Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	911.9KB
Покупки	0
Дата загрузки	28 Сентябрь 2024
Расширение	docx
Категория	Информатика и ИТ

Bo’lisririlgen operatsion sistema ha’m mag’liwmat almasiw sistemalari

Packet Tracerda ko’p g’ana qurilmalar qosimsha portlardi jalg’aw
imkaniyatina iye boladi. Qosimsha modullar qurilmalardi sazlaw bo’liminen
kiritiledi. Jan’a moduldi ornatiw waqtinda qurilma tarmaqtan ashiq jag’dayda
boliwi za’ru’r.
Moduldi o’zgertiriw ha’m oni ornatiw
Packet Tracer qurilma shablonin payda etiw imkaniyatina iye. Shablondi
payda etiw ushin birinshi na’wbette qurilmani tan’law kerak, og’an za’ru’r
moduldi qosiw ha’m Custom Devices Dialog qa o’tisw lazim. Keyin Select ti
basqan jag’dayda tan’langan qurilma atamasi qosiladi. Custom Made Devices
ja’rdeminde paydalaniwshi jan’a payda bolg’an qurilmani kiritiwi mu’mkin.

Modellestiriw rejimi
Modellestiriwrejimi waqtinda jiberilip atirg’an paket haqqinda uliwma
mag’liwmatlardi aliwimiz mu’mkin.
Fizikaliq ortaliq
Fizikaliq islew ortalig’in 3 qatlamg’a bo’lemiz: olar: qalalar ara, qala, u’y,
kommunikatsiyaliq buwin. Qalalar ara ken’ tarqalg’an ortaliq esaplanadi. Ol bir
neshe qalalardi o’z ishine aliwi mu’mkin. Ha’r bir qala ko’p g’ana imaratlardan
quralg’an boliwi mu’mkin. Aqirinda, ha’r bir imarat bir neshe simli shkaflardi o’z
ishine aliwi mu’mkin. Shkaflardin’ bo’liniwi qalg’an 3 tu’rdegi ko’rinislerden pariq

Domen — server(xost) adreslerin adamg’a tu’sinetug’in ko’rinistegi ati.
Ma’selen www.tendsmart.com ni 195.158.28.195 ko’rinisinde eslep qaliw qiyin.
Sonin’ ushin DNS xizmeti islep shig’ilg’an ha’m 195.158.28.195 kibi uzin ha’m
qolay emes adreslerge www.tendsmart.com kibi qolay at penen mu’rajat qiliw
mu’mkin.
Xap — Hap — go’zlen’en serverge deyin bolg’an xostlar (serverler) sani.
TTL — time to live. Jasaw waqti. TTLde ko’rsetilgen ma’nis pakettin’ mkeriimum
neshe hosttan o’tiwi mu’mkinligin bildiredi. Ma’selen jiberilip atirg’an pakettin’
adres ati 14 xaptan keyin keledi. Biraq pakette TTL=10 ko’rsetilgen. Demek adreske
jetiwine 4 xap qalg’anda paket o'z-o’zinen joq bolip ketedi. Deylik mag’liwmat
jiberip atirg’an komyuter tarmaqta joq. Jibergen paket bolsa tarmaqta aylanip
ju’redi. Sebebi onda TTL ko’rsetilmegen. Bonin’ aqibetinde tarmaqta artiqsha
paketler ko’beyip ketedi ha’m tarmaqti artiqsha ju’kleniwge alip
keledi. PING - Kompyut е rlerdi lokal tarmaqqa jalg’ang’anlig’in ha’m
olar arasinda baylanis barlig’in aniqlaw ushin PING buyrig’i beriledi. Ol
to’mendegishe a’melge asiriladi:
Joqaridag’i buyriqlar kiritilgeninen son’ « OK » tu’ymesi basiladi ha’m qara ekranda
na’tiyje alinadi:

ko’lemdegi disklerdi qollawg’a ha’m tag’i basqalarg’a qaratildi. Bul sistema OS/2
V.3 do’gereginde islep shig’ila basladi, sonin’ ushin da ol HPFS fayl sistemasi
ko’pg’ana qiziq qa’siyetlerdi alg’an.
Isenimlilik. Jokari o’nimdarliqqa iye bolg’an ha’m birgelikte paydalaniw
sistemalari, joqari isenimlilikke iye boliwi kerek. Bul bolsa NTFS sistemasinin’
en’ ahmiyetli elementinen ibarat. NTFS sistemasi, o’z-o’zin tiklewdin’ ma’lim
qurallarina iye. Bul qurallar sistema pu’tinligin tekseretug’in, yag’niy tranzaktsiya
jurnalin alip baratug’in ha’r qiyli mexanizmlerdi o’z ishine aladi.
NTFS, qayta ju’klenbesten tinimsiz islewdi ta’minlewi a’hmiyetli bolg’an
server fayl sistemasi sipatind а islep shig’ilg’ani ushin, ond а tap sonday HPFS tag’i
siyaqli, defektli sektorlardi avariyaliq almastiriw mexanizmi isenimlilikti asiriw
ushin kiritilgen. Basqasha aytqand а , mag’liwmatlardi oqiwd а sistema biykarlasa, ol
jag’dayd а fayl sistemasi bul mag’liwmatlardi oqiwg’ а ha’m bul maqset ushin disk
ma’kanin arnawli rezervlep qayta ko’shiredi, defekt orninsektordi belgilep, og’an
basqa mu’rajat qilmaydi.
Fayl ha’m katologlarg’ а mu’ra’jat shegaralari. NTFS fayl sistemasi
Windows NT operatsion sistemasi qa’wipsizlik obiekt modelin qollaydi ha’m
barliq tom, katalog ha’m fayllarg’ а g’arezsiz obiekt sipatind а qaraydi. NTFS
sistemasi qa’wipsizlikti fayl ha’m kataloglar da’rejesinde ta’miyinleydi. Bul
degeni, tom, katalog ha’m fayllarg’ а mu’ra’jat huquqi, paydalaniwshi esap jaziwi
ha’m ol tiyisli bolg’an toparg’ а baylanisli bolip tabiladi. Paydalaniwshi ha’r gezde
fayl sistemasi obiektine mu’rajat qilg’anind а onin’ huquqi о biekttin’ mu’rajatin
basqariw dizimnen tekseriledi (ACL). Eger paydalaniwshi za’ru’r huquqin а iye
bols а , onin’ sorawnamasi qandiriladi, bolmasa sorawnama biykar etiledi.

HPFS fayl sistemasi (High File System – joqari o’nimdarliqqa iye bolg’an fayl
sistemasi esaplanadi ) birinshi ma’rte OS/2 ha’m Law Manager О S larinda payda
boldi. Bul fayl sistemasi, IBM ha’m MS kompaniya qaniygeleri ta’repinen
MVS,VM/EMS fayl sistemalari ha’m virtual murajat usili ta’jriybesi tiykaarinda
islep shig’ildi. HPFS ko’p massaliq rejimi fayl sipatinda jaratila basladi ha’m ulken
o’lshemli disklerdegi fayllar menen islewde joqari o’nimdarliqti taa’miyinlew
ushin mo’lsherlengen edi.
HPFS tiykar qilip aling’an fayllardi disked jaylastiriw printsipi, fayl sistemasin
o’nimdarlig’in, ha’m onin’ isenimligin ha’m buziliwlarg’a bekemligin asiradi.
HPFS fayl sistemasi, FAT menen salistirg’anda to’mendegi ustinliklerge iye:
- joqari o’nimdarliq;
- isenimlilik;
- fayl ha’m kataloglarg’a murajatti maslawshi halda basqariw imkanin beretug’in
keneytirilgen atributlardi qollaw;
- disk makaninan na’tiyjeli paydalaniw.
Bul ustinlikler HPFS strukturasinan kelip shig’adi.
NTFS fayl sistemasi
NTFS (New Technology File System –jan’a texxnologiya fayl sistemasi)
fayl sistemasi atinda jan’a so’zi barlig’i esaplanadi. Haqiyqattanda, NTFS fayl
sistemasi, taniqli FAT 16 (ha’m ha’tteki FAT 32)g’a salistirg’anda sezirerli
toliqliqlar ha’m o’zgerislerdi o’z ishine alg’an. Paydalaniwshi ko’z- qarastan
qarag’anda, fayllar ha’miyshe, Windows ortalig’inda islew waqtinda ko’binshe
“ папка ” dep ataliwshi kataloglarda saqlanadi. Biraq onda bir talay jan’a qa’siyet
ha’m imkaniyatlar payda boldi.
NTFS fayl sistemasinin’ tiykarg’i imkaniyatlari.
NTFS in proektlestiriwde ayriqsha diqqatti isenimlikke, catalog ha’m
fayllarg’a murajatti shegaralaw mexanizimine, keneytirilgen funktsionalikke, ulken

Real waqit rejimi
Real waqit rejiminde, tarmaq paydalaniwshinin’ ha’reketlerinen ayriqsha tu’rde
isleydi. Konfiguratsiyalastirilg’an tarmaq real waqitta isleydi. Tarmaq statistikasin
ko’rgenimizde, olar real waqi t rejiminde ko’rinedi. Cisco OISda tarmaqti sazlaw
ha’m analiz qoyiwda, biz paket uzatiwda Add Simple PDU ha’m User Created
PDU List ten paydalanamiz.
Simulyatsiya rejimi
Simulyatsiya rejiminde, biz paketlerdi pa’seytirilgen waqittag’i uzatiw jolin
ko’riwimiz mu’mkin. Modellestiriw rejimine o’tiwimizde, arnawli panel ashiladi.
Biz Add Simple PDU tu’ymesin basqanimizda paketlerdi tarmaq Qatar qalg’an
grafigin ko’riwimiz mu’mkin. Tezlikti baqlaw Speed Slider tu’ymesi de bar. Sol
menen birge alding’i ha’diyselerdi Назад tu’ymesin basqan jag’dayda ko’remiz.

