Biznes yuritish yo’nalishidagi nazariy qarashlar va amaliy tadqiqotlar - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	432.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	12 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Biznes yuritish yo’nalishidagi nazariy qarashlar va amaliy tadqiqotlar

Sotib olish

O ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
MENEJMENT KAFEDRASI
«BIZNESGA KIRISH» FANIDAN
KURS ISHI
Biznes yuritish yo’nalishidagi nazariy qarashlar va
amaliy tadqiqotlar

MUNDARIJA:
Kirish .
…………………………………………………………………………….. 3
I BOB: Biznes yuritish nazariyasining asosiy yo'nalishlari.
1.1. Biznes yuritishning asosiy tamoyillari va konsepsiyalari.
…………............... 9
1.2. Biznes strategiyasi va uning turlari.
……………............................................. 1
2
1.3. Biznes tizimlari va ularning boshqaruvi .
……………..................................... 1
6
II BOB: Biznes yuritishning amaliy tadqiqotlari va ularning natijalari.
2.1. Biznesning muvaffaqiyatli boshqarilishi va innovatsiyalar……………….. 2
0
2.2. Biznes modellarining amaliy tatbiqi va ularning tahlili………………........ 2
3
2.3. Bozor tadqiqotlari va marketing strategiyalari.……………........................ 2
5
Xulosa. .………………………………………………….……………………... 2
8
Foydalanilgan adabyotlar .………………………………………………........ 2
2

Kirish
Biznes yuritish, iqtisodiyotning har bir sohasida muhim o'rin tutadigan va
zamon talablariga javob bera oladigan faoliyatdir. Bugungi kunda globalizatsiya,
raqobatning kuchayishi va texnologik yangilanishlar biznesning rivojlanishida hal
qiluvchi omilga aylangan. Shunday ekan, biznes yuritishning samarali amalga
oshirilishi uchun nazariy bilimlar, strategik yondashuvlar va amaliy tajribalar
o'rtasida aniq bir bog'lanish zarur. Biznesning muvaffaqiyatli ishlashini ta'minlash
uchun, uning boshqaruvi nafaqat ichki omillar, balki tashqi bozor sharoitlari, mijozlar
ehtiyojlari va jahon bozoridagi o'zgarishlarga mos ravishda amalga oshirilishi lozim.
Biznes yuritishning nazariy asoslari o'z ichiga turli yondashuvlar, metodlar va
strategiyalarni oladi. Bu nazariy qarashlar orqali biznesning asosiy tamoyillari,
boshqaruv tizimlari va muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan qadamlar ko'rib
chiqiladi. Nazariy bilimlarning amaliyotga qo'llanishi esa biznesning davomiy
rivojlanishini ta'minlaydi. Xususan, biznes strategiyalarining samaradorligini
o'lchash, innovatsiyalarni integratsiya qilish, bozor tahlilini amalga oshirish kabi
jarayonlar amaliy tadqiqotlar yordamida yaxshilanadi. Amaliy tadqiqotlar biznes
yuritishning nazariy asoslarini amalda qo'llashni ko'rsatadi va bozor talablarini
qondirishda qanday muvaffaqiyatlarga erishish mumkinligini o'rganadi. Bu
tadqiqotlar biznesni rivojlantirish uchun yangi imkoniyatlarni yaratadi, shu bilan
birga, tashqi sharoitlarga, raqobatchilarga, mijozlarga va yangi texnologiyalarga tezda
moslashishga yordam beradi.
Hozirgi kunda biznes yuritishning muvaffaqiyatli yo'nalishlari turli omillarga
asoslanadi. Shulardan biri innovatsion yondashuvlardir. Har bir biznes o'z faoliyatini
yangi texnologiyalar va yangiliklar asosida tashkil etishga intiladi. Innovatsiyalar
yordamida kompaniyalar raqobatbardoshligini oshiradi, yangi mahsulotlar va
xizmatlarni yaratadi va bozorga yangi tendentsiyalarni olib kiradi. Bu, o'z navbatida,
kompaniyaning bozorga moslashuvchanligini, foyda olish imkoniyatlarini
kengaytiradi va uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlarini yaratadi.
Ushbu ishda, biznes yuritishning nazariy asoslari va amaliy tadqiqotlar
o'rganilib, turli biznes strategiyalari, muvaffaqiyatli amaliyotlar va bozorda
3

o'zgarishlarga moslashishning yangi yo'nalishlari ko'rib chiqiladi. Bu jarayonlar
o'zaro bog'liq bo'lib, ulardan to'g'ri foydalanish biznesni rivojlantirishga yordam
beradi. Nazariy bilimlar va amaliy tajribalar birlashgan holda, har bir kompaniya
o'zining bozordagi o'rnini mustahkamlash va barqaror rivojlanish yo'lida
muvaffaqiyatli natijalarga erishishi mumkin.
Mavzuning o‘rganilganligi:
Biznes yuritishning nazariy asoslari va amaliy tadqiqotlari sohasida ko'plab
ilmiy izlanishlar va tadqiqotlar olib borilgan. Biznesning boshqaruv tizimlari,
strategik yondashuvlar, marketing va innovatsion texnologiyalarni tatbiq etish kabi
masalalar ko'plab ilmiy maqolalar, monografiyalar va tadqiqot ishlanmalarining
asosiy mavzulariga aylangan. Ular biznesni samarali boshqarishning tamoyillari,
metodologiyalari va amaliy tajribalarini tahlil etib, biznesning turli sohalarida
muvaffaqiyatga erishishning yo'llarini ko'rsatgan. Biznes strategiyalari va boshqaruv
metodologiyasini o'rganish sohasidagi asosiy tadqiqotchilar, jumladan, Peter Drucker,
Michael Porter va Henry Mintzberg kabi olimlar biznes boshqaruvining nazariy
asoslarini yaratishga katta hissa qo'shgan. Ularning ishlari, asosan, biznesni
rivojlantirish va samarali boshqarish uchun zarur bo'lgan strategik yondashuvlar va
metodlarni belgilaydi. Amaliy tadqiqotlar esa biznes yuritishning zamonaviy
usullarini qo'llashning muhimligini ta'kidlaydi. Bozor tahlili, mijozlar ehtiyojlarini
o'rganish, marketing strategiyalari va raqobatchilarni tahlil qilish kabi sohalarda olib
borilgan tadqiqotlar, turli kompaniyalar uchun samarali yondashuvlar va biznes
modellarini ishlab chiqishda katta yordam berdi. Shuningdek, innovatsiyalar va yangi
texnologiyalarni joriy etish, kompaniyalar uchun samaradorlikni oshirish va
raqobatbardoshlikni kuchaytirishda qanday muhim rol o'ynashini ko'rsatadi.
Ushbu mavzu doirasidagi ilmiy tadqiqotlar biznes yuritishning nazariy
asoslarini kengaytirish va ularni amaliyotga joriy etishda yangi imkoniyatlar yaratdi.
Biroq, global iqtisodiyotdagi tezkor o'zgarishlar, yangi texnologiyalar va raqobatning
kuchayishi sharoitida biznesni samarali boshqarish bo'yicha yangi tadqiqotlar va
yondashuvlar ishlab chiqilishi zarur. Demak, biznes yuritishning nazariy va amaliy
jihatlari doimiy ravishda o'rganilishi va rivojlanishi kerak.
4

