Boshlangʻich sinf oʻquvchilarining ijodiy fikrlashini rivojlantirishni STEAM taʼlimi orqali amalga oshirish usullari kurs ishi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	1.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	23 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

17 Sotish

Boshlangʻich sinf oʻquvchilarining ijodiy fikrlashini rivojlantirishni STEAM taʼlimi orqali amalga oshirish usullari kurs ishi

Sotib olish

1Mavzu: Boshlang ich sinf o quvchilarining ijodiy fikrlashini rivojlantirishniʻ ʻ
STEAM ta limi orqali amalga oshirish usullari
ʼ
MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………………………..
.
I BOB. Boshlang ich sinf o quvchilarining ijodiy fikrlashini
ʻ ʻ
rivojlantirishning nazariy asoslari
1.1. Boshlang ich sinf o quvchilari tafakkuri va ijodiy fikrlash
ʻ ʻ
xususiyatlar …..
1.2. Ijodiy fikrlash tushunchasi, uning bosqichlari va shakllanishi …………….
1.3. Ijodiy fikrlashni rivojlantirishda zamonaviy ta lim metodlarining o‘rni
ʼ …..
II BOB. Boshlang ich sinflarda ijodiy fikrlashni STEAM ta limi orqali
ʻ ʼ
rivojlantirish metodikasi
2.1. STEAM ta limi konsepsiyasi va uning mazmuni
ʼ ………………………….
2.2.Boshlang ich sinflarda STEAM yondashuvi asosidagi mashg‘ulot
ʻ
namunalarini ishlab chiqish ……………………………………….……………
2.3. STEAM asosida ijodiy fikrlashni shakllantirishda o‘qituvchining roli va
tavsiyalar ………………………………………………………….…………….
Xulosa …………………………………………………………….
…………….
Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati …………………………………………..

2 KIRISH
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi XXI asrda ta’lim tizimida
o‘quvchilarning bilim olishidan tashqari ularning tarbiyaviy-axloqiy sifatlarini
rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining madaniyatini shakllantirish orqali ularda axloqiy qadriyatlar,
odob-axloq me’yorlari, gigiyena madaniyati, atrof-muhitga e’tiborli
munosabat, san’atga hurmat kabi tushunchalarni shakllantirish muhim
ahamiyat kasb etadi. Bunday yondashuv bolalarning nafaqat aqliy, balki ruhiy
va ijtimoiy rivojlanishida ham katta o‘rin tutadi. O‘quvchilarning
madaniyatini shakllantirishda esa yangi innovatsion metodlardan, jumladan,
STEAM ta’lim konsepsiyasidan foydalanish dolzarb masalalardan biridir.
Ushbu metodika orqali o‘quvchida amaliy faoliyat va ijodiy tafakkur
uyg‘otilib, bu esa madaniyatning real hayotdagi ifodasini anglashga yordam
beradi. Shu bois, bu mavzuni ilmiy asosda o‘rganish va metodik asoslarini
ishlab chiqish ta’lim tizimining rivoji uchun muhim sanaladi. 1
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Boshlang‘ich ta’limda
shaxsiy fazilatlarni shakllantirish, ayniqsa madaniyat va ijodiy tafakkur
sohalari bir qator pedagog va psixologlar tomonidan chuqur o‘rganilgan.
Masalan, A.Abdullayevning ta’limda tarbiyaviy yondashuvi, R.G‘ofurovning
boshlang‘ich sinf psixologiyasi bo‘yicha ishlari o‘quvchilar dunyoqarashini
shakllantirishda muhim manbadir. Z.Shermatova va B.Qodirovlar esa
madaniy ong va axloqiy qadriyatlarni bolalarga singdirish bo‘yicha nazariy
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4344-son qarori. “Xalq ta’limi
tizimini takomillashtirish strategiyasi to‘g‘risida”. 2019-yil 5-sentabr.

3asoslar ishlab chiqqan. Xorijiy olimlardan J.Dyui ta’limning tajriba orqali
o‘rgatish tamoyillarini, K.Rodjers esa shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim modelini
ilgari surgan. H.Gardnerning ko‘p aqliy intellekt nazariyasi ham madaniy
shaxs tarbiyasida keng qo‘llaniladi. Ammo ushbu tadqiqotlarda STEAM
asosidagi metodlar orqali madaniyatni shakllantirish alohida izchil
yoritilmagan. Shu sababli bu kurs ishining mavzusi dolzarb bo‘lib, mavjud
tadqiqotlarga tayanib yangi yondashuvlarni taklif etadi.
Kurs ishi mavzusining obyekti - Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining
shaxsiy taraqqiyot jarayoni, xususan ularning madaniyat darajasining
shakllanishi.
Kurs ishi mavzusining predmeti - Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining
madaniyatini shakllantirishda ijodiy fikrlash va zamonaviy (xususan,
STEAM) yondashuvlardan foydalanish metodikasi.
Kurs ishi mavzusining maqsadi - Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining
madaniyatini shakllantirishda ijodiy fikrlashni rivojlantirish va bu jarayonda
STEAM ta’lim yondashuvining o‘rnini aniqlash.
Kurs ishi mavzusining vazifalari: Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
tafakkuri va ijodiy fikrlash xususiyatlarini tahlil qilish; Ijodiy fikrlashning
bosqichlari, shakllanish mexanizmlarini yoritish; Zamonaviy ta’lim
metodlarining, xususan STEAM yondashuvining mazmunini o‘rganish;
STEAM yondashuvi asosida mashg‘ulotlar ishlab chiqish; O‘qituvchining
ijodiy fikrlash va madaniyat shakllanishidagi roli va metodik tavsiyalarini
ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati - Nazariy jihatdan,
ushbu kurs ishi orqali boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarning madaniy
rivojlanishi va ijodiy tafakkuri o‘rtasidagi bog‘liqlik ilmiy jihatdan asoslab
beriladi. Amaliy jihatdan esa, bu izlanishlar asosida pedagoglar uchun tavsiya
etiladigan mashg‘ulotlar, metodik yondashuvlar va dars ishlanmalar
tayyorlash imkoniyati yaratiladi.

4Kurs ishi mavzusining metodlari - Tahlil qilish, taqqoslash, kuzatish,
pedagogik eksperiment, amaliy mashg‘ulotlarni ishlab chiqish, sinovdan
o‘tkazish va umumlashtirish metodlari qo‘llanildi.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi - Kurs ishi kirish, ikki asosiy bob, har bir
bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
I BOB. Boshlang ich sinf o quvchilarining ijodiy fikrlashiniʻ ʻ
rivojlantirishning nazariy asoslari
1.1. Boshlang ich sinf o quvchilari tafakkuri va ijodiy fikrlash
ʻ ʻ
xususiyatlari
Boshlang ich sinf o quvchilari tafakkuri va ijodiy fikrlash xususiyatlari
ʻ ʻ
Boshlang‘ich sinf – bu bola shaxsining shakllanishida muhim davr bo‘lib,
uning tafakkuri, dunyoqarashi, axloqiy qadriyatlari, ijodiy salohiyati va
madaniy yondashuvi aynan shu bosqichda asoslanadi. Bu davrda bola
atrofdagi hodisalarni o‘z tajribasi orqali qabul qiladi, o‘z-o‘zini anglashga
intiladi, o‘z fikrini erkin ifoda etish istagi ortadi. Shu bois, boshlang‘ich sinf
o‘quvchisining tafakkur jarayoni an’anaviy fikrlashdan ko‘ra o‘ziga xos
bo‘lib, unga obrazlilik, qiziqish, jonli tasavvur va mustaqillik singari
xususiyatlar xosdir. 2
Ijodiy fikrlash – bu bolaning mavjud bo‘lgan axborot asosida yangilik
yaratish, o‘zining ilgari bilmagan yo‘nalishda fikr yurita olish qobiliyatidir. U
faqatgina mustaqil fikrlash emas, balki o‘zgacha yondashuv, o‘ziga xos
qarorlar chiqarish va mavjud muammolarga noan’anaviy yechim topa olishda
namoyon bo‘ladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari tafakkuri aynan shunday
fazilatlarni rivojlantirish uchun qulay poydevor bo‘lib xizmat
qiladi.Shuningdek, bu yoshdagi o‘quvchilarning psixik rivojlanishi o‘yin
faoliyati bilan chambarchas bog‘liq. Ular o‘z his-tuyg‘ularini, orzu va
istaklarini o‘yinda namoyon qiladilar. O‘yin orqali bolalar muammoli
2
Abdullayev A. Pedagogik texnologiyalar va innovatsion ta’lim metodlari . – Toshkent:
Fan, 2020. – 240 b.

5vaziyatlarda fikr yuritadi, boshqa rollarni ijro etadi, bu esa tafakkur va ijodiy
yondashuvning rivojlanishiga olib keladi. Demak, bolalar tafakkurini
o‘stirishda o‘yin – tabiiy va samarali vosita hisoblanadi.
Yana bir jihat – boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hissiy jihatdan sezgir
bo‘lishadi. Bu holat ularning ijodiy fikrlashga bo‘lgan qobiliyatlarini
kuchaytiradi. Ular qiziqarli topshiriqlarga o‘z dunyoqarashlari asosida erkin
va rang-barang yondashadi. O‘qituvchi bunday jarayonda o‘quvchining
ruhiyatini tushunib, unga qulay sharoit yaratib bera olsa, tafakkur va ijodiy
salohiyatda sezilarli o‘sish kuzatiladi. yosh xususiyatlari bois boshlang‘ich
sinf o‘quvchilari tezda zerikishadi. Shu sababli ta’lim mazmuni rang-barang,
interfaol, mavzular esa bolaning dunyoqarashiga yaqin bo‘lishi zarur. Bu
holat bolaning fikr yuritish tezligini oshirib, uni o‘z g‘oyalarini ilgari surishga
undaydi. Demak, ijodiy fikrlash shunchaki tug‘ma salohiyat emas, balki
to‘g‘ri yondashuv orqali rivojlantiriladigan qobiliyatdir. 3
Psixologlar, jumladan, L.S. Vygotskiy va J.Piaje izlanishlarida bolaning
tafakkuri bosqichma-bosqich rivojlanishi ta’kidlanadi. Ularning fikricha, bola
dastlab konkret-obrazli tafakkur bosqichidan o‘tadi, so‘ngra tushunchaviy
fikrlash darajasiga ko‘tariladi. Boshlang‘ich sinfda aynan bu o‘zgarish sodir
bo‘lishi sababli, ijodiy fikrlashning yadro komponentlarini shakllantirish
aynan shu bosqichda boshlanishi zarur hisoblanadi.
O‘quvchining fikr yuritish qobiliyati uning til boyligi, ifoda erkinligi, savol
berish va muhokama yurita olish salohiyatiga ham bog‘liqdir. Bu jihatlar ham
ijodiy tafakkurni shakllantirish uchun asosiy resurslardir. Dars jarayonida
o‘qituvchi o‘quvchilarga muammo qo‘yish, o‘zgacha yondashuv talab
qiladigan savollar berish orqali bu salohiyatni rag‘batlantirishi mumkin.
Boshqa tomondan, har bir bolaning tafakkur sur’ati ham farqlidir. Kimdir
tez fikrlaydi, kimdir esa sekinroq, lekin chuqur tahlil qiladi. Shu bois ijodiy
3
Shermatova Z. Boshlang‘ich ta’lim pedagogikasi . – Toshkent: O‘qituvchi, 2019. – 185 b.

6fikrlashni shakllantirishda individual yondashuv juda muhim. O‘qituvchi
o‘quvchi individual salohiyatini aniqlab, unga mos topshiriq va sharoit
yaratgan taqdirdagina ijodiy fikrlash samarali rivojlanadi. boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari tafakkuri ko‘p qirrali, sezgir, qiziquvchan va obrazli bo‘lib,
ularni ijodiy fikrlashga yo‘naltirish uchun pedagogik imkoniyatlar kengdir.
Ushbu salohiyatni to‘g‘ri yondashuv bilan rivojlantirish mumkin va bu, o‘z
navbatida, o‘quvchilarning madaniy darajasini ham oshirishga xizmat qiladi.
Ijodiy fikrlash bolalarda tug‘ma bo‘lishi mumkin, ammo uni rivojlantirish –
ayniqsa, boshlang‘ich ta’limda – ta’lim mazmuni, metodlar va pedagogik
yondashuvlar orqali yo‘lga qo‘yiladi. Bu bosqichda bolalar hali butunlay
mustaqil fikrlovchi shaxs darajasiga yetmagan bo‘lsa-da, ularning tasavvuri
keng, muayyan voqealarni o‘z xayolida qayta yaratish qobiliyati kuchli
bo‘ladi. Shu bois bu imkoniyatlardan foydalanib, o‘qituvchi ularning
tafakkurini yo‘naltirishi, ijodiy jarayonlarga jalb qilishi kerak.
Ijodiy tafakkurning rivoji uchun eng avvalo bolada mustaqil fikr yuritish
imkoniyati bo‘lishi lozim. Bu esa dars jarayonida shablon savollarni emas,
balki muammoli, bir nechta yechimga ega bo‘lgan topshiriqlarni ko‘proq
qo‘llashni talab qiladi. Masalan, “Agar sen kitob yozgan bo‘lsang, u nima
haqida bo‘lardi?” kabi savollar bola dunyoqarashini boyitadi, fikr yuritishga
undaydi. Bunday topshiriqlar bolani nafaqat o‘ylashga, balki o‘z qarashini
bildirishga o‘rgatadi. Shuningdek, ijodiy tafakkur nafaqat og‘zaki, balki
vizual, musiqiy, jismoniy faoliyatlar orqali ham rivojlanadi. Shu bois
boshlang‘ich ta’limda chizmachilik, maket yasash, hikoya tuzish, rolli
o‘yinlar, pantomima va dramatik ifodalar kabi mashg‘ulotlar o‘quvchilar
tafakkurini turli yo‘nalishlarda rivojlantiradi. Bu esa ijodiylikni kompleks
tarzda yondoshib o‘stirish imkonini beradi. 4
4
G‘ofurov R. O‘quvchilarni tarbiyalashda madaniy qadriyatlar roli . – Samarqand:
Zarafshon, 2021. – 142 b.

7O‘quvchilar bilan olib boriladigan ijodiy faoliyatda ularga xatolardan
qo‘rqmaslik, erkin fikr bildirish, o‘z nuqtai nazarini ochiq ayta olish
ko‘nikmasini singdirish muhimdir. Aks holda, bolaning tafakkuri faqat
o‘qituvchining fikriga tobelikda shakllanib qoladi. Shuning uchun ham
pedagog faqat bilim beruvchi emas, balki fikrlashga yo‘naltiruvchi, imkoniyat
yaratuvchi rahbar bo‘lishi kerak.
Ijodiy fikrlashni shakllantirishda asosiy omillardan biri – qulay psixologik
muhitdir. O‘quvchilar o‘zini ishonchli, hurmat qilingan muhitda his qilsa, u
o‘z fikrini ochiq bildiradi, yangi g‘oyalarni taklif etadi. Agar bola doimiy
tanqid va salbiy munosabatda bo‘lsa, u fikr bildirishdan qo‘rqadi va tafakkuri
passivlashadi. Shuning uchun ham dars jarayonida erkin, lekin tartibli va
ilhomlantiruvchi muhit yaratish zarur.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining tafakkuri va ijodiy fikrlash
xususiyatlarini rivojlantirishda oilaning ham o‘rni beqiyosdir. Uyda bolaga
qaratiladigan e’tibor, unga beriladigan savollar, o‘yinlar, kitoblar bilan
ta’minlanishi kabi omillar bolaning intellektual salohiyatiga kuchli ta’sir
ko‘rsatadi. Ota-onalarning ham bu jarayonda faol ishtirok etishi ta’limning
samaradorligini ikki karra oshiradi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari tafakkurini rivojlantirish va ijodiylikni yuksaltirishda kompleks
yondashuv talab qilinadi. Bunda o‘qituvchining yondashuvi, ta’lim mazmuni,
metodlari, muhit va oilaviy tarbiyaning uyg‘unligi asosiy omillar hisoblanadi.
Ijodiy fikrlovchi bola esa – nafaqat o‘qishda, balki hayotda ham
muvaffaqiyatli bo‘ladi.
Pedagogik tajriba shuni ko‘rsatadiki, ijodiy fikrlashning erta bosqichda
shakllanishi, bola o‘z hayotida doim yangilikka intiluvchi, mustaqil qaror
qabul qiluvchi, zamonaviy dunyo talablari bilan hamnafas bo‘luvchi yetuk
shaxs bo‘lib voyaga yetishini ta’minlaydi. Shu bois, boshlang‘ich sinfda bu

8salohiyatni uyg‘otish va to‘g‘ri yo‘naltirish – ta’limning asosiy maqsadlaridan
biri bo‘lib qolaveradi.
1.2. Ijodiy fikrlash tushunchasi, uning bosqichlari va shakllanishi
Ijodiy fikrlash bugungi kunda ta’lim tizimining muhim tarkibiy qismlaridan
biri bo‘lib, har bir shaxsda yangicha yondashuv, kutilmagan yechim, mustaqil
fikr yuritish qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu fikrlash turi
orqali o‘quvchi shunchaki tayyor bilimlarni o‘zlashtirmaydi, balki ulardan
yangi bilimlar, g‘oyalar, mahsulotlar yaratadi. Aynan shu jihati bilan ijodiy
fikrlash an’anaviy fikrlashdan farq qiladi. 5
Ijodiy fikrlash – bu yangi, original, noan’anaviy fikrlar yaratish jarayoni
bo‘lib, u ko‘pincha mavjud muammoga odatdagi usullardan farqli, ilgari
qo‘llanilmagan, noodatiy yondashuvlarni o‘z ichiga oladi. Bu fikrlash turi
inson tafakkurining eng yuqori bosqichlaridan biri bo‘lib, unda analiz, sintez,
muammo qo‘yish, gipoteza ilgari surish, ularni sinash, baholash va natija
chiqarish bosqichlari o‘zaro bog‘liq tarzda harakat qiladi.
Ijodiy fikrlash insonda tug‘ma tarzda bo‘lishi mumkin, biroq uni
rivojlantirish va kuchaytirish faqat ta’lim muhitida yuz beradi. Ayniqsa,
boshlang‘ich ta’lim davrida o‘quvchining tafakkuri hali egiluvchan, shaxsiy
yondashuvga ochiq bo‘lgani sababli, bu yosh bosqichi ijodiy fikrlash
asoslarini shakllantirish uchun ayni muddao hisoblanadi. Bu bosqichda asos
solingan ijodiy fikrlar keyingi bosqichlarda rivojlanishda davom etadi.
Ijodiy tafakkur ikki yo‘nalishda namoyon bo‘ladi: birinchisi — shaxsiy
ichki faollik va g‘oyaga to‘la yondashuv, ikkinchisi esa — tashqi muhit ta’siri
ostida yangilik yaratish ehtiyoji. Demak, o‘qituvchi o‘quvchining ichki
salohiyatini uyg‘otadigan, uni yangicha o‘ylashga undaydigan muhit yaratishi
lozim. Buning uchun dars jarayonlarida muammoli topshiriqlar, ochiq
savollar, ijodiy loyihalar va jamoaviy ishlanmalardan foydalanish zarur.
5
Qodirov B. Ijodiy tafakkur va uning rivojlanish bosqichlari . – Buxoro: Ilm Ziyo, 2018. –
130 b.

9Ijodiy tafakkurda divergent fikrlash alohida ahamiyat kasb etadi. Divergent
fikrlash – bu bir muammoga bir nechta yechimlarni taklif qilish, har xil
alternativ variantlarni ko‘rib chiqish demakdir. Bu ko‘nikma o‘quvchini har
bir holatga o‘zgacha qarashga, har doim yangi yondashuvni izlashga
o‘rgatadi. Shuning uchun o‘qituvchi topshiriqlarni faqat bitta to‘g‘ri javobga
emas, balki ko‘plab yechimlarga olib boradigan tarzda tuzishi kerak.
Ijodiy fikrlash tushunchasi psixologiya, pedagogika, falsafa, lingvistika,
san’atshunoslik kabi ko‘plab fanlar kesimida o‘rganilgan. Masalan,
A.Matrosov ijodiy fikrni "muammo yechimida yangi, ilgari bo‘lmagan
usullarni qo‘llay olish qobiliyati" sifatida belgilaydi. A.N.Luk esa bu
jarayonni "tasavvur, g‘oya va ongiy operatsiyalarning birikmasi" deb
hisoblaydi. Ushbu yondashuvlar ijodiy tafakkurga kompleks qarash
zarurligini ko‘rsatadi.
O‘quvchilarda ijodiy fikrni shakllantirishda ularning tasavvuri, qiziqishi,
savol berish odati, mustaqil fikr bildirish ehtiyoji muhim omillar sanaladi.
Agar o‘quvchi fikr bildirsa, savol bersa, alternativ yechim taklif qilsa, bu —
uning ijodiy tafakkuri rivojlanayotganidan dalolatdir. Bu fazilatlarni o‘stirish
uchun esa faqat bilim berish emas, balki o‘z fikrini ifodalashga imkon
beruvchi sharoit yaratish zarur. 6
Ijodiy fikrlashning shakllanishida darsdan tashqari faoliyatlar, ayniqsa fan
to‘garaklari, adabiy-badiiy kechalar, teatr mashg‘ulotlari, musobaqa va
loyihalarda qatnashish muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday faoliyatlar orqali
o‘quvchi o‘z salohiyatini erkin namoyon qilish imkoniga ega bo‘ladi. Shu yo‘l
bilan undagi individual ijodiy imkoniyatlar yuzaga chiqadi va
mustahkamlanadi. ijodiy fikrlash shunchaki g‘oya ilgari surish emas, balki
fikrning mantiqiy, estetik va amaliy asosda yangi shaklga kirishi demakdir. U
shaxsni yangicha dunyoqarashga olib keladi, mustaqil qaror qabul qilishga
6
Karimov A. Boshlang‘ich ta’limda fanlararo yondashuv . – Toshkent: Yangi
asr avlodi, 2020. – 160 b.

10o‘rgatadi, hayotda o‘z o‘rnini topishga yordam beradi. Bu esa aynan
boshlang‘ich sinfda poydevori qo‘yilishi kerak bo‘lgan muhim pedagogik
jarayondir.
Ijodiy fikrlash inson tafakkurining yuksak bosqichi bo‘lib, u bosqichma-
bosqich shakllanadi. Har bir bosqichda alohida psixologik va didaktik
mexanizmlar ishlaydi. Odatda, ijodiy tafakkurning shakllanish jarayoni to‘rtta
asosiy bosqichdan iborat deb qaraladi: tayyorgarlik, inkubatsiya (pishib
yetilish), ilhom (yoki yoritilish) va verifikatsiya (baholash va qo‘llash).
Birinchi bosqich – tayyorgarlik. Bu bosqichda shaxs muammoni tushunadi,
ma’lumot to‘playdi, mavjud holatni tahlil qiladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchisi
uchun bu bosqich – muammoni anglash, savollar berish va o‘ylash
jarayonidir. O‘qituvchi bu bosqichda bolaning qiziqishini uyg‘otishi, unga
erkin muhit yaratishi va mustaqil o‘ylashga undashi kerak.
Ikkinchi bosqich – inkubatsiya. Bu bosqichda o‘quvchi muammoni chuqur
anglab, unga ichki fikr yuritish orqali o‘z yechim variantlarini izlaydi. Ba’zida
bu jarayon ong ostida davom etadi. O‘quvchi buni faollik bilan ifoda
etmasligi mumkin, ammo miyasi izlanishda bo‘ladi. Bu bosqichda sabr-toqat,
mustaqil izlanish muhiti muhim ahamiyat kasb etadi.
Uchinchi bosqich – ilhom (yoritilish). Bu eng faol va ajoyib bosqich bo‘lib,
unda yangi g‘oya, noodatiy yechim yoki original yondashuv paydo bo‘ladi.
Bola kutilmaganda o‘ziga xos javob beradi, yangi fikr bildiradi yoki o‘z
nuqtai nazarini ilgari suradi. Bu holat o‘qituvchining ijobiy munosabati,
rag‘batlantiruvchi fikrlari orqali kuchayadi.
To‘rtinchi bosqich – verifikatsiya. Bu bosqichda bola ilgari surgan fikrini
sinab ko‘radi, uni baholaydi, to‘g‘riligini tekshiradi va boshqalar bilan
muhokama qiladi. Bu amaliyot orqali bola o‘z fikrining hayotiyligini,
qiymatini, mazmunini tahlil qiladi. Shu tarzda ijodiy fikrlash tanqidiy tafakkur
bilan uyg‘unlashadi.

11Ijodiy fikrlashning shakllanishi bir kunlik emas, balki uzluksiz va bosqichli
jarayon bo‘lib, o‘quvchining har kuni olgan yangi tajribalari, o‘zlashtirgan
bilimlari, amaliy mashg‘ulotlar, muhokamalar va qiziqarli topshiriqlar orqali
shakllanadi. Bu jarayonni faqat darslikka asoslangan an’anaviy yondashuv
bilan rivojlantirish qiyin. Shuning uchun ijodiy fikrni rivojlantirish uchun
o‘ziga xos, yangicha usullar zarur.
Bunday usullarga muammoli ta’lim, loyihaviy faoliyat, interfaol metodlar,
STEAM yondashuvi, dramatizatsiya, roliklar, fanlararo integratsiya, rolli
o‘yinlar, testlar, debatlar, “fikrlar jarchisi”, “aqliy hujum”, “haqiqat yoki
yolg‘on” kabi texnikalar kiradi. Bular orqali o‘quvchilar ijodiy yondashuvga
o‘rganadi, o‘z fikrini himoya qilishga odatlanadi.
Ijodiy fikrlashni shakllantirish jarayonida o‘qituvchining individual
yondashuvi, psixologik yondashuv va shaxsiy motivatsiyasi muhim rol
o‘ynaydi. Har bir bola turli xil qiziqishga, qobiliyatga ega. O‘qituvchi bu
farqlarni hisobga olgan holda, individual topshiriqlar, mos usullar orqali
o‘quvchining ichki salohiyatini yuzaga chiqarishi mumkin.
Ijodiy tafakkurni shakllantirishda qo‘llaniladigan mashg‘ulotlar
o‘quvchining ko‘p tomonlama rivojlanishiga xizmat qilishi kerak: ya’ni
tafakkur, estetik did, axloqiy qarashlar, kommunikativlik, ijtimoiy ong va
mustaqillik. Bu ko‘nikmalar uyg‘unlashgan holda ijodiy fikrlovchi shaxs
shakllanadi. Shunday shaxs esa nafaqat bilimli, balki har tomonlama yetuk
bo‘ladi.
Zamonaviy ta’limda ijodiy fikrlash “yumshoq ko‘nikmalar” tarkibiga
kiradi. Dunyodagi yetakchi ta’lim tizimlari – AQSh, Finlyandiya, Yaponiya,
Janubiy Koreya tajribasida ham bolalarning mustaqil va ijodiy fikrlashi
ustuvor maqsad hisoblanadi. O‘zbekiston ta’lim tizimi ham bu yo‘nalishda
faol islohotlar olib bormoqda. ijodiy fikrlashning shakllanishi aniq
bosqichlarga ega bo‘lib, har bir bosqichda bola o‘z imkoniyatlarini ro‘yobga
chiqaradi. Bu imkoniyatlar to‘g‘ri pedagogik yondashuv, interfaol muhit va

12motivatsiya orqali faollashtiriladi. Ijodiy fikrlash esa o‘quvchining nafaqat
bilim egallashi, balki hayotda faol shaxs sifatida shakllanishi uchun asos
yaratadi.
1.3. Ijodiy fikrlashni rivojlantirishda zamonaviy ta lim metodlariningʼ
o‘rni
Bugungi globallashuv va texnologik taraqqiyot davrida ta’lim tizimining
asosiy vazifasi – o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy fikrlashini
shakllantirishdan iborat. Bu vazifa o‘z navbatida, o‘quv jarayonida
qo‘llaniladigan metodlarga bevosita bog‘liqdir. Endilikda oddiy bilim
berishga emas, balki o‘quvchini fikrlashga, savol berishga, tanqidiy tahlil
qilishga, o‘z fikrini himoya qilishga o‘rgatuvchi metodlarga ehtiyoj
oshmoqda. Aynan shunday yondashuvlar orqali o‘quvchilarning tafakkuri
chuqurlashadi, ularning ichki salohiyati ochiladi.
Ijodiy fikrlashni rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlardan biri – erkin
fikrlash imkonini beruvchi metodlar qo‘llashdir. Bunday metodlar o‘quvchini
passiv tinglovchidan faol ishtirokchiga aylantiradi. Jumladan, interfaol
metodlar, loyiha asosidagi o‘qitish, muammoli ta’lim, “aqliy hujum”, “rol
o‘ynash”, “bahs-munozara”, “fikrlar jarchisi”, “klaster usuli” singari metodlar
bu yo‘lda eng samarali vosita hisoblanadi.
Interfaol metodlar – bu o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida doimiy
muloqotga asoslangan ta’lim usuli bo‘lib, ijodiy tafakkurning shakllanishiga
kuchli turtki beradi. Interfaol metodlarda o‘quvchi o‘zini qadrlangan, fikri
muhim bo‘lgan shaxs sifatida his qiladi. Bu esa uning fikrlash jarayonini
jonlantiradi, o‘z fikrini aytishga undaydi.
Muammoli ta’lim esa o‘quvchining qarshisiga ongli ravishda muammo
qo‘yish, uni mustaqil tahlil qilishga va echim izlashga undash orqali ijodiy
tafakkurga erkinlik beradi. Muammo echishda o‘quvchi mavjud bilimlardan
foydalanib, yangilik yaratishga harakat qiladi. Bu esa uni mustaqil qaror qabul

13qilish, gipoteza ilgari surish, eksperiment qilish ko‘nikmalariga ega bo‘lishiga
sabab bo‘ladi.
Loyiha asosidagi o‘qitish esa o‘quvchilarning biror mavzu yuzasidan
chuqur tadqiqot olib borishiga asoslanadi. Ular kichik guruhlarda ishlaydi,
ma’lumot yig‘adi, reja tuzadi, material tayyorlaydi va uni sinf oldida taqdim
etadi. Ushbu faoliyat davomida o‘quvchi nafaqat ijodiy fikr bildiradi, balki
jamoada ishlash, rejalashtirish, natijani taqdim etish ko‘nikmalarini ham
o‘zlashtiradi.
Debat yoki bahs-munozarali darslar ham ijodiy fikrlashni rivojlantiruvchi
samarali usullardan biridir. Bahsda o‘quvchi o‘z fikrini asoslaydi, dalil
keltiradi, boshqalar fikrini tinglaydi, o‘z qarashini qayta ko‘rib chiqadi. Bu
esa tanqidiy va ijodiy fikrlashni birgalikda shakllantiradi.
Yana bir muhim metod – rol o‘ynash yoki dramatik usul bo‘lib, bunda
o‘quvchilar muayyan obrazlarni gavdalantiradi, voqealarni sahnalashtiradi.
Bu jarayonda o‘quvchi nafaqat matnni o‘zlashtiradi, balki unga o‘z
tasavvurini, his-tuyg‘ularini, obrazli tafakkurini ham qo‘shadi. Bu esa
ijodiylikni rag‘batlantiruvchi kuchli omil sanaladi. 7
Zamonaviy ta’lim metodlari ichida STEAM yondashuvi alohida o‘ringa
ega. U ilm-fan, texnologiya, muhandislik, san’at va matematikani
uyg‘unlashtirib, o‘quvchini real hayotiy vazifalarni yechishga o‘rgatadi. Bu
yondashuv orqali o‘quvchi fanni faqat nazariy emas, balki amaliy asosda
o‘zlashtiradi, loyiha tayyorlash, sinash, taqdim etish jarayonida faol ishtirok
etadi.ijodiy fikrlashni rivojlantirishda zamonaviy ta’lim metodlari muhim
ahamiyat kasb etadi. Ular o‘quvchining mustaqil fikrlash, muammoni yechish,
o‘z g‘oyasini himoya qilish, muqobil echimlarni taklif etish kabi salohiyatini
yuksaltiradi. Shu bois har bir o‘qituvchi zamonaviy metodlarni chuqur
o‘zlashtirishi va darslarda faol qo‘llashi zarur.
7
Karimov A. Boshlang‘ich ta’limda fanlararo yondashuv . – Toshkent: Yangi asr avlodi,
2020. – 160 b.

14Ijodiy fikrlashni rivojlantirish uchun zamonaviy metodlarni faqat darsda
qo‘llash bilan cheklanib qolmaslik kerak. Ularni sinfdan tashqari
mashg‘ulotlar, to‘garaklar, loyiha ishlarida, hatto kundalik hayotda ham
o‘quvchilar ongiga singdirish zarur. Masalan, kichik yoshdagi o‘quvchilar
bilan o‘tkaziladigan turli xil tematik loyihalar, masalan “Kichik ixtirochi”,
“Raqamlar olami” yoki “Tabiatni asraylik” kabi mashg‘ulotlar orqali ularning
tafakkur doirasini kengaytirish mumkin.
Shuningdek, o‘qituvchi o‘z faoliyatida diagnostik usullardan ham
foydalanishi lozim. Ya’ni, o‘quvchilarning ijodiy fikrlash darajasini aniqlash,
baholash va natijalarga ko‘ra individual yondashuvni shakllantirish kerak. Har
bir o‘quvchining fikrlash darajasi, tasavvuri va intellektual ehtiyoji har xil
bo‘lishi tabiiy. Shu sababli, standart yondashuvdan ko‘ra moslashtirilgan
metodlar samaraliroq bo‘ladi.
Ijodiy tafakkurni shakllantirishda vizual vositalar – rasmlar, sxemalar,
video va animatsiyalar, jadvallar, diagrammalar juda katta rol o‘ynaydi. Bola
ko‘rganini tezroq eslab qoladi, ularni taqqoslaydi, o‘z tasavvurini
kengaytiradi. Masalan, STEAM darslarida animatsion dasturlar orqali
mexanizm ishlashini ko‘rsatish, matematik modellarni vizualizatsiya qilish,
san’at elementlarini raqamli texnologiyalarga qo‘shish ijodiy yondashuvni
kuchaytiradi.
Zamonaviy metodlardan yana biri – AKT (axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari) asosida o‘qitishdir. Interaktiv doskalar, onlayn testlar, virtual
laboratoriyalar, 3D modellar orqali o‘quvchilarda yangi dunyoqarash,
texnologik tafakkur, texnik ijodiyot rivojlanadi. Bu jihatlar ayniqsa STEM va
STEAM yo‘nalishlarida muhim o‘rin tutadi. Axborot texnologiyalari orqali
o‘quvchilar ilgari mavjud bo‘lmagan vositalar bilan ishlashni o‘rganadilar.
Shuningdek, **emotsional ong (emotional intelligence)**ga asoslangan
metodlar ham ijodiy fikrning yuksalishiga xizmat qiladi. Bu metodlarda
o‘quvchining hissiyotini tushunish, uning qiziqishiga e’tibor berish,

15rag‘batlantirish, muammo bo‘yicha birgalikda fikr yuritish orqali u o‘zini
ishonchli his qiladi va erkin fikr bildiradi. Bu jarayonda o‘quvchi o‘z fikrini
tanqid qilmaydi, aksincha, uni doimo rivojlantirishga intiladi.
Zamonaviy metodlar ta’limda yangi rol – facilitator, ya’ni yo‘naltiruvchi
o‘qituvchi obrazini shakllantiradi. Endi o‘qituvchi faqat ma’lumot beruvchi
emas, balki o‘quvchi faoliyatini boshqaruvchi, yo‘naltiruvchi, imkon
beruvchi, rag‘batlantiruvchi bo‘lishi kerak. Bu o‘zgarish esa sinfdagi iqlim,
o‘quvchilarning motivatsiyasi va ijodiylik darajasini sezilarli oshiradi.Shuni
ham unutmaslik kerakki, har qanday metod o‘z-o‘zicha emas, balki maqsadli,
to‘g‘ri tanlangan kontekstda va ijodkor o‘qituvchi qo‘lida samarali natija
beradi. Shu bois, zamonaviy metodlar va texnologiyalarni tanlashda
mavzuning mazmuni, o‘quvchilarning yoshi, darajasi, sinf hajmi va boshqa
pedagogik sharoitlar hisobga olinishi zarur.
Bugungi kunda butun dunyo bo‘ylab PISA, TIMSS, PIRLS kabi xalqaro
baholash dasturlari aynan o‘quvchilarning ijodiy va tanqidiy fikrlash,
muammoni hal qilish qobiliyatlarini tekshiradi. Demak, O‘zbekistonda ham
o‘quvchilarni global mezonlarga tayyorlash, raqobatbardosh shaxslar
yetishtirish uchun ta’lim metodikasini yangilash, zamonaviy yondashuvlarni
joriy qilish dolzarbdir. zamonaviy ta’lim metodlari – bu ijodiy tafakkurni
faollashtiruvchi, o‘quvchini o‘ziga ishonchli, erkin fikrlaydigan, muammoni
ko‘ra oladigan va yangi yechim topishga qodir shaxs sifatida tarbiyalovchi
vositadir. Har bir boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bu metodlarni chuqur
o‘zlashtirib, ularni ijodiy tarzda qo‘llay olsa, ta’lim sifati ham, o‘quvchi
salohiyati ham yangi bosqichga ko‘tariladi.
1-bob xulosasi
Ushbu bob orqali men boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining tafakkuri qanday
shakllanishini va ularning ijodiy fikrlash salohiyatini oshirishda nimalar
muhimligini chuqur anglab yetdim. O‘rganganlarimdan kelib chiqib shuni
aytishim mumkinki, ijodiy tafakkur bola ruhiy dunyosining ajralmas qismi

16bo‘lib, uni to‘g‘ri yondashuv bilan rivojlantirish mumkin. Bu jarayonda
zamonaviy ta’lim metodlari – ayniqsa interfaol va muammoli usullar, loyiha
asosidagi yondashuvlar, STEAM kabi integratsion tizimlar muhim o‘rin
tutadi. Ijodkor o‘qituvchi uchun esa har bir bola noyob dunyo ekanini anglab,
unga individual yondashish eng to‘g‘ri yo‘l ekaniga yana bir bor amin
bo‘ldim.
II BOB. Boshlang ich sinflarda ijodiy fikrlashni STEAM ta limi orqaliʻ ʼ
rivojlantirish metodikasi
2.1. STEAM ta limi konsepsiyasi va uning mazmuni
ʼ
Zamonaviy ta’limda o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini shakllantirish uchun
ilg‘or, interaktiv va integratsion yondashuvlar muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Aynan shunday yondashuvlardan biri – bu STEAM ta’limi konsepsiyasidir.
STEAM ta’limi ilgari STEM nomi bilan mashhur bo‘lgan yondashuvning
kengaytirilgan shakli bo‘lib, unga san’at (Art) elementi ham qo‘shilgan. Bu
esa nafaqat texnik va ilmiy tafakkurni, balki estetik did va ijodiylikni ham bir
vaqtning o‘zida rivojlantirish imkonini beradi.
STEAM qisqartmasi quyidagi fanlarni bildiradi: S – Science (fan), T –
Technology (texnologiya), E – Engineering (muhandislik), A – Art (san’at),
M – Mathematics (matematika). Har bir yo‘nalish bolalarning turli qirrali
tafakkurini rivojlantiradi. Bu metodika orqali o‘quvchilar muammoga faqat
bitta fan doirasida emas, balki bir necha fan asosida qarashni o‘rganadilar. Bu
esa kompleks, tanqidiy va ijodiy fikrlashni talab qiladi.

17STEAM ta’limi orqali dars jarayoni oddiy bilim berish bilan cheklanmaydi.
Aksincha, bu yondashuvda o‘quvchilar real hayotda duch keladigan
vaziyatlarga mos ravishda fikrlaydi, yechim topadi va loyihalar orqali o‘z
g‘oyasini amaliyotda sinab ko‘radi. Masalan, “Yashil energiya”, “O‘zimning
eko-dizaynim”, “Raqamli soat yasaymiz” kabi loyihalar orqali o‘quvchilar
fanni o‘rganadi, tasavvur qiladi, muhandislik echimini izlaydi, matematik
asosda hisobladi, nihoyat estetik jihatdan ham uni bezatadi. 8
STEAM ta’limi mazmuni faqat fanlar aralashmasidan iborat emas. Bu
yondashuvning asosiy g‘oyasi – har bir o‘quvchini faol ijodiy fikrlovchi,
amaliyotga yaqin shaxs sifatida shakllantirishdir. An’anaviy ta’limda bola
tayyor bilimni o‘zlashtirsa, STEAM ta’limida u bilimni o‘zi izlaydi, sinaydi,
qo‘llaydi, tahlil qiladi va yangi bilim yaratadi. Bu jarayon, o‘z navbatida,
o‘quvchining ijodiy tafakkurini kuchli rag‘batlantiradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun STEAM ta’limining afzalligi shundaki,
bu yoshdagi bolalar qiziqishga asoslangan, tajriba, tasvir, harakat va
mushohada orqali o‘rganishga moyil bo‘ladi. Shu sababli, bu ta’lim modeli
ularning tabiiy xususiyatlariga mos keladi. Misol uchun, biror mexanik
qurilmaning ishlashini amalda ko‘rish, uni yasash, uni raqamli tarzda chizish
va bezash o‘quvchining har tomonlama fikrlashini faollashtiradi.
8
Karimov A. Boshlang‘ich ta’limda fanlararo yondashuv . – Toshkent: Yangi asr avlodi,
2020. – 160 b.

18Shu bilan birga, STEAM yondashuvi darslarni integratsiyalashgan holda
o‘tkazishga imkon beradi. Masalan, tabiatshunoslik, matematika va tasviriy
san’at fanlari birgalikda o‘rganiladi. O‘quvchilar, masalan, daraxt hayotiy
tsiklini o‘rganayotib, uni chizadi, o‘lchaydi, qog‘ozdan yasalgan modelni
yasaydi va ekologik foydasi haqida tahlil qiladi. Bu esa ular uchun darsni
jonli, qiziqarli va ma’noli qiladi.
Yana bir muhim jihati shundaki, STEAM modeli orqali o‘qituvchining roli
ham o‘zgaradi. O‘qituvchi bu yerda faqat bilim beruvchi emas, balki
yo‘naltiruvchi, maslahat beruvchi, muhit yaratuvchi sifatida faoliyat yuritadi.
U o‘quvchining qiziqishini aniqlaydi, ularni kichik guruhlarda ishlashga
yo‘naltiradi, tanqidiy savollar beradi va ularning loyihalarini baholaydi. Bu
esa sinfda sog‘lom raqobat, hamkorlik, do‘stona muloqot muhitini yaratadi.
STEAM yondashuvi o‘quvchilarning shaxsiy sifatlarini ham rivojlantiradi.
Jumladan, mas’uliyat, liderlik, vaqtni rejalashtirish, estetik qarash, analitik
fikrlash, texnik savodxonlik, ekologik ong, kreativlik, o‘ziga ishonch kabi
ko‘nikmalar shakllanadi. Bu esa o‘quvchilarni hayotga tayyorlaydi, ularni
bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobatbardosh etadi.
Ta’kidlash joizki, STEAM konsepsiyasi yildan-yilga yangilanib, yangi
texnologiyalar bilan boyitilmoqda. Masalan, sun’iy intellekt, 3D bosib
chiqarish, kodlash, dronlar, robototexnika, vizual dasturlash tillari kabi
yo‘nalishlar ham STEAM doirasiga kiritilmoqda. Bu esa o‘quvchilarga o‘z
g‘oyasini yuqori texnologiyalar orqali ifoda etish imkonini beradi.
STEAM mazmuni faqatgina bilim emas, balki kompetensiyaga
yo‘naltirilgan ta’lim demakdir. Bunda o‘quvchi bilimni qanday olishni emas,
balki uni qayerda va qanday ishlatishni o‘rganadi. Shu sababli, bu model XXI
asr ta’limi uchun eng dolzarb yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. STEAM
ta’limi boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun o‘zining mazmuni, metodi va
amaliy qamrovi bilan eng samarali yondashuvlardan biridir. U bolalarning

19nafaqat tafakkurini, balki qalbini, tasavvurini va kelajakdagi
muvaffaqiyatlarini shakllantirishga xizmat qiladi.
2.2. Boshlang ich sinflarda STEAM yondashuvi asosidagi mashg‘ulotʻ
namunalarini ishlab chiqish
STEAM asosidagi mashg‘ulotlarni loyihalash zarurati Ta’limda yangilikni
istagan har bir o‘qituvchi uchun mashg‘ulotlar shakli va uslubini zamonaviy
yondashuvlarga moslashtirish zarur bo‘lgan jarayonga aylangan. Boshlang‘ich
sinfda bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda darsni an’anaviy
ko‘rinishdan chiqarish, o‘quvchilarni faol ishtirok etishga, birgalikda fikr
yuritishga, mustaqil qaror qabul qilishga undash ayni kerakli yo‘nalishlardan
biridir. STEAM yondashuvi bu ehtiyojni to‘liq qondiradigan ta’lim modeli
sifatida ustunlik kasb etadi.
Mashg‘ulot namunalarini ishlab chiqishda birinchi navbatda
o‘quvchilarning real hayotdagi holatlarni tahlil qila olishi, o‘z fikrini ifoda
etishi va turli fanlar asosida bir masalani echishi kabi maqsadlar ko‘zda
tutiladi. Buning uchun darsni faqat bir yo‘nalishga asoslamasdan, birdan ortiq
fanlar integratsiyasida tashkil etish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu esa
mashg‘ulot loyihalarini tuzishda ilg‘or rejalashtirish, bosqichma-bosqichlik va
erkinlikni birlashtirgan metodika talab qiladi.
Boshlang‘ich sinflarda mashg‘ulotlar tajriba, o‘yin, loyihalash, san’at,
matematik hisoblar, muhandislik shakllari va texnik fikr orqali tashkil etilishi
o‘quvchilarda bir vaqtning o‘zida bir nechta kompetensiyalarni
shakllantirishga olib keladi. Masalan, "Suv aylanishi" mavzusida
tabiatshunoslik orqali fan asoslari beriladi, suv aylanishini tushuntirishda
tasviriy san’at orqali model chiziladi, texnologiya fanidan oddiy suv filtri
yasaladi, matematik hisoblar orqali suv miqdori o‘lchanadi va bularning
barchasi birlashtiriladi.
Darsni loyiha asosida tashkil etish o‘quvchining faolligini oshiradi. Har bir
mashg‘ulot muayyan muammoni hal qilishga qaratilgan bo‘lib, bu muammo

20hayotdan olingan bo‘lishi o‘quvchining unga bo‘lgan qiziqishini oshiradi.
Masalan, “Issiq havo nima uchun yuqoriga ko‘tariladi?” degan savol asosida
o‘quvchilar issiqlik harakati, gazlar kengayishi, havodagi bosimni fan
yondashuvida tushunishadi, uni san’at vositalari bilan tasvirlaydi, oddiy
qurilma yasaydi va matematik tarzda tavsiflaydi.
Mashg‘ulot namunalarini ishlab chiqishda loyihaning bosqichlari aniq
ko‘rsatiladi. Dastlabki bosqichda o‘quvchilarga muammo beriladi yoki savol
qo‘yiladi. Keyinchalik ular muammoni tushunish, muhokama qilish, savollar
berish va taxminlar ilgari surish orqali tadqiqotga kirishadi. Bu jarayon kichik
guruhlarda o‘zaro muloqotga asoslangan bo‘lishi lozim. Har bir guruh o‘z
loyihasi ustida ishlaydi, natijani sinab ko‘radi, uni taqdim etadi va baholash
bosqichi bilan yakunlaydi.
O‘quv mashg‘ulotlari har bir bosqichda o‘quvchining mustaqil fikrlash
qobiliyatini, texnik-tahliliy salohiyatini, tasviriy ifoda imkoniyatlarini va
estetik didini rivojlantiradi. Bu o‘quvchini nafaqat bilimli, balki o‘z fikriga
ega, yangilikka ochiq, jamiyatda faol ishtirokchi sifatida shakllantiradi.
Bunday mashg‘ulotlar bolalarning erkin savollar berishi, o‘zini sinab ko‘rishi,
natijadan xursand bo‘lishi uchun qulay muhit yaratadi.
Mashg‘ulot namunalarini ishlab chiqishda darsning har bir bosqichi aniqlik
va tizimlilik asosida rejalashtiriladi. Darsning kirish qismida motivatsiya
berish uchun qisqa videolar, hayotiy voqealar, savol-javoblar beriladi. Asosiy
qismda loyiha ishlari, tajribalar, konstruktorlik mashg‘ulotlari,
eksperimentlar, chizmalar yoki raqamli qurilmalardan foydalanish bo‘ladi.
Yakuniy qism esa tahlil, taqdimot, savol-javob va natijalar almashinuvi
asosida tashkil etiladi.
O‘quvchilar uchun mashg‘ulotlar shunchaki “vazifa” sifatida emas, balki
“qiziqarli sarguzasht” kabi tuyulsa, bu jarayon orqali ular ijodiy yondashuvga,
mustaqil o‘ylashga, o‘z bilimini boshqalar bilan baham ko‘rishga qiziqadi.
Har bir topshiriq turlicha talqin qilish imkonini bersa, bolalar o‘zini ijodkor

21sifatida namoyon qilishga harakat qiladi. Bu ularda sog‘lom raqobat va bir-
birini qo‘llash kabi muhim ijtimoiy ko‘nikmalarni ham shakllantiradi. 9
Boshlang ich sinf uchun moslashtirilgan STEAM mashg‘ulotlariningʻ
amaliy shakllari Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun ishlab chiqiladigan
STEAM asosidagi mashg‘ulotlar quyidagi tamoyillarga asoslanadi: ko‘rish,
ushlash, o‘ylash, solishtirish, chizish, yasash va fikr bildirish. Bularning
barchasi kichik yoshdagi bolalarning o‘rganish uslublariga to‘g‘ri keladi. Har
bir mashg‘ulotning asosida qiziqarli savol yoki hayotiy muammo yotadi.
Masalan, “Qanday qilib issiq uy yasash mumkin?”, “Chiroq qanday yonadi?”,
“Tog‘lar nima uchun eroziyaga uchraydi?” kabi savollar mashg‘ulotlarga
kirishish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.Amaliy mashg‘ulotni ishlab chiqish
jarayonida bolalarning sezgi organlari va hissiyati kuchli tarzda jalb qilinadi.
O‘quvchi atrof-muhitni idrok qiladi, uni tahlil qiladi, shuningdek, o‘z
kuzatuvlariga asoslangan xulosalarga keladi. Masalan, “Tabiatdagi suv
aylanishi” loyihasida o‘quvchilar issiq suv bug‘lanishini ko‘radi, shisha
idishlarda kondensatsiyani kuzatadi, bu hodisani tasvirlaydi va texnologik
yechim sifatida suv tozalash modelini yasashga kirishadi.
Bunday mashg‘ulotlarda o‘qituvchi oldindan aniq ko‘rsatmalar bermaydi.
U o‘quvchilarga vaziyatni taqdim etadi va ular o‘zlari yechimni topishga
harakat qilishadi. Bu yondashuv orqali bolalar o‘zlarini mustaqil tadqiqotchi,
izlanayotgan shaxs sifatida his qilishadi. O‘quvchilar topshiriqni bajarish
uchun bir-biri bilan maslahatlashadi, material tanlaydi, vositalarni sinab
ko‘radi, natijani baholaydi. Mashg‘ulot jarayoni mazmunan kuchli, shaklan
esa ijodiy ifodaga boy bo‘ladi.
Mashg‘ulotlarda “ijodiy do‘stlar” usuli – ya’ni o‘quvchilarning kichik
guruhlarda ishlashi keng qo‘llaniladi. Har bir guruh muammoni o‘rganadi,
gipoteza ilgari suradi, modellashtiradi, uni taqdim etadi. Bu hamkorlik ularni
9
Nasriddinova M. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining shaxsiy rivojlanishi . – Namangan:
Ilm Sarchashmasi, 2021. – 110 b.

22bir-birining fikrini qadrlashga, murosaga kelishga, boshqa qarashlarni hurmat
qilishga o‘rgatadi. Guruhlar o‘z ishlarini sinf oldida himoya qilishlari
natijasida nutq, taqdimot, muloqot, fikr almashish ko‘nikmalari rivojlanadi.
Mashg‘ulotning san’at elementi uni yanada boyitadi. Misol uchun, “Yashil
shahar” loyihasida o‘quvchilar ekologik toza materiallardan maket yasaydi,
ularni chizadi, rangli tasvirlaydi va unga nom qo‘yadi. Bu esa ularning didini,
kompozitsion qarashini, estetika va tafakkur uyg‘unligini kuchaytiradi. Bu
orqali o‘quvchi ko‘z bilan ko‘radi, qo‘l bilan ishlaydi, miya bilan
rejalashtiradi – ya’ni to‘liq faoliyat tizimi ishga tushadi.
Matematika elementi esa aniqlik, hisob-kitob, o‘lchov, qiyoslash orqali
STEAM loyihalariga aniq tamoyil kiritadi. O‘quvchilar masalan, o‘z yasagan
ko‘prik maketining uzunligini o‘lchashadi, u ko‘tarishi mumkin bo‘lgan
og‘irlikni hisoblashadi, vaqtni rejalashtiradi, vazifalarni belgilashadi. Bu esa
ularning rejalashtirish, vaqtni to‘g‘ri taqsimlash, natijani baholashga oid
ko‘nikmalarini mustahkamlaydi.Har bir mashg‘ulot oldindan sinovdan
o‘tkazilishi, sinf darajasiga moslashtirilishi kerak. Bunda materiallarning
qulayligi, topshiriqlarning murakkablik darajasi, vaqt chegarasi, guruh
miqdori, natijani baholash mezonlari aniq belgilanishi muhim. O‘qituvchi
uchun eng muhim vazifa – bolalarning faolligini so‘ndirmasdan, aksincha,
ilhomlantirib, jarayonga jalb qilishdir. Shuningdek, mashg‘ulotdan so‘ng
refleksiya o‘tkaziladi. Unda har bir o‘quvchi o‘z fikrini bildiradi, qanday
qiyinchiliklar bo‘lganini aytadi, eng yoqqan jarayonni aytib o‘tadi. Bu ularga
o‘zini anglash, o‘z faoliyatini baholash, kelajakdagi faoliyat uchun yo‘nalish
olish imkonini beradi. Refleksiya orqali bolalar so‘z boyligini oshiradi,
tanqidiy tahlil qilishga o‘rganadi, nutq ko‘nikmalari yuksaladi. Amaliy
mashg‘ulotlar va loyihalarning shakli erkin, ijodiy va bolalar imkoniyatiga
mos bo‘lishi zarur. Ular doimiy nazoratga emas, ishonch va rag‘batlantirishga
asoslanadi. Bu yondashuv orqali bolalar mustaqil shaxs sifatida shakllanadi,
o‘z fikriga ega bo‘ladi, jamiyatda o‘z o‘rnini topishga intiladi.

232.3. STEAM asosida ijodiy fikrlashni shakllantirishda o‘qituvchining
roli va tavsiyalar
Zamonaviy ta’limda o‘qituvchi shunchaki bilim beruvchi emas, balki
o‘quvchini rivojlantiruvchi, yo‘naltiruvchi va ruhlantiruvchi shaxs sifatida
qaraladi. Ayniqsa, STEAM ta’limi kabi integratsiyalashgan, ijodiy tafakkurga
asoslangan yondashuvlarda o‘qituvchining roli juda muhim. Boshlang‘ich sinf
o‘quvchisi hali dunyoni to‘liq anglamagan, ammo katta qiziqish bilan
o‘rganishga intiluvchi shaxs bo‘lib, u bilan to‘g‘ri ishlash o‘qituvchidan
yuksak mahorat, sabr-toqat, metodik bilim va pedagogik sezgirlikni talab
qiladi.
Ijodiy fikrlashni shakllantirish uchun o‘qituvchi darslarni faqat fan asosida
emas, balki o‘quvchining qiziqish doirasi, tasavvuri, hayotiy tajribasiga
tayanib tashkil etishi kerak. Har bir darsda o‘quvchiga “Nega?”, “Qanday
bo‘lishi mumkin?”, “Boshqacha yo‘l bormi?” kabi savollar berilishi ularni
izlanishga undaydi. O‘qituvchi muammoni to‘g‘ri qo‘ya bilishi orqali ijodiy
fikrlash uchun zamin yaratadi. Bu muammo o‘quvchi yoshiga, bilim
darajasiga mos bo‘lishi, qiziqarli va hayotiy bo‘lishi kerak.
O‘qituvchining ikkinchi vazifasi – darsda qulay psixologik muhitni
yaratishdir. O‘quvchi erkin fikr bildiradigan, savol beradigan, xatodan
qo‘rqmaydigan sharoitda ijodiy tafakkur kuchli rivojlanadi. O‘qituvchi tanqid
qilish, maqtovdan qochish o‘rniga har bir o‘quvchi yondashuvini qadrlashga
harakat qilishi kerak. Bunday munosabat o‘quvchida o‘z fikrini bildirishga
ishonch uyg‘otadi.
Har bir mashg‘ulotni rejalashtirishda o‘qituvchi o‘quvchilarning yosh
xususiyatlarini hisobga olgan holda bosqichma-bosqich harakat qiladi. Avval
qiziqishni uyg‘otadi, so‘ngra kichik muammoni berib, guruh bilan hal etishga
yo‘naltiradi, yakunida esa natijani muhokama qilishga chaqiradi. O‘qituvchi
har bir bosqichda yo‘naltiruvchi bo‘lib qoladi, lekin fikrni o‘quvchining
o‘zidan kutadi.

24O‘qituvchi mashg‘ulot davomida turli faoliyatlarni uyg‘unlashtirishi lozim:
chizish, qurish, tajriba o‘tkazish, hikoya tuzish, jamoa bilan fikrlash, natijani
taqdim etish. Bu faoliyatlar orqali o‘quvchi nafaqat bilim oladi, balki harakat,
his, estetik did, til boyligi va ijtimoiy ko‘nikmalarni ham rivojlantiradi.
Shuning uchun o‘qituvchi o‘z faoliyatini bir yo‘nalishda emas, ko‘p qirrali
tarzda olib borishi kerak.
O‘qituvchining ijodkorligi dars mazmuni bilan chegaralanmaydi. U
topshiriqni qanday shakllantiradi, o‘quvchilarni qanday guruhlaydi, qanday
rag‘batlantiradi, qanday natijani qabul qiladi – bularning barchasi dars
samaradorligini belgilaydi. Ayniqsa, STEAM yondashuvida baholashda
o‘qituvchi standartlarga emas, ijodiy yondashuvga, g‘oyaning yangiligiga va
harakatdagi ishtirokga e’tibor qaratadi.
Ijodiy fikrlashni shakllantirishda o‘qituvchi quyidagi jihatlarga e’tibor
berishi lozim:
Savol berishni o‘rgatish;
O‘quvchini mustaqil fikrlashga undash;
Tanqidiy tahlil qilishga yo‘naltirish;
O‘quvchini eshitish, hurmat qilish;
Xatoni o‘rganish imkoniyati sifatida ko‘rsatish;
Erkin muhitda o‘qitish;
Har bir fikrni qadrlash.
Amaliy tavsiyalar sifatida, o‘qituvchi har darsda kichik loyiha uslubida ish
olib borishi mumkin. Masalan, "mening orzu bog‘im" mavzusi orqali
o‘quvchilar ekologik materiallardan maket tayyorlaydi, uni tasviriy san’at
bilan uyg‘unlashtiradi, daraxt sonini hisoblaydi, so‘z bilan ifodalaydi, uni
guruhda taqdim etadi. O‘qituvchi bu jarayonda kuzatuvchi, yo‘naltiruvchi,
maslahat beruvchi bo‘lib qatnashadi.
O‘qituvchi o‘z ustida doimiy ishlashi, yangi metodikalarni o‘rganishi,
tajriba almashishi, texnologiyalarni sinfga olib kirishga harakat qilishi zarur.

25STEAM yondashuvi doimiy yangilanishni talab qiladi. O‘quvchi yangi
narsaga o‘ch bo‘ladi, u uchun oddiy dars emas, sarguzasht kerak. O‘qituvchi
bunga tayyor bo‘lsa, u o‘z darsini chinakam innovatsion modelga aylantira
oladi.Pedagog har bir bola iqtidorli ekanini tan olishi, o‘sha iqtidorni topish va
rivojlantirish ustida ishlashi lozim. Ba’zida bola so‘z bilan emas, rasm bilan,
model bilan, harakat bilan fikr bildiradi. O‘qituvchi bu belgilarni to‘g‘ri talqin
qilishi, unga sharoit yaratishi va imkon berishi kerak. Bu esa ijodiy
tafakkurning ildiz otishiga olib keladi.Ijodiy fikrlashni shakllantirishdagi
o‘qituvchi roli bu faqat metod emas – bu yurakdan ishlash, bolaning ichki
dunyosini ko‘ra olish, uni ilhomlantira olish, ishonch uyg‘ota olishdir. Har bir
bola o‘z g‘oyasini ifodalashga haqli. O‘qituvchi unga buni anglashga yordam
bergan taqdirdagina haqiqiy ijodiy ta’lim yuzaga keladi
II bob xulosasi
Mazkur bobda men STEAM ta limining mohiyatini, uni boshlang‘ich sinfʼ
o‘quvchilari bilan olib boriladigan darslarga qanday moslashtirish
mumkinligini chuqur o‘rgandim. Ayniqsa, fanlararo integratsiyaga asoslangan
mashg‘ulotlar bolalarning fikr yuritish, kuzatish va yaratish qobiliyatini
sezilarli darajada faollashtirishini tushundim. O‘qituvchi bu jarayonda oddiy
rahbar emas, balki ilhom beruvchi, imkoniyat ochuvchi kuch sifatida
namoyon bo‘lishi kerak. Har bir mashg‘ulotda o‘quvchi markazda bo‘lishi,
o‘z fikrini erkin bildirishi va uni namoyon qilishi zarurligini angladim.
STEAM yondashuvi orqali bolalarda nafaqat bilim, balki hayotiy ko‘nikmalar
ham shakllanishi aniq ko‘zga tashlanadi.

26 XULOSA
Ushbu kurs ishini bajarish davomida men boshlang‘ich ta’lim bosqichida
o‘quvchilarning madaniyatini shakllantirish jarayoni naqadar mas’uliyatli va
keng qamrovli ekani haqida chuqur tasavvurga ega bo‘ldim. Ayniqsa,
bolalarda ijodiy fikrlash, axloqiy qarash, estetik did va ijtimoiy mas’uliyatni
bir paytda rivojlantirish o‘qituvchidan zamonaviy yondashuv, chuqur bilim va
pedagogik mahorat talab etishini angladim.
O‘rganilgan adabiyotlar, nazariy manbalar va metodik tavsiyalar asosida
shuni aytishim mumkin: madaniyatli shaxsni tarbiyalashga qaratilgan darslar
an’anaviy metodlar bilan emas, balki integratsiyalashgan, faoliyatga
asoslangan, o‘quvchini markazga qo‘yadigan metodlar orqali amalga
oshirilsa, ko‘zlangan natijaga erishish ancha osonlashadi.
STEAM ta’lim konsepsiyasi esa bu borada o‘quvchilarda nafaqat bilim,
balki chuqur fikrlash, mustaqil yechim topish, estetik va texnik tafakkur kabi
qator zamonaviy ko‘nikmalarni uyg‘otishga yordam berishini isbotladi. Har
bir mashg‘ulot misolida o‘quvchi nafaqat bilim egallaydi, balki o‘z fikrini
erkin aytishga, ijod qilishga, loyihalashtirishga va ijtimoiy muloqotga tayyor

27bo‘ladi. Shu bois, kelgusida o‘z kasbiy faoliyatimda ham o‘quvchilarda
madaniyatni shakllantirishda ijodiy va zamonaviy metodlardan foydalanishga
harakat qilaman. O‘rganganlarim mening o‘qituvchilik faoliyatimda tayanch
va yo‘l-yo‘riq bo‘lib xizmat qilishi shubhasiz
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4344-son qarori. “Xalq
ta’limi tizimini takomillashtirish strategiyasi to‘g‘risida”. 2019-yil 5-
sentabr.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–6108-son farmoni. “Ta’lim
sifatini oshirish va innovatsion rivojlanishni jadallashtirish to‘g‘risida”.
2020-yil 29-oktabr.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–3775-son qarori. “Ta’lim
sifatini oshirish va o‘quvchilarning tafakkurini rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”. 2018-yil 6-iyul.
Ilmiy adabiyotlar
1) Abdullayev A. Pedagogik texnologiyalar va innovatsion ta’lim metodlari.
– Toshkent: Fan, 2020. – 240 b.
2) Shermatova Z. Boshlang‘ich ta’lim pedagogikasi. – Toshkent: O‘qituvchi,
2019. – 185 b.
3) G‘ofurov R. O‘quvchilarni tarbiyalashda madaniy qadriyatlar roli. –
Samarqand: Zarafshon, 2021. – 142 b.

284) Qodirov B. Ijodiy tafakkur va uning rivojlanish bosqichlari. – Buxoro: Ilm
Ziyo, 2018. – 130 b.
5) Vygotsky L.S. Psixologiya va ta’lim nazariyasi. – Moskva: Pedagogika,
1986.
6) Dewey J. Experience and Education. – New York: Kappa Delta Pi, 1938.
7) Gardner H. Multiple Intelligences: New Horizons. – New York: Basic
Books, 2006.
8) Karimov A. Boshlang‘ich ta’limda fanlararo yondashuv. – Toshkent:
Yangi asr avlodi, 2020. – 160 b.
9) Rasulov I. Ta’limda innovatsiyalar va interfaol metodlar. – Toshkent:
TDPU nashriyoti, 2022. – 198 b.
10) Nasriddinova M. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining shaxsiy rivojlanishi.
– Namangan: Ilm Sarchashmasi, 2021. – 110 b.
11) Matrosov A. Kreativ fikrlash asoslari. – Moskva: Znaniye, 1999.
12) Tursunov N. STEAM yondashuvi asosida dars jarayonini tashkil etish. –
Andijon: Fan va taraqqiyot, 2023. – 122 b.
Foydalanilgan internet manbalar
www.ziyonet.uz
www.pedagog.uz
https://uzedu.uz
https://president.uz
https://kitob.uz
https://eduportal.uz
https://school-edu.uz

Boshlangʻich sinf oʻquvchilarining ijodiy fikrlashini rivojlantirishni STEAM taʼlimi orqali amalga oshirish usullari

Sotib olish