Yag’niy klientlerden internet ta’rep shig’ilatug’in trafikti o’zinen o’tkizip, olardi
jo’nelisin belgileydi. Global serverler menen local tarmaqti ajrata aladi.
Paket — baytlar (kilobaytlar) jiyindisi. Paket 2 bo’limnen ibarat. Bas bo’lim ha’m
mag’liwmatlar bo’limi (tiykarg’i bo’lim). Bas bo’limde texnik parametrlar
ja’mlenedi, yag’niy bul bo’limde paketti jibergen hosttin’ adresi, go’zlen’en hosttin’
adresi, qaysi protokol ha’m qaysi port arqali ha’m t.b. haqqinda mag’liwmatlar
boladi.

IP-adres — Kompyuterdin’ Internet tarmag’indag’i adresi.
Protokol — jiberiwshi ha’m qabil qiliwshi ortasinda mag’liwmat almasiw ushin
aldinnan kelisip aling’an kelisiwler toplami. Eki ta’rep ha’m mag’liwmat almasiwin
waqtinda usi kelisiwlerge turaqli a’mel qiladi.
3 tiykarg’i tarmaq protokoli bar:
TCP — Transfer Control Protocol — mag’liwmat uzatiwdi basqariw protokoli.
UDP — User Datagram Protokol — a’piwayi mag’liwmatlar protokoli.
ICMP — Internet Control Message Protocol — Internet tarmaqlarin qadag’aw
protokoli.
TCP menen UDP protokollari mag’liwmat uzatiw ushin isletilse, ICMP protokoli
paketlerdi jiberiliwin, marshrut aniqlaniwin, tarmaqti islewin qadag’alaw qilatug’in
protokol. Bir so'z menen aytganda «Slujebny' protokol».
Port — logikaliq atama bolip, mag’liwmat tu’rin aniqlaw ushin isletiledi. Yag’niy
ha’r bir tu’rdegi pakellerdi bo’lek portlarda qabil qilinadi. Veb-trafikti 80 portda.
DNSge sorawlarin 53 port. Ha’m basqa.
Xost — bul ha’m server ya’ki qurilma. Uliwma alg’anda tarmaqtag’i ha’r bir
qurilmani uliwmaliq qilip xost dep ataydi.

Bunda oralma juplıqtın’ birewi kompyuterdi ta’kirarlawshıg’a, yag’nıy
kontsentratorg’a mag’lıwmatlardı uzatıw ushın ( Т
х ), ekinshisi bolsa
kontsentratordan kompyuterge mag’lıwmatlardı uzatıw ushın (R
х ) qollanıladı (6.4.-
su’wret).Bul kabeldin’ uzınlıg’ı 100 m ge shekem jetedi. 10Base-T standartına “4-ke
shekm kontsentratorlar” qag’ıydası a’mel qıladı. Sog’an bola tarmaqtın’ uzınlıg’ı
500 m ge shekem jetedi. Yag’nıy 5 segmenttin’ ha’r biri 100 m den bolg’anda
tarmaqtın’ diametri 500 m boladı. Tarmaqqa en’ ko’p degende 1024 kompyuterdi
jalg’awg’a ruxsat etiledi. Bunda kontsentratorlardı eki betli ierarxiyalıq ko’riniste
jalg’aw menen a’melge asırıwg’a boladı.

Ethernet kontsentratorlardı ierarxiyalıq ta’rizde jalg’aw.
10BASE - F STANDARTI
10B а se-F standartında mag’lıwmatlardı uzatıw ortalıg’ı retinde o’tkeriw uqıplıg’ı
500-800 MGts bolg’an uzınlıg’ı bolsa 1 km ge shekem jetkeriliwi mu’mkin arzan
bolıp tabılg’an optikalıq talalı kabel qollanıladı. Bul standarttın’ du’zilis sxeması
10Base-T standartının’ sızılması menen bir qıylı boladı (6.4.-su’wret). Bunda da
tarmaq adapterin kontsentrator menen jalg’aw ushın eki optikalıq talalı kabel

