Dokument ma'lumotlari

Narxi 12000UZS
Hajmi 153.3KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 20 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

9 Sotish

Bola shaxsidagi nizolarning maktab ta’limiga moslashishga ta’siri

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ 1 Mavzu: Bola shaxsidagi nizolarning maktab ta’limiga moslashishga ta’siri Mundarija Kirish…………………………………………………………………………...….2 I BOB. Oilaviy nizolarning bola psixo-fiziologik rivojlanishidagi salbiy oqibatlari ………………………………………………………………...…4 1.1. Oiladagi ota-ona va bola nizolari………………………………………....…...4 1.2. Oilada bolalarni tarbiyalashning psixologik usullari…………………………13 II BOB. Bola shaxsidagi nizolarning maktab ta’limi ta’siri va nizolarni hal qilish usullari…………………………………………………………………………….19 2.1. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolarning maktab ta’limi ta’siri va nizolarni hal qilish usullari………………………………………………………………….19 2.2. Mojarolar paytida bolalarni qanday tinchlantirish usullari…………………...22 Xulosa………………………………………………………………………….….28 Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………………..29 2 Kirish Mavzuning dolzarbligi: Shak-shubhasiz, ota-ona, oila, mahalla, maktablar bolalar tarbiyasida muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi kunda bolani chiroyli odob-axloqli, ilmli, tarbiyali qilib voyaga yetkazish davlat miqyosidagi dolzarb masala hisoblanadi. “Bir bolaning tarbiyasiga yetti mahalla ota-ona” - deganlari ham bejiz emas. Bolani tarbiyalashda agar maktab yoshida bo’lsa ota-ona va maktab hatto mahalla ham doimo yaxshi yo lga qo yilar ekan, o sha oila, o sha mahalla gullab-ʻ ʻ ʻ ʻ yashnaydi. Ammo hozirgi kunda bolalarning tarbiyasiga e’tibor bermayotgan kishilar ham ko’p uchraydi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o’z nutqlarida bolalar tarbiyasida mahallaning o’rni kamayib borayotganligi, ma'naviyatimiz uchun eng katta xavf – aksariyat odamlarimizdagi loqaydlik va beparvolik kuchayib borayotganligini qayd etdilar”. Hayotning asl mazmun-mohiyatini anglab yetishga o'z umri va salohiyatini bag'ishlagan allomalarimizning asarlarida sog'lom avlod tarbiyasi bilan bog'liq masalalarga alohida o'rin berilgan. Agar ota-ona o’z farzandiga, uning tarbiyasiga e’tibor bermasa bu kelajakda muammolarni yuzaga chiqarishi mumkin. O’sha vaqtda esa muammolarni hal qilishga kech bo’lishi mumkin. Zero, bizni chaqqan ilonning ortidan chopsak, ilon zahrining butun tanamizga yoyilishiga sababchi bo’lamiz. Bu holatning oldini olish uchun ilonning ortdidan yugirish emas, uning oldini olish kerak. Shunday ekan bolaga yoshligidan befarq bo’lmay, uning tarbiyasiga, ilm olishiga e’tibor berishi kerak. Har bir ota-ona tarbiya berar ekan, eng avvalo, salomlashishni, kattalarni hurmat qilishni o’rgatishi kerak. Chunki bejizga dono xalqimiz: “Gapning boshi - kalom, odob boshi - salom.” - deb bejiz aytmagan. 3 Ota-bobolarimiz azaldan yosh avlodni chiroyli xulqli, odobli, ilmli, qobil farzand bo’lib ulg’ayishiga katta ahamiyat berishgan. Agar bola noqobil bo'lib ulg’aysa, undan faqat otaonagina emas, balki el - yurt, jamiyat, davlat ham aziyat chekadi. Shuning uchun ham oilaviy tarbiya muhim siyosiy ahamiyatga ega. Murg’ak tasavvurli bola ilk tarbiyani oilada oladi. “Tarbiyani tug’ilgan kundan boshlamak, vujudimizni quvatlantirmak, zehnimizni ravshanlashtirmak lozim”. Bolani tarbiyalash haqida xalqimiz orasida ko’plab afsonalar, rivoyatlar, maqollar, ertaklar yurishi ham bejiz emas. Donishmandlar bolani ona qornidan boshlab tarbiya qilish kerak deyishadi. Qachonki, bola tarbiyali bo’lsa u mukammal ilm sohibi, komil inson bo’la oladi. Kurs ishining maqsad vazifalari: Bola shaxsidagi nizolarning maktab ta’limiga moslashishga ta’siri. Oilaviy nizolarning bola psixo-fiziologik rivojlanishidagi salbiy oqibatlari Kurs ishi ob’yekti: Bola shaxsidagi nizolarning maktab ta’limiga moslashishga ta’siri Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolarning maktab ta’limi ta’siri va nizolarni hal qilish usullari. Kurs ishi predmeti: Bola shaxsidagi nizolarning maktab ta’limiga moslashishga ta’siri. Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bobdan,to’rtta paragraf va qilingan xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo’yilgan maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi. 4 I BOB. Oilaviy nizolarning bola psixo-fiziologik rivojlanishidagi salbiy oqibatlari 1.1. Nizolarning kelib chiqishi. Oiladagi ota-ona va bola nizolari. Sinxron faoliyatida oila o'rnatilgan aloqalar tufayli qandaydir muvozanatda bo'lgan tizimdir. Biroq, bu muvozanatning o'zi harakatchan, tirik, o'zgaruvchan va yangilanadi. Ijtimoiy vaziyatning o'zgarishi, oila yoki uning a'zolaridan birining rivojlanishi oila ichidagi munosabatlarning butun tizimini o'zgartirishga olib keladi va munosabatlarni o'rnatish uchun yangi imkoniyatlarning paydo bo'lishi uchun sharoit yaratadi, ba'zan diametrik ravishda qarama-qarshi bo'ladi. Birgalikda muvaffaqiyatli hayot uning har bir ishtirokchisidan alohida qobiliyatlarni talab qiladi. Oiladagi har qanday o'zaro munosabatlar minimal umumiy fikrlarni, minimal rozilikni talab qiladi. Nikohda, boshqa har qanday kichik ijtimoiy guruhda bo'lgani kabi, asosiy narsa bor yangi shakl kooperativ deb atash mumkin bo'lgan xatti-harakatlar. Ushbu qo'shma faoliyat xilma-xildir, shuning uchun unga kiritilgan shaxs ma'lum qobiliyatlarga, ko'nikmalarga, qobiliyatlarga ega bo'lishi kerak. Oiladagi barcha odamlar o'rtasidagi munosabatlar insoniy munosabatlar eng chuqur va eng bardoshli hisoblanadi. Ular munosabatlarning to'rtta asosiy turini o'z ichiga oladi: psixofiziologik, psixologik, ijtimoiy va madaniy. Psixofiziologik bu biologik qarindoshlik va jinsiy aloqa munosabatlari. Psixologik narsalarga ochiqlik, ishonch, bir-biriga g'amxo'rlik, o'zaro ma'naviy va hissiy yordam kiradi. Ijtimoiy munosabatlar oiladagi rollarni taqsimlash, moddiy qaramlikni, shuningdek, maqom munosabatlarini: hokimiyat, rahbarlik, bo'ysunish va boshqalarni o'z ichiga oladi. Madaniy munosabatlar bu oila ichidagi aloqalar va munosabatlarning o'ziga xos turi bo'lib, u erda shakllangan an'analar, urf-odatlar bilan bog'liq. bu oila paydo bo'lgan va mavjud bo'lgan o'ziga xos madaniyat. Ushbu murakkab munosabatlar tizimi bolalarning oilaviy tarbiyasiga ta'sir qiladi. 5 Har bir turdagi munosabatlar doirasida ham kelishuv, ham kelishmovchilik bo'lishi mumkin, bu esa ta'limga ijobiy yoki salbiy ta'sir qiladi. Farzand va ota-ona mojarolari hozirgi zamonda eng keng tarqalgan mojaro toifalaridan biridir. Ushbu turdagi nizolar hatto farovon oilalarda ham mavjud bo'lib, bolalar va ota-onalar o'rtasidagi munosabatlardagi ziddiyatdir. Ota-onalar har bir yosh davrida bolalar muayyan nizolarga moyilligini bilishlari kerak. Avvalo, bu to'liq bo'lmagan oilada yoki ota-onalar o'rtasidagi normal munosabatlarda tarbiyalangan bolalarga tegishli. Barcha oila a'zolarining manfaatlarini e'tiborsiz qoldiradigan otaning despotizmi, ota-onalarning bir-biriga ma'naviy iliqligi yoki dushmanligi bolalarda nevrozlarning rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi. Agar ota-onalar bolalarning o'ziga xos xarakterini kam baholasalar, konflikt nafaqat kuchayibgina qolmay, balki patokarakterologik reaktsiyalarning, nevrozlarning rivojlanishiga, urg'ulangan belgilar asosida psixopatik rivojlanishning shakllanishiga olib kelishi mumkin. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolar o'zaro noto'g'ri sabablarga ko'ra ham bo'lishi mumkin. Ota-onalarning pedagogik qobiliyatsizligi, shafqatsiz, vahshiyona ta'lim usullari yoki bolalarning haddan tashqari buzilishi bolalar va ota-onalar o'rtasidagi to'liq o'zaro begonalashuvga, dushmanlikka olib kelishi mumkin. Ko'pincha bolalarning hayotiy intilishlari oilada nizolarni keltirib chiqarishi mumkin va ota-onalarning asosli qayg'usi bolalarning o'qishga zarar etkazadigan bir tomonlama sevimli mashg'ulotlariga, chekish, ichish va giyohvand moddalarga zararli moyillik paydo bo'lishiga olib keladi. Garchi ota-onalar to'g'ri bo'lsa-da, ularning farzandlari ham ota-onalari to'g'ri emasligiga amin emaslar, lekin ular qanday yashashni yaxshiroq bilishadi. Ota-onalar uchun bolalarning intilishlari sabablarini tushunish, ularning dalillari va dalillariga etarlicha hurmat ko'rsatish, o'z dalillarini ishonchli tarzda ochib berish muhimdir. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolar ayniqsa keng tarqalgan. Yoshlik. Gap shundaki, ushbu "o'tish davrida" tanada sezilarli fiziologik va psixologik 6 o'zgarishlar ro'y beradi. Bu yoshdagi eng keng tarqalgan psixologik xususiyatlar hissiy beqarorlik, qarama-qarshi xususiyatlar va intilishlarning kombinatsiyasi. O'zaro munosabatlarni tenglik, mustaqillik va ishonch asosida emas, balki o'zaro bo'ysunish asosida qurish ziddiyatga aylanadi. Ota-onalar juda uzoq va qaysarlik bilan o'smirni mustaqil qaror qabul qila olmaydigan va hatto kichik narsalarda ham ularga qaram bo'lgan mavjudot sifatida qabul qilishda davom etadilar. Bu to'xtashi bilan, mojaro fonga o'tadi, munosabatlar yanada yaqinroq va ishonchli bo'ladi. Ota-onalar farzandlarini tarbiyalashga, ularning yordami bilan ba'zi umidlarini ro'yobga chiqarishga intilishlari va quyidagi tamoyilga asoslanishi: "Xo'sh, men qo'shiqchi bo'lmaganman, lekin men O‘g‘limni musiqachi qilib qo‘yaman!” Ko'pincha bu ota-onaning o'ziga xos fidokorona pozitsiyasi bilan birga keladi: ular aytadilar: men bola uchun yashayman va u xohlaydimi yoki yo'qmi, u uchun zarur deb hisoblagan hamma narsani qilaman. Bu odatda mojaroga olib keladi, chunki bola uni o'z maqsadlari va orzulari bo'lgan mustaqil shaxs sifatida ko'rmasligini, balki uni boshqa birovning hayotini yashashga majbur qilishga harakat qilishini juda yaxshi his qiladi. Tabiiyki, bu katta yoshli bolalarning noroziligiga sabab bo'ladi. Bunday mojaro nafaqat ota-onalar o'z rejalari va orzularini amalga oshira olmagan oilalar uchun, balki kamdan-kam hollarda ota-onalar ko'p narsaga erishgan, jamiyatda muhim maqomga ega bo'lgan oilalar uchun xosdir. Bunday ota-onalar, odatda, bolaga katta umid bog'laydilar, u ularni "qo'lga olishini va quvib o'tishini" kutadi. Oilada tarbiyaviy maqsadlarga erishish uchun ota-onalar turli xil ta'sir vositalariga murojaat qilishadi: ular bolani rag'batlantiradilar va jazolaydilar, unga namuna bo'lishga intiladilar. Bola bilan birga bo'lgan ota-onani maqtash do'stona munosabatlar, odatda sovuq va befarq ota-onalardan olinganidan ko'ra samaraliroq. Rag'batlantirishdan oqilona foydalanish natijasida bolalarning shaxs sifatida rivojlanishini tezlashtirish, taqiqlash va jazolashdan ko'ra ko'proq muvaffaqiyatga erishish mumkin. 7 Oila tarbiyasi bu ma'lum fazilatlar va ko'nikmalarni shakllantirish uchun ota- onalar tomonidan amalga oshiriladigan maqsadli, ongli tarbiyaviy ta'sirlar. Tarbiyaviy ta'sirlar kuchaytirish mexanizmi asosida amalga oshiriladi kattalar to'g'ri deb hisoblaydigan xatti-harakatlarni rag'batlantirish va belgilangan qoidalarni buzganlik uchun jazolash, ota-onalar bolaning ongiga ma'lum me'yorlar tizimini kiritadilar, unga rioya qilish asta-sekin odat va ichki ehtiyojga aylanadi. bola; identifikatsiya mexanizmi bola ota-onalarga taqlid qiladi, ularning namunasiga e'tibor beradi, bir xil bo'lishga harakat qiladi. Ota-onalar tomonidan olib boriladigan ongli, maqsadli tarbiyadan tashqari, butun oila muhiti, oilaviy sharoit bolaga ta'sir qiladi: ijtimoiy mavqei, kasbi, moddiy darajasi, ta'lim darajasi, oila a'zolarining qadriyat yo'nalishlari. Shuning uchun har qanday deformatsiya ota-ona oilasi oila ichidagi ziddiyatli vaziyatlarga olib keladi. Shunday qilib, ziddiyatli vaziyatda oila a'zolarining haqiqiy ehtiyojlari bloklanishi mumkin, bu esa, o'z navbatida, ulardan birida ko'pincha bolada alomat paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. Ikkinchisi, oila a'zolari o'rtasidagi eski, o'rnatilgan munosabatlarni saqlab qolishga imkon beruvchi simptomning tashuvchisiga aylanadi. Ota-onalar va farzandlar o‘rtasidagi nizolar kelishmovchiliklar uchun zamin bo‘lib quyidagilar xizmat qiladi: 1. Dunyoqarashlar orasidagi mavjud farqni hisobga olinmasligi; 2. Yoshlarning bo‘sh vaqtini mustaqil tashkil etishi, do‘stlar tanlashdagi mustaqilligi, hissiyot sohasidagi mustaqilligi, modaga, bugungi kun talabiga mos kiyinishi, kasb tanlashdagi mustaqilligi, umr yo‘ldoshi tanlashda mustaqillik uchun ota-onalari bilan ba’zan kurash olib borishning xush kelmasligi; 3. Ota-onalar ichkilikka ruju qo‘yishi yoki or-nomusni yig‘ishtirib qo‘yib, buzuqchilik qilishi; 4. Ba’zi bolalarni mehnat qilishga o‘rgatilmaganligi va buning oqibatida yengilelpi hayot kechirishga o‘rganib qolishi; 8 5. Ayrim yoshlarning farzandlik burchini unutib qo‘yishi va hokazo. 6. Ota-onalarning psixologik-pedagogik bilim saviyalari yetarli darajada emasligi natijasida yuzaga keladigan kelishmovchiliklar. Ota-onalar va bolalar munosabatiga oid yuqoridagi kabi kamchiliklar natijasida oiladan halovat yo‘qoladi, o‘rtaga sovuqchilik tushadi. Farzandlik burchini bajarmaslik u yoqda tursin, hatto ichib kelib, ota-onasiga qo‘l ko‘taradigan farzandlar, ota-onasini sharmanda qilayotgan suyuqoyoq faxshparastlar borligiga nima deysiz? Ba’zi ota-onalar bolalarda 3, 6, 13, 14 yoshlarda muqarrar ravishda bo‘lib o‘tadigan krizislarni bilmaydilar. Bu yosh bosqichlarida bola ruhiyatida yangi psixologik qo‘shilmalar yuzaga keladi. Bu esa ularning kattalar, jumladan, otaonalar bilan bo‘lgan munosabatlarida ko‘zga tashlanadi. Buni sezmagan ba’zi otaonalar «bolam nihoyatda qaysar, quloqsiz bo‘lib qoldi», deb o‘ylaydilar va shikoyat qilishga tushadilar. Bunga qarshi o‘zlaricha chora-tadbirlar belgilashlari natijasida ota-ona va bola bir-birlarini tushunolmay qoladilar. Bolaning otaonadan bezish hollari kuzatiladi. Onalik psixologiyasiga nisbatan kam o‘rganilgan soha. Otalar xulqini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, ular ham g‘amxo‘rlik va samimiylik jihatidan ayollardan kam emas, kerak bo'lsa, ulardan ham mehribon bo‘lishlari mumkin. Dastlab ota ham, ona ham bolaga nisbatan bir xil mehribonlik timsolida namoyon bo'lgani uchun, ular o'rtasidagi farqni chaqaloq deyarli his etmaydi. Bir yoshga to‘lgach, bola otasini alohida mustaqil shaxs sifatida idrok eta boshlaydi, o'zaro munosabatlar triada shakliga o‘tadi. Otasi va onasining o'zaro munosabatlarini kuzatib, bola tobora ayrim alohida olingan mustaqil, distansion munosabatlarning ma’nosini tushuna boradi. 9 1-rasm. Ota-onalar va bolalar munosabatlaridagi nizolar sabablari Oiladagi munosabatlar bolaning atrofidagi dunyoni idrok etish prizmasi orqali ko'rib chiqiladi. bolaning xatti-harakati va shaxsiy xususiyatlar nafaqat belgilanadi real sharoitlar oilaviy hayot, balki ularning idroki, bolaning ichki faoliyati darajasi. Har bir oilada nizolar, turli muammolar ko‘rinadi. Ammo, barcha qiyinchiliklarga qaramay, ba'zi oilalarda, umuman olganda, qo'llab-quvvatlanadi tinch hayot. Ammo boshqa oilalardagi ota-onalar va bolalar nafaqat arzimas narsalar uchun doimo janjallashishadi. Farzand-ota-ona munosabatlari, bir tomondan, ularning ishtirokchilarining xulq-atvorini tartibga soluvchi vazifasini bajarsa, ikkinchi tomondan, bola shaxsining rivojlanishiga vositachilik qiladi. Bu munosabatlar turli his-tuyg'ular, tajribalar, ota-onalar va bolalarning muloqot uslubi, ushbu muloqotda qo'llaniladigan xatti-harakatlar stereotiplari tizimida namoyon bo'ladi. 10 Ota-onalar va bolalar munosabatlariga oid ko'plab tadqiqotlar (L.S.Vygotskiy, L.I.Bojovich, S.Xall va boshqalar) uning tanqidiy, o'tish davri xususiyatiga urg'u beradi, qachonki oldingi munosabatlar bola o'ziga, boshqalarga va butun dunyoga. Ushbu tub o'zgarishlar rivojlanayotgan shaxsning boshqa odamlar bilan ham, o'zi bilan ham muqarrar ziddiyatlarini keltirib chiqaradi. Mahalliy psixologlar (G.A.Shevchuk, A.S.Shevchuk, O.V.Nakonechnaya) ota-ona va bola munosabatlaridagi ziddiyatning psixologik determinantlarining uch turini aniqlaydilar. Bular rivojlanishning psixofiziologik xususiyatlari bilan bog'liq determinantlar (xususiyatlar asab tizimi); Aslida psixologik determinantlar shaxsiy xususiyatlar (o'zini o'zi qadrlash darajasi, xarakterning urg'usi); Ijtimoiy determinantlar mikro va makro muhit omillari. Bolalar va ota-onalar o'rtasidagi nizolarning sabablari har bir yoshdagi etakchi ehtiyojlarning shakllanishini aks ettiruvchi yoshga bog'liq dinamikaga ega: kichik yoshdagi bolalarda o'rganish bilan bog'liq nizolar (o'quv samaradorligining pasayishi va o'qishga qiziqishning pasayishi) ustunlik qiladi. katta yoshdagi bolalar, ota-onalar bilan nizolarning eng keng tarqalgan sababi bu "hayotga bo'lgan qarashlarning nomuvofiqligi", ota-onalarning nuqtai nazarini qabul qilishni istamaslik. Mojaroning haqiqiy sabablarini ba'zan turli xil psixologik omillar tufayli aniqlash qiyin. Birinchidan, har qanday to'qnashuvda ratsional tamoyil odatda his- tuyg'ular orqasida yashiringan. Ikkinchidan, haqiqiy sabablar to'qnashuvlar ong osti chuqurligida ishonchli tarzda yashiringan va psixologik himoyalangan bo'lishi mumkin va faqat o'z-o'zini anglash uchun maqbul motivatsiyalar shaklida yuzaga keladi. Uchinchidan, nizolarning sabablari munosabatlarning dumaloq nedenselligi (sabablilik) qonuni tufayli tushunarsiz bo'lishi mumkin. Mojaroda, shubhasiz, munosabatlarning buzilishi, inqirozdan chiqmaslik xavfi mavjud, ammo munosabatlarning yangi darajasiga ko'tarilish, inqirozni konstruktiv tarzda engib 11 o'tish va yangi hayotiy imkoniyatlarga ega bo'lish uchun qulay imkoniyat ham mavjud. O.E. Smirnova bir nechta turlarni aniqlaydi oilaviy nizolar ota-onalar farzandlarini tarbiyalash jarayonida duch kelishi mumkin bo'lgan. Farzandingiz qanchalik katta bo'lsa, shunchalik tez-tez turli xil janjallar paydo bo'lishi mumkin deb o'ylamang. Aslida, bolalar bilan nizolar har qanday yoshda boshlanadi. 1. Oila ichidagi munosabatlar turi. Oilaviy munosabatlarning uyg'un va disharmonik turlari mavjud. IN ahil oila har bir oila a'zosining psixologik rollarini shakllantirishda, "Biz" oilasining shakllanishida, oila a'zolarining qarama- qarshiliklarni hal qilish qobiliyatida namoyon bo'ladigan mobil muvozanat o'rnatiladi. Muammoli oilani aniqlashga yondashuvlardan biri mashhur rus psixologi A. Spivakovskayaning ishi. U "nomutanosib oila birlashmalari" deb ataladigan alohida turlarini ajratib ko'rsatib, nikoh va ota-ona uyg'unligini topishning qiyinligi nikoh va ota-onalarning uyg'unligini belgilovchi psixologik naqshlarning har biri ekanligida ekanligini ta'kidlaydi. ota-onaning xatti-harakati, ichki ziddiyat va qarama-qarshilikni o'z ichiga oladi. 2. Oila tarbiyasining buzg‘unchiligi. Ta'limning buzg'unchi turlarining quyidagi xususiyatlari ajralib turadi:  oila a'zolarining ta'lim masalalari bo'yicha kelishmovchiliklari; nomuvofiqlik, nomuvofiqlik, nomuvofiqlik;  bolalar hayotining ko'plab sohalarida vasiylik va taqiqlar;  bolalarga talablarning kuchayishi, tez-tez tahdidlar, qoralashlar. D.N. Isaev jismoniy yoki aqliy nogironligi bo'lgan (va bu ham bola, ham ota-ona bo'lishi mumkin) bo'lgan oilalarni o'rgangan. Muallifning ta'kidlashicha, jismoniy va ruhiy zaiflik ham oilaning umumiy farovonligiga, ham butun munosabatlar tizimiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. 3. Bolalarning yosh inqirozlari ularning konfliktlarining kuchayishi omillari sifatida qaraladi. Yosh inqirozi o'tish davri bolalik rivojlanishining bir bosqichidan ikkinchisiga. IN tanqidiy davrlar bolalar yaramas, injiq, asabiylashadi. Ular 12 ko'pincha boshqalar bilan, ayniqsa ota-onalari bilan to'qnash kelishadi. Ular ilgari bajarilgan talablarga salbiy munosabatda bo'lib, o'jarlikka erishadilar. D.V. Elkonin quyidagilar bilan ajralib turadi yosh inqirozlari bolalar: birinchi yil inqirozi (chaqaloqlikdan erta bolalikka o'tish); "uch yil" inqirozi (erta bolalikdan maktabgacha yoshga o'tish);  inqiroz 6-7 yil (maktabgacha yoshdan boshlang'ich maktab yoshiga o'tish);  balog'at inqirozi (boshlang'ich maktabdan o'smirlik davriga o'tish 12-14 yosh);  o'smir inqirozi 15-17 yosh. 4. Shaxsiy omil. Ota-onalarning bolalar bilan nizolarga olib keladigan shaxsiy xususiyatlari orasida ular konservativ fikrlash tarzini, eskirgan xulq-atvor qoidalariga va yomon odatlarga rioya qilishni (spirtli ichimliklarni iste'mol qilish va boshqalar), avtoritar hukmlarni, pravoslav e'tiqodlarini va boshqalarni ajratib ko'rsatishadi. Bolalarning shaxsiy xususiyatlari orasida o'qishning pastligi, xulq- atvor qoidalarini buzish, ota-onalarning tavsiyalariga e'tibor bermaslik, shuningdek, itoatsizlik, o'jarlik, xudbinlik va egosentrizm, o'ziga ishonch, dangasalik va boshqalar kiradi. Shunday qilib, ko'rib chiqilayotgan nizolar ota- onalar va bolalarning xatolari natijasi sifatida taqdim etilishi mumkin. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi ziddiyatning kuchayishi oilaviy tarbiyaning salbiy ta'sirining jihatlaridan biri bo'lib, uning o'ziga xosligi oilaning bir-biri bilan qon munosabatlari bo'lgan odamlar guruhi sifatidagi tabiati bilan belgilanadi. oilaviy aloqalar. Shu bilan birga, bola bilan nizolarni hal qilishda ustuvor rol ota- onaga beriladi. Shunday qilib, ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolar ko'pincha oila ichidagi munosabatlarning turi, turli xil xatolarda ifodalangan ta'limning buzg'unchiligi tufayli yuzaga keladi. tarbiyaviy ta'sir, bolaning yosh inqirozi, shaxsiyat omili, ya'ni. bolaning ham, ota-onaning ham shaxsiy xususiyatlari va 13 fazilatlari. Shunday qilib, ota-onalar va bolalar mojarolarini psixologik-pedagogik muammo sifatida o'rganib chiqib, quyidagi xulosalar chiqarishimiz mumkin: 1. Konflikt – odamlar o‘rtasidagi ijtimoiy aloqalar va munosabatlarning normal namoyon bo‘lishi, bir-biriga to‘g‘ri kelmaydigan qarashlar, pozitsiyalar va manfaatlar to‘qnashuvi, o‘zaro bog‘langan, lekin o‘z maqsadlarini ko‘zlagan ikki yoki undan ortiq tomonlar o‘rtasidagi qarama-qarshilik holatlarida o‘zaro ta’sir qilish usuli. Binobarin, asosiy vazifa konfliktga, agar iloji bo'lsa, funktsional ijobiy xarakter berish, uning salbiy oqibatlaridan muqarrar zararni minimallashtirishdir. 2. Nizoli vaziyatda oila a'zolarining haqiqiy ehtiyojlari bloklanishi mumkin, bu esa, o'z navbatida, ulardan birida ko'pincha bolada alomat paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. Ikkinchisi, oila a'zolari o'rtasidagi eski, o'rnatilgan munosabatlarni saqlab qolishga imkon beruvchi simptomning tashuvchisiga aylanadi. 3. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolar ko'pincha oila ichidagi munosabatlarning turi, ta'limning buzg'unchiligi, tarbiyaviy ta'sirdagi turli xatolarda ifodalanganligi, bolaning yosh inqirozi, shaxsiyat omili, ya'ni. bolaning ham, ota-onaning ham shaxsiy xususiyatlari va fazilatlari. 1.2.Oilada bolalarni tarbiyalashning psixologik usullari. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, ota-onalarning intilishlari bolaning psixologik salomatligiga zarar etkazadigan haqiqiy harakatlaridan tubdan farq qiladi. Afsuski, bolalar va ota-onalar o'rtasidagi hissiy soha ko'pincha mukammal emas va uni tuzatish juda qiyin. Shuning uchun ham ta’lim-tarbiya jarayonida jiddiy xatolarga yo‘l qo‘ymaslik uchun bolalarni tarbiyalashda bolalar psixologiyasi nuqtai nazaridan to‘g‘ri bo‘lgan optimal psixologik usullarni oldindan o‘rganish muhim ahamiyatga ega. Har bir ota-ona oilada bolalarni tarbiyalashning o'ziga xos usulini tanlaydi. Har bir yondashuv qanday natijalarga olib kelishini bilish uchun bolalarni tarbiyalashda barcha psixologik usullarni ko'rib chiqish kerak: 14 1. Despotik uslub. Ta'limga bunday yondashuv bilan ota-onalar chaqaloqqa haddan tashqari qattiq munosabatda bo'lib, uni to'liq nazorat qilishga va ortiqcha talablarni qo'yishga harakat qilishadi. Bunday usul bo'lishi mumkin Salbiy oqibatlar , bu ko'pincha o'g'il yoki qizda tashabbusning etishmasligi bilan namoyon bo'ladi. Psixologlarning fikriga ko'ra, ota-onalar bolalarni haddan tashqari himoya qilmasliklari va nazorat qilmasliklari kerak, bu chaqaloqning atrofidagi dunyoni o'rganish jarayonida mustaqillikni rivojlantirish uchun foydalidir. 2. Liberal uslub. Bu usulning asosi ota-onalarning o'z farzandlarini hamma narsaga rozi bo'lishidir. Kattalar, bolalar bilan nizolarni yumshatish va ular bilan janjaldan qochish uchun ularga o'z harakatlarida erkinlik berishadi. Bunday tarbiya natijasida xudbin, mas’uliyatsiz insonlar yetishib chiqadi. 3. "Befarq" uslubi. Psixologlarning ta'kidlashicha, o'z farzandlari uchun eng yaxshisini xohlaydigan ota-onalar hech qachon ularga befarq bo'lmaydilar. Ota- onalarning o'z farzandlariga nisbatan befarqligi ularni atrofdagi dunyoga befarq munosabatda bo'lishiga olib keladi. 4. Demokratik uslub. Bu ota-onaning ideal usuli. Ushbu uslubdan foydalanadigan ota-onalar o'g'lini yoki qizini nazorat qilishadi, lekin ma'lum bir vaziyatdan boshlab, me'yorida. Ta'lim jarayonida demokratiyaga rioya qilgan kattalar o'z kuchlarini manipulyatsiya qiladilar, bu esa chaqaloqning yordamisiz yaxshilik va yomonlikni tan olishni o'rganishiga imkon beradi. Bunday holda, tanlov har doim o'g'il yoki qizda qoladi, bu esa shaxsiyatning to'g'ri shakllanishiga yordam beradi. Oilada har xil turdagi bolalarni tarbiyalashning psixologik xususiyatlari Oilada bolalarni tarbiyalash turlarining psixologik xususiyatlari har xil, ammo ularning barchasi o'ziga xos hayotiy ustuvorlik va tamoyillarga ega bo'lgan shaxsning rivojlanishiga yordam beradi. Farzandingizga kelajakda uning irodasini bostirmasdan, xarakterini buzmagan holda baxtli hayot kechirishini ta'minlash uchun ta'limning demokratik uslubiga ustunlik berish kerak. 15 Ota-onalarga bolalarni tarbiyalash bo'yicha psixologik maslahatlar kattalarga ko'p xatolardan qochish imkonini beradi. Psixologlar ota-onalarga bolalarni jazolashdan qochishni qat'iy tavsiya qiladilar, chunki u maydalanganlarga qiziqish uyg'otish, uni muayyan harakatlar qilishga undash muhimdir. Buni tushunish kerak: o'g'lingiz yoki qizingiz bilan muloqotda stressli muhit yaratmaslik yaxshiroqdir, aksincha, o'g'il yoki qizga ularning xatti-harakati ularga ijobiy narsa bermasligini tushuntiring. Ota-onalarga umuman yoqmaydigan bunday xatti-harakatlar natijasida chaqaloq sevimli o'yinchog'ini olmasligini xotirjamlik bilan tushuntirishingiz mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, agar siz kattalarning so'zlarini tinglasangiz, vaziyatni tuzatish oson. Bolalarni tarbiyalashning psixologik xususiyatlari maktabgacha yosh ota- onalar bolaning to'g'ri xulq-atvorini rivojlantirishga yordam berishlari kerak. Har bir ona va dada oldidagi vazifa oson emas: kattalar chaqaloqqa to'g'ri va noto'g'ri harakatlarni aniqlashga o'rgatishlari kerak. Bolalar bilan muloqot qilishda siz tajovuzkorlikni ko'rsatmasligingiz kerak, siz chaqalog'ingizdan nimani kutayotganingizni xotirjam tushuntirishingiz kerak. Bolalar har doim jazoning sababini va uning oqibatlarini bilishlari kerak. Ota- onalar o'z harakatlarida izchil va ijrochi bo'lishlari kerak, agar ular biror narsa va'da qilgan bo'lsa, uni albatta bajarishlari kerak. Ota-onalar printsipial bo'lishi kerak, jazolash jarayonida yumshoqlik va xarakterning zaifligini ko'rsatish kerak emas. Shunday qilib, ona yoki ota hech qachon o'g'il yoki qiz uchun avtoritetga aylanmaydi. Agar siz o'quv jarayonini o'zingiz hal qila olmasangiz, bolani tarbiyalashda sizga psixologik yordam kerak bo'ladi, bu tajribali mutaxassislar tomonidan taqdim etiladi. gacha qaynaydi bolalar psixologi ota-onalarning xatti-harakatlarini to'g'rilaydi va to'g'ri ta'lim bo'yicha tavsiyalar beradi. So'nggi paytlarda oilada bolalarni tarbiyalashning psixologik muammolari tobora ko'payib bormoqda, bu ota-onalarning tajribasi va bilimining etarli emasligi natijasidir. Ko'pgina hollarda, ular ikki shaklda namoyon bo'ladi - chaqaloqni 16 haddan tashqari nazorat qilish va kattalarning o'g'li yoki qizi bilan muloqot qilishda kuchli hissiy xatti-harakatlari shaklida. Ta'lim jarayonida bolalarning psixologik travması og'ir oqibatlarga olib keladigan noxush va keng tarqalgan hodisadir. Qoidaga ko'ra, bunday holatlar ota- onalarning psixologik qobiliyatlari etarli emasligi fonida yuzaga keladi. Bundan tashqari, ko'plab kattalar bolalar bilan munosabatlarida xatolarini tan olishni ham xohlamaydilar. Ota-onalar o'g'li yoki qizini bolaning xarakteri yoki yoshining tabiiy xususiyatlari uchun jazolashga haqli emas. Siz o'g'il yoki qizni bezovtaligi, beparvoligi va e'tiborsizligi uchun tanqid qila olmaysiz. Bundan tashqari, ko'plab kattalar o'z farzandlarini kutilmagan holatlar uchun jazolashda xato qilishadi. Bularga ifloslangan yoki shikastlangan kiyim, singan o'yinchoq va ho'l to'shak kiradi. Bolaning biror narsada tajribasizligi ham jazo uchun sabab emas. Bolalarni to'g'ri tarbiyalash va psixologik salomatligini saqlash o'ziga ishongan shaxsni shakllantirishning kalitidir. Psixologik muammolar bolalarni tarbiyalashda odatda oiladagi kattalarning noto'g'ri xatti-harakatlari bilan bog'liq. Agar ota-onalar asosiy amrlarga rioya qilsalar, ta'lim jarayonida ularni buzmasdan, o'g'li yoki qizi bilan uyg'un munosabatlarni rivojlantiradilar. Bolalar bilan muomala qilishda ma'lum bunday amrlar: 1. Chaqaloqdan u aynan otasi yoki onasi kabi bo'lishini kutishning hojati yo'q. Ta'limning mohiyati shundaki, ona xalqi chaqaloqning o'zi bo'lishiga yordam berishi kerak. 2. Ota-onalar bergan hamma narsa uchun bolalardan haq talab qilish mumkin emas. Kichkintoy uchun biror narsa sotib olayotganda, siz doimo undan kutmasligingiz kerak yaxshi xulq-atvor Bu ikki nuqta hech qanday tarzda bog'lanmagan. Biroq, siz chaqalog'ingizga unga bergan narsangizni qadrlashni o'rgatishingiz kerak. 17 3. O'g'lingiz yoki qizingiz bilan muloqotda bo'lganingizda ulardan o'z noroziligingizni chiqarmasligingiz kerak. Bu, ayniqsa, er va xotin o'rtasidagi oilaviy munosabatlarda muammolarga duch kelgan odamlar uchun to'g'ri keladi. 4. Bolalar muammolariga yengil-yelpi qaramang. O'yinchog'ini qayerga qo'yganini unutib qo'yganini topa olmayotgan bola uchun, aslida jiddiy muammo . Bunday vaziyatda chaqaloqqa vaziyatdan chiqish yo'lini tinchgina topishga yordam berish kerak. 5. Ta'lim jarayonida hech qanday holatda bolalarni kamsitmaslik kerak. 6. Farzandingiz uchun biror narsa qila olmaganingiz uchun o'zingizni ayblay olmaysiz. Imkoniyatingiz bo'lganda ta'na qilishingiz kerak, lekin qilmaysiz. 7. Ota-ona farzandini har qanday holatda ham sevishi kerak - yaramas, injiq. Kichkintoy bilan muloqot qilishda siz doimo xursand bo'lishingiz kerak, chunki bu haqiqatan ham haqiqiy baxt, bu hammaga ham berilmaydi. 8. Birovning farzandini o‘z farzandingizdek seva bilish va unga o‘g‘lingiz yoki qizingizga qanday munosabatda bo‘lishni istasangiz, unga shunday munosabatda bo‘lishingiz muhim. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashning psixologik asoslari Maktabgacha pedagogikada markaziy o'rinlardan birini sensorli ta'lim egallaydi. Bola, hayotning birinchi kunlaridan boshlab, turli xil shakllar, ranglar va o'lchamlar bilan o'ralgan, bularning barchasi maydalanganlarni to'g'ri o'zlashtirishga yordam berish kerak. Bolalarning hissiy ta'limining psixologik asoslari shundaki, kattalar ob'ektlarning tashqi xususiyatlari - shakli, rangi, kosmosdagi holati, hajmi, hidi, ta'mi, tovushi haqidagi g'oyalarni to'g'ri shakllantirishga hissa qo'shishi kerak. Froebel, M. Montessori, O. Dekroli, E.I. kabi maktabgacha pedagogika sohasidagi bunday olimlar. Tiheeva, A.V. Zaporojets, A.P. Usova, N.P. Sakulina hissiy rivojlanish asos deb hisoblagan maktabgacha ta'lim . Maktabgacha yoshdagi bolalarning hissiy tarbiyasining psixologik asoslari maktabgacha yoshdagi bolalar bilan modellashtirish, rasm 18 chizish, tabiat hodisalari bilan tanishish, ertak o'qish, loyihalash, qo'llash kabi mashg'ulotlar davomida shakllanadi. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolar ko'pincha oila ichidagi munosabatlarning turi, tarbiyaviy ta'sirning turli xatolarida ifodalangan ta'limning buzg'unchiligi, bolaning yosh inqirozi, shaxsiyat omili, ya'ni. bolaning ham, ota- onaning ham shaxsiy xususiyatlari va fazilatlari. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlarning eng maqbul varianti ular o'zaro muloqotga doimiy ehtiyojni boshdan kechirganda, samimiylik, o'zaro ishonch, munosabatlarda tenglik, ota-onalar bolaning dunyosini, uning yosh talablarini tushunishga qodir bo'lganda. Kamroq buyruqlar, buyruqlar, tahdidlar, o'qish odob-axloqi va bir-birini tinglash va eshitish qobiliyati ko'proq, birgalikda echimlar, dalillar, kuzatishlar topish istagi. Nizolarni hal qilish bolalar va ota-onalarning hayotini shunday tashkil qilishni nazarda tutadi, bu ular o'rtasidagi nizolar ehtimolini yo'q qiladi yoki kamaytiradi. Mojarolarni hal qilish bo'yicha faoliyat ham ota-onalar, ham bolalarning o'zlari, ham uchinchi shaxs (o'qituvchi, psixolog, konfliktolog) tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Shuningdek, nizolarning oldini olishning muhim sharti ichki nizolarni hal qilishdir. 19 II BOB. Bola shaxsidagi nizolarning maktab ta’limi ta’siri va nizolarni hal qilish usullari 2.1. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolarning maktab ta’limi ta’siri va nizolarni hal qilish usullari. Psixologlar ota-onalar va bolalar munosabatlarini normallashtirish va nizolarning nizolarga aylanishining oldini olish uchun ko'plab tavsiyalar ishlab chiqdilar. Bola bilan munosabatlarni optimallashtirishning eng muhim usuli bu faol tinglash. Bolani faol tinglash, uning his-tuyg'ularini ko'rsatgan holda, suhbatda unga "qaytish" degan ma'noni anglatadi. Bolani tinglash: 1) Unga yuzma-yuz buriling. Ko'zlaringiz va bolaning ko'zlari bir xil darajada ekanligiga ishonch hosil qiling bu ishonch tuyg'usini ta'minlaydi, yarating optimal sharoitlar psixologik aloqa uchun. 2) Savol bermang (ayniqsa, bola xafa bo'lsa), ijobiy gapirgan ma'qul. Bu juda muhim, chunki savol sifatida tuzilgan ibora hamdardlikni bildirmaydi. 3) Suhbatda "pauza qiling". Har bir so'zdan so'ng, ota-ona bir muddat jim turishi kerak. Endi vaqt bolaga tegishli. Pauza bolaga o'z his-tuyg'ularini saralashga yordam beradi va shu bilan birga bolaga ota-onasi yaqinroq ekanligini to'liqroq his qiladi. 4) Ba'zan bolaga nima bo'lganini tushunganingizni takrorlash va keyin uning his-tuyg'ularini ko'rsatish foydali bo'ladi. 20 Bizning madaniyatimizda faol tinglovchi suhbat odatiy emas, ammo u quyidagi natijalarga erishishi mumkin: a) bolaning salbiy tajribasi yo'qoladi yoki juda zaiflashadi; b) bola kattalarning uni tinglashga tayyor ekanligiga ishonch hosil qiladi va o'zi haqida yanada ko'proq gapira boshlaydi; v) bola va ota-ona o'rtasida haqiqiy ishonch o'rnatiladi; d) bolaning o'zi o'z muammosini hal qilishda oldinga siljiydi, bu uning mustaqil, etuk, moslashganligini anglatadi; e) bola o'z yaqinlarini faol tinglashni o'rganadi; f) ota-onalar farzandini yaxshiroq tushuna boshlaydilar. Ko'pchilik optimal natija nizolarni hal qilish ota-onalarning istaklari va ehtiyojlari bilan bolaning istaklari va ehtiyojlari o'rtasida murosani topish. Bunday natijaga erishish juda oson. V.V. Stolin ziddiyatli vaziyatni hal qilishning bosqichma-bosqich modelini taklif qiladi. 1) Konfliktli vaziyatni oydinlashtirish. Birinchidan, ota-ona bolani tinglaydi, uning muammosi nima ekanligini aniqlaydi, xususan: u nimani xohlaydi yoki xohlamaydi, nima kerak yoki muhim, nima qiyinlashtiradi va hokazo. Ota-ona o'z xohishi yoki muammosi haqida gapiradi, vaziyatni qanday ko'rishi, unda unga mos keladigan narsa va vaziyatdan nimani yoqtirmasligi haqida gapiradi. 2) takliflar berish tartibi. Bosqich savol bilan boshlanadi: "Biz qanday bo'lishimiz kerak?". Shundan so'ng, siz albatta kutishingiz va bolaga o'z muammolarini birinchi bo'lib aytish imkoniyatini berishingiz kerak. Dastlab, takliflar tanqid va tahlilsiz oddiygina teriladi. Keyin ota-onalar bu masala bo'yicha o'z fikrlarini bildiradilar. 3) Takliflarni baholash va eng maqbulini tanlash. Ushbu bosqichda takliflar muhokama qilinadi. Oldingi qadamlar ishonch, hamkorlik, muhokamaga tayyorlik 21 muhitini yaratishga yordam berdi. Bu muhitni keraksiz qattiq tanqid yoki avtoritarizm bilan buzmaslik kerak. 4) Qabul qilingan qarorni batafsil bayon qilish. Haqiqiy hayotda yechim qanday amalga oshirilishini aniqlash kerak. 5) Qarorni amalga oshirish, tekshirish. Qarorni amalga oshirish barcha oila a'zolari tomonidan amalga oshiriladi. Agar bola hech qachon o'z majburiyatlarini bajarmagan bo'lsa, uni tanqid qilmang va qoralamang; faqat uning ahvoli qandayligini so'rash yaxshidir, u ishlaydimi; keyin bolaning o'zi muvaffaqiyatsizliklar haqida aytib beradi va u sizdan yordam so'raydi. Shu bilan birga, ota-ona hokimiyati zarar ko'rmaydi, chunki hokimiyat bolaga avtoritar bosim va barcha masalalarda ota-onaning mustahkam ustunligi emas. Vakolat bu boshqalarning xatti-harakatlariga ta'siri atrofdagilarning o'z fikrini, shaxsiy fazilatlarini, malakasini, adolatliligini, moslashuvchanligini tan olish va hurmat qilishiga asoslangan shaxs. Shunday qilib, nizolarni hal qilish bolalar va ota-onalarning hayotini shunday tashkil qilishni nazarda tutadi, bu ular o'rtasidagi nizolar ehtimolini istisno qiladi yoki kamaytiradi. Mojarolarni hal qilish bo'yicha faoliyat ham ota-onalar, ham bolalarning o'zlari, ham uchinchi shaxs (o'qituvchi, psixolog, konfliktolog) tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Shuningdek, nizolarning oldini olishning muhim sharti ichki nizolarni hal qilishdir. O'zi bilan uyg'unlikda yashaydigan odamgina shaxslararo muammolarni samarali hal qila oladi. Bolani tarbiyalashda oilaga psixologik yordam. Bolani zamonaviy hayotning og'ir sharoitlariga moslashgan shaxs sifatida o'sishi uchun qanday qilib to'g'ri tarbiyalash kerak? Bu savolga javob, o'z farzandlarining farovonligi haqida qayg'uradigan ota-onalarning ko'pchiligini bilishni xohlaydi. Bolalarning to'g'ri psixologik tarbiyasi har tomonlama va barkamol rivojlangan shaxsni shakllantirishga imkon beradi. Bolalarning psixologik salomatligini tarbiyalash va saqlash jihatlari 22 Ota-onalar o'z farzandlarida mehribonlik, bag'rikenglik, hamdardlik, qo'shnilariga hamdardlik, hamdardlikni rivojlantirishga harakat qiladilar, ular o'zlariga ko'ra, tanlashadi to'g'ri usullar ta'lim. Darhaqiqat, bolalarni tarbiyalashning psixologik jihatlari bir nechta ota-onalarga tanish, deyarli barcha kattalar ta'lim jarayonida jiddiy xatolarga yo'l qo'yadilar. Bolalar ongini shakllantirish bevosita chaqaloq yashaydigan va tarbiyalangan muhitga bog'liq. Irsiyat ham muhim rol o'ynaydi, ammo psixologlarning ta'kidlashicha, to'g'ri psixologik ta'lim irsiy omilni minimallashtirishi mumkin. Kichkintoy uchun bunday sharoitlarni yaratish juda muhim, shunda xatti- harakatlarda xatolik yuz bergan taqdirda u o'zini tuzatishni xohlaydi. Masalan, o'g'lingizni yoki qizingizni singan o'yinchoq uchun xafa qilmasligingiz kerak, avval chaqaloqni biroz sharmanda qilganingiz ma'qul, keyin uni birgalikda tuzatishni taklif qiling. Ko'pgina ota-onalar va barcha o'qituvchilar bilishadiki, bolalar boshqalarni chetdan kuzatganlarida, boshqalarning namunalaridan yaxshiroq o'rganishadi. Avvalo, ota-onalarning o'zlari bunday namunadir. Agar ota o'g'liga yoki qiziga ovqatdan oldin har doim qo'lni yuvish kerakligini aytsa-yu, lekin o'zi buni qilmasa, bola kattalar kutgandek tutmaydi. Bunday holda, psixologlar ta'limda ziddiyatning paydo bo'lishiga ishora qiladilar - talab qilinadigan va haqiqiy o'rtasidagi nomuvofiqlik. 2.2. Mojarolar paytida bolalarni qanday tinchlantirish usullari O'smirlik yoshiga etgan bolalarni tarbiyalash ko'plab ota-onalar uchun bosh og'rig'idir. Bolaning psixologiyasi keskin o'zgaradi, uning kayfiyati tez-tez o'zgaradi. Bir necha daqiqa oldin bolaning ota-onasi bilan muloqot qilish juda yoqimli edi, u kattalarga o'qishi, erishgan yutuqlari va jamiyatdagi hayoti haqida gapirib berdi va bir muncha vaqt o'tgach, bola almashtirilganday tuyuldi. U harakat qilishni boshlaydi, unga qimmatbaho narsalarni sotib olishni talab qiladi yoki tungi 23 sayr qilishni so'raydi. Bunday xatti-harakatlardan qo'rqmang, chunki bolaning psixikasi o'zgarib bormoqda, bu bolalarda odatiy xatti-harakatlar hisoblanadi. Mojaro bo'lsa nima qilish kerak? Tinchlik saqlang Hali ham bolalik davrida, bolalar o'zlarini noto'g'ri tutishlarini ongsiz darajada tushunishadi. Ammo shunga qaramay, bolaning o'jar xarakteri va qaysarligi aqlni egallaydi. Odatda bunday vaziyatda ota-onalar qiyin yoshni aytib, taslim bo'lishadi. Ba'zan ular o'zlarining zaif tomonlarini ko'rsatib, o'smirning injiqliklariga berilib, ta'limda xato qilishadi. Eng yomoni, kattalar stress tufayli buzilib, bolaga ovozini ko'targanda. Bolalardagi kayfiyatning tubdan o'zgarishi, bolalikdagi jirkanch xatti- harakatlar har qanday odamni, hatto eng muvozanatli o'qituvchilarni ham aqldan ozdirishi mumkin. Bolalarning negativizmi vaqtinchalik hodisadir. Janjallarni oldini olish uchun siz bir qator qoidalarga amal qilishingiz kerak:  Farzandingiz nazoratsiz xatti-harakatlarga ega bo'lsa, masalani o'z qo'lingizga olishga harakat qiling. Unga ko'proq vaqt bering, u bilan sevimli ishlarini qiling;  Psixologiya bo'yicha maqolalar bolalar uchun bo'sh vaqtning ahamiyati haqida gapiradi. Unga hammadan dam bering va yolg'iz qoling, uning tashvishlari va ishlari bilan shug'ullaning;  Agar siz hali ham bo'shashib, bolalaringizga qichqirsangiz, vaziyatni imkon qadar tezroq tuzatishingiz kerak. Vaziyat biroz tinchlansa, bolaning ruhiyati normal holatga qaytadi, siz o'zingizning xatti-harakatingizni tushuntirishingiz kerak. Ta'lim jarayonida bolalarni to'g'ri maqtash va rag'batlantirish Ota-onalar uchun nafaqat bolasini yomon xulq-atvori va harakatlari uchun jazolash, balki maqtash ham muhimdir. Bolani keyinchalik yaxshi ishlar qilishi uchun uni to'g'ri maqtashni o'rganish kerak. Agar siz doimo bolangizga har qanday 24 imkoniyatda qanchalik yaxshi ekanligi haqida gapirib bersangiz, bu bolaga endi yoqmaydi. U kattalarning bunday maqtovlarini o‘z holicha qabul qiladi. Shuning uchun bolangizni faqat yaxshi bajarilgan ishi, kattalarga har tomonlama yordam bergani, qilgan foydali harakatlari, shaxsiy vaqtini bunga sarflagani uchun maqtash kerak. Albatta, siz uni maqtashingiz, yaxshi ish qilganini, ota-onasi uni juda qadrlashini aytishingiz kerak, lekin ortiqcha ishlamang. Siz bolaning ijobiy harakatlariga javob berishingiz mumkin, buning uchun unga sovg'alar taqdim etishingiz mumkin. Bunday holda, mutanosiblik hissi haqida ham unutmang. Sovg'a sifatida siz nafaqat shirinliklar va qimmatbaho gadjetlardan foydalanishingiz mumkin. Quvonch va yorqin his-tuyg'ular kichkina odamni sirk, teatr yoki kinoga sayohatga olib keladi. Onam qizi bilan kichik bayram uchun shirinliklar pishirishi mumkin. Bu shunchaki do'konda shirinliklar sotib olishdan ko'ra qiziqarliroq bo'ladi, bundan tashqari, kattalar va chaqaloqning birgalikdagi harakatlari oilani birlashtiradi va bolalarni yaxshiroq tushunishga va ularning xarakteriga ta'sir qilishga yordam beradi. Ba'zida ota-onalar o'z-o'zidan turib, bolani yoqtirmaydigan narsalarni qilishga majbur qiladilar. "Sizdan so'ragan narsani qiling, aks holda ota-onangiz sizni sevishdan to'xtaydi" - ko'pincha bola qarshilik ko'rsatsa va kattalarning talablarini bajarishni istamasa, qiynoqqa solingan ota-onalardan bunday so'zlarni eshitish mumkin. Kattalarning fikricha, bolani biror narsaga ishontirish va ular bilan dildan gaplashish befoyda. U hali ham ko'ndirishdan bosh tortadi. Ota-onalar uchun psixolog maslahati Keling, ota-onalarning “agar mening iltimosimni bajarmasangiz, men sizni sevishdan to'xtayman” degan so'zlari bo'yicha psixologlarning fikrini tinglaymiz. Mutaxassislarning fikricha, bolalar bu tahdidni juda jiddiy qabul qilishadi. 1. Birinchidan, aldash emas eng yaxshi usul bolaga bosim. Va bunday tahdid shunchaki yolg'ondir. 2. Ikkinchidan, bunday bayonot chaqalog'ingizga ijobiy ta'sir ko'rsatishi dargumon. Farzandingizni aldamaslik yaxshiroqdir. Ushbu tahdidli iborani 25 boshqasi bilan almashtirishga harakat qiling, masalan, bu: "Men sizni doimo sevaman, lekin sizning xatti-harakatlaringiz menga yoqmaydi, bu meni juda xafa qiladi." Ota-onaning yordami bola uchun eng muhim narsadir. Boshqasi unchalik yaxshi emas yaxshi ibora , bu bolalar u bilan mulohaza yuritishga odatlangan: “Men sizdan ancha kattaman, men dadam (onam). Nima deyishim muhim emas”. Ko'pgina kattalar yosh avlodga nisbatan qattiqqo'l bo'lish kerak, deb hisoblashadi eng yaxshi variant ta'lim uchun. Ota-onalar o'z farzandlaridan ancha katta va tajribali, shuning uchun ular har doim to'g'ri. Agar siz kichkina odamni o'ziga jalb qilsangiz, u nihoyat boshiga "o'tiradi" va kattalardan kelgan so'rovlarni bajarmaydi. Bolalar psixologlari bu haqda nima deyishadi? Kattalar topshirig'ini bajarayotganda, bolalar uchun motivatsiya muhim ahamiyatga ega, u o'z harakatlari munosib taqdirlanishini bilishi kerak. Kichkina odam behuda harakat qilmasligiga ishonch hosil qilishi kerak. Agar u bolalarga juda qattiq munosabatda bo'lsa, bu bola sizning so'rovlaringizni faqat sizning huzuringizda bo'ysunadigan va bajaradigan vaziyatga olib kelishi mumkin. Ammo uyda hech kim yo'q bo'lganda, bola ota-onasini xafa qilish uchun hamma narsani qilib, sabotaj bilan shug'ullanadi. Albatta, qat'iy munosabat kerak, lekin siz juda uzoqqa bormasligingiz kerak. Agar bolani ko'ndirishga vaqtingiz bo'lmasa, agar u barcha ishlarni qilsa, keyinroq uning ishi uchun albatta mukofotlashingizga va'da bering. Har bir ota-ona sog'lom, baxtli va barkamol bolani tarbiyalashni orzu qiladi. Yo'lda u to'siqlarga va javobsiz savollarga duch keladi. Yoki aksincha, javoblar juda ko'p va qaysi biri to'g'ri ekanligi aniq emas. Bunga tayanish qoladi umumiy ma'noda va ekspert xulosasi. Kitoblardan tanlangan Foydali maslahatlar fan va amaliyot yutuqlariga asoslanib, bu ota-onalarga yaxshi yordam beradi. Ota ona farzandlariga yaxshi va yomon o‘rtasidagi farqni o‘rgatishi kerak. Agar yomon ish mukofotlangan bo'lsa, unda yosh miya buni shaxsning omon qolishi uchun foydali deb aniqlashi mumkin. Agar bola tajovuzkor 26 bo'lganida qo'llab-quvvatlansa, lekin u muloqot qilishni xohlamaganda emas, uning miyasi tajovuz uning omon qolishi uchun foydali ekanligini osongina eslab qoladi. Agar chaqaloq kasal bo'lganida mukofot olsa va tuzalib ketganda uni yo'qotsa, u tegishli uzoq muddatli aloqalarni hosil qiladi. Miya mutaxassislardan o'rganmaydi bola ta'limi va odob-axloq darsliklaridan emas. Undagi ayrim neyrokimyoviy moddalar tarkibidagi o'zgarishlar asosida o'rganadi. Har safar siz va farzandlaringiz mukofotlangan yoki aksincha, tahdid ostida his qilganingizda, kelajakda hurmat, e'tirof va ishonchni qaerdan izlash kerakligini aytadigan neyron infratuzilmasiga yangi sxemalarni qo'shdingiz. O'tmishdagi baxtli lahzalar keyingi safar shunga o'xshash ijobiy his- tuyg'ularni boshdan kechirganingizda "baxt gormonlari" ishlab chiqarishga tayyor bo'lgan neyronlar o'rtasida maxsus aloqalarni yaratadi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, bolangiz qanchalik tez-tez baxt va quvonchni his qilsa, u uchun katta yoshlilikda osonroq bo'ladi. Misol uchun, ota-onasi tomonidan juda hurmatga sazovor bo'lgan bola, chunki u kompyuterni yaxshi bilsa, u boshqa odamlarga bunday yordam berishda katta quvonch kutish imkonini beruvchi neyron aloqalarni rivojlantiradi. U o'z harakatlarini takrorlaydi va uning asab tizimida baxt uchun yangi nerv yo'llari paydo bo'ladi. Har bir ijobiy daqiqa asab yo'llarini kuchaytiradi va bizning miyalarimiz eng kuchli va eng ko'p ishlatiladigan yo'llarga "mulohaza yuritish" uchun mo'ljallangan. Inson bolaligidan tajriba to'playdi, keyin esa unga butun umri davomida murojaat qiladi. Tegish va quchoqlash kimningdir injiqligi emas. Kattalar ham, bolalar ham bir-biriga mehr ko'rsatsa, ularni xursand qiladigan aniq fiziologik asos mavjud. Oksitotsin sutemizuvchilarda ajralib chiqadigan "baxt gormoni" dir. 27 Farzandli bo'lish ham oksitotsinning sezilarli darajada ko'payishiga olib keladi. Va ham ota-onalar, ham bolalar uchun. Boshqa odamlarning farzandlarini tarbiyalash ham oksitotsin darajasini oshiradi. Oksitotsin bizga ishonadiganlar atrofida xotirjam bo'lish zavqini beradi. Bu ongli qaror emas, balki jismoniy xavfsizlik hissi. Oksitotsin ishtirokida hosil bo'lgan asab yo'llari bizning hayotimiz davomida sodir bo'ladi. Va ularni bolalikda shakllantirish juda muhim, shunda bola hayot quvonchini tez-tez his qiladi. Agar biz o'zimiz erkinlikni qadrlasak va o'z harakatlarimiz uchun javobgar bo'lsak, biz bolaning o'z hayot yo'lini mustaqil ravishda ochish huquqini hurmat qilishimiz kerak. Bizning intilishlarimiz bolaning orzusiga aylana olmaydi va aksincha. O'z yo'nalishini izlash erta yoshdan boshlanadi. O'zlari uchun mas'uliyatni o'rganish uchun bolalar har soat, kun yoki yil qaror qabul qilishni o'rganishlari kerak va buni ular faqat amaliyot orqali o'rganishlari mumkin. Barcha mehribon va g'amxo'r ota-onalar o'z farzandlarining kelajagi haqida qayg'uradilar, shuning uchun ularni nazorat qilishga urinmasliklari qiyin. Ammo nazorat ostida qilingan har qanday urinish maqsadga olib kelmaydi. Biz bolaning taqdirini aniqlashga harakat qilsak, biz unga hayotini boshqarishni bermaymiz va o'z xatolaridan o'rganamiz. 28 Xulosa Shunday qilib, ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolarni hal qilish usullari va tavsiyalarini o'rganib chiqib, quyidagi xulosalar chiqarishimiz mumkin: 1. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlarning eng maqbul varianti, ular doimiy ehtiyojni boshdan kechirganda o'zaro muloqot, ota-onalar bolaning dunyosini, uning yosh talablarini tushunishga qodir bo'lganda, samimiylik, o'zaro ishonch, munosabatlarda tenglikni ko'rsatish. Kamroq buyruqlar, buyruqlar, tahdidlar, o'qish odob-axloqi va bir-birini tinglash va eshitish qobiliyati ko'proq, birgalikda echimlar, dalillar, kuzatishlar topish istagi. 2. Nizolarni hal qilish bolalar va ota-onalarning hayotini shunday tashkil qilishni nazarda tutadi, bu ular o'rtasidagi nizolar ehtimolini yo'q qiladi yoki kamaytiradi. Mojarolarni hal qilish bo'yicha faoliyat ham ota-onalar, ham bolalarning o'zlari, ham uchinchi shaxs (o'qituvchi, psixolog, konfliktolog) tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Shuningdek, nizolarning oldini olishning muhim sharti ichki nizolarni hal qilishdir. 29 Konflikt odamlar o'rtasidagi ijtimoiy aloqalar va munosabatlarning normal ko'rinishi, bir-biriga mos kelmaydigan qarashlar, pozitsiyalar va manfaatlar to'qnashuvi, o'zaro bog'liq bo'lgan, lekin o'z maqsadlarini ko'zlaydigan ikki yoki undan ortiq tomonlar o'rtasidagi qarama-qarshilik holatida o'zaro ta'sir qilish usuli. Binobarin, asosiy vazifa konfliktga, agar iloji bo'lsa, funktsional ijobiy xarakter berish, uning salbiy oqibatlaridan muqarrar zararni minimallashtirishdir. Mojaroli vaziyatda oila a'zolarining haqiqiy ehtiyojlarini to'sib qo'yish mumkin, bu esa, o'z navbatida, ulardan birida ko'pincha bolada alomat paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. Ikkinchisi, oila a'zolari o'rtasidagi eski, o'rnatilgan munosabatlarni saqlab qolishga imkon beruvchi simptomning tashuvchisiga aylanadi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Andreeva, T.V. Oila psixologiyasi: darslik. Nafaqa / I.V. Grebennikov. Sankt- Peterburg: Nutq, 2009. 246 p. 2. Grebennikov, I.V. Oilaning tarbiyaviy iqlimi / I.V. Grebennikov.M.: Bilim, 2009.140 b. 3. Grebennikov IV Oilaviy hayot asoslari. M .: Ta'lim, 2005. 267 b. 4. Drujinin, V.N. Oila psixologiyasi / V.N. Drujinin, ed. V.V. Makarov. Yekaterinburg: Biznes kitobi, 2006. 280 p. 5. Zvereva, O.L. Oila pedagogikasi va uyda ta'lim: Proc. talabalar uchun nafaqa. yuqoriroq ped. o'qishlar, muassasalar / O.L. Zverev. M.: Akademiya, 2009. 160b. 6. Karabanova, O.A. Oilaviy munosabatlar psixologiyasi / O.A. Karabanova. Samara, 2001. 215 b. 7. Krupina, I.V. Oilaviy ta'lim asoslari // Pedagogika / Ed. P.I. g'alati. 2-nashr. M., 2006. 460 b. 30 8. Kovaleva, L.E. Oiladagi mikroiqlim / L.V. Kovalyov. M., 2002. 241 b. 9. Kraig, G. Rivojlanish psixologiyasi / G. Kraig. Sankt-Peterburg. : Piter, 2000. 992 p. 10. Lesgaft, P.F. Bolaning oilaviy tarbiyasi va uning ma'nosi / P.F. Lesgaft. M.: Pedagogika, 2006. 280 b. 11. Obuxova, L.F. Oila va bola: Psixologik jihat bola rivojlanishi / L.F. Obuxov. M., 2005. 290 b. 12. Olifirovich, N.I. Psixologiya oilaviy inqirozlar/ N.I. Olifirovich. Sankt- Peterburg: Nutq, 2010. 360 b. 13. Osipova A.A. Umumiy psixokorreksiya. Qo'llanma/ A.A. Osipov. -M.: Sfera, 2012. 510 b. 14. Yoshga bog'liq inqirozlar psixologiyasi: o'quvchi / Comp. K.V. Selchenok. Mn.: Hosil, M .: AST, 2014. 560 p. 15. Romek, V.G. Mojaroli vaziyatlarda psixologik yordam / V.G. Romek Sankt- Peterburg: Nutq, 2008. 256 p. 16. Stolin, V.V. oila ichida psixologik maslahat/ V.V. Stolin. M.: Bilim, 2009. 278 b. 17. Schneider L.B. Oila psixologiyasining asoslari M .: Moskva Psixologik va ijtimoiy instituti nashriyoti; Voronej: "MODEK" NPO nashriyoti, 2005. 356 p. 18. Eidemiller, E.G., Oila psixologiyasi va psixoterapiyasi / E.G. Eydimiller. Sankt-Peterburg: "Piter" nashriyoti, 2009. 427 p. 31

Bola shaxsidagi nizolarning maktab ta’limiga moslashishga ta’siri

Kirish…………………………………………………………………………...….2

I BOB.Oilaviy nizolarning bola psixo-fiziologik rivojlanishidagi 

salbiy oqibatlari ………………………………………………………………...…4

1.1. Oiladagi ota-ona va bola nizolari………………………………………....…...4

1.2. Oilada bolalarni tarbiyalashning psixologik usullari…………………………13

II BOB. Bola shaxsidagi nizolarning maktab ta’limi ta’siri va nizolarni hal qilish usullari…………………………………………………………………………….19

2.1. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolarning maktab ta’limi ta’siri va  nizolarni hal qilish usullari………………………………………………………………….19

2.2.Mojarolar paytida bolalarni qanday tinchlantirish usullari…………………...22 

Xulosa………………………………………………………………………….….28 

Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………………..29

Sotib olish