Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 54.1KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 13 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Arslonbek Sulaymanov

Ro'yxatga olish sanasi 01 Dekabr 2024

19 Sotish

Banklar va korporativ mijozlar

Sotib olish
MUNDARIJA
KIRISH ……………………………………………………………………..3
1-bob . Banklarning mohiyati va turlari……………………………….…….8
1.1 . Banklarning umumiy ta’rifi……………………………………………..8
1.2 . Banklarning turlari: markaziy bank, tijorat banklari, investitsiya banklari
va boshqalar……………………………………………………………………….12
1.3 .   Banklarning   faoliyat   yo’nalishlari   va   xizmatlarining   umumiy
tavsifi….18
2-bob . Korporativ mijozlar va ularning banklar bilan munosabatlari……...21
2.1 . Korporativ mijozlar tushunchasi va turlari ……………………………21
2.2 .   Banklarning   korporativ   mijozlarga   ko’rsatadigan   xizmatlari:   kreditlar,
depozitlar, to’lov tizimlari, investitsiyalar va boshqalar………………………….26
2.3 .   Banklar   va   korporativ   mijozlar   o’rtasidagi   shartnomalar   va   huquqiy
munosabatlar……………………………………………………………...……….31
XULOSA …………………………………………………………………..37
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ………………….…………………..38
[ 2 ] KIRISH
Banklar   iqtisodiyotning   muhim   tarkibiy   qismlaridan   biri   bo’lib,   ular   davlat
va   xususiy   sektor   o’rtasida   moliyaviy   o’zaro   aloqalarni   ta’minlaydi.   Banklar   o’z
faoliyatlarini   moliyaviy   resurslarni   jamlash,   kreditlar   berish,   to’lovlarni   amalga
oshirish,   valyuta   almashinuvi   va   investitsiyalar   kabi   bir   qancha   xizmatlar   orqali
yuritadi. Banklar o’z mijozlariga, jumladan, yirik korporatsiyalar, kichik bizneslar
va   shaxsiy   shaxslarga   moliyaviy   xizmatlar   ko’rsatib,   iqtisodiyotning   barqaror   va
samarali rivojlanishiga hissa qo’shadi.
Korporativ   mijozlar,   odatda,   katta   hajmdagi   moliyaviy   operatsiyalarni
amalga   oshiradigan   kompaniyalar   va   tashkilotlardir.   Ularning   banklar   bilan
aloqalari nafaqat  kreditlar olish, balki  savdo, investitsiya, moliyaviy rejalashtirish
va   xalqaro   operatsiyalarni   amalga   oshirishni   ham   o’z   ichiga   oladi.   Banklar,
korporativ   mijozlar   uchun   pul   mablag’larini   boshqarish,   o’zaro   hisob-kitoblarni
amalga   oshirish   va   iqtisodiy   o’sish   uchun   zarur   bo’lgan   boshqa   moliyaviy
vositalarni taqdim etadi.
Bu mavzu banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi o’zaro aloqalarni tahlil
qilishni   maqsad   qilgan.   Banklar   va   korporativ   mijozlar   o’rtasidagi   munosabatlar
iqtisodiyotning   barqarorligi,   biznesning   muvaffaqiyati   va   umumiy   moliyaviy
tizimning samarali ishlashida muhim rol o’ynaydi. Kurs ishi davomida banklarning
korporativ   mijozlarga   ko’rsatadigan   xizmatlari,   bu   xizmatlarning   korporativ
biznesga   ta’siri   va   banklar   bilan   korporativ   mijozlar   o’rtasidagi   aloqalarning
rivojlanish istiqbollari ko’rib chiqiladi.
Kurs   ishi   mavzuning   dolzarbligi-   Banklar   va   korporativ   mijozlar
o’rtasidagi   munosabatlar   iqtisodiyotning  asosi   bo’lib,  banklar  korporativ  sektorga
moliyaviy xizmatlar ko’rsatishda muhim rol o’ynaydi.
 Kurs ishining maqsad va vazifalar-  Kurs ishingizda banklar va korporativ
mijozlar   o’rtasidagi   o’zaro   aloqalarni,   xizmatlarning   turlari   va   ularning
ahamiyatini o’rganish.
Kurs   ishining   obekti -   Banklar   va   korporativ   mijozlar   o‘rtasidagi
munosabatlar va banklarning korporativ mijozlarga taqdim etadigan xizmatlari.
Ushbu mavzu dolzarb, chunki bugungi kunda banklar va korporativ mijozlar
o’rtasidagi   munosabatlar   yangi   moliyaviy   innovatsiyalar   va   texnologiyalar   orqali
yangi   bosqichga   ko’tarilmoqda.   Shuningdek,   banklar   va   korporativ   mijozlar
o’rtasidagi   samarali   aloqalar   iqtisodiy   o’sish,   barqarorlik   va   raqobatbardoshlikni
[ 3 ] ta’minlashga   yordam   beradi.Bank   deb,   pul   mablag‘larini   yig‘uvchi,   saqlab
beruvchi,   kredit-   hisob   va   boshqa   har   xil   vositachilik   operatsiyalarini   bajaruvchi
muassasaga aytiladi. Banklar paydo bo'lishining asosi tovar-pul munosabatlarining
rivojlanishi   hisoblanadi.   Tovar-pul   munosabatlarining   yuzaga   kelishi   va   ularning
rivojlanib   borishi   barcha   ijtimoiy-iqtisodiy   tu-   zumlarda   banklarning   mavjud
bo‘lishini taqozo qiladi.Bank» italyancha «banca» so‘zidan olingan bo‘lib, «stol»,
aniqrog‘i,   «pulli   stol»   ma’nosini   anglatadi.   0‘rta   asrlarda   italiyalik   puldorlar
hamyonlaridagi,  idishlardagi  monetalarni  stol  ustiga qo‘yib hisob-kitob qilishgan.
XII   asrlarda   Genuyada   pul   almashtiruvchilar   «bancherii»,   deb   atalgan.   Agar
puldorlardan   birortasi   ishonchni   oqlamasa   va   o‘z   ishiga   mas’uliyatsizlik   qilsa,   u
o‘tirgan   stolni   sindirib   tashlashgan   va   uni   «banco   rotto»,   ya’ni   bankrot,   deb
atashgan.   Demak,   bizga   ma’lum   bo‘lgan   «bankrot»   ham   italyancha   «banca»
so‘zidan   olingan.   Banklar   paydo   bo‘lishining   boshlang‘ich   bosqichi   XVI   as-   rda
Florensiya   va   Venetsiyada   tashkil   qilingan   kichik   jirobanklar   hisoblanadi.
Keyinchalik shunday banklar Amsterdamda (1605), Gam-burgda (1618), Milanda,
Nyurnbergda,   Genuyada   vujudga   kelgan.   Bu   banklar,   asosan,   o‘z   mijozlari   —
savdogar- larga xizmat  qilgan.Banklar  — bu moliyaviy  institutlar  bo’lib, ular  pul
mablag’larini   yig’ish,   kreditlar   berish,   pul   o’tkazmalari   va   boshqa   moliyaviy
xizmatlar   ko’rsatish   bilan   shug’ullanadi.   Banklar   iqtisodiyotning   muhim
qismlaridan   biri   bo’lib,   ularning   faoliyati   iqtisodiy   o’sish,   investitsiyalar   va
moliyaviy   barqarorlikni   ta’minlashga   yordam   beradi.   Banklar   iqtisodiyotning
asosiy   elementlaridan   biri   bo’lib,   ularning   roli   jamiyatning   moliyaviy
barqarorligini   ta’minlash,   pul   resurslarini   samarali   boshqarish   va   iqtisodiy
rivojlanishni   qo’llab-quvvatlashda   muhim   ahamiyatga   ega.   Banklar   asosan   pul
yig’ish,   kreditlar   berish,   moliyaviy   xizmatlar   ko’rsatish   va   to’lov   tizimlarini
boshqarish orqali faoliyat yuritadilar. Ularning xizmatlari nafaqat shaxsiy mijozlar,
balki korporativ mijozlar uchun ham muhimdir.
Korporativ mijozlar — bu yirik kompaniyalar, bizneslar, tashkilotlar bo’lib,
ular   banklardan   o’z   faoliyatlarini   rivojlantirish   uchun   zarur   bo’lgan   moliyaviy
vositalarni olishadi. Korporativ mijozlar bilan ishlash banklar uchun juda muhim,
chunki   bu   aloqalar   orqali   banklar   katta   miqdordagi   mablag’lar   bilan   ishlaydi   va
iqtisodiy   jarayonlarga   sezilarli   ta’sir   ko’rsatadi.   Banklar   korporativ   mijozlarga
kreditlar,   depozitlar,   investitsiyalar   va   to’lov   tizimlari   kabi   turli   xil   moliyaviy
xizmatlarni taqdim etadi. Shuningdek, ular biznesni rivojlantirish, xalqaro savdo va
investitsiya qilishda yordam berishadi.
[ 4 ] Banklar   va   korporativ   mijozlar   o’rtasidagi   o’zaro   aloqalar   iqtisodiy
tizimning   samarali   ishlashini   ta’minlaydi.   Banklar,   o’z   navbatida,   korporativ
mijozlarning   moliyaviy   ehtiyojlarini   qondirish   orqali   o’z   biznes   faoliyatini
rivojlantiradi.   Korporativ   mijozlar   esa   banklardan   olingan   xizmatlar   orqali
o’zlarining   biznes   jarayonlarini   samarali   boshqarish,   yangi   bozorga   kirish   va
global iqtisodiy muhitda raqobatbardosh bo’lish imkoniyatiga ega bo’ladi.
Bu   kurs   ishida   banklar   va   korporativ   mijozlar   o’rtasidagi   munosabatlar,
banklarning   korporativ   mijozlarga   ko’rsatadigan   xizmatlari   va   ularning   iqtisodiy
o’sish   va   barqarorlikka   ta’siri   tahlil   qilinadi.   Shuningdek,   banklar   va   korporativ
mijozlar   o’rtasidagi   o’zaro   aloqalarning   rivojlanishi   va   kelajakda   bu
munosabatlarning qanday o’zgarishi mumkinligi haqida fikrlar beriladi.
Shu   bilan   birga,   yangi   texnologiyalar,   fintech   sohasidagi   yangiliklar   va
raqamli bank xizmatlarining ko’payishi banklar va korporativ mijozlar o’rtasidagi
aloqalarni yanada samarali va qulay qilishga imkon yaratmoqda. Ularning faoliyati
bugungi   iqtisodiy   muhitda,   ayniqsa   global   moliyaviy   bozorlar   va   xalqaro   savdo
sohasida o’zgarib borayotgan talablarni qondirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Banklarning asosiy funksiyalari:
  1.   Depozitlar   yig’ish:   Banklar   shaxsiy   va   korporativ   mijozlardan   pul
omonatlarini yig’adi va ularni o’z hisoblarida saqlaydi.
  2.   Kreditlar   berish:   Banklar   mijozlarga   qarz   berishadi,   shu   jumladan,
korporativ mijozlarga biznesni rivojlantirish uchun kreditlar. Bu faoliyat banklarga
daromad keltiradi, chunki ular kreditlardan foizlar oladilar.
  3.   To’lov   tizimlari:   Banklar   mijozlarning   to’lovlarini   amalga   oshirishda
yordam beradi, shu jumladan, o’zaro hisob-kitoblar, cheklar va elektron to’lovlar.
  4.   Investitsiya   faoliyati:   Banklar   o’z   mijozlarining   mablag’larini
investitsiyalash   yoki   aksiyalar,   obligatsiyalar   kabi   moliyaviy   asboblarga   sarmoya
kiritishda yordam beradi.
  5.  Valyuta   almashinuvi:   Banklar   xalqaro   savdo   va   valyuta   operatsiyalarini
amalga oshiradi, mijozlar uchun valyuta konvertatsiyasini ta’minlaydi.
  6.   Moliyaviy   maslahatlar:   Banklar   korporativ   mijozlarga   moliyaviy
rejalashtirish   va   biznesning   moliyaviy   strategiyalarini   ishlab   chiqishda   yordam
beradi.
Banklarning turlari:
[ 5 ]   1.   Markaziy   bank:   Davlat   tomonidan   boshqariladi   va   iqtisodiyotdagi
umumiy   pul-kredit   siyosatini   yuritadi.   Masalan,   O’zbekiston   Respublikasi
Markaziy Banki.
 2. Tijorat banklari: Tadbirkorlik va shaxsiy mijozlarga xizmat ko’rsatadigan
banklar. Ular depozitlarni qabul qiladi va kreditlar beradi.
  3.   Investitsiya   banklari:   Aksiyalar,   obligatsiyalar   chiqarish,   yirik
kompaniyalar   va   davlatlar   uchun   moliyaviy   maslahatchilik   va   investitsiya
xizmatlarini taqdim etadi.
  4.   Sifatli   banklar   (Sberbank,   Raiffeisenbank   kabi):   Yirik   tarmoq   va
filiallarga ega bo’lib, ko’plab mijozlarga xizmat ko’rsatadi.
  5. Ipoteka va qurilish banklari: Asosan turar-joy va tijorat mulklarini sotib
olish uchun ipoteka kreditlari berishadi.
Banklar va Korporativ Mijozlar:
Korporativ   mijozlar   —   bu   yirik   kompaniyalar,   korxonalar,   tashkilotlar
bo’lib,   ular   banklardan   moliyaviy   xizmatlar   olishadi.   Banklar   va   korporativ
mijozlar o’rtasidagi aloqalar, asosan, quyidagi xizmatlar orqali amalga oshiriladi:
  •   Korporativ   kreditlar:   Banklar   bizneslarni   rivojlantirish   uchun   qarzlar
beradi,   masalan,   ishlab   chiqarish   quvvatlarini   oshirish   yoki   yangi   loyihalarni
amalga oshirish uchun.
  •   Savdo   va   eksport-kreditlar:   Banklar   eksport   va   import   operatsiyalarini
moliyalashtiradi va bu jarayonni xavfsiz va samarali qilishda yordam beradi.
  •   Likvidlikni   boshqarish:   Korporativ   mijozlar   banklardan   likvidlikni
boshqarish va to’lovlarni tez va oson amalga oshirish uchun xizmatlar oladi.
  •   Xalqaro   operatsiyalar:   Banklar   korporativ   mijozlarga   xalqaro   savdolarni
amalga   oshirish,   valyuta   almashinuvi   va   boshqa   xalqaro   moliyaviy   xizmatlarni
taqdim etadi.
  •   Investitsiya   xizmatlari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   kapitalni   samarali
investitsiya qilishda yordam beradi.
Banklarning   korporativ   mijozlarga   xizmatlari   ularning   o’z   faoliyatlarini
rivojlantirish   va   kengaytirish   imkoniyatlarini   yaratadi,   bu   esa   iqtisodiyotning
o’sishiga olib keladi.
Agar banklar yoki ularning korporativ mijozlarga taqdim etadigan xizmatlari
haqida qo’shimcha ma’lumot kerak bo’lsa, savollarni yuborishingiz mumkin!
[ 6 ] Investitsiya   xizmatlari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   sarmoya   qilishda
yordam beradi, shu jumladan, aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va boshqa
moliyaviy aktivlar orqali investitsiyalarni boshqarish.
  •   Kapital   bozorlari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   aksiyalar   va
obligatsiyalar   chiqarish   bo‘yicha   maslahatlar   beradi,   shuningdek,   kompaniyaning
qimmatli qog‘ozlarini sotish va sotib olishni tashkil etadi.
 • Portfelni boshqarish: Banklar mijozlarining investitsiyalarini nazorat qilish
va samarali boshqarish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatadi.
  5.   Moliyaviy   maslahatlar:   Banklar   korporativ   mijozlarga   biznesni
rivojlantirish,   moliyaviy   tahlil,  soliq   rejalashtirish   va   boshqa   moliyaviy   xizmatlar
bo‘yicha maslahatlar taqdim etadi. Bular:
  • Soliq rejalashtirish: Banklar kompaniyalar uchun soliq to‘lovlari va soliq
imtiyozlari bo‘yicha maslahatlar beradi.
  •   Risklarni   boshqarish:   Banklar   korporativ   mijozlarga   kredit,   valyuta,   foiz
stavkalariga bog‘liq risklarni boshqarishda yordam beradi.
[ 7 ] 1. BANKLARNING MOHIYATI VA TURLARI
1.1 BANKLARNING UMUMIY TA’RIFI
Banklar   —   bu   moliyaviy   muassasalar   bo’lib,   ular   jamiyatdagi   moliyaviy
resurslarni   boshqarish,   pul   mablag’larini   yig’ish   va   taqsimlash,   kreditlash,   to’lov
tizimlarini   boshqarish   va   boshqa   moliyaviy   xizmatlarni   taqdim   etishda   faoliyat
yuritadilar. Banklar iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismlaridan biridir, chunki ular
iqtisodiy   resurslarni   samarali   taqsimlash   va   xalqaro   hamkorlikni   qo’llab-
quvvatlashda muhim rol o’ynaydi.
Banklarning asosiy faoliyatlari quyidagilardan iborat:
  1. Depozitlarni qabul  qilish:  Banklar mijozlardan turli xil  omonatlar  qabul
qilishadi, bu esa bankning asosiy moliyaviy resursini tashkil etadi.
  2.   Kreditlar   berish:   Banklar   jamg’armalarni   boshqa   mijozlarga   kredit
sifatida berish orqali iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlaydi.
 3. To’lov tizimlari: Banklar turli to’lov operatsiyalarini amalga oshiradi, shu
jumladan,   xalqaro   va   mahalliy   to’lovlar,   elektron   pul   o’tkazmalarini   amalga
oshirish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi.
  4.  Investitsiya  xizmatlari:   Banklar   turli   investitsiya  mahsulotlarini  yaratish
va boshqarish orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taqdim etadi.
Banklarning   xizmatlari   jismoniy   shaxslar   va   korporativ   mijozlar   uchun
turlicha   bo‘lishi   mumkin.   Shaxsiy   mijozlar   uchun   banklar   asosan   kreditlar,
omonatlar,   hisobvaraq   xizmatlari   va   boshqa   oddiy   xizmatlarni   taqdim   etadi,
korporativ   mijozlar   uchun   esa   ko‘proq   murakkab   moliyaviy   xizmatlar   mavjud,
masalan,   yirik   kreditlar,   investitsiya   xizmatlari,   xalqaro   savdo   operatsiyalari   va
boshqalar.
Banklar   turli   xildagi   moliyaviy   xizmatlarni   ko’rsatish   va   iqtisodiy   faoliyatni
qo’llab-quvvatlash   uchun   turli   kategoriyalarga   bo‘linadi.   Banklarning   turlari
ularning   faoliyatining   yo‘nalishlari   va   funksiyalariga   qarab   farq   qiladi.   Quyida
banklarning eng asosiy turlari keltirilgan:
[ 8 ] Markaziy   bank   —   mamlakatning   moliyaviy   tizimini   boshqaruvchi   va
nazorat qiluvchi asosiy moliyaviy muassasa bo‘lib, davlatning pul-kredit siyosatini
amalga oshiradi. Markaziy bankning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1
  •   Pul-kredit   siyosatini   amalga   oshirish:   Markaziy   bank   iqtisodiyotda
inflyatsiya   va   deflyatsiyani   boshqarish,   foiz   stavkalarini   belgilash   va   boshqa
makroiqtisodiy   parametrlarni   tartibga   solish   orqali   pul-kredit   siyosatini   amalga
oshiradi.
  •   Pul   yaratish:   Markaziy   bank   yangi   pul   mablag‘larini   yaratish   va
mamlakatdagi pul massasini boshqaradi.
  •   Banklar   orasida   hisob-kitoblar:   Markaziy   bank   boshqa   tijorat   banklari
o‘rtasidagi   moliyaviy   operatsiyalarni   amalga   oshiradi   va   ular   uchun   likvidlikni
ta’minlaydi.
  •   Valyuta   rezervlarini   boshqarish:   Markaziy   bank   milliy   valyutani
kuchaytirish   va   uning   xalqaro   bozordagi   kursini   stabil   qilish   uchun   valyuta
rezervlarini boshqaradi.
Misol:   O‘zbekiston   Respublikasi   Markaziy   Banki   —   mamlakatning   pul-
kredit siyosatini amalga oshiruvchi asosiy moliyaviy muassasa hisoblanadi.
1.2 Tijorat banklari
Tijorat   banklari   —   bu   moliyaviy   xizmatlar   bozorida   faoliyat   yuritadigan,
asosan,   mijozlarga   moliyaviy   xizmatlar   ko’rsatadigan   banklardir.   Ularning   asosiy
vazifalari   kreditlar   berish,   depozitlar   qabul   qilish,   moliyaviy   xizmatlar   ko’rsatish
va pul oqimlarini boshqarishdan iborat.
Tijorat banklarining asosiy xizmatlari:
  •   Kreditlar   berish:  Tijorat   banklari   jismoniy   va   yuridik   shaxslarga   turli   xil
kreditlar, shu jumladan, qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlar taqdim etadi.
  •   Depozitlarni   qabul   qilish:   Tijorat   banklari   mijozlardan   depozitlar
(ommaviy omonatlar) qabul qilib, ularga foiz to‘laydi.
  •   To‘lov   operatsiyalari:   Tijorat   banklari   mijozlarning   hisoblaridan   pul
o’tkazmalarini   amalga   oshiradi,   to‘lov   kartalarini   chiqaradi   va   boshqa   to‘lov
xizmatlarini taqdim etadi.
1
  www.cbu.uz.-   O‘zbekiston   Respublikasi   Markaziy   bankining   statistik
ma’lumotlari asosida muallif tomonidan hisoblandi.
[ 9 ] Tijorat banklari o‘z mijozlariga turli xil hisob-kitoblar, kreditlar, omonatlar,
va   boshqa   bank   xizmatlarini   ko‘rsatadi.   Ularning   faoliyati   odatda
raqobatbardoshdir, chunki har bir tijorat banki o‘z mijozlariga eng yaxshi shartlar
va xizmatlarni taklif qilishga harakat qiladi.
2.3 Investitsiya banklari
Investitsiya   banklari   —   bu   moliyaviy   xizmatlar   bozorida   asosiy   e’tiborni
korporativ   mijozlar,   yirik   kompaniyalar,   va   institutsional   investorlar   uchun
xizmatlar   ko’rsatishga   qaratgan   banklardir.   Investitsiya   banklari   asosan   quyidagi
sohalarda faoliyat yuritadilar:
  •   Kapitalni   jalb   qilish:   Investitsiya   banklari   kompaniyalar   uchun   aksiyalar
va obligatsiyalar chiqarish, kapitalni jalb qilishda yordam beradi.
  •   M&A   (birlashish   va   qo‘shilish)   xizmatlari:   Investitsiya   banklari   yirik
kompaniyalar   va   tashkilotlar   o‘rtasidagi   birlashish   yoki   qo‘shilish   jarayonlarini
qo‘llab-quvvatlaydi, shu jumladan, bitimlar bo‘yicha maslahatlar beradi.
  •   Portfelni   boshqarish:   Investitsiya   banklari   investitsiya   portfellarini
boshqarish, sarmoya qilish va risklarni kamaytirish xizmatlarini ko‘rsatadi.
Misol:   Goldman   Sachs   va   JPMorgan   Chase   kabi   banklar   investitsiya
banklari sifatida faoliyat yuritadilar.
2.4 Soliq va iqtisodiy banklar
Bular   asosan   soliq   to‘lovchilarni   qo‘llab-quvvatlash   va   iqtisodiy   tahlil,
strategik   rejalashtirish   bilan   bog‘liq   xizmatlar   ko‘rsatadi.   Ular   davlat   organlari,
soliq organlari va iqtisodiy tashkilotlar bilan yaqindan ishlaydi, soliq siyosatini va
iqtisodiy o‘sishni boshqarishda ishtirok etadi.
2.5 Xalqaro banklar
Xalqaro   banklar   —   bu   ko‘plab   mamlakatlarda   faoliyat   yurituvchi,   global
miqyosda   bank   xizmatlarini   taqdim   etadigan   moliyaviy   muassasalar   hisoblanadi.