qollanıladı, yag’nıy adapterdin’ Т
х shıg’ıwın, kontsentratordın’ R
х kiriwi menen,
ha’m adapterdin’ R
х kiriwi bolsa kontsentratordın’ Т
х shıg’ıwı menen jalg’anadı.
10B а se-F standartının’ u’sh tu’rli variantları bar:
a) FOIRL (Fiber Optic Inter-Repeater Link) standartı – bul variantta
kontsentratorlar arasındag’ı aralıq ko’bi menen 1 km, tarmaqtın’ ulıwma uzınlıg’ı,
yag’nıy diametri bolsa 2500 m bolıwı mu’mkin. Qa’legen alıng’an stantsiyalar
arasında 4 ke shekemgi kontsentrator jalg’anıwı mu’mkin, yag’nıy “4 ke shekemgi
xablar” qag’ıydasına a’mel etiw kerek.
b) 10Base-FL standartı – bunday tarmaqlardın’ FOIRL standartı tarmaqlarınan
parqı sonday, stantsiya menen kontsentrator arasındag’ı (kontsentrator menen
kontsentrator arasındag’ı) aralıq ko’bi menen 2 km ge shekem bolıwında.
v) 10Base-FB standartı - bul standart bolsa kontsentratorlardı jalg’aw ushın
qollanıladı. Stantsiyalar onnan paydalana almaydı. Bunda bir segmenttin’ uzınlıg’ı 2
km ge shekem bolıwı, segmentler sanı bolsa 6 g’a shekem bolıwı (yag’nıy 5 ke
shekem kontsentratorlar jalg’anıwı) mu’mkin, ha’mde tarmaqtın’ ulıwma uzınlıg’ı
2740 m bolıwı mu’mkin.
Tarmaqti, Ping, Traceroute, ha’m ICMP paketleri arqali birlestiriw
Ttraceroute — tarmaq utilitasi. Waziypasi — go’zlen’en serverge jetip barg’ansha
joldag’i barliq hostlar haqqindag’i mag’liwmatlardi ko’riw. Bul utilita arqali shig’ip
ketip atirg’an trafikti qa’yerden ha’m qaysi provayderler arqali o’tip atirg’anini,
marshruttin’ qaysi bo’liminde jalg’aniwi ko’beyip ketip atirg’anini, qaysi bo’limde
tezlik to’menligin bilip aliwin’iz mu’mkin boladi. Eger paket go’zlen’en adresske
jetip barmay atirg’an bolsa traceroute arqali qaysi host ya’ki serverden keyin u’ziliw
bolip atirg’anin bilip aliw mu’mkin. Linuxta: traceroute www.uz , Windowsda:
tracert www.uz .
Server — (a’piwayi, Linux, WindowsServer ornatilg’an personal kompyuter, Cisco
ya’ki basqa markada marshrutizatorlar) trafikti marshrutizatsiya qilatug’in qurilma.

Bir neshe kompyuterlerdi o’z-ara baylanistiriw ushun kammutator (Switch)
qurilmasinan paydalaniladi. O’l kompyuterlerdi o’z-ara baylanisini taminleb
beretug’in tarmaq qurilmasi esaplanadi.

Switch bul intelektual xabardin’ o’zidir. Switch mag’luwmatlar paketlerini
hamme portlarg’a jibermiydi, qaysi portg’a qaysi kompyuter jaylasqanini esleb
qaladi. Adresli jazuwlardi isletib, switch mag’luwmatlar paketini portg’a jiberedi,
sol portg’a ha’m kompyuter- adresat jaylasqan boladi.
Fayllardi basqariw sistemalari, ko’pg’ana zamanago’y operatsion sistemalardin’
tiykarin payda etedi. Ma’selen, UNIX О S i, fayl sistemasiz islemeydi, onda fayl
sistemasi tiykarg’i tu’siniklerdin’ biri esaplanadi. Barliq zamanago’y OS lar
fayllardan ha’m olar menen islew ushin saykes programma taminatinan
paydalanadi.
Birinshiden, fayl sistemasi arqali mag’liwmatlar boyinsha ko’pg’ana islew
beriwshi programmalar baylanisqan. Ekinshiden, bul sistema arqali disk makanin
oraylastirilg’an halda bo’listiriw ha’m mag’liwmatlardi basqariw mashqalalari
sheshiledi. Paydalaniwshilar o’z mag’liwmatlarina murajat qiliwdin’ an’sat
usillarina iye boladi, bul mag’liwmatlardi, sirtqi yad qurilmalarinda jaylastiradi.
Tu’rli OS lar ha’m sirtqi yaddin’ tu’rli qurilmalari ushin jaratilg’an ko’pg’ana fayl
sistemalari bar. Olarda saykes ra’wishte mag’liwmatlardi jaylamada jaylastiriwdin’
ha’r qiyli printsiplerinen paydalaniladi. Biz , FAT, FAT 32 ha’m NTFS fayl
sistemalari menen tanisamiz. Ayniqsa, hazirgi kunde en’ ko’p tarqalg’an fayl
sistemasi menen– NTFS menen tanisiw ahmiyetke iye esaplanadi.

A’debiyatlar
1. M. Аripоv. Infоrmаtikа vа хisоblаsh tехnikаsi аsоslаri.
Tаshkеnt 2002 jil.
2. 2.U. Y.Yuldаshеv, R,R,Bохiеv, F.M.Zаkirоvа. Infоrmаtikа.
Tоshkеnt. 2002.
3. А.B.Ахmеdоv, N.Tаylаqоv, Infоrmаtikа. Tоshkеnt
«Uzbеkistоn» 2001.
4. А.А. Аbduqоdirоv, А.G. Hаyitоv,R.R. SHоdiеv. Хаbаr
tехnоlоgiyalаri. Tоshkеnt. 2001.
5. Figurnоv V.E. IBM PS dlya pоlzоvаtеlya. -M.Ү Infrа-M,
1995. -239 s.
6. Аbduqаdirоv А.А. H isоblаsh tехnikаsi vа dаsturlаshdаn
lаbоrаtоriya ishlаri.T.Үukituvshi 1993.
7. Ахmеtоv B.S.Infоrmаtikа ha’m ЕT tiykаrlаri.MIF
studеntlеri ushin lаb.jumis-r. -N.Ү 1996.

