• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 108.8KB
Покупки 12
Дата загрузки 30 Январь 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Boshlang‘ıch sınf grammatık va ımlo darslarıda qızıqarlı o‘yınlardan foydalanısh

etishga muvaffaq bo‘ladilar [15.145-bet]. O‘yin texnologiyalari o‘quvchilarning darslarga bo‘lgan munosabatini ham ijobiy tomonga o‘zgartiradi. Bu usullar orqali o‘quvchilar nafaqat bilim olish jarayonidan zavq olishadi, balki ularda yangi bilimlarga bo‘lgan qiziqish ham ortadi. Shu bilan birga, o‘yinlar orqali o‘quvchilar darslarni tezroq va samaraliroq o‘zlashtirish imkoniga ega bo‘ladilar [16.150-bet]. O‘yin texnologiyalaridan foydalanish boshlang‘ich sinfda grammatik va imlo qoidalarini o‘rgatishda katta ahamiyat kasb etadi. O‘quvchilarning o‘quv jarayoniga bo‘lgan qiziqishini oshirish va bilimlarni ongli ravishda mustahkamlashda o‘yinlar muhim rol o‘ynaydi. O‘yinlarning ta’siri o‘quv jarayonida juda keng tarqalgan. O‘quvchilarning motivatsiyasini oshirish bilan birga, o‘yinlar o‘quvchilarda ijodiy fikrlash va muammoni hal qilish qobiliyatlarini ham rivojlantiradi. Masalan, “Grammatik burchak” o‘yini orqali o‘quvchilar ma’lum grammatik qoidalar asosida masalalarni hal qilishga intilishadi, bu esa ularning analitik fikrlash qobiliyatini oshiradi [17, 158-bet]. O‘yinlar yordamida o‘quvchilar guruh bo‘lib ishlashga o‘rganadilar. Bu jarayon ularni bir-biriga yaqinlashtiradi, do‘stona muhit yaratadi va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiradi. O‘yin davomida o‘quvchilar bir- birlariga yordam berish, o‘zaro fikr almashish va birgalikda ishlash qobiliyatlarini sinab ko‘radilar [18.164-bet]. Shuningdek, o‘yinlar o‘quvchilarga o‘zlarining bilimlarini amalda qo‘llash imkonini beradi. Masalan, “Gap tuzish musobaqasi” orqali o‘quvchilar grammatik qoidalarni amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar. Bu o‘yin o‘quvchilarga o‘z bilimlarini yanada mustahkamlash va takomillashtirishga yordam beradi [19. 172-bet]. Yuqori sifatli ta’lim berishda o‘yinlarning o‘rni muhim ahamiyatga ega. O‘yinlar orqali o‘quvchilar o‘z-o‘zini anglash va baholash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘quv jarayonida qiziqarli o‘yinlar yordamida ta’lim jarayonida qiyinliklarni engib o‘tish, har bir o‘quvchining individual xususiyatlarini hisobga olish va har bir o‘quvchiga individual yondashish muhimdir [20.178-bet]. O‘yinlar o‘quvchilarga o‘rganish jarayonida muhim qoidalarni yodlash va o‘zlashtirishda yordam beradi. O‘yinlar orqali o‘quvchilar o‘zlari o‘rganayotgan grammatik qoidalarni amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar, bu esa ularning bilimlarini mustahkamlaydi va uzoq muddatli eslab qolish o‘quvchilarning umumiy saviyasini oshirishga ko‘mak beradi. Pedagogik jarayonda o‘yinlardan foydalanishning o‘ziga xos xususiyatlari shundaki, o‘yinlar o‘quvchilarning darsga nisbatan ijobiy munosabatini shakllantiradi va ularni darsda faolroq ishtirok etishga undaydi [5.110- bet].Bundan tashqari, o‘yin texnologiyalarining pedagogik xususiyatlari qatoriga o‘quvchilarning amaliy ko‘nikmalarini mustahkamlash kiradi. Masalan, o‘quvchilarga o‘yin orqali yangi qoidalarni tushuntirish jarayonida ularga bunday bilimlarni turli amaliy holatlarda qanday qo‘llash mumkinligini o‘rgatish muhimdir. Bu esa o‘quvchilarning real hayotga tayyorlanishiga yordam beradi [6. 122-bet]. Shuningdek, o‘yin usullari orqali ta’lim jarayonini jonlantirish, o‘quvchilarni ko‘proq amaliy faoliyatga jalb qilish, ularga real hayotdagi turli holatlarni modellashtirish imkonini beradi. Bu pedagogik yondashuv o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi, ularda mantiqiy bog‘lanishlarni topish va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi [3.98-bet]. O‘yin texnologiyalari boshqa ta’lim metodlari bilan integratsiyalashgan holda samarali qo‘llanilishi mumkin. Masalan, ko‘rgazmali darslar va amaliy topshiriqlarni o‘yin usullari bilan uyg‘unlashtirish orqali o‘quvchilar nafaqat nazariy bilimlarni o‘zlashtiradilar, balki ularni real amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga ham ega bo‘ladilar. Bunday integratsiyalashgan yondashuv o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularning bilimlarni mustahkamroq o‘zlashtirishiga yordam beradi. Masalan, “Rolli o‘yinlar” orqali grammatika qoidalarini amaliy holatlar bilan bog‘lash o‘quvchilarning darsda ishtirokini faolroq qilishga yordam beradi. Bunda o‘qituvchi qoidalarni tushuntirayotganda o‘quvchilardan turli vaziyatlar uchun rollar taqsimlash orqali ulardan to‘g‘ri foydalanish talab etiladi. Bu usul o‘quvchilarning ijodkorliklarini rivojlantiradi va bilim olish jarayoniga qiziqish uyg‘otadi [5.101-bet].Integratsiyalashgan ta’lim metodlari o‘quvchilarning bilimlarini kengaytirib, ularda turli fanlar bo‘yicha bog‘liqliklarni tushunish qobiliyatini shakllantiradi. Bu usul orqali o‘quvchilar faqat bir fan doirasida emas, balki boshqa fanlar bilan bog‘langan bilimlarni ham o‘zlashtiradilar, bu ta’minlaydigan yangi pedagogik yondashuvlarni joriy etish zarurligini ta’kidlaydi [3]. Bu, shuningdek, o‘quvchilarda jamoaviy ishlash, muloqot va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda ham muhim ahamiyatga ega [4]. Kurs ishining maqsadi va vazifalari: Ushbu kurs ishi grammatika va imlo darslarida qiziqarli o‘yinlardan foydalanishning ta’lim jarayonidagi samaradorligini tahlil qilish va bu borada eng samarali usullarni aniqlashga qaratilgan. Asosiy vazifalar: ● Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining darsga qiziqishini oshirishda o‘yinlardan foydalanishning ilmiy-nazariy asoslarini o‘rganish. ● Grammatika va imlo darslari uchun qiziqarli o‘yinlar yaratish va ularning natijalarini o‘quvchilarda kuzatish. Predmet va obyekti: Tadqiqotning predmeti boshlang‘ich sinfda o‘quvchilarga grammatika va imlo qoidalarini o‘rgatish jarayoni bo‘lsa, obyekti esa darslarda o‘yin usullaridan foydalanish natijasidagi ta’lim samaradorligi hisoblanadi. Kurs ishining hajmi: Ushbu kurs ishi 30 betdan iborat bo‘lib, unda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining grammatika va imlo darslarida qiziqarli o‘yinlardan foydalanish jarayonidagi samaradorlik tahlil qilinadi va ushbu jarayonni yaxshilashga qaratilgan takliflar kiritiladi . mustahkamlash bilan birga, o‘qituvchilarga ham o‘quvchilarning muvaffaqiyatlarini kuzatishga imkon yaratadi. O‘yinlarni baholashda o‘qituvchilar o‘quvchilarning faoliyatlarini baholash, ularning qobiliyatlarini aniqlash va kerakli yordam ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘ladilar [34, 56-bet]. O‘quv jarayonida o‘yinlarni monitoring qilish orqali o‘qituvchilar o‘z metodlarini takomillashtirish va o‘quvchilar bilan aloqalarni mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘yinlardan foydalanish nafaqat til ko‘nikmalarini rivojlantiradi, balki o‘quvchilarning ijtimoiy, kommunikativ va texnologik ko‘nikmalarini ham oshirishga xizmat qiladi. Bu o‘quv jarayonini yanada samarali va qiziqarli qiladi . MUNDARIJA: KIRISH ........................................................................ ..................................... 3 I BOB.GRAMMATIKA VA IMLO DARSLARIDA O‘YIN USULLARINING AHAMIYATI 1.1. O‘yin usullarining nazariy asoslari va ularning o‘quv jarayonidagi o‘rni .......7 1.2. Grammatika va imlo qoidalarini o‘rgatishda o‘yin usullarining samaradorligi..15 II BOB. GRAMMATIKA VA IMLO DARSLARIDA QIZIQARLI O‘YINLARNI QO‘LLASH METODIKASI 2.1. ................................................................ Grammatika darslarida qo‘llaniladigan o‘yin turlari va ularning xususiyatlari.....20 2.2. Imlo darslarida o‘yin metodlarini qo‘llash va ularning natijadorligi ................... 25 XULOSA ...................................................................... .................................. 27 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................ ......................... 30 o‘quvchi o‘z qobiliyatiga qarab topshiriqlarni bajaradi va bilimlarini mustahkamlaydi [4.60-bet].Bundan tashqari, o‘yin texnologiyalari orqali o‘quvchilarning o‘z-o‘ziga bo‘lgan ishonchi oshadi. Har bir o‘quvchi o‘z qobiliyatiga mos tarzda darsda qatnashib, qiyin masalalarni yechishga harakat qiladi. Bu usul bilan o‘quvchilar mantiqiy fikrlashni o‘rganadilar va mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatiga ega bo‘ladilar [5.89-bet].Individual yondashuvni shakllantirishda qiziqarli o‘yinlardan foydalanish dars jarayonini nafaqat jonlantirib, balki o‘quvchilarning qobiliyatlarini to‘liq ochib berishga yordam beradi. Bu usul orqali bolalarning o‘z- o‘zini baholash qobiliyati rivojlanadi va ularning fikrlash qobiliyati kuchayadi. Shu bilan birga, o‘quvchilar o‘yin jarayonida bir-birlari bilan tajriba almashish imkoniyatiga ega bo‘ladilar va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradilar [6.102-bet]. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ta’lim-tarbiya berishdagi muhum vazifalarning asosiy qismi ona tili va o’qish darslarida amalga oshiriladi. O‘qish va nutq o‘stirish darslari jarayonida dasturda belgilangan mavzular asosida o‘quvchilarga muayyan bilim beriladi. O‘qish ko‘nikmalarini takomillashtira borish bilan bir qatorda o‘quvchilarni ma’naviy barkamol inson ruhida tarbiyalash vazifasi ham diqqat markazida bo‘ladi. Boshlang‘ich ta’limda o‘qish va nutq o‘stirish dasturining maqsad va vazifalariga ko‘ra o‘qish darslari orqali o‘quvchilar to‘g‘ri, ongli, ravon, tez va ifodali o‘qishga o‘rgatiladi. Mazkur jarayonning sifatli va samarali amalga oshirilishi bevosita boshlang’ich sinf ona tili darslarini tashkil etishning zamonaviy o’qitish texnologiyalardan samarali foydalanishga bog’liqdir. Ona tili darslarida o‘quvchilarning o‘quv-biluv faoliyatini faollashtirishga xizmat qiladigan nostandart o‘quv topshiriqlarining bir turi grammatik o‘yin-topshiriqlardir. Topshiriqning bu turi o‘quvchidan izlanishni, bilimdonlikni, topshiriqni va tezkorlikni talab qiladi. O‘yin-topshiriqlar ona tili darsining qiziqarli o‘tishini ta’minlaydi. Boshlang'ich sinflarda ona tili ta’limining samaradorligi `oqitish metodini to‘g‘ri tanlash, “Ona tili” fanining amaliy yo‘nalishidan kelib chiqib, ta’lim jarayonida ko‘proq o‘quvchini o‘ylashga, fikrlashga undovchi, o‘quv topshiriqlarini ishga solish, o‘quvchilarda bilish - O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI URGANCH INNOVATSION UNIVERSITETI IJTIMOIY-GUMANITAR FANLAR VA PEDAGOGIKA FAKULTETI BOSHLANG‘ICH SINF GRAMMATIK VA IMLO DARSLARIDA QIZIQARLI O‘YINLARDAN FOYDALANISH mavzusida yozgan KURS ISHI imkoniyatini oshiradi [21.186-bet]. O‘yinlar ta’lim jarayonida bevosita sifatni oshirish bilan birga, o‘quvchilar orasida raqobatni ham rivojlantiradi. O‘quvchilar o‘yinlar orqali o‘z bilimlarini baholashga intilishadi va bu jarayon orqali o‘zlariga nisbatan talablarni oshiradilar [22.193-bet]. Biroq, o‘yinlardan foydalanishda muammolar ham yuzaga kelishi mumkin. Ba’zan o‘quvchilarning qiziqishi pasayadi yoki o‘yinlar dars maqsadlariga mos kelmaydi. Bunday vaziyatlarda darslarni rejalashtirish va o‘yinlarni tanlashda ehtiyotkorlik talab etiladi. O‘yinlarni o‘qituvchi tomonidan to‘g‘ri tanlash va muvofiqlashtirish o‘quv jarayonining muvaffaqiyati uchun muhimdir [23. 200-bet]. Shuningdek, o‘yinlarning samaradorligini oshirish uchun o‘quvchilarni motivatsiya qilish va ularni faol ishtirok etishga undash zarur. O‘quvchilar o‘yin jarayonida o‘zlarini faol his qilishlari uchun dars davomida ularni ma’qullash, rag‘batlantirish va ijodkorlikka chaqirish muhimdir. Buning uchun o‘yinlar nafaqat qiziqarli, balki o‘quvchilarning bilimlarini oshirishga qaratilgan bo‘lishi kerak [24. 208- bet]. O‘yinlardan foydalanish boshlang‘ich sinf grammatika va imlo darslarida ta’lim jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilishda muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchilar o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llash va qoidalarni tezda o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.Boshlang‘ich sinf darslarida o‘yinlardan foydalanish, o‘quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olishga imkon yaratadi. O‘quvchilarning qobiliyatlari, qiziqishlari va motivatsiyalari har xil bo‘lishi sababli, o‘yinlar orqali differensial yondashuvni amalga oshirish muhimdir. Masalan, “Grammatik o‘yinda” o‘quvchilar o‘z bilim darajasiga qarab turli darajadagi savollarga javob berishlari mumkin. Bu o‘yin yordamida kuchli o‘quvchilar qiyinroq vazifalarni, zaifroq o‘quvchilar esa osonroq vazifalarni bajarishlari mumkin, bu esa har bir o‘quvchining shaxsiy rivojlanishini ta’minlaydi [25.215-bet]. O‘yinlar yordamida o‘quvchilarga individual vazifalar berish va ularni o‘z vaqtida bajarish imkoniyatini yaratish, ularning o‘z bilimlarini mustahkamlashlariga yordam beradi. Masalan, “O‘z bilimlaringni tekshir” o‘yini orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini baholash imkoniga ega bo‘ladilar, bu esa ularni mustaqil fikrlashga undaydi [26.220-bet]. O‘yinlar darslarda baholash jarayonini ham yanada qiziqarli va samarali qilishda muhim ahamiyatga ega. Baholash jarayonida o‘yinlardan foydalanish, o‘quvchilarga o‘z bilimlarini amaliyotda ko‘rsatish imkoniyatini beradi. Masalan, “O‘yinchoq dastur” o‘yini orqali o‘quvchilar grammatik qoidalarni hayotiy misollarda qo‘llashadi va bu jarayonda o‘zaro baholash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. 13. Rashidova, D. “O‘yinlar va bolalar psixologiyasi” (2020) 14. Shukurova, L. “Boshlang‘ich sinfda grammatik o‘yinlar” (2021) 15. Tohirova, G. “Imlo va grammatika darslarini qiziqarli qilish” (2022) 16. Xudoyberganov, T. “O‘yinlar orqali grammatika o‘rganish” (2020) 17. Yusupov, B. “O‘yinli o'qitish: tajribalar va natijalar” (2021) 18. Abdullayeva, F. “Interaktiv darslar: o'yinlar va metodlar” (2018) 19. Mustaqimova, A. “Qiziqarli darslar: o'yinlardan foydalanish” (2021) 20. Xolmirzaev, D. “Boshlang‘ich ta’limda o'yinlar” (2019) 21. Otaeva, S. “Grammatik o'qitish va o'yinlar” (2020) 22. Shodmonova, L. “Boshlang‘ich sinfda o'qitish metodikasi” (2022) 23. Mamatqulov, R. “O'qitishda o'yinlar: nazariya va amaliyot” (2021) 24. Qodirova, F. “Grammatik va imlo darslarida o‘yinlar” (2019) 25. Asqarova, N. “Bolalar ta’limida interaktiv usullar” (2020) 26. Tursunova, R. “Grammatika o‘rganish va qiziqarli o‘yinlar” (2021) 27. Yusupova, M. “O'yin orqali bilimlarni mustahkamlash” (2022) 28. Abdurahmonov, E. “Imlo darslarida o'yinlar” (2021) 29. Mustafoyev, K. “O‘qitishda o'yinlardan foydalanish” (2019) 30. Mirzaeva, D. “O'yinlar: pedagogik yondashuvlar” (2020) 31. Anorov, R. “Qiziqarli darslar: o‘yin metodlari” (2021) 32. Xudoyberganova, S. “O‘yinlar va o‘qituvchilar uchun qo'llanma” (2022) 33. Bayramov, S. “O'qitishda innovatsion o'yinlar” (2018) 34. Abdullaeva, M. “Grammatik va imlo o‘rganishda o'yinlarning ahamiyati” (2021) KIRISH Bugungi kunda ta’lim jarayonida yangi pedagogik texnologiyalarni qo‘llash dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun grammatika va imlo darslarida qiziqarli o‘yinlardan foydalanish orqali o‘quvchilarni mavzuga qiziqtirish, bilimlarni mustahkamlash va dars jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Mavzuga oid o‘yinlar o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlab, bilim olish jarayonida muloqot qilish, fikrlash va ijodiy yondashuvlarini rivojlantiradi. Mavzuning dolzarbligi: Boshlang‘ich sinfda o‘quvchilarga grammatika va imlo qoidalarini o‘rgatish jarayoni ularning kelgusidagi ta’lim bosqichlarida muvaffaqiyatli o‘qishlarida asosiy rol o‘ynaydi. O‘yin texnologiyalari esa bolalarning yosh xususiyatlariga mos bo‘lib, ularning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirish bilan birga, darslarni yanada samarali o‘tkazish imkonini beradi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning ta’limni rivojlantirishga qaratilgan islohotlari o‘quvchilarning qiziqishini oshirish va bilimlarini mustahkamlashda o‘yin texnologiyalarining ahamiyatini ta’kidlaydi. Masalan, Mirziyoyevning “Ta’lim – kelajagimizni belgilovchi omil” asarida ta’lim jarayonida innovatsion yondashuvlarning zarurligini ko‘rsatadi[1].Shuningdek, ta’lim tizimidagi yangiliklar o‘quvchilarning intellektual va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qilishi kerakligi hamda ta’lim jarayonining sifatini oshirish uchun muhim ahamiyatga ega [2]. Bundan tashqari, qiziqarli o‘yinlar orqali o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishi ortadi va ularning o‘z-o‘zini rivojlantirish imkoniyatlari kengayadi. O‘yinlar, ayniqsa, yosh o‘quvchilar uchun o‘rganish jarayonini osonlashtirib, murakkab mavzularni qiziqarli va oson anglashga yordam beradi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta’lim sohasini rivojlantirishga doir qator muhim fikrlarni ilgari surgan. U o‘quvchilarni faol ishtirokini bog‘lash orqali grammatik tuzilmalarga yanada qiziqib kirishadilar. Bu usul grammatik bilimlarning faqat kitoblarda qolib ketmasligi, balki real hayotda qo‘llanilishiga yordam beradi [3.87-bet]. Imlo qoidalarini o‘rgatishda ham o‘yin texnologiyalari juda samarali hisoblanadi. Darslarda “Imlo krossvordlari” yoki “So‘z shakllantirish” o‘yinlari orqali o‘quvchilar turli imlo qoidalarini o‘rganib, ularni dars jarayonida mustahkamlaydilar. Masalan, “To‘g‘ri yozish o‘yini” o‘quvchilarning harflar va qo‘shimchalarni to‘g‘ri yozishlariga yordam beradi [4.58-bet]. Imlo darslarida o‘yinlar orqali o‘quvchilar qoidalarning tuzilishini va qo‘llanilish mexanizmini yaxshiroq anglaydilar. “Imlo olimpiadasi” kabi o‘yinlarda o‘quvchilar bir-birlariga qoidalarni tushuntirib, musobaqa shaklida bilimlarini oshiradilar. Bu o‘yinlar faqat qiziqish tug‘dirmasdan, balki o‘quvchilarning xatolarini aniqlash va tuzatishlariga ham yordam beradi [5. 90-bet]. Bundan tashqari, imlo darslarida “ Juft so‘zlar” o‘yini kabi interaktiv usullardan foydalanish o‘quvchilarning lug‘aviy boyligini oshiradi. Bu o‘yin o‘quvchilarning har bir so‘zning to‘g‘ri yozilishiga e’tibor berishlariga yordam beradi. Shu bilan birga, ularning xatolarni tuzatish qobiliyatlarini rivojlantiradi va ularni imlo qoidalariga bo‘lgan qiziqishni oshiradi [6.102-bet]. Rolli o‘yinlar grammatika va imlo darslarida samarali vosita hisoblanadi. Rolli o‘yinlar orqali o‘quvchilar so‘zlarning turli grammatik shakllarini amaliyotda qo‘llaydilar. Masalan, “O‘yinli so‘z topish” yoki “Tayyor gapni davom ettirish” kabi o‘yinlar o‘quvchilarga fe’l va ot shakllarini o‘rgatishda yordam beradi [7.73- bet]. Rolli o‘yinlarda o‘quvchilar bir-birlariga savollar berishadi va grammatik qoidalar asosida gaplarni shakllantiradilar. Bu jarayon o‘quvchilarning o‘z bilimlarini amalda sinab ko‘rish imkonini beradi va ularda qoidalarning amaliy qo‘llanilishi haqida tushunchani yanada chuqurlashtiradi. Masalan, “Fe’lli ertak” o‘yini o‘quvchilarni fe’l shakllari bilan ishlashga undaydi va ularning ijodkorligini rivojlantiradi [8.109-bet]. Rolli o‘yinlarda o‘quvchilar turli vaziyatlar uchun rollarni o‘ynab, ularning lug‘aviy zaxiralarini kengaytiradilar. Bu usul orqali ularning so‘z boyligi oshadi va yangi qoidalarga tez moslashish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Shu bilan birga, bu o‘yinlar o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini ham Bunday baholash jarayoni o‘quvchilarning o‘z bilimlariga bo‘lgan ishonchini oshiradi va o‘zaro raqobat muhitini yaratadi [27. 228-bet]. Baholash jarayonida o‘yinlar o‘quvchilarning diqqatini jalb qilishga yordam beradi. O‘quvchilar o‘z bilimlarini qiziqarli shaklda namoyish etishga tayyor bo‘lishadi, bu esa darslarda faol qatnashishga rag‘batlantiradi. “Grammatika sarguzashtlari” o‘yini o‘quvchilarga o‘z bilimlarini ko‘rsatish va bir- birlarining muvaffaqiyatlarini qadrlash imkoniyatini beradi [28.235-bet]. O‘yinlardan foydalanish o‘qituvchilar uchun ham ko‘plab foydalar keltiradi. O‘qituvchilar o‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish jarayonida o‘z uslublarini rivojlantiradilar. O‘yinlar darslarni rejalashtirishda ijodkorlikni talab qiladi va o‘qituvchilarni yangi metodlarni qidirishga undaydi. Masalan, “O‘yin va ta’lim” kurslari o‘qituvchilarga o‘yinlar yordamida ta’lim berish metodlarini takomillashtirishda yordam beradi [29. 240-bet]. O‘yinlardan foydalanish o‘qituvchilarning o‘quvchilar bilan aloqalarini mustahkamlaydi. O‘qituvchilar va o‘quchilar o‘yin jarayonida bir-birlarini yaqindan tanishadi, bu esa darslarda ijtimoiy muhitni yaxshilaydi. O‘qituvchilar o‘quvchilarning qiziqishlarini va motivatsiyalarini aniqlab, ularni ta’lim jarayoniga jalb qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar [30.248-bet]. O‘yinlardan foydalanish boshlang‘ich sinf grammatika va imlo darslarida nafaqat ta’lim jarayonini qiziqarli qiladi, balki o‘quvchilar o‘rtasida ijodiy fikrlash va mustaqil yondashuvni rivojlantirishga ham xizmat qiladi. O‘qituvchilar uchun o‘yinlar ijodiy metodlarni qo‘llash va o‘quvchilar bilan munosabatlarni mustahkamlash imkonini beradi. Imlo darslarida o‘yin metodlarini qo‘llash va ularning natijadorligi Imlo darslarida ham o‘yin usullari samarali qo‘llaniladi. Masalan, “To‘g‘ri yozish musobaqasi” o‘quvchilarning imlo savodxonligini oshirishda yordam beradi. Musobaqa orqali o‘quvchilar berilgan so‘zlarni to‘g‘ri yozish orqali o‘zaro raqobatlashib, imlo qoidalarini mustahkamlaydilar. Bu usul o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi va imlo bilim olish jarayonini tezlashtiradi. Shu bilan birga, o‘yin texnologiyalari bolalarning xotira, mantiqiy fikrlash, diqqat va ijodiy yondashuvlarini rivojlantirishda asosiy vositadir [5.88-bet]. Misol uchun, grammatika va imlo qoidalarini o‘rgatishda rolli o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir- biriga savollar berish orqali qoidalarni mustahkamlaydilar. Bunday jarayonlar o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy fikrlashini rivojlantiradi. Grammatika va imlo qoidalarini o‘qitish ko‘pincha zerikarli va murakkab jarayon hisoblanadi. Ammo o‘yin usullarini darsga kiritish orqali ushbu murakkablikni kamaytirish va o‘quvchilarning qiziqishini oshirish mumkin. Bu o‘quvchilarda qoidalarni mustahkam o‘zlashtirishga yordam beradi. Masalan, “So‘z yasalishi o‘yini” orqali o‘quvchilar yangi so‘zlar yaratadi va so‘z tarkibini mustahkamlaydi. Bu o‘yin bolalarda so‘zlar tuzilishini to‘g‘ri tushunish, yasalishini anglash va yangi so‘zlarni hosil qilish qobiliyatini shakllantiradi. Shuningdek, interaktiv o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning bilimlarini amaliyotda qo‘llash qobiliyatini rivojlantiradi. Misol uchun, “Grammatik domino” o‘yini orqali o‘quvchilar grammatik qoidalarni o‘zaro bog‘lashni va mantiqiy fikrlashni o‘rganadilar. Bu usul yordamida o‘quvchilarda diqqatni jamlash va grammatik tuzilmalarga bo‘lgan qiziqish kuchayadi. Bu o‘yinlar dars jarayonini jonlantirib, o‘quvchilarning bilim olish motivatsiyasini oshiradi va ularda jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi. Grammatika va imlo darslarida qiziqarli o‘yinlar bilan bir qatorda, raqamli texnologiyalardan foydalanish ham muhimdir. Bugungi kunda ko‘plab onlayn o‘yinlar va ta’limiy ilovalar mavjud bo‘lib, ularning yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlay oladilar. Masalan, grammatika qoidalarini o‘rgatuvchi ilovalar orqali o‘quvchilar interaktiv mashqlar bajarib, qoidalarning to‘g‘ri qo‘llanilishini o‘rganadilar. O‘yin usullari o‘quvchilarning psixologik rivojlanishiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘yinlar orqali o‘quvchilarda bilim olish jarayonida qiziqish va ichki motivatsiya hosil bo‘ladi. Psixologik jihatdan, bolalar o‘yin jarayonida o‘zlarini erkin his qilib, o‘z qobiliyatlarini namoyish etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar [7.124-bet]. Bu usul ularning intellektual va hissiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir qiladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. Mirziyoyev, Sh. “Yurtimizni yanada rivojlantirish bo‘yicha takliflar.” O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Asarlari, 2017. 2. Mirziyoyev, Sh. “Kamalak ko‘zlarida mustaqil O‘zbekiston.” O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Asarlari, 2018. 3. Mirziyoyev, Sh. “Ta’lim – kelajagimizni belgilovchi omil.” O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Asarlari, 2019. 4. Mirziyoyev, Sh. “Innovatsiyalar va raqamli iqtisodiyot.” O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Asarlari, 2020. 5. Abdurahmonova, M. “Grammatikani o‘qitishda interaktiv usullar” (2021) 6. Anvarov, A. “O'qitishda o'yinlarning roli” (2019) 7. Bahodirov, R. “Boshlang‘ich sinflarda o‘yinlar va metodikalar” (2020) 8. G'ulomova, S. “Grammatika va imlo darslarida o'yinlardan foydalanish” (2022) 9. Jumaev, M. “Qiziqarli o‘yinlar va ta’lim” (2018) 10. Karimova, N. “Boshlang‘ich ta’limda innovatsion usullar” (2020) 11. Murodov, S. “O'yin orqali o'qitish metodikasi” (2021) 12. Nabiev, A. “O'qitish jarayonida o'yinlarning samaradorligi” (2019) esa ularning umumiy ta’lim darajasini oshiradi [6.119-bet]. Boshlang‘ich ta’limda o‘yin usullari faqat bilim olish bilan cheklanmay, o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini ham rivojlantirishga xizmat qiladi. O‘yinlar o‘quvchilarda jamoada ishlash ko‘nikmasini rivojlantirishga yordam beradi. Misol uchun, “Jamoaviy so‘z topish” o‘yini orqali o‘quvchilar o‘zaro hamkorlik qilishni o‘rganadilar va bir-birlari bilan fikr almashadilar [7.145-bet]. O‘quvchilar o‘yin jarayonida jamoaviy masalalarni yechish, o‘z tengdoshlari bilan muloqot qilish va fikrlarni erkin ifoda etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu usul ularning kommunikativ qobiliyatlarini rivojlantiradi, o‘z fikrini to‘g‘ri tushuntirish va boshqa o‘quvchilarning fikrini eshitish ko‘nikmalarini shakllantiradi. Shu bilan birga, o‘yinlar o‘quvchilarning psixologik moslashuv jarayonini ham yengillashtiradi [8, 153- bet]. Ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishda rolli o‘yinlar katta ahamiyatga ega. Masalan, “Oila a’zolari” mavzusidagi rolli o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir-biriga savollar berishadi va javoblar orqali grammatik qoidalarni mustahkamlaydilar. Bu jarayon o‘quvchilarning darsdagi ishtirokini jonlantiradi va ularni faol tinglovchi hamda faol so‘zlovchiga aylantiradi [9, 160-bet]. Grammatika va imlo qoidalarini o‘rganish ko‘pincha o‘quvchilarga qiyin va zerikarli bo‘lib tuyuladi. Shuning uchun qiziqarli o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning bilim olish jarayonini osonlashtiradi. O‘yin usullari darslarni qiziqarli va interaktiv qilishga xizmat qiladi. Masalan, “So‘z yasalishi o‘yini” orqali o‘quvchilar yangi so‘zlar yasash va so‘zning morfologik tuzilishini o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ladilar [9.58-bet]. O‘quvchilarning qoidalarni mustahkamlashi uchun “Grammatik domino” kabi o‘yinlar juda samarali hisoblanadi. Ushbu o‘yinlar o‘quvchilarda grammatik tushunchalarni amaliy qo‘llashga imkon yaratadi, bu esa ularning grammatik savodxonligini oshiradi va darsga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi [4, 90-bet]. XULOSA Boshlang‘ich sinf grammatika va imlo darslarida qiziqarli o‘yinlardan foydalanish, nafaqat ta’lim jarayonini qiziqarli va samarali qilish, balki o‘quvchilarning til ko‘nikmalarini, ijtimoiy va kommunikativ qobiliyatlarini rivojlantirishda ham muhim ahamiyatga ega. O‘yinlar o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi, ularning bilimlarini amaliyotda qo‘llash imkoniyatini yaratadi va o‘zaro muloqotda bo‘lishni rag‘batlantiradi. Chet el tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, o‘yinlar ta’lim jarayonini interaktiv va qiziqarli qiladi, bu esa o‘quvchilarning o‘z bilimlarini mustahkamlashlariga, yangi ko‘nikmalarni egallashlariga va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishlariga yordam beradi. O‘quvchilar o‘yinlar orqali individual va jamoaviy yondashuvlarni o‘zlashtiradilar, bu esa ularda rahbarlik, muloqot qilish va muammolarni birgalikda hal qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bundan tashqari, o‘yinlarni raqamli platformalarda amalga oshirish, ta’lim jarayonini yanada qiziqarli va zamonaviy qilish imkoniyatini beradi. O‘qituvchilar o‘yinlarni o‘tkazish orqali o‘quvchilarning bilimlarini baholash, monitoring qilish va ularning muvaffaqiyatlarini kuzatish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Shunday qilib, boshlang‘ich sinf grammatika va imlo darslarida o‘yinlardan foydalanish, ta’lim jarayonini yanada samarasiz qilish bilan birga, o‘quvchilarning ko‘nikmalarini va qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. O‘quvchilarning o‘z bilimlariga bo‘lgan ishonchini oshiradi va ularni mustaqil fikrlashga, ijodiy yondashuvga va kelajakda muvaffaqiyatli hayotga tayyorlaydi. O‘yinlarni dars jarayonida keng qamrovli qo‘llash, ta’lim sifatini oshirish va o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. Xulosa davomida, shuningdek, o‘yinlarning o‘qituvchilar uchun ham bir qator foydalari mavjud. O‘qituvchilar o‘yinlarni rejalashtirish jarayonida o‘z pedagogik yondashuvlarini rivojlantirib, yangi metodlarni izlashga undaydilar. Bu ijodkorlik va yangilikni qidirish o‘qituvchilarning o‘z ishlariga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va darslarni yanada jonlantiradi.O‘yinlardan foydalanish o‘qituvchilar va o‘quvchilar Shuningdek, o‘yin texnologiyalari orqali o‘quvchilarning o‘zaro munosabatlarini shakllantirish, ularning jamoaviy ishlash va raqobatga bo‘lgan munosabatlarini o‘rganish imkoniyatini beradi. Masalan, o‘yin jarayonida o‘quvchilar bir-birlariga yordam berish va fikr almashish orqali yangi bilimlarni tezroq o‘zlashtiradilar. O‘yinlar orqali o‘quvchilarning xotira, diqqat, ijodiy fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyati rivojlanadi [8.132- bet].O‘yin usullaridan foydalanish nafaqat o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlashga, balki ularning dars jarayonidagi faolligini oshirishga ham yordam beradi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘yin texnologiyalarini qo‘llagan o‘quvchilar dars jarayonida yanada faol ishtirok etishadi, savollar bilan faol qatnashadi va bilimlarni yanada mustahkamroq o‘zlashtiradilar.Faollikning oshishi esa o‘quvchining mustaqil ravishda o‘rganishiga, ijodiy fikrlashiga va xotirasini yaxshilashga hissa qo‘shadi. Interaktiv o‘yinlar, masalan, “Grammatik krossvordlar” yoki “Imlo bo‘yicha interaktiv viktorinalar” orqali o‘quvchilar bir-biri bilan musobaqalashadi va bilimlarini mustahkamlashadi. Ushbu o‘yin usullari dars jarayonini yanada jonlantirib, o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi [2,56-bet]. Shuningdek, o‘quvchilar o‘yin jarayonida o‘z qobiliyatlarini sinab ko‘rish orqali, o‘zlarida ishonch hosil qiladilar va bilimlarini ko‘rsata olish qobiliyatiga ega bo‘ladilar. O‘yin texnologiyalaridan foydalanish jarayonida o‘quvchilarning darsga bo‘lgan motivatsiyasi ham kuchayadi. Chunki o‘yinlar orqali o‘quvchilarning natijalarini darhol ko‘rish va baholash imkoniyati mavjud bo‘ladi. Masalan, “So‘z topish” yoki “Juftlikda ishlash” kabi o‘yinlarda o‘quvchilar o‘z bilimlari darajasini anglab, tezkor javob berishga harakat qiladilar. Bu esa ularning bilimlarni mustahkamroq o‘zlashtirishiga yordam beradi [3.73-bet]. O‘yin texnologiyalari o‘quvchilar bilan individual yondashuvni shakllantirishga ham katta hissa qo‘shadi. Chunki har bir o‘quvchining qobiliyati va o‘rganish sur’ati turlicha bo‘lgani uchun, o‘yinlar orqali o‘quvchilarga alohida yondashish imkoniyati yaratiladi. Masalan, “So‘z shakllantirish o‘yini” yoki “Rolli o‘yinlar” orqali har bir I BOB.GRAMMATIKA VA IMLO DARSLARIDA O‘YIN USULLARINING AHAMIYATI 1.1. O‘yin usullarining nazariy asoslari va ularning o‘quv jarayonidagi o‘rni Pedagogik amaliyotda o‘yin texnologiyalaridan foydalanish o‘quv jarayonida muhim o‘rin egallaydi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun o‘yin usullaridan foydalanish ularning yosh xususiyatlariga mos keladi. O‘yin jarayonida bolalar bilim olish, muloqot qilish, musobaqalashish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, bu esa ularning darslarga qiziqishini oshiradi va bilimlarini mustahkamlaydi [1.35-bet]. Nazariy jihatdan o‘yin ta’lim vositasi sifatida o‘quvchilarning rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. Pedagogik psixologiyaga ko‘ra, o‘yin orqali bolalar faqat mavzuni tushunibgina qolmay, balki uni amaliyotda qo‘llashni ham o‘rganadilar. Bu ularning mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish bilan birga, ta’lim jarayonini qiziqarli qiladi. Grammatika va imlo qoidalarini o‘rgatishda o‘yin usullari nafaqat ta’limning samaradorligini oshiradi, balki o‘quvchilarning e’tiborini jalb qilib, bilimlarini amaliyot bilan mustahkamlaydi [2.112-bet]. Boshlang‘ich sinflarda o‘yin usullaridan foydalanish ta’lim jarayonining samaradorligini oshiradi. Yosh bolalar uchun o‘qish va yozishni o‘rganish jarayoni faqat mantiqiy asoslangan ma’lumotlarni olish bilan cheklanmaydi, ular dars jarayonida qiziqarli faoliyatlarda qatnashishni ham xohlaydilar. O‘yin metodlari ana shu qiziqishni ta’minlaydi va bolalarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini shakllantiradi [3.40- bet]. O‘yin texnologiyalarining nazariy asosi pedagogik psixologiyada keng o‘rganilgan. O‘yinlar bolalarning faolligini oshirib, ularning ijtimoiy moslashuviga ham yordam beradi. Shuningdek, bolalar o‘yin jarayonida o‘z tengdoshlari bilan fikr almashish orqali ko‘proq o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘yinlardan foydalanish, o‘quvchilar bilimini faqat ma’lumot olish bilan cheklamay, amaliyotda mustahkamlash imkoniyatini ham beradi [4.55- bet]. O‘yin texnologiyalari turli metodik vositalar bilan qo‘llanilishi mumkin: raqobat, hamkorlik, bahsli o‘yinlar va rolli o‘yinlar bolalar orasida qiziqish uyg‘otadi va Yomon xususiyatlar: aqlsiz, beodob, yolg‘onchi, aldoqchi, dangasa, yalqov, ishyoqmas, berahm. “Juftini tanlang” o‘yini. Bu o‘yinda o‘qituvchi juft sifatlarning birinchi qismini aytib boraveradi, o‘quvchilar esa uning har ikkala qismini daftarlariga yozib boradi. Berilgan sifatlarning juftini to‘g‘ri yozgan o‘quvchilar o‘yin g‘olibi sanaladilar. Namuna: mayda - chuyda, yaxshi - yomon, past – baland, uzoq - yaqin, shirin - achchiq, oq-qora, v.h. “Men boshlayman, sen davom ettir” o‘yini.Bu o‘yin partadoshlar orasida ham o‘tkazilishi mumkin. Ish - harakatni predmetning nomini, belgi va son – sanog‘ini bildiruvchi so‘zlar yuzasidan tashkil etiladigan ta’limiy o‘yinlar. “Bor ekanda yo‘q ekan Och ekanda to‘q ekan” o‘yini. Bu o‘yinda sinf ikki guruhga ajratiladi va har bir guruhdan bittadan o‘quvchi tanlab olinib, ish-harakatni bildiruvchi o‘nta so‘z yozish topshiriladi. Belgilangan vaqtda topshiriqni to‘g‘ri bajargan guruh ertak aytish huquqini (yoki o‘qituvchidan eshitishni) qo‘lga kiritadi. Miriqib ertak eshitiladi va matndagi ish – harakatni bildiruvchi so‘zlar topiladi va ularning ma’nosi izohlanadi. “Shart qo‘yildi so‘zning podshosi” o‘yinida ertaklardagi shohlar yoki malikalar biror ishlarni amalga oshirish uchun shartlar qo‘yishi haqida o‘quvchilardan so‘raydi. Ma’lumki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ertaklarni o‘qishga qiziqishadi. Shundan keyin o‘quvchilarga matndagi ish - harakatni bildiruvchi so‘zlarni topish, ish–harakatni bajarilayotganligi yoki bajarilmayotganligini aniqlash, so‘z podshosining shartlarini belgilangan vaqtda bajargan o‘quvchilar o‘yinda g‘olib bo‘lishadi va so‘z podshosidan sovg‘alarini olishadi. “Bir so‘zdan ikki ism” o‘yini. Sinf o‘quvchilari uch guruhga ajratiladi va ularga gulning nomlari, mehnat qurollari hamda hayvonlarning nomlarini yozish va shularga atab qo‘yilgan kishi ismlarini yozish topshiriladi. O‘quvchilar yozadilar: 1. rayhon - Rayhon, Chinigul – Chinigul, lola – Lola, nilufar - Nilufar. 2. bola – Boltaboy, tesha – Teshaboy o‘roq – O‘roqboy 3. bo‘ri – Bo‘riboy, qo‘zi – Qoziboy olmaxon – Olmaxon, tulki – Tulkiboy. “Egizaklar” o‘yini. O‘quvchilarga so‘zlar tarkibida qo‘sh undoshlar kelishini izohlashgach, ularni egizaklarga o‘xshatish mumkinmi deyiladi. Bolalar uchun bu esda qoladigan, o‘yin bo‘la oladi. Agar bir xil undosh bo‘lsa, Hasan – Husan, ikki xil undosh q`osh kelsa (nsh, st, nd) Hasan-Zuxra kabi obrazli o‘xshatishlar aytilsa, o‘quvchilar darrov shunday so‘zlarni izlashadi, o‘yin qiziqarli bo‘ladi. Namuna: Hamma, amma, pilla, Международный научный журнал № 5 (100), часть 1 «Научный импульс» Январь, 2023 1272 tilla, issiq, hassa. Ganch, do‘st, go‘sht, qand, vaqt, baxt Egizaklarni joylashtiring. 1. ga ... (ganch) 2. ga ... ar (gavhar) ti ... (tinch ) se ... ar (sehrgar) ga ... (gancha ) ra ... (rahm) shu ... (shuncha) za ... (zargar) O‘quvchilardan qaysi biri topshiriqni to‘g‘ri bajarsa, o‘yin g‘olibi hisoblanadi. “Bir onaning bolalari” o‘yini. Bu o‘yinda o‘quvchilarga ish – harakatni, predmetning nomini, son-sanog‘ini, belgisini bildiruvchi so‘zlar ro‘yxatini tuzish topshiriladi. Vazifani tez va to‘g‘ri bajargan o‘quvchi “besh” baho bilan taqdirlanadi va o‘yin g‘olibi hisoblanadi. “Nazoratchi harf” o‘yini. O‘qituvchi belgilangan harf asosida o‘quvchilarga so‘z yozishni taklif etadi. Masalan, o‘qituvchi shu harfning so‘z boshida kelishiga namunalar yozing deb aytadi. Ishni bajarish uchun aniq 2-3 minut vaqt belgilanadi. O‘quvchilar yozadilar: shodlik, shahar, shovqin, shalola, sharshara, sharafli, shar, sher, v.h. Belgilangan vaqtda ko‘p so‘z yozgan o‘quvchi birinchilikni oladi. Boshlang‘ich sinf ona tili darslarini noan'anaviy usullardan, didaktik o‘yinlardan foydalangan holda tashkil etish o‘quvchilarning jajji qalblarida milliy iftixor va milliy g‘ururni shakllantirish bilan birga kamtarlik, rostgo‘ylik, hushmuomalalik, mehnatsevarlik kabi fazilatlarini rivojlantirish hamda komil inson bo‘lib yetishishlarida katta yordam beradi. Boshlang‘ich sinflarning, nafaqat ona tili darslarida balki boshqa har qanday dars turlari davomida zamonaviy ta’lim texnologiyalarini qo‘llash ta’lim-tarbiya jarayoniga yangicha yondashish juda ham katta samarali natijalar berishiga ishonch hosil qildik. 1.2. Grammatika va imlo qoidalarini o‘rgatishda o‘yin usullarining samaradorligi Boshlang‘ich sinflarda dars o‘tish jarayonida o‘yin usullari o‘qituvchining pedagogik mahoratini oshirishda ham muhim rol o‘ynaydi. O‘yin texnologiyalari orqali o‘qituvchi har bir o‘quvchiga individual yondashuvni ta’minlay oladi, shuningdek, o‘rtasidagi munosabatlarni mustahkamlashga ham yordam beradi. O‘quvchilar o‘yin jarayonida o‘zaro hamkorlik qilib, bir-birlariga yordam berishadi. Bu esa jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantirib, o‘quvchilarning bir-biriga nisbatan hurmatini oshiradi. O‘qituvchilar o‘quvchilarning individual xususiyatlarini e’tiborga olib, har bir o‘quvchining o‘ziga xos yondashuvini qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘yinlar yordamida ta’lim jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilish, o‘quvchilarning qobiliyatlarini rivojlantirish, ularni yanada faollashtirish va o‘z bilimlariga bo‘lgan ishonchlarini oshirish muhim ahamiyatga ega. O‘qituvchilarning o‘quv jarayonida o‘yinlarni qo‘llashlari, ta’lim sifatini oshirish va o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. Kelajakda, ta’lim jarayonida o‘yinlarni kengaytirilgan foydalanish, o‘quvchilarning bilim darajasini oshirish, ijodiy fikrlashini rivojlantirish va o‘zaro muloqot qobiliyatlarini kuchaytirishga yordam beruvchi samarali usul sifatida xizmat qiladi. Shuning uchun, o‘qituvchilar o‘z darslarida o‘yinlarni doimiy ravishda qo‘llashga harakat qilishlari va ularni darslarning ajralmas qismi sifatida ko‘rishlari zarur. Bu, o‘z navbatida, ta’lim jarayonini yangi bosqichga olib chiqadi va o‘quvchilarni zamonaviy, raqobatbardosh hayotga tayyorlashda muhim rol o‘ynaydi. Yana bir muhim jihat, o‘yinlarning o‘quvchilar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni yanada kuchaytirishi, ularning jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishidir. O‘yinlar orqali o‘quvchilar bir-birlarining qobiliyatlarini qadrlashni, yordam berishni va jamoada ishlashni o‘rganadilar. Shu tariqa, o‘yinlar boshlang‘ich ta’lim jarayonida nafaqat bilim berish, balki shaxslararo munosabatlarni ham rivojlantiradi. Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinf grammatika va imlo darslarida qiziqarli o‘yinlardan foydalanish, ta’lim jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilish bilan birga, o‘quvchilarning ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ta’lim jarayonini o‘zgartirishga va yangilanishlarga ochiq bo‘lgan o‘qituvchilar, o‘quvchilarning muvaffaqiyatiga hissa qo‘shib, ularni kelajakda raqobatbardosh va ijodkor shaxslar sifatida tarbiyalashda o‘z vazifalarini muvaffaqiyatli bajara olishadi qoidalarini tezroq o‘zlashtirishga imkon beradi [7, 70-bet]. “Yozish bo‘yicha estafeta” o‘yini jamoaviy ishni rivojlantiradi va imlo qoidalarini amaliyotda qo‘llash imkoniyatini yaratadi. O‘yin davomida o‘quvchilar jamoaviy ishlashni o‘rganib, so‘zlarni to‘g‘ri yozishga harakat qiladilar. Bu usul o‘quvchilarning e’tiborini mustahkamlaydi va ularning savodxonligini oshirishga xizmat qiladi [8.82-bet]. O‘yinlar yordamida til ko‘nikmalarini rivojlantirish, o‘quvchilarning ma’no tushunish qobiliyatini oshirishga yordam beradi. Chet el adabiyotlarida, masalan, Gentry va Gentry (2018) o‘yinlarning o‘quvchilarda til ko‘nikmalarini rivojlantirishdagi muhim o‘rni haqida ta’kidlaydilar. Ularning fikricha, o‘yinlar til o‘rganishda interaktiv va qiziqarli muhit yaratadi, bu esa o‘quvchilarning tilga bo‘lgan qiziqishini oshiradi [16.12-bet]. O‘yinlar yordamida o‘quvchilar so‘z boyligini, grammatik qoidalarni va to‘g‘ri talaffuzni mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘yinlar, shuningdek, o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishda ham muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilar o‘yin jarayonida bir-biri bilan muloqot qilishadi, bu esa ularning kommunikativ qobiliyatlarini oshiradi va o‘yinlar orqali o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalari va jamoaviy ishlash qobiliyatlari yanada rivojlanishini ko‘rsatgan [32.45-bet]. Bu jarayonda o‘quvchilar guruhda ishlash, o‘zaro fikr almashish va muammolarni birgalikda hal qilishga o‘rganadilar. Bugungi kunda texnologiyalar ta’lim jarayonida muhim rol o‘ynaydi. O‘yinlarni raqamli platformalarda amalga oshirish, masalan, online o‘yinlar yoki mobil ilovalar orqali ta’lim jarayonini yanada qiziqarli va samarali qilish mumkin. O‘zbek olimlari tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, texnologiyalar yordamida o‘yinlarni o‘tkazish o‘quvchilarning o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llash va yangicha fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishda yordam beradi [33.32-bet]. Masalan, online grammatik o‘yinlar o‘quvchilarga real vaqtda javob berish imkonini beradi, bu esa o‘qituvchilarning darsni qiziqarli va interaktiv qilishiga yordam beradi. O‘yinlardan foydalanish orqali o‘quvchilarning bilimlarini baholash va monitoring qilish jarayonini amalga oshirish mumkin. O‘yinlar, o‘quvchilarning o‘z bilimlarini o‘rganish ehtiyojini yuzaga keltiradigan dars shakllaridan foydalanish singarilar bilan bog‘liq. Ona tilidan tashkil etiladigan ta’limiy o‘yinlar oldin egallangan bilimlarni faqat xotirada tiklashni va uni takrorlashni, shu egallangan bilimlarni qisman yangi sharoitda (notanish sharoitda) qo‘llashni va tomomila yangi sharoitda qo‘llashni talab etishi mumkin. Dars mashg‘ulotlarida faqat bir xildagi o‘yin - topshiriqlar bilan cheklanib qolmay, balki ko‘proq ijodiylikka undovchi o‘yin – topshiriqlarga e`tiborni kuchaytirishga to‘g‘ri keladi. Zero, o‘quvchilarni fikrlashga, o‘ylashga, matn yaratishga o‘rgatmasak, hozirgi zamon darsiga qo‘yilgan muhim talab shaxsning rivojlanishiga erishib bo‘lmaydi. “Tez top” o‘yini. O‘qituvchi o‘quvchilarga xalq maqollaridan namunalar aytadi. O‘quvchilar esa bunday maqollar qatorini davom ettiradi. Ulardan sanoq sonlarni aniqlaydilar hamda shu maqollarning ma’nolari ustida ish olib boradilar. Sonlarni o‘z ichiga olgan maqollarni belgilangan miqdorga yetkazib, ularning ma’nosini tushungan va izohlab bera olgan o‘quvchilar o‘qituvchi tomonidan rag‘batlantiriladi. Namuna: “Bir bolaga etti mahalla ota-ona”, “Sanamay sakkiz dema”, “Bir yil tut ekkan kishi, yuz yil gavhar teradi”, “Bir kalla - kalla, ikki kalla tilla”. O‘quvchilarning imlo savodxonligini oshirish maqsadida “To‘g‘ri yozgan g‘olib bo‘lar, yaxshi ilmu tolib bo‘lar” o‘yin – topshirig‘idan foydalansa bo‘ladi. Bu o‘yinda o‘qituvchi ma’lum bir sonlarni raqam bilan taxtaga yozadi va ularni imlo qoidasiga muvofiq yozishni talab etadi. Masalan, 1-2, 3-4, 5, 10 ta, 15 ta, 40, 55, 60 ta, 70-80 ta, 90, 100, va hokazi raqamlar bilan ifodalangan sonlarni so‘zlar orqali to‘g‘ri yozgan o‘quvchilar o‘yin sharti asosida g‘oliblikni qo‘lga kiritishlari mumkin. “Nima yaxshi-yu, nima yomon” o‘yini. Bu o‘yin talabiga ko‘ra o‘quvchilar o‘z tengdoshlaridagi yaxshi va yomon xususiyatlarini aniqlashlari, qanday o‘quvchilar odobli, qanday o‘quvchilar odobsiz ekanliklarini aytish topshiriladi. Namuna: yaxshi xuxusiyatlar– aqlli, odobli, zehnli, shirinsuxan , xushmuomala, bilimli, bilimdon, dono, kamtar, farosatli. II BOB. GRAMMATIKA VA IMLO DARSLARIDA QIZIQARLI O‘YINLARNI QO‘LLASH METODIKASI 2.1. Grammatika darslarida qo‘llaniladigan o‘yin turlari va ularning xususiyatlari Grammatika darslarida turli xil qiziqarli o‘yin turlari mavjud. “So‘z yasalishi o‘yini”, “Grammatika bo‘yicha krossvordlar” kabi o‘yinlar o‘quvchilarning o‘qishga qiziqishini oshirib, dars jarayonini yanada jonlantiradi. Masalan, krossvordlar o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga va so‘z boyligini oshirishga undaydi. Bu orqali o‘quvchilar grammatik qoidalarni tezroq va qiziqarli shaklda o‘zlashtiradilar [5.45-bet]. O‘yin jarayonida o‘quvchilar o‘z bilimlarini tekshirib ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shunday o‘yinlar orasida “Grammatik domino” alohida o‘rin tutadi, bunda o‘quvchilar grammatik qoidalar asosida so‘zlarni birlashtirib, bilimlarini mustahkamlab boradilar. Bu usul o‘quvchilarning nafaqat xotirasini, balki grammatik qoidalarni tushunish darajasini ham oshiradi [6,.63-bet]. Grammatikani o‘rgatishda o‘yin texnologiyalarini qo‘llash o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi va ularni grammatik qoidalarga tezroq o‘rgatishga yordam beradi. O‘yin usullari o‘quvchilarning xotirasini mustahkamlab, ularga ko‘proq mantiqiy va ijodiy fikrlash imkonini beradi. Masalan, “So‘z o‘yini” va “Grammatik domino” kabi o‘yinlar o‘quvchilarga so‘z tarkibini tushuntirishda samarali bo‘ladi [10.68-bet]. Grammatika darslarida o‘yinlardan foydalanish, ayniqsa, qiyin grammatik qoidalarni o‘rgatishda ko‘mak beradi. O‘yin texnologiyalari orqali darslar o‘quvchilarga qiyinchiliksiz va qiziqarli bo‘lishi mumkin. Masalan, o‘yin orqali o‘quvchilar so‘z turlari, ot va fe’lning shakllarini o‘rganadilar. “So‘zlarni birlashtir” o‘yini o‘quvchilarning grammatik bilimlarini mustahkamlab, ularga to‘g‘ri gap tuzishni o‘rgatadi [11.74-bet]. Shuningdek, o‘yinlar orqali o‘quvchilar qoidalarga nisbatan ijodiy yondashuvni shakllantiradilar. Masalan, “Juftini top” o‘yinida o‘quvchilar fe’l va ot shakllarini to‘g‘ri rivojlantiradi [9.117-bet]. O‘yinlardan foydalanish natijasida o‘quvchilar nafaqat grammatik va imlo qoidalarini tezroq o‘rganadilar, balki ularning o‘quv faoliyatiga bo‘lgan qiziqishlari ham ortadi. O‘quvchilarning bilim olish jarayonini jonlantirish va qiziqarli qilib tashkil etish dars natijalarini sezilarli darajada yaxshilaydi [10.95-bet]. Darslarda o‘yinlardan foydalanishning natijalaridan biri bu o‘quvchilarning bilimlarni ongli ravishda o‘zlashtirishidir. Masalan, qiziqarli o‘yinlar orqali o‘quvchilar o‘zlari sezmagan holda qoidalarga mos harakat qiladilar va o‘rganilgan bilimlarini mustahkamlashadi. Shuningdek, bunday usullar orqali darslar doimiy ravishda yangilanib, o‘quvchilarni monoton jarayondan uzoqlashtiradi [11.122-bet].Qiziqarli o‘yinlar yordamida o‘quvchilarda nafaqat intellektual, balki psixologik ko‘nikmalar ham rivojlanadi. Dars jarayonida faollik oshadi va o‘quvchilarning darsga bo‘lgan munosabati sezilarli darajada yaxshilanadi. Bu natija esa kelgusida ularning o‘quv yutuqlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi [12.128-bet]. Boshqa metodlardan farqli ravishda, o‘yinlar o‘quvchilarning muloqot qilish ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. Masalan, rolli o‘yinlar va interaktiv musobaqalar o‘quvchilarni guruhda ishlashga, bir-birlarini tushunishga va fikrlarini ravon ifodalashga o‘rgatadi. Bu o‘quvchilarning nafaqat grammatik qoidalarga, balki o‘zaro muloqot qobiliyatlariga ham ta’sir qiladi. Masalan, “So‘z tuzish poygasi” kabi o‘yinlar orqali o‘quvchilar so‘zlar tuzilishini tezda anglaydilar va ularni to‘g‘ri qo‘llashga o‘rganadilar Bundan tashqari, bunday o‘yinlar o‘quvchilarning diqqatini jamlash, tezkorlik bilan qaror qabul qilish va xatolarini tezda tuzatish qobiliyatlarini shakllantiradi. Ayniqsa, “Qoidalarga rioya qil” o‘yini orqali o‘quvchilar grammatik qoidalarga diqqatni jalb qilishga va ularni qo‘llashga o‘rganadilar. Ushbu usul orqali o‘quvchilarda dars jarayonida mustaqil fikrlash ko‘nikmasi shakllanadi [14.139-bet]. Darslarda qiziqarli o‘yinlar orqali o‘quvchilarda qoidalarga nisbatan ijodiy va ongli yondashuv shakllanadi. O‘yinlarning bunday turlari o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rivojlantiradi va ularga grammatik va imlo qoidalarini mustahkam o‘zlashtirishga yordam beradi. Masalan, “Eng yaxshi qoida yodlovchi” o‘yini orqali o‘quvchilar qoidalarni eslab qolishga va tezda amaliyotga tatbiq

Boshlang‘ıch sınf grammatık va ımlo darslarıda qızıqarlı o‘yınlardan foydalanısh

Купить