Ular   xalqaro   to‘lovlar,   valyuta   almashinuvi,   eksport-import   operatsiyalari   va
boshqa   transmilliy   moliyaviy   xizmatlarni   ko‘rsatadi.   Xalqaro   banklar   ko‘pincha
ko‘p   mamlakatlarda   filiallarga   ega   bo‘ladi   va   global   savdo   va   investitsiyalarni
qo‘llab-quvvatlaydi.
[ 10 ] Misol:   HSBC   va   Citigroup   kabi   banklar   xalqaro   miqyosda   faoliyat
yuritadigan banklardir.
2.3 Banklarning faoliyat yo‘nalishlari
Banklarning   faoliyat   yo‘nalishlari   keng   va   turlicha   bo‘lib,   ular   moliyaviy
xizmatlar   bozoridagi   talab   va   ehtiyojlarga   qarab   shakllanadi.   Banklarning   asosiy
faoliyat yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
  1.   Moliyaviy   intermediarlik:   Banklar   jamg‘armalarni   to‘plab,   ularni
kreditlar shaklida boshqa mijozlarga berish orqali iqtisodiy resurslarni taqsimlaydi.
  2.   Xalqaro   savdo   va   investitsiyalar:   Banklar   xalqaro   bozorlarda
operatsiyalarni   amalga   oshirib,   investitsiyalarni   jalb   qilish   va   kreditlar   berishda
ishtirok etadi.
  3.   Moliyaviy   xizmatlar:   Banklar   nafaqat   kreditlar   va   depozitlar,   balki
investitsiya   maslahatlari,   portfelni   boshqarish,   risklarni   boshqarish   va   boshqa
moliyaviy xizmatlar ham ko‘rsatadi.
[ 11 ] 1.2. BANKLARNING TURLARI: MARKAZIY BANK, TIJORAT
BANKLARI, INVESTITSIYA BANKLARI VA BOSHQALAR.
Korporativ   mijoz   —   bu   yuridik   shaxs   bo‘lib,   bank   yoki   boshqa   moliyaviy
muassasalar   tomonidan   ko‘rsatiladigan   moliyaviy   xizmatlardan   foydalanadigan
tashkilot yoki kompaniya. Korporativ mijozlar shaxsiy mijozlardan farqli o‘laroq,
ularga   ko‘proq   murakkab   va   yirik   miqdordagi   moliyaviy   operatsiyalar   kerak
bo‘ladi. Ular odatda o‘z biznes faoliyatini yuritish uchun banklardan turli xizmatlar
oladilar,   masalan,   kredit   olish,   to‘lov   tizimlaridan   foydalanish,   hisob-kitoblar,
investitsiya xizmatlari, xalqaro operatsiyalarni amalga oshirish va boshqalar.
Korporativ mijozning asosiy xususiyatlari:
  1.   Yuridik   shaxs:   Korporativ   mijozlar,   asosan,   kompaniyalar,   yirik
korxonalar,   tashkilotlar   yoki   davlat   organlari   bo‘ladi.   Ular   banklar   bilan   yuridik
shaxs sifatida ishlaydi, ya’ni ularning o‘zi huquqiy mas’uliyatga ega.
 2. Keng moliyaviy ehtiyojlar: Korporativ mijozlarning bankka bo‘lgan talab
va ehtiyojlari odatda keng va murakkabdir. Ular biznesni boshqarish, rivojlantirish
va kengaytirish uchun turli xil bank xizmatlaridan foydalanadilar.
  3.   Katta   miqdordagi   tranzaksiyalar:   Korporativ   mijozlar   ko‘pincha   katta
miqdordagi   moliyaviy   operatsiyalarni   amalga   oshiradi,   bu   esa   banklar   uchun
muhim daromad manbai hisoblanadi. Ular kreditlar, depozitlar, to‘lovlar, va boshqa
operatsiyalar orqali bank bilan aloqada bo‘lishadi.
  4.   Raqobatbardosh   soha:   Banklar   korporativ   mijozlar   uchun   ko‘plab
moliyaviy   xizmatlarni   taklif   qiladi,   shuning   uchun   korporativ   mijozlar   o‘z
ehtiyojlarini   qondiradigan   eng   yaxshi   shartlar   va   xizmatlarni   tanlashda   raqobatni
hisobga olishadi.
Korporativ mijozlarning banklar bilan o‘zaro aloqalari:
  • Kreditlar  va qarzlar: Banklar  korporativ mijozlarga ishlab chiqarish yoki
biznesni kengaytirish uchun qarzlar va kreditlar taqdim etadi. Ular ko‘pincha uzoq
muddatli va qisqa muddatli qarzlar olishadi.
  •   Investitsiya   xizmatlari:   Korporativ   mijozlar   o‘z   mablag‘larini   samarali
boshqarish   uchun   investitsiya   xizmatlaridan   foydalanadilar.   Banklar   ularga
aksiyalar,   obligatsiyalar   yoki   boshqa   moliyaviy   vositalar   orqali   sarmoya   kiritish
imkoniyatlarini taklif qiladi.
[ 12 ]   •  To‘lov   tizimlari   va   xalqaro   operatsiyalar:   Banklar   korporativ   mijozlarga
xalqaro   va   mahalliy   to‘lovlar,   valyuta   almashinuvi   va   boshqa   moliyaviy
operatsiyalarni amalga oshirishda yordam beradi.
Shu   bilan   birga,   korporativ   mijozlar   uchun   banklar   xavfni   boshqarish,
moliyaviy maslahatlar, soliq rejalashtirish va boshqa strategik xizmatlar ko‘rsatishi
mumkin.
Korporativ   mijozlar   banklar   bilan   uzoq   muddatli,   ishonchli   hamkorlikni
o‘rnatib,   o‘z   biznes   faoliyatini   rivojlantirishga   yordam   beradigan   moliyaviy
xizmatlar va resurslarga ega bo‘ladila.
1. Tijorat banklarining birinchilari
Dastlabki   tijorat   banklari   yoki   birinchi   banklar,   ko‘pincha,   iqtisodiy
rivojlanishning dastlabki bosqichlarida tashkil topgan va birinchi tijorat moliyaviy
xizmatlarini   taqdim   etgan   banklardir.   Ular   ko‘pincha   o‘z   davlatlarida   yoki
mintaqalarda   iqtisodiy   faoliyatni   rivojlantirishga   yordam   berish   uchun   tashkil
etilgan. Misollar:
 • Hollandiyadagi “Amsterdamsche Wisselbank” (1609 yilda tashkil etilgan)
— bu dunyodagi birinchi xalqaro banklardan biri hisoblanadi.
  •   Angliyaning   “Bank   of   England”   (1694   yilda   tashkil   etilgan)   —   bu
dunyodagi eng qadimiy va eng mashhur markaziy banklardan biridir.
2. Markaziy banklarning birinchilari
Markaziy   banklar   mamlakatning   pul-kredit   siyosatini   boshqaradi.   Ular   pul
yaratilishi,   inflyatsiya   darajasi,   foiz   stavkalari   va   boshqa   makroiqtisodiy
parametrlarni   nazorat   qilishga   mas’uldirlar.   Ko‘pgina   markaziy   banklar   tarixda
iqtisodiy tizimlarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynagan.
 • “Bank of England” — yuqorida aytib o‘tilganidek, bu dunyoning birinchi
markaziy banklaridan biridir.
 • “Federal Reserve System” (AQSh) — bu AQShning markaziy bank tizimi
bo‘lib, 1913 yilda tashkil topgan.
3. Birnchi banklar — “yetakchi banklar”
Bu   atama   shuningdek,   davlatdagi   eng   yirik,   eng   muhim   tijorat   banklarini
ifodalash  uchun ham   ishlatiladi.  Bunday  banklar  ko‘pincha eng  katta  kapitallarga
[ 13 ] ega,   xalqaro   miqyosda   faoliyat   yuritadilar   va   mamlakat   iqtisodiyotida   muhim   rol
o‘ynaydi. Misollar:
  •   JPMorgan   Chase   (AQSh)   —   bu   dunyodagi   eng   yirik   tijorat   banklaridan
biri.
  •   HSBC   (Buyuk   Britaniya)   —   xalqaro   miqyosda   faoliyat   yurituvchi   eng
yirik banklardan biri.
 • Sberbank (Rossiya) — Rossiyaning eng yirik banki.
4. O‘zbekistondagi birinchi banklar
O‘zbekistonda ham tarixda birinchi banklar ko‘plab iqtisodiy o‘zgarishlar va
rivojlanishlarga   asos   bo‘lgan.   Hozirgi   kunda   Markaziy   bank   va   boshqa   tijorat
banklari O‘zbekiston iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi: 2
  •   O‘zbekiston   Respublikasi   Markaziy   Banki   —   mamlakatning   moliya   va
pul-kredit siyosatini boshqaruvchi asosiy bank.
 • Ipoteka Bank, Asaka Bank, National Bank for Foreign Economic Activity
of   the   Republic   of   Uzbekistan   kabi   tijorat   banklari   mamlakatning   moliyaviy
tizimining etakchi ishtirokchilari hisoblanadi.
Shunday qilib, “birinchi banklar” so‘zi tarixiy va zamonaviy kontekstda turli
ma’nolarga   ega   bo‘lishi   mumkin.   Bu   atama,   asosan,   bank   tizimining   boshlanishi
yoki eng yirik va muhim banklarni ifodalashda ishlatiladi.
Banklar   —   bu   moliyaviy   muassasalar   bo‘lib,   ular   iqtisodiy   tizimda   muhim
rol   o‘ynaydi.   Ular   pul   mablag‘larini   yig‘ish,   kreditlar   berish,   to‘lov   tizimlarini
tashkil etish va boshqa moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatish orqali iqtisodiy faoliyatni
qo‘llab-quvvatlaydi.   Banklar   odatda   jismoniy   va   yuridik   shaxslarga   xizmat
ko‘rsatadi va o‘z faoliyatini turli shakllarda tashkil etadi.
Banklarning asosiy funksiyalari:
 1. Depozitlarni qabul qilish:
2
  O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyevning   2019-yil   25-
oktyabrdagi   “Bank   tizimini   isloh   qilish   va   banklarning   investitsiyaviy   faolligini
oshirish   borasidagi   ustuvor   vazifalariga   bag‘ishlangan   yig‘ilishi”dagi   ma’ruzasi.
www.prezident.uz
[ 14 ] Banklar   mijozlardan   turli   xil   omonatlar   (depositlar)   qabul   qilishadi.   Bu
omonatlar   bankka   mablag‘lar   kiritish   va   foiz   to‘lash   orqali   mijozlar   uchun
daromad keltiradi.
 2. Kreditlar berish:
Banklar   omonatlardan   olingan   mablag‘lar   asosida   mijozlarga   kreditlar
berishadi.  Kreditlar  biznesni  rivojlantirish,  turar-joy  sotib   olish,  o‘qish  va  boshqa
ehtiyojlarni qondirish uchun beriladi. Banklar kreditlarni foizlar bilan taqdim etadi.
 3. To‘lov tizimlari va hisobvaraq xizmatlari:
Banklar   to‘lov   operatsiyalarini   amalga   oshiradi,   shu   jumladan,   bank
kartalarini chiqarish, pul o‘tkazmalarini amalga oshirish va to‘lovlarni qabul qilish.
Ular shuningdek, jismoniy va yuridik shaxslarga hisobvaraq ochish va boshqarish
imkoniyatlarini taqdim etadi.
 4. Investitsiya xizmatlari:
Banklar investitsiya vositalari, aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa moliyaviy
ashyolarni taqdim etish orqali mijozlarga sarmoya kiritish imkoniyatlarini yaratadi.
 5. Xalqaro operatsiyalar:
Banklar xalqaro to‘lovlar, valyuta almashinuvi, eksport-import operatsiyalari
va   xalqaro   kreditlar   kabi   xizmatlarni   ham   ko‘rsatadi.   Bunday   xizmatlar
mamlakatlar o‘rtasidagi savdolarni amalga oshirishga yordam beradi.
 6. Moliyaviy maslahatlar:
Banklar mijozlarga soliq rejalashtirish, investitsiyalarni boshqarish, risklarni
kamaytirish va boshqa moliyaviy masalalar bo‘yicha maslahatlar berishi mumkin.