Kurs ishi dolzarbligi :
Bugungi kunda global iqtisodiyotning doimiy o'zgarishlari, raqobatning
kuchayishi va yangi texnologiyalarni joriy etish biznes yuritishning muvaffaqiyatli
strategiyalarini ishlab chiqishni talab qilmoqda. Kompaniyalar nafaqat mahalliy
bozorda, balki xalqaro miqyosda ham o'z o'rnini mustahkamlash va innovatsion
yondashuvlar orqali raqobatbardoshligini oshirishga intilmoqda. Shuningdek,
iqtisodiy inqirozlar, ijtimoiy o'zgarishlar va ekologik muammolar kabi tashqi omillar
biznes faoliyatiga bevosita ta'sir ko'rsatadi, bu esa biznesni boshqarishning yangi
metodologiyalarini va strategiyalarini ishlab chiqishni zarur qiladi.
Shu nuqtai nazardan, biznes yuritishning nazariy va amaliy jihatlari dolzarb
hisoblanadi. Nazariy yondashuvlar biznesni samarali boshqarishning asosiy
prinsiplari va strategik tamoyillarini shakllantiradi. Amaliy tadqiqotlar esa
o'zgaruvchan bozor sharoitlarida biznesning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishiga
yordam beradigan usullarni, innovatsiyalarni va zamonaviy texnologiyalarni tatbiq
etishning samaradorligini ko'rsatadi. Bozor talablarini tushunish, mijoz ehtiyojlariga
moslashish va kompaniyaning strategik maqsadlariga erishish uchun nazariy bilimlar
bilan amaliy tajribalarni uyg'unlashtirish juda muhimdir. Shuningdek, biznes
yuritishning innovatsion yondashuvlari va yangi texnologiyalarni joriy etish muhim
ahamiyatga ega. Zamonaviy texnologiyalar, masalan, sun'iy intellekt, ma'lumotlarni
tahlil qilish va avtomatlashtirish tizimlari, biznesning samaradorligini oshirishga,
xarajatlarni kamaytirishga va yangi bozorlarni egallashga yordam beradi. Shunday
qilib, biznes yuritishning nazariy va amaliy jihatlarini o'rganish, ayniqsa, bugungi
kunda dolzarb bo'lib, kompaniyalar uchun raqobatbardosh ustunlik yaratishda muhim
rol o'ynaydi.
Shu sababli, bu mavzu nafaqat ilmiy, balki amaliy jihatdan ham juda dolzarb
bo'lib, biznesning muvaffaqiyatli yuritilishi va uning barqaror rivojlanishi uchun
zarur bo'lgan bilimlarni o'rganishga xizmat qiladi.
Kurs ishi ahamiyati :
Ushbu kurs ishining ahamiyati, biznes yuritishning nazariy va amaliy jihatlarini
chuqur o'rganish va tahlil qilish orqali nafaqat ilmiy bilimlarni, balki amaliy
5

ko'nikmalarni ham shakllantirishda namoyon bo'ladi. Biznes boshqaruvi va
strategiyasi haqida to'liq tushuncha hosil qilish, bu sohadagi zamonaviy
muammolarni hal qilish va yangiliklarni joriy etish uchun zarur bo'lgan bilimlar
to'plamini o'rganishga yordam beradi. Kurs ishi, ayniqsa, iqtisodiyot va biznes
boshqaruvi sohasida faoliyat yuritayotgan mutaxassislar uchun muhim ahamiyatga
ega, chunki u biznesni samarali boshqarish, strategik qarorlar qabul qilish va
raqobatbardoshlikni oshirish bo'yicha o'ziga xos yondashuvlarni taqdim etadi.
Shuningdek, kurs ishi biznes yuritishning nazariy asoslari va amaliy tadqiqotlar bilan
tanishish orqali talabalarga turli biznes muhitlariga moslashish va yangi biznes
strategiyalarini ishlab chiqish imkoniyatini yaratadi. U talabalarga biznesni
boshqarishning innovatsion yondashuvlarini o'rganish, amaliyotda qo'llash va
ularning samaradorligini baholash imkonini beradi. Bu esa nafaqat biznesning
muvaffaqiyatli faoliyat yuritishiga, balki kompaniyaning uzoq muddatli barqaror
rivojlanishiga hissa qo'shadi.
Kurs ishining ahamiyati shundaki, u talabalarga ilmiy tahlil qilish, amaliy
ma'lumotlarni tahlil etish va samarali biznes strategiyalarini yaratish ko'nikmalarini
rivojlantiradi. Shu bilan birga, bu ish biznesning turli sohalarida muammolarni hal
qilish va yangi yondashuvlarni qo'llash bo'yicha amaliy ko'nikmalarni oshiradi,
shuningdek, iqtisodiyot va menejment sohasidagi ilmiy izlanishlar bilan tanishish
imkoniyatini yaratadi. Bunday yondashuv talabalarga kelajakda muvaffaqiyatli
biznes yuritish uchun zarur bo'lgan bilim va tajriba to'plamini taqdim etadi.
Kurs ishi predmeti: Ushbu kurs ishining predmeti — biznes yuritishning
nazariy asoslari va amaliy tadqiqotlar orqali samarali boshqaruv strategiyalarini
ishlab chiqish, innovatsion yondashuvlar va zamonaviy texnologiyalarni joriy etish,
hamda bozor sharoitlarida muvaffaqiyatli faoliyat yuritishning usul va metodlarini
o'rganishdan iborat. Kurs ishida biznesni samarali boshqarishning tamoyillari,
strategik yondashuvlar, marketing va raqobatbardoshlikni oshirish bo'yicha ilmiy-
tadqiqot ishlari tahlil qilinadi. Shu bilan birga, biznesni rivojlantirishda muhim o'rin
tutadigan amaliy tadqiqotlar, innovatsion texnologiyalarning qo'llanilishi va
biznesning barqaror rivojlanishini ta'minlash yo'llari o'rganiladi.
6

Predmet, shuningdek, biznes boshqaruvining amaliy va nazariy jihatlarini
o'rganib chiqish orqali turli biznes sohalarida muvaffaqiyatli strategiyalarni ishlab
chiqish va amalga oshirish bo'yicha ko'nikmalarni rivojlantirishga qaratilgan.
Kurs ishi obyekti:
Kurs ishining obyekti — biznes yuritish jarayoni, uning boshqaruv tizimlari,
strategik yondashuvlari va amaliy tadqiqotlari. Obyekt sifatida biznesni samarali
boshqarishning turli aspektlari, jumladan, bozor tahlili, marketing strategiyalari,
innovatsion texnologiyalarni joriy etish, kompaniyaning raqobatbardoshlikni oshirish
va barqaror rivojlanish yo'llari o'rganiladi. Bundan tashqari, biznesning turli
tarmoqlari va sohalaridagi boshqaruv usullari, shuningdek, ularning bozor
sharoitlariga moslashishdagi samaradorligi ham o'rganiladigan obyektlar qatoriga
kiradi.
Kurs ishining obyekti, shuningdek, amaliy tadqiqotlar yordamida biznesni
rivojlantirish uchun yangi yondashuvlar va strategiyalarni ishlab chiqish jarayonini
o'z ichiga oladi. Bu orqali biznesning rivojlanishi uchun zarur bo'lgan asosiy
elementlar, metodologiyalar va vositalar tahlil qilinadi.
Kurs ishi maqsadi : Kurs ishining maqsadi — biznes yuritishning nazariy
asoslarini va amaliy tadqiqotlarini o'rganish orqali samarali boshqaruv strategiyalarini
ishlab chiqish, innovatsion yondashuvlarni qo'llash va bozor sharoitlariga
moslashishning samarali usullarini aniqlashdir. Ushbu ishda biznesni boshqarishning
tamoyillari, strategik yondashuvlar va amaliyotda qo'llanilgan muvaffaqiyatli
tajribalar tahlil qilinadi. Shuningdek, kompaniyaning raqobatbardoshligini oshirish,
barqaror rivojlanish va bozor talablariga moslashish uchun zarur bo'lgan
metodologiyalarni o'rganish va amaliyotga joriy etish maqsad qilingan.
Kurs ishining maqsadi, shuningdek, biznesni boshqarish jarayonida yangi
texnologiyalar va innovatsiyalarni integratsiya qilish, shuningdek,
raqobatbardoshlikni oshirish va kompaniyaning uzoq muddatli rivojlanishini
ta'minlash uchun zarur bo'lgan amaliy va nazariy bilimlarni chuqur o'rganishga
yo'naltirilgan.
Kurs ishi vazifasi - Kurs ishining vazifalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
7

1. Biznes yuritishning nazariy asoslarini tahlil qilish: Biznes boshqaruvi, strategik
yondashuvlar va amaliy usullar haqida mavjud nazariy qarashlarni o'rganish va
ularni zamonaviy biznes muhitida qo'llashning ahamiyatini aniqlash.
2. Amaliy tadqiqotlar va tajribalarni o'rganish: Turli kompaniyalar va tarmoqlarda
biznes boshqaruvining muvaffaqiyatli amaliyotlarini tahlil qilib, ularning
samaradorligini baholash.
3. Innovatsion texnologiyalarni qo'llash va integratsiya qilish: Biznesning
rivojlanishida yangi texnologiyalarni, masalan, raqamli texnologiyalar va
avtomatlashtirish tizimlarini tatbiq etishning samaradorligini o'rganish.
4. Bozor sharoitlariga moslashish strategiyalarini ishlab chiqish:
Raqobatbardoshlikni oshirish va kompaniyaning barqaror rivojlanishini ta'minlash
uchun samarali biznes strategiyalarini ishlab chiqish.
5. Biznes boshqaruvining turli sohalarida yangi yondashuvlarni sinovdan o'tkazish
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi:
Kirish, 2 ta bob, 6ta reja, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar.
8

I BOB: Biznes yuritish nazariyasining asosiy yo'nalishlari.
1.1. Biznes yuritishning asosiy tamoyillari va konsepsiyalari.
Biznes yuritish – bu iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish, ya'ni mahsulot yoki
xizmatni ishlab chiqarish, tarqatish va foyda olish jarayonidir. Har bir kompaniya
yoki tashkilot o'z faoliyatini muvaffaqiyatli yuritishi uchun ma'lum tamoyillar va
konsepsiyalarga asoslanadi. Bu tamoyillar va konsepsiyalar biznesning barqaror
rivojlanishini ta'minlash, raqobatbardoshlikni oshirish va samarali boshqaruvni
tashkil etishga yordam beradi. Biznes yuritishning asosiy tamoyillari va
konsepsiyalarini tushunish, har qanday biznes uchun muvaffaqiyatli faoliyatni tashkil
etish uchun zarur bo'lgan bilimlarni beradi.
1. Raqobatbardoshlik va differensatsiya tamoyili.
Biznesning muvaffaqiyatli yuritilishi uchun eng muhim tamoyillardan biri —
raqobatbardoshlikni ta'minlashdir. Raqobatbardoshlik – bu kompaniyaning o'z
mahsulotlarini yoki xizmatlarini boshqa raqobatchilar bilan solishtirganda bozorni
egallash, xaridorlarni jalb qilish va ularning ehtiyojlarini qondirish qobiliyatidir.
Raqobatbardoshlikni oshirish uchun kompaniyalar mahsulot yoki xizmatlarining
sifatini, narxini, brendini va mijozlarga taqdim etiladigan qo'shimcha xizmatlarini
yaxshilashga harakat qiladilar.
Differensatsiya — bu kompaniyaning mahsulotini yoki xizmatini
raqobatchilardan farqlash va mijozlarga noyob takliflar taqdim etish tamoyilidir.
Masalan, Apple kompaniyasi o'zining mahsulotlarini (smartfonlar, planshetlar,
kompyuterlar) noyob dizayni, yuqori sifatli materiallari, innovatsion texnologiyalari
va yuqori mijozlar xizmatlari bilan boshqa brendlardan ajratib turadi.
Raqobatbardoshlikni oshirish va differensatsiyani amalga oshirish orqali kompaniya
o'z o'rnini bozorga mustahkamlagan bo'ladi. 1
2. Mijozga yo'naltirilganlik tamoyili.
Biznes yuritishda muvaffaqiyatning asosiy omillaridan biri mijozlarga
qaratilgan yondashuvdir. Mijozga yo'naltirilganlik tamoyili, kompaniyaning barcha
1
Tidd J, Bessant J, Pavitt K (2005) Managing Innovation: Integrating Technological, Market and Organizational
Change 3rd Edition Wiley
9

faoliyatini mijozlar ehtiyojlariga moslashtirishni nazarda tutadi. Bu tamoyil asosida
kompaniya mijozlarning talab va istaklarini aniqlash, ularning ehtiyojlarini to'liq
qondirish va ularga eng yaxshi xizmatlarni taqdim etish uchun barcha resurslarni
yo'naltiradi.
Xo'sh, mijozlarga yo'naltirilganlikni qanday amalga oshirish mumkin?
Birinchidan, kompaniyalar bozorni, mijozlarning ehtiyojlarini va ularga qiziqarli
bo'lgan mahsulotlarni yaxshi o'rganishlari zarur. 2
Masalan, Coca-Cola kompaniyasi
o'zining marketing strategiyasida doimo mijozlarning shaxsiy ehtiyojlariga mos
keladigan mahsulotlar yaratishga intiladi. Mijozlarga xizmat ko'rsatishning yuqori
darajasi, kompaniyaning brendiga bo'lgan ishonchni oshiradi va bu esa o'z navbatida
kompaniyaning raqobatbardoshligini kuchaytiradi.
3. Barqaror rivojlanish tamoyili.
Biznes yuritishda barqaror rivojlanish tamoyili muhim ahamiyatga ega.
Barqaror rivojlanish – bu kompaniyaning o'z faoliyatini davom ettirish va
rivojlantirish jarayonida ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy jihatlarga e'tibor berishdir.
Barqaror rivojlanish tamoyili kompaniyalar uchun uzoq muddatli muvaffaqiyatni
ta'minlash, jamiyatga va atrof-muhitga zarar yetkazmasdan foyda olish imkonini
beradi.
Masalan, Tesla kompaniyasi o'zining barqaror rivojlanish konsepsiyasini ilgari
surib, ekologik toza energiya va elektr transport vositalari ishlab chiqarishga katta
e'tibor qaratadi. Ushbu tamoyilni amalga oshirish orqali kompaniya nafaqat o'zining
bozor o'rnini kuchaytiradi, balki jamiyat va atrof-muhitga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
4. Innovatsion yondashuv tamoyili .
Zamonaviy biznesda innovatsiyalar muhim o'rin tutadi. Innovatsion yondashuv
tamoyili, kompaniyaning bozorga yangi texnologiyalar, mahsulotlar yoki xizmatlar
kiritish orqali o'z faoliyatini rivojlantirishni nazarda tutadi. Innovatsiyalar
kompaniyaga yangi bozorlarni egallash, xarajatlarni kamaytirish, mahsulot sifatini
oshirish va mijozlarga yangi imkoniyatlar yaratish imkonini beradi.
2
Grant R M (2016) Contemporary Strategy Analysis: Text and Cases Edition 9th Edition Wiley
10

Masalan, Amazon kompaniyasining muvaffaqiyati uning doimiy ravishda
innovatsiyalarni joriy etishga bo'lgan yondashuvi bilan bog'liq. Amazonning o'zining
onlayn savdo tizimi, sun'iy intellekt va ma'lumotlar tahlili sohasidagi innovatsiyalari
kompaniyaga bozorni egallashda yordam berdi. Yangi texnologiyalarni o'z
faoliyatiga qo'llash, kompaniyaga samaradorlikni oshirish va xarajatlarni kamaytirish
imkoniyatini yaratdi.
5. Riskni boshqarish tamoyili.
Biznesda risklarni boshqarish, kompaniyaning muvaffaqiyatini ta'minlashda
muhim tamoyillardan biridir. Riskni boshqarish tamoyili kompaniyaning
imkoniyatlarini baholash, ular bilan bog'liq xatarlarni aniqlash va bu xatarlarni
minimalizatsiya qilish uchun zarur choralarni ko'rishni nazarda tutadi. Risklarni
boshqarishning samarali strategiyalari kompaniyaning iqtisodiy barqarorligini va
o'sishini ta'minlaydi.
Masalan, 2008 yilgi moliyaviy inqirozdan so'ng, ko'plab kompaniyalar
o'zlarining riskni boshqarish strategiyalarini qayta ko'rib chiqishga majbur bo'ldilar.
Ular yuqori riskli investitsiyalardan voz kechib, xavf-xatarlarni kamaytirish va uzoq
muddatli barqaror rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqishga e'tibor qaratdilar.
Risklarni boshqarish, ayniqsa, yirik moliyaviy inqirozlar yoki bozorning o'zgarishlari
paytida kompaniyalar uchun juda muhim bo'lib qoladi.
6. Etika va mas'uliyat tamoyili.
Biznes yuritishda etika va mas'uliyat tamoyili ham muhim ahamiyatga ega.
Kompaniya faoliyatida etika, uning tashqi va ichki faoliyatida adolatli, shaffof va
jamiyat uchun foydali qarorlar qabul qilishni nazarda tutadi. Mas'uliyatli biznes – bu
o'z mijozlari, xodimlari, jamiyat va atrof-muhitga nisbatan mas'uliyatli yondashuvni
amalga oshiradigan kompaniya.
Etika va mas'uliyat tamoyili kompaniyaga o'z brendiga bo'lgan ishonchni
oshirish, mijozlar bilan yaxshi munosabatlar o'rnatish va uzoq muddatli
muvaffaqiyatga erishish imkonini beradi. Misol uchun, Starbucks kompaniyasi
o'zining korporativ ijtimoiy mas'uliyatini yuqori darajada tutadi, bu esa uning
mijozlar bilan ishonchli aloqalar o'rnatishiga yordam beradi. Etika va mas'uliyat
11

tamoyilini amalga oshirish orqali kompaniya o'zining jamiyatga bo'lgan hissa
qo'shishini ko'rsatadi.
Biznes yuritishning asosiy tamoyillari va konsepsiyalari kompaniyaning
muvaffaqiyatli faoliyatini ta'minlashda, uning raqobatbardoshligini oshirishda va
barqaror rivojlanishini ta'minlashda katta ahamiyatga ega. Raqobatbardoshlik,
mijozga yo'naltirilganlik, innovatsion yondashuv, riskni boshqarish va etika kabi
tamoyillar kompaniyaning biznes faoliyatini muvaffaqiyatli yuritishga yordam
beradi. Har bir kompaniya o'z faoliyatida ushbu tamoyillarni amalga oshirgan holda,
o'zining raqobatbardoshligini oshirish va uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishish
imkoniyatini yaratadi.
1.2. Biznes strategiyasi va uning turlari.
Biznes strategiyasi – bu kompaniyaning o'z faoliyatini amalga oshirish va
bozor sharoitlariga moslashish bo'yicha belgilangan uzoq muddatli yo'nalish va
maqsadlardir. Har bir biznesning muvaffaqiyatga erishishi uchun to'g'ri strategik
qarorlar qabul qilinishi zarur. Biznes strategiyasining asosiy maqsadi kompaniyaning
raqobatbardoshligini oshirish, bozorni egallash va uzoq muddatli barqaror o'sishni
ta'minlashdir. Biznes strategiyasini ishlab chiqishda, kompaniya o'zining ichki
imkoniyatlarini, tashqi tahdidlarni, raqobat sharoitlarini va mijozlarning ehtiyojlarini
chuqur tahlil qilishga asoslanadi.
Strategiya har qanday biznesning faoliyatini muvaffaqiyatli yuritishda asosiy
omil hisoblanadi, chunki u kompaniyaning resurslarini to'g'ri taqsimlash, faoliyatni
muvofiqlashtirish va biznesning barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi. 3
Biznes
strategiyasini ishlab chiqish jarayonida kompaniya o'zining maqsadlarini aniqlab,
o'zining imkoniyatlari va tahdidlarini hisobga olgan holda eng yaxshi yondashuvlarni
tanlashi lozim. Strategiya ishlab chiqish, o'z navbatida, tashkilotning o'zgaruvchan
iqtisodiy muhitga moslashuvini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
Biznes strategiyasining asosiy turlari.
3
Teece D J, Pisano G, Shuen A (1997) Dynamic Capabilities and Strategic Management Strategic Management Journal
18(7) 509-533
www.strategyzer.com⁴
12

Biznes strategiyasining turlari turlicha bo'lib, ularning har biri kompaniyaning
o'ziga xos maqsadlari va sharoitlariga qarab shakllanadi. Strategiyaning turlari
quyidagicha bo'lishi mumkin:
1. Korporativ strategiya.
Korporativ strategiya – bu kompaniyaning umumiy rivojlanish yo'nalishlarini
belgilovchi strategiya bo'lib, u kompaniya va uning tarkibidagi bo'limlar o'rtasidagi
resurslarni boshqarish va muvofiqlashtirishni o'z ichiga oladi. Korporativ strategiya
kompaniyaning umumiy maqsadlari va strategik ustuvorliklarini ta'minlash uchun
zarur bo'lgan barcha elementlarni o'z ichiga oladi. Bu strategiya kompaniyaning o'z
faoliyatini ko'paytirish, yangi bozorlarga kirish, yangi mahsulotlar ishlab chiqarish,
aksiyalarni sotib olish yoki qo'shma korxonalar tashkil etish kabi masalalarni qamrab
oladi.
Korporativ strategiya, shuningdek, kompaniyaning o'z resurslarini qanday
taqsimlashini va ularni qanday optimallashtirishni belgilaydi. Bu strategiyaning
maqsadi kompaniyaning umumiy muvaffaqiyatini ta'minlash, uning barqaror o'sishini
va uzoq muddatli rivojlanishini ta'minlashdir. Misol uchun, Microsoft kompaniyasi
korporativ strategiyasini o'zgartirish orqali o'zining raqamli xizmatlar, bulutli
texnologiyalar va boshqa yangi biznes tarmoqlariga kirishiga imkon yaratdi. Ularning
kompaniya tarkibidagi turli bo'limlar o'rtasidagi resurslarni samarali boshqarishi,
kompaniyaning umumiy rivojlanishiga xizmat qiladi.
2. Biznes-yagona strategiya (Business-Level Strategy).
Biznes-yagona strategiya – bu kompaniyaning ma'lum bir bozor yoki sohada
o'z faoliyatini qanday yuritishini belgilovchi strategiyadir. Bu turdagi strategiya
kompaniyaning raqobatbardoshlikni oshirish, mijozlarga yaxshiroq xizmat ko'rsatish
va o'z mahsulotlarini yoki xizmatlarini raqobatchilardan ajratib ko'rsatishga
qaratilgan bo'ladi. Biznes-yagona strategiya kompaniyaning o'z mahsulotlarini yoki
xizmatlarini qanday ishlab chiqarish va qanday sotish orqali bozor ulushini oshirishni
maqsad qilgan strategiyadir.
Biznes-yagona strategiyaning asosiy turlari quyidagicha bo'lishi mumkin:
13

Narxni pastga tushirish strategiyasi: Bu strategiya raqobatchilardan narxlarni
kamaytirish orqali bozorda katta ulushni egallashga qaratilgan. Bunda kompaniya
ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va mahsulotni ommaviy ishlab chiqarish
orqali narxni pastroq qilishga harakat qiladi. Masalan, Walmart kompaniyasi o'zining
past narxlari bilan mashhur bo'lib, bu orqali katta bozor ulushini egalladi.
Differensatsiya strategiyasi: Bu strategiya kompaniyaning mahsulot yoki
xizmatini raqobatchilardan farqlashga qaratilgan. Mahsulotning sifati, dizayni,
qo'shimcha xizmatlar yoki texnologik jihatlari orqali kompaniya o'zining mahsulotini
noyob qilib ko'rsatadi. Misol uchun, Apple kompaniyasi o'zining telefonlari,
planshetlari va kompyuterlari bilan boshqa kompaniyalardan farq qiladi, bu esa
mijozlarga yuqori sifatli va innovatsion mahsulotlar taqdim etadi.
Fokus strategiyasi: Fokus strategiyasida kompaniya bozorning kichik bir
segmentiga yoki nişiga yo'naltirilgan mahsulot yoki xizmatlar ishlab chiqaradi. Bu
strategiya odatda raqobatbardosh bozor sharoitlarida samarali ishlaydi, chunki
kompaniya o'zining resurslarini cheklangan segmentga qarata samarali sarflaydi.
Misol uchun, Gucci yoki Louis Vuitton kabi yuqori narxli brendlar o'zlarining
mahsulotlarini faqat ma'lum bir bozor segmentiga, ya'ni yuqori daromadli mijozlarga
mo'ljallashgan.
3. Funktsional strategiya.
Funktsional strategiya kompaniyaning o'z ichki bo'limlaridagi faoliyatni
boshqarishga qaratilgan. Bu turdagi strategiya kompaniyaning marketing, ishlab
chiqarish, moliya va boshqa funktsional sohalarida qanday samarali ishlashini
belgilaydi. Funktsional strategiya yordamida kompaniya o'zining ichki jarayonlarini
optimallashtiradi va shu orqali raqobatbardoshligini oshiradi.
Masalan, marketing strategiyasi kompaniyaning bozorni o'zlashtirish va
mijozlar bilan samarali aloqalar o'rnatish bo'yicha belgilangan reja bo'lib, kompaniya
reklama, sotuvlar, mahsulot joylashuvi va brend yaratish kabi faoliyatlarni o'z ichiga
oladi. Ishlab chiqarish strategiyasi esa mahsulotlarni qanday samarali va arzon ishlab
chiqarish, ishlab chiqarish jarayonini qanday optimallashtirish va mahsulot sifatini
qanday yaxshilash bo'yicha qarorlar qabul qilishni o'z ichiga oladi.
14

4. Internatsional strategiya.
Internatsional strategiya kompaniyaning xalqaro bozorlarga kirish va global
miqyosda raqobatlashish yo'lini belgilaydi. Bu turdagi strategiya kompaniyalar uchun
xalqaro bozorlarda muvaffaqiyatli ishlash uchun zarur bo'lgan resurslar va
imkoniyatlarni hisobga olishni taqozo etadi. Internatsional strategiya kompaniyaning
global miqyosda o'zining mahsulotlarini yoki xizmatlarini qanday taqdim etishini,
yangi bozorlarni qanday o'zlashtirishni va xalqaro bozorlar uchun qanday mahsulotlar
ishlab chiqarishni belgilaydi.
Masalan, Coca-Cola kompaniyasi o'zining xalqaro strategiyasida global
miqyosda ishlab chiqarish, marketing va distribyutsiya tizimini joriy etish orqali
muvaffaqiyatga erishgan. Ular, o'z mahsulotlarini turli mamlakatlarda, o'ziga xos
mahalliy sharoitlarga mos ravishda sotishadi, bu esa global miqyosda katta bozor
ulushiga ega bo'lishlariga yordam beradi.
5. Inson resurslari strategiyasi.
Inson resurslari strategiyasi – bu kompaniyaning xodimlari va ularning ishga
jalb qilinishi, rivojlanishi va motivatsiyasini ta'minlash bo'yicha ishlab chiqilgan
strategiyadir. Ushbu strategiya kompaniyaning xodimlarining malakasini oshirish,
ularning samarali ishlashini ta'minlash va tashkilotda ijobiy ish muhiti yaratishga
qaratilgan. Xodimlarning tajribasi va bilimlari kompaniyaning umumiy
muvaffaqiyatida muhim rol o'ynaydi, shuning uchun inson resurslari strategiyasi har
bir kompaniya uchun ustuvor ahamiyatga ega.
Biznes strategiyasi — bu kompaniyaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi
uchun zarur bo'lgan yo'nalish va maqsadlar to'plamidir. Har bir kompaniya o'zining
korporativ, biznes-yagona, funktsional, internatsional strategiyalarini to'g'ri ishlab
chiqib, amaliyotga joriy qilishi lozim. Biznes strategiyasi kompaniyaning o'ziga xos
sharoitlari va ehtiyojlariga mos ravishda shakllanadi va bu kompaniyaning
raqobatbardoshligini oshirish, barqaror rivojlanishini ta'minlash uchun muhim omil
bo'ladi. Strategiya ishlab chiqishda kompaniyaning resurslari, imkoniyatlari, tahdidlar
va bozor talablariga e'tibor berish zarur. Shuningdek, innovatsion yondashuvlar va
15

zamonaviy texnologiyalarni qo'llash, kompaniyaning bozor o'rnini mustahkamlashda
yordam beradi.
1.3. Biznes tizimlari va ularning boshqaruvi.
Biznes tizimlari, odatda, tashkilotning barcha tarkibiy qismlarini birlashtiradigan
va maqsadli faoliyatni amalga oshiradigan kompleks tizimlar sifatida qaraladi. Ular
tashkilotning resurslari, texnologiyalari, inson resurslari, jarayonlari, xizmatlari va
mahsulotlarini boshqarishni o'z ichiga oladi. Biznes tizimi samarali bo'lishi uchun
barcha qismlar o'zaro muvofiqlashgan holda ishlashi kerak. Boshqaruv jarayonlari bu
tizimlarning samarali ishlashini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
Biznes tizimlarining boshqaruvi — bu kompaniya resurslarini va uning ichki
jarayonlarini samarali boshqarish, bozor talablariga moslashish, raqobatbardoshlikni
oshirish va uzoq muddatli barqaror o'sishni ta'minlashga qaratilgan faoliyatlar
to'plamidir. Har bir kompaniya o'zining tashqi va ichki sharoitlariga mos keladigan
biznes tizimini ishlab chiqishi va uni boshqarishi zarur. Tizimlar boshqaruvi yirik
kompaniyalarda samarali ishlashni ta'minlashda, kichik bizneslar uchun esa tez
o'sishga yordam beradi. 4
Biznes tizimlari va ularning boshqaruvi haqida so'z
yuritishda, ularning mohiyati, turlari, asosiy tamoyillari va boshqaruvning turli
usullari haqida batafsil tahlil qilish zarur.
Biznes tizimlarining mohiyati.
Biznes tizimi — bu organizmning turli bo'limlari o'rtasida bog'lanish va
muvofiqlashtirishni ta'minlaydigan bir qator jarayonlar, strategiyalar va resurslarni
o'z ichiga oladi. Tizimning maqsadi tashkilotning umumiy maqsadlariga erishishga
yordam berish, resurslarni optimallashtirish va raqobatbardoshlikni oshirishdir.
Biznes tizimining samarali ishlashi kompaniyaning umumiy muvaffaqiyatiga
bevosita ta'sir qiladi, chunki bu tizim orqali barcha muhim faoliyatlar
muvofiqlashtiriladi va tashkilotning maqsadlari aniq belgilangan strategiya asosida
amalga oshiriladi.
Tizimning asosiy tarkibiy qismlari quyidagilar:
4
5
Hill C W L, Jones G R (2012) Strategic Management Theory: An Integrated Approach 10th Edition Cengage
Learning.
www.gartner.com⁶
16

1. Resurslar: Bu kompaniya tomonidan ishlatiladigan inson, moliyaviy va
jismoniy resurslar. Resurslar, tizimning samarali ishlashi uchun zarur bo'lib,
ularni optimal taqsimlash va boshqarish tizimning muvaffaqiyatli ishlashini
ta'minlaydi.
2. Jarayonlar: Bu tizimni tashkil etuvchi faoliyatlar bo'lib, ular maqsadga erishish
uchun amalga oshiriladi. Har bir jarayonning maqsadi tashkilotning umumiy
maqsadiga mos kelishi kerak.
3. Texnologiyalar: Biznes tizimlari tez rivojlanayotgan texnologiyalarni o'z ichiga
oladi, bu esa jarayonlarni samarali qilish va yangi imkoniyatlarni yaratishga
yordam beradi.
4. Inson resurslari: Biznes tizimi muvaffaqiyatining asosiy omili inson
resurslaridir. Mutaxassislar, boshqaruvchilar va oddiy xodimlarning samarali
ishlashi tizimning muvaffaqiyatiga bevosita ta'sir qiladi.
Biznes tizimlarining turlari.
Biznes tizimlari turli xildagi tashkilotlar va ularning faoliyatlariga qarab
farqlanadi. Ular quyidagi turlarga bo'linadi:
1. Operatsion tizimlar.
Operatsion tizimlar – bu kompaniyaning kundalik faoliyatini boshqaradigan
tizimlardir. Ular mahsulot ishlab chiqarish, xizmat ko'rsatish, sotuvlar va moliyaviy
operatsiyalarni boshqarishni o'z ichiga oladi. Operatsion tizimlar kompaniyaning
yuqori samaradorligini ta'minlaydi, chunki ular orqali har bir jarayon rejalashtirilgan
va nazorat qilinadi. Misol uchun, avtomobil ishlab chiqaruvchi zavodlarda ishlab
chiqarish jarayonining samarali boshqarilishi operatsion tizimlar orqali amalga
oshiriladi.
2. Strategik tizimlar.
Strategik tizimlar kompaniyaning uzoq muddatli rivojlanishiga xizmat qiladi. Bu
tizimlar kompaniyaning umumiy strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirishga
yordam beradi. Strategik tizimlar yordamida kompaniya o'zining maqsadlarini
belgilaydi, bozorni o'rganadi va raqobatbardoshlikni oshiradi. Ular yangi mahsulotlar
17

ishlab chiqarishni rejalashtirish, marketing strategiyalarini ishlab chiqish va
kompaniyaning o'zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashishini ta'minlashga
qaratilgan.
3. Ma'lumot tizimlari.
Ma'lumot tizimlari kompaniyaning barcha faoliyatini boshqarish va tahlil qilish
uchun zarur bo'lgan axborotni taqdim etadi. Bu tizimlar yordamida kompaniya
o'zining moliyaviy holatini, ishlab chiqarish jarayonlarini, sotuvlarni va boshqa
ko'plab muhim ma'lumotlarni kuzatib borishi mumkin. Ma'lumot tizimlari
kompaniyaning tezkor va to'g'ri qarorlar qabul qilishiga yordam beradi. Masalan,
ERP tizimlari (Enterprise Resource Planning) kompaniyaning barcha resurslarini va
jarayonlarini birlashtiradi, bu esa samaradorlikni oshiradi.
4. Innovatsion tizimlar.
Innovatsion tizimlar kompaniyaning yangi mahsulotlar, xizmatlar yoki
texnologiyalarni yaratishga qaratilgan tizimlardir. Bu tizimlar kompaniyaga bozor
talablariga tez moslashish va raqobatchilardan oldinga o'tishga yordam beradi.
Innovatsion tizimlar yangi fikrlarni va texnologiyalarni amaliyotga joriy etish
jarayonini boshqaradi, bu esa kompaniyaning uzoq muddatli rivojlanishini
ta'minlaydi.
Biznes tizimlarining boshqaruvi.
Biznes tizimlari samarali boshqarilmasa, tashkilot o'z maqsadlariga erishishda
qiyinchiliklarga duch keladi. Tizim boshqaruvi kompaniyaning resurslarini va
jarayonlarini optimallashtirishni, samarali ishlashini ta'minlashni, hamda bozor
sharoitlariga moslashishni nazarda tutadi. Tizimlarni boshqarishda quyidagi asosiy
tamoyillarni hisobga olish zarur:
1. Resurslarni boshqarish: Tizimni boshqarishning asosiy tamoyili – bu resurslarni
optimal taqsimlash va foydalanishdir. Kompaniyaning resurslari cheklangan
bo'lsa, ularni eng samarali tarzda taqsimlash tizimning muvaffaqiyatiga ta'sir
qiladi. Misol uchun, kompaniya ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan materiallarni
vaqtida olish va ishchilarni samarali jalb etish orqali ishlab chiqarish jarayonini
optimallashtirishi mumkin.
18

2. Jarayonlarni boshqarish: Biznes tizimlari jarayonlar orqali amalga oshiriladi,
shuning uchun jarayonlarni boshqarish tizimning samarali ishlashini ta'minlashda
muhim rol o'ynaydi. Har bir jarayon aniqlangan maqsadlarga erishishga qaratilgan
bo'lishi kerak. Tizimni boshqarishda jarayonlarni doimiy ravishda tahlil qilish va
takomillashtirish zarur.
3. Raqobatbardoshlikni oshirish: Biznes tizimlari raqobatbardosh bo'lishi uchun
tashkilotning bozorni tahlil qilish, mijozlarning ehtiyojlarini tushunish, va bozor
sharoitlariga tez moslashish kerak. Raqobatbardoshlikni oshirish, innovatsiyalarni
amalga oshirish va mijozlarga yuqori sifatli mahsulotlar yoki xizmatlar taqdim
etish orqali amalga oshiriladi.
4. Axborot texnologiyalarini qo'llash: Zamonaviy biznes tizimlari ko'plab axborot
texnologiyalarini o'z ichiga oladi. Bu texnologiyalar yordamida kompaniya
o'zining resurslarini va jarayonlarini boshqarishi mumkin. Kompaniya
texnologiyalarni qo'llash orqali jarayonlarni tezlashtirish, xatoliklarni kamaytirish
va xarajatlarni qisqartirishga erishadi.
5. Risklarni boshqarish: Biznes tizimlarini boshqarishda risklarni tahlil qilish va
ularga qarshi choralar ko'rish muhimdir. Har bir biznesning o'ziga xos xavf-
xatarlar mavjud, shuning uchun ularni oldindan baholash va samarali boshqarish
kompaniyaning barqaror ishlashini ta'minlashga yordam beradi.
6. Samaradorlikni oshirish: Biznes tizimlarining boshqarilishi samaradorlikni
oshirishga qaratilgan bo'lishi kerak. Bu, resurslardan eng yaxshi foydalanishni
ta'minlash, jarayonlarni optimallashtirish va tashkilot ichidagi hamkorlikni
kuchaytirishni o'z ichiga oladi.
Biznes tizimlari va ularning boshqaruvi kompaniyaning muvaffaqiyatli ishlashini
ta'minlashda asosiy rol o'ynaydi. Tizimlarning samarali boshqarilishi kompaniyaning
resurslarini optimal taqsimlash, jarayonlarni muvofiqlashtirish va raqobatbardoshlikni
oshirishga yordam beradi. Biznes tizimlarini boshqarishda texnologiyalarni qo'llash,
risklarni boshqarish va samaradorlikni oshirish kabi omillar muhim ahamiyatga ega.
19

II BOB: Biznes yuritishning amaliy tadqiqotlari va ularning natijalari.
2.1. Biznesning muvaffaqiyatli boshqarilishi va innovatsiyalar.
Biznesning muvaffaqiyatli boshqarilishi zamonaviy iqtisodiyotda juda muhim
ahamiyatga ega. Yaxshi boshqarilgan biznes o'z resurslarini samarali ishlatadi, jadal
o'sishga erishadi va raqobatchilariga nisbatan afzallik yaratadi. Shu bilan birga,
innovatsiyalar biznesni rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi, chunki ular
kompaniyaning mahsulot va xizmatlarini yangilash, jarayonlarni optimallashtirish va
bozordagi pozitsiyasini mustahkamlash imkonini beradi. 5
Bu maqolada biznesning
muvaffaqiyatli boshqarilishi va innovatsiyalarning o'zaro bog'liqligi, ularning
boshqaruvdagi roli va muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun zarur bo'lgan
strategiyalar haqida so'z yuritiladi.
Biznesning muvaffaqiyatli boshqarilishi.
Biznesning muvaffaqiyatli boshqarilishi uning ichki va tashqi resurslarini
optimallashtirish, o'zgaruvchan bozor sharoitlariga moslashish, va uzoq muddatli
barqaror o'sishni ta'minlashni anglatadi. Muvaffaqiyatli boshqarish uchun quyidagi
omillar muhim hisoblanadi:
1. Strategik rejalashtirish. Biznesning muvaffaqiyatli boshqarilishi uchun strategik
rejalashtirish juda muhimdir. Bu jarayon kompaniyaning uzun muddatli
maqsadlarini belgilash, bozor sharoitlarini tahlil qilish, raqobatbardosh
ustunliklarni aniqlash va resurslarni optimal tarzda taqsimlashni o'z ichiga oladi.
Strategik rejalashtirishda, shuningdek, kelajakdagi xavflar va imkoniyatlar ham
hisobga olinadi. Yaxshi ishlab chiqilgan strategiya kompaniyaning bozor
raqobatida g'olib chiqishiga yordam beradi.
2. Resurslarni boshqarish. Biznesning muvaffaqiyatli boshqarilishi uchun resurslarni
samarali boshqarish muhim ahamiyatga ega. Resurslar orasida moliyaviy, insoniy,
texnologik va jismoniy resurslar mavjud. Bu resurslarni to'g'ri boshqarish
kompaniyaning o'sishiga, ishlab chiqarish samaradorligiga va innovatsiyalarni
5
Mintzberg H, Ahlstrand B, Lampel J (2005) Strategy Safari: A Guided Tour Through the Wilds of Strategic ⁷
Management Free Press.
www.businessinsider.com
⁸
20

joriy etishga yordam beradi. Resurslarni boshqarish jarayonida har bir resursning
qiymati va uni qanday ishlatish mumkinligi aniqlanadi.
3. Jarayonlarni optimallashtirish. Biznesning muvaffaqiyatli boshqarilishi
jarayonlarni takomillashtirishni va ularni optimallashtirishni talab qiladi. Bu
kompaniyaning operatsiyalarini tez va samarali qilishga yordam beradi,
xarajatlarni kamaytiradi va mahsulot yoki xizmat sifatini oshiradi. Jarayonlarni
optimallashtirishda texnologiyalarni qo'llash, avtomatlashtirish va ishlab chiqarish
tizimlarini yangilash kabi usullarni qo'llash mumkin.
4. Risklarni boshqarish. Biznes boshqaruvining muvaffaqiyatli bo'lishi uchun
risklarni boshqarish zarur. Har bir biznes o'z faoliyatida ma'lum darajada xavf-
xatarlar bilan duch keladi, shuning uchun risklarni oldindan tahlil qilish va ularga
qarshi chora-tadbirlarni ko'rish kompaniyaning barqaror ishlashini ta'minlaydi.
Risklarni boshqarish, shuningdek, biznesning o'zgaruvchan sharoitlarda
moslashuvchanligini oshiradi.
5. Inson resurslari va boshqaruvi. Inson resurslari biznesning muvaffaqiyatli
boshqarilishida katta rol o ' ynaydi . Kompaniyaning barcha xodimlari o'z
maqsadlariga erishish uchun birgalikda ishlashi kerak. Samarali boshqaruvni
amalga oshirishda, xodimlarni motivatsiya qilish, malakalarini oshirish, jamoaviy
ishni rivojlantirish va rahbarlikni mustahkamlash muhim ahamiyatga ega.
Boshqaruvning samarali bo'lishi uchun rahbarlarning qarorlar qabul qilishda
malakali bo'lishi, xodimlar bilan samarali muloqotda bo'lishi va jamoaning o'zaro
hamkorligini ta'minlashi kerak.
Innovatsiyalar va ularning biznesdagi roli. Innovatsiya — bu yangi g'oyalar,
mahsulotlar, xizmatlar, jarayonlar yoki texnologiyalarning joriy etilishi bo'lib, u
biznesni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Innovatsiyalar nafaqat yangi
mahsulotlar yoki xizmatlar yaratishga, balki mavjud jarayonlarni takomillashtirishga,
yangi texnologiyalarni joriy etishga va bozor talablariga javob berishga yordam
beradi. Innovatsiyalarning biznesda muvaffaqiyatga erishishdagi roli juda katta.
1. Mahsulot innovatsiyalari.
21

