• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 63.1KB
Покупки 0
Дата загрузки 08 Октябрь 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanish

14platformalari (LearningApps, Wordwall, Quizizz) raqobat muhitini yaratadi yoki qayta mustahkamlash bosqichida motivatsiyasini oshiradi, o‘qish tezligini rivojlantiradi Jadval 3. Nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish bosqichlari Bosqichlar O‘quv faoliyati mazmuni O‘qituvchi faoliyati O‘quvchi faoliyati Qo‘llaniladigan texnika vositalari 1-bosqich: Eshitish va idrok etish Harflarni, tovushlarni anglash Audio yozuvlar orqali talaffuzni tushuntirish Tinglash, takrorlash, eslab qolish Audiokitob, ovozli fayllar 2-bosqich: O‘qish va talaffuz So‘z va gaplarni o‘qish Slaydlar, videolar orqali to‘g‘ri o‘qish ko‘rsatmasi Matnni ifodali o‘qish, tahlil qilish Video, multimedia taqdimot 3-bosqich: Mazmunni anglash O‘qilgan matnni tushunish va izohlash Savol-javob, tahliliy suhbat Matndan asosiy fikrni topish, fikr bildirish Interaktiv doska, test dasturlari 4-bosqich: Nutqiy ifoda Og‘zaki va yozma nutqda fikrni bayon etish Ijodiy yozuv mashqlari, hikoya tuzish Yozish, hikoya qilish, tahlil qilish Elektron darslik, onlayn topshiriqlar Nutq va o‘qish ko‘nikmalarining shakllanishi jarayonida ota-onalar ham muhim rol o‘ynaydi. O‘qituvchi ularni bolaga kitob o‘qish, birgalikda ertak tinglash, hikoyalar tahlil qilish kabi faoliyatlarga jalb etish orqali o‘quvchining 12hayrat, qiziqish kabi hislarni uyg‘otadi. Masalan, rangli slaydlar, jonli tasvirlar, ovozli hikoyalar orqali bolalar matn mazmunini chuqurroq anglaydi va uni ifodali o‘qishga harakat qiladi. o‘qish va nutq ko‘nikmalarini shakllantirishda kommunikativ yondashuv asosiy o‘rinni egallaydi. Bunda bola tilni faqat o‘qish va yozish jarayonida emas, balki muloqotda qo‘llay olishni ham o‘rganadi. O‘qituvchi o‘quvchilarni juftlikda, guruhda ishlashga yo‘naltirib, ular o‘rtasida fikr almashish, savol-javob qilish, o‘z fikrini himoya qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bunda video-topshiriqlar, interaktiv o‘yinlar, kompyuter dasturlari yordamida o‘quvchilar o‘zaro muloqotga kirishadi va bu jarayon tabiiy nutqiy muhitni yaratadi. Jadval 1. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirishning psixologik-pedagogik asoslari Ko‘rsatkichlar Psixologik xususiyatla r Pedagogik yondashuvlar Texnika vositalarining o‘rni Kutilayotgan natijalar 1-sinf o‘quvchilari (6–7 yosh) Obrazli tafakkur ustun, e’tibor qisqa muddatli, o‘yin faoliyatiga qiziqadi Ko‘rgazmali, o‘yinli, interfaol uslublar, ovozli o‘qish mashqlari Audiokitoblar, multimedia taqdimotlari, interaktiv doska Harflarni tanish, so‘z tuzish, o‘qishga qiziqishning ortishi 2-sinf o‘quvchilari (7–8 yosh) Mantiqiy tafakkur shakllana boshlaydi, mustaqil fikrlash rivojlanadi Savol-javob, dramatizatsiya, rolli o‘yinlar, ifodali o‘qish mashqlari Video darslar, audio yozuvlar, slaydlar, vizual kartochkalar To‘g‘ri talaffuz, matn mazmunini tushunish, nutq aniqligining ortishi 3-sinf o‘quvchilari (8–9 yosh) Idrok kengayadi, mustaqil o‘qish va eslab qolish qobiliyati kuchayadi Matn tahlili, fikrni og‘zaki va yozma ifoda etish, ijodiy mashqlar Elektron darsliklar, interaktiv testlar, animatsion videolar Matnni mustaqil o‘qish, mazmunni tahlil qilish, fikrni erkin ifoda etish 26O‘qituvchi texnik vositalar yordamida o‘quvchilarning bilimini tahlil qiladi. Bu jarayon an’anaviy baholashdan ko‘ra tez, xolis va o‘quvchi uchun qiziqarli kechadi. Misol: Dars yakunida o‘qituvchi “Quizizz” yoki “Kahoot” dasturlari orqali 5–10 ta savoldan iborat tezkor test o‘tkazadi. O‘quvchilar planshetda javob beradi, natijalar esa darhol ekranda aks etadi. Shu tariqa o‘quvchi o‘z bilimini baholaydi, o‘qituvchi esa umumiy tahlil qilad 6. Refleksiya bosqichi Bu bosqichda o‘quvchilar o‘z faoliyatini tahlil qiladi, dars haqida fikr bildiradi. Texnik vositalar yordamida “Bugun darsda men nimalarni o‘rgandim?”, “Qaysi qism menga qiziq bo‘ldi?” kabi savollarga javob yozishlari yoki emodzi tanlashlari mumkin. Misol: O‘quvchilar dars oxirida elektron doskada “menga yoqdi / yoqmadi” belgilarini tanlaydi. Bu orqali o‘qituvchi darsning qanday o‘tganini tahlil qiladi. Texnik vositalardan foydalanishning metodik tamoyillari Texnik vositalarni samarali qo‘llash uchun o‘qituvchi quyidagi metodik tamoyillarga amal qilishi zarur: Maqsadga yo‘naltirilganlik – har bir texnik vosita aniq ta’limiy maqsadga xizmat qilishi kerak; Moslik – vosita o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlariga mos tanlanishi lozim; Faollik – texnik vosita o‘quvchini faol ishtirokchi holatiga keltirishi zarur; Vizual va audio uyg‘unlik – ko‘rish va eshitish orqali bir vaqtda ta’sir etish idrokni kuchaytiradi; Oson boshqaruv – o‘qituvchi vositani mustaqil ishlata olishi, texnik muammolarni hal eta bilishi kerak. Boshlang‘ich sinfda texnik vositalardan foydalanishning metodikasi va bosqichlarini puxta rejalashtirish ta’lim jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqadi. O‘qituvchi darsda texnik vositalarni to‘g‘ri tanlab, 24Bilimni tekshirish va nazorat qilish – dars yakunida interfaol testlar yoki onlayn so‘rovlar yordamida o‘quvchilarning bilimini aniqlash. Masalan: “So‘z turkumlari” mavzusidan keyin o‘quvchilar planshet orqali qisqa testlarni yechadi, natija avtomatik tarzda chiqadi. Bu o‘quvchilarga o‘z xatolarini darhol ko‘rish va tuzatish imkonini beradi. Ijodiy faoliyatni rivojlantirish – o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, o‘z g‘oyalarini ifodalashiga sharoit yaratish. Masalan: “Mening sevimli hayvonim” mavzusida o‘quvchilar telefon yoki planshet yordamida kichik audio hikoya yozishadi yoki rasmini chizib, unga ovozli izoh qo‘shishadi. Natijada o‘quvchi ham ijodkor, ham texnik jihatdan faol bo‘ladi. Texnika vositalaridan foydalanish bosqichlari Texnik vositalarni dars jarayoniga kiritishda o‘qituvchi aniq metodik bosqichlarni bajarishi zarur. Bu bosqichlar darsni samarali tashkil etishning asosiy garovidir. Quyida bu bosqichlar batafsil bayon qilinadi: 1. Tayyorgarlik bosqichi Bu bosqichda o‘qituvchi: darsning maqsadi va mavzusiga mos texnik vositani tanlaydi (masalan, video, taqdimot, audio yozuv yoki interfaol doska); dars materiali bilan texnik vositalarning mosligini tekshiradi; texnik vositalarni oldindan sinovdan o‘tkazadi, kerakli fayllarni tayyorlaydi; vaqtni to‘g‘ri taqsimlab, texnik vositalar dars davomida o‘quvchilarning e’tiborini chalg‘itmasligiga e’tibor beradi. Misol: “Unli va undosh tovushlar” mavzusi uchun o‘qituvchi unli va undosh tovushlarning talaffuzini aks ettiruvchi audio yozuvlar, rasmli taqdimotlar tayyorlaydi. Darsdan oldin ularni sinab ko‘radi va doska bilan bog‘laydi. 2. Tashkiliy bosqich Bu bosqichda o‘qituvchi texnik vositalar yordamida o‘quvchilarni mavzuga kirishishga undaydi. 