Banklarning turlari:
 1. Markaziy bank:
Markaziy   banklar   mamlakatning   pul-kredit   siyosatini   boshqaradi   va
iqtisodiyotning stabil faoliyatini ta’minlash uchun mas’uldir. Markaziy banklar pul
yaratish,   foiz   stavkalarini   belgilash,   inflyatsiya   va   deflyatsiya   bilan   kurashish   va
boshqa moliyaviy siyosatlarni amalga oshiradi.
Misol: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki.
 2. Tijorat banklari:
Tijorat   banklari   tijorat   faoliyatini   amalga   oshiruvchi   va   jismoniy,   yuridik
shaxslarga   moliyaviy   xizmatlar   ko‘rsatuvchi   banklardir.   Ular   asosan   depozitlarni
qabul   qilish,   kreditlar   berish,   to‘lov   tizimlarini   amalga   oshirish,   investitsiya
xizmatlarini taqdim etish va boshqa ko‘plab moliyaviy operatsiyalarni bajaradi.
Misol: Ipoteka Bank, Asaka Bank, Kapitalbank va boshqalar.
 3. Investitsiya banklari:
[ 15 ] Investitsiya   banklari   kapitalni   jalb   qilish,   aksiyalar   va   obligatsiyalar
chiqarish, moliyaviy maslahatlar va portfelni boshqarish xizmatlarini taqdim etadi.
Bu banklar yirik korporativ mijozlarga xizmat ko‘rsatadi.
Misol: Goldman Sachs, Morgan Stanley.
 4. Xalqaro banklar:
Xalqaro banklar  bir  nechta davlatlarda faoliyat  yuritadigan banklardir. Ular
xalqaro   miqyosda   kreditlar   berish,   valyuta   savdosi,   to‘lov   tizimlari   va   boshqa
xalqaro moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatadi.
Misol: HSBC, Citigroup, Deutsche Bank.
 5. Soliq banklari:
Ba’zi   banklar,   ayniqsa   davlat   sektori   bilan   ishlovchi   banklar,   soliqlarni
yig‘ish,   moliyaviy   monitoring   va   iqtisodiy   tahlillarni   ta’minlash   xizmatlarini
ko‘rsatadi.
Banklarning iqtisodiyotdagi roli:
  • Iqtisodiy o‘sish: Banklar moliyaviy resurslarni samarali taqsimlash orqali
iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlaydi. Ular kreditlar berish orqali ishlab chiqarish,
savdo va xizmatlar sohalarini rivojlantiradi.
  •   Moliyaviy   barqarorlik:   Banklar   moliyaviy   tizimning   barqarorligini
ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ular risklarni boshqarish, likvidlikni ta’minlash
va moliyaviy tahlil qilishda ishtirok etadi.
 • Global savdo va investitsiyalar: Banklar xalqaro savdo va investitsiyalarni
amalga   oshirishda   muhim   vosita   hisoblanadi.   Ular   xalqaro   valyuta   bozorlarida
faoliyat yuritadilar va transmilliy korporatsiyalar bilan hamkorlik qilishadi.
Banklarning asosiy faoliyatlari quyidagilardan iborat:
  1. Depozitlarni qabul  qilish:  Banklar mijozlardan turli xil  omonatlar  qabul
qilishadi, bu esa bankning asosiy moliyaviy resursini tashkil etadi.
  2.   Kreditlar   berish:   Banklar   jamg’armalarni   boshqa   mijozlarga   kredit
sifatida berish orqali iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlaydi.
 3. To’lov tizimlari: Banklar turli to’lov operatsiyalarini amalga oshiradi, shu
jumladan,   xalqaro   va   mahalliy   to’lovlar,   elektron   pul   o’tkazmalarini   amalga
oshirish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi.
  4.  Investitsiya  xizmatlari:   Banklar   turli   investitsiya  mahsulotlarini  yaratish
va boshqarish orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taqdim etadi.
[ 16 ] Banklarning   xizmatlari   jismoniy   shaxslar   va   korporativ   mijozlar   uchun
turlicha   bo‘lishi   mumkin.   Shaxsiy   mijozlar   uchun   banklar   asosan   kreditlar,
omonatlar,   hisobvaraq   xizmatlari   va   boshqa   oddiy   xizmatlarni   taqdim   etadi,
korporativ   mijozlar   uchun   esa   ko‘proq   murakkab   moliyaviy   xizmatlar   mavjud,
masalan,   yirik   kreditlar,   investitsiya   xizmatlari,   xalqaro   savdo   operatsiyalari   va
boshqalar.
[ 17 ] 1.3. BANKLARNING FAOLIYAT YO’NALISHLARI VA
XIZMATLARINING UMUMIY TAVSIFI
 Banklarning turlari:
Banklar   turli   xildagi   moliyaviy   xizmatlarni   ko’rsatish   va   iqtisodiy   faoliyatni
qo’llab-quvvatlash   uchun   turli   kategoriyalarga   bo‘linadi.   Banklarning   turlari
ularning   faoliyatining   yo‘nalishlari   va   funksiyalariga   qarab   farq   qiladi.   Quyida
banklarning eng asosiy turlari keltirilgan:
            2.1 Markaziy bank
Markaziy   bank   —   mamlakatning   moliyaviy   tizimini   boshqaruvchi   va   nazorat
qiluvchi asosiy moliyaviy muassasa bo‘lib, davlatning pul-kredit siyosatini amalga
oshiradi. Markaziy bankning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
  •   Pul-kredit   siyosatini   amalga   oshirish:   Markaziy   bank   iqtisodiyotda
inflyatsiya   va   deflyatsiyani   boshqarish,   foiz   stavkalarini   belgilash   va   boshqa
makroiqtisodiy   parametrlarni   tartibga   solish   orqali   pul-kredit   siyosatini   amalga
oshiradi.
  •   Pul   yaratish:   Markaziy   bank   yangi   pul   mablag‘larini   yaratish   va
mamlakatdagi pul massasini boshqaradi.
  •   Banklar   orasida   hisob-kitoblar:   Markaziy   bank   boshqa   tijorat   banklari
o‘rtasidagi   moliyaviy   operatsiyalarni   amalga   oshiradi   va   ular   uchun   likvidlikni
ta’minlaydi.
  •   Valyuta   rezervlarini   boshqarish:   Markaziy   bank   milliy   valyutani
kuchaytirish   va   uning   xalqaro   bozordagi   kursini   stabil   qilish   uchun   valyuta
rezervlarini boshqaradi.
Misol:   O‘zbekiston   Respublikasi   Markaziy   Banki   —   mamlakatning   pul-
kredit siyosatini amalga oshiruvchi asosiy moliyaviy muassasa hisoblanadi.
          2.2. Tijorat banklari
Tijorat   banklari   —   bu   moliyaviy   xizmatlar   bozorida   faoliyat   yuritadigan,
asosan,   mijozlarga   moliyaviy   xizmatlar   ko’rsatadigan   banklardir.   Ularning   asosiy
vazifalari   kreditlar   berish,   depozitlar   qabul   qilish,   moliyaviy   xizmatlar   ko’rsatish
va pul oqimlarini boshqarishdan iborat.
Tijorat banklarining asosiy xizmatlari:
  •   Kreditlar   berish:  Tijorat   banklari   jismoniy   va   yuridik   shaxslarga   turli   xil
kreditlar, shu jumladan, qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlar taqdim etadi.
  •   Depozitlarni   qabul   qilish:   Tijorat   banklari   mijozlardan   depozitlar
(ommaviy omonatlar) qabul qilib, ularga foiz to‘laydi.
[ 18 ]   •   To‘lov   operatsiyalari:   Tijorat   banklari   mijozlarning   hisoblaridan   pul
o’tkazmalarini   amalga   oshiradi,   to‘lov   kartalarini   chiqaradi   va   boshqa   to‘lov
xizmatlarini taqdim etadi.
Tijorat banklari o‘z mijozlariga turli xil hisob-kitoblar, kreditlar, omonatlar,
va   boshqa   bank   xizmatlarini   ko‘rsatadi.   Ularning   faoliyati   odatda
raqobatbardoshdir, chunki har bir tijorat banki o‘z mijozlariga eng yaxshi shartlar
va xizmatlarni taklif qilishga harakat qiladi.
2.3 Investitsiya banklari
Investitsiya   banklari   —   bu   moliyaviy   xizmatlar   bozorida   asosiy   e’tiborni
korporativ   mijozlar,   yirik   kompaniyalar,   va   institutsional   investorlar   uchun
xizmatlar   ko’rsatishga   qaratgan   banklardir.   Investitsiya   banklari   asosan   quyidagi
sohalarda faoliyat yuritadilar:
  •   Kapitalni   jalb   qilish:   Investitsiya   banklari   kompaniyalar   uchun   aksiyalar
va obligatsiyalar chiqarish, kapitalni jalb qilishda yordam beradi.
  •   M&A   (birlashish   va   qo‘shilish)   xizmatlari:   Investitsiya   banklari   yirik
kompaniyalar   va   tashkilotlar   o‘rtasidagi   birlashish   yoki   qo‘shilish   jarayonlarini
qo‘llab-quvvatlaydi, shu jumladan, bitimlar bo‘yicha maslahatlar beradi.
  •   Portfelni   boshqarish:   Investitsiya   banklari   investitsiya   portfellarini
boshqarish, sarmoya qilish va risklarni kamaytirish xizmatlarini ko‘rsatadi.
Misol:   Goldman   Sachs   va   JPMorgan   Chase   kabi   banklar   investitsiya
banklari sifatida faoliyat yuritadilar.
2.4 Soliq va iqtisodiy banklar
Bular   asosan   soliq   to‘lovchilarni   qo‘llab-quvvatlash   va   iqtisodiy   tahlil,
strategik   rejalashtirish   bilan   bog‘liq   xizmatlar   ko‘rsatadi.   Ular   davlat   organlari,
soliq organlari va iqtisodiy tashkilotlar bilan yaqindan ishlaydi, soliq siyosatini va
iqtisodiy o‘sishni boshqarishda ishtirok etadi.
2.5 Xalqaro banklar
Xalqaro   banklar   —   bu   ko‘plab   mamlakatlarda   faoliyat   yurituvchi,   global
miqyosda   bank   xizmatlarini   taqdim   etadigan   moliyaviy   muassasalar   hisoblanadi.
Ular   xalqaro   to‘lovlar,   valyuta   almashinuvi,   eksport-import   operatsiyalari   va
[ 19 ] boshqa   transmilliy   moliyaviy   xizmatlarni   ko‘rsatadi.   Xalqaro   banklar   ko‘pincha
ko‘p   mamlakatlarda   filiallarga   ega   bo‘ladi   va   global   savdo   va   investitsiyalarni
qo‘llab-quvvatlaydi.
Misol:   HSBC   va   Citigroup   kabi   banklar   xalqaro   miqyosda   faoliyat
yuritadigan banklardir.
2.3 Banklarning faoliyat yo‘nalishlari
Banklarning   faoliyat   yo‘nalishlari   keng   va   turlicha   bo‘lib,   ular   moliyaviy
xizmatlar   bozoridagi   talab   va   ehtiyojlarga   qarab   shakllanadi.   Banklarning   asosiy
faoliyat yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
  1.   Moliyaviy   intermediarlik:   Banklar   jamg‘armalarni   to‘plab,   ularni
kreditlar shaklida boshqa mijozlarga berish orqali iqtisodiy resurslarni taqsimlaydi.
  2.   Xalqaro   savdo   va   investitsiyalar:   Banklar   xalqaro   bozorlarda
operatsiyalarni   amalga   oshirib,   investitsiyalarni   jalb   qilish   va   kreditlar   berishda
ishtirok etadi.
  3.   Moliyaviy   xizmatlar:   Banklar   nafaqat   kreditlar   va   depozitlar,   balki
investitsiya   maslahatlari,   portfelni   boshqarish,   risklarni   boshqarish   va   boshqa
moliyaviy xizmatlar ham ko‘rsatadi.
