Bojxona tamoyillarini soddalashtirishda xalqaro bojxona hamkorligini tutgan o’rni - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	2.0MB
Покупки	0
Дата загрузки	07 Ноябрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Bojxona tamoyillarini soddalashtirishda xalqaro bojxona hamkorligini tutgan o’rni

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI
“Iqtisodiy xavfsizlik” kafedrasi
“Bojxona ishi” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Bojxona tamoyillarini
soddalashtirishda xalqaro bojxona hamkorligini
tutgan o’rni
Komissiya ________________________
________________________
1

Mundarija .
Kirish
1. Bojxona tamoillari tushunchasi va ularning o’zaro
farqlanishi…………………….…… …………….. …………………
2. O‘zbekiston Respublikasi bojxona orgnlarining Xalqaro bojxona
hamkorligi ………………………………………………..
3. O’zbekiston Respublikasi bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati .
………….……….……….…………………
4. O‘zbekistonda so‘ngi yillarda bojxona tizimida qo’llanilayotgan
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari……………………………
Xulo sa va takliflar.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
2

Kirish.
Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunga kelib kontrabanda muammosi
O’zbekistonda juda katta salbiy tusga kirdi. Kontrabanda faqatgina iqtisodiyot
hamda uning tarmoqlariga ta’sir o’tqazibgina qolmay jamiyat xavfizligi uchun
ham jiddiy ta’sir ko’rsatmoqda.
Davlatimiz mustaqillikga erishgan yillardan boshlab to shu kunga qadar
tobora kontrabanda jinoyatchiligi soni oshib bormoqda. Bu masalagi ikki nuqtai
nazardan qarasak bo’ladi. Shu kunga qadar kontrabanda jinoyatchiligi
ko’paymoqda yoki jinoyatchilik soni avalgi yillar bilan qiyoslaganda katta
o’zgarishni aks ettirmasa ham kontrabandaga qarshi kurashning samarali
natijalari tufayli, jinoyatchilikni ro’yhatga olish soni o’sib bormoqda.
Yildan yilga kontrabandaga qarshi kurash usullari kuchaymoqda,
kontrabanda jinoyatchiligini oldini olish maqsadida mamlakatlar o’zaro izchil
hamkorliklarni yo’lga qo’yishmoqda, kontrabandani fosh etuvchi texnik
vositalar takomillashmoqda. Shuning bilan birga kontrabandaga qarshi kurash
yuzasidan qonunchilikda ko’plab o’zgartirishlar kiritildi. Ammo shunga
qaramay kontrabanda yo’li bilan mahsulot olib kirmoqchi bo’lgan
qonunbuzarlarda qarshi immunitet shaklanib, barcha yuqorida aytib o’tilgan
chora tadbirlarga qarshi puxta yo’llar bilan jinoyatchilikni sodir qilishmoqda.
O’zbekiston sharoitida kontrabandaning jiddiy xavf ekanligini va unga
qarshi kurash yo’llarini tobora kuchaytirish kerak ekanligini asosiy sabablaridan
biri qilib Afg’oniston Respublikasi bilan qo’shni mamlakat ekanligimizni
keltirsa bo’ladi. BMT ma'lumotlariga ko'ra, dunyodagi yagona mamlakat —
Xitoy 19 asrning o'rtalarida hozirda Afg'oniston kabi ko'plab giyohvand
moddalarni yetishtirgan. Jahon bozoriga kiradigan afyunning 90 foizidan
ko'prog'i Afg’onistonda yetishtiriladi. 1
Kontrabandaning kumulyativ salbiy oqibatlari O’zbekiston jamiyati hayoti
va davlat institutlari faoliyatining eng muhim sohalariga ta'sir qilganligi sababli,
1
https://ee.sputniknews.ru/infographics/20190208/14947427/Afganistan-lider-po-proizvodstvu-narkotikov.html
3

ushbu tajovuzga qarshi kurashish shakllari va usullarini takomillashtirish o'ta
dolzarb vazifaga aylanadi. Kontrabandaga qarshi samarali kurashni faqat
mukammal bojxona, jinoiy va jinoyat-protsessual qonunchiligi, huquqni
muhofaza qilish organlari tomonidan uning qoidalarini to'g'ri va aniq
tushuntirish asosida amalga oshirish mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 5 iyundagi “Bojxona
ma'muriyatchiligini isloh etish va O‘zbekiston Respublikasi davlat bojxona
xizmati organlari faoliyatini takomillashtirishi to‘g‘risida”gi Farmoni 2
mamlakatimizning bojxona tizimida bosqichma-bosqich va izchillik bilan olib
borilayotgan islohotlarning mantiqiy davomi sifatida qabul qilingan, bojxona
faoliyatini kompleks tarzda, yangicha mazmun va shaklda tashkil etishga hamda
tadbirkorlik sub'ektlariga qulay shart-sharoitlar yaratishga xizmat qiladigan
muhim tarixiy hujjat bo‘ldi. Ushbu Farmon Butunjahon savdo tashkiloti,
Butunjahon bojxona tashkiloti va bojxona ishiga oid boshqa xalqaro
tashkilotlarning standartlari va tavsiyalari asosida bojxona ma'muriyatchiligini
takomillashtirish va bojxona tartib taomillarini soddalashtirish maqsadida,
milliy qonunchilikka implementasiya qilish borasida amalga oshirilayotgan
ishlarning bevosita natijasidir.
Kurs ishi ob'ekti va predmeti .
Tadqiqot ob’ekti - noqonuniy kontrabanda. Shuningdek, kontrabanda
uchun javobgarlik to'g'risidagi jinoyat qonuni normalarini qo'llashning o'ziga
xos xususiyatlari va muammolari.
Tadqiqot predmeti - kontrabandani kvalifikatsiya qilish va jazo
tayinlashning huquqiy asosini tashkil etuvchi jinoyat qonuni va boshqa
normalar, shuningdek, uning sodir etilishida kuzatiladigan salbiy ijtimoiy
jarayonlar va hodisalar.
Kurs ishi maqsadi va vazifalari:
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 5 iyundagi “Bojxona ma'muriyatchiligini isloh etish va
O‘zbekiston Respublikasi davlat bojxona xizmati organlari faoliyatini takomillashtirishi to‘g‘risida”gi Farmoni
4

 kontrabanda jinoyatchiligining jamiyat va davlat iqtisodiyoti uchun salbiy
ta’sirini o’rganish;
 kontrabanda uchun javobgarlik to'g'risidagi qonun hujjatlari va jinoyat-
huquqiy normalarni qo'llash amaliyotini har tomonlama tahlil qilish;
 kontrabanda uchun javobgarlik to'g'risidagi qonunchilikni nazariy tahlil
qilish va takomillashtirish bo'yicha takliflarni, shuningdek uni qo'llash bo'yicha
amaliy organlarga tavsiyalar ishlab chiqish.
Ushbu maqsadlarga erishish quyidagi tadqiqot vazifalarini hal qilish orqali
ta'minlanadi:
 kontrabandaning hozirgi holati va dinamikasini, uning ijtimoiy xavfliligi
namoyon bo'lish xususiyatlarini aniqlash;
 kontrabandaning huquqiy tushunchasi va belgilarini (jinoyat ob'ekti va
sub'ekti, ob'ektiv va sub'ektiv tomoni, jinoyat sub'ekti), jinoyat qonuni
normalarining o'rganish.
1.Kontrabanda va bojxona qoidalari buzulishi tushunchasi va
ularning o’zaro farqlanishi.
5

Kontrabanda jinoyatchilikning ancha yillar oldin vujudga kelgan shakli,
yillar davomida uning maqsadi o’zgarmadi ammo uning shakli yil sayin
ko’payib kelmoqda. Vaqt o’tishi bilan kontrabanda oqali olib o’tiladigan
tovaralar ro’yhati ham ko’paydi shu bilan birga unga qarshi kurashish usullari
yil sayin o’zgarib bormoqda.
Kontrabandaga qarshi kurash tarixi bojxona, mamlakat iqtisodiyoti, ichki
va tashqi savdoning rivojlanishi bilan uzviy bog'liqdir.
Kontrabandaning kelib chiqishi va rivojlanishi qadimgi davrlarda, chetdan
olib kelinadigan va eksport qilinadigan tovarlarga boj birinchi marta kiritilgan
paytdan boshlab paydo bo’lgan. Kontrabanda ko'lamining kengayishi bojlarning
ko'payishiga mutanosib ravishda sodir bo'ldi va tovarlarni bojxona hududidan
tashqarida yoki bojxona orqali noqonuniy, yashirin olib o'tish bilan bog'liq edi.
Qadimgi Rossiyada kontrabanda X asrda paydo bo'la boshlagan. Qadimgi
Rossiyaning eng qadimgi qonunlari - "Russkaya Pravda" da savdo qoidalari,
bojxona to'lovlarini to'lash tartibi va kontrabanda uchun sanktsiyalarni
qo'llashni allaqachon belgilab qo'yilgan edi. Knyaz Vladimir qonun hujjatlarida
aytilishicha, bojni to'lamasdan tovarlarni yashirincha olib kirishga uringani
uchun tovarlarni musodara qilish va tashuvchini qamchi bilan urish shaklida
jazo qo'llanilgan. 3
O’rta Osiyo davlatlarida ham savdo qonun qoidalari “Buyuk Ipak Yo’li”
bilan bo’g’liq bo’lib, bojxona tizimiga oid qoidalar aynan shu yo’l tashkil
topgandan so’ng o’rnatila boshladi. Bojlarni to’lamaslig maqsadida yashirincha
olib o’tilgan tovarlar musodara qilinibgina qolmay ularga qo’shimcha ravishda
jarimalar ham undirilar edi.
XVII – XVIII asrlarga kelib bojxona qoidalarini buzish va tovarlarni
yashirincha olib o’tishga bo’lgan talab yanada kuchayib borgan, bunga sabab
esa yuklarni olib o’tish uchun belgilangan bojlarning miqdori keskin oshishi
edi.
3
https://law.wikireading.ru/5069
6

Endi esa, kontrabanda tushinchasi nima ekanligini chuqurroq tahlil qilsak:
“Kontrabanda (italyancha "contra" - qarshi va "bando" Hukumat qarori)
iqtisodiy hodisa sifatida turli xil tovarlarni yoki davlat mulkini mamlakat
hududiga olib kirish yoki chetga olib chiqishda qonunchilikdan belgilanga
tartibga amal qilmaslik” 4
.
Yana bir adabiyotda esa kontrabanda quyidagicha talqin qilinadi:
“Kontrabanda (kontr… va ital. bando — hukumat farmoni) — mamlakatga olib
kelish va olib ketish taqiklangan tovarlar, qimmatbaho buyumlar, valyuta
boyliklari va b. ni davlat chegarasidan qonunga xilof (yashirincha) usullarda
o tkazish, shuningdek, taqiqlangan mollarni olib o tish uchun noqonuniyʻ ʻ
harakatlar qilish. Bojxonadan o tkazilmagan, xususan, bojxona nazoratidan
ʻ
tashqari yashirincha, topish qiyin bo lgan vositalar orqali yoki hujjatlar
ʻ
(deklaratsiya)da ko rsatilmagan mollar nokrnuniy olib o tilgan hisoblanadi.
ʻ ʻ
Bunday noqonuniy o tkaziladigan molmulkning o zi ham Kontrabanda deyiladi.
ʻ ʻ
Kontrabanda qonun b-n jazolanadi. Xalqaro qonunlarga ko ra, Kontrabanda
ʻ
tovarlari musodara qilinadi, aybdorlar jarima to laydi yoki jinoiy javobgarlikka
ʻ
tortiladi”. 5
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 246-moddasi
Kontrabanda deb nomlanib, jinoyat predmeti kuchli ta'sir qiluvchi zaharli,
zaharlovchi, portlovchi moddalar, radioaktiv materiallar, portlatish qurilmalari,
qurol-yarog‘, o‘qotar qurol yoki o‘q-dorilarni, shuningdek giyovandlik
vositalari, ularning analoglari yoki psixotrop moddalarni yoki diniy ekstremizm,
separatizm va aqidaparastlikni targ‘ib qiluvchi materiallar hisoblanishi
ko‘rsatilgan.
Shuningdek, Jinoyat kodeksining sharhida 246-moddada ko‘rsatilgan
Kontrabanda jinoyatning usullari quyidagicha tavsiflabberilgan:
O‘zbekiston Respublikasi bojxona chegarasidan turli shakllarda:
4
https://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_law/1066/%D0%9A%D0%9E%D0%9D
%D0%A2%D0%A0%D0%90%D0%91%D0%90%D0%9D%D0%94%D0%90
5
https://qomus.info/oz/encyclopedia/k/kontrabanda/
7

- bojxona nazoratini chetlagan holda;
- bojxona nazoratidan yashiringan holda;
- hujjatlar yoki bojxona identifikasiya qilish vositalaridan aldov yo‘li bilan
foydalangan holda;
- kuchli ta'sir qiluvchi, zaharli, zaharlovchi, radioaktiv, portlovchi
moddalar, portlash qurilmalari, qurol-yarog‘, o‘qotar qurollar yoki o‘q-dorilar,
shuningdek, giyohvandlik vositalari yoxud psixotrop moddalar yo diniy
ekstremizm, separatizm va fundamentalizmni targ‘ib qiluvchi materiallarni
deklaratsiyasiz yoki o‘z nomi bo‘yicha deklaratsiya qilmagan holda olib
o‘tishda ifodalanadi 6
.
yoki diniy ekstremizm, separatizm va aqidaparastlikni targ‘ib qiluvchi
materiallar hisoblanishi ko‘rsatilgan.
Ilmiy adabiyotlar va tadіqіot ishlarida kontrabanda tushunchasiga berilgan
turlicha ta'riflarga duch kelish mumkin. Masalan, kontrabandaga qarshi kurash
muammolarining taniqli tadqiqotchisi prof. Yu.I.Suchkov fikriga ko’ra, erkin
muomalada bo’lgan tovarlar va boshqa predmetlarni bojxona chegarasidan
g’ayriqonuniy olib o’tishnigina kontrabanda deb hisoblash o’rinli bo’ladi. 7
Shu o’rinda kontrabanda va noqonuniy olib o’tish holatlarini farqlab
olishimiz kerak. Kontrabanda tushunchasi aynan nimani anglatishini yuqorida
tahlil qilgan bo’lsak, quyidagi jadvalda qanday holatlarda noqonuniy olib o’tish
holatlari yuzaga kelishini bilib olishimiz mumkin :
1-jadval
Noqonuniy olib o’tish turlariga quyidagilar kiradi:
6
O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi. 22.09.1994 yil.
7
Suchkov Yu.I. Zashita vneshneekonomicheskoy deyatel'nosti Rossiyskoy Federasii po
ugolovnomu zakonodatel'stvu (problemnіe aspektі teorii i zakonodatel'stva).
8

Yuqoridagi jadvalda qayd etilgan holatlar sodir etilgan holda bojxona
qoidalari buzilishi holati kelib chiqadi. Ammo bu holatda tovar turilari quyidagi
qayt etilgan mahsulotlardan tashkil topgan bo’lsa jinoyat kontrabanda holatiga
o’zgaradi (2-jadval):
2-jadval
Kontrabanda jinoyatchiligini keltirib chiqaruvchi tovarlar 8
1. Giyohvand moddalar,
2. Psixotrop moddalar,
3. Kuchli ta’sirli moddalar
4. Zaharli moddalar
5. Toksik moddalar
6. Radioaktiv moddalar,
7. Portlovchi moddalar,
8. Qurol,
9. Portlovchi qurilmalar,
8
контрабанда и ее виды в соответствии с законодательством рф/ вавилов с. П.
9• belgilangan joylardan tashqarida;
• ushbu joylarda bojxona organlarining aniq belgilanmagan ish vaqtida;
• bojxona nazoratidan yashirgan holda;
• soxta deklaratsiya yoki deklaratsiyalanmagan holda;
• yolg'on ma'lumotlar bo'lgan hujjatlardan foydalanish.

10. Olovli qurollar
11. O'q-dorilar,
12. Ommaviy qirg'in qurollari (yadro, kimyoviy, biologik va boshqalar),
13. Ommaviy qirg'in qurollarini yaratish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan materiallar va
uskunalar,
14. Strategik muhim tovarlar,
15. Madaniy boylik lar
16. Pul mablag'lari,
17. Pul vositalari (pul to'lash majburiyatini tasdiqlovchi hujjatli shakldagi sayohat cheklari,
veksellari, cheklari (bank cheklari), shuningdek qimmatli qog'ozlarni anglatadi to'lov
amalga oshirilgan shaxs ko'rsatilmagan)
18. Alkogolli ichimliklar va tamaki mahsulotlari,
19. Nurlanish manbalari,
20. Yadroviy materiallar,
21. Qurollarning asosiy qismlari,
22. Ommaviy qirg'in qurollari uchun transport vositalari,
23. Boshqa qurol yoki boshqa harbiy texnika,
24. Qimmatli yovvoyi hayvonlar va suv biologik resurslari;
25. Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalar prekursorlari,
10

26. Tarkibida giyohvandlik vositalari, psixotrop moddalar bo’lgan o’simliklar
27. Giyohvandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni ishlab chiqarish uchun maxsus nazorat
ostida bo'lgan va ishlatiladigan asboblar yoki uskunalar.
Yuqoridagi jadvalda, kontrabanda jinoyatchiligini keltirib chiqaruvchi
tovarlar ro’yhati keltirilgan. Shu tovarlarni bojxona chegarasidan aylanma yo’l
bilan olib o’tilishga urinish holati yuzaga kelganda kontrabanda jinoyati
vujudga keladi.
Bojxona chegarasidan mahsus ruhsatnomaga ega bo’lmagan holda yoki
davlat buyurtmasi asosida olib kirilmayotgan holda yashirin yo’l bilan davlat
hududiga kirg’azish rejalashtirilgan holatlar kontrabanda jinoyatchiligini keltirib
chiqaradi.
1-rasm.Kontrabandaning turlari 9
Kontrabandaning zarari tizimli bo’lib, murakkab va birdaniga bir necha
yo'nalishda namoyon bo'ladi (1-rasmga ). Kontrabandaning iqtisodiy, siyosiy,
ijtimoiy va jinoiy muhitda yuzaga keladigan oqibatlari haqida qisqacha so'zlab
bering.
9
Muallif ma’lumotlari asosida tuzildi
11KONTRABANDANING TURLARI
MUOMALADA BO'LGAN YOKI CHEKLANGAN NARSALAR
KONTRABANDASI NAQD VA (YOKI) PUL VOSITALARINI KONTRABANDASI
Kontrabanda oqibatidagi zarar lar
Iqtisodiy zarar Ijtimoiy zarar. Kontrabandaning siyosiy oqibatlari.
Kontrabandanin g jinoiy oqibatlari

2-rasm. Kontrabanda oqibatida yuzaga keluvchi zararlar. 10
Yuqoridagi rasmdan ko’rinib turibdiki, kontrabanda oqibatidagi zararlar
bir nechta turga bo’linadi.
Iqtisodiy zarar. Milliy iqtisodiyot uchun iqtisodiy yo'qotishlarni ikki
jihatda muhokama qilish kerak:
- birinchidan, bojxona to'lovlari, soliqlar va yig'imlar tushumidan davlat
byudjetiga to'g'ridan-to'g'ri yo'qotishlar;
- ikkinchidan, bozor raqobatining barcha ishtirokchilarining teng
imkoniyatlarini yo'q qilish nuqtai nazaridan.
Kontrabandaning iqtisodiy ta'siri ijtimoiy oqibatlarga bog'liqdir. Davlat
byudjetiga katta miqdordagi mablag'ni olmaslik uning xarajatlarida keskinlikni
keltirib chiqaradi. Moliyaviy mablag'larning etishmasligi tufayli davlat davlat
xizmatchilarining, harbiy xizmatchilarning va boshqa "davlat xizmatchilarining"
oylik maoshlarini muzlatib qo'yadi, pensiyalar va ijtimoiy nafaqalar o'z vaqtida
oshirilmaydi.
Kontrabanda tovarlar, valyuta va boshqa qimmatliklarni bojxona haqidagi
qonunlarni buzgan holda davlat chegarasi orqali yashirincha olib o‘tish.
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq kontrabanda - ya’ni
bojxona nazoratini chetlab yoki bojxona nazoratidan yashirib yoxud bojxona
hujjatlari yoki vositalariga o‘xshatib yasalgan hujjatlardan aldash yo‘li bilan
foydalanib, deklaratsiyasiz yoki boshqa nomga yozilgan dektaratsiyadan
foydalanib, kuchli ta’sir qiluvchi zaharli, zaharlovchi, radioaktiv, portlovchi
moddalar, portlash qurilmalari, qurol-yarog‘, shuningdek, giyohvandlik
vositalari yoki psixotrop moddalarni yoki diniy ekstremizm, separatizm va
aqidaparastlikni targ‘ib qiluvchi materiallarni O‘zbekiston Respublikasining
bojxona chegarasidan o‘tkazish, u mol-mulk musodara qilinib yoki musodara
qilinmay besh yildan o‘n yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.
10
http://vadim-galkin.ru/politics/customs/smuggling-and-counterfeiting/
12

2. Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi tashkilotining paydo bo’lish tarixi
maqsadi va vazifalari .
Markaziy Osiyo iqtisodiy xamjamiyati negizida tuzilgan «Mustaqil
davlatlar xamdo stligi» tashkiloti mintaqa mamlakatlari o rtasidagi ko pʼ ʼ ʼ
tomonlama munosabatlarga oid barcha masalalarni muvofiqlashtiruvchi vosita
bo lib qolmoqda.
ʼ
MUSTАQIL DАVLАTLАR HАMDO STLIGI (MDH) — davlatlararo
ʼ
tashkilot. 1991 y. 8 dek. da Minskda Belorussiya, Rossiya, Ukraina tomonidan
tuzilgan. Аna shu davlat rahbarlari imzo chekkan Bitimda SSSR chuqur
tanazzulga uchrab parchalanib ketish natijasida yo q bo lganligi qayd qilindi,
ʼ ʼ
uchala davlat siyosiy, iktisodiy, gumanitar, madaniy va b. sohalarda
hamkorlikni rivojlantirishga intilishini bayon etdi. 1991 y. 21 dek. da Bitimga
Ozarbayjon, Аrmaniston, Qozog iston, Qirg iziston, Moldaviya, Tojikiston,
ʼ ʼ
Turkmaniston, O zbekiston ko shildi, ular Belorussiya, Rossiya va Ukraina
ʼ ʼ
bilan birga MDHning maqsad va qoidalari to g risidagi Deklaratsiyaga Olmaota
ʼ ʼ
sh. da imzo chekdilar. 1993 y. MDHga Gruziya qo shiddi. 1993 y. MDH Ustavi
ʼ
qabul qilindi, u davlatlarning inson huquklari va erkinliklarini ta minlash, tashki
ʼ
siyosiy faoliyatini muvofiklashtirish, umumiy iqtisodiy makonni vujudga
keltirish, transport va aloqa tizimlarini rivojlantirish, aholi sog lig i va atrof mu-
ʼ ʼ
hitni muhofaza qilish, ijtimoiy masalalar va immigratsiya siyosati, uyushgan
jinoyatchilikka karshi kurash, mudofaa siyosatida hamkorlik qilish va tashqi
chegaralarni qo riklashda birgalikda faoliyat yuritishni nazarda tutadi. MDH
ʼ
haqiqiy a zolari bilan birga qatnashuvchi a zolar bo lishi mumkin. kilingan:
ʼ ʼ ʼ
Davlat boshliklari kengashi, Hukumat boshliklari kengashi, Tashki ishlar
vazirlari kengashi, Davlatlararo iktisodiy ko mita, markazi SanktPeterburgda
ʼ
bo lgan Parlamentlararo assambleya va b. MDHning doimiy ishlovchi organi
ʼ
Minsk sh. da joylashgan Muvofiqlashtiruvchimaslahat qo mita hisoblanadi.
ʼ
Uning qoshida doimiy kotibiyat ishlaydi. Davlat boshliqlari kengashi 1 y. da
kamida 2 marta o tkaziladi. fuqarolik urushi kelib chiqishining oldini oldi,
ʼ
13

mamlakatlarni bosqichmabosqich xalqaro munosabatlar tizimiga kirib,
mustaqilliklari, suverenitetini mustahkamlashga ko mak berdi. MDH o zʼ ʼ
faoliyati davomida haddan ta-shqari ko p qarorlar qabul qildi-yu, lekin aksariyat
ʼ
hollarda ularning kupi bajarilmadi. Hozir MDH ga kiruvchi davlatlarning
aholisi 283 mln. kishini tashkil etadi. Bu aholining 120,5 mln. iqtisodiyotda
mashg uldir. Ularning 29,4 foizi sanoat va qurilishda, 21,5 foizi q. x., o rmon va
ʼ ʼ
baliqchilik sohasida ishlaydi.
O zbekiston o z milliy manfaatlaridan kelib chiqqan holda MDHda
ʼ ʼ
ishtirok etmoqda. U MDHga davlatlar ustidan tuzilgan tashkilot sifatida emas,
balki mustaqil davlatlarning harakatlarini muvofiklashtiruvchi organ sifatida
qaraydi. MDH hududida davlatlarning teng huquqligi asosida yagona iqtisodiy
makonni yaratish, tashkilotda umuman iqtisodiy munosabatlarning
ustuvorligiga erishish, davlatlar o rtasida savdoiqtisodiy aloqalarni rivojlantirish
ʼ
uchun harakat qiladi.
«Mustaqil davlatlar xamdo stligi» tashkiloti oldiga mintaqada iqtisodiy
ʼ
integratsiyani rivojlantirishning, siyosiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy, madaniy-
ma rifiy aloqalari kengaytirishning shakl va mexanizmlarini takomillashtirish
ʼ
asosiy maqsad qilib qo yilgan. Prezidentlar bu masalalr yuzasidan atroflicha
ʼ
fkrlashib, qukumatlarga tegishli topshiriqlar berishga kelishib oldilar.
Joriy yilning 9 sentyabrь kuni videokonferentsiya shaklida Mustaqil
Davlatlar Hamdo stligi (MDH) Iqtisodiy forumining birinchi yig ilishi
ʼ ʼ
o tkazildi. O zbekiston Respublikasi Prezidentining tashabbusi bilan tashkil
ʼ ʼ
etilgan mazkur tadbirda Hamdo stlik mamlakatlarining iqtisodiy va savdo
ʼ
idoralari rahbarlari qatnashdi. O zbekiston Respublikasi nomidan Bosh vazir
ʼ
o rinbosari - investitsiyalar va tashqi savdo vaziri S.Umurzakov ishtirok etdi.
ʼ
Yig ilish kun tartibiga savdo-iqtisodiy, investitsiya va sanoat sohasida
ʼ
hamkorlik bilan bog liq masalalarning keng ko lami kiritildi. Ishtirokchilar ko p
ʼ ʼ ʼ
tomonlama hamkorlikni mustahkamlash va qo shma tashabbuslarni ilgari
ʼ
surishda Hamdo stlikning alohida rolini bir necha bor ta kidladilar. Ular
ʼ ʼ
14

Forumni koronavirus pandemiyasi fonida jahon iqtisodiyoti o zgarayotgan birʼ
paytda MDH faoliyatining iqtisodiy ustuvorliklarini ishlab chiqish va barqaror
rivojlanish masalalarini hal etish hamda mintaqaviy va global darajadagi
dolzarb muammolarga qarshi choralar ko rish bo yicha nihoyatda muhim va
ʼ ʼ
samarali platforma deb hisoblashga tayyor ekanliklarini bildirdilar.
4.Tadbir doirasida pandemiyaning salbiy oqibatlarini yumshatish va
Hamdo stlik mamlakatlarida iqtisodiy faollikni rag batlantirish bo yicha
ʼ ʼ ʼ
hamkorlik mexanizmlari yuzasidan konstruktiv fikr almashildi.
Shu nuqtai nazardan investitsiyaviy hamkorlikni va o zaro savdoni
ʼ
rivojlantirish, shuningdek, transport-kommunikatsiya aloqalarini tiklashga
qaratilgan inqirozga qarshi qo shma dasturlarni ishlab chiqishda mamlakatlararo
ʼ
hamkorlik istiqbollari ko rib chiqildi
ʼ 11
.
11
O zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo mitasi. 2017 yil.
ʼ ʼ
15

Bojxonalar xamkorlik qo mitasi (BXQ) kattat o rin tutadi. 2019 yilʼ ʼ
avgustning birinchi yarmida shu mintaqaviy tuzilmaning ish rejasiga muvofiq
Isiqko lda «Savdoga va bojxona xizmatini modernizatsiyalashga
ʼ
ko maklashish» mavzusida seminar o tkazildi. Unda milliy bojxonalar
ʼ ʼ
tomonidan BXQga a zo mamlakatlar bojxona xizmatlari boshliqlarining
ʼ
birinchi Olmati uchrashuvida qabul qilingan dasturiy rejalar bajarilishini taxlil
qilishga xamda taxminan oktyabrda respublikamiz poytaxtida bo ladigan
ʼ
ikkinchi uchrashuvda muxokama qilish uchun xujjatdar loyixasini tayyorlashga
katta e tibor berildi.
ʼ
16

O zbekiston Respublikasining jaxon jamoatchiligi, shuningdek, taraqqiyʼ
etgan mamalakatlar o rtasida siyosiy va iqtisodiy mavqeining kundan kunga
ʼ
oshishi, respublikamizning tashqi iqtisodiy aloqalari yanada rivojlanib
borayotganligi Davlat bojxona qo mitasi, jumladan Tashqi aloqalar
ʼ
departamenti zimmasiga yangidan-yangi vazifalar qo ymoqda.
ʼ
O z oldiga qo yilgan vazifalardan kelib chiqqan xolda, 2003 yil davomida
ʼ ʼ
Tashqi aloqalar departamenti Jaxon bojxona tashkiloti, Yevropa iqtisodiy
komissiyasi, Birlashgan Millatlar Tashkilotining giyoxvand moddalar va
uyushgan jinoyatchilikka qarshikurash dasturi, Аvtomobilь transporti xalqaro
ittifoqi, Аtom energetikasi bo yicha xalqaro agentlik, Xalqaro valyuta
ʼ
jamg armasi, Osiyo taraqqiyot banki, Yevropa taraqqiyot va ta mirlash banki,
ʼ ʼ
Jaxon banki, Koreya va Yaponiya xalqaro xamkorlik agentliklari, Iqtisodiy
17Т а ъ м и р л а ш Қ а й т а и ш л а ш Т а ъ м и р л а ш Қ а й т а и ш л а ш Т а ъ м и р л а ш Қ а й т а и ш л а ш
2 0 1 7 2 0 1 8 2 0 1 9
19,536.32
220.93
33,870.89
217.54 5,989.01
3,738.12 11,121.15
32,623.22
20,871.61 31,262.72
20,674.23
79,296.82т о в а р л а р н и о л и б ч и қ и ш м а қ с а д и г а қ а р а б
и м т и ё з л а р н и н г қ ў л л а н и л и ш и
Жами тўлов Жами имтиёз

xamkorlik tashkiloti va boshqa qator nufuzli xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar
bilan muntazam ravishda yozishma, muloqot va uchrashuvlarni amalga oshirdi.
Jumladan, yil mobaynida 20 dan ziyod xorijiy va xamdo stlikʼ
mamlakatlari, shuningdek, Koreya, Yaponiya, АQSh, Germaniya, Finlyandiya,
Belьgiya, Qozog iston, Qirg iziston, Turkmaniston bojxona xizmatlari
ʼ ʼ
raxbarlari bilan O zbekiston va mazkur davlatlar xududlarida uchrashuv va
ʼ
muloqotlar tashkil etildi. O zaro xamkorlikka intilish ruxida o tgan bunday
ʼ ʼ
uchrashuvlar davomida tomonlar manfaatlarini e tiborga olgan xolda, bojxona
ʼ
tizimi soxasida joriy etilayotgan isloxotlar, xozirgi zamon talablariga javob
beradigan bojxona qonunchiligini yaratish, soddalashtirilgan bojxona nazoratini
tashkil etish, davlat jamg armasiga tushadigan mablag lar tushumini nazorat
ʼ ʼ
qilish, bojxona tizimini zamonaviy texnik uskuna va asboblar bilan jixozlar,
chegaradosh bojxona maskanlarida paydo bo layotgan muammolarni bartaraf
ʼ
etish, kadrlar tayyorlash va ularning kasbiy maxoratlarini oshirish kabi boshqa
qator ustuvor yo nalishlar yuzasidan fikr almashinib, mazkur soxalarda ko p va
ʼ ʼ
ikki tomonlama xamkorlikni mustaxkamlash va yanada rivojlantirish zarurligi
xaqida kelishib olishga erishildi.
Jumladan, 1995 yilga qadar Davlat bojxona qo mitasining faqat Buyuk
ʼ
Britaniya bilan ikki tomonlama xamkorlik xaqida idoralararo bitimi bo lsa,
ʼ
xozirgi kunga kelib aynan shartnomalar 16 ta xorijiy davlat bojxona
ma muriyatlari bilan imzolandi, yaqin kelajakda esa yana 12 chet el bojxona
ʼ
tizimi xizmatlari bilan o zaro xamkorlik xaqida bitimlar loyixalari tayyorlanib,
ʼ
ularni imzolash rejalashtirilmoqda.
Shuni xam ta kidlash joizki, Davlat bojxona qo mitasi xodimlari
ʼ ʼ
o zlarining xorijiy mamlakatlar bojxona xizmati va xalqaro bojxona
ʼ
ma muriyatlari raxbarlari va xalqaro tashkilot vakillari bilan o tkazgan
ʼ ʼ
uchrashuv va suxbatlari davomida, suxbatdoshlarga mustaqillik yillarida
mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy isloxotlar, bojxona
tizimining faoliyati, jumladan korruptsiya, uyushgan jinoyatchilik, giyoxvand
18

moddalar, qurol-yaroq xamda o q dorilar bilan g ayriqonuniy tijorat qilishgaʼ ʼ
qarshikurash, O zbekiston bojxona tizimi oldida turgan asosiy vazifalar va
ʼ
ustuvor yo nalishlar, Davlat bojxona qo mitasining respublika bojxona
ʼ ʼ
siyosatini ishlab chiqi shva xayotga tadbiq etish, mamlakatning iqtisodiy
xavfsizligini ta minlash, bojxona ishlarini amalga oshirishda jismoniy va
ʼ
yuridik shaxslarning xuquq va manfaatlarini ximoya qilish, respublika bojxona
chegaralarida bojxona nazoratini ta minlash masalalari borasida ma lumot berib
ʼ ʼ
boradilar.
Undan tashqari, Jaxon bojxona tashkilotining yuqori malakali ekspertlari
ishtirokida, Davlat bojxona qo mitasi mutaxassislari uchun maxsus o quv
ʼ ʼ
Mashg ulotlari uyushtirilib, unda 150dan ziyod mutaxassislarimiz qatnashdilar.
ʼ
Shuni xam ta kidlash joizki, o tgan yili Butunjaxon bojxona tashkilotining
ʼ ʼ
Bryusselь shaxridagi shtab-kvartirasida Davlat bojxona qo mitasi raxbariyati
ʼ
tomonidan Yevropa Ittifoqi Komissiyasining «O zbekiston Respublikasi
ʼ
Bojxona kodeksini takomillashtirish» loyixasini amalga oshirishni ma qullash
ʼ
xaqidagi Bayoni e lon qilindi. Аyni vaqtda, Yevropa Ittifoqi Komissiyasi va
ʼ
Davlat bojxona qo mitasi o rtasida mazkur loyixani amalga oshirish to g risida
ʼ ʼ ʼ ʼ
Mushtarak Deklaratsiya xam imzolandi.
Davlat bojxona qo mitasi АQSh va unga ittifoqchi mamlakatlar
ʼ
xukumatlari tomonidan Аfg oniston xalqiga ko rsatilayotgan insonparvarlik
ʼ ʼ
yordami dasturi doirasida, respublikamiz bojxona tizimini davr talabiga javob
beradigan Yangi, zamonaviy texnologiya va jixozlar bilan ta minlash ishlariga
ʼ
aloxida e tibor qaratmoqda. Shu maqsadda, Tashqi aloqalar departamenti o tgan
ʼ ʼ
yili АQSh, Аngliya, Germaniya, Frantsiya va Yaponiya kabi taraqqiy etgan
mamlakatlarning Markaziy Osiyodagi elchixonalari, iqtisodiy va tijorat
vakolatxonalari mas ul xodimlari bilan yaqindan xamkorlik aloqalarini davom
ʼ
ettirdi.
Jumladan, АQShning O zbekistondagi elchixonasi mutasaddi xodimlari
ʼ
bilan bo lib o tgan qator uchrashuvlarda Аmerika tomoni O zbekiston
ʼ ʼ ʼ
19

Respublikasining afg on xalqiga ko rsatilayotgan insonparvarlik yordamʼ ʼ
tadbirlarini to la-to kis qo llab-quvvatlayotganini inobatga olgan xolda,
ʼ ʼ ʼ
mamlakatimiz bojxona tizimini takomillashtirishga oid texnikaviy xamkorlik
loyixasi doirasida moliyaviy yordam berishga tayyor ekanligini ma lum qildi.
ʼ
Shu kunga qadar, Ushbu loyixa doirasida, Davlat bojxona qo mitasiga АQSh
ʼ
elchixonasi va BMT xuzuridagi giyoxvand moddalar va uyushgan
jinoyatchilikka qarshikurash bo yicha Markaziy Osiyo mintaqaviy boshqarmasi
ʼ
orqali bojxona tizimi uchun nixoyatda kerakli zamonaviy texnik jixozlar, shu
jumladan, ma lumot uzatuvchi tizimlar taqdim etildi.
ʼ
Keyingi vaqtlarda Davlat bojxona qo mitasining Osiyo taraqqiyot banki
ʼ
bilan xamkorligi aloxida axamiyat kasb etmoqda. O tgan yilning 9-10 oktyabrь
ʼ
kunlari Toshkent shaxrida Osiyo taraqqiyot banki xomiyligida, mazkur xalqaro
tashkilot xuzurida tuzilgan bojxona xamkorligi qo mitasining navbatdagi 2-
ʼ
uchrashuvi bo lib o tdi.
ʼ ʼ
Аnjuman qatnashchilari, ish rejasiga binoan, ikki kun davomida ishchi
guruxlarga bo linib, bojxona xujjat va rasmiyatchiliklarni muvofiqlashtirish va
ʼ
soddalashtirish, mintaqaviy chegara o tish joylarida mushtarak tadbirlar
ʼ
o tkazish, tanzit rivojlanishi, Sharqiy va Markaziy Osiyo mintaqaviy
ʼ
xamkorligining strategik xarakat va rejalari, bojxona xizmatida ma lumot va
ʼ
kommunikatsion texnologiyalar, xamda milliy intellektual tizimlar mavzulariga
oid Osiyo taraqqiyot banki tomonidan tayyorlangan xujjatlarni atroflicha
muxokama etdilar. Ishtirokchi mamlakatlar delegatsiya a zolari va ekspertlar
ʼ
yuqorida qayd etilgan muammolar yuzasidan, o z mamlakatlaridagi bojxona
ʼ
tizimi axvolidan kelib chiqqan xolda, shaxsiy fikr va muloxazalarini bildirib,
xar bir muxokama etilgan masala bo yicha qator Аmaliy takliflar kiritdilar.
ʼ
Shuningdek, 2-uchrashuv ishtirokchilari Yangi taxrirdagi Umumiy xarakatlar
dasturi, xamda yaqin kelajakda amalga oshirish uchun taklif etilgan ish
rejalarini muxokama qildilar va ularni yakdillik bilan ma qulladilar.
ʼ
20

Loyihaning ustida ish olib borilar ekan, bunda xalqaro bojxona amaliyoti,
qayta ko rilgan «Bojxona taomillarini soddalashtirish va uyg unlashtirishʼ ʼ
to g risida»gi Kioto konventsiyasi (1999 yil) qoidalari hisobga olindi.
ʼ ʼ
Shubhasiz, O zbekistonning Butunjahon savdo tashkilotiga kirish niyati yangi
ʼ
tahrir loyihasini ishlab chiqishda belgilovchi omil bo ldi, bu esa savdoni nazorat
ʼ
qilish mexanizmini umumqabul qilingan xalaro standartlarga moslashtirish
majburiyatini qo yadi. Ushbu yo lda respublika raxbariyati tomonidan ulkan
ʼ ʼ
ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan O zbekiston Respublikasi Prezidenti
ʼ
Shavkat Mirziyoev 14 noyabrь 2019 yil Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy
hamkorlik dasturining vazirlar darajasidagi konferentsiyasida ishtirok etish
uchun Toshkent shahrida bo lib turgan Jahon bojxona tashkiloti bosh kotibi
ʼ
Kunio Mikuriyani qabul qildi.. Yangi tahrirdagi bojxona kodeksini yaratishdan
yana bir maqsadi bojxona ishiga oid qonun hujjatlarini birlashtirish, mukammal
qonuniy asosni yaratish va bugungi kunda sud-huquq tizimida olib borilayotgan
islohotlardan kelib chiqqan holda bojxona qonunchiligini takomillashtirishdir.
Chegara postlari va asbob-uskunalarni rivojlantirish guruxi qo shma
ʼ
taomillarni o tkazish bo yicha ikki tomonlama bitim bo lishini talab qilmoqda.
ʼ ʼ ʼ
Chegaradosh davlat xududida milliy qonunni qo llash, shuningdek, bitimda
ʼ
ishtirok etuvchi mamlakatlar xududida ishlayogan bojxona va boshqa
xizmatlarning yuridik xuquqi masalasi bitimning eng muxim jixati bo lishi
ʼ
lozim. Maslaxatchilarga ishtirokchi mamlakatlarga tuzish uchun maqbul
bo ladiga xalqaro bitim modelining loyixasini tayyorlash topshirildi.
ʼ
Shu ishchi guruxi BXQ a zolari bojxona xizmatlari boshliqlarining
ʼ
Toshkent uchrashuvida Qozog iston va Qirg iziston chegarasining Oqjo l-
ʼ ʼ ʼ
Qurday postlari xududida qo shma taomillar bo yicha va Korgas va Xorgas
ʼ ʼ
bojxona postlari o rtasida axborot ayirboshlash dasturini rivojlantirish bo yicha
ʼ ʼ
ikkita pilot loyixasini o tkazishni ko rib chiqish to g risida xam taklif kiritdi.
ʼ ʼ ʼ ʼ
Birinchi loyixa ma qullansa, qo shma taomillarni o tkazish imkoniyatlari
ʼ ʼ ʼ
bo yicha tadqiqot ishlarini bajarish lozim bo ladi, bu ishlarni 2021 yil
ʼ ʼ
21

boshlarigacha tugallash nazarda tutiladi. OTB vakillari sifat va miqdor
ko rsatkichlarini aniqlashda, montoring o tkazishda yordam berishlariʼ ʼ
mumkinligini tasdiqladilar. Loyixani amalga oshirishni 2021 yil baxor-yozida
boshlash taklif etildi.
12
Аxborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish bo yicha guruxi
ʼ
xam samarali ishladi. Аyirboshlash mo ljallangan axborotning tavsiya
ʼ
etiladigan ro yxati tuzib chiqildi, bu esa ma lumotlarni standartlash yo lida
ʼ ʼ ʼ
dastlabki qadam bo ladi. Tasnifnomalardan foydalanish va tovarlar kodini
ʼ
o tkazishni ishlab chiqishga doir axborot ayirboshlash to g risida bir qancha
ʼ ʼ ʼ
takliflar tayyorlandi. Аyrim mintaqalarda ishlayotgan tranzit tizimlarda АK
dasturiy ilovalarini o rganishga katta e tibor berildi. АKTa doir dasturlarni
ʼ ʼ
to laqonli amalga oshirish uchun bojxona rasmiylashtirishi chog ida qo llanish
ʼ ʼ ʼ
uchun chiziqli kodlar tizimini joriy etish zarurligiga e tibor qaratildi. Ushbu
ʼ
soxani rivojlantirishda bojxona tizimida ishlar olib borilmoqda.
O zbekiston Respublikasi DBQ rasmiy sayti 2021 yil.
ʼ
Ishtirokchi davlatlar serverlari o rtasida ma lumotlarni replikatsiyalash
ʼ ʼ
asosida xam, WEB – texnologiyadan foydalanish asosida xam axborot
12
Svinuxov V.G. «Tamojenno-tarifnoe regulirovanie VED» M:., Ekonomist 2014 g.
22

ayirboshlash imkoniyatlarini ko rib chiqish to g risidagi kelishuv guruxningʼ ʼ ʼ
muxim yutug idir. Ma lumotlarni taqdim etishning mumkin bo lgan formati
ʼ ʼ ʼ
sifatida, boshqalari bilan bir qatorda, xozir tobora ommalashib borayotgan XML
formati taklif etildi. Gurux majlislarida eksport, tranzit va razvedka
ma lumotlariga doir axborot ayirboshlashda tang joylarning borligi ko rsatib
ʼ ʼ
o tildi. Shu munosabat bilan me yoriy-ma lumot axborotlarini taxlil qilish va
ʼ ʼ ʼ
ularning mos bo lishi, bojxona amaliyotida chiziqli kodlar tizimini qo llanish
ʼ ʼ
masalalarini Bojxona xamkorligi qo mitasi АKT ishchi guruxining xar bir
ʼ
mamlakatdan mutaxassislar ishtirokidagi maxsus majlisida ko rib chiqish taklif
ʼ
qilindi.
Tranzitning soddalashtirilgan tizimlarini rivojlantirish bo yicha ishchi
ʼ
guruxi o z majlislarida Markaziy Osiyo mintaqasida, Ozarbayjon, Xitoy va
ʼ
Mo g ulistonda tranzit masalalarni muxokama qildi. Seminar ishtirokchilari
ʼ ʼ
ulardagi tranzit tizimini tartibga soluvchi me yoriy-xuquqiy baza qo yilayotgan
ʼ ʼ
talablarga mos, degan xulosaga kelishdi. Biroq shu vaqtgacha bir qancha
chigalliklar va xal qilinmagan masalalar borki, ular amaliyotda transportning
chegarada to xtab qolishiga olib kelmoqda va tashqi iqtisodiy faoliyat
ʼ
ishtirokchilarida norozilik tug dirmoqda.
ʼ
Bu muammoni muxokama qilish natijalari bo yicha yuk tashishni tartibga
ʼ
soladigan xalqaro konventsiyalarga qo shilish choralarini ko rish tavsiya etildi,
ʼ ʼ
bu esa chegarada yukldarni rasmiylashtirishning yagona tartibini ta minlash
ʼ
imkonini beradi, buning ustiga XYT taomillarini qo llashga doir qo llanma xar
ʼ ʼ
bir bojxonadan o tish punktida bor. Biroq, amaliyotda chegara yaqinidagi
ʼ
zonada o z vazifalarini bajaradigan turli idoralar konventsiya qoidalarini
ʼ
xamisha xam bir xilda amalga oshirmayotir. Shu maqsadda bojxona
xizmatlariga chegarada nazoratni amalga oshirish chog ida nazorat
ʼ
organlarining xamkorligi tartibini
23

Ishchi guruxi xozirgi vaqtda jaxon mrali tranzit tizimlarini, avvalo
Yevropa Xamjamiyati Yangi tranzit tizimi modelini o rganishning muximliginiʼ
ta kidladi.
ʼ
Seminar ishtirokchilari xozirgi vaqtda mintaqa bojxonalari o rtasida
ʼ
bo layotgan plombalar va muxrlar namunalarini ayirboshlashni tashkil etishni
ʼ
xam muxokama qildilar. Mo g uliston va XXR bojxona xizmatlaridan tashqari
ʼ ʼ
xizmatlar o zaro tan olish to g risidagi bitimga asosan joriy etilgan tranzit
ʼ ʼ ʼ
xujjatidan foydalanmoqda. Аmmo bunday xujjat mavjudligiga qaramay, ba zi
ʼ
milliy bojxonalar ichki bojxona tranziti uchun mo ljallangan xujjatlarni
ʼ
to ldirmoqdalar, bu xol tranzitni ancha qiyinlashtirmoqda.
ʼ
Tranzit xujjatlarini o zaro tan olish va ularning amalda takrorlanishini
ʼ
istisno qilish uchun Toshkent uchrashuvida kafolatlarning mintaqaviy tizimini
ishlab chiqish taklif etildi, bunday tizim tufayli transport vositalarining
chegarada to xtab turishi kamayadi, shuningdek tovarlarni vaqtida yetkazib
ʼ
bermaslik, byudjetga bojlar va soliqni to lamaslik xavfi yo qotiladi. Bu tizimini
ʼ ʼ
barpo etish va joriy qilish muammolari 2019 yil dekabrda Olmatida bo lagna
ʼ
manfaatdor taraflar – banklar, sug urta kompaniyalari, bojxona brokerlari,
ʼ
milliy savdo palatalari, transport uyushmalari ishtirokidagi seminarda
muxokama qilinadi. Osiyo taraqqiyot banki jalb etgan xalqaro ekspertga esa
bojxona organining depozit xisobvarag iga tegishli boj to lovlarini o tkazish
ʼ ʼ ʼ
yo li bilan bojlar to lanishini ta minlash to g risidagi Bitim loyixasiga ko ra,
ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ
ishtrokchi mamlakatlar bojxona xizmatlari bojxona xizmatlari o rtasida bojxona
ʼ
nazorati ostida tovarlaridan foydalanishning extimoliy variantlarini tayyorlash,
shuningdek mintaqada ulardan foydalanish imkoniyatlari to g risida batafsil
ʼ ʼ
xulosa chiqarish topshirilgan.
Kichik va o rta biznes vakillari tomonidan olib o tilayotgan tovarlarni
ʼ ʼ
bojxonada rasmiylashtirish va nazorat qilishning yagona tartibini ishlab chiqish
o tkir masala bo lib turibdi. Shu sababli seminaoda birinchi navbatda mintaqada
ʼ ʼ
yuklarni tashish me yorini standartlashtirish va bojxona xizmatlari o rtasida TIF
ʼ ʼ
24

ishtirokchilarining identifikatsiya raqamlarini ayirboshlash masalasini xal qilish
taklif etildi.
BXQ Issiqko l seminari faol, ijodiy muxitda o tdi. Unda bir qancha aniqʼ ʼ
takliflar ishlab chiqildi va mintaqada bojxona soxasini islox qilish va
zamonaviylashtirish, bojxona ma muriyatlari o rtasidagi xamkorlikni
ʼ ʼ
takomillashtirish xususida ko pgina amaliy qarorlar qabul qildi.
ʼ
Seminar vaqtida O zbekiston delegatsiyasi OTB Sharqiy va Markaziy
ʼ
Osiyo departametining moliya va savdo boshqarmasi bo limining katta
ʼ
iqtisodchisi – BXT a zolari bo lgan bojxona xizmatlari boshliqlarining
ʼ ʼ
Toshkentda o tadigan ikkinchi uchrashuvi kuratori janob Jeffri Lьyang bilan bir
ʼ
necha bor uchrashdi, bu uchrashuvlarda ayrim tashkiliy masalalar muxokama
qilindi. Xususan, unga mamlakatimiz poytaxtida Markaziy Osiyoda yagona
Oliy xarbiy bojxona instituti ochilgani javob beradigan zamonaviy texnika bilan
jixozlangani, xalqaro simpoziumlar, konferentsiyalar, seminarlar o tkazish
ʼ
uchun xamma sharoit mavjudligini aytishdi. Biz tomon rejalashtirilgan
uchrashuvni shu institutda o tkazishni taklif qildi.
ʼ
25

3. O’zbekiston Respublikasi bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati.
O’zbekiston Respublikasi bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati
deganda biz bojxona organlari tomonidan rasmiylashtirilgan import va eksport
operatsiyalarini, shuningdan organ tomonidan undirilgan boj va soliqlar
summasini, bojxona imtiyozlari qo’llanilgan tovarlar summasini iqtisodi
tahlilini tushinamiz.
Bojxona organlari chegarani kesib o'tishda to'lanishi shart bo'lgan
to'lovlarni belgilaydi. Shuningdek, ular nazoratni amalga oshirish va qo'shimcha
hujjatlarni tegishli ravishda rasmiylashtirish uchun javobgardirlar. O'rta asrlarda
tovar ayirboshlashning o'sishi turli mamlakatlar o'rtasidagi savdo faoliyatini
tartibga solish zarurati to'g'risida savol tug'dirdi. Bojxona ishi shunday rivojlana
boshladi.
Shuningdek, bojxona jarayonlarini boshqarish dengiz yuk tashish, havo
transporti, avtomobil va temir yo'l transporti sohasidagi huquqiy hujjatlarni
boshqaradi. Bojxona bojxona tranziti, eksport, import, reeksport va reimport,
vaqtincha olib kirish va olib chiqish, bojxona hududida qayta ishlash, ichki
iste'mol uchun qayta ishlashni amalga oshirishi mumkin. Bojxona organlari
bojsiz savdoni, bojxona omborini, tovarlarni davlat foydasiga yo'q qilish va
undan voz kechishni tartibga soladi va nazorat qiladi.
Har bir yuk bojxonadan o‘tayotganda ro‘yxatga olish va deklaratsiyalash,
tekshirish, bojxona to‘lovlarini to‘lash, valyuta nazorati tartib-taomillaridan
o‘tadi. Har bir sub'ekt amaldagi qonunchilikka muvofiq zarur hujjatlarni
to'ldirishi kerak.
Respublikamizda raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish jarayo-
nida korxonalarning yanada rivojlanishi bevosita ularni boshqarish
tizimiga bog‘liq. Iqtisodiyotida korxonalar faoliyatini samarali bosh-
qarish uchun esa ular faoliyatini muttasil o‘rganib, tahlil qilib turish kun
tartibidagi asosiy masalalardan biri bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchun
ham barcha boshqaruv bo‘g‘inlarida iqtisodiy tahlil muhim ahamiyatga
26

ega. Chunki iqtisodiy tahlil vositasida axborotlar hamda ma’lumotlar
o‘rganilib, qayta ishlanib jamiyat hamda alohida olingan korxonalarning
faoliyati tezkorlik bilan yo‘lga solib turiladi.
Fan-texnika yangiliklari asosida ishlab chiqarishni yangi texnika
hamda texnologiya bilan ta’minlash, modernizatsiya qilingan ishlab
chiqarish imkoniyatlaridan jadal foydalanish, boshqaruv tizimini, xo‘-
jalik mexanizmini zamonaviy usullar hamda yangi innovatsion g‘oyalar
bilan takomillashtirish negizida iqtisodiyotni rivojlantirish hamda shu
asosda xalqimizning farovonligini yanada yuksaltirish hozirgi davrda
oldimizda turgan dolzarb vazifalardir. Bu vazifalarni muvaffaqiyatli
bajarish uchun sanoat korxonalarining faoliyatini har tomonlama hamda
muntazam tarzda iqtisodiy tahlil qilish zarur Shu boisdan ushbu rejada bir
bojxona organi faoliyatini iqtisodiy tahlilini ko’rib chiqamiz.
Iqtisodiy tahlil sanoat korxonalarini boshqarish tizimida oraliq
bosqichni egallaydi. Shu joyda boshqarish jarayonidagi asosiy uch
bosqichni alohida ko‘rsatib o‘tish maqsadga muvofiq hisoblanadi:
1. Axborotlarni (ma’lumotlarni) to‘plash va tayyorlash.
2. Obyektning holatini iqtisodiy tahlil qilish va uning natijalari
asosida takliflar kiritish.
3. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish.
Ko‘rinib turibdiki, qabul qilingan qarorlarning samarasi va sifati
tahlilning o‘z vaqtida hamda tezkorlik bilan o‘tkazilishiga ko‘p jihatdan
bog‘liq. Bu yerda asosiy vazifa ana shu uch bosqichni bir-biri bilan
uzviy ravishda uyg‘unlashtirish hisoblanadi.
Yuqorilardagidan xulosa qilib bojxona organi iqtisodiy tahlilini amalga
oshiradigan bo’lsak.
27

3-jadval
Rasmiylashtirilgan bojxona yuk deklaratsiyalari soni to‘g‘risida ma’lumot
(2022 yil yanvar oyi holatiga) 13
Hududiy boshqarma Jami Import Eksport
Jami 430080 285925 144155
Toshkent-Aero"
IBK 27075 24446 2629
Andijon viloyati 26422 1 2619 13803
Buxoro viloyati 18844 13679 5165
Jizzax viloyati 5708 2436 3272
Qashqadaryo
viloyati 11157 5336 5821
Navoiy viloyati 10084 5478 4606
Namangan viloyati 14571 7975 6596
Samarqand viloyati 24348 15386 8962
Surxondaryo
viloyati 10741 7728 3013
Sirdaryo viloyati 9249 3652 5597
13
https://data.egov.uz/organizations/84
28

Hududiy boshqarma Jami Import Eksport
Toshkent shahar 153121 132519 20602
Toshkent viloyati 68907 33312 35595
Farg‘ona viloyati 29553 13760 15793
Xorazm viloyati 6824 4558 2266
Qoraqalpog‘iston
Respublikasi 13476 3041 10435
Tadqiqot ishining 1-jadvalini ko`radigan bo`lsak yuqoridagi statistic
ma`lumotlar shuni ko`rsatadiki, import holati bo`yicha eng yuqori ko`rsatkichni
Toshkent shahar hududiy boshqarmasi ko`rsatmoqda, eksport holati bo`yicha
esa Toshkent viloyati hududiy boshqarmasiga to`g`ri kelmoqda.
4-jadval
Eksport rasmiylashtiruvi uchun sarflangan vaqt bo‘yicha postlar
reytingi
Bojxona posti
nomi Sarflangan vaqt
"Чет эл
ваколатхоналари"
ТИФ 00:09:28
"Қоракўл" ТИФ 00:17:38
"Назарбек" ТИФ 00:18:17
29

Bojxona posti
nomi Sarflangan vaqt
"Асака" ТИФ 00:24:49
"Чирчиқ" ТИФ 00:25:11
"Бекобод" ТИФ 00:27:35
"Насаф" ТИФ 00:28:14
"Зарафшон" ТИФ 00:28:25
"Ғиждувон" ТИФ 00:29:46
Yuqorida ko`rsatib o`tilgan jadvalimiz (2-jadval)da eksport
rasmiylashtiruvi uchun sarflangan vaqt bo‘yicha postlar reytingi keltiririb
o`tilgan. Bu esa bizning bojxona postlaridagi yaratilgan qulayliklarni ko`rsatib
beradi. Jadvaldan ko`rishimiz mumkinki, eksport rasmiyalashiruvi uchun eng
kam vaqt sarflagan bojxona posti bu – “Chet el vakolatxonalari” TIF, eng ko`p
vaqt sarflagan bojxona posti “G`ijduvon” TIF ko`rsatilmoqda.
Tovarlar bojxonada elektron shaklda rasmiylashtirilmoqda
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 29-dekabrdagi
370-sonli qarori ijrosini ta’minlash, tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilariga
qulayliklar yaratish maqsadida DBQ tomonidan «Elektron dek-laratsiyalash»
avtomatlashtirilgan axborot tizimi ishlab chiqildi va amaliyotga joriy etildi.
Ushbu tizim TIF qatnashchilariga bir qator afzalliklar beradi. Jumladan:
 elektron deklaratsiyalash jarayonida tadbirkorlik subyekti bojxona
postidan uzoq masofada bo‘lishidan qat’iy nazar, internet tarmog‘i orqali
amalga oshirish imkoniyatiga ega;
30

 deklarant o‘z ish joyida o‘tirib, bir necha bojxona postlari bilan tovarlarni
deklaratsiyalashi mumkin;
 TIF qatnashchilarining kerakli bojxona protseduralari bilan bog‘liq
bo‘lgan vaqti va moddiy xarajatlari qisqaradi. «Elektron deklaratsiyalash»
tizimi 2012-yil 31-dekabrdan www.customs.uz
DBQ saytiga interaktiv xizmati sifatida joylashtirildi hamda 2013-yil 1-
yanvardan boshlab tatbiq etildi. Olib borilgan ishlar natijasida, 2013-yilda jami
bojxona yuk deklaratsiyalarining 39,2 foizi elektron tarzda taqdim etilgan
bo‘lsa, 2015-yilda esa bu ko‘rsatkich 99,95 foizni tashkil etdi.
AKT ning bojxona sohasida faol qo ’ llanishi hamda olib borilayotgan
boshqa islohatlar natijasida , bojxona sohasi ko ’ plab yutuqlarga erishdi . Aynan
kontrabanda holatlarini aniqlash borasida erishilgan natijalar ta (4- jadval )
5- jadval
2019 yil davomida davlat bojxona xizmati organlari faoliyatiga doir
asosiy ko ‘ rsatkichlar va statistik ma ’ lumotlar . 14
№ Faoliyatga doir muhim yo`nalishlar Statistik raqamlar
1 Davlat byudjetiga undirilgan bojxona
to’lovlari 4,8 trln. So’m
2 Bojxona to’lovlaridan qo’llanilgan
imtiyozlar 8,7 trln. So’m
3 Qo’shimcha hisoblangan bojxona
to’lovlari miqdori 54,8 mlrd. So’m
4 Eksport bojxona rasmiylashtiruviga
sarflangan o’rtacha vaqt 53 daqiqa
14
http://www.customs.uz/ru/lists/view/134 Bojxona qo’mitasining rasmiy sayti.
31

5 Import bojxona rasmiylashtiruviga
sarflangan o’rtacha vaqt 3 soat 36 minut
6 Kontrabanda va bojxona qonunchiligi
buzilishiga oid aniqlangan holatlar va
ushlab qolingan tovarlar 3557 ta holatda 69,1 mlrd
so’mlik Tovar
7 Aniqlangan giyohvandlik vositalari
miqdori 110 ta holatda 21,6 kg
8 Aniqlangan psixotrop moddalar miqdori 17 holatda 1551 dona
9 Aniqlangan qurol-yarog’lar miqdori 11 ta qurol
10 Aniqlangan ta’qiqlangan diniy
mazmundagi materiallar soni 1012 dona
11 Joriy yilning 1-choragi davomida joriy
qilingan axborot tizimlari va interaktiv
xizmatlar soni 52 ta axborot tizimi, 17 ta
interaktiv xizmati
12 O’tkazilgan bojxona ekspertizalari soni va
natijada qo’shimcha hisoblangan bojxona
to’lovlari miqdori 1045 ta ekspertiza
natijasida 19 mlrd.
217mln. So’m
2019 yilda “ Kontrabanda va bojxona qonunchiligi buzilishiga oid aniqlangan
holatlar va ushlab qolingan tovarlar” soni 3557 15
holatni tashkil qilgan bo’lsa bu
ko’rsatkich 2018 yilda 4026 holatni tashkil qilgan.
15
http://www.customs.uz/ru/lists/view/134 Bojxona qo’mitasining rasmiy sayti.
32

4 O‘zbekistonda so‘ngi yillarda bojxona tizimida qo’llanilayotgan
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari.
Mamlakatimizda tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada rivojlantirish va
tadbirkorlarga keng qulayliklar yaratishga katta e’tibor berilmoqda. Jumladan,
bojxona nazorati va rasmiylashtiruvi jarayonlarini yanada takomillashtirish va
shaffoflashtirish maqsadida sohaga axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
(AKT)ni joriy etish, Internet tarmog‘i orqali turli interaktiv xizmatlar ko‘rsatish
ko‘lami tobora ortib bormoqda.
Bojxona sohasida so‘nggi o‘n yilga nazar solsak, sohaga axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilishga doir o‘nlab muhim hujjatlar,
xususan, Prezidentimizning Farmon va Qarorlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari
qabul qilinyapti-ki, bu bilan hech ikkilanmasdan bojxona xizmatini
zamonaviylashtirish, bojxona nazorati va rasmiylashtiruvi jarayonlarini yanada
soddalashtirish davlatimiz siyosati darajasiga ko‘tarilmoqda deyish mumkin.
Bojxona tizimiga axborot texnologiyalarini jalb etish zarurati quyidagi
ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi: Bir tomondan, respublikamizning tashqi
iqtisodiy aloqalari kengayishi evaziga chegaralarimiz orqali harakatlanayotgan
tovar va transport vositalari sonining ham oshib borishi bojxona organlari
faoliyatini soddalashtirishni talab etsa, ikkinchi tomondan, respublikamiz
iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda bojxona organlariga yuklatilgan vazifalar
bojxona nazoratining yangi shakl va uslublarini tatbiq etish hisobiga, bojxona
nazorati samaradorligini yanada oshirishni taqozo etadi. Xalqaro andozalar
nuqtai nazaridan qaraganda, bojxona organlari faoliyati samaradorligini
aniqlashning asosiy me’yorlaridan biri bo‘lib, bojxona rasmiylashtiruvi va
nazoratiga ketgan vaqt hisoblanadi. Bu vaqtni qisqartirishdagi eng muhim
omillardan biri esa bu bojxona nazorati va rasmiylashtiruvi jarayonlariga
zamonaviy axborot texnologiyalari va dasturlarini joriy qilishdir.
Bojxona sohasiga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilish
bojxona organlarining yagona axborot uzatish tarmog‘ini va yagona
33

avtomatlashtirilgan axborot tizimini, ma’lumotlar xavfsizligi va ularni
muhofaza qilish tizimini yaratish hamda bojxona komplekslari va postlarini
zamonaviy bojxona nazorati texnik vositalari bilan ta’minlash yo‘nalishida
amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda DBQ rasmiy veb-sayti www.customs.uz
orqali 9ta interaktiv xizmatlar va Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali
my.gov.uz orqali 10ta interaktiv xizmatlar aholi va tashqi iqtisodiy faoliyat
ishtirokchilari uchun ko‘rsatilib kelinmoqda. Ko‘rsatilayotgan interaktiv
xizmatlar tadbirkorlik subyektlari va fuqarolarimizga vaqtni tejash, qog‘oz
xarajatlarini kamaytirish, bojxona organlariga bormasdan o‘z ish joylaridan
Internet orqali kerakli ma’lumotlarni olish hamda rasmiylashtirish va shu kabi
bir qancha qulayliklar yaratib kelmoqda.
Tovarlar bojxonada elektron shaklda rasmiylashtirilmoqda
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 29-dekabrdagi
370-sonli qarori ijrosini ta’minlash, tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilariga
qulayliklar yaratish maqsadida DBQ tomonidan «Elektron dek-laratsiyalash»
avtomatlashtirilgan axborot tizimi ishlab chiqildi va amaliyotga joriy etildi.
Ushbu tizim TIF qatnashchilariga bir qator afzalliklar beradi. Jumladan:
 elektron deklaratsiyalash jarayonida tadbirkorlik subyekti bojxona
postidan uzoq masofada bo‘lishidan qat’iy nazar, internet tarmog‘i
orqali amalga oshirish imkoniyatiga ega;
 deklarant o‘z ish joyida o‘tirib, bir necha bojxona postlari bilan
tovarlarni deklaratsiyalashi mumkin;
 TIF qatnashchilarining kerakli bojxona protseduralari bilan bog‘liq
bo‘lgan vaqti va moddiy xarajatlari qisqaradi. «Elektron
deklaratsiyalash» tizimi 2012-yil 31-dekabrdan www.customs.uz
DBQ saytiga interaktiv xizmati sifatida joylashtirildi hamda 2013-yil 1-
yanvardan boshlab tatbiq etildi. Olib borilgan ishlar natijasida, 2013-yilda jami
bojxona yuk deklaratsiyalarining 39,2 foizi elektron tarzda taqdim etilgan
bo‘lsa, 2015-yilda esa bu ko‘rsatkich 99,95 foizni tashkil etdi.
34

6-rasm.
O’zbekiston Respublikasi Bojxona qo’mitasi electron xizmatlar sayti.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 7-apreldagi PF-4609-
sonli Farmoni bilan tadbirkorlik subyektlari tomonidan tashqi savdo
shartnomalarni banklarda ro‘yxatdan o‘tkazish amaliyoti bekor qilinib,
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki, Davlat bojxona qo‘mitasi, Davlat
soliq qo‘mitasi va Axborot texnolo-giyalari va kommunikatsiyalarini
rivojlantirish vazirligiga shartnomalarni elektron ro‘yxatdan o‘tkazish interaktiv
xizmatini yaratish vazifasi yuklatilgan edi. Mazkur topshiriq ijrosini ta’minlash
maqsadida tadbirkorlik subyektlari tomonidan Davlat interaktiv xizmatlari
portali orqali tashqi savdo shartnomalarini taqdim etilganda, uni bojxona
organlari axborot tizimlarida qabul qilish imkoniyati yaratildi. Endilikda
tadbirkorlik faoliyati subyektlari tashqi savdo kontraktlari bo‘yicha
ma’lumotlarni elektron shaklda Interaktiv davlat xizmatlari yagona portali
orqali «Tashqi savdo operatsiyalari yagona elektron avtomatlashgan axborot
tizimi»ga elektron raqamli imzodan foydalangan holda ro‘yxatdan o‘tkazishlari
mumkin. Mazkur xizmat 2014-yil 1-sentabrdan amaliyotga kiritilib, o‘sha yil
35

yakuniga qadar 40% kontraktlar va ularga tegishli hujjatlar elektron tarzda
qabul qilingan edi. 2015-yilda esa «Tashqi savdo operatsiyalari yagona elektron
avtomatlashgan axborot tizimi» orqali 50 mingdan ortiq shartnomalar qabul
qilingan va bu jami ko‘rsatkichning 75 foizini tashkil qilgan.
«Bojxona» axborot tizimlari kompleksi — barchasi bir nuqtada
Davlat bojxona qo‘mitasi tomonidan «Bojxona» axborot tizimlari
kompleksini ishga tushirish yuzasidan ishlar yakunlandi. Ta’kidlash joizki,
«Bojxona» axborot tizimlari kompleksi uning tarkibiga kiruvchi «Avto»,
«Temir yo‘l», «Bojxona to‘lovlari», va «Bojxona ombori» ma’lumotlarini
shakllantirish hamda Milliy axborot tizimiga uzatishni ko‘zda tutadi. Uning
asosiy funksiyalari tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilari avtotransport
vositalari (davlat raqami bo‘yicha), temir yo‘l transport vositalari (vagon va
konteynerlar raqami bo‘yicha) O‘zbekiston Respublikasi hududiga qaysi
bojxona posti orqali va qaysi sanada kirganligi, bojxona postiga qachon yetib
borganligi va chiqib ketganligi to‘g‘risida ma’lumotlar olish imkoniyatini
beradi. Bundan tashqari, TIF qatnashchilari tomonidan ushbu tizim orqali
tovarlarning bojxona to‘lovlari bo‘yicha on-layn tarzda o‘zaro hisob-kitoblar
solishtirma dalolatnomasini ko‘rish va chop etish imkonini beradi. «Bojxona
ombori» dasturi orqali esa bojxona omborlari ro‘yxati bilan tanishish mumkin.
Bunda bojxona ombori nomi, manzili, litsenziya raqami, litsenziya berilgan
vaqti, litsenziyaning amal qilish muddati hamda bojxona ombori turi
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni olish imkoniyatiga ega bo‘ldilar.
Xalqaro hamkorlikning samarasi
Bugungi kunda tadbirkorlik subyektlariga yanada qulayliklar yaratish va
bojxona rasmiylashtiruvi jarayonlarining shaffofligini ta’minlash yo‘nalishida
bojxona organlariga zamonaviy texnologiyalarni keng joriy etish bo‘yicha bir
qator loyihalar ustida ish olib borilmoqda. Shunday loyihalardan biri
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 18-avgustdagi «Koreya
Respublikasi hukumatining «Uyg‘unlashgan «Yagona oyna» bojxona axborot
36

tizimini tatbiq etish orqali bojxona xizmatini modernizatsiyalash» loyihasini
amalga oshirishga mo‘ljallangan grantidan samarali foydalanishni ta’minlash
chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-2224-son Qarori asosida ishlab chiqilayotgan
bojxona organlarining «Yagona oyna» axborot tizimi hisoblanadi. Mazkur tizim
ishga tushirilishi natijasida, tadbirkorlik subyektlariga o‘z ofislaridan chiqmay
turib, bojxona rasmiylashtiruvi uchun zarur bo‘lgan barcha turdagi
ruxsatnomalar, sertifikatlar hamda litsenziyalarga elektron buyurtma berishi va
ularni vakolatli vazirlik yoki idoralardan elektron shaklda qabul qilib olishi
uchun to‘liq imkoniyat yaratiladi.
Ma’lumki, Vazirlar Mahkamasining 2015-yil 30-oktabrdagi 307-son qarori
bilan tashuvchilarga, bojxona brokerlariga yoki boshqa manfaatdor shaxslarga
2015-yil 1-dekabridan boshlab, yana bir yengillik va imkoniyat joriy qilingan
edi. Unga muvofiq tashuvchilarga, bojxona brokerlariga yoki boshqa
manfaatdor shaxslarga 2015-yil 1-dekabrdan boshlab avtomobil transportida
O‘zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali (shu jumladan, tranzit
shartlarida) o‘tkaziladigan tovarlar va transport vositalari to‘g‘risida davlat
bojxona xizmati organlarini elektron tarzda oldindan xabardor qilishni amalga
oshirish huquqi berildi. Bu esa avtomobil transportida O‘zbekiston
Respublikasining bojxona chegarasi orqali o‘tkaziladigan tovarlar va transport
vositalarini bojxonada rasmiylashtirishni yanada takomillashtirish va
rasmiylashtirish vaqtini qisqartirish, shuningdek, ular to‘g‘risidagi
axborotlarning ishonchliligini oshirishga xizmat qiladi. Mazkur qaror bilan
avtomobil transportida O‘zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali
o‘tkaziladigan tovarlar va transport vositalari to‘g‘risida elektron tarzda
oldindan xabardor qilishda davlat bojxona xizmati organlariga taqdim etiladigan
ma’lumotlar ro‘yxati hamda davlat bojxona xizmati organlarini elektron tarzda
oldindan xabardor qilish tartibotlarini amalga oshirish sxemasi ham tasdiqlandi.
Elektron tarzda oldindan xabardor qilishda davlat bojxona xizmati
organlariga taqdim etiladigan ma’lumotlar ro‘yxatiga 11 turdagi ma’lumotlar
37

kiritilgan. Endilikda manfaatdor shaxslar avtomobil transportida O‘zbekiston
Respublikasining bojxona chegarasi orqali o‘tkaziladigan tovarlar va transport
vositalari to‘g‘risida elektron tarzda oldindan xabardor qilishda davlat bojxona
xizmati organlariga taqdim etiladigan ma’lumotlarni davlat boj-xona xizmati
organlariga taqdim etishning avtomatlashtirilgan tizimiga jahon Internet axborot
tarmog‘i vositasida avtomobil transportida O‘zbekiston Respublikasining
bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalari o‘tkazilgungacha yoki
o‘tkazilish vaqtida jo‘natishlari mumkin. Agar elektron tarzda oldindan berilgan
axborotlar tovar bilan birga yuboriladigan hujjatlarda ko‘rsatilgan
ma’lumotlarga muvofiq bo‘lmagan taqdirda, manfaatdor shaxslar mazkur
axborotlarni tizimga O‘zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali
tovarlar va transport vositalarini o‘tkazish vaqtida jo‘natishlari mumkin.
Axborotlar elektron tarzda oldindan berilsa va ular tovar bilan birga taqdim
etiladigan hujjatlarda ko‘rsatilgan ma’lumotlarga muvofiq bo‘lsa, u holda
bojxona nazorati va rasmiylashtirish bir soat mobaynida amalga oshiriladi.
Yangi sayt, yangi imkoniyatlar .Bojxona organlari faoliyatini xalqaro
tarmoqda yoritishda ma’lumotlarning tezkorligi, sifati va davriyligini
ta’minlash, bojxona sohasiga doir axborotlarni taqdim etishda samarali usullarni
joriy etish, internet foydalanuvchilari, xususan, tashqi iqtisodiy faoliyat
ishtirokchilari uchun xalqaro tarmoqda o‘zlariga tegishli axborotlarni qisqa
fursatda va qulay tarzda, qo‘lga kiritish maqsadida 2015-yilning 1-avgustdan
boshlab, Davlat bojxona qo‘mitasi Internet tarmog‘ida yangi takomillashtirilgan
veb-saytini ishga tushirdi. Sayt 8ta bo‘limda 120dan ortiq sahifalarda
axborotlarni taqdim qilib, tat navigatsiya orqali foydalanuvchi o‘ziga kerakli
axborotni sanoqli soniyalarda topishi mumkin. Bunda axborotlarning turi,
yo‘nalishi va eng muhimi kimga mo‘ljallangani alohida inobatga olingan. Sayt
orqali 9 turdagi tatisti xizmatlar ko‘rsatiladi va 19 turdagi ochiq ma’lumotlar
taqdim etib kelinmoqda.
38

Tadbirkorning shaxsiy kabineti — endi virtual tarzda
Davlat bojxona qo‘mitasi veb-saytining «Tadbirkorning shaxsiy kabineti»
interaktiv xizmati orqali TIF qatnashchilari uchun qo‘shimcha 10 turdagi
interaktiv xizmatlar ko‘rsatib kelinmoqda. Ushbu xizmatlar orqali tadbirkorlar
tatisti raqamli imzosi orqali o‘zlariga tegishli bo‘lgan barcha ma’lumotlarni
olishlari, bojxona rasmiylashtiruvi jarayonini Internet orqali nazorat qilishlari
mumkin. Xususan, «Tadbirkorning shaxsiy kabineti» interaktiv xizmati
doirasida taqdim etilgan deklaratsiyani bojxona axborot tizimga qabul qilish,
ro‘yxatga olish va rasmiylashtirish muddatlarini nazorat qilish imkoniyatlari
shular jumlasiga kiradi.
Yo‘lovchi bojxona deklaratsiyasi — Internetda
Chegara bojxona postlaridan o‘tayotgan fuqarolar uchun yo‘lovchi bojxona
deklaratsiyasini chegara-bojxona postlariga kelishdan oldin Internet tarmog‘i
orqali yuklab olish, tatisti tarzda to‘ldirish hamda chop etish imkoniyatlari
yaratildi. Hozirgi kunda ushbu xizmatni interfaol tarzda amalga oshirish
yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va
kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi huzuridagi «Elektron hukumat»
tizimini rivojlantirish markazi hamkorligida muayyan ishlar davom
ettirilmoqda. O‘zbekiston Respublikasiga kirib kelayotgan yoki chiqib
ketayotgan jismoniy shaxslar endi yo‘lovchi bojxona deklaratsiyasini Davlat
bojxona qo‘mitasi veb-saytidan ko‘chirib olishlari mumkin. Ushbu interaktiv
xizmatni joriy etish quyidagi qulayliklarni yaratadi:
 jismoniy shaxslar yo‘lovchi bojxona deklaratsiyasini kompyuter
yordamida o‘zlariga qulay bo‘lgan vaqtda va bojxona postidan tashqarida
(ofis, ish joyi yoki uyda) istalgan joyda to‘ldirishlari mumkin;
 jismoniy shaxslar bojxona postlaridagi yo‘lovchi deklaratsiyalarni
to‘ldirish ustunlarida navbat kutish, o‘zlari tanlagan tildagi blankalarni
izlash kabi juz’iy muammolarga duch kelishmaydi hamda vaqti tejaladi;
39

 yo‘lovchi bojxona deklaratsiyasini elektron shaklda to‘ldirish
vaqtida yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklarni o‘sha vaqtning o‘zida
tuzatish imkoniyati mavjud. Jismoniy shaxslar yo‘lovchi bojxona
deklaratsiyasi blankasini ko‘chirib olish va to‘ldirishdan avval O‘zbekiston
Respublikasi Adliya vazirligida 2014-yil 5-avgustda 2606-son bilan
ro‘yxatga olingan «Yo‘lovchi bojxona deklaratsiyasini to‘ldirish va
rasmiylashtirish tartibi to‘g‘risidagi Yo‘riqnoma» bilan sayt orqali tanishib
chiqishlari mumkin.
AKT ning bojxona sohasida faol qo ’ llanishi hamda olib borilayotgan
boshqa islohatlar natijasida , bojxona sohasi ko ’ plab yutuqlarga erishdi . Aynan
kontrabanda holatlarini aniqlash borasida erishilgan natijalar tat (4- jadval )
7- jadval
2019 yil davomida davlat bojxona xizmati organlari faoliyatiga doir asosiy
ko ‘ rsatkichlar va statistik ma ’ lumotlar . 16
т/р/№/ Faoliyatga doir muhum yo’nalishlar Statistik raqamlar
1. Davlat byudjetiga undirilgan bojxona to’lovlari/ 4,8 trln. So’m/
2. Bojxona to’lovlaridan qo’llanilgan imtiyozlar/ 8,7 trln. So’m/
3. Qo’shimcha hisoblangan bojxona to’lovlari miqdori/ 54,8 mlrd. So’m/
4. Eksport bojxona rasmiylashtiruviga sarflangan o’rtacha
vaqt/ 53 daqiqa/
5. Import bojxona rasmiylashtiruviga sarflangan o’rtacha
vaqt/ 3 soat 36 minut/
6. Kontrabanda va bojxona qonunchiligi buzilishiga oid
aniqlangan holatlar va ushlab qolingan tovarlar/ 3557 ta holatda 69,1 mlrd
so’mlik Tovar/.
7. Aniqlangan giyohvandlik vositalari miqdori/ 110 ta holatda 21,6 kg/
8. Aniqlangan psixotrop moddalar miqdori/ 17 holatda 1551 dona/
9. Aniqlangan qurol-yarog’lar miqdori/ 11 ta qurol/
10. Aniqlangan ta’qiqlangan diniy mazmundagi materiallar
soni/ 1012 dona/
11. Joriy yilning 1-choragi davomida joriy qilingan axborot
tizimlari va interaktiv xizmatlar soni/ 52 ta axborot tizimi, 17 ta
interaktiv xizmati/
12. O’tkazilgan bojxona ekspertizalari soni va natijada
qo’shimcha hisoblangan bojxona to’lovlari miqdori/ 1045 ta ekspertiza natijasida
19 mlrd. 217 mln. So’m/
16
http://www.customs.uz/ru/lists/view/134 Bojxona qo’mitasining rasmiy sayti.
40

2019 yilda “ Kontrabanda va bojxona qonunchiligi buzilishiga oid
aniqlangan holatlar va ushlab qolingan tovarlar ” soni 3557 17
holatni tashkil
qilgan bo ’ lsa bu ko ’ rsatkich 2018 yilda 4026 holatni tashkil qilgan .
17
http://www.customs.uz/ru/lists/view/134 Bojxona qo’mitasining rasmiy sayti.
41

XULOSA
Ilmiy izlanishlar natijalarini taxlil qilish shuni ko ʼ rsatadiki , Davlat bojxona
qo ʼ mitasi xodimlari o ʼ zlarining xorijiy mamlakatlar bojxona xizmati va xalqaro
bojxona ma ʼ muriyatlari raxbarlari va xalqaro tashkilot vakillari bilan o ʼ tkazgan
uchrashuv va suxbatlari davomida , suxbatdoshlarga mustaqillik yillarida
mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy - iqtisodiy isloxotlar , bojxona
tizimining faoliyati , jumladan , korruptsiya , uyushgan jinoyatchilik , giyoxvand
moddalar , qurol - yarog ʼ xamda o ʼ q - dorilar bilan g ʼ ayriqonuniy tijorat qilishga
qarshi kurash , O ʼ zbekiston bojxona tizimi oldida turgan asosiy vazifalar va
ustuvor yo ʼ nalishlar , Davlat bojxona qo ʼ mitasining respublika bojxona
siyosatini ishlab chiqish va xayotga tadbiq etish , mamlakatning iqtisodiy
xavfsizligini ta ʼ minlash , bojxona ishlarini amalga oshirishda jismoniy va
yuridik shaxslarning xuquq va manfaatlarini ximoya qilish , respublika bojxona
chegaralarida bojxona nazoratini ta ʼ minlash masalalari borasida ma ʼ lumot berib
boradilar .
Bugungi kunda O ʼ zbekiston Respublikasi xukumati JSTga a ʼ zo bo ʼ lib
kirishni jahon iqtisodiy xamjamiyatiga integratsiyalashuvning asosiy
shakllaridan biri sifatida qarab kelmoqda va mazkur tashkilotga teng xuquqli
a ʼ zo bo ʼ lib kirish borasida dadil qadamlar tashlanmoqda . JSTga a ʼ zo bo ʼ lib
kirish mamlakat tashqi iqtisodiy siyosatning eng ustuvor yo ʼ nalishlaridan biriga
aylanib bormoqda . Xalqaro tajribaga muvofiq , JSTga a ʼ zo bo ʼ lish uzoq
muddatli istiqbollarda xar qanday milliy iqtisodiyot rivojiga ijobiy ta ʼ sir
ko ʼ rsatadi , biroq qisqa muddatli istiqbollarda u milliy xo ʼ jalik taraqqiyoti uchun
ayrim muammolarni xam yuzaga keltirishi mumkin . Eksportni
rag ʼ batlantiruvchi siyosat olib boradigan mamlakatlar JSTga a ʼ zo bo ʼ lishdan
nafaqat uzoq muddatli istiqbollarda , balki qisqa muddatli istiqbollarda xam kata
foyda ko ʼ radilar . Bunga qarama - qarshi o ʼ laroq , import o ʼ rnini bosuvchi siyosat
olib boruvchi mamlakatlar JSTga a ʼ zo bo ʼ lishdan uzoq muddatli istiqbollarda
manfaat ko ʼ rsalarda , qisqa muddatli istiqbollarda ular iqtisodiy jixatdan ma ʼ lum
42

darajada zarar ko ʼ rishlari xam mumkindir . Ko ʼ pchilik mamlakatlar o ʼ zi ishlab
chiqargan maxsulotlarining xalqaro bozorlarda ayirboshlashni yaxshilash
maqsadida ularni xalqaro standart talablariga moslashtirishga xarakat qiladilar .
O ʼ zbekistonda xam tashqi savdo faoliyatini boshqarishda bir qator iqtisodiy
dastaklardan va bu dastaklarni xayotga tadbiq etuvchi davlat organlari
xizmatidan foydalaniladi .
Bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati va uni samaradorligini oshirish
mamlakatimiz hamda jamiyatimiz uchun juda ahamiyat kasb etuvchi
yo’nalishlardan biri. Bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati va uni
samaradorligini oshirish bo’yicha hozirgi kunda Respublikamizda bir qancha
ishlar olib borilmoqda ularga qo’shimcha ravishda quyidagilarni taklif qilaman:
 Bojxona organlarining iqtisodiy faoliyati va uni samaradorligini
oshirish ning eng samarali yo’llaridan biri, import va eksportga bo’lgan talabni
o’rganib ularning qonuniy aylanmasini to’g’ri yo’lga qo’yish;
 Bojxona to’lovlarini va bojxona bojlari stavkasini minimallashtirish o’z-
o’zidan kontrabandaga bo’lgan talabni kamaytiradi, chunki kontrabandaning
asosiy maqsadlaridan biri to’lovlardan qochishdir;
 Xalqaro hamkorlikni kuchaytirish. Mamlakatimiz Afg’oniston
Respublikasi bilan qo’shni ekanligi tufayli, kontrabanda sodir etilish ehtimoli
yuqori davlatlar qatoriga kiradi. Bunga qarshi Xalqaro hamkorlkni kuchaytirish
muammoga qisman yechim bo’la oladi;
 Kontrabandaga qarshi qonunchilikni ko’rib chiqish, kontarabandaning
yangi turlari bo’yicha amaldagi qonunchilikka o’zgartirishlar kiritish. Xususan
“valyuta kontrabandasi” va “inson kontrabandasi” tushinchalariga izohlar
keltirish;
 Xalqaro tashkilotlarga a’zolik masalasida chuqur tahlillar olib brogan
holda qaror qabul qilish. JST kabi tashkilotlarga a’zo bo’lishning ijobiy
natijalari bilan birga salbiy jihatlari ham mavjud bo’lib, ularning bojxona
sohasida sodir etiladigan jinoyatlarga qanchalik tasir etishini o’rganish;
43

Xulosa o’rnida yana shuni ta’kidlash lozimki, yildan-yilga texnika-
texnologiya takomillashar ekan, jinoyatni sodir etish va uni yashirishning
zamonaviy usullari kelib chiqadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning «Buyuk
kelajakni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz.» Tosh.:
“O’zbekiston”, 2017.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 24 noyabrlagi
“Bojxona ma'murchiligini takomillashtirish va O‘zbekiston Respublikasi davlat
bojxona xizmati organlari faoliyati samaradorligini oshirish bo‘yicha
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-5582-son Farmoni.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 5iyundagi “Bojxona
ma'muriyatchiligini isloh etish va O‘zbekiston Respublikasi davlat bojxona
xizmati organlari faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi PF-6005-son
Farmoni.
4. O‘zbekiston Respublikasi qonunlari.
5. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. T.: O‘zbekiston, 2014 yil.
6. O‘zbekiston Respublikasining Bojxona Kodeksi. T.: Adolat, 2016y.
7. O‘zbekiston Respublikasining «Bojxona xizmati to‘g‘risida»gi qonuni.
T.: Iqtisodiyot va xuquq dunyosi 1997 y.
8. Mamatov M. Milliy iqtisodiyotga xorijiy investisiyalarni jalb qilishning
nazariy asoslari, Iqtisodiyot va ta'lim, 2011 y., № 4.
9. O‘zbekiston iqtisodiy axborotnomasi, 2017-2020 y., № 1-№12
Internet saytlari .
10. http://www. wto. org
11. www.review.uz – “Ekonomicheskoe obozrenie” jurnalining rasmiy sayti
12. www.vip.lenta.ru – Internet nashriyoti
13. http//www. c ustoms.ru –O‘zbekiston Respublikasi DBQ sayti
44

14. www.omad.uz – Biznes rivoji uchun axborot
portali. www.internetindicators.com – Иқтисодий индикаторлар Интернет
веб-сайти.
15. www.economyworld.com – Ахборот Технологиялари Асосацияси
веб-сайти.
45

Bojxona tamoyillarini soddalashtirishda xalqaro bojxona hamkorligini tutgan o’rni

Купить