Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 249.6KB
Покупки 1
Дата загрузки 09 Июнь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Abbosbek Abdujalilov

Дата регистрации 18 Январь 2024

74 Продаж

Bahoni shakllantirish bo‘yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilish

Купить
Bahoni   shakllantirish   bo’yicha   boshqaruv   qarorlarini   qabul   qilish Kirish I   BOB   BAHONI   SHAKLANTIRISHNING   NAZARIY   ASOSLARI 1.1.   Bahoni   shaklantirish   masalalarining   iqtisodiy   adabiyotlarda   tadqiq   qilinganligi 1.2.   Bahoni   shakllantirish   va   xarajatlar   hisobining   o’zaro   bog’liqligi   hamda   vazifalari. II   BOB   BOSHQARUV   HISOBI   TIZIMIDA   BAHONI   SHAKLANTIRISHNING   TURLARI   VA   QO’LLANILISHI 2.1.   Bahoni   to’liq   xarajatlar   asosida   shakllantirish   va   uning   amaliyo tda   qo’llanilishi 2.2. O’zgaruvchan   xarajatlar   asosida   bahoni   shakllantirish   tartibi 2.3.   Transfert   Bahoni   shakllantirish Xulosa   va   takliflar Foydalanilgan   adabiyotlar   ro’yxati Kirish Mavzuni dolzarbligi: Bahoni shakllantirish korxonaning eng muhim ishlaridan hisoblanadi chunki agar u to’g’ri hisoblanmasa, bu turli xil kelishmovchiliklarga olib kelishi mumkin. Bunda korxona kelgusida ishlab chiqarilmoqchi bo’lgan mahsulotning qiymatini bilishi keng miqyosda raqobatchilar bilan bemalol narxlar ganjangini o’ynashi mumkin chunki agar korxona o’zi ishlab chiqarmoqchi bo’lgan mahsulotning bahosini bilsa, u bemalol kelajakdagi foyda va zararlari haqida tog’ri xulosaga kelishi mumkin Ishning maqsadi Bahoni shakllantirishni o’rganish va uni yanada takomillashtirish yo’llarini ishlab chiqish. Bu borada bizga kerak bo’ladigan barcha usullardan foydalanamiz. Korxona rivojlanishinig asosiy jihatlaridan biri bu uning yil yakunida daromad bilan chiqishidir. Bozor munosabatlari sharoitida xomashyolar, materiallar va yoqilg’ilar xarajatlari salmog’ini kamaytirishga o’xshagan sifat ko’rsatkichlari hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’ladi. Bunga ilg’or konstruktiv materiallardan, metall upalari va plastmassalardan, qimmat turadigan materiallar o’rniga mahsulot sifatini pasaytirmaydigan, ishlab chiqarish chiqindilarini kamaytiradigan arzon materiallardan foydalanish yo’li bilan erishiladi. Тabiat resurslaridan kompleks foydalanish zarur, yo’qotishlar va noratsional sarflarga barham berish zarur, xo’jalik aylanmasiga ikkilamchi resurslarni, shuningdek yo’l - yo’lakay mahsulotlarni keng jalb qilish kerak. Ishlab chiqarish jarayonida turli material qiymatliklaridan foydalaniladi. Ularni xo’jalik yurituvchi subyektlarda materiallardan foydalanish usuli va ishlab chiqarish jarayonida foydalanishiga qarab turkumlarga ajratish mumkin. Bu bilan esa materiallardan oqilona foydalangan holda bahoni shakllantirish eng optimal variantlari ishlab chiqariladi I   BOB   BAHONI   SHAKLANTIRISHNING   NAZARIY   ASOSLARI 1.1.   Bahoni   shaklantirish   masalalarining   iqtisodiy adabiyotlarda   tadqiq   qilinganligi Iqtisodiy adabiyotlarda narxlarni shakllantirish masalalarini o'rganish muhim mavzudir. U turli bozor va tarmoqlarda narxlarni aniqlashga ta'sir etuvchi omillarni o'rganishni o'z ichiga oladi. Narxlarning shakllanishini tadqiq qilishning asosiy yo’nalishlari: 1. Talab va taklif: talab va taklif o'rtasidagi o'zaro ta'sir narx shakllanishining asosiy omili hisoblanadi. Iqtisodiy adabiyotlar talab va taklif sharoitlarining o zgarishi narxlar va bozor muvozanatiga qanday ta sir qilishini o rganadi.ʻ ʼ ʻ 2. Bozor tuzilmasi: Mukammal raqobat, monopoliya, oligopoliya va monopolistik raqobat kabi turli bozor tuzilmalari narxlarning shakllanishiga alohida ta'sir ko'rsatadi. Iqtisodiy tadqiqotlar bozor tuzilmasi narx belgilash xatti-harakatlari va natijalariga qanday ta'sir qilishini tahlil qiladi. 3. Xarajatlar va ishlab chiqarish: Xarajatlar va narxlar o'rtasidagi munosabatni tushunish juda muhimdir. Iqtisodiy tadqiqotlar ishlab chiqarish xarajatlari, jumladan, doimiy va o'zgaruvchan xarajatlar narxni aniqlashga qanday ta'sir qilishini o'rganadi. 4. Bozor kuchi: firmalar narxlarga ta'sir qilish qobiliyatiga ega bo'lgan bozor kuchining mavjudligi qiziqishning yana bir sohasidir. Tadqiqotlar bozor kuchiga ega bo lgan firmalar narxlarni qanday belgilashi hamda bozor samaradorligi va ʻ iste molchilar farovonligiga ta sirini o rganadi. ʼ ʼ ʻ 5. Axborot va noaniqlik: Axborot assimetriyasi va noaniqlik narx shakllanishiga ta'sir qilishi mumkin. Iqtisodiy adabiyotlarda nomukammal ma'lumotlar va noaniqlik narx strategiyasi va natijalariga qanday ta'sir qilishini o'rganadi. 6. Hukumat aralashuvi: Narxlarning shakllanishiga hukumat siyosati va qoidalari ta'sir qilishi mumkin. Tadqiqot narxlarni nazorat qilish, subsidiyalar, soliqlar va boshqa intervensiyalarning bozor narxlariga ta sirini o rganadi.ʼ ʻ 7. Xulq-atvor iqtisodi: Bu soha psixologik omillar va qarama-qarshiliklarning narx shakllanishiga qanday ta'sirini o'rganadi. Tadqiqotlar iste'molchilarning xatti- harakatlari, qaror qabul qilish jarayonlari va ijtimoiy ta'sirlar narx dinamikasiga qanday ta'sir qilishini o'rganadi. Iqtisodiyotda narxlarning shakllanishiga oid keng qamrovli adabiyotlarning asosiy yo'nalishlaridan faqat ba'zilari. Turli bozorlarda narxlarni belgilovchi murakkab mexanizmlar haqida tushunchaga ega bo’lish uchun tadqiqotchilar ushbu mavzularni o’rganishda davom etmoqdalar. Boshqaruv hisobidagi smetalarni shakllantirish tashkilot ichidagi turli tadbirlar uchun resurslarni bashorat qilish va taqsimlash jarayonini o'z ichiga oladi. U odatda quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi: 1. Maqsadlarni aniqlang: smetadan foydalanish orqali erishish kerak bo'lgan maqsad va vazifalarni aniqlang. 2. Ma'lumotlarni to'plash: Tarixiy yozuvlar, bozor tendentsiyalari va sanoat mezonlari kabi turli manbalardan tegishli ma'lumot va ma'lumotlarni to'plang. 