[ 20 ] 2. KORPORATIV MIJOZLAR VA ULARNING BANKLAR BILAN
MUNOSABATLARI
2.1 KORPORATIV MIJOZLAR TUSHUNCHASI
Korporativ mijozlar — bu yirik kompaniyalar, korxonalar, tashkilotlar yoki
davlat   idoralari   bo‘lib,   ular   banklardan   turli   moliyaviy   xizmatlar   olishadi.
Korporativ mijozlar banklarning asosiy mijozlaridan biri bo‘lib, ularning banklarga
bo‘lgan   talab   va   ehtiyojlari   o‘zgacha.   Shaxsiy   mijozlarga   qaraganda,   korporativ
mijozlar uchun bank xizmatlari ko‘proq murakkab va ko‘p hollarda katta hajmdagi
operatsiyalarni   o‘z   ichiga   oladi.   Banklar   korporativ   mijozlarga   turli   xizmatlarni
taklif   etishadi,   bu   esa   ularning   biznes   faoliyatlarini   samarali   boshqarish   va
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Suxrob, [06.12.2024 11:18]
Investitsiya   xizmatlari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   sarmoya   qilishda
yordam beradi, shu jumladan, aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va boshqa
moliyaviy aktivlar orqali investitsiyalarni boshqarish.
  •   Kapital   bozorlari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   aksiyalar   va
obligatsiyalar   chiqarish   bo‘yicha   maslahatlar   beradi,   shuningdek,   kompaniyaning
qimmatli qog‘ozlarini sotish va sotib olishni tashkil etadi.
 • Portfelni boshqarish: Banklar mijozlarining investitsiyalarini nazorat qilish
va samarali boshqarish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatadi.
  5.   Moliyaviy   maslahatlar:   Banklar   korporativ   mijozlarga   biznesni
rivojlantirish,   moliyaviy   tahlil,  soliq   rejalashtirish   va   boshqa   moliyaviy   xizmatlar
bo‘yicha maslahatlar taqdim etadi. Bular:
  • Soliq rejalashtirish: Banklar kompaniyalar uchun soliq to‘lovlari va soliq
imtiyozlari bo‘yicha maslahatlar beradi.
  •   Risklarni   boshqarish:   Banklar   korporativ   mijozlarga   kredit,   valyuta,   foiz
stavkalariga bog‘liq risklarni boshqarishda yordam beradi.
3.3 Bank va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar
Banklar   va   korporativ   mijozlar   o‘rtasidagi   munosabatlar   nafaqat   moliyaviy
xizmatlardan iborat, balki ular o‘zaro ishonch va hamkorlikka asoslanadi. Banklar
va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar quyidagi jihatlarga taalluqlidir:
  •   Shartnomalar   va   bitimlar:   Banklar   va   korporativ   mijozlar   o‘rtasidagi
barcha moliyaviy operatsiyalar shartnoma asosida amalga oshiriladi. Shartnomalar
kredit   shartnomalari,   depozit   shartnomalari,   to‘lov   tizimlari   bo‘yicha   bitimlar   va
boshqa huquqiy kelishuvlarni o‘z ichiga oladi.
[ 21 ]   • Risklarni  boshqarish:  Banklar  va korporativ mijozlar  o‘rtasidagi  aloqalar
ko‘plab   risklarga   ega.   Banklar   o‘z   mijozlariga   risklarni   boshqarishda   yordam
beradi. Bu, masalan, kredit risklari, valyuta risklari yoki operatsion risklar bo‘lishi
mumkin.
  •   Ishonch   va   uzoq   muddatli   aloqalar:   Banklar   va   korporativ   mijozlar
o‘rtasidagi   aloqalar   ishonchga   asoslangan   bo‘lishi   kerak.   Ko‘pincha,   banklar
korporativ   mijozlariga   uzoq   muddatli   xizmat   ko‘rsatadi   va   bu   aloqalar   biznesni
muvaffaqiyatli boshqarish uchun zarur.
2. Banklarning mohiyati va turlari
2.1 Banklarning umumiy ta’rifi
Banklar   —   bu   moliyaviy   muassasalar   bo’lib,   ular   jamiyatdagi   moliyaviy
resurslarni   boshqarish,   pul   mablag’larini   yig’ish   va   taqsimlash,   kreditlash,   to’lov
tizimlarini   boshqarish   va   boshqa   moliyaviy   xizmatlarni   taqdim   etishda   faoliyat
yuritadilar. Banklar iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismlaridan biridir, chunki ular
iqtisodiy   resurslarni   samarali   taqsimlash   va   xalqaro   hamkorlikni   qo’llab-
quvvatlashda muhim rol o’ynaydi.
Banklarning asosiy faoliyatlari quyidagilardan iborat:
  1. Depozitlarni qabul  qilish:  Banklar mijozlardan turli xil  omonatlar  qabul
qilishadi, bu esa bankning asosiy moliyaviy resursini tashkil etadi.
  2.   Kreditlar   berish:   Banklar   jamg’armalarni   boshqa   mijozlarga   kredit
sifatida berish orqali iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlaydi.
 3. To’lov tizimlari: Banklar turli to’lov operatsiyalarini amalga oshiradi, shu
jumladan,   xalqaro   va   mahalliy   to’lovlar,   elektron   pul   o’tkazmalarini   amalga
oshirish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi.
  4.  Investitsiya  xizmatlari:   Banklar   turli   investitsiya  mahsulotlarini  yaratish
va boshqarish orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taqdim etadi.
Banklarning   xizmatlari   jismoniy   shaxslar   va   korporativ   mijozlar   uchun
turlicha   bo‘lishi   mumkin.   Shaxsiy   mijozlar   uchun   banklar   asosan   kreditlar,
omonatlar,   hisobvaraq   xizmatlari   va   boshqa   oddiy   xizmatlarni   taqdim   etadi,
korporativ   mijozlar   uchun   esa   ko‘proq   murakkab   moliyaviy   xizmatlar   mavjud,
masalan,   yirik   kreditlar,   investitsiya   xizmatlari,   xalqaro   savdo   operatsiyalari   va
boshqalar.
2.2 Banklarning turlari
[ 22 ] Banklar turli xildagi moliyaviy xizmatlarni ko’rsatish va iqtisodiy faoliyatni
qo’llab-quvvatlash   uchun   turli   kategoriyalarga   bo‘linadi.   Banklarning   turlari
ularning   faoliyatining   yo‘nalishlari   va   funksiyalariga   qarab   farq   qiladi.   Quyida
banklarning eng asosiy turlari keltirilgan:
2.1 Markaziy bank
Markaziy   bank   —   mamlakatning   moliyaviy   tizimini   boshqaruvchi   va
nazorat qiluvchi asosiy moliyaviy muassasa bo‘lib, davlatning pul-kredit siyosatini
amalga oshiradi. Markaziy bankning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
  •   Pul-kredit   siyosatini   amalga   oshirish:   Markaziy   bank   iqtisodiyotda
inflyatsiya   va   deflyatsiyani   boshqarish,   foiz   stavkalarini   belgilash   va   boshqa
makroiqtisodiy   parametrlarni   tartibga   solish   orqali   pul-kredit   siyosatini   amalga
oshiradi.
  •   Pul   yaratish:   Markaziy   bank   yangi   pul   mablag‘larini   yaratish   va
mamlakatdagi pul massasini boshqaradi.
  •   Banklar   orasida   hisob-kitoblar:   Markaziy   bank   boshqa   tijorat   banklari
o‘rtasidagi   moliyaviy   operatsiyalarni   amalga   oshiradi   va   ular   uchun   likvidlikni
ta’minlaydi.
  •   Valyuta   rezervlarini   boshqarish:   Markaziy   bank   milliy   valyutani
kuchaytirish   va   uning   xalqaro   bozordagi   kursini   stabil   qilish   uchun   valyuta
rezervlarini boshqaradi.
Misol:   O‘zbekiston   Respublikasi   Markaziy   Banki   —   mamlakatning   pul-
kredit siyosatini amalga oshiruvchi asosiy moliyaviy muassasa hisoblanadi.
2.2 Tijorat banklari
Tijorat   banklari   —   bu   moliyaviy   xizmatlar   bozorida   faoliyat   yuritadigan,
asosan,   mijozlarga   moliyaviy   xizmatlar   ko’rsatadigan   banklardir.   Ularning   asosiy
vazifalari   kreditlar   berish,   depozitlar   qabul   qilish,   moliyaviy   xizmatlar   ko’rsatish
va pul oqimlarini boshqarishdan iborat.
Tijorat banklarining asosiy xizmatlari:
  •   Kreditlar   berish:  Tijorat   banklari   jismoniy   va   yuridik   shaxslarga   turli   xil
kreditlar, shu jumladan, qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlar taqdim etadi.
[ 23 ]   •   Depozitlarni   qabul   qilish:   Tijorat   banklari   mijozlardan   depozitlar
(ommaviy omonatlar) qabul qilib, ularga foiz to‘laydi.
  •   To‘lov   operatsiyalari:   Tijorat   banklari   mijozlarning   hisoblaridan   pul
o’tkazmalarini   amalga   oshiradi,   to‘lov   kartalarini   chiqaradi   va   boshqa   to‘lov
xizmatlarini taqdim etadi.
Tijorat banklari o‘z mijozlariga turli xil hisob-kitoblar, kreditlar, omonatlar,
va   boshqa   bank   xizmatlarini   ko‘rsatadi.   Ularning   faoliyati   odatda
raqobatbardoshdir, chunki har bir tijorat banki o‘z mijozlariga eng yaxshi shartlar
va xizmatlarni taklif qilishga harakat qiladi.
2.3 Investitsiya banklari
Investitsiya   banklari   —   bu   moliyaviy   xizmatlar   bozorida   asosiy   e’tiborni
korporativ   mijozlar,   yirik   kompaniyalar,   va   institutsional   investorlar   uchun
xizmatlar   ko’rsatishga   qaratgan   banklardir.   Investitsiya   banklari   asosan   quyidagi
sohalarda faoliyat yuritadilar:
  •   Kapitalni   jalb   qilish:   Investitsiya   banklari   kompaniyalar   uchun   aksiyalar
va obligatsiyalar chiqarish, kapitalni jalb qilishda yordam beradi.
  •   M&A   (birlashish   va   qo‘shilish)   xizmatlari:   Investitsiya   banklari   yirik
kompaniyalar   va   tashkilotlar   o‘rtasidagi   birlashish   yoki   qo‘shilish   jarayonlarini
qo‘llab-quvvatlaydi, shu jumladan, bitimlar bo‘yicha maslahatlar beradi.
  •   Portfelni   boshqarish:   Investitsiya   banklari   investitsiya   portfellarini
boshqarish, sarmoya qilish va risklarni kamaytirish xizmatlarini ko‘rsatadi.
Misol:   Goldman   Sachs   va   JPMorgan   Chase   kabi   banklar   investitsiya
banklari sifatida faoliyat yuritadilar.
2.4 Soliq va iqtisodiy banklar
Bular   asosan   soliq   to‘lovchilarni   qo‘llab-quvvatlash   va   iqtisodiy   tahlil,
strategik   rejalashtirish   bilan   bog‘liq   xizmatlar   ko‘rsatadi.   Ular   davlat   organlari,
soliq organlari va iqtisodiy tashkilotlar bilan yaqindan ishlaydi, soliq siyosatini va
iqtisodiy o‘sishni boshqarishda ishtirok etadi.
2.5 Xalqaro banklar
[ 24 ] Xalqaro   banklar   —   bu   ko‘plab   mamlakatlarda   faoliyat   yurituvchi,   global
miqyosda   bank   xizmatlarini   taqdim   etadigan   moliyaviy   muassasalar   hisoblanadi.
Ular   xalqaro   to‘lovlar,   valyuta   almashinuvi,   eksport-import   operatsiyalari   va
boshqa   transmilliy   moliyaviy   xizmatlarni   ko‘rsatadi.   Xalqaro   banklar   ko‘pincha
ko‘p   mamlakatlarda   filiallarga   ega   bo‘ladi   va   global   savdo   va   investitsiyalarni
qo‘llab-quvvatlaydi.
Misol:   HSBC   va   Citigroup   kabi   banklar   xalqaro   miqyosda   faoliyat
yuritadigan banklardir.