16Boshlang‘ich ta’limda texnika vositalari deganda, o‘qitish jarayonida axborotni qabul qilish, tahlil etish, eslab qolish va amaliy qo‘llashni yengillashtiruvchi texnik uskunalar va axborot texnologiyalari tushuniladi. Bular qatoriga kompyuterlar, interaktiv doskalar, proyektorlar, planshetlar, multimedia dasturlari, audiokitoblar, elektron darsliklar, raqamli ta’lim platformalari kiradi. Ularning asosiy vazifasi — darsning ko‘rgazmaliligini oshirish, o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlash va ta’lim jarayonini qiziqarli, samarali hamda interfaol tarzda tashkil etishdir. Texnika vositalaridan foydalanishning didaktik talablari, avvalo, o‘qituvchining pedagogik mahorati bilan bog‘liq. Chunki har qanday texnik vosita o‘zi bilan birga yangi metodik yondashuvni ham talab qiladi. O‘qituvchi texnik vositalarni dars mavzusi, o‘quvchilarning yosh xususiyatlari, idrok darajasi va psixologik holatiga qarab tanlashi kerak. Masalan, 1-sinflarda rangli slaydlar, audio yozuvlar, qisqa videolardan foydalanish tavsiya etilsa, yuqori sinflarda taqdimotlar, animatsiyalar, elektron testlar samarali bo‘ladi. Shuningdek, texnika vositalaridan foydalanishda pedagogik, gigiyenik, texnik va metodik talablar mavjud bo‘lib, ular o‘qituvchining darsni to‘g‘ri tashkil etishida yo‘l-yo‘riq vazifasini o‘taydi. Birinchidan, pedagogik talablar shundan iboratki, har bir texnik vosita o‘quv maqsadiga xizmat qilishi, o‘quvchi faolligini oshirishi, bilimni mustahkamlashi va mustaqil fikrlashni rivojlantirishi kerak. Texnik vositalardan faqat tashqi bezak sifatida emas, balki o‘quv faoliyatining asosiy vositasi sifatida foydalanish zarur. Ikkinchidan, gigiyenik talablar – bu o‘quvchilarning sog‘lig‘ini saqlashga qaratilgan me’yorlardir. Jumladan, video va kompyuter ekraniga tikilib o‘tirish vaqti 7 yoshli o‘quvchi uchun 10 daqiqadan oshmasligi lozim, dars davomida ko‘z dam olishi uchun vizual mashqlar yoki tanaffuslar kiritilishi kerak. Proyeksiya qurilmalari yorug‘ligi va ovoz balandligi me’yorida bo‘lishi, sinfda havo aylanishi ta’minlanishi lozim. 15nutqiy rivojlanishiga yordam beradi. Zamonaviy texnika vositalari bu borada ham keng imkoniyat yaratadi: audio ertaklar, onlayn o‘qish platformalari, mobil ilovalar ota-onalar uchun qulay pedagogik yordamchi vazifasini o‘taydi. Pedagogik nazariya shuni ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish nafaqat til o‘rganish jarayoni, balki shaxs rivojlanishining poydevoridir. Chunki til o‘rganish orqali bola dunyoni biladi, o‘z fikrini erkin ifoda etadi va ijtimoiy muhitda o‘z o‘rnini topadi. Shu bois o‘qituvchi texnika vositalaridan foydalanish orqali bu jarayonni ilmiy asosda tashkil etishi, har bir darsni o‘quvchining psixologik tayyorgarligiga mos ravishda rejalashtirishi zarur. boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish murakkab, ammo ijodiy jarayon bo‘lib, u psixologik-pedagogik bilimlarni chuqur egallashni talab etadi. Texnika vositalarining dars jarayoniga integratsiyasi esa bu jarayonni samarali, interaktiv va o‘quvchi uchun qiziqarli holga keltiradi. Shu tariqa, o‘qituvchi nafaqat bilim beruvchi, balki texnologiyalar yordamida o‘quvchining tafakkurini, nutqini va muloqot madaniyatini shakllantiruvchi shaxs sifatida maydonga chiqadi. 1.3. Boshlang‘ich ta’lim dasturida texnika vositalaridan foydalanish talablari Zamonaviy boshlang‘ich ta’lim tizimi o‘quv jarayonida texnika vositalaridan samarali foydalanishni muhim shartlardan biri sifatida belgilaydi. Chunki bugungi kunda ta’limning asosiy maqsadi nafaqat o‘quvchilarga bilim berish, balki ularda mustaqil fikrlash, axborotni tahlil qilish, muloqotga kirishish va zamonaviy texnologiyalarni to‘g‘ri qo‘llay olish ko‘nikmalarini shakllantirishdan iboratdir. Shu bois, ta’lim dasturlarida o‘qituvchilardan texnika vositalaridan foydalanishning ilmiy-metodik asoslarini chuqur bilish, ularni darsning maqsadiga mos holda tanlash va qo‘llash talab etiladi. 19Jadval 4. Boshlang‘ich ta’limda texnika vositalaridan foydalanish talablari va ularning samarasi Talab turi Mazmuni Amaliy misol Kutilayotgan natija Pedagogik talab Texnik vosita o‘quv maqsadiga xizmat qilishi lozim Mavzu tushuntirishda video yoki slayddan foydalanish Bilimlarni mustahkamlash, o‘quvchi faolligini oshirish Metodik talab Vosita dars bosqichiga mos qo‘llanishi kerak Mustahkamlash bosqichida interaktiv testlardan foydalanish Mustaqil fikrlash va xotirani rivojlantirish Gigiyenik talab Sog‘lom muhitni saqlash, ekran vaqtini me’yorlash 10 daqiqadan ortiq video qo‘llamaslik Ko‘z charchoqlarini oldini olish, diqqatni saqlash Texnik talab Qurilmalar xavfsiz va soz bo‘lishi kerak Proyektor, kompyuter, audio apparatlarni tekshirish Dars jarayonining uzluksizligi, xavfsizlikni ta’minlash Psixologik talab Texnik vosita o‘quvchining yoshiga va idrokiga mos bo‘lishi kerak 1-sinflarda rangli va qisqa videolar, 4- sinflarda tahliliy taqdimotlar O‘quvchining qiziqishi va motivatsiyasini oshirish 29tajribalar berdi. Texnologik yondashuv asosida tashkil etilgan darslar zamonaviy ta’lim talablariga javob beradi hamda o‘quvchilarning o‘qish savodxonligini yuksaltirish, mustaqil fikrlashini rivojlantirish va bilimni amaliyotga tatbiq etish ko‘nikmalarini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Shu bois, men kelajakda bu yo‘nalishda o‘z ustimda muntazam ishlash, ilg‘or pedagogik texnologiyalarni o‘rganish va dars jarayoniga joriy etishga intilaman. 8Hozirgi kunda texnika vositalaridan foydalanish ta’limning davlat standartlarida ham belgilab qo‘yilgan. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni hamda “Raqamli ta’lim” konsepsiyasi doirasida barcha umumta’lim maktablarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish, o‘qituvchilarni raqamli savodxonlikka o‘rgatish, multimedia vositalarini dars jarayoniga joriy etish bo‘yicha aniq vazifalar belgilangan. Shu jihatdan, ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalarini qo‘llash nafaqat zamon talabi, balki ta’lim sifatini oshirishning muhim kafolatidir. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi uchun texnika vositalaridan foydalanish pedagogik mahoratning ajralmas qismiga aylanmoqda. Chunki bunday vositalar yordamida o‘quvchilarda o‘rganishga qiziqish, mustaqil izlanish, o‘z fikrini erkin ifoda etish kabi muhim ko‘nikmalar shakllanadi. O‘qituvchi esa darsni biryoqlama izoh berishdan ko‘ra, o‘quvchini faol ishtirokchi sifatida jalb qiladi. Bu esa o‘quv jarayonini an’anaviy “o‘qituvchi markazli” shakldan “o‘quvchi markazli” modelga o‘tkazadi. Shuningdek, texnika vositalari o‘quv jarayonini nazorat qilish va baholashni ham qulaylashtiradi. Elektron test tizimlari, interfaol savol-javob platformalari, onlayn reyting dasturlari orqali o‘qituvchi o‘quvchi faoliyatini tezkor va xolis baholay oladi. Shu orqali vaqt tejaydi, dars jarayonining har bir bosqichini tahlil qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. O‘quvchilar ham o‘z natijalarini ko‘rib, o‘z ustida ishlashga intiladi. Texnika vositalari o‘quvchilarda ijodkorlikni rivojlantiruvchi kuchli omil hisoblanadi. Masalan, o‘qish darsida bolalar hikoya matnini o‘qib, uni audio shaklda yozish, ovoz berish, qisqa videorolik yaratish orqali nafaqat o‘qish, balki ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini ham rivojlantiradilar. Ona tili darslarida esa so‘z boyligini oshirish uchun “interaktiv lug‘at”, “virtual test”, “so‘z tanla” o‘yinlari orqali mashqlar bajarish ularda tahlil qilish va tanqidiy fikrlashni shakllantiradi. 