3. Ma'lumotlarni tahlil qilish: taxminlarga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan naqshlar, tendentsiyalar va potentsial xavflarni aniqlash uchun to'plangan ma'lumotlarni tahlil qiling. 4. Taxminlar qiling: taxminlarga ta'sir qiladigan kelajakdagi shartlar va hodisalar haqida oqilona taxminlar qiling. 5. Smetalarni ishlab chiqish: Xarajatlar, daromadlar va resurslarga bo’lgan talablar kabi turli komponentlar bo’yicha smetalarni ishlab chiqishda yig’ilgan ma’lumotlar va taxminlardan foydalaning. 6. Ko'rib chiqing va aniqlang: Hisob-kitoblarni ko'rib chiqing va fikr-mulohazalar, ekspert xulosalari va biznes muhitidagi har qanday o'zgarishlar asosida aniqlang. 7. Muloqot qiling va amalga oshiring: Tegishli manfaatdor tomonlarga smetani taqdim eting va ularni sotib oling. Resurslarni taqsimlash va taraqqiyotni kuzatish orqali hisob-kitobni amalga oshiring. 8. Monitoring va sozlash: Haqiqiy natijalarni doimiy ravishda kuzatib boring va ularni taxminiy raqamlar bilan solishtiring. Aniqlik va samaradorlikni ta minlashʼ uchun kerak bo lganda o zgarishlar kiriting. ʻ ʻ 1.2.   Bahoni   shakllantirish   va   xarajatlar   hisobining   o’zaro   bo g’liqligi   hamda   vazifalari. Bahoni shakllantirish va xarajatlar hisobining o’zaro bog’liqligi Biznesda narxlar va xarajatlarni hisobga olish bir-biri bilan chambarchas bog'liq. Xarajatlarni hisobga olish mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqarishning haqiqiy tannarxini aniqlashga yordam beradi, narx esa ushbu tovarlar yoki xizmatlar uchun narxni belgilashni o'z ichiga oladi. Narxlar va xarajatlar hisobi o'zaro bog'liq bo'lgan bir necha usullar: 1. Xarajatga asoslangan narxlash: Xarajatlarni hisobga olish mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqarish tannarxini hisoblash uchun zarur ma'lumotlarni taqdim etadi. Ushbu xarajat ma'lumotlari keyinchalik sotish narxini belgilash uchun asos sifatida ishlatiladi. Xarajatga asoslangan narxlash strategiyalari, masalan, xarajat va narxni belgilash, sotish bahosi ishlab chiqarish xarajatlarini qoplashini ta'minlash va oqilona foyda marjasini ta'minlash uchun xarajatlar hisobi ma'lumotlariga tayanadi. 2. Foyda marjasini tahlil qilish: Xarajatlarni hisobga olish korxonalarga har xil mahsulot yoki xizmatlarga xarajatlarni to'g'ri taqsimlash orqali ularning foyda marjalarini tahlil qilishga yordam beradi. Bu tahlil korxonalarga qaysi mahsulot yoki xizmatlar ko’proq foyda keltirayotganini va qaysi biriga narx yoki xarajatlarni boshqarishda tuzatishlar kerak bo’lishi mumkinligini aniqlash imkonini beradi. 3. Xarajatlarni nazorat qilish: Xarajatlarni hisobga olish ishlab chiqarish jarayonida samarasizlik yoki chiqindilarni aniqlashga yordam beradi. Xarajatlarni tahlil qilish orqali korxonalar xarajatlarni kamaytirish yoki xarajatlarni nazorat qilish choralari imkoniyatlarini aniqlashlari mumkin. Bu yanada raqobatbardosh narx strategiyalariga va rentabellikni oshirishga olib kelishi mumkin. 4. Narxlar bo'yicha qarorlar: Xarajatlarni hisobga olish, ayniqsa, o'zgaruvchan xarajatlar, doimiy xarajatlar va qo'shimcha xarajatlar kabi omillarni hisobga olgan holda, narx qarorlarini qabul qilishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Mahsulot yoki xizmat tannarxini tushunish orqali korxonalar bozorga asoslangan narxlash yoki qiymatga asoslangan narxlash kabi narx strategiyalari bo’yicha asosli qarorlar qabul qilishlari mumkin. Umuman olganda, narx va xarajat hisobi o'zaro bog'liqdir, chunki ularning ikkalasi ham mahsulot yoki xizmatni sotish narxi uni ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlarni qoplashini ta'minlash, shu bilan birga oqilona foyda marjasini ta'minlashga qaratilgan. Xarajatlarni hisobga olish asosli narx qarorlarini qabul qilish va xarajatlarni samarali nazorat qilish uchun zarur ma'lumotlar va tahlillarni taqdim etadi. Xarajatlar hisobi  vazifalari Xarajatlar hisobining maqsadi xo’jalik yurituvchi subyektning moliyaviyxo’jalik faoliyati davomida yuz bergan xarajatlarni amaldagi qonunchilik talablaridan kelib chiqqan holda to’g’ri va o’z vaqtida hisobga olish, hamda axborot foydalanuvchilariga o’z vaqtida, to’liq hamda aniq axborot yetkazib berishdir. Ushbu maqsaddan kelib chiqqan holda korxona xarajatlari bo’yicha buxgalteriya hisobining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: xarajatlarni ularning mohiyatini ochib beruvchi mezonlariga mos ravishda hisobga olish; korxona xarajatlarini to’g’ri turkumlash va guruhlarga ajratish; korxona xarajatlari harakati to’g’risida to’liq va ishonchli axborotlarni shakllantirish; korxona xarajatlarini to’g’ri, o’z vaqtida va tegishli boshlang’ich hujjatlar bilan rasmiylashtirish; korxona xarajatlari bo’yicha hisob ma’lumotlarining va hisobot ma’lumotlarining to’liq uyg’unligini ta’minlash; kelgusi davr va muddati uzaytirilgan xarajatlarni to’g’ri va o’z vaqtida sotish tannarxi, davr xarajatlari va moliyaviy faoliyatga doir xarajatlarga kiritish; tugallanmagan ishlab chiqarishga to’g’ri keladigan xarajatlarni to’g’ri va o’z vaqtida hisobga olish, ularni belgilangan muddatlarda qayta ro’yxatdan o’tkazish (investitsiya qilish) va sotish tannarxiga to’g’ri kiritilishini ta’minlash; sotish tannarxining, davr xarajatlarining oshib ketishiga sabab bo’luvchi noratsional chiqimlarni vujudga kelish sabablari va aybdorlarini topish, bunday chiqimlarga yo’l qo’ymaslik uchun mas’ul shaxslar faoliyatini doimiy nazorat qilish; mavjud zahiralar va vositalardan unumli foydalanish ustidan nazorat o’rnatish; xarajatlarni soliq solish bazasi obyekti sifatida to’g’ri shakllantirish; xarajatlarni hisoblash tamoyiliga muvofiq ular yuz bergan vaqtdan boshlab tan olish va tegishli schotlarda aks ettirish; xarajatlarni moliyaviy hisobotda to’g’ri aks ettirish va boshqalar. Shuningdek, buxgalteriya hisobi korxona xo’jalik faoliyati davomida xarajatlarni amalga oshirishda O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga rioya qilishi ustidan nazorat o’rnatish, xarajatlarga oid salbiy holatlarning oldini olish va uning moliyaviy barqarorligini ta’minlaydigan ichki xo’jalik imkoniyatlarini topishni ta’minlashi zarur. Shu o’rinda shuni ta’kidlash joizki, hozirgi jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozi sharoitida buxgalteriya hisobining vazifalariga yana bir necha vazifalar qo’shish bizning fikrimizcha to’g’ri bo’ladi, bu vazifalar taxminan quyidagilar: korxonaning moliyaviy-iqtisodiy inqirozga qarshi choralar dasturini ishlab chiqishga yordam berish; Ushbu moliyaviy-iqtisodiy inqirozga qarshi choralar dasturi va prezidentimizning “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari” asarida belgilab qo’yilgan vazifalarning bajarilishini tahlil qilib borish, monitoringlar o’tkazish va hokazolar. Ayrim adabiyotlarda fanning vazifasi bilan funksiyasi bir narsani ifodalaydi deyilsa, ayrim adabiyotlarda esa bu ikki tushuncha turli xil narsani ifodalaydi deyiladi. Bizning fikrimizcha ham ikkinchi mulohaza to’g’ri. Chunki fanning vazifasi doimiylik xarakteriga ega bo’lmaydi va mavjud holat, talab hamda o’rganish obyektidan kelib chiqib o’zgarishi mumkin, funksiya esa doimiylik xarakteriga ega bo’lib, o’zgarmaydi. Xarajatlarning hisobi bo’yicha buxgalteriya hisobi nazoratining uchta turi amalga oshiriladi: 1) dastlabki nazorat – xo’jalik muomalasi sodir bo’lgungacha; 2) joriy nazorat – xo’jalik muomalasini amalga oshirish; 3) keying nazorat – muomala sodir bo’lganidan so’ngi. Xarajatlarni nazorat qilish quyidagi yo’nalishlar bo’yicha amalga oshiriladi: mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan haqiqiy xarajatlarni shakllantirish va ishlab chiqarilgan mahsulotlar tannarxini hisoblash; Xarajatlar hisobi bo’yicha buxgalteriya hisobining funksiyalari Axborot funksiyasi Uzviy aloqa funksiyasi Nazorat funksiyasi Tahliliy funksiyasi realizatsiya qilingan mahsulotlarning tannarxini shakllantirish; turli xarajatlar smetalarini bajarilishi (masalan, vakillik xarajatlari, tijorat va reklama xarajatlari); mahsulot ishlab chiqarish va realizatsiya qilish bilan bog’liq xarajatlarni kamaytirish; shubhali qarzlar bo’yicha rezervlar va boshqa maxsus fondlarni yaratish hamda ularning ishlatilishi va boshqalar. 3. Uzviy aloqa funksiyasi. Buxgalteriya hisobi uzviy aloqa funksiyasini bajaradi, busiz boshqaruv tizimining faoliyati ma’nosiz bo’lib qoladi. Buxgalteriya hisobini axborot funksiyasi orqali bilamizki, u axborot istemolchilarini xo’jalik yurituvchi subyektning moliyaviy- xo’jalik faoliyatining turli jabhalarida ro’y bergan, berayotgan operatsiyalar to’g’risida ham summaviy, ham qiymat o’lchovida haqiqiy ma’lumotlar bilan ta’minlaydi Buxgalteriya hisobining “uzviy aloqa” funksiyasining paydo bo’lish jarayoni Ko’rsatkichlarning haqiqiy miqdorirni aks ettiradigan buxgalteriya axborotlari yordamida qaytma aloqadan foydalanolgan holda biznes-reja ko’rsatkichlari, standartlar, norma va normativlar, smetalar bajarilishi, barcha turdagi resurslardan oqilona foydalanish ustidan nazorat o’rnatiladi, har xil kamchiliklar bartaraf etiladi.ishlab chiqarish imkoniyatlari va ularning safarbar etilish hamda ishlatilish darajasi aniqlanadi. Buxgalteriyan hisobi tizimi boshqaruvni uzviy aloqa orqali har qanday darajada ta’minlay oladi. Boshqa hech qanday tizim ushbu vazifani bajara olmaydi. 4. Tahliliy funksiya xo’jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy-xo’jalik faoliyatini va uning natijalarini tahlil qilishdan iborat. Axboratdan foydalanuvchilar (ichki va tashqi) hisob-iqtisodiy axboratlarga asosan xo’jalik yurituvchi subyektning xarajatlari, ularning samaradorligi (rentabilligi) va hokazolar to’g’risida zarur ma’lumotlar olishga intiladilar. Boshqaruv maqsadlari uchun resurslarning Boshqaruv obyektlari: Xarajatlar va moliyaviyxo’jalik faoliyatlari Ma’lumotlarni yig’ish Ma’lumotlarni 1. ro’yxatga olish Ma’lumotlarni bir tizimga keltirish Qaror qa’bul qiluvchi shaxs Qaror barcha turlaridan foydalanish, ishlab chiqarish va realizatsiya xarajatlari , uning tarkibi va shunga o’xshashlar tahlil qilinishi lozim II   BOB   BOSHQARUV   HISOBI   TIZIMIDA   BAHONI   SHAKLANT IRISHNING   TURLARI   VA   QO’LLANILISHI 2.1.   Bahoni   to’liq   xarajatlar   asosida   shakllantirish   va   uning   amaliyo tda   qo’llanilishi To'liq xarajatlar asosida narxni shakllantirish mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqarish uchun sarflangan barcha xarajatlarni, shu jumladan to'g'ridan-to'g'ri xarajatlar (masalan, materiallar va ishchilar) va bilvosita xarajatlarni (masalan, qo'shimcha xarajatlar) hisobga olishni o'z ichiga oladi. To'liq xarajatlarga asoslangan narxni shakllantirish amalda qanday qo'llaniladi: 1. Barcha xarajatlarni aniqlash va hisoblash: Birinchi qadam mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqarish bilan bog'liq barcha xarajatlarni aniqlash va hisoblashdir. Bunga to'g'ridan-to'g'ri xarajatlar (masalan, xom ashyo, to'g'ridan-to'g'ri mehnat) va bilvosita xarajatlar (masalan, ijara, kommunal xizmatlar, ma'muriy xarajatlar) kiradi. Xarajat hisobchilari ushbu xarajatlarni to'g'ri taqsimlash va hisoblashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. 2. Istalgan foyda marjasini aniqlash: Barcha xarajatlar aniqlangandan so'ng, biznes istalgan foyda marjasini aniqlashi kerak. Bu odatda umumiy xarajatning foizi sifatida yoki tannarxga ustama sifatida ifodalanadi. Foyda marjasi sanoat normalari, kompaniyaning moliyaviy maqsadlari va mahsulot yoki xizmatning taxminiy qiymati kabi omillarga asoslanadi. 3. Xarajatlarga ustama qo'shish: Keyingi qadam umumiy xarajatlarga kerakli foyda marjasini qo'shishdir. Ushbu qo'shimcha narx mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqarish bilan bog'liq to'g'ridan- to'g'ri va bilvosita xarajatlarni qoplashini hamda biznesga foyda keltirishini ta'minlaydi. 