Investitsiya   xizmatlari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   sarmoya   qilishda
yordam beradi, shu jumladan, aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va boshqa
moliyaviy aktivlar orqali investitsiyalarni boshqarish.
  •   Kapital   bozorlari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   aksiyalar   va
obligatsiyalar   chiqarish   bo‘yicha   maslahatlar   beradi,   shuningdek,   kompaniyaning
qimmatli qog‘ozlarini sotish va sotib olishni tashkil etadi.
 • Portfelni boshqarish: Banklar mijozlarining investitsiyalarini nazorat qilish
va samarali boshqarish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatadi.
  5.   Moliyaviy   maslahatlar:   Banklar   korporativ   mijozlarga   biznesni
rivojlantirish,   moliyaviy   tahlil,  soliq   rejalashtirish   va   boshqa   moliyaviy   xizmatlar
bo‘yicha maslahatlar taqdim etadi. Bular:
  • Soliq rejalashtirish: Banklar kompaniyalar uchun soliq to‘lovlari va soliq
imtiyozlari bo‘yicha maslahatlar beradi.
  •   Risklarni   boshqarish:   Banklar   korporativ   mijozlarga   kredit,   valyuta,   foiz
stavkalariga bog‘liq risklarni boshqarishda yordam beradi.
[ 25 ] 2.2. BANKLARNING KORPORATIV MIJOZLARGA KO’RSATADIGAN
XIZMATLARI: KREDITLAR, DEPOZITLAR, TO’LOV TIZIMLARI,
INVESTITSIYALAR VA BOSHQALAR
Banklar   va   korporativ   mijozlar   o‘rtasidagi   munosabatlar   nafaqat   moliyaviy
xizmatlardan iborat, balki ular o‘zaro ishonch va hamkorlikka asoslanadi. Banklar
va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar quyidagi jihatlarga taalluqlidir:
  •   Shartnomalar   va   bitimlar:   Banklar   va   korporativ   mijozlar   o‘rtasidagi
barcha moliyaviy operatsiyalar shartnoma asosida amalga oshiriladi. Shartnomalar
kredit   shartnomalari,   depozit   shartnomalari,   to‘lov   tizimlari   bo‘yicha   bitimlar   va
boshqa huquqiy kelishuvlarni o‘z ichiga oladi.
  • Risklarni  boshqarish:  Banklar  va korporativ mijozlar  o‘rtasidagi  aloqalar
ko‘plab   risklarga   ega.   Banklar   o‘z   mijozlariga   risklarni   boshqarishda   yordam
beradi. Bu, masalan, kredit risklari, valyuta risklari yoki operatsion risklar bo‘lishi
mumkin.
  •   Ishonch   va   uzoq   muddatli   aloqalar:   Banklar   va   korporativ   mijozlar
o‘rtasidagi   aloqalar   ishonchga   asoslangan   bo‘lishi   kerak.   Ko‘pincha,   banklar
korporativ   mijozlariga   uzoq   muddatli   xizmat   ko‘rsatadi   va   bu   aloqalar   biznesni
muvaffaqiyatli boshqarish uchun zarur.
2. Banklarning mohiyati va turlari
2.1 Banklarning umumiy ta’rifi
Banklar   —   bu   moliyaviy   muassasalar   bo’lib,   ular   jamiyatdagi   moliyaviy
resurslarni   boshqarish,   pul   mablag’larini   yig’ish   va   taqsimlash,   kreditlash,   to’lov
tizimlarini   boshqarish   va   boshqa   moliyaviy   xizmatlarni   taqdim   etishda   faoliyat
yuritadilar. Banklar iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismlaridan biridir, chunki ular
iqtisodiy   resurslarni   samarali   taqsimlash   va   xalqaro   hamkorlikni   qo’llab-
quvvatlashda muhim rol o’ynaydi.
Banklarning asosiy faoliyatlari quyidagilardan iborat:
  1. Depozitlarni qabul  qilish:  Banklar mijozlardan turli xil  omonatlar  qabul
qilishadi, bu esa bankning asosiy moliyaviy resursini tashkil etadi.
  2.   Kreditlar   berish:   Banklar   jamg’armalarni   boshqa   mijozlarga   kredit
sifatida berish orqali iqtisodiy faoliyatni qo’llab-quvvatlaydi.
[ 26 ]  3. To’lov tizimlari: Banklar turli to’lov operatsiyalarini amalga oshiradi, shu
jumladan,   xalqaro   va   mahalliy   to’lovlar,   elektron   pul   o’tkazmalarini   amalga
oshirish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taqdim etadi.
  4.  Investitsiya  xizmatlari:   Banklar   turli   investitsiya  mahsulotlarini  yaratish
va boshqarish orqali sarmoya kiritish imkoniyatlarini taqdim etadi.
Banklarning   xizmatlari   jismoniy   shaxslar   va   korporativ   mijozlar   uchun
turlicha   bo‘lishi   mumkin.   Shaxsiy   mijozlar   uchun   banklar   asosan   kreditlar,
omonatlar,   hisobvaraq   xizmatlari   va   boshqa   oddiy   xizmatlarni   taqdim   etadi,
korporativ   mijozlar   uchun   esa   ko‘proq   murakkab   moliyaviy   xizmatlar   mavjud,
masalan,   yirik   kreditlar,   investitsiya   xizmatlari,   xalqaro   savdo   operatsiyalari   va
boshqalar.
2.2 Banklarning turlari
Banklar turli xildagi moliyaviy xizmatlarni ko’rsatish va iqtisodiy faoliyatni
qo’llab-quvvatlash   uchun   turli   kategoriyalarga   bo‘linadi.   Banklarning   turlari
ularning   faoliyatining   yo‘nalishlari   va   funksiyalariga   qarab   farq   qiladi.   Quyida
banklarning eng asosiy turlari keltirilgan:
1. Markaziy bank
Markaziy   bank   —   mamlakatning   moliyaviy   tizimini   boshqaruvchi   va
nazorat qiluvchi asosiy moliyaviy muassasa bo‘lib, davlatning pul-kredit siyosatini
amalga oshiradi. Markaziy bankning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
  •   Pul-kredit   siyosatini   amalga   oshirish:   Markaziy   bank   iqtisodiyotda
inflyatsiya   va   deflyatsiyani   boshqarish,   foiz   stavkalarini   belgilash   va   boshqa
makroiqtisodiy   parametrlarni   tartibga   solish   orqali   pul-kredit   siyosatini   amalga
oshiradi.
  •   Pul   yaratish:   Markaziy   bank   yangi   pul   mablag‘larini   yaratish   va
mamlakatdagi pul massasini boshqaradi.
  •   Banklar   orasida   hisob-kitoblar:   Markaziy   bank   boshqa   tijorat   banklari
o‘rtasidagi   moliyaviy   operatsiyalarni   amalga   oshiradi   va   ular   uchun   likvidlikni
ta’minlaydi.
  •   Valyuta   rezervlarini   boshqarish:   Markaziy   bank   milliy   valyutani
kuchaytirish   va   uning   xalqaro   bozordagi   kursini   stabil   qilish   uchun   valyuta
rezervlarini boshqaradi.
[ 27 ] Misol:   O‘zbekiston   Respublikasi   Markaziy   Banki   —   mamlakatning   pul-
kredit siyosatini amalga oshiruvchi asosiy moliyaviy muassasa hisoblanadi.
2. Tijorat banklari
Tijorat   banklari   —   bu   moliyaviy   xizmatlar   bozorida   faoliyat   yuritadigan,
asosan,   mijozlarga   moliyaviy   xizmatlar   ko’rsatadigan   banklardir.   Ularning   asosiy
vazifalari   kreditlar   berish,   depozitlar   qabul   qilish,   moliyaviy   xizmatlar   ko’rsatish
va pul oqimlarini boshqarishdan iborat.
Tijorat banklarining asosiy xizmatlari:
  •   Kreditlar   berish:  Tijorat   banklari   jismoniy   va   yuridik   shaxslarga   turli   xil
kreditlar, shu jumladan, qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlar taqdim etadi.
  •   Depozitlarni   qabul   qilish:   Tijorat   banklari   mijozlardan   depozitlar
(ommaviy omonatlar) qabul qilib, ularga foiz to‘laydi.
  •   To‘lov   operatsiyalari:   Tijorat   banklari   mijozlarning   hisoblaridan   pul
o’tkazmalarini   amalga   oshiradi,   to‘lov   kartalarini   chiqaradi   va   boshqa   to‘lov
xizmatlarini taqdim etadi.
Tijorat banklari o‘z mijozlariga turli xil hisob-kitoblar, kreditlar, omonatlar,
va   boshqa   bank   xizmatlarini   ko‘rsatadi.   Ularning   faoliyati   odatda
raqobatbardoshdir, chunki har bir tijorat banki o‘z mijozlariga eng yaxshi shartlar
va xizmatlarni taklif qilishga harakat qiladi.
3. Investitsiya banklari
Investitsiya   banklari   —   bu   moliyaviy   xizmatlar   bozorida   asosiy   e’tiborni
korporativ   mijozlar,   yirik   kompaniyalar,   va   institutsional   investorlar   uchun
xizmatlar   ko’rsatishga   qaratgan   banklardir.   Investitsiya   banklari   asosan   quyidagi
sohalarda faoliyat yuritadilar:
  •   Kapitalni   jalb   qilish:   Investitsiya   banklari   kompaniyalar   uchun   aksiyalar
va obligatsiyalar chiqarish, kapitalni jalb qilishda yordam beradi.
  •   M&A   (birlashish   va   qo‘shilish)   xizmatlari:   Investitsiya   banklari   yirik
kompaniyalar   va   tashkilotlar   o‘rtasidagi   birlashish   yoki   qo‘shilish   jarayonlarini
qo‘llab-quvvatlaydi, shu jumladan, bitimlar bo‘yicha maslahatlar beradi.
  •   Portfelni   boshqarish:   Investitsiya   banklari   investitsiya   portfellarini
boshqarish, sarmoya qilish va risklarni kamaytirish xizmatlarini ko‘rsatadi.
[ 28 ] Misol:   Goldman   Sachs   va   JPMorgan   Chase   kabi   banklar   investitsiya
banklari sifatida faoliyat yuritadilar.
4. Soliq va iqtisodiy banklar
Bular   asosan   soliq   to‘lovchilarni   qo‘llab-quvvatlash   va   iqtisodiy   tahlil,
strategik   rejalashtirish   bilan   bog‘liq   xizmatlar   ko‘rsatadi.   Ular   davlat   organlari,
soliq organlari va iqtisodiy tashkilotlar bilan yaqindan ishlaydi, soliq siyosatini va
iqtisodiy o‘sishni boshqarishda ishtirok etadi.
5. Xalqaro banklar
Xalqaro   banklar   —   bu   ko‘plab   mamlakatlarda   faoliyat   yurituvchi,   global
miqyosda   bank   xizmatlarini   taqdim   etadigan   moliyaviy   muassasalar   hisoblanadi.
Ular   xalqaro   to‘lovlar,   valyuta   almashinuvi,   eksport-import   operatsiyalari   va
boshqa   transmilliy   moliyaviy   xizmatlarni   ko‘rsatadi.   Xalqaro   banklar   ko‘pincha
ko‘p   mamlakatlarda   filiallarga   ega   bo‘ladi   va   global   savdo   va   investitsiyalarni
qo‘llab-quvvatlaydi.
Misol:   HSBC   va   Citigroup   kabi   banklar   xalqaro   miqyosda   faoliyat
yuritadigan banklardir.
2.3 Banklarning faoliyat yo‘nalishlari
Banklarning   faoliyat   yo‘nalishlari   keng   va   turlicha   bo‘lib,   ular   moliyaviy
xizmatlar   bozoridagi   talab   va   ehtiyojlarga   qarab   shakllanadi.   Banklarning   asosiy
faoliyat yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
  1.   Moliyaviy   intermediarlik:   Banklar   jamg‘armalarni   to‘plab,   ularni
kreditlar shaklida boshqa mijozlarga berish orqali iqtisodiy resurslarni taqsimlaydi.
  2.   Xalqaro   savdo   va   investitsiyalar:   Banklar   xalqaro   bozorlarda
operatsiyalarni   amalga   oshirib,   investitsiyalarni   jalb   qilish   va   kreditlar   berishda
ishtirok etadi.
  3.   Moliyaviy   xizmatlar:   Banklar   nafaqat   kreditlar   va   depozitlar,   balki
investitsiya   maslahatlari,   portfelni   boshqarish,   risklarni   boshqarish   va   boshqa
moliyaviy xizmatlar ham ko‘rsatadi.
Korporativ   mijoz   —   bu   yuridik   shaxs   bo‘lib,   bank   yoki   boshqa   moliyaviy
muassasalar   tomonidan   ko‘rsatiladigan   moliyaviy   xizmatlardan   foydalanadigan
[ 29 ] tashkilot yoki kompaniya. Korporativ mijozlar shaxsiy mijozlardan farqli o‘laroq,
ularga   ko‘proq   murakkab   va   yirik   miqdordagi   moliyaviy   operatsiyalar   kerak
bo‘ladi. Ular odatda o‘z biznes faoliyatini yuritish uchun banklardan turli xizmatlar
oladilar,   masalan,   kredit   olish,   to‘lov   tizimlaridan   foydalanish,   hisob-kitoblar,
investitsiya xizmatlari, xalqaro operatsiyalarni amalga oshirish va boshqalar.
Korporativ mijozning asosiy xususiyatlari:
  1.   Yuridik   shaxs:   Korporativ   mijozlar,   asosan,   kompaniyalar,   yirik
korxonalar,   tashkilotlar   yoki   davlat   organlari   bo‘ladi.   Ular   banklar   bilan   yuridik
shaxs sifatida ishlaydi, ya’ni ularning o‘zi huquqiy mas’uliyatga ega.
 2. Keng moliyaviy ehtiyojlar: Korporativ mijozlarning bankka bo‘lgan talab
va ehtiyojlari odatda keng va murakkabdir. Ular biznesni boshqarish, rivojlantirish
va kengaytirish uchun turli xil bank xizmatlaridan foydalanadilar.
  3.   Katta   miqdordagi   tranzaksiyalar:   Korporativ   mijozlar   ko‘pincha   katta
miqdordagi   moliyaviy   operatsiyalarni   amalga   oshiradi,   bu   esa   banklar   uchun
muhim daromad manbai hisoblanadi. Ular kreditlar, depozitlar, to‘lovlar, va boshqa
operatsiyalar orqali bank bilan aloqada bo‘lishadi.
  4.   Raqobatbardosh   soha:   Banklar   korporativ   mijozlar   uchun   ko‘plab
moliyaviy   xizmatlarni   taklif   qiladi,   shuning   uchun   korporativ   mijozlar   o‘z
ehtiyojlarini   qondiradigan   eng   yaxshi   shartlar   va   xizmatlarni   tanlashda   raqobatni
hisobga olishadi.
[ 30 ] 2.3. BANKLAR VA KORPORATIV MIJOZLAR O’RTASIDAGI
SHARTNOMALAR VA HUQUQIY MUNOSABATLAR
Korporativ mijozlarning banklar bilan o‘zaro aloqalari:
  • Kreditlar  va qarzlar: Banklar  korporativ mijozlarga ishlab chiqarish yoki
biznesni kengaytirish uchun qarzlar va kreditlar taqdim etadi. Ular ko‘pincha uzoq
muddatli va qisqa muddatli qarzlar olishadi.
  •   Investitsiya   xizmatlari:   Korporativ   mijozlar   o‘z   mablag‘larini   samarali
boshqarish   uchun   investitsiya   xizmatlaridan   foydalanadilar.   Banklar   ularga
aksiyalar,   obligatsiyalar   yoki   boshqa   moliyaviy   vositalar   orqali   sarmoya   kiritish
imkoniyatlarini taklif qiladi.
  •  To‘lov   tizimlari   va   xalqaro   operatsiyalar:   Banklar   korporativ   mijozlarga
xalqaro   va   mahalliy   to‘lovlar,   valyuta   almashinuvi   va   boshqa   moliyaviy
operatsiyalarni amalga oshirishda yordam beradi.
Shu   bilan   birga,   korporativ   mijozlar   uchun   banklar   xavfni   boshqarish,
moliyaviy maslahatlar, soliq rejalashtirish va boshqa strategik xizmatlar ko‘rsatishi
mumkin.
Korporativ   mijozlar   banklar   bilan   uzoq   muddatli,   ishonchli   hamkorlikni
o‘rnatib,   o‘z   biznes   faoliyatini   rivojlantirishga   yordam   beradigan   moliyaviy
xizmatlar va resurslarga ega bo‘ladilar.
1. Tijorat banklarining birinchilari
Dastlabki   tijorat   banklari   yoki   birinchi   banklar,   ko‘pincha,   iqtisodiy
rivojlanishning dastlabki bosqichlarida tashkil topgan va birinchi tijorat moliyaviy
xizmatlarini   taqdim   etgan   banklardir.   Ular   ko‘pincha   o‘z   davlatlarida   yoki
mintaqalarda   iqtisodiy   faoliyatni   rivojlantirishga   yordam   berish   uchun   tashkil
etilgan. Misollar:
 • Hollandiyadagi “Amsterdamsche Wisselbank” (1609 yilda tashkil etilgan)
— bu dunyodagi birinchi xalqaro banklardan biri hisoblanadi.
  •   Angliyaning   “Bank   of   England”   (1694   yilda   tashkil   etilgan)   —   bu
dunyodagi eng qadimiy va eng mashhur markaziy banklardan biridir.
[ 31 ] 2. Markaziy banklarning birinchilari
Markaziy   banklar   mamlakatning   pul-kredit   siyosatini   boshqaradi.   Ular   pul
yaratilishi,   inflyatsiya   darajasi,   foiz   stavkalari   va   boshqa   makroiqtisodiy
parametrlarni   nazorat   qilishga   mas’uldirlar.   Ko‘pgina   markaziy   banklar   tarixda
iqtisodiy tizimlarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynagan.
 • “Bank of England” — yuqorida aytib o‘tilganidek, bu dunyoning birinchi
markaziy banklaridan biridir.
 • “Federal Reserve System” (AQSh) — bu AQShning markaziy bank tizimi
bo‘lib, 1913 yilda tashkil topgan.
3. Birnchi banklar — “yetakchi banklar”
Bu   atama   shuningdek,   davlatdagi   eng   yirik,   eng   muhim   tijorat   banklarini
ifodalash  uchun ham   ishlatiladi.  Bunday  banklar  ko‘pincha eng  katta  kapitallarga
ega,   xalqaro   miqyosda   faoliyat   yuritadilar   va   mamlakat   iqtisodiyotida   muhim   rol
o‘ynaydi. Misollar:
  •   JPMorgan   Chase   (AQSh)   —   bu   dunyodagi   eng   yirik   tijorat   banklaridan
biri.
  •   HSBC   (Buyuk   Britaniya)   —   xalqaro   miqyosda   faoliyat   yurituvchi   eng
yirik banklardan biri.
 • Sberbank (Rossiya) — Rossiyaning eng yirik banki.
4. O‘zbekistondagi birinchi banklar
O‘zbekistonda ham tarixda birinchi banklar ko‘plab iqtisodiy o‘zgarishlar va
rivojlanishlarga   asos   bo‘lgan.   Hozirgi   kunda   Markaziy   bank   va   boshqa   tijorat
banklari O‘zbekiston iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi:
  •   O‘zbekiston   Respublikasi   Markaziy   Banki   —   mamlakatning   moliya   va
pul-kredit siyosatini boshqaruvchi asosiy bank.
 • Ipoteka Bank, Asaka Bank, National Bank for Foreign Economic Activity
of   the   Republic   of   Uzbekistan   kabi   tijorat   banklari   mamlakatning   moliyaviy
tizimining etakchi ishtirokchilari hisoblanadi.
Shunday qilib, “birinchi banklar” so‘zi tarixiy va zamonaviy kontekstda turli
ma’nolarga   ega   bo‘lishi   mumkin.   Bu   atama,   asosan,   bank   tizimining   boshlanishi
yoki eng yirik va muhim banklarni ifodalashda ishlatiladi.
[ 32 ] 2.3 Banklarning faoliyat yo‘nalishlari
Banklarning   faoliyat   yo‘nalishlari   keng   va   turlicha   bo‘lib,   ular   moliyaviy
xizmatlar   bozoridagi   talab   va   ehtiyojlarga   qarab   shakllanadi.   Banklarning   asosiy
faoliyat yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
  1.   Moliyaviy   intermediarlik:   Banklar   jamg‘armalarni   to‘plab,   ularni
kreditlar shaklida boshqa mijozlarga berish orqali iqtisodiy resurslarni taqsimlaydi.
  2.   Xalqaro   savdo   va   investitsiyalar:   Banklar   xalqaro   bozorlarda
operatsiyalarni   amalga   oshirib,   investitsiyalarni   jalb   qilish   va   kreditlar   berishda
ishtirok etadi.
  3.   Moliyaviy   xizmatlar:   Banklar   nafaqat   kreditlar   va   depozitlar,   balki
investitsiya   maslahatlari,   portfelni   boshqarish,   risklarni   boshqarish   va   boshqa
moliyaviy xizmatlar ham ko‘rsatadi.
Korporativ   mijoz   —   bu   yuridik   shaxs   bo‘lib,   bank   yoki   boshqa   moliyaviy
muassasalar   tomonidan   ko‘rsatiladigan   moliyaviy   xizmatlardan   foydalanadigan
tashkilot yoki kompaniya. Korporativ mijozlar shaxsiy mijozlardan farqli o‘laroq,
ularga   ko‘proq   murakkab   va   yirik   miqdordagi   moliyaviy   operatsiyalar   kerak
bo‘ladi. Ular odatda o‘z biznes faoliyatini yuritish uchun banklardan turli xizmatlar
oladilar,   masalan,   kredit   olish,   to‘lov   tizimlaridan   foydalanish,   hisob-kitoblar,
investitsiya xizmatlari, xalqaro operatsiyalarni amalga oshirish va boshqalar.
Korporativ mijozning asosiy xususiyatlari:
  1.   Yuridik   shaxs:   Korporativ   mijozlar,   asosan,   kompaniyalar,   yirik
korxonalar,   tashkilotlar   yoki   davlat   organlari   bo‘ladi.   Ular   banklar   bilan   yuridik
shaxs sifatida ishlaydi, ya’ni ularning o‘zi huquqiy mas’uliyatga ega.
 2. Keng moliyaviy ehtiyojlar: Korporativ mijozlarning bankka bo‘lgan talab
va ehtiyojlari odatda keng va murakkabdir. Ular biznesni boshqarish, rivojlantirish
va kengaytirish uchun turli xil bank xizmatlaridan foydalanadilar.
  3.   Katta   miqdordagi   tranzaksiyalar:   Korporativ   mijozlar   ko‘pincha   katta
miqdordagi   moliyaviy   operatsiyalarni   amalga   oshiradi,   bu   esa   banklar   uchun
muhim daromad manbai hisoblanadi. Ular kreditlar, depozitlar, to‘lovlar, va boshqa
operatsiyalar orqali bank bilan aloqada bo‘lishadi.
  4.   Raqobatbardosh   soha:   Banklar   korporativ   mijozlar   uchun   ko‘plab
moliyaviy   xizmatlarni   taklif   qiladi,   shuning   uchun   korporativ   mijozlar   o‘z
ehtiyojlarini   qondiradigan   eng   yaxshi   shartlar   va   xizmatlarni   tanlashda   raqobatni
hisobga olishadi.
[ 33 ] Korporativ mijozlarning banklar bilan o‘zaro aloqalari:
  • Kreditlar  va qarzlar: Banklar  korporativ mijozlarga ishlab chiqarish yoki
biznesni kengaytirish uchun qarzlar va kreditlar taqdim etadi. Ular ko‘pincha uzoq
muddatli va qisqa muddatli qarzlar olishadi.
  •   Investitsiya   xizmatlari:   Korporativ   mijozlar   o‘z   mablag‘larini   samarali
boshqarish   uchun   investitsiya   xizmatlaridan   foydalanadilar.   Banklar   ularga
aksiyalar,   obligatsiyalar   yoki   boshqa   moliyaviy   vositalar   orqali   sarmoya   kiritish
imkoniyatlarini taklif qiladi.
  •  To‘lov   tizimlari   va   xalqaro   operatsiyalar:   Banklar   korporativ   mijozlarga
xalqaro   va   mahalliy   to‘lovlar,   valyuta   almashinuvi   va   boshqa   moliyaviy
operatsiyalarni amalga oshirishda yordam beradi.
Shu   bilan   birga,   korporativ   mijozlar   uchun   banklar   xavfni   boshqarish,
moliyaviy maslahatlar, soliq rejalashtirish va boshqa strategik xizmatlar ko‘rsatishi
mumkin.
Korporativ   mijozlar   banklar   bilan   uzoq   muddatli,   ishonchli   hamkorlikni
o‘rnatib,   o‘z   biznes   faoliyatini   rivojlantirishga   yordam   beradigan   moliyaviy
xizmatlar va resurslarga ega bo‘ladilar.
Korporativ mijozlar turli bo‘limlarga yoki tarmoqlarga ajraladi:
  1.   Kichik   va   o‘rta   bizneslar   (SMEs):   Bular   o‘z   biznesini   boshqarishga
qiziqqan   va   hali   katta   hajmdagi   operatsiyalarni   amalga   oshirmagan   korxonalar.
Banklar bu segmentga qisqa muddatli qarzlar, biznesni rivojlantirish uchun kichik
sarmoyalar, va oddiy to‘lov xizmatlarini taqdim etadi.
  2. O‘rta va katta korporatsiyalar: Bu korxonalar yanada murakkab va ko‘p
miqdordagi moliyaviy xizmatlarga ehtiyoj sezadilar. Ular ko‘pincha uzoq muddatli
kreditlar,   xalqaro   tranzaksiyalar,   investitsiyalar   va   katta   miqdordagi   likvidlikni
boshqarish xizmatlarini izlaydilar.
  3.   Transmilliy   kompaniyalar   (multinational   corporations):   Bular   global
miqyosda   ishlaydigan   kompaniyalar   bo‘lib,   banklar   ularga   xalqaro   savdo   va
investitsiyalar,   valyuta   risklarini   boshqarish,   va   boshqa   yirik   moliyaviy   xizmatlar
ko‘rsatadi.
3.2 Banklarning korporativ mijozlarga ko‘rsatadigan xizmatlari
[ 34 ] Banklar   korporativ   mijozlarga   keng   ko‘lamli   moliyaviy   xizmatlar   taqdim
etadi.   Ularning   xizmatlari   ko‘p   jihatdan   mijozning   ehtiyojlariga,   biznes   turi   va
o‘lchamiga qarab o‘zgaradi. Quyidagi xizmatlar eng keng tarqalgan:
  1. Kreditlar  va qarzlar:  Banklar  korporativ mijozlarga turli  xil  kreditlar  va
qarzlar taklif etadi:
  •   Qisqa   muddatli   kreditlar:   Korporativ   mijozlar   odatda   ishlab   chiqarish
jarayonlarini yoki operatsion xarajatlarni qoplash uchun qisqa muddatli kreditlarga
murojaat   qilishadi.   Masalan,   xom   ashyo   sotib   olish   yoki   ish   haqlarini   to‘lash
uchun.
  •  Uzoq  muddatli   kreditlar:  Yirik  korporatsiyalar  o‘z  biznesini  kengaytirish
yoki   yangi   loyihalar   amalga   oshirish   uchun   uzoq   muddatli   kreditlarga   murojaat
qilishadi.   Uzoq   muddatli   kreditlar   ko‘pincha   katta   miqdordagi   kapitalni   talab
qiladi.
  •   Investitsiya   kreditlari:  Yangi   biznes   boshlash   yoki   mavjud   korxonaning
infratuzilmasini yangilash uchun banklar investitsiya kreditlari taklif qiladi.
  2. Depozitlar va hisob-kitoblar: Banklar korporativ mijozlar uchun omonat
hisoblarini   va   joriy   hisoblarni   ochish,   pul   mablag‘larini   saqlash   va   boshqarish
xizmatlarini taqdim etadi.
  •   Joriy   hisoblar:   Korporativ   mijozlar   joriy   hisoblar   orqali   turli   to‘lovlar,
bank   transferlarini   amalga   oshiradilar.   Bunday   hisoblar   doimiy   mablag‘   oqimiga
ega bo‘lgan kompaniyalar uchun qulaydir.
  •   Omonat   hisoblari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   o‘z   mablag‘larini
samarali   boshqarish   uchun   omonat   hisoblari   ochishni   taklif   etadi.   Bunda
kompaniya omonatni ma’lum muddatga joylashtiradi va foiz oladi.
 3. To‘lov tizimlari va naqd pul operatsiyalari: Banklar korporativ mijozlarga
xalqaro   va   mahalliy   to‘lov   tizimlari   orqali   pul   o’tkazmalarini   amalga   oshirish
imkoniyatini beradi. Bular:
  •   Elektron   to‘lov   tizimlari:   Hozirgi   kunda   banklar   kompaniyalarga   onlayn
va mobil to‘lovlar orqali o‘z operatsiyalarini amalga oshirishda yordam beradi.
  •   Valyuta   konvertatsiyasi:   Xalqaro   biznes   bilan   shug‘ullanuvchi
kompaniyalar   uchun   banklar   valyuta   almashinuvi   xizmatlarini   ko‘rsatadi,   bu   esa
savdo operatsiyalarini amalga oshirishda yordam beradi.
  4.Investitsiya   xizmatlari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   sarmoya   qilishda
yordam beradi, shu jumladan, aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va boshqa
moliyaviy aktivlar orqali investitsiyalarni boshqarish.
  •   Kapital   bozorlari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   aksiyalar   va
obligatsiyalar   chiqarish   bo‘yicha   maslahatlar   beradi,   shuningdek,   kompaniyaning
qimmatli qog‘ozlarini sotish va sotib olishni tashkil etadi.
[ 35 ]  • Portfelni boshqarish: Banklar mijozlarining investitsiyalarini nazorat qilish
va samarali boshqarish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatadi.
  5.   Moliyaviy   maslahatlar:   Banklar   korporativ   mijozlarga   biznesni
rivojlantirish,   moliyaviy   tahlil,  soliq   rejalashtirish   va   boshqa   moliyaviy   xizmatlar
bo‘yicha maslahatlar taqdim etadi. Bular:
  • Soliq rejalashtirish: Banklar kompaniyalar uchun soliq to‘lovlari va soliq
imtiyozlari bo‘yicha maslahatlar beradi.
  •   Risklarni   boshqarish:   Banklar   korporativ   mijozlarga   kredit,   valyuta,   foiz
stavkalariga bog‘liq risklarni boshqarishda yordam beradi.
3.3 Bank va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar
Banklar   va   korporativ   mijozlar   o‘rtasidagi   munosabatlar   nafaqat   moliyaviy
xizmatlardan iborat, balki ular o‘zaro ishonch va hamkorlikka asoslanadi. Banklar
va korporativ mijozlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar quyidagi jihatlarga taalluqlidir:
  •   Shartnomalar   va   bitimlar:   Banklar   va   korporativ   mijozlar   o‘rtasidagi
barcha moliyaviy operatsiyalar shartnoma asosida amalga oshiriladi. Shartnomalar
kredit   shartnomalari,   depozit   shartnomalari,   to‘lov   tizimlari   bo‘yicha   bitimlar   va
boshqa huquqiy kelishuvlarni o‘z ichiga oladi.
  • Risklarni  boshqarish:  Banklar  va korporativ mijozlar  o‘rtasidagi  aloqalar
ko‘plab   risklarga   ega.   Banklar   o‘z   mijozlariga   risklarni   boshqarishda   yordam
beradi. Bu, masalan, kredit risklari, valyuta risklari yoki operatsion risklar bo‘lishi
mumkin.
  •   Ishonch   va   uzoq   muddatli   aloqalar:   Banklar   va   korporativ   mijozlar
o‘rtasidagi   aloqalar   ishonchga   asoslangan   bo‘lishi   kerak.   Ko‘pincha,   banklar
korporativ   mijozlariga   uzoq   muddatli   xizmat   ko‘rsatadi   va   bu   aloqalar   biznesni
muvaffaqiyatli boshqarish uchun zarur.
[ 36 ] XULOSA
Banklar   va   korporativ   mijozlar   o‘rtasidagi   munosabatlar   iqtisodiy
barqarorlik va  moliyaviy tizim   rivojlanishining  muhim  omillaridan  biridir.  Ushbu
tadqiqotda korporativ mijozlarning bank xizmatlariga bo‘lgan talablarini qondirish,
moliyaviy   resurslardan   samarali   foydalanish   hamda   banklarning   xizmat   turlarini
kengaytirish orqali mijozlarning ishonchini oshirish imkoniyatlari o‘rganildi.
Korporativ   mijozlar   uchun   bank   xizmatlari   nafaqat   kreditlash,   balki
investitsion   va   kassa   operatsiyalarini   o‘z   ichiga   olgan   keng   qamrovli   xizmatlar
tizimidir.   Banklar   ushbu   xizmatlarni   taklif   etishda   zamonaviy   texnologiyalar,
xatarlarni  boshqarish strategiyalari va mijozlarga individual  yondashuvni  qo‘llash
orqali samaradorlikka erishadi.
Tadqiqot   natijalariga   ko‘ra,   bank   va   korporativ   mijozlar   o‘rtasidagi
hamkorlikni kuchaytirish uchun quyidagi tavsiyalar ishlab chiqildi:
         1. Bank xizmatlarining raqamlashtirilishini kuchaytirish.
2. Korporativ mijozlarga moslashtirilgan maxsus kredit mahsulotlarini joriy
etish.
3. Mijozlar ehtiyojlariga mos marketing strategiyalarini qo‘llash.
4.   Hamkorlikda   rivojlanishni   ta'minlaydigan   uzoq   muddatli   strategiyalarni
ishlab chiqish.
Mazkur   yondashuvlar   orqali   banklar   va   korporativ   mijozlar   o‘rtasidagi
o‘zaro   manfaatli   aloqalarni   mustahkamlash   hamda   iqtisodiyotni   rivojlantirish
uchun mustahkam asos yaratish mumkin.
Korporativ   mijozlar   banklar   bilan   uzoq   muddatli,   ishonchli   hamkorlikni
o‘rnatib,   o‘z   biznes   faoliyatini   rivojlantirishga   yordam   beradigan   moliyaviy
xizmatlar va resurslarga ega bo‘ladilar.
Investitsiya   xizmatlari:   Banklar   korporativ   mijozlarga   sarmoya   qilishda
yordam beradi, shu jumladan, aksiyalar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk va boshqa
moliyaviy aktivlar orqali investitsiyalarni boshqarish.
[ 37 ] FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. www.cbu.uz.-   O‘zbekiston   Respublikasi   Markaziy   bankining   statistik
ma’lumotlari asosida muallif tomonidan hisoblandi.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 25-
oktyabrdagi   “Bank   tizimini   isloh   qilish   va   banklarning   investitsiyaviy
faolligini   oshirish   borasidagi   ustuvor   vazifalariga   bag‘ishlangan
yig‘ilishi”dagi ma’ruzasi.  www.prezident.uz
3. “O‘zbekiston   Respublikasi   banklarida   depozit   operatsiyalarini   amalga
oshirish tartibi to‘g‘risidagi yo‘riqnoma” O‘zbekiston Respublikasi Adliya
vazirligi  2015 yil 26 avgustda № 2711-son bilan ro‘yxatga olingan.
4. “O‘zbekiston   Respublikasi   banklarida   depozit   operatsiyalarini   amalga
oshirish tartibi to‘g‘risidagi yo‘riqnoma” O‘zbekiston Respublikasi Adliya
vazirligi  2015 yil 26 avgustda № 2711-son bilan ro‘yxatga olingan.
5. Bank ishi. O.I. tahririyati ostida. Lavrushina M.Fin. va statistika. 2009 yil
68-bet
6.     Bank   ishi.   Darslik.   O.I.   tahririyati   ostida.   Lavrushin.   -M.:   Fin.   va
statistika. 2009 yil520-bet
[ 38 ]
Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский