Avesto va qadimgi manbalarda o'lkamizning nomlari

Информация о документе

Цена	16000UZS
Размер	403.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	10 Декабрь 2024
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

Alisher

Дата регистрации 03 Декабрь 2024

66 Продаж

Avesto va qadimgi manbalarda o'lkamizning nomlari

Купить

MUNDARIJA
KIRISH ....................................................................................................................3
I BOB. AVESTO HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR .............................6
1.1 «Avesto» haqida tushunchalar........................................... .......................6
1.2 «Avesto» - qadimgi tariximizni o'rganishda noyob manba .....................10
II BOB. AVESTO VA QADIMGI MANBAALARDA O'LKAMIZNING
NOMLARI ............................................................................................................14
2.1 “Avesto” – O’rta Osiyo tarixini o’rganish bo’yicha eng qadimgi yozma
manba .......................................................................................................... ............14
2.2 Avesto va qadimgi manbalarda o’lkamizning nomlari ...........................23
XULOSA................................................................................................................33
ADABIYOTLAR RO'YXATI................ ..............................................................34
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov o‘zining
“Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch” asarida yosh avlod qalbida yuksak
ma’naviyatni shakllantirishda ta’lim-tarbiya tizimining o‘rni yuksakligiga alohida
e’tibor qaratib “... farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash qobiliyatiga ega
bo‘lgan, ongli yashaydigan komil insonlar etib voyaga etkazish – ta’lim-tarbiya
sohasining asosiy maqsadi va vazifasi bo‘lishi lozim, deb qabul qilishimiz kerak” 1
,
- deb ta’kidlab o‘tadi.
Ma’lumki, axborot va bilimlar doirasi tez sur’atlar bilan kengayib borayotgan
hozirgi sharoitda barcha ma’lumotlarni faqat dars mashg‘ulotlari paytida
talabalarga etkazish vaqt nuqtai nazaridan amalga oshirish mushkul vazifa
hisoblanadi.
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, talaba mustaqil ravishda shug‘ullansa va o‘z
ustida tinimsiz ishlasagina bilimlarni chuqur o‘zlashtirishi mumkin. Talabalarning
asosiy bilim, ko‘nikma va malakalari mustaqil ta’lim jarayonidagina shakllanadi,
mustaqil faoliyat ko‘rsatish qobiliyati rivojlanadi va ularda ijodiy ishlashga
qiziqish paydo bo‘ladi.
Shuning uchun talabalarning mustaqil ta’lim olishlarini rejalashtirish, tashkil
qilish va buning uchun barcha zaruriy shart-sharoitlarni yaratish, dars
mashg‘ulotlarida talabalarni o‘qitish bilan bir qatorda ularni ko‘proq o‘z ustida
mustaqil ta’lim olish uchun yo‘llanma berish oliy ta’lim tizimida faoliyat olib
borayotgan professor-o‘qituvchilarning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Talabaning mustaqil ishi – muayyan fandan o‘quv dasturida belgilangan
bilim, ko‘nikma va malakaning ma’lum bir qismini talaba tomonidan fan
o‘qituvchisi maslahati va tavsiyalari asosida auditoriya va auditoriyadan tashqarida
o‘zlashtirilishiga yo‘naltirilgan tizimli faoliyatdir.
1
O'zbekiston respublikasi birinchi prezidenti I.A.Karimov
3

Arxeologlar qazishma usuli bilan ish ko`radilar. Ayniqsa yozuvlar paydo
bo`lmasdan burungi davr tarixini arxeologiya qazishmalarida topilgan buyumlar
to`ldiradi, arxeologiya qazishmasining natijalari matbuotda keng yoritib boriladi.
Katta qurilishlardao`tkaziladigan er qazish ishlarida arxeologiya buyumlariga
ehtiyot bo`lish yuzasidan ilmiy tushuntirishlar o`tkaziladi. Arxeologiya fani hali
boshqa fanlarga qaraganda yosh bo`lishiga karamasdan, dunyoda katta e`tibor
qozongan va hammani qiziqtirgan fandir. Tarixchilikning katta yutuqlaridan biri
arxeologiyaga katta e`tibor berganligi bilan belgilanadi. Jamiyat tarixi ishlab
chiqaruvchi kuchlarning rivoji va shu asosda ishlab chiqarish munosabatlarining
turli davrda o`zgarib borishidan iborat ekanligi fanda e`tirof etilgach, tarixni
ijtimoiy-iqtisodiy tuzumlarga ajratib davrlash masalasi kun tartibiga qo`yildi.
Tarixchilikda butun insonyyat tarixi quyidagi davrlarga bo`lib o`rganiladi: 1.
Ibtidoiy jamoa tuzumi davri. 2. quldorlik davri. 3. Feodalizm davri. 4. Kapitalizm
davri. Hozirgi fanning aniqlashiga ko`ra, kishilik jamiya-ti tarixi bir million yilga
yaqinlasha boradi. SHu uzoq davrning oxirg`i ming yillaridangina sinfiy jamiyat,
ya`ni quldorlik jamiyati vujudga kelgan bo`lib, unga qadar o`tgan davrlar ibtidoiy
jamoa davrini, ya`ni sinf paydo bo`lgunga qadar o`tgan davrni o`z ichiga oladi.
O`zbekistonda tarix fani rivoj topgunga qadar, birinchidan, tarixni ishlab chiqarish
usullariga qarab davrlashtirish yo`q edi. O`zbekistonda, umuman O`rta Osiyoda
ibtidoiy jamoa davri bo`lganligiga shubha bilan qaralgan edi. Ikkinchidan, O`rta
Osiyoga aholi eron va Shimoliy Hindiston tomondan ko`chib kelgan, deb taxmin
qilinar edi. quldorlik davri ham go`yo bo`lmagan, eng qadimgi zamonlardan tortib,
so`nggi Buxoro amirlari yamonigacha O`rta Osiyo xalqlarining hayotida o`zgarish
bo`lmagan, deb uqtirilar edi. Bundan tashqari jamoat o`lkashunosligiga mustaqil
ravishda tanga pullarni o`rganuvchi mutaxassislar — numizmatlar, muhrlarni
o`rganuvchilar sfragistlar, tamg`a (gerb)larni o`rganuvchilar — geraldistlar, tosh,
metall, sopol va yog`ochdagi yozuvlarni o`rganadigan olimlar-epigrafistlar, eski
asbob-uskunalar va qurol-aslaha hamda shu kabi narsalarni to`plovchilar ham
uyushadi. Maktab o`lkashunosligi esa maktablarda tarih inson va jamiyat fani
4

o`qituvchilarining bevosita rahbarligida tashkil qilinadi. Maktab
o`lkashunosligining a`zolari V-X (XI) sinflarning eng intizomli va a`lochi
o`quvchilaridan tuzilib, ular o`lka materiallarini to`rt guruhga bo`lingan holda
to`playdilar. To`plangan arxeologik, etnografik, toponimik va arxiv hujjatlari
maktab o`lkashunoslik va tarix muzeylarida namoyish qilinadi. Maktab
o`lkashunosligi ta`lim-tarbiyani turmush, ishlab chiqarish, yangi jamiyat qurish
tajribasi bilan uzviy bog`liq holda o`rganadi. O`qitish jarayonida o`lka
materiallaridan o`rinli foydalanish o`quvchilarning o`z o`lkasi tarixini bilib olishga,
chuqur bilim olishga, mustaqil ijod qilishga bo`lgan qiziqishini orttiradi va kelgusi
hayot yo`lini tanlab olishga yordam beradi.
Kurs ishi maqsadi: Avesto va qadimgi manbalarda o'lkamizning nomlari ni
chuqurroq o'rganish va yoritib berish .
Kurs ishi obyekti: Avesto va qadimgi manbalarda o'lkamizning nomlari
Kurs ishi predmeti: Avesto va qadimgi manbalarda o'lkamizning nomlari .
Kurs ishi tuzilishi: Kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
5

I BOB. AVESTO HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR
1.1 «Avesto» haqida tushunchalar
«Avesto» – jahon madaniyatining, jumladan, Markaziy
Osiyo va Eron xalqlari tarixining qadimgi noyob yodgorligidir. Avesto
(parfiyoncha: apastak – matn; ko pincha "Zend-Avesto", ya’ni "tafsir qilinganʻ
matn" deb ataladi) – Zardusht dinining Muqaddas kitoblari to plami.
ʻ Zardusht
diniga amal qiluvchilarning muqaddas kitobi sifatida Yagona Tangriga topinish
shu ta limotdan boshlangan. Bu kitob tarkibi, ifoda uslubi va timsollar tizimi bilan
ʼ
adabiy manbalarga yaqin turadi. «Avesto»da tilga olingan joy nomlari
( Varaxsha , Vaxsh )dan kelib chiqib, uning Amudaryo sohillarida yaratilgani
aniqlangan. Shu asosda uning vatani Xorazmdir degan qarash mavjud.
«Avesto» oromiy va pahlaviy yozuvlari asosida yaratilgan maxsus alifboda dastlab
to qqiz ho kiz terisiga yozilgan
ʻ ʻ 2
. Ilk nusxalari asosida sosoniylar (mil. ol. 7-3 asr)
davrida 21 kitob holida yig ilgan, bizgacha ularning chorak qismi yetib kelgan.
ʻ
Tiklangan matnga «Zand» nomi bilan sharhlar bitilgan.
«Avesto» to rt qismdan iborat:
ʻ
 Yasna («Diniy marosimlar»),
 Yasht (ma no jihatdan Yasnaga yaqin),
ʼ
 Visparad («Barcha Ilohlar haqidagi kitob»),
 Vendidad («Yovuz ruhlarga qarshi qonunlar majmuasi»).
Yasna tarkibiga kirgan madhlar «Gatlar» (ayrim manbalarda «gohlar») deb
nomlanib, ularni Zardushtning o zi yozgan deb taxmin qilinadi. Gatlar tarkibida
ʻ
Jamshid (Yima), Gershasp, Afrosiyob (Alp Erto nga) kabi afsonaviy qahramonlar
ʻ
hayoti lavhalari uchraydi. «Avesto» insoniyat sivilizatsiya tarixining ilk
sahifalarini tashkil etgani uchun jahon olimlarining e tiborini tortgan. U
ʼ
haqda F.Nitsshe , F. Shpigel , A. Mayllet , V. Bartold , E. Bertels , Yan Ripka , O.
2
Nabiev A. Tarixiy o`lkashunoslik. — T., 1996
6

Makovelskiy , I. Braginskiy v.b. xorijiy olimlarning tadqiqotlari mavjud.
O zbekistondaʻ «Avesto»ni o rganish qadimdan boshlangan. ʻ Abu Rayhon
Beruniy , Abu Jafar Tabariy , Abu Baxr Narshaxiy asarlarida «Avesto» ta limotiga
ʼ
va unda tilga olingan timsollarga murojaat mavjud. Bu nodir ilmiy asarlarning
qo lyozma va bosma nusxalari
ʻ O`R Fanlar Akademiyasi ShI jamg armasida ʻ
saqlanadi. Hozirgi o zbek olimlari
ʻ A.Qayumov , H. Homidov , M. Is’hoqov , N.
Rahmonov v.b.ning ilmiy tadqiqot va maqolalari e tiborli.
ʼ O zbekiston ʻ
Respublikasi hukumatning qarori bilan 2001-yilda «Avesto»ning 2700-yilligi
nishonlandi. «Avesto» vatani Xorazmda bog barpo qilindi, asarning o zbek
ʻ ʻ
tilidagi tarjimalari chop etildi, u haqda yangi tadqiqotlar yuzaga chiqdi.
Ko pchilik tadqiqotchilar fikriga ko ra, A. O rta Osiyoda, xususan Xorazmda
ʻ ʻ ʻ
miloddan avvalgi 1-ming yillikning 1-yarmida vujudga kelgan. A.da keltirilgan
geografik ma’lumotlar ham buni tasdiqlaydi. Mac, xudo yaratgan o lkalar sanab
ʻ
o tilar ekan, boyligi va ko rkamligi jihatidan qadimgi Xorazm, Gava (Sug d),
ʻ ʻ ʻ
Marg iyona (Marv), Baqtriya (Balx) birinchi bo lib tilga olinadi, Orol dengizi
ʻ ʻ
(Vorukasha yohud Vurukasha) va Amudaryo (Daiti) tavsiflanadi. A.dagi xalqning
dastlabki vatani Sirdaryo, Amudaryo etaklari va Zarafshon vodiysi bo lgan.A.
ʻ
uzoq vaqt mobaynida shakllangan. Unda keltirilgan ma’lumotlarning eng qadimgi
qismlari miloddan avvalgi 2-ming yillik oxiri – 1-ming yillik boshiga oid bo lib,
ʻ
og zaki tarzda avloddan-avlodga o tib kelgan. Keyingi asrlarda tarkibiga turli diniy
ʻ ʻ
urf-odatlar bayoni, axloqiy, huquqiy qonun-qoidalar va hokazo qo shilib borgan.
ʻ
A.ni Zardusht diniy asar sifatida bir tizimga solgan. Dastlabki yozma nusxasi esa
12 ming mol terisiga bitilgan deb rivoyat qilinadi. U Persepolaa saqlangan.
Aleksandr (Makedoniyalik Iskandar) Eronni zabt etganda, bu nusxa kuydirib
yuborilgan. Arshakiylardan Vologes I davri (51–78)da qayta kitob qilingan, lekin u
saqlanmagan. Sosoniylar davri (3–7-asr)da yaxlit kitob holiga keltirilgan. A. 21
nask (qism)dan iborat bo lgan. A. hajmi katta kitob bo lganligi sababli dindorlar
ʻ ʻ
kundalik faoliyatida foy-dalanish uchun uning ixchamlashtirilgan shakli – "Kichik
A." (Xurdak A.) yaratilgan. Arablar Eronni fath etgach (7-asr) Zardusht dini
7

ruhoniylarining bir qismi Hindistonga ko chib o tgan. Ularning av-lodlari (parslar)ʻ ʻ
Bombay shahrida o z jamoalarida hozirgacha A.ning asl nusxasini saqlab keladi.
ʻ
Fransuz tadqiqotchisi Anketil Dyuperron Zardusht izdoshlari jamoasida yashab, A.
tilini va yozuvini urganib, uni tarjima qilib nashr etgan (1771). A.ning bu nusxasi
27 jilddan iborat bo lib, asarning yettidan bir qismidir. U Yasna, Vispered,
ʻ
Vendidad, Gatlar va Yashtlar nomi bilan yuritiladi-gan kitoblarni o z ichiga oladi.
ʻ
A.da bayon etilgan g oyalarga ko ra, olam ikki asosning, ikki ibtidoning, ya’ni
ʻ ʻ
yorug lik bilan zulmatning, yaxshilik bilan yomonlikning tuxtovsiz kurashidan
ʻ
iborat. Yaxshilik va ezgulik Xudosi Ahuramazda yer, o simlik va boshqa hamma
ʻ
tabiiy boyliklarni yaratgan 3
. Ko pchilik tadqiqotchilar fikriga ko ra, A. O rta
ʻ ʻ ʻ
Osiyoda, xususan Xorazmda miloddan avvalgi 1-ming yillikning 1-yarmida
vujudga kelgan. A.da keltirilgan geografik ma’lumotlar ham buni tasdiqlaydi. Mac,
xudo yaratgan o lkalar sanab o tilar ekan, boyligi va ko rkamligi jihatidan qadimgi
ʻ ʻ ʻ
Xorazm, Gava (Sug d), Marg iyona (Marv), Baqtriya (Balx) birinchi bo lib tilga
ʻ ʻ ʻ
olinadi, Orol dengizi (Vorukasha yohud Vurukasha) va Amudaryo (Daiti)
tavsiflanadi. A.dagi xalqning dastlabki vatani Sirdaryo, Amudaryo etaklari va
Zarafshon vodiysi bo lgan.A. uzoq vaqt mobaynida shakllangan. Unda keltirilgan
ʻ
ma’lumotlarning eng qadimgi qismlari miloddan avvalgi 2-ming yillik oxiri – 1-
ming yillik boshiga oid bo lib, og zaki tarzda avloddan-avlodga o tib kelgan.
ʻ ʻ ʻ
Keyingi asrlarda tarkibiga turli diniy urf-odatlar bayoni, axloqiy, huquqiy qonun-
qoidalar va hokazo qo shilib borgan. A.ni Zardusht diniy asar sifatida bir tizimga
ʻ
solgan. Dastlabki yozma nusxasi esa 12 ming mol terisiga bitilgan deb rivoyat
qilinadi. Yomonlik va yovuzlik timsoli Anxramaynu Ahuramazdaga qarshi
to xtovsiz kurashadi, ammo uni yengishga ojizlik qiladi. Bu kurash abadiy davom
ʻ
etadi. Yaxshilikni ifodalovchi kuchlar osmonda, yomonlikni ifodalovchi kuchlar
yer ostida joylashgan, yer sathi esa kurash maydonidir. Hayotdagi turfa
o zgarishlar qaysi kuchning g alaba qilishiga bog liq. Inson ham tana va ruhning,
ʻ ʻ ʻ
axloq esa yaxshi va yomon xulqning o zaro kurashidan iborat. Cheksiz, abadiy
ʻ
3
Istoricheskoe kraevedenie. - M., 1980
8

fazo va vaqt ham ikki qarama-qarshi qismdan: yaxshilik va Ahuramazda hukmron
bo lgan abadiy yorug lik bilan yomonlik va Anhramaynu hukmron bo lgan abadiyʻ ʻ ʻ
zulmatdan tashkil topadi.A. ta’limotiga ko ra, birinchi inson Govamard (ho kiz-
ʻ ʻ
odam; forscha Qayumars) bo lib, undan barcha kishilar tarqalgan. Birinchi shoh
ʻ
Yima davri oltin davr hisoblangan, chunki unda o lim
ʻ
bo lmagan,
ʻ Ahuramazda doimiy bahor yaratgan. Ki-shilar bekamu kust, baxtiyor
yashagan. 900 yil utgach shoh Yima g ururga berilib, man etilgan sigir go shtini
ʻ ʻ
yeydi va yovuzlik ramzi Anhramaynu hukmidagi kuchlar bosh ko taradi. Olamni
ʻ
muzlik qoplaydi. Yima Ahuramazda amri bilan odamlar va hayvonlarni sovuqdan
saqlab qolish uchun qo rg on (var) qurib, unga har bir jonzotdan bir juftini
ʻ ʻ
joylashtirgan. Insoniyat tarixining ilk oltin davri tugagach, Hayr bilan Sharr
(yaxshilik va yomonlik) o rtasidagi kurash davri bo lgan ikkinchi davr boshlangan.
ʻ ʻ
Uchinchi davrda Ahuramazda g alaba qilib, ezgulik salta-nati barqaror bo ladi,
ʻ ʻ
o lganlar tiriladi. A.ning axloqiy-falsafiy mohiyati "ezgu fikr", "ezgu so z" va
ʻ ʻ
"ezgu amal" Muqaddas uchlik (axloqiy triada)da o z ifodasini topadi. Zardusht
ʻ
izdoshlarining ibodat oldidan aytiladigan niyati, so zlari shu 3 ibora bilan
ʻ
boshlanadi.A. o zbek, umuman
ʻ O rta Osiyo ʻ , Eron, Ozarbayjon xalqlarining
qadimgi davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy hayoti, diniy qarashlari, olam to g risidagi
ʻ ʻ
tasavvurlari, urf-odatlari, ma’naviy madani-yatlarini o rganishda muhim va yagona
ʻ
manba. "Bu nodir kitob bundan 30 asr muqaddam ikki daryo oralig ida, mana shu
ʻ
zaminda umrgo zaronlik qilgan ajdodlarimizning biz avlodlariga qoldirgan
ʻ
ma’naviy, tarixiy merosidir" (I.A. Karimov, "Adolatli jamiyatsari". T., 1998, 39–
40-betlar). O zbekiston hukumatining tashabbusi bilan YUNESKO Bosh
ʻ
konferensiyasi 30-sessiyasi "Avesto" yaratilganining 2700-yilligini dunyo
miqyosida nishon-lash haqida qaror qabul qildi (1999-yil noyabr). "Avesto"ning
jahon madaniyati va dinlar tarixida tutgan o rnini hisobga olgan holda hamda
ʻ
yuqoridagi qarordan kelib chiqib O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
ʻ
maxsus qaror e’lon qilib (2000-yil 29-mart), "Avesto"ning 2700-yilligini
nishonlash tadbirlarini belgiladi. Unga ko ra 2001-yilning oktabr oyida
ʻ
9

O zbekistonda xalqaro ilmiy kon-ferensiya va tantanali bayram tadbirlariʻ
o tkaziladi.
ʻ
1.2 «Avesto» - qadimgi tariximizni o'rganishda noyob manba
O'z mazmuni, mohiyatiga ko'ra yakkaxudolik, insonparvarlik, mehr-shafqat,
mehnatsevarlik, yurtparvarlik g'oyalarini tarannum etib, odamzod ahlini
bunyodkorlik, yaratuvchilikka undagan muqaddas «Avesto» olis tariximizning asl
durdona asarlari sirasiga kiradi'. «Avesto» kitobi miloddan avvalgi so'nggi ming
yillik boshtari va o'rtalarida hududimizda yashagan qadimgi xalqlarning o'ziga xos
turmush tarzi, xo'jalik mashg'uloti, ijtimoiy-madaniy hayoti , urf-odatlari-yu ma-
rosimlari haqida ma'lumot beruvchi muhim tarixiy manbadir 4
.
Modomiki, «Avesto» ona tariximizning muhim tarkibini tashkil etar ekan, bu
noyob manba qachon, qayerda, kim tomonidan yaratilgan, degan savol ko'pchilikni
qiziqtiradi. Tarixiy manbalarni chuquro'rganish, eng avvalo, «Avesto»da tilga
olingan asosli jug'rofiy hududlar, yurtlar nomlarini, aholining mashg'ulot
turlarini, urf-odatlarini , dafn marosimlarini sinchiklab o'rganish asnosida olimlar
bu buyuk ta'Iimotning haqiqiy Vatani O'rta Osiyo o'lkasi, uning Xorazm vohasi
ekanligini isbotlagan. «Avesto»da tilga olingan 16 ta yirik hududiy nomlarning
ko'pchiligi ham O'rta Osiyoga taalluqlidir.
«Avesto»da ezgulik, yaxshilik xudosi Ahura Mazda tilidan shunday deyiladi:
«Men - Ahura Mazda - yaratgan ilk sarzamin va birlamchi yurt bu Doityo (Amu)
daryosi sohilidagi xushmanzara iyron Vij (hozirgi Xiva o'rnidagi qadimgi
manzilgoh nomi) edi. Men - Ahura Mazda - yaratgan ikkinchi sarzamin va go'zal
yurt So'g'd diyori edi. Men - Ahura Mazda - yaratgan uchinchi sarzamin va go'zal
yurt qudratli va рок Man/ diyori edi. Men - Ahura Mazda - yaratgan to"rtinchi
sarzamin va go'zal yurt zebo va orasta Balx diyori edi. Men - Ahura Mazda -
4
Istoricheskoe kraevedenie: vopros periodizatsii i izucheniya. – Tver, 1992
10

$yaratgan beshinchi sarzamin va go'za] yurt Balx va Marv oralig'idagi Nisoyadir».' Keltirilgan budalil «Avesto»ning vatani bizning yurtimiz bo'lganligiga hech bir shubha qoldirmaydi. «Avesto» ta'limotining asoschisi, tarixga payg'ambar nomi bilan kirgan Zardusht (Zaratushtra Avesto tilida, Zoroastr yunon tilida) ismli shaxsdir. Zardusht «Oltin tuyali» yoki «Oltin tuya yetaklovchi» degan ma'noni bildiradi. Zardusht o'z dini zardushtiylik g'oyalarini aholi o'rtasida tashviq-targ'ibot qilgan. Bu jarayon nihoyatda qiyin, murakkab kechgan, hududma-hudud sarson- sargardon kezib yurishga majbur bo'lgan. Shu boisdan ham, Zardusht Eronmi, Midiya, Mesopotamiyami yoxud O'rta Osiyo o'lkasi bo'ylabmi, ishqilib, ko'p yurtlar kezib , o'z ta'limotini yoyishga intilganligi shubhasiz. Bunda yana shu narsa e'tiborga molikki, Zardushtiylik (yunoncha /oroastrizm) dinini birinchilardan bo'lib qabul qilgan, uni o'z fuqarolari orasida yoyilishiga izn bergan yurt ham Baqtriyadir. Buyak alloma Beruniy keltirgan rivoyatga ko'ra, Zardusht Baqtriya podshohi Gishtasp va malika Xutaosa huzuriga kelib, «Avesto» ta'limotining muqaddasligini isbot yetish uchun xudoga iltijo qilib, o'z tanasiga qizdirilgan misni bosishlarini so'raydi. Olovli mis uning tanasini zararlamagach, Gishtasp va uning xotini, ulardan so'ng esa butun Baqtriya aholisi zardushtiylik e'tiqodini qabul qiladi. Avval boshda «Avesto» 21 kitobdan iborat bo'lgan. Abu Rayhon Beruniyning «O'tmish xalqlardan qolgan yodgorliklar» kitobida ta'kidlanishicha, Eron podshohi Doro davrida «Avesto» to'liq holda 12 ming qora mol terisiga zarhal xarflar bilan bitilgan. Makedoniyalik Iskandarning Sharqqa istilosi davrida uning buyrug'i bilan zardush-tiylik ibodatxonalari vayron qilinganidek, muqaddas «Avesto»ning 5 dan 3 qismi ham kuydirib yuborilgan. Keyinroq Parfiya podshohlari Vologcz I va Vologez V davrida (I- II asrlarda) «Avesto»ning qolgan-qutgan qismlari to'plangan. Sosoniylar davrida (\U- IV asrlarda) «Avesto» qismlari jamlanib, pahlaviy tilida yangidan kitobot holiga keltiriSgan. Hozirgacha «Avesto»ning jami 21 qismidan «Gotlar», «Yasna», «Vandidot», «Yashtiar», «Vispirad», «Kichik Avesto* nomli kitoblari yetib 11$