4. Bozor omillarini ko'rib chiqish: To'liq xarajatlarga asoslangan narxni belgilash foydali yondashuv bo'lsa-da, bozor omillarini ham hisobga olish muhimdir. Korxonalar mijozlarning narxga sezgirligini, raqobatchilarning narxlarini va bozor talabini baholashlari kerak. Narxning raqobatbardoshligini va bozor sharoitlariga mos kelishini taʼminlash uchun tuzatishlar kiritish zarur boʻlishi mumkin. 5. Ko'rib chiqish va tuzatish: To'liq xarajatlarga asoslangan narxlar muntazam ravishda ko'rib chiqilishi va kerak bo'lganda o'zgartirilishi kerak. Xarajatlar, bozor sharoitlari yoki biznes strategiyalaridagi o’zgarishlar rentabellik va raqobatbardoshlikni ta’minlash uchun narx formulasini qayta ko’rib chiqishni talab qilishi mumkin. Amalda toʻliq xarajatlar asosida narxni shakllantirish mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqarish bilan bogʻliq barcha xarajatlarni hisobga olgan holda narx belgilashga kompleks yondashuvni taʼminlaydi. Biroq, narx raqobatbardosh bo’lishi va mijozlar tomonidan qabul qilingan qiymatga mos kelishi uchun bozor omillari va mijozlarning afzalliklarini ham hisobga olish muhim. 2.2.O’zgaruvchan   xarajatlar   asosida   bahoni   shakllanti rish   Tartibi O'zgaruvchan Xarajatlar   nazorat va xarajat turi bo'yicha korxona xarajatlarini klassifikatsiyasini yordamida iqtisodiy faoliyat rejalashtirish uchun. chiqishi o'zgarishlar tovar mahsulotlarini Ushbu turlarining ayrim darajasida bir mos keladigan kamayishi yoki o'sishiga olib keladi. Shunday qilib, o'zgaruvchan xarajatlar har doim ishlab chiqarish hajmining o'zgarishiga boshqalar. Ular materiallar xarajatlarini, xom ashyo, shu jumladan, mehnat xarajatlarini tijorat, ishlab chiqarish jarayoniga mo'ljallangan korxona, yoqilg'i va energiya asosiy ishchilar bor. Barcha o'zgaruvchan xarajatlar - ishlab chiqarish to'xtatib davomida ularning butunlay yo'qolishi asosiy xususiyati bo'lgan korxona, xarajatlari hisoblanadi. Ba'zi odamlar bunday xarajatlar faqat ishlab chiqarish hajmlarini va mahsulot sotishdan o'sish bilan Liniya (to'g'ri mutanosib) o'sadi, deb ishonaman. Bu yondashuv o'zgaruvchan xarajatlar, majburiy ishlab chiqarish o'sishiga mutanosib ravishda oshirish, deb taklif qiladi "sindirish hatto nuqta" ishlab chiqarish, hisoblash asoslangan. Başabaş nuqtasi hisobga kutilayotgan foyda olib, tovarlar, pul jihatidan bo'yicha aniqlanishi mumkin. Bu barcha ishlab chiqarish xarajatlari to'liq mahsulotlarini sotish paytida to'langan qaysi olingan eng kam daromad, ifodalaydi, ammo bu holda hech qanday foyda yo'q. Barcha mahsulotining o'zgaruvchan va sobit xarajatlarning va vaqt, ma'lum bir davr uchun uning savdo hajmi haqidagi ma'lumot nuqtai nazaridan, tanaffus hatto nuqtasi hisoblash: Break, hatto nuqta = (doimiy xarajatlar / (tushgan tushum - o'zgaruvchan xarajatlar)) savdo x. ko'rsatkich kompaniya samaradorligini baholash bermoqda. Bu shunday o'zgaruvchan xarajatlar har doim ishlab chiqarish hajmining o'sishiga mutanosib ravishda oshirish emas, deb sodir bo'ladi. Misol uchun, kecha smenada ishchilar tomonidan yaratilgan ishlab chiqarish jarayonida, ham, o'zgaruvchan xarajatlarning o'sishi kuni smenada ishlab chiqarilgan qaraganda yuqori bo'ladi. Ular: «kecha» soat miqdorida farq, kundalik ortiq oliy to'lanadi. O'zgaruvchi xarajatlar quyidagi turga bo'linadi: - Mutanosib: ishlab chiqarish va uni sotish hajmi bir xil stavka oshirish. Shunday qilib, 10% ga ortib, ishlab chiqarish hajmi, bunday xarajatlar, shuningdek, 10% oshirish. - Progressive: chiqishi ancha tezroq o'sadi. Misol uchun, 10% ga ishlab chiqarish o'sishiga bilan, ular 15% o'sdi. - regression: ishlab chiqarish hajmining ko'payishi ortida xarajatlarini o'sish darajasi. Shunday qilib, bu xarajatlarning 10% da ishlab chiqarishni o'sishi faqat 8% ko'tariladi mumkin. Bu xarajatlarning eng asosiy to'g'ri, deb qabul qilinadi, chunki o'zgarib turadi, o'z maqsadi uchun maxsus mahsulotlar (xizmatlar, ishlar) qiymati qarang. mos ravishda o'zgaruvchan xarajatlar ortishi yoki pasayishi, umumiy miqdori, ko'paytirish yoki tovarlarni ozod hajmini kamaytirish uchun. o'zgaruvchan xarajatlar hajmini oshirish, ma'lum bir nuqtaga qadar asta-sekin ortib bormoqda, lekin keyin, ular tez kamayib qaytib qonunlariga ko'ra oshirish boshlanadi. Bu quyidagi tovar mahsulotlar har bir birligini ishlab chiqarish ko'proq o'zgaruvchan resurslarni talab qiladi, degan ma'noni anglatadi. Birligi o'zgaruvchan xarajatlar - sotilgan tovarlar dona bilan bog'liq o'ziga xos materiallar, xomashyo, bor. Ular o'z ichiga olmaydi yuqoridagi xarajatlarni korxona. sifatida yarim o'zgaruvchan xarajatlar bunday yo'q. Ular bunday ishlab chiqarish hajmi va mahsulot sotish, korxonaning iqtisodiy faoliyat sifatida ko'rsatkichlarni o'zgartirish, turli nisbatlarda, ularning qiymatini o'zgartirish. Bu materiallar xarajatlarini, xom ashyo, ishlab chiqarish ishchilar, texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash uskunalar, past-qiymati va tez-kiygan vositalari, eskirish, elektr energiyasi ish haqi kiradi. O'zgaruvchan xarajatlarga asoslangan narxni shakllantirish tartibi mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatish uchun jami o'zgaruvchan xarajatlarni hisoblashni, so'ngra sotish narxini aniqlash uchun ustama yoki foyda marjasini qo'shishni o'z ichiga oladi. Bosqichma-bosqich jarayon: 1. O'zgaruvchan xarajatlarni aniqlang: O'zgaruvchan xarajatlar ishlab chiqarish yoki taqdim etilgan xizmatlar darajasiga to'g'ridan- to'g'ri mutanosib ravishda o'zgarib turadigan xarajatlardir. Masalan, xom ashyo, to’g’ridan-to’g’ri ishchi kuchi, kommunal xizmatlar va qadoqlash xarajatlari. 2. Jami o'zgaruvchan xarajatlarni hisoblang: Mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatish bilan bog'liq barcha o'zgaruvchan xarajatlarni qo'shing. Buni har bir komponent yoki tegishli faoliyatning narxini tahlil qilish orqali amalga oshirish mumkin. 