Mahsulot innovatsiyalari yangi mahsulotlar yoki mavjud mahsulotlarni
yaxshilashni anglatadi. Mahsulotni yangilash va innovatsiya qilish orqali kompaniya
mijozlar talablariga moslashadi va yangi bozor segmentlariga kirish imkoniyatini
yaratadi. Masalan, texnologik mahsulotlar ishlab chiqaruvchi kompaniyalar yangi
funksiyalar yoki yaxshilangan sifat bilan bozorda raqobatbardosh bo'lishga
erishadilar.
2. Jarayon innovatsiyalari.
Jarayon innovatsiyalari ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish jarayonlaridagi
yangiliklarni anglatadi. Jarayonlarni takomillashtirish yoki yangilash, samaradorlikni
oshirish, xarajatlarni kamaytirish va sifatni yaxshilashga yordam beradi. Masalan,
avtomatlashtirish, sun'iy intellekt yoki raqamli texnologiyalarni qo'llash orqali
jarayonlarni soddalashtirish va tezlashtirish mumkin. Innovatsion jarayonlar
kompaniyaning tez rivojlanishiga va bozorda raqobatbardoshlikni oshirishga yordam
beradi.
3. Texnologik innovatsiyalar.
Texnologik innovatsiyalar yangi texnologiyalarni yaratish yoki mavjud
texnologiyalarni takomillashtirishga asoslanadi. Texnologiyalar biznesning
samaradorligini oshirish, yangi mahsulotlar va xizmatlarni yaratish, bozorni
kengaytirish va xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. Masalan, raqamli
transformatsiya, bulutli texnologiyalar, 3D-printing, IoT (Internet of Things) kabi
yangi texnologiyalar biznesni jadal rivojlantirishga yordam beradi.
4. Xizmatlar va biznes model innovatsiyalari.
Xizmatlar va biznes model innovatsiyalari yangi xizmatlar yaratish yoki mavjud
xizmatlarni yaxshilashni anglatadi. Bu orqali kompaniya mijozlar ehtiyojlarini to'liq
qondirishga, xizmatlarning sifatini oshirishga va yangi bozorlar yaratishga yordam
beradi. Yangi biznes modelining joriy etilishi kompaniyaning o'zgaruvchan bozor
talablariga moslashishiga imkon beradi. Masalan, «Netflix» kompaniyasining yangi
biznes modeli xizmatni obuna asosida taqdim etish orqali bozorda raqobatbardosh
bo'lishga yordam bergan.
22

Bepul model (Freemium).
Freemium modeli — bu xizmat yoki mahsulotni bepul taqdim etish va undan keyin
foydalanuvchidan premium xizmatlar yoki mahsulotlar uchun to'lov olishga
asoslangan modeldir. Ushbu model ko'plab raqamli platformalar, mobil ilovalar va
onlayn xizmatlar uchun samarali ishlaydi. Bepul modelning muvaffaqiyatli tatbiqi
uchun kompaniya foydalanuvchilarni o'z platformasiga jalb qilishda katta e'tibor
qaratadi va shundan so'ng ular premium xizmatlardan foydalanish uchun to'lov
qilishga undaydi. Misol sifatida Spotify va Dropbox kabi kompaniyalar keltirilishi
mumkin.
1. Platforma modeli. Platforma modeli — bu ishlab chiqaruvchi kompaniya va
foydalanuvchilar o'rtasida vositachilikni amalga oshiradigan modeldir. Bu
modelda kompaniya o'z resurslarini foydalanuvchilar va ishlab chiqaruvchilar
o'rtasida ulashadi, xizmatlar yoki mahsulotlarni bir-biriga taqdim etadi.
Platforma modellarining eng yirik misollaridan biri Airbnb yoki Uber bo'lib,
ular xizmatlarni foydalanuvchilarga taqdim etadi, lekin o'zlari to'g'ridan-to'g'ri
xizmat ko'rsatmaydi. Bunday modellar kompaniyalar uchun tez rivojlanishga
imkon yaratadi.
2. Abunachilik modeli. Abunachilik modeli — bu foydalanuvchilarni ma'lum bir
muddat davomida to'lovlar orqali xizmat yoki mahsulot olishga undashga
asoslangan biznes modelidir. Ushbu modelga ko'plab onlayn xizmatlar, media
platformalar va hatto an'anaviy xizmat ko'rsatuvchi kompaniyalar amal qiladi.
Misol tariqasida Netflix, Amazon Prime kabi platformalar, shuningdek, gazeta
va jurnallarni taqdim etuvchi kompaniyalar keltirilishi mumkin. Abunachilik
modeli kompaniyaga o'z daromadlarini barqarorlashtirish va mijozlar bilan
uzoq muddatli aloqalarni o'rnatishga yordam beradi.
3. Klassik chakana sotuv modeli (Retail Model). Chakana sotuv modeli — bu
kompaniya mahsulotlarni yoki xizmatlarni bevosita iste'molchilarga sotish
orqali daromad olishga asoslangan modeldir. Bu model ko'pincha do'konlar,
supermarketlar va onlayn chakana savdo platformalarida qo'llaniladi. Misol
sifatida Walmart, Target, va Amazon kabi kompaniyalar o'z mahsulotlarini
24

bevosita iste'molchilarga sotadilar. Bu modelda asosiy e'tibor mahsulotni
sotishdan olingan daromadga qaratilgan bo'lib, to'g'ridan-to'g'ri mijozlar bilan
aloqani talab qiladi.
4. Licenziyalash va patentlash modeli. Litsenziyalash modeli kompaniyaga o'z
mahsulotini yoki texnologiyasini boshqa kompaniyalarga foydalanish huquqini
berish orqali daromad olish imkoniyatini yaratadi. Bunda kompaniya o'zining
patentlari yoki texnologiyalarini boshqa tashkilotlarga sotadi yoki ularga
licenziya berib, o'z biznesini kengaytiradi. Masalan, texnologik kompaniyalar
o'zining dasturiy ta'minotlarini boshqa kompaniyalarga sotib yoki licenziya
asosida ishlatishga ruxsat berishi mumkin. Bu model ko'pincha yuqori
texnologiyali sanoatlarda, masalan, farmatsevtika, biotexnologiya va dasturiy
ta'minot sohalarida qo'llaniladi.
5. Sotishdan keyingi xizmatlar modeli. Bu modelda kompaniyalar mahsulotni
sotib, keyin sotishdan keyingi xizmatlarni taqdim etish orqali daromad
olishadi. Bunday xizmatlar orasida ta'mirlash, xizmat ko'rsatish va mijozlarga
qo'shimcha xizmatlar taqdim etish kiradi. Misol sifatida avtomobil sanoati yoki
qurilma ishlab chiqaruvchi kompaniyalar o'z mahsulotlariga qo'shimcha
xizmatlar, batareyalar yoki boshqa ehtiyot qismlarni sotadilar. Bu modelda
daromadning asosiy qismi sotishdan keyingi xizmatlar orqali amalga oshiriladi.
Biznes modellarining amaliy tatbiqi va tahlili har bir kompaniyaning o'ziga xos
xususiyatlariga, bozor sharoitlariga va mijozlarga mos ravishda amalga oshiriladi.
Har bir biznes modeli o'zining yondashuvi, afzalliklari va xususiyatlariga ega, shu
bois har bir modelning muvaffaqiyatli ishlashi uchun zarur bo'lgan omillarni tahlil
qilish muhimdir. Biznes modelini ishlab chiqish va tatbiq etish jarayonida
innovatsiyalar, raqobatchilar va resurslar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni hisobga olish,
kompaniyani uzoq muddatda muvaffaqiyatli qilishda muhim rol o'ynaydi.
2.3. Bozor tadqiqotlari va marketing strategiyalari.
Bozor tadqiqotlari va marketing strategiyalari zamonaviy biznesning ajralmas
qismidir. Har bir muvaffaqiyatli kompaniya bozorni va mijozlarni tushunish,
raqobatbardosh bo'lish, innovatsiyalarni joriy etish va o'z mahsulotlari yoki
25

xizmatlarini to'g'ri taqdim etish uchun kuchli bozor tadqiqotlari va marketing
strategiyalariga tayanadi. Ushbu maqolada bozor tadqiqotlarining ahamiyati, turlari
va ularning marketing strategiyalariga qanday ta'sir qilishini, shuningdek, marketing
strategiyalarining muvaffaqiyatli ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi haqida
batafsil ma'lumot beriladi.
Bozor tadqiqotlarining turlari.
Bozor tadqiqotlari ikki asosiy turga bo'linadi: sifatli (qualitative) va miqdoriy
(quantitative) tadqiqotlar.
1. Sifatli tadqiqotlar.
Sifatli tadqiqotlar kompaniyaga iste'molchilarning xulq-atvorini, fikrlarini va
motivatsiyalarini tushunish imkonini beradi. Ushbu tadqiqotlar odatda fokus
guruhlar, intervyular yoki ochiq savollar orqali amalga oshiriladi. Bu tadqiqot turi
mahsulotni yoki xizmatni yaxshilash, yangi g'oyalarni ishlab chiqish va mijozlarning
ehtiyojlarini aniqlash uchun juda foydalidir.
2. Miqdoriy tadqiqotlar.
Miqdoriy tadqiqotlar sonli ma'lumotlarni yig'ish va tahlil qilish orqali amalga
oshiriladi. Bu turdagi tadqiqotlar ko'proq so'rovlar, anketalar yoki statistik
ma'lumotlar orqali amalga oshiriladi. Miqdoriy tadqiqotlar kompaniyaga keng
miqyosdagi mijozlarning fikrlarini o'rganish, bozorning umumiy holatini baholash va
aniq, sonli natijalarga erishish imkonini beradi. Bunday tadqiqotlar odatda bozor
segmentatsiyasi, narx tahlili yoki sotuvlar prognozlarini aniqlashda qo'llaniladi.
Marketing strategiyasining turlari.
Marketing strategiyasi turli yo'nalishlarga bo'linadi. Har bir tur o'zining asosiy
yondashuvi va afzalliklariga ega:
1. Bozorni kengaytirish strategiyasi: Ushbu strategiya kompaniya mavjud
mahsulot yoki xizmatlarini yangi bozorga yoki yangi mijoz segmentlariga taqdim
etishga qaratilgan. Bu turdagi strategiya kompaniyaga yangi bozorlarda o'z o'rnini
mustahkamlashga yordam beradi.
26

2. Mahsulotni diversifikatsiya qilish strategiyasi: Bu strategiya kompaniyaning yangi
mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqish orqali o'z bozorini kengaytirishga
qaratilgan. Diversifikatsiya qilish kompaniyaga bozorning turli segmentlariga
xizmat ko'rsatish imkoniyatini yaratadi va xatarlarni kamaytiradi.
3. Raqobatbardosh strategiya: Ushbu strategiya kompaniyaning raqobatchilarga
nisbatan o'z afzalliklarini oshirishga qaratilgan. Raqobatbardosh strategiyalarining
asosiy maqsadi raqobatni yengish va bozor ulushini oshirishdir. Buning uchun
kompaniya mahsulot sifatini yaxshilash, narxlarni optimallashtirish yoki mijozlarga
qo'shimcha xizmatlar taqdim etish orqali raqobatni ustunlikka aylantiradi.
27

Xulosa
Bozor tadqiqotlari va marketing strategiyalari kompaniyalar uchun
muvaffaqiyatli faoliyat yuritishning ajralmas qismlaridan biridir. Har bir
muvaffaqiyatli biznes, o'zining strategiyalarini ishlab chiqishda va amalga oshirishda
bu ikkita sohani chuqur o'rganishi va ularni o'z faoliyatiga qo'llashi lozim. Bozor
tadqiqotlari kompaniyaga bozorning talab va taklifini, mijozlar ehtiyojlarini,
bozorning o'zgarishlarini va raqobatchilarning faoliyatini yaxshiroq tushunishga
yordam beradi. Tadqiqotlar orqali kompaniya o'z mahsulotlarini yoki xizmatlarini
yaxshilash, yangi bozor segmentlarini aniqlash, mijozlar bilan samarali aloqalar
o'rnatish va kompaniyaning bozor pozitsiyasini mustahkamlash imkoniyatiga ega
bo'ladi. Marketing strategiyalari esa kompaniyaning bozorga taqdim etadigan
mahsulot yoki xizmatlarini muvaffaqiyatli taqdim etish, uning o'ziga xosligini
yaratish va raqobatbardosh afzalliklar bilan bozor ulushini kengaytirish maqsadida
ishlab chiqiladi. Marketing strategiyasi bozorni tahlil qilish, mijozlar ehtiyojlarini
aniqlash, mahsulotni taqdim etishning eng samarali usullarini ishlab chiqish, narxni
belgilash, distribyutiv tizimlarni optimallashtirish va reklama kampaniyalarini amalga
oshirishni o'z ichiga oladi. Kompaniya marketing strategiyasini ishlab chiqishda
o'zining raqobatbardosh ustunliklarini hamda mijozlarning o'zgaruvchan ehtiyojlarini
hisobga olgan holda yuqori samaradorlikka erishish imkoniyatiga ega bo'ladi. Bozor
tadqiqotlari kompaniyaning bozorni qanday tushunishini, o'z mahsulotlari va
xizmatlarini qanday joylashtirishni, qanday marketing strategiyasini qo'llashni
aniqlashda muhim rol o'ynaydi. Tadqiqotlar kompaniyaga faqat hozirgi bozor
sharoitini tushunib qolish emas, balki kelajakdagi o'zgarishlarga tayyor bo'lish
imkonini ham beradi. Mijozlarning ehtiyojlari, bozorning dinamikasi va yangi
texnologiyalarni joriy etish kabi omillarni o'rganish kompaniyaga bozorni oldindan
bashorat qilish imkoniyatini yaratadi. Marketing strategiyalari o'z-o'zidan faqat
bozorni tahlil qilish bilan chegaralanmaydi. Marketingning turli yo'nalishlari
kompaniyaning bozor ulushini kengaytirish, mijozlarni jalb qilish va ular bilan uzoq
muddatli aloqalar o'rnatish uchun samarali vositalar yaratadi.
28

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Kotler, P., Keller, K. L. (2016). Marketing Management. 15th Edition. Pearson
Education.
2. Armstrong, G., Kotler, P. (2015). Principles of Marketing. 16th Edition. Pearson
Education.
3. Porter, M. E. (1998). Competitive Strategy: Techniques for Analyzing Industries
and Competitors. Free Press.
4. Prahalad, C. K., Hamel, G. (1990). The Core Competence of the Corporation.
Harvard Business Review, 68(3), 79-91.
5. Drucker, P. F. (1999). Management Challenges for the 21st Century.
HarperBusiness.
6. Schilling, M. A. (2020). Strategic Management of Technological Innovation. 6th
Edition. McGraw-Hill Education.
7. Homburg, C., Koschate, N., & Hoyer, W. D. (2005). Do Satisfied Customers
Really Pay More? A Study of the Relationship Between Customer Satisfaction and
Willingness to Pay. Journal of Marketing, 69(2), 84-96.
8. Piatetsky-Shapiro, G. (2009). Data Mining and Business Intelligence: A Guide for
Managers. The Data Warehousing Institute.
9. Kotler, P., & Armstrong, G. (2010). Principles of Marketing. 13th Edition. Prentice
Hall.
10. Anderson, E., & Narus, J. A. (1999). Business Market Management:
Understanding, Creating, and Delivering Value. Prentice Hall.
29

Biznes yuritish yo’nalishidagi nazariy qarashlar va amaliy tadqiqotlar

Sotib olish