа d i.
Nаrх    v a    tа k lif    o ’ r tаsi d а g i    bоg ’liqli k n i    qu y i d а g i    jа d v аl d а      а k s    ettirish
m u m k in   ( 3 . 2 - j а dv а l ) .
D o
’ k o nning   bir   o y lik   s
h a k a r   t а k li f i 3 . 2 - jа dv аl
Sh а k а r n ing   n а r х i ( P ),  s o ’ m / k g 45 00 50 00 55 00
Tа k l i f  h a j m i,   t onn a 4 7 10
M а nb а :  sh а r t li   rа q а m lаr   а sоs i d а   t u z i l g а n .
Y uqo rida   k eltirilgan   ja dv al d an   m a ’ l u m ki ,   b ir   k g    s h a k arni n g   n ar x i
450 0   s o ’ m   b o
’ l g a nd a   s o t uv c h i   4   t o nna ,   500 0   s o ’ m d a   7   t onn a   v a   550 0
s o ’ m d a   1 0   t onn a   s h a k a rn i   s o tis h g a   x oh is h i   v a   i m kon i y ati   m a v j u d .  
B u nd an
ko ’ri n ib   t u rib d i k i ,   t оv аrni n g   n аrхi   b ilаn   tа k lif   m i qdо ri   o ’ r t аsi d а   t o ’g ’ ri
bоg ’liqlik   m а v j ud .   Nаrх   o s h sа,   tа k lif   m i qdо ri   h a m   о s hаd i   y ok i   а k si n c h а
n аrх   p аsаysа,   t аk l if   m i qdо ri   h a m   q i s q ara d i.   Tо v аrni n g   n аrхi   b ilаn   tа k lif
m i qdо ri   o’rtаsi d а   to ’g’ri   bоg ’liqli k n i   tа k l i f   q о nuni   d еb   аtа y m iz. Taklif   qo n un i n i g   m oh i y ati n i   qu y i d а g i c h a   iz оh lаsh   m u m k i n .   N a rx
t ov ar   is h lab   c h i q aru v c h ilar   (s o t uv c h i l ar)   u c hu n   m a h s u l o t   b irligi g a   n is b atan
o li n a d i g an   d ar o m a dn i   (p u l  t u s h u m i n i)   a ng lata d i   v a   n аrхlаrni n g   о s h i s h i
s о t uv c h ilаrni n g   d аr о m а d lа r i n i          о s h irаdi.   S h u    t uf a y li   q i m m a t    n аr х l a r
s o t uv c h ilarni   ta k lif   h a j m i n i   o s h iris hg a   ra g ’ b atla n tirs a , arzon   n arxlar   ta k lif
h a j m i n i   qi sq arti r i s hg a   si gn al   b o ’ladi.
B a ’ z an      bо z о r   t o ’ y i n i b ,   t ov ar   zax i r a lari   o rtib   k et g a n d a,   s о t uv c h ilаr
n аrхlаrni   p аsаyti r i sh   о rqаli   s о tish   h a j m i n i   o s h irish   v a   o rtiqc h a   zax i rala r n i
q is q arti r is h g a   har a k at   qili sh a d i .
Tаkli f n i   o ’ r g а n i s h d а   un i n g   gr а f i g i n i   tаhlil   q ilish   m uh i m d ir.   Оrdi n аtа
o ’qi   bo ’ylab   b ir   b irlik   m а h s u l о t   n аrхi n i   v а   а b si s sа   o ’qi   bo ’ y lab   b еrilgаn
v а q t   о rаlig’i d а   t а k lif       q ili ng аn   m а h s u l о t   m i qdо rini       b еl g ilа y m i z .   Tа k lif
c h izi g ’i   m u a yy an   n аrхlаrdа   s о t uv c h i lаrni n g   q а n c h а   m i qdо rdа   m а h s u l о t n i
s о tis h g а   b o ’lgаn   х оh is h i   vа   i m kоn i y a tlаrini   а k s   ett i rаdi  (3 . 5 - ra s m ) .
P
S
P
Q                  Q
3 . 5 - r а s m .   T а k l i f   c hi z i g ’i
Tаklif   c h izi g ’i   y u qо rigа   q аrаb   y o’n al g an   o ’s uv c h i   c h izi q .   Tаklif
c h izi g ’ini n g      y u q о rigа      y o ’nal g a n li g i,      s о t uv c h ilаrning     n аrх l аr      q а n c h а
q i m m at   bo ’lsа,   s h un c h а   ko ’p   m а h s u l о t   s о tis h g а   х оh i s h i    v a   i m kon i y ati
bо rligi n i   а n g lаtа d i.   Y uqо ri   n аr х lаr   s о t uv c h ilаrgа   n а f а q аt   ko ’pr о q
m i qdо rdа g i   t оv аrlаr   s о tis h g а   b а l k i,   u lаrni n g   d аr о m а d l аrini   y uk sаltiris h g а
h а m   i m kо n   y ar а t а d i.
Tо v аrni n g   o ’z   n а r х i   tа k lifgа   t а ’ sir   ko ’ r sаt g а nd а,   tа k lif   e g ri   c h izi g ’i
o ’n gg a   y ok i   c h a pg a   s u ri l m as d a n ,   c h iz i q   bo ’ y lаb   b ir    nuq tа d аn   i kk i n c h i
nuq tа gа ,   y a ’ n i    А  n uq tа d аn   B  nuq t а g а   ko ’chi s h   y u z   b еr аd i   ( 3 . 6 - rа s m ).   B u n i
tа k l i f   m i q d о r i ni   o ’ z gа rishi   d еb   аt аy m i z.
Tаkli f g а   t оvа rni n g   o ’z   n аrхi d аn   tаs h q аri   bо s h q а   о m il l аr   h а m   t а ’ sir
ko ’ r sаtа d i.   J u m lа d а n :
1 .   Rе su rslаrni n g   nаr х lаri. P                                                  
S
P
2                                                                      
B
P
1                                                
A
Q
1                  Q
2               Q
3 . 6 - r а s m .   T а k l i f   m iqd o r i ning   o’ z g а rishi
2 .   Tех nо l оg i y alаr.
3 .   S о li q lаr,   d о tаts i y alаr   vа   s ub si d i y a l аr.
4 .   B о s h q а   tо v аrlа r n i n g   nаr х lаri.
5 .   B о z о rdа g i   s о t u v c h ilаr   s о n i.
6 .   Kеl gu si d а g i   o’z g аris h lаrni   ku tis h lar.
Rеsur s l аr ning    n а r х l a ri .    Tаklif    b i lаn    is h lаb    c h i q аr i sh    х аrаj а tlаri
o ’ r tаsi d а   b е vо sitа   bоg ’liqlik   m а v j ud .   Fi r m а n i n g   m а h s u l о t   is h lаb   c h i q аrish
i m kоn i y atlаri    is h lаb    c h i q аrish    х а r аjаtlаri    b ilаn    o ’ l c h а n а d i.    Rе su rsl а r
n аrхi n i n g   o s h i s h i   is h lаb   c h i q аrish   х аrаj а tl а rini   h a m   о s h irib,   tа k lif   h а j m i n i
q is q аrti r а d i   v а   tа k lif   e g ri   c h izi g ’ini   c h а pg а   s u rilis h i g а   sа b аb   b o ’lаdi   y ok i
а k si n c h а.    Masal a n ,    is h lab    c h i q aru v c h i n i n g    q a n c h a    m i qdo rda    m a h s u l o t
s o tis h i   un i n g   n arxi d an   tas h q ari   is h lab   c h i q arish   x ar a jatlariga   (ish   h a q i,
x o m as h y o   n arxi)   h a m   bo g ’ li qd ir.   S h u   sa b a b li   b iz   ta k l if   e g ri   c h iz i g ’ i n i n g ,
ish     h a q i     sta v k a s i,     is h lab     c h i q arish     x araj a tlari     o ’ z g arga nd a     q a nd a y
o ’ z g aris h i n i   qarab   c h i q a m iz   ( 3 . 7 - ra s m ) .
P
S ’’            
S         
S’
P
1
Q
3                       Q
1 Q
2                Q
3 . 7 - r а s m .   Resur s l a r   nar x i   o ’ z ga rishi   ta s irida   t а k l i fn i ng   o ’ z gа rishi Taklif   c h izi g ’i d a g i   ( S )   o ’ z g aris hn i   t a h lil   q ilis h d an   bo s h la y m i z.   3 . 7 -
ra s m d an   k o ’ rinib   t u rib d i k i,   n arx   P
1     bo ’ l g a nd a,   is h lab   c h i q ariladi g an   v a
s o tila d i g an   m a h s u l o t   m i qdo ri   Q
1    g a   te ng .   En d i   x o m a s h y o   n arxi   p a s a y d i
d eb   f araz   qilaylik.   Bu   takli f g a   qa nd ay   t a ’ sir   qili sh i   m u m k i n ?
X o m as h y o     n arxi n i n g     p a s a y is h i,     m a h s u l o t n i     is h lab     c h i q arish
x araj a t i n i   k a m a y i s h i g a   o lib   k ela d i .   Xaraj a t n i n g   k a m a y is h i   esa   is h lab
c h i q arish   s a m a r a do rlig i n i   o s h ib ,   ko ’ p roq   fo y d a   o lish  i m kon i y ati n i   y a ra ta d i.
Bu    o ’ z    n a vb ati d a    is h lab    c h i q aris hn i  riv o jla n tiris hn i   r a g ’ b atla n tiradi   v a
il g ari   fo y d a   ko ’r m a g an   f i r m al a r   u c hu n   b o z o rga   o ’ z   t ov arla r i   b ilan   k i rib
k elish   i m kon i n i   y ara t a d i.   D e m a k ,   res u rslar   n a rx i n i n g   arzo n lashu v i
t ov ar n i n g   n arxi   o ’ z g a r m ag an   ta q d ir d a   bo z o rda g i   m a h s u l o t   ta k lif i ni
il g arida g i g a    n is b atan     o s h i radi     v a     n atija d a     ta k lif     e g ri     c h izi g ’ i     o ’ ngg a
su rila d i.   B u nd a   P
1    n arx g a   Q
1   e m as   Q
2    h a j m d a g i   m a h s u l o t   m i qdo ri   t o ’ g ’ ri
k ela d i.   Bu   ho lat d a   m a h s u l o t   is h lab   c h i q arish   h a j m in i n g   o s h is h i   t ov arni n g
n ar x i g a    bo g ’ liq    e m as .    S h u    sa b a b li    ta k lif    e g ri    c h iz i g ’ i    ( S )    o ’ ngg a    ( S ’
ho lat g a)   s u rila d i   ( 3 . 7 - ra s m ).
A g ar   x o m as h y o   ( r es u rsla r )   n arxi   q i m m at l as h sa,   is h lab   c h i q arish
x araj a tlari   o s h ib    k eti b ,    m a h s u l o t    h a j m i    q is q aradi    v a    b u    h o lat d a    ta k l i f
c h izi g i   c h a pg a   ( S   d an   S ’ ’  
ho lati g a)   s u riladi.   Taklif   e g ri   c h izi g ’ i n i n g  n arxga
bo g ’ liq    b o ’ l m a g a n    o ’ z g aris h i ga ,   y a n i      o ’ ngg a    y ok i    c h a pg a    s u rilis h i g a
ta k l i f   o’ z ga rishi   d e y ila d i.
Tе х n о l оg i y a l а r .   Fa n - te xn i k a   taraq q i y o y i   t a ’ s i ri d a   t е хnо l оg i y alаrni n g
tа k о m il l аs huv i   m а h s u l о t   i s h lаb   c h i q аrish   s а m аrаd о rli g i n i   о s h i r а d i,   y a ’ n i
k а m rоq   sar f - х аrа j аt   e v azi g a   ko ’pr о q   m а h s u l о t   is h lаb   c h i q а rish   m u m k i n
bo ’lаdi.   Bu   tа k lif   h а j m i n i   о s h irаdi   v а   tа k lif   c h izi g ’ini   o ’n gg а   s u rilis h i g а
о lib   k еlа d i.   Masalan,   a v t o m ob il n i   robo tlar   y o rd a m i d a   konv e y er   u s u li d a
y i g ’is hn i   j o riy   etil i s h i   a v t o m ob il   is h lab   c h i q arish   h a j m i   v a   ta k li fi n i   k es k i n
o s h is h i g a   o l ib   k el di .   Y ok i   t o m c h ilatib   s u g ’orish   v a   bo s h q a   il g ’or
a g rote xno l og i y alarni   qo ’llani sh i   n atijasi d a   k e y i ng i   y ill a rda   e k i n l a r
ho sil d o rligi    v a     q i s h l o q     xo ’jaligi     m a h s u l o tlari   ta k li f i     sezilarli     d araj a d a
o s h d i.   А k si n c h а,   es k i   tе х n о l оg i y alа r n i   qo ’llani sh i         tа k lif   h а j m i n i
q is q aris h i g а   o lib   k e lа d i.
S о liql а r,   sub s idi ya l а r   v a    d о t а t si y a l аr .   Fi r m a lar   u c hu n  a k sari y at
s o li q lar   is h lab   c h i q arish   x araj a tlari   si f ati d a   q aral a d i.   S о liq   stа v k аlаri n i
o s h iril i s h i      is h lаb      c h i q аrish      х аrаj а tlаrini      h a m      о s h irаdi      v а      tа k lifni
q is q аrti r а d i       (t аk l i f       c h izi g ’i       c h а pg а       s u rilаdi)       y ok i       а k si n c h а
s о liqstа v k аlаrini n g   p а sаyti r ilis h i   is h lаb   c h i q аrish   х аrаj а tlаrini   k а m а y tiri b ,
tа k li f n i   о sh irаdi   (tаklif   chizi g ’i   o ’n g g а   s u rilаdi). 3.   Maxsulotlar xaqida   asimmetrik axborotlar va tavakkalchilik
tanlovi
Kelajak k a   taall u q li   h ar   q a nd ay   h arakat   no a n iq   n atija g a   e g a.
Dar o m a d l a r i m iz n i n g   b ir   q i s m i n i   b a nkk a   d e po zit g a   j o y las h tirga n i m iz d a   b a nkd an
pu l n i   q a y tarib   o la d i g an   d a v rda   un i n g   x arid     q u v v ati   q a n c h a   b   o ’lis h i n i
b i l m a y m i z,   n e g a k i   o ’tadi g a n   d a v r   o ral i g ’ i d a   i nf l y asiya   s u r'a t lari   q a n c h alik   o ’sis h i
b iz g a   n o m a'l u m .   Y ok i   b iror   m a q s a dd a   b a nkd an   u z o q   m udd atli   k redit   o l i b ,   un i
k el gu si d a   o l a d i g an   d ar o m a d l a r i m iz d an   qop las h n i   rejalasht i r a m i z .   A m m o   k el gu si d a
o l a d i g an   d ar o m a d la r i m iz  h a r   do i m   h a m a n iq   b o ’lave r m a y d i.
B u gu n   x arid   q il i ng an   a k siyani n g   bo ’ l g ’ u si   q i y m a ti   h a m   b iz g a   n o m a'l u m ,
c hunk i     b iz     a k siy a si n i     x a r id     q il g an     a k siyad o rlik   k o m p a n i y asi n i n g   k el gu si d a g i
m o li y a v iy   ho lati,   ob ro ’ - e'ti bo ri   v a   d i v i d e n d   siyo s ati   fon d   b o z o r larida   ak s i y a
q i y m ati g a   k u c h li   ta'sir   k o ’ r sata d i.
Tad b irk o rlik   f a o l i y ati   —   ta db irk o rl i k   f a o li y ati   s u b 'e k t l ari   t o m on i d an   a m al g a
o s h irilad i g a n ,   ta v a kk al     q ilib     v a     o ’z     m u l k iy     ja vobg arligi   o st i d a   d ar o m ad   ( fo y d a)
o lis h g a   q aratilgan   tas h a bbu s ko r   f a o li y at.   D e m a k ,  ta db irk o rlik k a   yo k i   d ar o m ad   o lish
u c hu n   ti k il g an   k a p ital n i n g   q i y m a ti   k el g u si d a   und an   o li n a d i g an   d ar o m ad   q i y m ati g a
b o g ’liq   e k a n ,   d e m ak   u  no a niq lik   va   risk   ( ta v a kk alc h ili k )   b ilan   b   o ’lan g an   eka n .
Ri s k     (tava kk alc h ili k )     –     b u     h ar     q a nd ay     u s u l     b ilan     b a ho la ng a n
e h t i m o lli k ,   n o a n i q lik   esa   ba ho lab   b   o ’ l m a y d i g an   h o lat.
N o a niq lik   s h aro i ti d a   iste ' m o lc h i l ar   t o m on i d an   h a m ,   is h lab   c hiq aru v c h ilar
t o m on i d an   h a m   s o t u v c h i   v a   x arid o rlar   si f ati d a   q aror   q a b u l   q ilis h g a   to ’ g ’ ri   k ela d i   v a
b u   q a b u l   q ili ng an   q arorlar al b atta,   m a'l u m  d araj a d a g i     ris k lar     (tava kk alc h ili k )    b ilan
b o g ’l i q       b o ’lis h i       m u m k i n .   N o a n i q lik   c h e k l a ng an   res u rslarni   s a m a r asiz
ta q s i m l a n is h i g a,  o rtiqc h a sar f larga,   va q t n i   y o ’q o tis h g a   olib   ke l a d i.
S h u   v a q t g acha   b iz   b archa   ko ’ rsat k ic h lar   ( n ar x ,   ist e ’ m o l c h i   d ar o m a d i ,   is h lab
c h i q arilgan   m a h s u l o t   m i qdo ri,   o li n a d i g an   fo yd a ,   x araj a t l ar)   a n iq   b erilgan   d eb   k el d i k .
Leki n , real   h a y o t d a   bo z o r   s u b ’ e k tl a ri   t o m on i d an   q a bu l   q ili n a d i g an   q aror   no a n i q li k lar
b ilan   bo g ’ li q .   M a ’ l u m k i,   t o ’ g ’ ri   q aror   q a bu l   q ilis h n i n g   as o siy   s h arti   -   b u   a xbo rot.
N o a n i q lik   s h aroiti d a   q aror   q a b u l                q ilish   d e g a n d a,   t o ’ liq   a xbo rot   b o ’ l m a g a nd a
q a ror   q a bu l   q ilish   t u s hun ila d i .   Bir o r   voq ea   y ok i   hod isa   t o ’ g ’ risi d a   a xbo rot   t o ’ liq
b o ’ l m a sa,   q a bu l   q ili ng an   q aror   sal b iy   oq i b atlarga,   y a ’ n i   m a ’ l u m   y o ’ qo tis h larga   o lib
k ela d i.   Us h b u  y o ’ qo tis h lar   ta va k k a lchil i kni   b il d ir ad i.
N o a n i q lik   s h aroiti d a   q aror   q a bu l   q i lis h d a   ta v a kk alc h ilik ( y o ’ qo tis h )   d araj a si n i
b ilis h ,   un i   o l d i n i   o li s h   u c h un ,   ta v a kk alc h ilik   d araj a si n i   k a m a y t irish   uc hun ,   c ho ra
ta db irlar   k o ’ris hg a   i m ko n   ber a d i. T a va kk a lchil i kni   o ’ lch a sh.   Tav a kk alc h ili kn i   o ’lc h as hn i n g   asosi   e h t i m o l
t u s h un c h asi   b ilan   bo g ’ li q .   A m e rikalik   o l i m   F.N a y t   (1 88 5 - 19 74 ) e h t i m o l n i   i kk i   t u rga
b o ’ la d i:   m at e m ati k ,   y a ’ n i   o l d i nd an   a n i q lash   m u m k i n   b o ’ l g an     e h t i m o l     v a     stati s tik
e h t i m o l.    Biri n c h i     t u r    e h t i m o l g a  ta ng a n i n g raq a m      y ok i      g erb      t o m on i n i   t u s h ish
e h t i m o li      1 /2      g a      te ng li g i      y ok i   o ’y n a y d i ga n  o lti   q ir r ali   t o s h n i n g   o ltita   raq a m i d a n
b ittasi n i   t u s h i s h i e h t i m o li n i n g   1/6   ga   te ng li g i   m is o l   b o ’ lis h i   m u m k i n .
Ik k i n c h i   t u rda g i   e h t i m o l n i   e m p irik,    y a ’ n i    f araz   q ili s h   y o ’ li    o rqali a n i q lash
m u m k i n .   Masalan,   ko rx on a g a   x o m   as h y on i   v a q ti d a   etib   k e l m asl i k   e h t i m o li   f a r az
q i l i ng a nd a,   u shbu   fa r az   q ili ng an   raq a m   b a ho l ov c h i n i n g   b il i m i g a   tajriba s i g a
as o sla n a d i.   N i m a   u c hu n   d e g a nd a,   u s h b u   v o q ean i n g   ta k rorlan i s h i   t o ’ g ’ risi d a   stati s tik
m a ’ l u m o tlar   y o ’ q .   Eht i m o l   s u b ’ e k tiv   ravi shd a   a n i q la ng a nd a,   b itta   hod isa n i   h ar   x il
i n s o n lar   h ar   x il   q i y m at d a g i e h t i m o l   bilan   ba ho la y d i.
Y uqo rida g i   m is o l d a   voq eaga   t a ’ s i r   q il uv c h i   tas o d i f iy   o m i llar   k o ’ p   v a   u larni
h a m m asi n i   b arta r af   q ilish   m u m k in   e m as.   B u nd an   tas h q ari,   b u   y erda   te n g   e h t i m o lli
alte rn ativ   v ariantlarni n g   o ’ zi n i   y o ’ q li g i   e h t i m o l n i   m at e m at i k   h is ob - k it o b lar   o rqali
a n i q las h g a   i m k o n   be r m a y d i.
Biri n c h i   t u rda g i   e h t i m o l n i   o b ’ e k tiv   e h t i m o l   d esa k ,   u   i q tis o d i y o t d a   k a m roq
u c h r a y d i,   i kk i n c h i   t u rda g i   e h t i m o l   s u b ’ e k t i v   e h t i m o l   b o ’ li b ,   b iz n es g a   xo s d ir.   H a m
o b ’ e k tiv   v a   h a m   s u b ’ e k tiv   e h t i m o llar   ta v a kk alc h ilik   d araj a si n i       i f od al a s h d a       v a
ta n lashda      foydala n ila d i.     O b ’ e k tiv      e h t i m o l   o ’ rtacha   q i y m at n i   a n i q las h g a   y o rd a m
b ers a ,   s u b ’ e k t iv   e h t i m o l   o li n is h i   m u m k in      b o ’ l g an      n atijalarni n g      o ’ z g aru v c h a n lik
m ezo n i n i      a n i q la s h g a   y o rd a m   b e r a d i.     T a v a kk alc h ili kn i   m i qdo riy   a n i q lash    u c hu n
b iror     voq e a   y ok i   hod is a n i n g   o lib   k elis h i   m u m k in   b o ’ l g an   o q i b atlarini         v a   b u
oq i b atlarni n g   eht i m o li n i   bili s h   kerak   b o ’ la d i.    
K utiladi g a n   m i q d o r   -   b u   m u m k i n   b o ’ l g an   b archa   n atijalarni n g   o ’ rtacha
o ’ lc h a ng an   q i y m atlar i . Bu   y erda   h ar   b ir   n atija n i n g   e h ti m o li   u s h b u  m o s   qi y m atl a rni n g
takr o rlani s h   cha s t o tasi   y ok i   o ’ lc hov i.n	
E(
  X   )  
  	  
1  	x1   	 
2  	x2    
 
  	 
n  	xn   
   
i   x
i   
,	
i
 	1
B u   y erda: x
i   -   m u m k in   b o ’ l g an   n atija;
n
  i   -   u s h b u   n atija n i n g   p a y d o
b o ’ lish   eht i m o l i ,  	
	  
i	
i
 	1	
  	1  
.
Masalan,   f i r m a   y a ng i   m a h s u l o t   is h lab   c h i q a r m oq c h i,   a g ar   f i r m a n i n g   y a ng i
m a h s u l o ti   b o z o rda   m uv a ff a q i y at g a   eris h sa,   h ar   b ir   a k siyani   10 00 0   s o’ m d an   s o tish
m u m k i n ,   a g ar   m uv a f faqiyatga   eris h m a s a,  b ir   a k si y a   u c hu n  10 0 0   so ’ m   o li n a d i.   Fi r m a   m a h s u l o ti n i n g   bo z o rda   m uv a ff a q i y at g a   eris h ish e h t i m o li     0 ,6     g a     te n g
b o ’ lsa,    k ut ila d i g an   d i v i d e n d   q i y m a ti    qu y i d a g ic h a
a n i q la n a d i:E(
  X   )     	0,6    1000 0     	0,4    100 0     	6400
so ’ m /a k s i y a.
Chetlani s h   -   b u   h a q i q iy   n atija   b il a n   ku tila d i g an   n at i ja   o ’ rtasi d a g i   f arq
b o ’ li b ,   u   ta vakk alc h ili kd an   ( y o ’ qo tis h d a n )   d arak   b eradi.   Us h b u   f arq   q a n c h a   k atta
b o ’ lsa   y o ’ qo tis h ,   y a ’ n i   ta v a kk alc h ilik   h a m   s h un c h a   y uqo ri   b o ’ la d i.   Far a z   q il a y lik
ta db irk o rni n g   b ir   o y lik   s o l i q   t o ’ l ov i   40 0   m i n g   s o ’ m ,   s o l i q   t o ’las hd an   q o c hg a n lik
u c hu n   j ar i m a   1 0   00 0   m i n g   so’ m .   A g ar   s o l i q   i n s p e k siyasi n i n g   y as h irgan   s o l i qn i
a niq lash   e h t i m o li   1 / 5    bo ’lsa,   ta db irk o r  u c hu n   natija n i n g   k u tila d i g an   q i y m ati:
E   (x)   q   4 /5   ×   40 0      1 /5   ×   1 0   0 0 0   q   32 0      200 0   q      1   6 8 0   m i n g   s o ’ m . D e m a k ,
s o li qd an   q o c h ish   tad b irk o rga   fo y d a   keltiris hd an   k o ’ r a   z a ra r li   eka n .
N o a ni q   ho lat   n atijalarini n g  m u m k in   bo ’lgan   c h e g aral a ri   –  o ’zgaru v c h a n lik  d eb
atalad i .   Faraz   q ila y lik   tala b a   o ’ q is h d an   k e y in  q o ’s h i m c h a ish   izla y a p ti.   U n i n g   u c h u n
i k k ita   v ariant   m a v j ud .   Biri n c h isi,   f i r m a d a       s o tish       bo ’ y ic h a       m e n e d j er       bo ’lib
is h las h ,     und a      s o til g a n  m a h s u l o t d an   %   shakli d a   m a o sh   o la d i.   A g ar   t ov ar   a y la n m a si
y a x s h i   bo ’lsa,   o y i g a   1   50 0   m i n g   s o ’ m ,   y o m o n   ho lat d a   esa   80 0   m i n g   s o ’ m   m a o sh
o lish e h t i m o li   b o r.   Soti s h   ha j m i n i   ya x s h i   y o k i   y o m o n   b o ’lish   e h t i m o li   1/ 2 .  22Us h b u   for m u la d an  fo y d ala n ib   q u y i d a g i   ja dv al d a   i kk ita   d ar o m ad  m a nb ai   u c hu n
h a q i q iy   n atijalarni n g  ku tila d i g an   n atij l ardan   c h etla n is h i ni  t op a m i z   (3 .3 - j a dv al ) .
3.3-  	
Ja	dv al
H a qiqiy   natijal ar ni   k utiladi g a n   na t ijal a rd a n   che t l a n i sh i ,   m ing  	
so’	m	da
Is h   j o y i So t u v d a n   foiz  s ha k l i d a Qa t ’iy   o k l a d   s ha k l id a
na t i j a C h e t la n i s h na t i j a c h e t lan i s h
B i r i n c h i 1   5 00 350 800 350
I k k i n c h i 900 2 0 70 0 180
Man b a:   s h artli   ra q a m l a r
1     q   0 ,5   (1 50 0      1   1 5 0 ) 2  
Q   0 ,5   (8 0 0      1   150 ) 2  
q   6 1   2 5 0   Q   6 1   25 0   q
12 2   5 0 0 .	

 	2
q   0 ,9   (9 0 0      880 ) 2  
Q   0,1   ( 70 0      880 ) 2  
q   3 6 0   Q   3   24 0   q   3   600 .
K o ’ r i n ib   t u rib d i k i,   h ar   i kk ala   v ariant   d is p ersi y alari   k es k in   f arq   q ila d i. A g ar   b u
d is p ersi y alarni   kv a d rat   i l d iz d an   c h i q arsak   sta n d art   (o’rta c h a  kv a d rat)   chetla n ish   h o sil
bo ’ladi.
Sta nd art   c h etla n ish   ( o ’ rtacha   kv a d ratik   c h etla n ish   h a m   d e y ila d i),   b u
d is p ersi y a d an   o li ng an   kv a d rat   il d iz g a   te ng ,   y a ’ n i:      	

sta n d art   c h etla n is h .	  2   
,   b u   y erda     
-
Biri n c h i    ish    j o y i    u c hu n    s t a nd art    c h etla n ish  s o’ m. 
1	
	
122500   	350
X udd i   s h u n d ay   y o ’ l   b ilan   i kk i n c h i   ish   j o y i   u c hu n   s ta nd art   c h etla n ish	

 
2
 360 0     	
60
s o’ m .
Bu   s h u nd an   d ar a k   b eradi k i,   b irinc h i   v ariant d a   i kk i n c h i   v ariant g a   n is b atan
ta v a kk al c h ilik   ( r is k )   y uqo ri.   Ik k ala   m ezon   h am   b u   y erda   b ir   h i l   v azi f a n i     b ajar a d i,
g ap     u larni n g     q a y si     b iri     fo y d ala n is h d a   o ’ ng ’ a y li g i d a.   K o ’ rinib   t u rib d i k i   i kk ala
ho l d a   h a m   i kk i n c h i   i s h   j o y i   b i rinc h i g a   q araga n d a   k a m roq   tava kk alc h ili kk a
(y o ’ qo tis h g a)   e g a.   T ava k k a lchil i k k a   b o ’ l ga n   m u n o s a b a t
Y uqo rida g i   m is o l d a n   ko ’ rdi k k i,  k i m   t a v a kk alc h ili kk a   b o ris hg a   m o y il  b o ’ l m asa,
i kk i n c h i   ish   j o y i g a   bo rad i ,   n i m a   u c hu n   d e g a nd a   b u   ish   j o y i d a   ku tila d i g an   dar o m ad
k a m roq   tava kk alc h ilak   bilan   b o g ’ li q .
In son lar   ta v a kk alc h ili kg a   bo ris hg a   ta y y o rligi   b o ’y i c h a   u ch   t u rga   b o ’ li n a d i:
ta v a k a l c h ili kg a      bo ris h g a      m o y il,      t a v a kk alc h ili kg a     bo ris h g a   q ars h i,   y a ’ n i   m o y il
e m as   va   ta v a kk al c h ili kk a   be f arq   q ara y d i g an   in son lar.
Tava kk alc h ili kg a   q ars h i   b o ’ l g an   i n s o n   d e g a nd a   s h und ay   i n son   t u s h un ila d i k i,
ku t ila d i g an   d ar o m ad   b erilga nd a,   u   t a v a kk a l c h ilik   b ilan   bo g ’ liq   n atijalarga   n is b ata n ,
k a fo la t la ng an   n atija n i   u s t u n     k o ’ radi.   A g ar   ta v a kk alc h ili kg a   q ars h i     i n s o n n i
ist e ’ m o l c h i    d eb     q ara s ak     v a     u     o la d i g an   d ar o m a d i g a ist e ’ mo l   t ov arlar   m a j m u asi n i
s o tib   o li b ,   un i   ist e ’ m o l   q ilis h d a n   m a ’ l u m   d a r aja d a   n af   o la d i   d e b   f araz   q ilsa k ,   b iz
ist e ’ m o l c h i n i n g   ta v a kk alc h ilik   b i l an     bo g ’ liq   d ar o m a d i n i n g   n a f lik     d araj a si   b ilan
q a nd ay  bo g ’ liq   eka n li g i n i   k o ’ ris h i m iz   m u m k in   ( 8 . 1 - ra s m ).
Na f l i k
da r a j as i
68
64
58
50
40
0      
1 0    2 0     3 0     
40 7 0      Dar o m a d
( m i n g   s o ’ m )
  T ava kk a lchilik k a   m oy il   b o ’ l m aga n   hol a t
Tava kk alc h ili kk a   q ars h i   i n s o n   d ar o m a d i   p ast   d araj a d a g i   c h e k li   n a f li kk a   e g a
e k a n li g i n i     k o ’ r a m i z .     Ra s m d an     ko ’ r ish     m u m k i nk i,   h ar     b ir   b irlik   qo ’s h i m c h a
d ar o m a dg a   t o ’g’ri   k ela d i g an   qo ’s h i m c h a   n a f lik   d ar o m ad   o s h is h i   b ilan   k a m a y ib
bor m oqd a.   M asala n ,   2 0 - 3 0   m i n g   s o ’ m lik   d ar o m a d                      o ralig’i d a g i  h ar   m i n g
s o ’ m   d ar o m a d g a   0 ,8   b irlik   n af   t o ’g’ri   k elsa,   40 - 70   m i n g   s o ’ m lik   o ra l i g ’ida
d ar o m a dg a   0 , 1 3   n af   b irligi   t o ’g’ri   k e l y a p ti.   C h e k l i   n a f li kn i   k a m a y i s h i   i n sonlar d a
ta v a kk alc h ila kk a   s al b iy   m uno sa b ati n i   ku c h a y tiradi.   S hun i n g   u c h u n   h a m
t a v a kk alc h ili kg a   b o ris hg a   m o y i lli kn i n g   y o ’qli g i   ko ’pc h ilik   i n s o n larga   x o s d ir. Tava kk alc h il i k  u lar   u c hu n   o g ’ir si n ovd e k   h is o b l a n a d i   v a   u lar   m a ’ l u m   k o m p e n sa t siya
bo ’lga nd a g i n a ta v a kk alc h ili kk a   b o ris h i   m u m k i n . Tava kk alc h ili kk a   b e f arq   q aray d i g an   i n son   s hund ay   i n son   h is o b la n a d i k i,
ku tila d i g an   d ar o m ad   b erilga nd a,   u   k a fo latla ng an   n atija   b ilan   ta v a kk alc h ilik   b i lan
bog ’liq   n at i jalarni   ta n las h g a   b e f arq   q ara y d i.   Tava kk alc h ili kk a   n e y tral   q ar a y d i g an
i n s o n   u c hu n   o ’ r tac h a   fo y d a   m uh i m  h is o b la n a d i.
O ’ rt a c h a   q i y m at g a   n is b atan   c h e k l a n is h lar   b i r - b iri   b ilan   q is q arib,   u m u m i y
c h etla n is h lar   no l g a   te n g   b o ’ l g a n i   u c hu n   h a m   u s h b u   c h etla n is h l a r   un i   q izi q ti r m a y d i .
Tava kk alc h ili kk a   b e f arqlik   k o o rdi n ata   bo s h i d a n   c h i q a d i g an   t o ’ g ’ ri   c h iziq   si f ati d a
i fo d ala n is h i   m u m k in   (8 . 2 - ra s m ) .
Dar o m a dn i n g   b ir   te k is d a   o ’ z g aris h i   u m u m i y   n a f li kn i   t o ’ g ’ ri   c h iziq   b o ’y ic h a
o ’ si shg a   o lib   k ela d i.   Ta v a kk alc h ili kk a   m o y il   b o ’ l g an   i n s o n ,   s h und ay   i n s o n
h is o b la n a d i k i,   ku tila d i g an   d ar o m ad   b erilga nd a   u   k a fo latla ng an   n at i ja g a     k o ’ ra
ta v a kk alc h ilik   b ilan    bo g ’liq   n a t ija n i    u st u n
k o ’ radi.
U m u m iy
na f l i k
80
60
40
20
1 0   
2 0     3 0      40
Dar o m a d
( m i n g   s o ’ m )   T ava kk a chilik k a   befarql i k     
Tava kk alc h ili kk a   q izi q a d i g an   i n son   und an   b a h ra   o la d i.   B u nd ay   t u rda g i
i n s o n larga   o ’ z   ta qd irini   si n ab   k o ’ ris hd an   b a h ra m a n d   b o ’ lish   u c h u n   b arqaror
d ar o m a d d an  vo z   k echa   o la d i g an   i n sonlar   k iradi.   Ular   y u tish e h t i m o li g a    y uqo ri    b a h o
b erib     y u b o radilar.     Tava kk a lc h ili kk a     m o y illik   g rafi g i   k e s k in   s u r ’ at d a   o rtib
b o ra y o t g an   p arab o la   g raf i g i   o rqali   i fod ala n ishi
m u m k in   ( 8.3 - ra s m ) .
U m u m iy
na f l i k
40
25
11
5
                                              1 0
20 3 0   40
Dar o m a d
( m i n g   so ’ m )
T ava kk a lchilik k a   m oy illik
Ha y o t d a   v a   u m u m a n   b archa   bo z o r   s u b ’ e k tl a ri t a v a kk alc h ili k n i   e ’ ti bo rga   o la d i.
K o ’ c h alarda g i,   bo z o rla r d a g i   h ar   x il   f irib g arlar   ta v a kk alc h ili kk a   m o y il   i n s o n lar
h is o b i d an   b o y lik   o rtti r sa,   s u g ’ u rta   k o m p a n i y a lari     ta v a kk alc h ili kk a     m o y il
b o ’ l m a g an    i n s o n larni  y o ’ qo tis h larini   k a m a y tiris hg a   xi z m a t   qila d ila r .
  T ava k k a lchil i k ni   ( y o ’q o tishl a r n i)   p a s a y tirish
Tava kk alc h ili kn i   p asayti r is h n i n g   qu y i d a g i   t u rla r i   m a v j ud :   d i v ersi f i k atsiya,
s u g ’ u rtalas h ,     ta v a kk alc h il i kn i     b irlas h tir i s h ,   ta v a kk alc h ili kn i   ta q s i m l as h ,   a xbo rot
izlas h ,   f y u c h ers,   o p si o n ,   x e d jerlash   v a  bo s h q alar.
Di v ersif i k a tsi y a   u s u li d a   ta v a k k alc h ilik   b ir   n echa   t ov arla r g a   ta q s i m la n a d i,
y a ’ n i   b iror   t ov arni   s o tish   (s o tib   o lis h )   yu qo ri   ta v a kk alc h ilik   b ilan    b o g ’ liq    b o ’ lis h i
bo s hq a     b ir     t ov arni     s o ti s hd a n     (s o tib     o li s hd a n )   b o ’ la d i g an   tava kk a lc h ili kn i
k a m a y t i r i s h g a   olib   kela d i. Masalan,   b iror   f i r m a   i k k i   x il   m a h s u l o t   is h lab   c h i q aradi.   M a ’ l u m k i,   b ir  v a q t n i n g
o ’ zi d a   i k k ala   m a h s u l o t   t u r i g a   b o ’ l g an   tala bn i n g   k a m a y ib   k etish   e h t i m o l i ,   u lardan
b ittasi g a   b o ’ l g an   tala bn i   k a m a y ib   k etish   e h t i m o li d an   y uqo ri.   K o ’ p   ho l l arda   b ir
t u rda g i   m a h s u l o t g a   b o ’ l g an   talab   k a m a y g a n d a i kk i n c h i   t u rda g i   m a h s u l o t g a   b o ’ l g a n
talab   o s h a d i.   quy i d a g i   3 .5- ja dv al d a
i kk i   tur d a g i   m a h s u l o t d an   oli n a d i g a n   dar o m a d lar   k elt i ri l g a n .
T o va rl a rni   s o tishd a n   t ush g a n   dar o m a d
T ova r l a r   t u r i Yoz    f a s li Qi s h   fas l i
1- t u r  ( m u z q a y m oq ) 15 0   m l n .   s o ’ m 5  m l n .   s o ’ m
2- t u r  ( ko fe   v a   i s s iq   c ho y ) 5 0   m l n .   s o ’ m 12 0   m l n .   s o ’ m
3.5  jadval  Man b a:   s h artli   ra q a m l a r      
Fi r m a   o ’ z   is h lab   c h i q aris h i n i   d i v ersifikat s i y a   q ilib   y o z   o y i d a   i kk i n c h i t u r   t ov ar
h is o b i d an   y o ’ qo ta d i g an   d ar o m a d i n i   b irinc h i   t u r   t ov arni   k o ’ p r o q   s o tish   h isobi d an
qop la y d i.   X udd i   s h und ay   q ish   f a s li d a g i   y o ’ qo tis h lar   i kk i n c h i     t ov ar     h is o b i d an
q o p la n a d i .     K o ’ rinib     t u rib d i k i     f i r m a   d i v ersi f i k atsiya   y o ’ li   b ilan   t a v a kk alc h ili kn i
k a m a y tird i .   Lek i n ,   d i v ersi f i k atsiya   t a v a kk alc h ili kn i   t o ’ l iq   y o ’ qo t m a y di ,   u   f a q at
k a m a y tira d i  xo l o s .
T a va kk a lchil i kl a r ni q o ’ shi s h   -   u s h b u   u s u l   tasodi f iy   y o ’ qo tis h larni  o ’ z g a r m as
x ar a ja t larga   a y la n ti r ish   o rqali   ta v a kk alc h i li kn i   k a m a y tiris hg a   q aratilga n .   M a ’ l u m ki ,
m u l kn i n g   o ’ g ’ irlani shi ,   s h a x s n i n g   k asal   bo ’ lib   is h g a   c h i q m asli g i ,   ta b iiy   of atlarni n g
bo ’ l is h i   tas o d i f iy   bo ’ l ib   u lar   j ud a   k atta   x araj a tlarga   o lib   k elis h i   m u m k i n .   U s hb u
n oxu s h   h od is a larni n g   oq i b atlari n i  k a m a y t iris hd a   sug ’ u rtani n g   a h a m i y ati   k atta.
O ’ z b e k ist o nd a   h am   ho zirgi   v a q t d a   ko ’ pg i n a   i n sonlar   o ’ z   h a y o tlarin i ,   m u l k i n i
sug ’ u rta l a y d ila r .   S ug ’ u rta   is h larini   y o ’ l g a   qo ’y ish   u c h u n   res pub li k a d a   m a x s u s
q o nun lar   is h l ab   c h i q il g an   v a   b ir   q at o r   d a v lat   va   nod a v lat   sug ’ u rta l ash   f i r m ala r i
f a o li y at   ko ’ rsa t m oqda .
S ug ’ u rtalas hd a ta v a kk alc h ili kn i  qo’ s h ish   s a m arad o r l i g i   s h u   b ilan  b el g ila n a d i k i ,
s u g ’ u rtalan g an   s h a x slar n i n g     ta v a k k alc h ili g i     b ir - b iri g a  b o g ’ liq   bo ’ l m asli g i   k erak.
T a va kk a lchil i kni   taq s i m l a sh   -     u s hb u     u s u l g a    k o ’r a     zar a r     ko ’ rish e h t i m o li
b ilan   bo g’ liq   bo ’ l g an   t a v a k k alc h ilik   b ilan   q a t n as huv c h i su b ’ e k t l ar   o ’ rtasi d a   s h und ay
ta q s i m la n a d i k i ,   oq i b at d a   h ar   b ir   s u b ’ e k t n i n g   ku tila d i g a n   y o ’ qo tis h i   n is b atan   k ic h ik
bo ’ la d i.
Us h b u   u s u l d an   f o y d ala ng an   ho l d a   y irik   m o l i y a   k o m p a n i y alari   k at t a
m a s sh ta bd a g i   l oy ih alarni   v a   il m i y   iz l a n is h larni   ta v a kk alc h ili kd a n   q o ’ r q m as d an
m o l i y alas h tiradil a r . 4.As i mm e tr i k   ax b o r o tla s h ga n b o z o r  va uning  oqibatlari
  A xbo rot   b ilan   t a ’ m i n l ash   h a m   ta v a kk alc h ili kn i   k a m a y tiradi.   N i m a   u c hu n
d e g a nd a,   a xbo rot n i n g   y etis h m a sli g i  no t o ’ g ’ ri   q aror   q a bu l   q ilishga  o lib   k ela d i.   H o zirgi
v a q t d a   a x bo rot   as o siy   ta q c h il   res u rslardan   b iri   bo ’ li b ,   un i   o li s h   u c hu n   h a q   t o ’ lash
k erak,   y a ’ n i   a xbo rot   o lish   x araj a t   b ilan   bo g ’ li q ,   b a ’ zi     a xbo rotlar   n i ho y at d a   q i m m a t
t u radi.    S hun i n g   u c hu n    h a m   k e r a k li  b o ’ l g an   a x b o rot d a n   q a n c h a   oli s h   kerak   d e g a nd a,
un i n g   che k li   x araj a ti   b ilan c h e k li   na f i n i   s o lishti r ib   k o ’ rish   kerak   b o ’ la d i.
As i mm e tr i k   ax b o r o tla s h ga n   b o z o r .   As i m m et rik   a xbo rot   -   bu   s h und ay
ho lat k i,   bo z o rda g i   b o z o r   s u b ’ e k tlari   o ’ r tasi d a   b o ’ la d i g an sa v d o - s o ti qd a   u larni n g   b i r
q i s m i   k erakli,   m uh i m   a xbo rot g a   e g a,   qo l g an   q i s m i   e s a e g a   e m a s .
B o z o rda g i   t ov arla r n i   ta q s i m la n is h i  op t i m al   b o ’ lis h i   t o v arlar   n arxi   v a t ov ar   t o ’ g ’ risi d a
q a n c h alik   t o ’g’ ri   a xbo rot   b eris h i   b ilan   bo g ’ l i q .   Ra q ob atlas hg an   b o z o rni
q araga n i m i z d a   b iz   a xbo rot n i   s i m m e trik   ravi shd a   ta q s i m la ng a n ,   y a ’ n i   s o t u v c h ilar   v a
s o tib   o l uv c h i l ar   a xbo rot   b ilan   t o ’ l i q   t a ’ m i n la ng a n ,   d eb   f araz   q il g an   e d i k .   B u nd ay
ho lat d a   n arxlar   s o tila d i g an   n e ’ m atl a rni n g   alternativ   x araj a tlari   t o ’ g ’ risi d a   t o ’ liq
a xbo rot   b eradi.   A n iq  v a   t o ’ liq   a xbo rot n i n g  b o ’ lis h i   bo z o rda g i   n e ’ m a tl a rni n g   op t i m a l
ta q s i m la n is h i g a   y o r d a m   b eradi.   Lek i n ,   bo z o rda   a hvo l   b u t un lay   bo s h q ach a .
S o t uv c h ilar    o ’ z     t ov arla r i     si f ati n i     y a x s h i     b ilsa d a,     u s h b u     a x b o ro t n i  x arid o rdan
y as h ir ad i.   X udd i   s h u nd ay   x arid o rlar   h a m   o ’ zlarini n g   bo z o rdagi   h att i - h arakatlarini
y as h irib,   h ar   x il   y o ’l   b ilan   savd o - s o t i qd a   b ir   t o m on l a m a   y u t uqq a   eris h is h g a   h arakat
q ila d i.   B o z o r   n arxi   o ’ zi d a   j ud a   k o ’ p   a xbo rtni   m u j as s a m l as h tiradi.   Us h b u   a x b o rotni
bo z o r   q at n a s h c h ilari   q a n c h a   t o ’ liq     b ilsa,   sa vd o - s o tiq   i kk i   t o m o n   u c hu n   s h un c h a
s a m ara l i   b o ’ la d i,   y a ’ n i   i kk i t o m o n   h a m   m a k s i m a l   fo y d a   k o ’ radi.   Yuqo rida g i d an  k elib
c h i q ib   a y tish   m u m k i nk i,   bo z o rda   a xbo rotlar   as i mm e trik   (t o ’ li q )   b o ’ l m a g a n li g i   u c hu n
bo z o r   m e x a n i z m i   h a m   et a rli   d a r aja d a   m uk a m m a l   e m a s.
B o z o r      i q tis o d i y o ti     s h a k lla ng an     d astla bk i      d a v rla r d a    ―iste	'm	olch i e h ti y o t
c ho rasi n i   ko ’ r sin   (ca v eat  	
venditor)‖  qo i d asi   a m al d a   bo ’lga n .   Ya' n i   s o t uv c h ilar
t ov a rni n g     f a q at     s i f ati     b ilan     b o g ’liq     c h e k la ng a n   x arakteristi k asi g a   j a vo b   b erga n .
H o zirgi   kund a  	
―sotuvch i   e h ti y o t   c ho rasi n i   k o ’ rsin   (caveat  	em	ptor)‖  qo i d asi   k irib
k el d i,   y a' n i   s o t uv c h i   t ov arn i n g   si f atsizli g i   y ok i   x arid o rga   y et k azg a n   m odd iy   v a
m a ' n a v iy zar a r i   u c hu n t ovo n   p u li   to ’ las h i   kerak.
  Ma hsul o t   sif a ti   n oa niqli g i.   Faraz   q ila y li k ,   bo z o rda   fo y d ala n il g an
a v t o m ob illar   s o til a d i.   Mas h i n a n i n g   ho lati   (si f at i )   o ’ r t a c h a   ho lat d an   y uqo r i   bo ’lsa
y a x s h i   a v t o m ob il,   p ast   bo ’lsa   -   y o m o n   a v t o m o b il   (u shb u   m as a l a n i
197 0   y il d a   b irinc h i   bo ’lib   a m e rikal i k   o l i m   A .Akerl o f   o ’rga ng a n ).   Ya x s h i
a v t o m ob illarni n g   nar x i n i   s o t uv c h ilar   500 0   d o ll.   v a   iste ' m o l c h ilar   560 0   d o ll.
b a ho la y d i lar.   H o l a ti   o ’ r ta d an   p ast   a v t o m ob ill a r   n arxi n i   esa   m o s   ravi shd a
300 0   v a   3 5 0 0   d o llarga.   A g ar   bo z o r d a   i kk ala   k ate go ri y a d a g i  a v t o m ob illar   s o n i     b i r -
b iriga     t e n g     bo ’lsa,     a v t o m ob il n i n g     o ’ r tac h a     n arxi     400 0     do l l .   bo ’ladi.   Us h b u
ho l at d a   y a x s h i   a v t o m ob il n i   h a m ,   y o m o n   a v t o m ob il n i   h a m   s o tib   oli s h   eht i m o l i   50
fo iz g a   ten g .
Ma hsul o t sif a ti   n oa niqli g i.   Faraz   q ila y li k ,   bo z o rda   fo y d ala n il g an a v t o m ob illar
s o til a d i.   Mas h i n a n i n g   ho lati   (si f at i )   o ’ r t a c h a   ho lat d an   y uqo r i   bo ’lsa   y a x s h i
a v t o m ob il,   p ast   bo ’lsa   -   y o m o n   a v t o m o b il   (u shb u   m as a l a n i
197 0   y il d a   b irinc h i   bo ’lib   a m e rikal i k   o l i m   A .Akerl o f   o ’rga ng a n ).   Ya x s h i
a v t o m ob illarni n g   nar x i n i   s o t uv c h ilar   500 0   d o ll.   v a   iste ' m o l c h ilar   560 0   d o ll.
b a ho la y d i lar.   H o l a ti   o ’ r ta d an   p ast   a v t o m ob ill a r   n arxi n i   esa   m o s   ravi shd a
300 0   v a   3 5 0 0   d o llarga.   A g ar   bo z o r d a   i kk ala   k ate go ri y a d a g i  a v t o m ob illar   s o n i     b i r -
b iriga     t e n g     bo ’lsa,     a v t o m ob il n i n g     o ’ r tac h a     n arxi     400 0     do l l .   bo ’ladi.   Us h b u
ho l at d a   y a x s h i   a v t o m ob il n i   h a m ,   y o m o n   a v t o m ob il n i   h a m   s o tib   oli s h   eht i m o l i   50
fo iz g a   ten g .
Bir o q    s o t uv c h ilar   o ’zla r i n i n g   a v t o m ob ili  si f ati n i    y a x s h iroq   b ila d i,  x arid o rlar
bund ay   a xbo rot g a   e g a   e m a sla r .   Ya x s h i   m as h i n a   s o t uv c h ila r n i
400 0   d o ll.  n arx  q a no atla n ti r m a y d i.   Y o m o n   m as h i n a   s ot uv c h ilarni   e sa   400 0  do ll.   n arx
q a no atla n tiradi   v a   bu   narx   u lar   ku t g an   nar xd an   anc h a   y uqo ri.
B o z o rda   as i m m et r ik   a x b o rot   b o ’lgan   s h aroit d a   a v t o m o b il   bo z o rida g i   n arx
a v t o m ob il   s i f ati   t o ’g’risi d a   t o ’liq   a xbo rot n i   b e r m a y d i,   n atija d a   bo z o rda g i   sa vd o -
s o ti q larni   no ratsi on al   bo ’lis h i g a   o lib   k ela d i.   Ya x s h i   a v t o m ob il   e g alari   o ’z
a v t o m ob ill a rini   400 0   do llarda   s o tis h d an   v o z   k echa d ilar.   O q i b at d a   y a x s h i
a v t o m ob ill a r   ta k li f i   k a m a y a d i.   Y o m o n   a v t o m ob illar   n arxi   y uqo ri   bo ’lga n i   u c hun ,
u larni n g   t a k li f i   o s h a d i.   B u nd a y   ho lat d a   y a x s h i   avt o m ob il   oli s h   eht i m o li   50   fo iz d an
n o l g a   tu sh ib   keta d i
Su g ’ urtal a sh   b o z o ri.   S u g ’ u rtala s h   bo z o rida   h a m   a v t o m ob illar   bo z o rida g i
ho lat n i   ku zatish   m u m k i n .   S u g ’ u rta   q ili n a d i g an   s h a x s   o ’ zi n i n g   s ug ’ u rta   o b ’ e k ti
t o ’ g ’ risi d a   s ug ’ u rtalo v c h i g a   q araga n d a   k o ’ p roq   a xbo rotga   e g a.   S hun i n g   u c h u n   h a m ,
b u   y erda   zai f ro q ,   so g ’ li g i   y a x s h i   b o ’ l m a g an   s h a x slar   k o ’ p roq   s u g ’ u rta   k o m p a n i y asi
x i z m ati d an   fo y d ala n is h g a   h arakat   q ila d ilar.   Us h b u   ho lat   s u g ’ u rta   k o m p a n i y alarini
s u g ’ ur ta   n arxi n i   o s h is h i g a  o lib   k ela d i   v a   y u q o ri   s u g ’ u rta  n arxi   o ’ z   n a vb ati d a so g ’ li g i
y a x s h i   b o ’ l g a n s h a x slar n i   s u g ’ u rtalas hg a   b or m asli g i n i   k u c h a y tiradi.
Ma ’ n av iy   ta va kk a lchil i k   (y o ’ q o tish)   -   y o ’ qo tis h lar   s u g ’ u rta   k o m p a n i y asi
t o m on i d an   t o ’ liq   q o p la n is h i g a   i s hon i b   vu j u dg a   k elishi   m u m k in       b o ’ l g an
y o ’ qo tis h lar     e h t i m o li n i      o n g li      r a v is h d a      o s h iris h g a i n til uv c h i   s h a x sla r n i n g   hatt i -
h arakati.
In son lar   o ’ z   h a yo ti n i,   m u l k i n i   s u g ’ u rtalaga nd an   k e y i n ,   o ’ zi n i n g   h a y o ti g a,
m u l k i n i n g     sa q la n i s h i g a     k o ’ p i n c h a     b e f arq     q aray     bo s h la y d il a r.   Ular s ug ’ u rtalas hg acha   q ili n a d i g an   e h ti y o t - c ho rala r n i   b aj a r m ay   q o’ y a d ila r .   B u nd ay   ho lat
ta v a kk alc h ili kn i   ku c h a y tiradi   v a   i n s o n   o ’ zi n i   s u g ’ u rta   q il g a n   voq e a - hod isalar n i n g
s od ir   b o ’ lish   ehti m o li n i   o sh is h i g a   o l ib   kela d i.
B a ’ z i   b ir   nopo k   i n s o n lar   y uqo ri   s u g ’ u rta   h a q i   o lish   m a q sa d i d a,   o n g li ravi shd a
o ’ zi n i n g   es k i   u y i n i   y oq a d i,   m u l k i n i   y aro q siz   ho lat g a   k eltiradi   v a   h atto   o ’ z
qarin d o s h larini   o ’ l d iris hg acha   bo radilar.
M a ’ n a v iy   y o ’ qo ti s h larni   qu y i d a g i   y o ’ llar   o rqali   k a m a y t i rish  m	um	kin :
s u g ’ u rtalana d i g an       s h a x slar n i       y a x s h iroq       te k s h iris h ,      	
m i	jozlarni   y o ’ qo tis h lari
b o ’ y ic h a     k las s i f i k atsiya     q ilish     as o s i d a     s u g ’ u rta    	
badali	n i   d i f f erents i atsiyalash
( y a ’ n i ,   y o ’ qo tis h i   y uqo ri   b o ’ l g an   s h a x s   u c hu n  	
yuqo	ri
s ug ’ u rta   b a d ali   bel g ilas h );
y uqo ri   y o ’ qo tis h g a   e g a   b o ’ la d i g an   s h a x slar   b il a n   s u g ’ u rta   s h artn o m asi n i
t u z m a slik  (nark o m a n lar,   s p irtli    ic h i m l i k    ic h ib    a v t o m ob il  h a y d a y d i g an   s h a x slar);
y o ’ qo tis h n i   qi s m a n   q o p lash   s h arti   b ilan  	
sug’urtalas	h.
B o z o rd ag i   a s i m metr i k   a x b o r o tlar n i   y o ’ q o tish  	
yo’llari.
B o z o r     si g n a ll a r i .     B o z o rda     s o tila d i g an     t ov ar     t o ’ g ’ r i si d a,     t ov arni   is h lab
c h i q aru v c h i   f i r m a n i n g   n o m i   t o ’ g ’ risi d a g i   a xbo r o tlar,   t ov ar   m arka s i,   f i r m a   b el g isi,
f i r m a n i n g   ob r o ’ i,   t ov ar   si f ati   v a   k a fo lati   t o ’ g ’ risi d a g i   a xbo rotlar   bo z o r   si g n allari
b o ’ lib   x iz m a t   q ila d i   v a   b u   s i gn allar   t ov ar   s o tib   o lis h d a g i     ta v a kk a lc h ili kn i
k a m a y t i r a d i.     Masa l a n ,     s i z     s o tib     o l m oq c h i   b o ’ l g an   t ov ar   siz   b il g a n ,   si f atli
m a h s u l o t   i s h lab   c h i q aradi g an  f i r m a n i n g  m a h s u l o ti   b o ’ lsa,   s iz  m a h s u l o t n i   y o ’ q o tis h siz
s o tib   ola s i z.
A u k si o nl ar .      A u k si o n lar      h a m       a xbo rotlar d a g i      as i m m e tr i y a n i
y o ’ qo ta d i g an   bo z o r   h is o b la n a d i.   N oyo b   sa n ’ at   n a m un as i g a,   tez   bu zila d i g an
m a h s u l o tlarga   (s a b zav o t,   m e v a,   b a l i q )   n arxlar   s o tish   v a q ti d a   o ’ rnatila d i.
A uk si o n larni n g   a s o san   ik k i   turi   m a v j ud :   I ng liz   va   G o ll a n d   Au k si o n lari.
In g liz   a uk si o n i   -   b u   a uk si o n d a sta v k a   p ast d an   y uq o ri g a   q arab   o s h ib   bo radi   v a
b u   o s h i sh   ta k lif   q ili ng an   m a k s i m al   n arx d a   t ov ar   s o til gun c h a   d a v o m   eta d i.   Us h b u
a uk s i ond a   as o s a n sa n ’ at   n a m un al a r i,   zeb u - zi y n atlar   v a  hok azo l ar   s o tila d i.
G o lla n d   a uk si o n i d a   sta v k alar   y u q o ridan   p ast g a   q arab,   t ok i   t ov ar   m i n i m al
m u m k in   b o ’ l g an   n arx d a   sotilg u ng a   q a d ar   t u s h ib   bo radi.   Us h b u   a uk si o n d a   v a q t
m uh i m   a h a m i y at g a   e g a,   n i m a   u c hu n   d e g a nd a   a uk sionda   as o san   tez   bu zila d i g an
t ov arlar   s o til a d i:   gu llar,   sa b zavotlar,  m e v a l ar,   b aliq  v a   h ok azo l ar   s o tila d i.
G o lla n d   a uk sionida   m i n i m al   m u m k i n   bo ’ l g an   n arx   -   b irinc h i   e ’ l o n   q ili ng an
n arx n i n g   2 0     fo izi     h i s ob l a n a d i.   A g ar     t ov ar     u s h b u   n arx d a   h a m   s o ti l m asa,   u
s o t uvd an   oli n a d i.
Y op iq     a u k si o n     -     b u     a u k si o n d a     q a t n as huv c h ilar   b i r - b iriga     bo g ’ liq
b o ’ l m a g an   ho l d a   t ov ar   u c hu n   st a vk a lar   q o ’y a d i   v a   t ov ar   k i m   k o ’ p   sta v k a   q o ’y g an
b o ’ lsa,   u n g a   beriladi. H o zirgi   v a q t d a   is t e ’ m o lc h i  huquq i n i  h i m o y a   q il uv c h i   q onun lar is h l a b c h i q il g a n .
Bu      q onu n g a      k o ’ ra      i s t e ’ m o lc h i      s o tib      o li ng an      t ov ardan  fo y d ala n is h i  d a v o m i d a
k o ’ rgan   ji s m on iy   h a m d a   m a ’ n a v iy   y o ’ qo tis h larini   qop lashni   s o t uv c h i d an   talab
q ilis h g a  h a q i   bo r.  
Leki n ,   ist e ’ m o lc h i   huquq i n i   h i m o y a   q ilis h d a   o b ’ e k tiv   c h e g ara   b o ’lis h i   l o z i m .
Ri v o jla ng an   d a v latlarda   ist e ’ m o lc h i n i n g   y o ’ qo tis h i n i   q o p lash   s o tib   o li ng an   t ov ar
q i y m ati n i n g   u ch  b aro b aridan   o s h m a sli g i   k erak.
M a ’ l u m k i,   ist e ’ m o lc h i   huquq i n i   h i m o y a   q ilish   s o tila d i g an   t ov ar   v a
k o ’ rsatila d i g an  x i z m at   t o ’ g ’ risi d a   to ’liq   a xbo rot g a   e g a   b o ’ lis h n i   ta q o zo  q ila d i.   Leki n ,
bun d ay   a xbo rot n i   o lish   m u m k i n m i ,   d e g an   sa vo l   t u g ’ ila d i.   B u   y erda   ist e ’ m o l c h ilar
j a m i y ati   v a   om m a v iy   a xbo rot   vo sitalari   (gazet a ,   r a d i o ,   tele v i d e n ie),   qon u n
c h i q aru v c h i   v a   i j ro   et uv c h i   hok i m i y at   o rga n lari   m uh i m     rol   o ’y n a y d i.   A xbo rot
b eris hd a   f i r m a l arni n g   o ’ zi   h a m   k a tta   rol   o ’y n a y d ilar.   Leki n ,   a xbo rot   u c hu n   haq
t o ’ lash   kerak.
M a ’ l u m k i,   a xbo rotlar n i n g   j ud a   k atta   q i s m i   rekl a m a   s h a k li d a   k ela d i.
Leki n , rekl a m al a r  t o ’ g ’ ri   a xbo rot   b e r a d i m i   y ok i   y o ’ q m i   un i   a n i q lash   q i y i n . S hun i n g
u c hu n   h a m   b u   y e rda   as o s i y   m ezon   m a h s u l o t   si f ati   b ilan   un i n g   n arxi   o ’ rtasi d a g i
n is b at n i n g   op ti m a l   b o ’ lis h i d a d ir.   M a ’ l u m k i,   m a h s u l o t   si f ati n i n g   o s h is h i,   un i n g
nar x i n i   o s h iradi.
O lib   s o tarl i k   v a   uning   iqtis o di yo tda g i   o ’ rni.   Olib   s o tarlik   (sa vdog arla r )
d e g a nd a,   fo y d a   o lish   m a q sa d i d a   b iror   t o v arni   s o tib   o li b ,   u n i   y uqo ri   n arx d a   s o tish
f a o li y ati   t u s h u n ila d i.   Olib   s o tar l ar   bo z o r   s h aroiti d a   m uh i m   rol   o ’y n a yd ilar,   u lar
o rtiqc h a   t ov arni   s o t i b   o li b ,   q aerda   ung a   tal a b   k o ’ p     b o ’ lsa,     o ’ s h a     y erga     et k azib
b eradilar.     Bu     o ’ z     n a vb ati d a    t o v arga   b o ’ l g an   n arx n i   b u t u n   f azo   b o ’y ic h a   m a ’ l u m
d a r aj a d a   te k is   b o ’ lis h i n i   ta ’ m i n l a y d i.   Sa v d og arlar   ist e ’ m o l n i   v a q t   b o ’y ic h a   silji sh i n i
t a ’ m i n l a y d il a r.   Ular   q is h l o q   x o ’ j alik   m a h s u l o tlarini   y o z   f asli d a   s o tib   o li b ,   q ish
f aslida   s o ta d i,   y ok i   ser ho sil   y il d a   s o tib   o li b ,   qu r g ’ oq c h ilik   k e l g an   y il d a   s o ta d ilar.
Us h b u     h o lat     ist e ’ m oln i     m o ’ l - ko ’ l c h ilik     v a q t i d a n     t o v arlar     c h e k la ng an   v a q t g a
k o ’ c h iradi   v a   s h u   bilan   nar x larni n g   teki s las h uv i n i   t a ’ m i n l a y d ila r .
Tava kk alc h ili kn i   p asayti r s h d a   f y u c h erslar,   op si o n   v a   x e d jirlas h tiris h lar   h a m
m uh i m   r o l   o ’ y n a y d il a r.
Fyucher s l a r   -   b u   o l d i nd an   b el g ila ng an   n arxlarda   m a ’ l u m   m i qdo rda g i
t ov arla r n i  k elajak d a   m a ’ l u m  kund a   et k azish   u c hu n   t u zil g an   m udd atli s h artn o m a .
F y u c h ers     bo z o ri     y o rd a m i d a     q is h l o q     x o ’ jalik     m a h s u l o tlari,    kof e, s h a k ar   v a
bo shqa   t ov arlar   s o tila d i.   F yu c h ers   bo z o ri   y o rd a m i d a   is h b ila r m o n  m a ’ l u m   m i qdo rda g i
t ov arni   b u gu ng i   n arx d a   k elajak d a   m a ’ l u m   m udd at g a  q o ’y ish   uc hu n   s h artn o m a   tuza d i.
O psi o n   y ok i   m uk o fot g a   k o ’ ra   s a v do - s o tiq   -   b u   F y u c h ers n i n g   b ir   t u ri
b o ’ li b ,   ung a   k o ’ ra   b ir   t o m o n   ko m is s i o n t o ’ l o v   a s o si d a   b iror   t ov arni   k elajak d a   s o tib
o l ish    y ok i  s o ti s h   h uquq i n i   o l d i nd an   k elis h il g an   n arxda s o tib    o la d i.    S hun i  a y tish k e rak k i,     F y u c h ers   h a m ,     op si o n     h a m   t ov ar l ar   n arxi n i   va q t   bo ’y i c h a   teki s las h g a
y ord a m   beradi.
X e djirla s ht i rish    -    b u    o p eratsi y a    b o ’ li b ,    ung a    k o ’ r a    f y u c h erslar   bo z o ri   v a
op si o n lar   bo z o ri   y o rd a m i d a   b ir   ta v a kk a lc h ilik   bo shqa   b ir   ta v a kk alc h ilik   b il a n
qop la n a d i.   Us h b u   op eratsi y a n i n g   m oh i y ati   s h und an i bo ratki,   n arxlar   o ’ z g aris h i   b ilan
bo g ’ liq   ta v a kk al c h ilik ( y o ’ qo tis h la r ) sa vdog ar   z i m m as i g a   y uk latila d i.
Xu l o s a   va takliflar
Ushbu     Mikroiqtisodiyot     fanidan     menga     berilgan   “Asimmetrik
axborotlashgan   bozor   ”     mavzusidagi     kurs     ishini     tayyorlashda   men   bozor
iqtisodiyoti     s h aroiti d a   iste ' m o lc h il a r   t o m on i d an   h a m ,   is h lab   c h i q aru v c h il a r
t o m on i d an   h a m   s o t uv c h i   v a   x arid o rlar   si f ati d a   q aror   q a bu l   q ilis h g a t o’g ’ ri   k ela d i   v a
b u   q a bu l   q ili ng an   q arorlar   al b att a ,   m a 'l u m   d araj a d a g i   ris k l a r   (tava kk alc h ili k )   b ilan
b o g ’l i q   bo ’lis h i   m u m k i n .   N o a n i q lik   c h e k la ng a n   res u rslarni     s a m a rasiz
ta q s i m la n i s h i g a,   o rtiqc h a    sar f larga,    v a q t n i  y o ’q o tis h g a   olib   k ela d i.
Tad b irk o rlik k a     yok i      d ar o m ad     o l i sh      u c hu n     ti k i l g an      k a p ital n i n g   q i y m ati
k e lgu si d a   und an   o l i n a d i g a n   d ar o m ad   q i y m a ti g a   b o g ’l i q   e k a n ,   d e m ak   u   no a n i q lik   va
risk   ( t a v a kk alc h ili k )   b ilan   b   o ’lan g an   eka n .
Ri s k   (tava kk alc h i li k )   –   b u   h ar   q a nd ay   u s u l   b ilan   b a ho la n g an   e h t i m o lli k ,
n o a n i q lik   esa   ba ho lab   b   o ’ l m a y d i g an   h o lat.
N o a n i q lik   s h aroit i d a   q aror   q a bu l   q ilish   d e g a n d a,   t o ’ liq   a xbo rot   b o ’ l m a g a nd a
q aror   q a bu l   q ilish   t u s h un ila d i.   Bir o r   voq ea   y ok i   hod i s a   t o ’ g ’ risi d a   a xbo rot   t o ’ liq
b o ’ l m asa,   q a bu l   q ili n g an   q aror   sal b iy   oq i b atlarga,   y a ’ n i   m a ’ l u m   y o ’ qo tis h larga   o lib
k ela d i.   U s hb u   y o ’ qo tis h lar ta v a kk alc h ili kn i   b i l d iradi.
Tava kk alc h ili kn i   o ’lchas h n i n g   a s o si   e h t i m o l   t u s h un c h asi   b ilan   bog ’liq.
Eht i m o l   i kk i   t u rga   bo ’linadi:   m a te m a ti k ,   y a ’ n i   o l d i nd an   a n i q la s h   m u m k in   b o ’lgan
eh t i m o l   va   stati s tik   e h t i m o l .
K utiladi g a n   m i q d o r   -   b u   m u m k i n   bo ’l g an   b archa   n atijalarni n g   o ’ r tac h a
o ’lcha n g an   q i y m a tlar i .   C hetlani s h   -   b u   h a q i q iy   n atija   b il a n   ku tila d i g an     n ati j a
o ’ r tasi d a g i    fa r q    bo ’lib,    u    ta v a kk alc h ili k d an ( y o ’q o tis h d a n )   d a r ak   beradi.
In son lar   ta v a kk alc h ili kg a   bo ris hg a   ta y y o rligi   bo ’yi c h a   u ch   t u rga   bo ’li n a d i:
ta v a k a l c h ili kg a      bo ris h g a      m o y il,      t a v a kk alc h ili kg a     bo ris h g a   q ars h i,   y a ’ n i   m o y il
e m as   va   ta v a kk al c h ili kk a   be f arq   q ara y d i g an   in son lar.
Tava kk alc h ili kn i   p asayti r is h n i n g   qu y i d a g i   t u rla r i   m a v j ud :   d i v ersi f i k atsiya,
s u g ’urtalas h ,     ta v a kk alc h il i kn i     b irlas h tir i s h ,   ta v a kk alc h ili kn i   ta q s i m l as h ,   a xbo rot
izlas h ,   f y u c h ers,   o p si o n ,   x e d jerlash   v a   bo s h q alar.B o z o rda   s o tila d i g an   t ov ar
t o ’ g ’ risi d a, t ov arni   is h lab   c h i q aru v c h i   f i r m a n i n g   n o m i   t o ’ g ’ risi d a g i   a xbo rotlar, t ov ar
m a rka s i,   f i r m a   b el g isi,   f i r m a n i n g   ob r o ’ i,   t ov ar   si fa ti   v a   k a fo lati   t o ’ g ’ risi d a g i
a xbo rotlar   bo z o r si g n allari   b o ’ lib   x i z m at   q ila d i   v a   b u   si g n allar   t ov ar   s o tib   o lis h d a g i
ta v a kk alc h ili kn i   k a m a y tirad i .   Kur     ishini     yozish   davomida       bozor     munosabatlari xaridorlar  va sotuvchilar  o’rtasida  ma’lumotlar  va  axborotlarga  bo’lgan   talabning
zarur ekanligini  tushunib  yetdim.
As o siy   ad a bi yo tl a r  ro’yxa	ti  va internet  resurslari.	
1.
  Toshkent     davlat     iqtisodiyot     universiteti.   B.T.Salimov,M.S.Yusupov
“Mikroiqtisodiyot”  fanidan  darslik .Toshkent 2019.121-145  betlar
2.
  Toshkent     moliya     institute.   Qosimov   N.S   “Mikroiqtisodiyot”     fanidan
ma’ruzalar  matni.Toshkent 2016
3.
  www.yandex.ru
4.
  www.fayllar.org
5. www.ziyonet.uz   internet  saytlari.

Asimmetrik axborotlashgan bozor

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский