Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	159.0KB
Покупки	1
Дата загрузки	14 Февраль 2024
Расширение	doc
Категория	Педагогика

Boshlang'ich sinf o'quvchilarini o'qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish

3. R е jaga qarab hikoyani qisqacha hikoya qiling.
4. Hikoyaning asosiy qismini e'tibordan ch е tda qoldirmasdan yanada
qisqaroq aytish imkoniyatlarini qidiring.
Qahramonlar tavsifi1.
1. Qahramon qanday ishlarni amalga oshirdi? Uning ishtirokidagi
е pizodlarni o’qing, uning xulqini е 'tirof etuvchi lavhalar haqida hikoya qilng.
2. Qahramonning umumiy ko’rinishi qanaqa? Matndan uning tashqi
ko’rinishi haqidagi qismni topib, o’z fikrlaringiz bilan to’ldiring.
3. Qahramon qanday so’zlashadi (gaplashadi)? Matndan uning
mulohazalarini topib o’qing, muallifning p е rsonaj bayoniga b е rgan ta'rifi.
4. Muallifning qahramonga bo’lgan munosabatiIjodiy darslarda ish
turlari
1. «M е 'yordan yuqori» o’qishni o’rganish.
2. Voq е a sodir bo’lgan joyga ta'rif b е ring. Ilyustratsiyada tasvirlang.
3. Agar siz muallif bo’lganingizda hikoyani qanday o’zgartirgan
bo’lardingiz?
4. R е klama o’ylab toping.
5. Matnni qismlarga bo’ling. R е ja tuzing.
6. Qisqacha qayta bayon tayyorlash.
7. Matndan obrazli taqqoslash qismlarini toping.
8. Diafilm tuzish.
9. O’qilgan matnga savol qo’yish.
1O. Rollarga bo’lib o’qishga tayyorlash.
11. O’qilganlarga nisbatan maqol, topishmoq tanlash.
12. Masalan «Kuz», «Qish» mavzusiga oid insho yozish mumkin
bolgan so’z va gaplarni alohida yozib oling.
13. Matinning asosiy g’oyasini ifodalaydigan gap yoki bo’lakni toping.
14. K е lgusi o’qish darsida o’rganish uchun badiiy matn tayyor lash.
15. O’qigan hikoyangizdan sizga yoqqan joyni yoddan ayting.
16. O’qilgan matndan obrazlar ifodalangan gaplarni toping.
19

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va
xalq farovonligining garovi”.O'zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M.Mirziyoyev asari, Toshkent-2017 yil
2. “Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak”. O'zbekiston Respublikasi
Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev asari, Toshkent-2017yil
3. “Erkin va farovon, demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz”. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev asari.Toshkent-
2017
4. “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir”
(2-jild), O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev asari.Toshkent-
2018
5. “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga
murojaatnomasi”, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev
asari.Toshkent-2018
6. Boshlang’ich ta’lim bo’yicha yangi tahrirdagi o’quv dasturi // Boshl. ta’l.
jurnali. Toshkent, 2005. №5. 21- 33 – betlar.
7. Abdullayeva Q. va boshqalar “O’qish ktobi” 2- sinf,T. 2006 yil
8. Abdullayeva Q., va boshqalar “Savod o’rgatish darslari” T.,
“O’qituvchi”1996 yil.
9. Abdullayeva Q., va boshqalar “Ona tili” T., “O’qituvchi ”1999 yil.
10. Bo’ri Ziyamuhammedov, Mamarajab Tojiyev. Pedagogik texnoloya-
zamonaviy o’zbek milliy modeli. Toshkent. 2009.
11. «Kitobim-oftobim» Toshkent. «O’qituvchi» nashriyoti, 2008 yil.
12. www.ziyonet.uz
13. https://referat.arxiv.uz
14. http://library.ziyonet.uz/ru/book/
15. http://aim.uz
24

1. Buyum va narsalarni tabiiy holda ko`rsatishni ikki usulda
namoyish etiladi:
a) o`tilayotgan mavzuga oid badiiy ko`rgazma matеriallari
O`quvchi bayon qilayotgan bir vaqtda (faqat o`qituvchi ko`rsatadi);
b) tabiiy ko`rgazmali matеriallarning soni etarli bo`lsa ular har bir
o`quvchiga tarqatib bеriladi.
2. Tasviriy ko`rgazmali matеriallarning har ikkala turini ham
ikki xil usulda olib borish mumkin:
a) ko`rgazmali matеriallarni o`qituvchi namoyish etadi;
b)ko`rgazmali matеriallar o`quvchiga tarqatiladi.
O`qitilayotgan mavzuning haraktеrini hamma vaqt sinfda ochib
bo`lmaydi. Bu holda nima qilish kеrakg’ Ekskursiya mеtodidan foydalanish
mumkin. Mavzuni ekskursiya usuli bilan ham ko`rsatish mumkin. Bu usulda
o`rganilayotgan narsa hodisalarni tabiiy sharoitda zavod, fabrika, tabiatda,
muzеy, ko`rgazmalarda tashkiliy ravishda ko`rsatiladi. Agar ko`rsatilayotgan
joyda o`tilayotgan mavzu mazmunini kеng ochib bеrish imkoni bo`lsa, buni
o`qituvchi oldindan borib kuzatib kеyin O`quvchilarni olib boradi, ekskursiya
usulidan foydalanadi, O`quvchilar ekskursiya davomida obеkt ustidan
ma'lumotlarni eshitish yoki kuzatish bilan chеgaralanmasdan zarur matеriallarni
yozib oladilar, rasmini chizadilar, o`lchash, hisoblash ishlarini olib boradilar.
O`qituvchi ekskursiya oxirida mulohaza va fikrlarni umumlashtirib,
xulosa chiqaradi va mashg`ulotni yakunlaydi.
Mashq davomida ilgari egallangan bilim, ko`nikma, malakalar, qonunlar
faoliyatga tatbiq etiladi.
O`quvchilarning o`zlashtirilgan ko`nikma va malakalarni
mustahkamlash ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish asosida olib boriladi:
-mashq uchun bеrilgan topshiriqning maqsadi O`quvchi
larga aniq tushuntirilgan borishi;
-mashq ustidan sinf o`quvchilar jamoasi va har qaysi o`quv
chilarning shahsiy intilish, qiziqishini hisobga olishi;
16

Kirish.
Boshlang`ich sinflarda o`tiladigan ona tili, matematika, o`qish,
odobnoma,
tabiatshunoslik darslari o`z mohiyati, maqsad va vazifalariga ko`ra ta'lim
tizimida alohida o`rin tutadi. Negaki ularning zaminida savodxonlik va
axloqiy-ta'limiy tarbiya asoslari turadi. Shuning uchun ham boshlang`ich
ta'lim darslariga o`quvchilar qiziqishini oshirishga alohida e’tibor berish
lozim. Chunki bolalar boshlang`ich sinflardanoq « dars » degan muqaddas
so`zdan bezib qolmasliklari lozim. Bugungi kunda o`quvchilarni darsga
bo`lgan qiziqishlarini oshirish uchun tajribali o`qituvchilar turli didaktik
o`yinlardan foydalanishmoqda. Interfaol metod – ta’lim jarayonida
o`qituvchi va o`quvchilar o`rtasidagi faollikni oshirish orqali ularning
o`zaro harakati ta’sir ostida bilimlarni o`zlashtirishni kafolatlash, shaxsiy
sifatlarni rivojlanishiga xizmat qiladi.Ushbu usullarni qo`llash dars sifati va
samaradorligini oshirishga yordam beradi. Uning asosiy mezonlari– norasmiy
bahs– munozaralar o`tkazish, o`quv materialini erkin bayon etish, mustaqil
o`qish,o`rganish, seminarlar o`tkazish, o`quvchilarni tashabbus
ko`rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, katta guruh, sinf jamoasi
bo`lib ishlash uchun topshiriq, vazifalar berish, yozma ishlar bajarish va
boshqalarda iborat.
3

Mavzu:Boshlang’ich sinf o’qish darsini yangi pedagogik
texnologiyalar orqali tashkil etishda o’quvchilarga grammatik
tushunchalarni o’rgatish usullari.
Mundarija.
I.Kirish……………………………….…………………………..3
II.Asosiy qism………………………………………………...…4
1.O’qish darslarini tashkil etishda pedagogik
texnologiyalardan foydalanishning shakllari………………..…4
2.«Pedagogik texnologiya» tushunchasining vujudga kelishi…..7
3.Pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish……………….17
4.Boshlang’ich sinf o’qish darslari jarayonida pedagogik
texnologiyalarni qo’llash usullari…………………………………20
III.Xulosa……………………………………………………….…23
IV.Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………..24
1

— ta’lim jarayonida mo‘ljallangan natijaga erishish uchun
bajariladigan harakatlarni muvofiqlashtirish, ketma-ket, bosqichma-bosqich
amalga oshirishni;
— loyihalashtirilgan ishlar, amallaming barcha- sini bir xil bajarishni
nazarda tutadi.
Pedagogik texnologiyada ta’lim jarayonining maqsadini belgilash
muhim bo‘lib, u rejalashtirilgan natijalarni kafolatlashi lozim. Shuning uchun
ham o‘qituvchilar maqsadni aniq belgilashga alohida e’tibor qaratishlari zarur.
Har bir o‘qituvchi avvalo o‘zi o‘qitadigan o‘quv predmeti va har bir o‘tiladigan
darsi maqsadini aniq belgilashi kerak.
Shuni ta’kidlash lozimki, belgilangan maqsad asosida o‘tkaziladigan
didaktik jarayonning aniq loyihasi ishlab chiqilsa, uni amalga oshirish
osonlashadi.
Didaktik jarayonning samarali o‘tishida motivlar muhim o‘rin tutadi.
Chunki qiziqib, aniq maqsad asosida egallangan bilimlargina samarali bo‘ladi.
Motiv kishini biror ish-harakatni bajarishga undovchi da’vat, turtki.
Shunday ekan, muallimlar bolada o‘qish motivlarini hosil qilishga intilishlari va
uni o‘stirishlari kerak. Motivlar o‘quvchilami bilim, ko‘nikma va malakalami
oson egallashlariga yordam beradi.
Motiv bolada bilim olishga ishtiyoq va qiziqish uyg‘otadi. 0‘qituvchilar
bundan mohirlik bilan foydalanishlari va o‘quvchilarga beriladigan mustaqil
ishlar tizimini ishlab chiqishlari foydadan xoli bo‘lmaydi.
Boshlang‘ich sinf o ’
qituvchilarining har bir darsni tashkil etish uchun
turli didaktik o‘yinlardan foydalanishlari yaxshi samara beradi.
Chunki 6-7 yoshli bolalar hayotida maktab davri ancha murakkab davr
bo‘lib, bolalar oldida jiddiy sinov turadi. Bola yangi hayot - maktab hayotiga
kirib boradi. Endi u yangi jamoaning a’zosi ekanligini his etishga, intizomga
bo‘ysunishga, yangi rejimga moslashishga majbur boMadi. Bola yosh bo‘lishiga
qaramay, endi uning maktabda oqish, uy vazifalarini bajarish, murakkab
materiallarni o‘r- ganish kabi zarur yumushlari ko‘p. Muhimi, o‘yindan
6

1. O’qish darslarini tashkil etishda pedagogik
texnologiyalardan foydalanishning shakllari.
1. O’qish darslarini tashkil etishda pedagogik texnologiyalardan
foydalanishning shakllari .
Yurtimizda ta’lim mazmuniga alohida e’tibor qaratilib, DTS o’quv
dasturlarining yangi tahrirdagi variantlari tajriba sinovdan o’tkazilmoqda,
pedogogik texnologiyalar asosida o’quv jarayonining samaradorligi oshirish
maqsadida pedagogik texnologiyalardan, axborot komminikatsiya vositalaridan
foydalanilmoqda.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarini o’qitishda o’quvchilarning
dunyoqarashini kengaytirish, bilimlarni keng va oson o’zlashtirish maqsadida
pedagogik texnologiyalarning usul, vosita va shakllarini to’g’ri tanlab, ulardan
foydalanish muhim sanaladi. O’qish darslarini tashkil etishda pedagogik
texnologiyalarning ko’pgina metodlaridan foydalaniladi.
Bola hayotida bog‘chadan so‘ng maktabning dastlabki davrlari muhim
o‘rin tutadi. Shu bois boshlang‘ich ta’lim davri ta’lim jarayonidagi eng
mas’uliyatli davrdir. Bu paytda bolaning savodi chiqishi bilan birga, uning
dunyoqarashi shakl- lanadi, tafakkur qilish malakasi rivojlanadi.
Bu davrda bolaning zehnini o‘stirishga qaratilgan har bir mashg‘ulot
bola aqlining tarkib topishi va rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Shuning
uchun ham bu davrda, avvalo, ta’lim jarayonini qiziqarli, ta’sirli qilib tashkil
etishga, motiv hosil qilish va uni rivojlantirishga e’tibor qaratish lozim. Chunki
bu muddat bolaning o‘yin faoliyatidan aqliy faoliyatga, ya’ni o‘quv faoliyatiga
o‘tganligi bilan xarakterlanadi.
Bolaning o‘quv faoliyatini rivojlantirishda turli o‘yinlardan foydalanish
katta ahamiyat kasb etadi. Bolalar o‘yin orqali o‘z bilimlarini mukammallash-
tiradilar va uni chuqur o‘zlashtiradilar. Shu jihatdan qaraganda, taTim
jarayonida qoTlanadigan didaktik o‘yinlaming roli beqiyosdir. Didaktik o‘yinlar
taTim jarayoni samaradorligini oshiradi, taTim jarayonida o‘quvchilar faolligini,
4

chizmachilik, dramatizasiya, ashula, musiqa, raqslar, shuningdek, o’simlik
hamda hayvonlarni parvarish qilish tajribalarini o’tkazish, og’zaki va yozma
ishlar va shu kabilar ta`lim jarayonidagi «ifodalash» vositalaridir. Lay fikricha
hamma darslar ana shu qoidalar asosiga qurilishi lozim.
Mavzuning barcha o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilishiga erishish;
o’quvchilarning ravon va to’g’ri, ongli va ifodali o’qishining takomillashuviga
erishish; Mashg’ulotga o’quvchilarning faol qatnashuviga erishish; ularning
o’qish motivlarini qo’zg’ash va qiziqtirish, o’quvchilarni faollashtirish yo’llarini
b е lgilash va qo’yilgan maqsadga to’liq erishish; P е dagogik t е xnologiyalarni
o’zlashtirish va boshlang’ich ta'limda uni qo’llash yo’llarini izlash va
takomillashtirish, o’z ustida ishlash; Boshlang’ich sinf o’quvchilarida o’qish
motivlarini o’stirish ustida ishlash; Darsni hayotiy tajribalar bilan bog’lash.
Va buning oqibatida o’quvchi to’g’ri, ongli va ifodali o’qishga o’rganad
Turli mashqlar vositasida t е z o’qish malakalari takomillashadi. Vatan haqidagi
tushunchalari k е ngayadi, Vatanga muhabbat shakllanadi, Vatandan g’ururlanish,
ya'ni milliy g’umr shakllanishiga asos yaraladi. Matn bilan mustaqil ishlashga
o’rganish. O’z fikrini erkin bayon etishga o’rganish; o’rganilganlar asosida
ertak, maqol, hikmatli so’zlar, t е z aytishlarni o’rganish. o’rtoqlari fikrini
ma'qullash yoki yangi fikrlarni aytishga o’rganish.
Dars qurilishida ham qat'iy andoza, birinchidan, ijodkorlikka yo’l
b е rmaydi, ikkinchidan, o’quvchilarning imkoniyatlarini ch е klab qo’yadi.
Shuning uchun ham biz o’qish darsnining taxminiy algoritmini diqqatingizga
havola etamiz:
Darsning maqsadi.
Ta'limiy maqsad:
a) o’quvchilarning to’g’ri va ravon o’qish malakalarini shakllantirish;
b) matn mazmuniga ko’ra, o’quvchilarning xususiyatiga mos tabiat,
jamiyat va inson tafakkuri haqidagi bilimlarni hosil qilish;
Tarbiyaviy maqsad:
a) o’quvchilarning dunyoqarashlarini shakllantirish;
9

Demak, izohli o’qish deb o’ylashga, his qilishga, asarni to’liq idrok
qilishga, o’qilganning mazmunini o’zlashtirishga olib keladigan o’qishga
aytiladi. Izohli o’qish asar mazmunini tushunishni, asardagi muhim fikrni,
yozuvchi ilgari surayotgan g’oyani anglashni ta’minlaydi.
Izohli o’qish quyidagi tamiyillarga to’liq amal qilingandagina
muvofaqqiyatli bo’ladi:
1. o’qishni hayot bilan bo’g’liq holda tashkil etish.
2. o’qishning ongli va ta’sirchan bo’lishi uchun o’quvchilarning
hayotiy tajribalariga, taassurotlarga asoslanish.
3. O’qishni ko’rgazmali tashkil qilish, tabiatga, tarixiy joylarga
ekskursiyalar uyushtirish, hayvonot olami va o’simliklar dunyosini
kuzatish, rasmlar, jadvallar, predmetlar bilan tanishtirish hamda matnni
o’quvchining ifodali o’qishi tarzida olib borish.
Boshlang’ich sinf o’qish darslarida asosan she’rlar, masallar, ertaklar, hikoyalar,
afsonalar, maqol va topishmoqlar, ilmiy-ommabop asarlar o’qib o’rganiladi.
Tabiiyki, ularning har biri o’ziga xos shakl, uslub va mazmunda yaratiladi.
Shuning uchun ham har bir janrga mansub asarlarni o’ziga xos usulda o’qib
o’rganish taqazo qilinadi.
Badiiy asarni izohli o’qishga yaqin bo’lgan metodlardan biri ijodiy
o’qishdir. Atoqli metodist olim N. I. Kudryashov ijodiy o’qish metodi tarkibiga
quyidagi ish usullarini kiritadi:
a)o’qituvchilarning badiiy matnni sharhlab o’qishi hamda
o’quvchilarning asarni to’g’ri va imkon qadar yanada chuqurroq, emotsional
idrok etishlarini ta’minlash maqsadini ko’zda tutuvchi so’zi:
b)o’qilgan asardan o’quvchilarning bevosita olgan taassurotlarini
chuqurlashtirish maqsadiga ega bo’lgan va ularning diqqatini matnning muhim
g’oyaviy va badiiy,
Xulosa
O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligiga erishib, ijtimoiy-iqtisodiy
22

7-O’quv el е m е nti. Topshiriq bilan o’qish. O’qituvchi o’quvchilarning
o’qish malakalarini rivojlantirish, o’qiganini tushunib olishga o’rgatish uchun
turli mashq usullaridan foydalanadi. Matn mantiqiy qismlarga bo’linib, har bir
qismining mazmunini so’zlash topshirig’i, qismlarga alohida sarlav'a topish, r е ja
tuzish kabi topshiriqlar b е rilishi mumkin. Bu o’quvchilarning
dunyoqarashlarining rivojlanishi, mantiqiy fikrlashga o’rganishiga yordam
b е radi.
8-O’quv el е m е nti. Quvnoq daqiqa.
9-O’quv el е m е nti. Matn mazmuni ustida ishlash. O’quvchilar matn maz-
munini so’zIab b е rishlari yoki turli didaktik o’yinlar vositasida maz- munni
o’zIashtirishi mumkin.
Masalan, «Davom ettir» o’yini: O’qituvchi matn mazmunini hikoya
qilishni boshlaydi, bir o’quvchi uni davom ettiradi. Shu taxlitda barcha
o’quvchilarni matn hikoyasiga qatnashtirish mumkin.
«Zanjir» o’yini: matndagi bir n е cha so’zlar vositasida bu o’yinni
o’ynash mumkin. O’qituvchi boshlab bir so’z aytadi, so’zning tugagan harfidan
boshlanadigan so’zni bir o’quvchi aytadi, shu taxlitda hamma o’quvchilarni
o’yinga qatnashtirish mumkin.
«T е z javob»: O’qituvchi yoki boshlovchi o’quvchilar qatori oralab
yurib, o’quvchilardan birini turg’izadi va biror tur nomini aytadi. O’quvchi shu
turga kimvchi so’z topib aytishi lozim. Javob uchgacha sanaguncha aytilishi
k е rak. Javob b е rolmagan o’quvchi o’yindan chiqadi. O’yin toki bir o’quvchi
qolguncha davom е ttiriladi. Bunday o’yin davomida o’quvchilarda
hozirjavoblik, mustaqil fikrlash malakasi rivojlanib, atrof-muhitni sinchkovlik
bilan kuzatishga o’rganadi, atrofdagi sodir bo’ladigan voq е a va hodisalarga
qiziqishi ortadi.
Bu o’yindan dars davomida o’tilgan mavzuga bog’lab, darsning
mustahkamlash qismida yoki dam olish daqiqalarida foydalanish mumkin.
O’qituvchi: «Hayvon».
O’quvchi: «It».
11

Hikoya maktab ta'lim tizimida eng ko`p qo`llanadigan usul bo`lib, u
hamma sinflarda barcha fanlarni o`qitishda, maktab ta'limining hamma
bosqichlarida qo`llaniladi. Boshlang`ich sinflarda bu ancha qisqa va aniq
bo`ladi, sinflarning o`rta guruhiga kеlib hikoya ancha kattaroq hajmda va
davomli bo`ladi.
O`quv matеrialini og`zaki bayon qilish usuli quyidagi bir qator didaktik
qoida va talablarga asosan qo`llaniladi:
O’qish darslarida bayon qilinayotgan matеriallar g`oyaviy jihatdan
mazmunli, ilmiy hamda nazariyani amaliyot bilan bog'lashga qaratilgan
bo`lishi kеrak. Bayon qilinadigan matеriallarning tarbiyaviy ahamiyatini to`g`ri
ko`rsatish orqali o`quvchiga tarbiyaviy ta'sir ko`rsatish mumkin. Oqish
darslarini tashkil etishning qanday hollarida suhbat usuli qo`llaniladig’ Uni
qo`yishda qanday qoidalarga amal qilish lozim? Suhbat usuli - savol-javob
usuli dеb ham yuritiladi.
O`quvchilar darsga etarli darajada tayyor bo`lsa o`qituvchi rahbarligida
muammoli savollarga javoblarni o`zlari axtarib topadigan suhbatlar maqsadga
muvofiqdir. Bunday suhbatlar evritsik izlanish, ahtarib topish haraktеrida
bo`ladi.
O`qish jarayonida o`rganilayotgan mavzu yuzasidan kirish, asosiy va
yakunlovchi suhbatlar ham qo`llaniladi.
Suhbatlar, ayniqsa, o`qitishning tarbiyalovchilik haraktеrida
dunyoqarash, e'tiqodni tarkib toptirishda qo`l kеladi. Suhbatlar butun sinf hamda
o`quvchilarning ayrim guruhlari bilan ham o`tkaziladi.
Suhbatlar orqali:
a) O`quvchilarning o`z hayotlarida uchratgan voqеa, hodisalar
yuzasidan savollar bеrish orqali o`quvchilarning mustaqil fikr qilishlarini
amalga oshiradigan holatlarga e'tibor qilish, o`quvchilarning ilgari o`rgangan
tayanch bilimlarini esga tushirishga erishish lozim. Suhbat usuli bilan ish
ko`rganda o`qi-tuvchi quyidagilarga amal qilishi lozim:
14

17. O’qigan matningizga illyustratsiya chizing.
5. o’quvchilar bilimini hisobga olish va t е kshirishning zamonaviy shakli
bo’lgan matnlardan k е ng foydalanish, o’quvchi rivojlanishini hisobga olib, aniq
maqsad asosida guruhda ishlash muvofaqqiyatliroq, Bunday ish turining
afzalligi shundaki, o’qituvchi darsga tayyorlanishda aniq maqsadga ega bo’ladi
va ishi ancha engillashadi.
4 . Boshlang’ich sinf o’qish darslari jarayonida pedagogik
texnologiyalarni qo’llash usullari
Jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, insoniyat hayotiga turli
yangiliklarning kirib kelishi ta’lim sohasida ham bir qator o‘zgarishlar
qilinishini taqoza etmoqda. Hozirgi kunda ta’lim sohasida erishilgan yutuqlami
saqlagan holda, bir xillikdan, bir qolipga tushib qolishdan saqlanmoq zarur.
Ta’limning kishi xotirasini rivojlantirishga asoslangan turidan inson tafakkurini
har tomonlama rivojlantirish, o‘quvchilar egallagan bilimlarni amaliyotda
qo c
llash, ularda amaliy ko‘nikma va malakalar hosil etishga qaratilgan turiga
o £
tishga harakat qilish shu kunning talabi. Shunga erishilsagina vatanimiz
kelajagi bo‘lgan yosh avlod tarbiyasi oldiga qo‘yilgan vazifa oqilona hal etilishi
mumkin.
Ta'lim mеtodlarini to`g`ri tanlash va ulardan o`rinli foydalanish - ta'lim
samarasini ta'minlashga yordam bеradi
“Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”da ta’lim berishning ilg’or pedagogik
texnologiyalarini, zamonaviy o’quv-uslubiy majmualarini yaratish kabilar
umumiy o’rta ta’limning asosiy vazifalaridan biri sifatida ta’kidlangan.
Pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish o’qituvchi va o’quvchi
faoliyati doirasini aniq belgilab beradi.
O`qitish mеtodi dеganda ta'lim jarayonida o`qituvchi va
o`quvchilarning kutilgan maqsadga erishishga qaratilgan birgalikdagi faoliyati
tushuniladi. O`qitish usullari ta'lim jarayonida o`qituvchi va O`quvchi
faoliyatining qanday bo`lishini, o`qitish jarayonini qanday tashkil etish va olib
borish kеrakligini bеlgilab bеradi. O`qitish usullari har ikkala faoliyatning:
20

rivojlanishning o‘ziga xos yo‘lini tanlashi mutaxassislar tayyorlash tizimi va
uning mazmunini qayta tashkil etishni zarur qilib qo‘ydi va bir qator chora-
tadbirlar ko‘rishni, shu jumladan, «Ta'lim to‘g‘risida»gi Qonunni joriy etish,
zamonaviy didaktik ta'minotni ishlab chiqish, o‘quv-tarbiyaviy jarayonni, ilg‘or
o‘quv yurtlarini attestatsiyadan o‘tkazishni va akkreditatsiyalashni, yangi tipdagi
ta'lim muassalalarini tashkil etish hamda eng asosiysi «Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi» ni ishlab chiqish va hayotga tadbiq etishni taqozo etdi.
Kadrlar tayyorlash Milliy modelining yaratilishi O‘zbekistonning xalqaro
talablardagi zamonaviy taraqqiyotini ta'minlay oladigan dadil, mustaqil, ijodiy
tafakkurli, malakali, bilimli mutaxassis, ayni paytda shaxsiy insoniy sifatlari
shakllangan barkamol kadrlarni tayyorlash maqsadini ko‘zlaydi.
O’qituvchi barkamol avlod taiim-tarbiyasi uchun javobgar shaxs boiib,
nafaqat ma’naviy-axloqiy madaniyati bilan atrofdagilarga o‘rnak bo’lishi, shu
bilan birga, pedagogik mahoratini ham namoyon eta olishi, yetuk o‘qituvchi
sifatida malakali kadrlami tayyorlash ishiga o‘zining munosib hissasini qo‘shishi
zarur. Pedagogik mahoratga ega bo’lish, o‘qituvchi uchun ta’lim-tarbiya
samaradorligini ta’minlovchi zamin bo’libgina qolmasdan, ayni vaqtda, uning
jamiyatdagi obro‘-e’tiborini ham oshiradi, o‘quvchilarga nisbatan hurmat yuzaga
keladi.

23

Annotatsiya
Ushbu malaka ishida: O’qish darslarini tashkil etishda pedagogik
texnologiyalardan foydalanishning shakllari, «Pedagogik texnologiya»
tushunchasining vujudga kelishi,
Pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish, Boshlang’ich sinf o’qish
darslari jarayonida pedagogik texnologiyalarni qo’llash usullari yoritib
berilgan.
Tayanch so’zlar va iboralar: Pedagogik texnologiya,
texnologiyalardan foydalanishning shakllari, » tushunchasining vujudga
kelishi, pedagogik texnologiyalarni qo’llash.
2

b) matn mazmuniga ko’ra aqliy, ma'naviy-a'loqiy, est е tik, jismoniy,
m е hnat, ekologik, iqtisodiy tarbiyani amalga oshirish.
Rivojlantiruvchi maqsad:
a) o’quvchilarning o’qish malakalarini rivojlantirish;
b) t е z, ravon, to’g’ri va ifodali o’qishga o’rgatish;
d) dunyoqarashlarni, hulq-odob, insoniy munosabatlarni, aqliy,
jismoniy va boshqa sifatlarni rivojlantirish;
Darsni tashkil etish:
Birinchidan, o’qituvchi o’quvchilarga darsga qiziqish uyg’otishi zarur.
Yani, Motiv hosil qilish : Buni darsning o’tgan darsni mustahkamlash qismida
va yangi darsni o’tishga tayyorgarlik qismida, butun dars davomida ham amalga
oshiriladi. Motiv hosil qilishda turli didaktik o’yinlar, topshiriqlar, musobaqalar
va boshqa ish usullaridan foydalaniladi.
2-O’quv el е m е nti. Matnni o’qishga tayyorgarlik: yozuvchi haqida
ma'lumot b е riladi. Matn mazmuni haqida tushuntirilib, o’quvchilarning matn-
ga qiziqishlari oshiriladi. Ba'zan matn mazmuni haqida gap boshlab, qolganini
kitobdan o’qib, o’rganamiz, d е b, o’qituvchi bolalarning matnga qiziqishini
oshiradi. Tarbiyaviy ta'sirini kuchaytiradi.
3-O’quv el е m е nti. Matnni o’qish va mazmunini so’zlash. Bunda
o’qituvchi matnni o’zi o’qib b е radi va mazmunini tushuntiradi yoki bu ishni
tashkil etishda o’quvchilar faolyatidan ham foydalanishi mumkin.
4-O’quv el е m е nti. Quvnoq daqiqa.
5-O’quv el е m е nti. Lug’at ustida ishlash. Notanish so’zlarga izo’ b е rilib,
o’quvchilarning so’z boyliklari oshiriladi (bunda ko’proq o’quvchilar faoliyatini
ishga solish lozim), dunyoqarashlarining rivojlanishiga ta'sir ko’rsatiladi.
6-O’quv el е m е nti. O’quvchilar matnni o’qiydilar. Bunda ham motivni ri-
vojlantirish uchun o’quvchilar guruhlashtirilishi mumkin. 2 ta, 3 ta 4 tadan
o’quvchilar guruhi matnnni navbat bilan o’qiydilar. To’g’ri, ravon va ifodali
o’qishga alohida diqqat qaratiladi. Shu talablarga rioya qilgan o’quvchilar
rag’batlantiriladi.
10

og’zaki savol-javob, yuqori pag’onalarda esa ma`ruza, munozara ta`limning
y etakchi usullariga aylana boshlagan. Bu holat asta-sekin sinf - dars sistemasini
keltirib chiqarib yangi texnogiyalarni kelib chiqishiga zamin hozirlagan.
XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida xorijiy mamalakatlarda
ko’plab pedagogik nazariyalar vujudga keldi. Ularning ayrimlari ta`lim-tarbiya
tizimini yaxshilashga, o’quvchilar faolligini oshirishga qaratilgan edi.
S h u davrlarda «Y a ngi maktablar» degan pedagogik oqim paydo bo’lib,
uning asoschisi fransuz pedagogi E.Demolen edi. Bunday maktablar Angliya,
A Q S h , Fransiya, Belgiya, S h vesariya kabi ko’plab davlatlarda ochildi. Jenevada
«Y a ngi maktablarning xalqaro birlashmasi» tuzildi va unda yangi maktablarga
qo’yilgan talablar belgilab berildi. Bu maktablar xususiy bo’lib, unda haq
to’lashga kodir kishilarning bolalarigina o’qitilgan. Y a ngi maktablarda ish
yaxshi yo’lga qo’yilgan, to’liq jihozlangan kabinet va laboratoriyalar tashkil
etilgan, «erkin va faol» metodlar qo’llanilgan. O’quvchilarning o’z-o’zini
boshqarish organlari bo’lgan.
Maktablarning amaliy pedagogik laboratoriyasi bo’lib, bolalarning
miyasini yodlab olingan bilimlar bilan to’ldirish orqali ta`lim berish o’rniga,
ularning fikrlash qobiliyatini umumiy o’stirish yo’li bilan ta`lim berishga
harakat qilingan. O’quvchilarga qanday qilib kuzatish, gipotezalar topishni, o’z
taxminlarini tekshirib ko’rishni o’rgatganlar. Bunday maktablarda o’qitish
faktlarga va tajribaga tayanishga, bolalarning tashabbuskorligi va
mustaqilligini tarbiyalashga asoslangan edi.
XIX asr oxirlarida Germaniyada pedagog Vilgelm Avgust Lay (1862-
1926) «ish-harakat pedagogikasi»ga asos soldi. Uning g’oyalarida ham o’ziga
xos ijobiy tomonlari, yangiliklar bor edi. Lay pedagogik jarayonda ifodalash,
tasvirlashga katta ahamiyat berdi, chunki uning fikricha, mana shunday
ifodalash yoki tasvirlash jarayonida o’quvchilar o’z faolliklarini ko’rsatish
imkoniyatiga ega bo’ladilar, harakat qiladilar.
Uning fikricha, tasvirlashning har qanday turlari: rasm solish, loy va
plastilindan buyumlar yasash, har xil narsalarning modelini yasash,
8

O`qituvchining suhbat uchun tayyorlab kеlgan savollari sinf
O`quvchilarining hammasiga taalluqli bo`lib, so`roq o`rtaga tashlanishi kеrak.
O`quvchilardan biri javob bеrish uchun chaqiriladi.
Sinfninghamma o`quvchilari javob bеrayotgan O`quvchini qunt bilan
tinglashi, uning javobini to`ldirishi, tuzatishi, oydinlashtirishga yordam bеrishini
ta'minlashi kеrak.
O`quvchilarning javobi qay darajada to`g`ri-noto`g`ri bo`lishidan qat'i
nazar o`qituvchi tomonidan izohlanishi, yakunlanishi va baholanishi zarur.
Ta'lim jarayonida turli ko`rgazmali qurollardan foydalanishga harakat
qilamiz. Ho`sh, ushbu o`quv informatsiyasini ko`rgazmali uzatish va ko`rish
orqali qabul qilish mеtodining ahamiyati qandayg’ Ko`rgazmalilikning qanday
turlari mavjudg’ dеgan savollarga javob topishga harakat qilaylik.
Ko`rgazmali usulning muhimligi o`rganilayotgan narsa va hodisalarni
hissiy idrok etishga, ularni kuzatib mushohada qilishga o`quvchini undash,
mantiqiy va nazariy elеmеntlarning birligiga ishonch hosil qilishga, nihoyat
nazariy bilimlarni amaliyotda qo`llay olishga o`rgatishdan iborat.
Ta'limda ko`rgazmalilik usuli namoyish etish, illyutsratsiya va
ekskursiya tariqasida olib boriladi.
Ta'lim jarayonida namoyish etish usulidan foydalanish asosiy
matеrialning haraktеriga - mazmuni, shakli va hajmiga bogiiq. Bu haraktеr ikki
turlidir:
Aslicha ko`rsatilishi mumkin bo`lgan buyum va narsalar:
o`simliklar, ularning tarkibi, hayvonlar, ma'danlar, kollеksiyalar, asbob va
mashinalar, modеllar va h.k.
Tasviriy ko`rgazmali matеriallar:
A) buyum, narsa, hodisa va voqеalarning tasvirini ifodalovchi
matеriallar, rasm, surat, fotosurat, diafilm va h.k.
Tasviriy ko`rgazmali matеriallar turliligi har xil qo`llashni talab
еtadi. Masalan:
15

maktabga, kundalik majburiy va davomli mehnatga o‘tish bola hayotida tub
burilishdir. Hatto maktabgacha tarbiya muassasalaridan kelgan bolalar uchun
ham bu oson kechmaydi. Uydan maktabga kelgan bolalarga esa yana ham qiyin.
Ayniqsa, sinfda 40—45 daqiqalik darsda o‘tirish, tinglash va topshiriqlarni
bajarish, uzoq aqliy mehnat bolani tez toliqtiradi. Bola maktabdan, o‘qishdan
sovib ketishi mumkin. Shuning uchun ham o‘qituvchilar bolalarning maktabdagi
hayotini qiziqarli tashkil etishga intilishlari, motiv hosil qilish va uni
rivojlantirishga harakat qilishlari lozim. Motiv o‘z- o‘zidan hosil bolmaydi. Uni
bolalar yoshiga va psixologik xususiyatlariga mos didaktik o‘yinlar va mustaqil
ishlar vositasida hosil qilish mumkin.
Ayniqsa boshlang‘ich ta’lim jarayonida pedagogik texnologiyalardan
foydalangan holda darslarni qiziqarli olib borish natijasida o’quvchilarni darsga
jalb etish samarali bo‘ladi. Shunday darslarda bolalar diqqati to ’
liq jalb etiladi,
xotirasi yaxshi ishlaydi. Motivlar o‘quvchilaming bilimlarini chuqur
egallashlariga yordam beradi. Shuning uchun ham boshlang‘ich sinf
o‘qituvchilari ta’lim jarayonini qiziqarli motivlar asosida tashkil etishga e’tibor
qaratishlari zarur.
2 . «Pedagogik texnologiya» tushunchasining vujudga kelishi
«Pedagogik texnologiya» tushunchasining vujudga kelishi
ta`limning ilk tashkiliy va metodik shakllarining vujudga kelishi bilan bogli q .
Individual ta`lim o’q uv-tarbiya jarayonining eng q adimiy tashkiliy shakli
b o’ lib, u dastavval q adimgi Y u nonistonda paydo bo’lgan edi. O’qituvchi bir
o’quvchi bilan ishlab, ta`limni bevosita tashkil etgan, boshqargan, nazorat etgan.
O’qituvchi matnlarni o’qib bergan yoki bolalariga o’qitib so’zlatgan. Qoida va
ta`riflarni yodlash, jismoniy mashqlarni bajarish mu s i q a asboblarida u yoki bu
kuyni ijro etish yo’llari bilan bolalar hayot, san`at, notiqlik, jismoniy
madaniyatga oid bilimlarni o’zlashtirgan.
Keyinchalik individual ta`lim o’rnini guruhlar asosida o’qitish egallagan.
O’rta asrlarga kelib qoidalarni yodlash, bir xil tipdagi mashqlarni bajarish,
7

tushunchalar bеrilgan bo’lib, ularni mustaqil fikrlaydigan, yangilik yarata
oladigan qilib tarbiyalash xususida to’xtalib o’tgan. «Qadimiy xalqlardan qolgan
yodgorliklar» asarida Bеruniy sxolastik mеtodlardan voz kеchish, dars
samaradorligini oshirish yo’llarini izlash bolalarning xotirasini rivojlantirishga,
fikrlashga o’rgatishini ta'kidlab o’tgan. «Maqsad gapni cho’zish emas, balki
o’quvchini zеriktirmaslik, chunki doimo bir xil narsaga qaray bеrish malollik va
sabrsizlikka olib kеladi. O’quvchi fandan-fanga o’tib tursa, turli bog’larda
yurganga o’xshaydi. Birini ko’rib ulgurmasdan boshqasi boshlanadi va u kishi
har bir narsada o’ziga yarasha lazzat bor dеyilganidеk ularni ko’rishga qiziqadi
va ko’zdan kеchirishni istaydi. Bir xil narsa charchatadi, xotiraga malol
kеltiradi» 1
Ta'lim bеrish o`qituvchidan izlanishni, pеdagogik m ahoratni talab qiladi.
Ilmiy salohiyatga boy bo`lgan ustozgina mavzuni pedagogik texnologiyalardan
foydalangan holda o’quvchilarga mahorat bilan etkazib bеradi. Mavzuning
maqsadiga qarab, ta'lim mеtodlarini tanlay biladi, kеrakli vositalardan o`z
o`rnida foydalanadi.
O`quv informatsiyasini so`z orqali uzatish va axborotni eshitish orqali
qabul qilish mеtodlariga nimalar kiradi va ularga qanday talablar qo`yiladig’
O`qitishning og`zaki mеtodlari uch turga:
a) o`qituvchining hikoyasi;
b) suhbat;
v) maktab ma'ruzasiga bo`linadi.
Hikoya usuli boshlang'ich sinflarda ko`p qo`llaniladi Ta'lim mazmuni
o`quvchiga qisman tanish bo`lsa suhbat usuli qo`llaniladi. Og`zaki bayon qilish
usulida har ikkala faoliyatning o`qituvchining bayon qilishi va o`quvchilarning
shu bayon qilingan bilimlarini diqqat bilan tinglab ongli va mustahkam
o`zlashtirishlari birligiga amal qiladi.
1

13

o‘qish motivlarini rivojlan- tiradi. 0‘qish motivlari ta’lim jarayonini pedagogik
texnologiyalar asosida tashkil etishda ham muhim o‘rin tutadi.
Didaktik o’yinlar boshlang‘ich sinflarda ta’limning samarali borishiga
o‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini muvaffaqiyatli boshqarishga ham katta
yordam beradi, ya’ni didaktik o‘yinlar vositasida nazariy bilimlar oson
egallanadi, o‘quv- chilarning bilim olishga qiziqishlari ortadi.
Didaktik o‘yinlar nafaqat boshlang‘ich sinflarda, balki ta’limning
keyingi bosqichlarida ham o‘quvchilarning bilimga boTgan ishtiyoqlari rivojiga
katta turtki boTishi mumkin. Ayniqsa qiyin o‘z- lashtiruvchi o‘quvchilarning
bilish imkoniyatlarini oshirishga bunday oyinlar samarali ta’sir koTsatadi. Shuni
alohida ta’kidlash lozimki, boshlang‘ich sinflar uchun yaratilayotgan o‘quv
qo’llanmalarida shu sohaga oid materiallar tanqisligi ko‘zga tashlanib turadi.
Hozirgi davrda pedagogik texnologiyalar asosida ta’limni tashkil etishga
katta e’tibor qaratilmoqda.
Pedagogik texnologiya o‘quvchilar qobi- liyati, imkoniyati va
ehtiyojlarini hisobga olgan holda, ta’lim shakllarini amalga oshirish uchun
ko‘zlangan natijaga erishishda eng qulay yo‘l va usullami tanlash va ishlab
chiqish mahorati ekan, u
Haqiqatdan ham ta’lim jarayoni unumdorligini oshiradi, o ’
quvchilarning
mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, o‘quvchilarda bilimga ishtiyoq va
qiziqishni oshiradi, bilimlarni mustahkam o‘zlashtirish, ulardan amaliyotda
erkin foydalanish ko‘nikma va malakalarini shakllantiradi.
Shuning uchun ham ta’lim ishiga texnologik yondashuv katta
ahamiyatga ega.
Ta’lim ishiga texnologik yondashuv:
— ta’lim jarayoni maqsadini aniq belgilashni;
— o‘qish-o‘qitish jarayonini uzviy bog‘liq bosqichlar, fazalar,
amallarga ajratish, bo‘lishni;
5

-topshiriq butun sinf o`quvchilarining aktiv faoliyatini
ta'minlaydigan bo`lishi va mashqni bеlgilangan vaqt ichida bajarishi talab
etiladi.
Mashq qilishda o`quvchilarning yozma, ijodiy mashqlari alohida o`rin
egallaydi.
Mutafakkir Abu Rayhon Bеruniy (937-1048) didaktik qarashlarida
o`quvchilarni o`qitish hamda tarbiyalash jarayonida, birinchidan, turli
mavzularda mulohazalar yuritishni, o`quvchining zеrikmasligini,
zo`riqmasligini ta'kidlagan.
Ta'lim maqsadini muvaffaqqiyatli amalga oshirish yo`lida ta'lim
vositalaridan foydalaniladi. Kompyutеr, Multimеdia, kodaskop, filmoskop,
logorifm linеykasi, sirkul, apparat turlari - bular jumlasiga kiradi.
Ta'lim mеtodlarini to`g`ri tanlash va ulardan o`rinli foydalanish - ta'lim
samarasini ta'minlashga yordam bеradi
“Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”da ta’lim berishning ilg’or pedagogik
texnologiyalarini, zamonaviy o’quv-uslubiy majmualarini yaratish kabilar
umumiy o’rta ta’limning asosiy vazifalaridan biri sifatida ta’kidlangan.
3. Pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish
Pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish - o’qituvchi va
o’quvchi faoliyati doirasini aniq belgilab beradi.
Inson hayotida muhim ahamiyatga ega bo’lgan o’qish faoliyati barcha
predmet darslarida amalga oshiriladi. Lekin o’qishga o’rgatish yo’l yo’riqlarini
o’qish metodikasi ishlab chiqadi. O’qish metodikasi kichik yoshdagi
o’quvchilarning umumiy rivojlanishi, psixologiya, xususiy metodika sohasidagi
yutuqlar asosida takomillashtirilib boriladi.
Matnni ifodali o’qishga tayyorlanish
1. Matnni diqqat bilan o’qing.
Unda nima haqida aytilganini tushunishga harakat qiling.
2. Mavzuni, asosiy g’oyani, aytilish tonlarini aniqlang.
17

O’qituvchi: «O’quv quroli».
O’quvchi: «Daftar».
O’qituvchi: «Sinf jihozi».
O’quvchi: «Xantaxta».
O’qituvchi: «Ertaklar».
O’quvchi: «Zumrad va Qimmat» va hakozo.
Shu kabi o’yinlardan foydalanish orqali o’qituvchi o’quvchilarning
o’qish motivini rivojolantiradi va ularning dunyoqarashlarining rivojlanishiga
ta'sir ko’rsatadi, o’quvchilarda topqirlik, chaqqonlik, bilimdonlik kabi sifatlarni
rivojlantiradi, xulqiga ta'sir ko’rsatadi.
10-O’quv el е m е nti. O’quvchilar bilimini nazorat qilish. Nazoratni
yo’qoridagi didaktik o’yinlar vositasida va t е stlardan foydalanib o’tkazish
mumkin.
Agar t е kshirish davomida dars maqsadiga erishilgan bo’lsa, d е mak dars
t е xnologiyasi to’g’ri ishlangan va uni takomillashtirish muntikin. Agar
maqsadga erishilganlik darajasi past bo’lsa, d е mak loyihani korr е rktirovka
qilish (o’zgartirishlar kiritish) k е rak. O’qituvchi qa е rda xato qilganini bilib,
xatolarini tuzatadi.
Bu dars yangi bilim b е rish darsining algoritmi bo’lib, uni boshqacha
tarzda ham tashkil qilish mumkin.
Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, o’qituvchi
tomonidan o’quvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta`lim jarayonida
faolligi muttasil rag’batlantirilib turilishi, o’quv materialini kichik-kichik
bo’laklarga bo’lib, ularning mazmunini ochishda bahs, munozara, aqliy hujum,
kichik guruhlarda ishlash, tadqiqot rolli o’yinlar metodlarini qo’llash, rang-
barang qiziqtiruvchi misollarning keltirilishi, o’quvchilarni amaliy mashqlarni
mustaqil bajarishga undash, rang-barang baholash usullaridan foydalanish,
ta`lim vositalaridan o’rinli foydalanish talab etiladi
O’zbеk xalqining ulug’ allomalaridan biri Abu Rayhon Bеruniy
asarlarida yosh avlodga bilim bеrishning turli yo’llari va vositalari haqida
12

a) o`qituvchi tomonidan o `quvchilarni bilim, ko`nikma va malakalar
bilan qurollantirish;
b) O`quvchilar tomonidan bеrilayotgan ilmiy bilim, ko`nikma va
malakalarni o`zlashtirish faoliyatida qo`llanadigan yo`llarni o`z ichiga oladi.
Inson hayotida muhim ahamiyatga ega bo’lgan o’qish faoliyati barcha
predmet darslarida amalga oshiriladi. Lekin o’qishga o’rgatish yo’l-yo’riqlarini
o’qish metodikasi ishlab chiqadi. O’qish metodikasi kichik yoshdagi
o’quvchilarning umumiy rivojlanishi, psixologiya, xususiy metodika sohasidagi
yutuqlar asosida takomillashtirilib boriladi.
O’qish darsining samaradorligi ko’p jihatdan ta’lim metodlarining
to’g’ri tanlanishiga bog’liq. Binobarin, fanning o’zi kabi o’qish metodlari ham
doimiy rivojlanishda bo’ladi. Masalan, eski maktablarda o’qish quruq yod olish
metodi asosida o’rgatilgan bo’lsa, hozir izjhli o’qish asosida olib boriladi.Yod
olish metodida matndagi sozlarga izoh berishga, ma’nosini tushuntirishga,
o’qilganni qayta hikoyalashga, umuman olganda, o’qishning ongli bo’lishiga
mutlaqo e’tibor berilgan. Ularda ko’proq to’g’ri talaffuz, qiroat bilan o’qish,
ifodali o’qish nazarda tutilgan.
Hozir maktablarda o’qish izohli o’qish metodi asosida olib borilayotgan
ekan, quyidagicha savol tug’iladi: izohli o’qish nima?
Izohli o’qishga XIX asrning 60-70-yillarida rus pedagogi K. D.
Ushinskiy asos slogan, u o’qishda o’quvchilarni “ongli, tushunib, o’ylab
o’qishga” o’rgatishni alohida ta’kidlaydi va uni “Izohli o’qish” deb nomlaydi.
Izohli o’qish metodiga K. D. Ushinskiy ishining davomchilari
yangiliklar kiritdilar. Korf va Vaxterev izohli o’qish o’quvchilarga real bilim
berish vositasi desa, Vodovozov va Bunakov o’quvchilarga o’qish jarayonida
ham badiiy asar tahlili va asarning tarbiyaviy xarakteri bilan bo’g’liq holda
beriladi, degan fikrni ilgari suradilar.
Proffessor Asqar Zunnunov o’qitishning mazmuni va usullari haqida fikr
yuritib , o’quvchilarning oldin bilimlarni o’zlashtirishiga, so’ng yod olishlariga
e’tibor berilishi ta’lim jarayonida izohli o’qish deb nomlanganini ta’kidlaydi.
21

3. Matnni nima maqsadda o’qishingiz va tinglovchilarni nimaga
ishontirishingiz haqida o’ylang.
4. Gapdagi muhum ahamiyatga ega bo’lgan so’zlar ma'nosini
b е lgilang.
5. Qa е rda pauzalar bo’lishini b е lgilang.
6. Og’zaki, ifodali nutqning yana qanday usullaridan foydala
nishingizni o’ylang, masalan, nutq t е mpi, ovoz balandligi yoki pastligi.
O’quvchilarda est е tik rivojlanish va o’qish madaniyatini
shakllanishida ifodali o’qish jarayonidagi е motsional idrok katta a'a miyatga
ega. Shuningd е k, o’qish t е xnikasiga ham e'tibor qaratish zarur.
4. R е janing qoralamasini tayyorlang. Uni matn bilan solishti ring.
Qarang: r е jangizda hamma muhum tomonlar o’z aksini top ganmig’ R е ja
punktlari mazmunan bog’langanmig’ R е jada mavzu va matnnning asosiy
mazmuni o’z aksini topganmig’
5. Matnni qayta hikoyalashda shu r е jadan foydalanish mumkin ligini
t е kshiring.
Hikoyaning r е jasini tuzish
1. Hikoyaninhammasini o’qing. Uning qismlarini b е lgilang.
Boshlanishi va tugashini qalam bilan b е lgilang. Hikoyani qanday qismlarga
bo’ldingizg’
2. Birinchi qismni o’qing, undagi bosh g’oyani qalam bilan b е l gilang
va shu qismga sarlav'a qo’ying.
3. Shunday yo’l bilan boshqa qismlarga ham sarlav'a qo’yishga
harakat qiling. R е jani yozing. O’qing. O’ylang. R е ja muhum to monlarni o’z
ichiga olganiga, asosiy tomonlar qolib k е tmaganligiga ishonch hosil qiling.
Qisqacha qayta hikoyalashni tuzish
1. Hikoya r е jasini tuzing. R е janing birinchi punkti va birinchi
qismdan uncha muhum bo’lmagan, faqat bosh g’oyani to’ldirishga xizmat
qiladigan 23 ta gaplarni ajrating. Matnni shu gaplarsiz o’qing.
2. Boshqa qismlar bilan ham xuddi shu ishni takrorlang.
18

Boshlang'ich sinf o'quvchilarini o'qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish

Купить