www.ziyonet.u z
www.kitob.u z
www.google.u z

Fayl sistemasi funktsiyalari ha’m mag’liwmatlar ierarxiyasi
Fayl degende, a’dette atalg’an, birdey du’zilisine iye bolg’an jaziwlardan payda
bolg’an mag’liwmatlar toplami tu’siniledi. Bul mag’liwmatlardi basqariw ushin,
saykes ra’wishte fayl sistemalari jaratiladi. Fayl sistemasi, mag’liwmatlar logikaliq
strukturasinin’ ha’m olarg’a islew beriw protsessinde orinlanatug’in a’meller
menen jumis alip bariw imkaniyatin beredi. Ayniqsa fayl sistemasi,
mag’liwmatlardi disklerde yamasa qandayda bir basqa bir toplamdaa payda etiw
usilin aniqlaydi. Fayl sistemanin’ qabil qiling’an spetsifikatsiyalari boyinsha,
fayllar menen islewdi amelge asiriwshi arnawli sistemali programmali taminatti,
ko’binshe fayllardi basqariw sistemasi delinedi. Ayniqsa,fayllardi basqariw
sistemasi, fayl mag’liwmatlardi jaratiw, jog’altiwdi payda etiw, oqiw, jaziw,
modifikatsiya qiliw ha’m ornin o’zgertgish ha’m usimenen birge fayllarg’a
murajatti ha’m fayllar ta’repinen paydalanilatug’in resurslardi basqariwg’a juwap
beredi.
Fayllardi basqariw sistemasinin’ tiykarg’i waziypasi, bizge kerekli bolg’an
jaziwdin’ aniq fizik adresin ko’rsetip, to’men da’rejede murajat ornina, fayl
ko’rinisinde payda etilgen mag’liwmatlarg’a murajattin’ qolay usilin beriwi
esaplanadi, yag’niy fayl ati ha’m ondag’i jaziwdin’ atin ko’rsetip, logikaliq murajat
qiliwg’a imkan beredi.
Fayllardi basqariw sistemasi jardeminde, paydalaniwshilarg’a to’mendegi
imkaniyatlar jaratiladi:
- Paydalaniwshilardin’ sa’wbet funktsiyalarin amelge asiriwshi ha’m fayllardi
basqariw sistemasinan aktiv paydalaniwshi, arnawli basqariwshi funktsiyalar
ja’rdeminde yamasa o’z programmalarinan, atli mag’liwmatlar toplamin jaratiw,
alip taslaw ha’m qayta atlaw (ha’m basqa operatsiyalar);
- Disksiz pereferik qurilmalar menen fayl siyaqli islew;
- Fayllar arasinda, qurilmalar ortasinda (ha’m keri) mag’liwmatlar almasiwi;

Bo’lisririlgen operatsion sistema ha’m mag’liwmat
almasiw sistemalari
Jobasi:
I.Kirisiw
II.Tiykarg’i bo’lim
1. Ethernet (802.3) texnologiyasinin’ standartlari.
2. Tarmaqti, Ping, Traceroute, ha’m ICMP paketleri arqali birlestiriw
3. Hujjet aylanisinin’ qawipsizligin taminlew
III.Juwmaqlaw
IV.Paydalanilg’an a’debiyatlar

sheship berdi. Fayl katalogida elementler sanina shegara joq, sonin’ ushin u’lken
o’lshemdegi kataloglardi jaratiw mu’mkin.
FAT fayl sistemasi.
FAT fayl sistemasi, o’z atina to’mendegi mag’liwmatlardi o’z ishine alg’an
a’piwayi keste arqali iye bolg’an:
- Fayl yamasa onin’ fragmentleri ushin ajiratilg’an, logikaliq disktin’ tuwridan-
tuwri adresleniwshi bo’lekleri (uchastkalari);
- Disk ma’kani bos tarawlari;
- Disktin’ defektli tarawlari (bul tarawlar defect orinlarg’a iye bolip,
mag’liwmatlardi oqiw ha’m jaziwdi qa’ttesiz orinlawg’a kepillik bermeydi).
FAT fayl sistemasinda, qalegen logikaliq disk eki tarawg’a: sistemali taraw
ha’m mag’liwmatlar tarawina bo’linedi.
Logikaliq disk tarawi, formatlaw waqtinda initsiallastiriladi, keyinshelik
bolsa, fayl strukturasi menen islegende jan’alanadi. Logikaliq disk, mag’liwmatlar
tarawi a’piwayi fayl ha’m faylkataloglardi o’z ishine aladi; bul obiektler ierarxiyani
payda etedi, bul obiektler tamir katalogqa boysinadi.
Ка talog elementi fayl obiektin an’latip, ol a’piwai fayl yamasa fayl-katalog
boliwi mu’mkin. Mag’liwmatlar tarawinda, sistemalitarawdan parqli ra’wishte, OS
nin’ paydalaniwshi interfeysi arqali murajat qilinadi. Sistemali taraw to’mendegi
payda etiwshilerden ibarat bolip esaplanadi (logikaliq address tarawinda izbe –iz
jaylasqan):
- Jukleniw jaziwi (Boot Record, BR);
- Rezervlengen sektorlar (Reserved. Sectors, Res.Sec);
- Fayllardi jaylastiriw kestesi (FAT);
- Tamir katalog (Root Directory, R Dir)

Fayllardi jaylastiriw kestesi
Fayllardi jaylastiriw kestesi, ju’da ahmiyetli mag’liwmatlar strukturasi esaplanadi.
Soni aytip o’tiw kerek, ol, mag’liwmatlar tarawinin’ halati ha’m onin’ ol yaki bul
fayl obiektine mutanasipligi anlatilatug’in mag’liwmatlar tarawi address kartasinan
ibarat.
Mag’liwmatlar tarawi, klasterlerge bolinedi. Klaster bul logikaliq disk address
makaninda bir yamasa birneshe ayqas sektorlardan ibarat(aniqrag’i tek
mag’liwmat tarawinda). Klaster, faylg’a ajiratilatug’in yad diskinin’ mag’liwmatlar
tarawindag’i adreslenetug’in birligi sanin kemeytiriw ushin kiritilgen.

V FAT ha’m FAT 32 fayl sistemalari
FAT baslang’ish fayl sistemasi ahmiyetli xarakteristikalardan biri fayl atlari 8.3
formatinan paydalaniw boladi. FAT standart sistemasina (FAT 16 ko’z tutilmaqta)
jane 2, ken’ tarqalg’an MS OS – Windows 95 ha’m Windows NT ushin
ko’rinisleri: V FAT (FAT virtual sistema) ha’m FAT 32 sistemasi esaplanadi.
Hazirgi waqitta FAT 32 – Windows Millennium Edition, Windows 2000 ha’m
Windows XP ta’repinen qollaniladi, bul FAT 32, sistemasinin’ Windows NT
ha’m Linux ushin da islep shig’ilg’an versiyalari barlig’i esaplanadi.
FAT ha’m V FAT fayl sistemalari tiykarg’i kemshiligi, logikaliq disktin’ u’lken
o’lshewlerindegi klasterlewdegi jog’altiwlar ha’m logikaliq disk o’lshemine
bolg’an shegaralaniw esaplanadi. Sonin’ ushin da MS Win 95 OEM Service
Release 2 ushin FAT 32 keldi. Ol toliq g’arezsiz 32 razryadli fayl sistemasi
esaplanadi ha’m ol alding’i versiyalarg’a salistirg’anda ko’p toliqliqqa iye
esaplanadi. En’ tiykarg’isi, FAT 32 disk tarawin na’tiyjeli sariplaydi.

HPFS fayl sistemasi.

- Fayllardi basqariw sistemasi programmaliq modullerge murajat usili menen fayllar
menen islew;
- Fayllardi huqiqsiz murajattan qorg’aw.
Qag’iyda boyinsha barliq zamanago’y OS lar o’z fayllarin basqariw
sistemalarina iye. Bazi OS lar bolsa, bir neshe fayl sistemalari menen islew
imkanina iye esaplanadi (bir neshewi ishinen birewi yaki bir neshewi menen bir
waqitta). Bul jag’dayda, montirovka qilinatug’in fayl sistemalari tuwrisinda so’z
baradi (montirovka qilinatug’in fayllardi basqariw sistemalarin qosimsha sipatinda
ornatiw mumkin) ha’m bul jag’dayda olar garezsiz esaplanadi.
Sol na’rse ma’lim, fayllardi basqariw sistemasi, OS nin’ tiykarg’i
komponentasi bolg’an halda, onnan garezsiz emes, sebebi ARI din’ saykes
shaqiriqlarinan aktiv paydalanadi. Sol menen birge fayllardi basqariw sistemasinin’
o’zi ARI di jan’a shaqiriqlar menen bayitadi.
Demek, soni aytiw mumkin, qalegen fayllardi basqariw sistemasi o’z-
o’zinde bar bolmag’an, balki olar aniq OS ortalig’inda islew ushin jaratiladi. Misal
ushin ha’mmege tabiw fayl sistemasi FAT ti keltiriw mumkin (File Allocation
Table – fayllardi jaylastiriw kestesi). Bul sistema, fayllardi basqariw sistemasi
sipatinda ko’p hallarda isletiledi.
Bul fayl sistemasinin’ tu’rli OS larda isletiletug’in, tu’rli versiyalar bar:
FAT, FAT 12, FAT 16, super FAT ha’m tag’i basqalar.
Bul fayllardi basqariw sistemanin’ MS DOS О S dan Windows NT menen
isleytug’in versiyalari bar. Basqasha qilip aytqanda, ma’lim fayllar sistemasina
saykes payda etilgen fayllar menen islewde, ha’r bir OS ushin o’z fayllardi
basqariw sistemasi islep shig’iwi sha’rt ha’m bul fayl sistemasi, qaysi OS ushin
mo’lsherlengen bolsa,usi OS da isleydi, Biraq basqa fayllardi basqariw sistemasi
ja’rdeminde jaratilg’an fayllarg’a murajat imkanin tamiyinleydi (basqa О S
fayllardi basqariw sistema bul О S fayllardi basqariw sistema printsipleri tiykarinda
boliwi kerek.).

Bul oynada kompyut е rin’iz 192.168.56.1 IP adr е sli kompyut е rdi lokal tarmaqta
ko’rinilip atirg’anlig’i haqqinda mag’liwmat b е rip atiripti.
Bul aynada bolsa kompyut е rdin’ 192.168.56.1 IP adr е sli kompyut е rdi lokal
tarmaqta ko’rinbey atirg’anlig’i haqqinda mag’liwmat b е redi Kompyut е rdag’i
tarmaq qurilmasi, og’an jalg’ang’an tarmaq kab е lin t е kseriw za’ru’r, keri halda usi
IP adr е sli kompyut е r tarmaqqa jalg’ang’an emes.

ETHERNET (802.3) TEXNOLOGİYASININ’ STANDARTLARI.
10BASE - 5 STANDARTI
Bul standart Xerox firması ta’repinen islep shıg’arılg’an tarmaq bolıp onı
klassikalıq Ethernet, tiykarg’ı Ethernet tarmag’ı dep ataladı. 10Base-5 standartında
mag’lıwmatlardı uzatıw ortalıg’ı retinde 50 Om tolqın qarsılıqqa iye bolg’an
koaksial kabel qollanılg’an. Kabeldin’ orayınan o’tken mıs sımnın’ diametri 2,17
mm. RG-8 ha’m RG-11 kabelleri mine usınday ko’rsetkishlerge iye. Bul standarttı
“juwan Ethernet” dep te ataladı. Kabeldin’ sırtqı diametri 10 mm ge jetedi.

U’sh segmentten ibarat bolg’an 10Base-5 standartının’ fizikalıq beti quramına
kiriwshi qurılmalar.
Bul kabel barlıq stantsiyalar, yag’nıy kompyuterler ushın monokanal retinde
qollanıladı. Kabel segmentinin’ uzınlıg’ı 500 m ge shekem jetiwi mu’mkin. Olardın’
aqırlarında 50 Om qarsılıqqa iye bolg’an terminatorlar jalg’ang’an bolıwı kerek.
10BASE - 2 STANDARTI
10Base2 standartında informatsiyanı uzatıw ortalıg’ı retinde orayınan diametri
0,89 mm bolg’an mıs sım o’tken, sırtqı diametri bolsa 5 mm bolg’an jin’ishke
koaksial kabelden paydalanıladı (“ тонкий ” Ethernet). Bul kabeldin’ tolqın qarsılıg’ı
50 Om g’a ten’. RG-58 /U, RG-58 A/U ha’m RG-58 C/U kabelleri mine usınday
ko’rsetkishke iye kabeller bolıp tabıladı.

qiladi. Biz bul jerde logikaliq Work space ta jaratilg’an qurilmalardi ko’riwimiz
mu’mkin.
Qalg’an u’sh qatlamlar maketlerde minyatur ko’rinisin beredi. .
Qalalar ara masshtab

Kommunikatsiyaliq shkafta jaylastirilg’an qurilma
Pacet Tracer dasturi ortalig’inda eki local kompyuterler ortasinda tarmaq payda
qiliwdi korip otemiz. Bunin’ ushun aldinPacet Tracer dasturin iske tusiremiz.
Qurilmalardi ornatiw ushun aldin oni menyu boliminen tan’lap aliwimiz ha’m oni
tiykarg’I panelge otkiziwimiz kerek. Endi Pacet Tracer dialog aynasina eki jeke
kompyuter tan’laymiz ha’m olardi o’zara baylanistiriw ushun kabel tan’lap alamiz.

Juwmaqlaw;
Men bul kurs jumisin jaziw arqali o’z qanigeligime tiyisli
ko’plegen mag’liwmatlarg’a iye boldim. Ha’zirgi informatsion
texnologiya asrinde ha’r birimiz bul texnologiyalardan
jaqsi paydalana biliwimiz za’ru’r. Onin’ imkaniyatlari sheksiz
ol jardeminde biz ku’ndelikli turmisimizg’a kerek bolg’an
ha’mme na’rseni, kerekli dastu’r ha’m programmani jarata
alamiz. Bugingi ku’nde kompyuterdi uyreniw tan’ qalarliq
halat emes balkim bul rawajlaniw ha’m dawir talabidur.
Insaniyat zaman menen birgelikte rawajlanip zamannin’
qa’liplesiwi bolsa keleshegimizge baylanisli , keleshegimizdi
o`zgertiriw bolsa bizdin’ qolimizda.

10Base-2 tarmaq standartı.
Bir segmenttin’ uzınlıg’ı 185 m ge shekem bolıwı mu’mkin. Segmenttin’ eki
ta’repinde, yag’nıy aqırlarında 50 Om qarsılıqqa iye bolg’an terminatorlar
jalg’ang’an bolıwı kerek. 10Base-2 standartında ta’kirarlanıwshılardı qollanıp
tarmaqtın’ uzınlıg’ın asırıw imkaniyatı bar. Bunda da l0Base-5 standartındag’ı
sıyaqlı “5-4-3 qag’ıydasına” a’mel etiw kerek. Tarmaqtın’ maksimal uzınlıg’ı
5x185=925 m di qurarawı mu’mkin. Bir segmentten ibarat bolg’an 10Base-2
tarmag’ının’ ko’rinisi 6.2.-su’wrette keltirilgen. Bul standarttı a’meliyatta qollanıw
onsha qıyın emes, sebebi tarmaqtı payda etiw ushın tek g’ana tarmaq adapterleri, T-
konnektorları ha’m 50 Om lı terminatorlar bolsa jetkilikli.
10BASE - T STANDARTI
10Base-T tarmag’ında mag’lıwmatlardı uzatıw ortalıg’ı retinde eki
ekranlanbag’an oralma juplıq (Unshielded Twisted Pair, UTP) kabeli qollanıladı.
3shi kategoriyalı ko’p juplı (2 ha’m 4 juplı) UTP kabeli telefon apparatların jalg’aw
ushın da qollanıladı. Sonlıqtan Voice Grade, yag’nıy dawıs uzatiw kabeli dep te
ataladı. (6.3.-su’wret).

10B а se-T standartı tarmag’ı: Т
х - uzatıwshı; R
х – qabıl etiwshi.

Fayl sistemasi –bul mag’liwmatlardin’ qabil qiling’an sertifikatsiyalari
boyinsha payda etilgen toplamlari jiyindisi bolip, olar fayllarg’a murajat ushin
zarur bolg’an adresli mag’liwmatlardi aliw usilin aniqlaydi.
Demek, fayl sistemasi termini, aldin ala fayllarg’a payda etilgen
mag’liwmatlarg’a murajat printsiplarin aniqlaydi. Usi termin ol yamasa bul
toplamda jaylasqan aniq fayllarg’a salistirg’anda da isletiw mumkin. Fayllardi
basqariw termini bolsa, fayl sistemasinin’ aniq realizatsiyasina salistirg’anda
isletiw mumkin, yag’niy bul sistema- aniq OS larda fayllar menen islewin
tamiyinleytug’in programma modulleri toplami esaplanadi.
Insan isleytug’in mag’liwmatlar , a’dette strukturalastirilg’ani esaplanadi. Bul
a’welem bar, mag’liwmatlardi na’tiyjeli saqlawdi payda etiwge imkan beredi,
qidiriwdi an’satlastiradi, atin atawda qosimsha imkaniyatlar jaratadi. Sonday-aq,
fayllar menen islewde ha’m ilaji barinsha strukturalastiriw mexanizmin kiritiw
kerek. Barlig’inan an’sati ierarxik munasibetlerdi payda etiwi esaplanadi. Bunin’
ushin, katalog tusinigin, kiritiw directory jeterli esaplanadi. Katalog, fayl
ko’rinisde payda etilgen mag’liwmatlar tuwrisindag’i mag’liwmatti o’z ishine
aladi.
Basqasha aytqanda, katalogda fayllar diskriptori saqlanadi. Eger fayllar, blok
qurilmasinda payda etilgen bolsa, tap usi catalog ja’rdeminde fayllardi basqariw
sistemasi, usi mag’liwmatlaar jaylasqan blok adresslerin tabadi. Katalog, arnawli
sistemali mag’liwmat strukturasina emes, (tiykarg’i, tamir catalog delinedi), fayl
o’zi de boliwi mu’mkin. Bunday fayl-katalog, arnawli nsistemali ma’niske iye
bo’lip, oni basqa a’piwayi fayllar arasinda ajiratiw za’rur esaplanadi. Fayl catalog
ko’binshe “ подкаталог ” (subdirectory) dep ataladi. Eger fayl catalog, basqa
fayllar haqqinda mag’liwmatti o’zinde saqlasa, olar arasinda da o’z na’wbetinde
fayl- kataloglar bolsa, biz hesh qanday shegaralanbag’an ierarxiyag’a iye bolamiz.
Odan tisqari, bunday fayl obiektlerdi fayl catalog kiritiw, fayl sistemasin
strukturalaw, tamir katalogindag’i elementler sanin shegaralamag’an mashqalasin

Bo’lisririlgen operatsion sistema ha’m mag’liwmat almasiw sistemalari

Купить