3. Istalgan foyda marjasini aniqlang: o'zgaruvchan xarajatlarga qo'shimcha ravishda daromad marjasi yoki qo'shimcha foiz stavkasini belgilang. Bu sotish narxini aniqlash uchun o'zgaruvchan xarajatlarga qo'shiladigan qo'shimcha miqdordir. 4. Jami o'zgaruvchan xarajatlarga ustama qo'shing: jami o'zgaruvchan xarajatlarni foyda marjasi foiziga ko'paytiring va uni o'zgaruvchan xarajatlarga qo'shing. Bu sizga sotish narxini beradi. 5. Bozor omillarini ko'rib chiqing: bozor talabi, raqobat va mijozlarning qiymatni idrok etishini baholang. Agar kerak bo'lsa, bozor sharoitlariga moslashish va rentabellikni ta'minlash uchun sotish narxini sozlang. Xarajatlar, bozor dinamikasi va mijozlarning xohish- istaklaridagi o’zgarishlar asosida narx strategiyasini muntazam ko’rib chiqish va yangilab turish muhim 2.3.   Transfert  Bahoni   shakllantirish Korxona baho siy osat ida t ransfert bahoning t ut gan o’mi v a mazmuni Respublikamizda bozor munosabatlarini rivojlantirish sharoitida sotiladigan mahsulot (ish va xizmatlar)larga ilmiy asoslangan baho siyosatini ishlab chiqish boshqa hisobining asosiy vazifalaridan biri sanaladi. Amaliyotda har bir korxona o’z mahsulotini ishlab chiqara boshlashidan avval qancha foyda olishi mumkinligini rejalashtiradi. Korxona foydasi m ahsulot bahosi va uni ishlab chiqarishga sarflanadigan haqiqiy xarajatlarga bevosita bogliq bo'ladi. Ushbu holatda mahsulot bahosi ishlab chiqaruvchi yoki xaridor xohishi bo’yicha baland yoki past bohishi mumkin emas, u talab va taklif asosida tartibga solib borilishi lozim. Inflatsiya jarayonida, ya’ni baholarning o’sishi sodir bo'layotgan paytda pulning foydaliligi pasayib boradi. Shu sababli, bunday sharoitda barcha hisob-kitoblar qiyosiy yoki bazis davr baholarida amalga oshirilishi zarur, aks holda, noto’g’ri ma’lumotlar asosida oqilona moliyaviy boshqamv qarorlarini qabul qilib bohmaydi. Shu nuqtayi nazardan qiyosiy baholardan foydalanish moliyaviy menejmentdagi barcha hisob-kitoblarga tegishli talab hisoblanadi. Bunda bir o’lchamning o’zgarishi ikkinchi o'lchamning o’zgarishiga qanday ta’sir etishi tahlil qilinadi. Ishlab chiqarishning hajmi va baholar darajasi turlicha bolgan holatda foyda summasini solishtirishning bir nechta varianti mavjud. M ahsulotning qo’shim cha birligini ishlab chiqarish umumiy tushum ning m a’lum bir birlikda oshishiga olib keladi va u cheklangan tushum deyiladi. Bunda o ‘z navbatida xarajatlar miqdorining ham bir birlik miqdorida oshishi kuzatiladi va u cheklangan xarajatlar deb ataladi. Maksimal foyda cheklangan tushum bilan cheklangan xarajatlar bir- biriga teng bo’lgan yoki ular bir-biriga maksimal darajada yaqinlashgan holda yuzaga keladi Foydalilikning cheklanganligi nazariyasiga muvofiq, ishlab chiqarishning o ‘sishi tufayli cheklangan tushum cheklangan xarajatlarga nisbatan tezroq sur’atlarda о' sib borgunga qadar foyda hajmi o'sib boraveradi, biroq, cheklangan xarajatlar cheklangan tushum dan oshib ketgan paytda m ahsulot ishlab chiqarishni qisqartirish zarur. Shunday qilib, cheklangan xarajatlarning cheklangan tushumga yaqinligi (maksimal) eng yuqori darajada ta ’minlanganda yoki unga tenglashtirilganda mahsulot ishlab chiqarishning hajmi va bahosi ishlab chiqaruvchini eng yuqori (maksimal) foyda bilan ta’minlaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonada bahoni shakllantirish va boshqarish bo'yicha tezkor qarorlar qabul qilish zaruriyati tug'iladi. Buning uchun boshqaruv tizimida bahoni shakllantirish bo'yicha funksional bloklarning o'zaro aloqasini tahlil qilish muhim ahamiyatga ega (7.1-chizma) Foydalilikning cheklanganligi nazariyasiga muvofiq, ishlab chiqarishning o ‘sishi tufayli cheklangan tushum cheklangan xarajatlarga nisbatan tezroq sur’atlarda о' sib borgunga qadar foyda hajmi o'sib boraveradi, biroq, cheklangan xarajatlar cheklangan tushum dan oshib ketgan paytda m ahsulot ishlab chiqarishni qisqartirish zarur. Shunday qilib, cheklangan xarajatlarning cheklangan tushumga yaqinligi (maksimal) eng yuqori darajada ta ’minlanganda yoki unga tenglashtirilganda mahsulot ishlab chiqarishning hajmi va bahosi ishlab chiqaruvchini eng yuqori (maksimal) foyda bilan ta’minlaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonada bahoni shakllantirish va boshqarish bo'yicha tezkor qarorlar qabul qilish zaruriyati tug'iladi. Buning uchun boshqaruv tizimida bahoni shakllantirish bo'yicha funksional bloklarning o'zaro aloqasini tahlil qilish muhim ahamiyatga ega (7.1-chizma) Keltirilgan chizmadan ко hi nib turibdiki, bahoning shakllanishi tashqi muhit ta’siriga ham ko’p jihatdan bog’liqdir. Tashqi muhitda quyidagi makrodarajadagi o’zgarishlar korxona faoliyatida bahoni shakllantirishga bevosita ta’sir ko’rsatadi: 1. Iqtisodiyotdagi o’sish va pasayish (har qanday mahsulotga bo’lgan ehtiyoj aholining real daromadlari, investitsiya faolligi, davlat xarajatlari, kredit olish va uni qaytarish imkoniyatlari, baholarning o’zgarishiga bog'liq). Shu sababli tashqi muhitni tahlil qilish korxonani baholash uchun boshlanghch nuqta va qadam bo'lib hisoblanadi. 2. Tabiiy resurslarga yaqinlik va ularning zaxirasiga ega bo ‘lish nafaqat m ahsulot ishlab chiqaruvchi, balki qayta ishlovchi korxonalarni ham strategik rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega. 3. Siyosat va huquq. Korxonaning faoliyat yuritishida davlatning iqtisodiy barqarorligi, turli xil mulk egalarining huquqiy jihatdan muhofaza qilinganligi, soliq qonunchiligining o ‘zgarib turishi, bojxona huquqi kabi omillar ham hal qiluvchi ahamiyatga ega. 4. Demografiya. Korxona joylashgan hududdagi aholining soni va tarkibi uning faoliyatiga katta ta’sir. ко’rsatadi. Agar hududda tug'ilish darajasi yuqori bo’lsa, bolalarbop mahsulotlar assortimentiga talab katta bo'ladi yoki katta yoshdagi aholining hissasiga qarab ularning talabidagi mahsulotlar ishlab chiqarish zarur bo’lsa, korxona shunga qarab m o’ljal olishi zarur. 5. Ijtimoiy-madaniy muhit. Jamiyatning iqtisodiy farovonligi oshib borishi bilan unda iqtisodiy xavfsizlikni ta ’minlashga, aholining kam ta’minlangan va ishsiz qatlamlarini himoya qilishga imkoniyat oshib boradi. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda korxonalarda baholarni shakllantirish bo’yieha qarorlar qabul qilishga ta’sir etuvchi omillar tashqi va ichkiga bo’linadi. Tashqi omillar quyidagilar bilan ifodalanadi: — korxona ishlab chiqarayotgan tovarga bozordagi. umumiy talab; — bozorga shu xilda boshqa firmalar tomonidan chiqarilgan tovarlar hajmi; — ushbu tovarlarning sifati va bahosi; — xaridorlarning mahsulot bahosi past bo’lishiga yoki.tovar sifati yuqori bo’lishiga qiziqishi. Bahoning shakllanishiga ta’sir etuvchi ichki omillarga quyidagilar kiritiladi: — mahsulotni ishlab cliiqarish tannarxi; — uzoq muddatli kapital qo'yilmalarni qoplash imkoniyati; — mehnat va materiallar sifati; — ishlab chiqarish xarajatlari darajasi; — cheklangan resurslardan foydalanish darajasi. Transfert baholar mexanizmini ishlab chiqish korxona baho siyosatining tarkibiy qismi hisoblanadi. Transfert baho korxona ichida bir javobgarlik markazidan boshqa javobgarlik markaziga o'tkaziladigan mahsulot (materiallar, yarim tayyor mahsulotlar, tayyor mahsulotlar) yoki xizmatlar bahosini aniqlash uchun foydalaniladigan bahodir. 7.2. Transfert bahoni aniqlash tartibi va tamoyillari Bozor islohotlarini chuqurlashtirish sharoitida transfert bahoni aniqlash ishlab chiqarishni tashkil etishning markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan shakllariga bevosita bog’liq bo’ladi. Ishlab chiqarishni markazlashtirilgan holda tashkil etilgan sharoitda javobgarlik markazlari o'rtasida mahsulot va xizmatlar almashinuvi ko’proq haqiqiy (normativ) tannarx asosida amalga oshiriladi. Markazlashtirilmagan holda tashkil etilgan ishlab chiqarishlarda javobgarlik markazlari nisbatan mustaqil bo’lib, korxona ichidagi uzatuv (topshirish) bahosi har bir bo’linma foydasining aniq va ishonchli ko'rsatkichmi aniqlash imkoniyatiga ega bo’lishi nazarda tutilgan holda o’rnatilgan bo'lishi kerak. Korxona ichidagi uzatuv (topshirish) bahosini tanlash nafaqat boTinma faoliyati natijalarini aniqlash uchun, balki «qanday qilib ishlab chiqarish va sotib olisK», «sotish va bundan keyin ishlov berish» kabi savollar bo'yicha qarorlar qabul qilish, shuningdek, ishlab chiqarishning muqobil variantlarini tahlil qilishda muliim ahamiyat kasb etadi. Transfert bahoni aniqlash quyidagi asosiy talablarga tayanadi: — ishlab chiqarish korxonasining pirovard maqsadiga erishishini va aiohida bo’linmalar maqsadini korxonaning umumiy maqsadi bilan uyg’un holda birikib ketishini ta’minlash; — boshqaruvning turli darajalarida menejerlar uchun moslashuvchan va bir xilda bo’lish; — markazlashtirilmagan holda boshqarish sharoitida sotuvchi va xaridor boiinmalar rahbarlariga ularning mustaqilligini saqlab qolishga imkon tug'dirishi kerak; — ichk-i va tashqi bozorlarning o’zgaruvchan sharoitlarini tez ilg’ab olish, foydani samarali sohalarga yo’naltirish imkonini berish. Masalan, yuqori foydani soliqlardan imtiyozlar mavjud bo’lgan sohalarga, yuqori bo'lmagan foydani esa soliqlari yuqori bo’lgan sohalarga yo’naltirish lozirn; — amaldagi qonunlar talablari asosida shakllantirilishi va ularga mos kelishi. 7.3. Transfert bahoni belgilash usullari Korxona ichki bo’linmalari o’rtasida transfert baholami shakllantirishda uni belgilash usullariga aiohida e’tibor qaratish zarur: Transfert baholami belgilashning quyidagi usullari mavjud: — bozor bahosi; — to’liq tannarx plus foyda (to’liq tannarxdan % sifatida); — o’zgaruvchan xarajatlar plus foyda (o’zgaruvchan xarajatlardan% sifatida); — tomonlaming o’zaro kelishuvi asosidagi shartnomaviy baho; — to’liq yoki qisqartirilgan tannarx. Korxona boshqaruvchilari, bo’linma-sotuvchilar va bo’linmaxaridorlarning talablariga birdek javob beradigan yagona transfert baho mavjud emas. Amaliyotda korxonalarning bir qismi shartnomaviy bozor bahosidan transfert baho sifatida foydalanadi, boshqa bir qismi esa «to’liq tannarx shu’ba foyda» usulidan foydalanishni afzal ko’radi. Mahsulot (ish, xizmatjlarning shartnomaviy bozor bahosi hajmi qulay transfert baho hisoblanadi, chunki bu baho har bir markazning foydasini mustaqil xo’jalik birligi sifatida tahlil qilib chiqish imkoniyatini yaratadi. Agar tashqi bozorda baho aniq b o ‘lsa (m asalan, yangi mahsulot turiga muqobil tovarlar bozon bo’lmaganda va baho oldindan belgilanmagan bo'lsa), imda «to ‘liq tannarxplusfoyda», va’ni to’liq tannarxdan foiz sifatida olingan bahoni qodlash lozim bo’ladi, chunki bnnday baho bozor bahosiga yaqin hisoblanadi г’ va b o 'linm alar faoliyati kam chiliklarini aniqlashga im kon tug’diradi. Bahoga ustama belgilash vaqtida butun korxonani foydalilik koeffitsientini emas, balki mazkur boiinm aning xarajatlari xususiyatlarini hisobga olish zarur. Amaliyotda foyda ko’pincha moliyaviy qo’yilmalardan olingan daromad hisoblanadi hamda belgilangan reja ko’rsatkichi bilan solishtirilib boriladi. Agar transfert baho sifatida «o’zgaruvchan xarajatlar plus foyda» usulidan foydalanilsa xomashyo, materiallar, xizmatlar va ish haqi kabi xarajatlarni o’zgarishiga tuzatishlar kiritadigan qoidaga amal qilinadi. Transfert baho haqiqiy tannarx plus qo’shimcha foyda tarzida belgilanishi ham mumkin. Mazkur usuldan menejerlar o’z bo’linmalarida mablag£lar sarfi uchun javobgar bo’lgan hollarda foydalanadi, biroq, bu usul mablag’larni tejash imkoniyatini pasaytiradi, ya’ni haqiqiy tannarx qancha yuqori bo’lsa, bo’linma- sotuvchi sotish bahosini shuncha yuqori belgilaydi. Shuni nazarda tutish zarurki, tannarx asosida transfert baholami belgilash vaqtida korxona tarkibiga kiruvchi boMinmalarni foyda yoki investitsiya markazlari sifatida emas, balki xarajatlar markazlari sifatida qarab chiqish lozim. Bunday sharoitda o’zgaruvchan xarajatlar asosida belgilangan transfert baholar samarali hisoblanadi. Bu usulda quyidagi ikkita shartga amal qilinadi: — ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar birligiga sarflangan aktivlar qiymati bir xil; — ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar birligiga to’g’ri keladigan o’zgaruvchan xarajatlar darajasi qolgan xarajatlarga nisbatan deyarli o’zgarmas. 0 ‘zgaruvchan xarajatlar asosida korxona ichidagi topshiruvlar paytidagi baho usuli to’liq tannarx asosidagi usuldan korxona zaxiralaridan yanada samaraliroq foydalanishni ta’minlashga qaratilganligi bilan ajralib turadi. 7.4. Transfert bahoni xarajatlar va qiymat yondashuvlari asosida shakllantirish Transfert baho siyosati masalasi bo’yicha moliyachi va marketologlar o ‘rtasida uni shakllantirishga nisbatan ikki muqobil yondashuv — xarajatlar va qiymat yondashuvlari sohasida bahsmunozara kelib chiqadi. Ularning mohiyatini 7.1- jadval yordamida ifodalash mumkin. Transfert bahoni shakllantirishga nisbatan xarajatlar yondashuvi eng sinalgan va ishonchli yondashuvdir. Uning asosida real kategoriya yotadi, bu — mahsulot ishlab chiqarish va sotishga sarflanadigan xarajatlardir. Ushbu xarajatlar mahsulot ishlab chiqarishga va sotishga sarflangan haqiqiy xarajatlar kategoriyasi orqali ifodalanadi hamda buxgalteriyada dastlabki luijjatlar bilan rasmiylashtiriladi. Buning ustiga, m alum darajada bu yondashuvning nufuzi uni iqtisodiy nazariyada qo’llab-quwatlanishi bilan bogMiq, chunki, mahsulotlar o'rtasida xarajatlarni to £g£ri taqsimlash, tannarxni shakllantirish va boshqarish bahoni korxona uchun naflilik nuqtayi nazaridan d’aromad olish manbayiga aylantiradi (7.2-cliizma). Mahsulotni sotishda baho darajasini sotishning va shunga mos ravishda ishlab chiqarishning taxminiy hajmi belgilaydi. Shu bilan birga, boshqaruv hisobi e’tirof etadiki, mahsulot birligini ishlab chiqarishning umumiy xarajatlari o£zgarishi bevosita ishlab chiqarish miqyosiga bog’liq. Ishlab chiqarish xarajatlarining o'sishi bilan bir buyumga to ‘g’ri keladigan doimiy xarajatlar summasi va ishlab chiqarishga sarflanadigan o’rtacha xarajatlar hajmi ham o ‘sadi. Binobarin, tadbirkor menejer transfert bahoni belgilayotganda xarajatlar usuli asosida yoki raqobatchilar tomonidan baho bo’yicha qabul qilingan qarorlar ta ’siri ostida passiv baho belgilash yo'lini tanlamasligi lozim. Eng oqilona yondashuv — transfert bahoni shakllantirishga nisbatan fa o l yondashuv usuli bo'lib, bunda transfert bahoni boshqarish orqali sotishlarning zarur hajmiga mos keluvchi o'rtacha xarajatlar hajmiga erishiladi, bu esa korxonani foydalilikning kutilayotgan darajasiga olib chiqadi. Transfert bahoni shakllantirishga faol yondashuv mantiqiga o'xshash masalalarni quyidagicha ta’riflash mumkin: «Eng past bahoda sotiladigan tovarlar miqdorini katta miqdordagi foyda olish uchun qanchagacha oshirishim iz kerak?» yoki «Sotiladigan ' mahsulotlarning qancha miqdorini ko’proq foyda olish uchun yuqoriroq bahoda sotish kerak?» Aynan mana shunday yondashuv «zaif» bozorlarda (ya’ni, talab pasayib boruvchi bozorlarda) yoki «kuchli» bozorlarda (ya’ni, talab ortib b o ru v ch i b o z o rla rd a ju d a yuqori b a h o la r xarajat yondashuvining jiddiy kamchiligini chetlab o ‘tish imkonini beradi). Shuni ta’kidlash joizki, transfert bahoni shakllantirishga xarajatli yondashuvdan voz kechish korxona menejerlariga oson bo’lmaydi, chunki ular ishlab chiqarishga yangi mahsulot uchun investitsiya qilish va bahoni shakllantirish bo’yicha qarorlar qabul qilinguncha kutilayotgan foydani aniqlashlari lozim. Loyihalashtirilayotgan yangi m ahsulot zam onaviy texnik darajaga mos keluvchi o’lchamlar va xususiyatlarga ega bolishi, konstruktorlik xizmatlari, texnologlar, moliya-iqtisodiy bo'lim va buxgalteriyada texilik-iqtisodiy asosnoma (TIA) bilan tasdiqlangan bo’lishi lozim. Shu bosqichning o ‘zida baho aniqlanadi, u xarajatlaming o’mini to’ldirishi va investitsiyalarni zaruriy darajada qoplashi kerak. Shundan so’ng marketologlar (agar shunday mutaxassislar bor bo Isa) mahsulot sotish hajmini aniqlaydilar. Ular mahsuiot sotishni tashkil etish, m ahsulot xossasi va sifatiga xaridorlarni ishontirishga intiladilar. Agar bunday «targ’ibot» natijalari ijobiy natija bermasa, korxona rahbariyati, odatda, bahoni pasaytirish taklifi hisobiga vaziyatni saqlab qolishga harakat qiladi. Bunday sharoitda, odatda, xaridorlar bozorda ustunlik qiladigan vaziyat yuzaga keladi. Bunda aynan ular o’z shartlarini qo’yadilar va bahoni yanada pasaytirishga erishadilar. Transfert bahoni shakllantirishga xarajatli yondashuvni mo’ljal qilib muvaffaqiyatga erishish g'oyat mushkul. Bunday sharoitda transfert bahoni shakllantirishga nisbatan qiymatli yondashuvga ko’proq e’tibor berish lozim (7.3- chizma). Transfert bahoga nisbatan qiymatli yondashuvning vazifasi korxona mijozlarining rag’batlantirilishidan iborat emas. Bunday natijaga bahoga katta chegirmalar berish hisobiga ham erishish mumkin, lekin qiymatli yondashuv korxona uchun sotishlar hajmini tobora avj olishi hisobiga emas, balki «qiyrnat — xarajatlar» nisbatining m utanosibligiga erishish hisobiga foyda olishni ta’minlashi kerak. Transfert bahoning shakllanishi mehnat bozorida raqobatda bolgan boshqa korxonalar ta’siriga ham bogliq. Shu bois, korxonaning baho siyosati buxgalterlar, moliyachilar, marketologlar, menejerlar va bozorni o'rganuvchi axborot xizmatchilarining doimiy 218 hamkorligi natijasida tug'iladi va takomiliashadi. Bunday sharoitda baho siyosatini shakllantirish korxonaga foyda, xaridorga esa ko’proq naf keltirishi lozim. Nazarimizda, transfert bahoni shakllantirishda mahsulotning zararsiz sotilishini belgilash muhim ahamiyatga ega. Вuning uchun mahsulotni zararsiz sotish bahosini quyidagi formula yordamida aniqlaymiz: Ostonoviy tushum Zararsizlik bahosi = -------------------------------------------------------------------------- ' Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi Yuqorida ta’kidlangan zararsizlik bahosini aniqlash uchun quyidagi misoldan foydalanamiz. 1-m isol. «Shahrixonsut» H Jning faoliyatini izohlaydigan quyidagi m a’lumotlar keltirilgan. Sotishdan olinadigan tushum, so’m 358357 0 :zgaruvchan xarajatlar, so’m 288916 Marjinal daromad, so'm 69441 Doimiy xarajatlar, so’m 45568 Operatsion foyda, so’m 23873 Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi, dona 205 Birinchi navbatda, ostonaviy tushumni belgilab olish uchun quyidagicha hisob- kitoblar amalga oshiriladi: 1. Maijinal daromad hajmini topamiz: 358357-288916 = 69441. 3. Marjinal daromad koeffitsientini chiqarib tashlaymiz: 69441:358357 = 0,19. 4. Ostonaviy tushum (zararsizlik nuqtasijni aniqlaymiz: 45568:0,19 = 239831,6. Ostonaviy tushum ni hisoblab topgach, uning yordam ida mahsulotni zararsiz sotish bahosi aniqlanadi: 239831,6:205 dona = 1169,9. Dernak, mahsulotning bir birligini sotish bahosi 358357: 205 dona = 1748,08 so’m bo'lsa, bir birlikka to’g’ri keladigan foyda summasi 578,18 so'mni tashkil etadi. 219 Baho ishlab chiqarish bilan bog'iiq barcha xarajatlami qoplashi va korxonaga foyda keltira boshlashiga imkon berish uchun uni sotiladigan mahsulotga qanday belgilash lozim? Bu savolga javob berish uchun quyidagi misoldan foydalanamiz. 2-misol. Korxona 5000 dona mahsulot sotishni rejalashtirgan, bir birlik mahsulotni ishlab chiqarish va sotish uchun sarflangan o’zgaruvchan xarajatlar 1600 so’mni tashkil etadi. Doimiy xarajatlar — 2000000 so’m. Korxona 3000000 so’m miqdorida foyda olishni moljallagan. Mahsulotni qanday bahoda sotish kerak? 1. Dastlab, marjinal daromad hajmini aniqlaymiz. Buning uchun doimiy xarajatlarga foydaning rejalashtirilgan hajmini qo’shamiz: 2000000 so’m+3000000 so’m = 5000000 so’m. 2. Bir birlik mahsulotga to ‘g'ri keladigan marjinal daromad summasini topish uchun yalpi marjinal daromad summasini sotiladigan mahsulotlar miqdoriga boiamiz: .5000000 so’m : 5000dona = 1000 so’m. 3. Mahsulot birligi bahosini aniqlash uchun o’zgaruvchan xarajatlar orqali hisoblangan marjinal daromad summasiga doimiy xarajatlar va foydani qo’shish natijasida aniqlangan marjinal daromad summasini qo'shamiz: 1600 so’m+1000 so'm = 2600 so’m. Zararsizlik bahosini tahlil qilishga doir yuqorida keltirilgan formulalar mahsulotning belgilangan hajmini sotish jarayonida foydaning m a’lum darajasiga erishish uchun sotishning zararsiz bahosini aniqlashga ko'maklashadi. Demak, moslashuvchan transfert baho siyosatini yuritish va unga ta’sir etuvchi ichki va tashqi omillami chuqur tahlil qilish, iste’molchilami rag’batlantirish hamda tovar bozoridagi raqobatda ustunlikka erishish imkonini beradi. Xulosa Kurs ishini yozish davomida men barcha bahoni shakllantirshga doir obyektlarni o’rganib chiqdim va uni ushbu kurs ishida yoritdim. Ushbu mavzu buxgalteriya hisobidagi eng dolzarb mavzulardan biri bo’lib, u deyarli o’rnini o’zgartirib bo’lmaydigan jihatlardan biri hisoblanadi. Bahoni shakllantirish bu korxonaning va ayniqsa ishlab chiqarishning eng muhim qismlaridan biridir. Bunda ushbu hisobni to’g’ri yuritish orqali barcha TMZLAR va ularga tenglashtirilgan materiallar hisobini o’rgandim. Ushbu kurs ishini yozish davomida mavzuga doir barcha Respublikamizda bozor munosabatlarini rivojlantirish sharoitida sotiladigan mahsulot (ish va xizmatlar)larga ilmiy asoslangan baho siyosatini ishlab chiqish boshqa hisobining asosiy vazifalaridan biri sanaladi. Amaliyotda har bir korxona o’z mahsulotini ishlab chiqara boshlashidan avval qancha foyda olishi mumkinligini rejalashtiradi. Korxona foydasi m ahsulot bahosi va uni ishlab chiqarishga sarflanadigan haqiqiy xarajatlarga bevosita bogliq bo'ladi. Ushbu holatda mahsulot bahosi ishlab chiqaruvchi yoki xaridor xohishi bo’yicha baland yoki past bohishi mumkin emas, u talab va taklif asosida tartibga solib borilishi lozim. Inflatsiya jarayonida, ya’ni baholarning o’sishi sodir bo'layotgan paytda pulning foydaliligi pasayib boradi. Shu sababli, bunday sharoitda barcha hisob- kitoblar qiyosiy yoki bazis davr baholarida amalga oshirilishi zarur, aks holda, noto’g’ri ma’lumotlar asosida oqilona moliyaviy boshqamv qarorlarini qabul qilib bohmaydi. Shu nuqtayi nazardan qiyosiy baholardan foydalanish moliyaviy menejmentdagi barcha hisob-kitoblarga tegishli talab hisoblanadi. Bunda bir o’lchamning o’zgarishi ikkinchi o'lchamning o’zgarishiga qanday ta’sir etishi tahlil qilinadi. Amalda toʻliq xarajatlar asosida narxni shakllantirish mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqarish bilan bogʻliq barcha xarajatlarni hisobga olgan holda narx belgilashga kompleks yondashuvni taʼminlaydi. Biroq, narx raqobatbardosh bo’lishi va mijozlar tomonidan qabul qilingan qiymatga mos kelishi uchun bozor omillari va mijozlarning afzalliklarini ham hisobga olish muhim. Foydalanilgan adabiyotlar:  O’zbekiston Respublikasining ”Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi qonun Toshkent—2016y  O’zbekiston Respublikasining “Ma’sulyati cheklangan hamda qo’shimcha ma’sulyatli jamiyatlar to’grisida”gi qonun. Toshkent. 2001-yil.  O’zbekiston Respublikasining “Moliyaviy hisobotlarni tayorlash va taqdim etish etish konseptual asoslari” buxgalteriya hisobi milliy standarti. 1998y  O’zbekiston Respublikasining “Tovar moddiy zahiralar” to’g’risidagi buxgalteriya hisobi milliy standarti. 2020  O’zbekiston Respublikasining “ Asosiy vositalar “ to’g’risidagi buxgalteriya hisobi milliy standartlari.2003  O’zbekiston Respublikasining “Inventarizatsiyani tashkil etish va uni o’tkazish” to’g’risidagi buxgalteriya hisobi milliy standartlari. 1999.  “Inventarlar” to’g’risidagi buxgalteriya hisobi xalqaro standarti .  A.Ibragimov “Moliyaviy va boshqaruv hisobi”. O`quv qo`llanma.  D.Xolboyev, U.N.Ibragimov "Moliyaviy hisob". O'quv qo llanma. -T-2016. ʻ

Bahoni shakllantirish bo‘yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilish

Купить