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Zamonaviy ta’lim tizimida texnika vositalarining o‘rni nihoyatda muhimdir. Bugungi kunda ta’lim jarayoni axborot texnologiyalarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Ayniqsa, boshlang‘ich ta’lim bosqichida o‘quvchilarning ona tili va o‘qish savodxonligi darslarini samarali tashkil etish o‘qituvchidan yangicha, innovatsion yondashuvlarni talab etadi. Texnika vositalari dars jarayonini jonlantiradi, bolalarda mustaqil fikrlashni, eshitish va ko‘rish orqali bilimni chuqurroq anglashni ta’minlaydi. Interfaol doskalar, kompyuter dasturlari, audio va video materiallar orqali o‘quvchilarning qiziqishi oshadi, darsning samaradorligi ortadi. O‘qituvchi texnik vositalardan foydalangan holda o‘quvchini faol subyektga aylantira oladi. Shu bilan birga, o‘quvchi o‘z fikrini aniq ifoda etishni, matnni tahlil qilishni va mustaqil xulosa chiqarishni o‘rganadi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi ta’limda yangi imkoniyatlar yaratmoqda 1 . Shu bois boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanish masalasini o‘rganish bugungi kunda dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi O‘zbekiston ta’lim tizimida texnika vositalaridan foydalanish masalasi ko‘plab pedagog olimlar tomonidan o‘rganilgan. Ayniqsa, so‘nggi yillarda raqamli ta’limga o‘tish jarayonida bu yo‘nalishda ilmiy izlanishlar kengaydi. A. Abduqodirov, M. Hakimova, G. Abdurahmonova, N. Yusupova, O. Hasanboeva, N. Qurbonova, Sh. Yo‘ldosheva kabi olimlar o‘quv jarayonida AKT vositalarining o‘quvchilarning bilish faolligiga ta’sirini tahlil qilganlar. Ularning tadqiqotlarida darsda multimedia vositalari, audio-video resurslar, interaktiv metodlardan foydalanish samaradorligi yoritilgan. Shuningdek, xalqaro 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6-noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ– 4884-sonli Qarori. 20II BOB. BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA TEXNIKA VOSITALARIDAN FOYDALANISH METODIKASI 2.1. Boshlang‘ich sinf darslarida texnika vositalarini qo‘llash turlari Zamonaviy ta’lim tizimi bugungi kunda o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatini yangicha shaklda tashkil etishni, ya’ni an’anaviy usullardan tashqari turli texnik vositalarni o‘quv jarayoniga keng joriy etishni talab qilmoqda. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari yosh jihatidan idrok, tafakkur, xotira, nutq va diqqat kabi psixologik jarayonlarning faol shakllanish bosqichida bo‘lgani sababli, dars jarayonida texnik vositalardan foydalanish o‘quvchilarning bilimni o‘zlashtirishini osonlashtiradi, ularni darsga faol jalb qiladi va o‘rganish motivatsiyasini oshiradi. Ayniqsa, ona tili va o‘qish savodxonligi fanlarida o‘quvchilarning eshitish, ko‘rish va og‘zaki nutqini rivojlantirish uchun texnik vositalar o‘ta samarali vosita hisoblanadi. Boshlang‘ich sinf darslarida qo‘llaniladigan texnik vositalar turlicha bo‘lib, ularni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: audiovizual vositalar, multimedia vositalari, interfaol texnologiyalar, elektron ta’lim resurslari, axborot- kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), hamda o‘quv jarayonini boshqarish tizimlari. Har bir texnik vosita o‘zining o‘quv maqsadiga qarab tanlanadi va o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos ravishda qo‘llaniladi. Audiovizual vositalar — bu dars jarayonida tovush, tasvir va harakatni uyg‘unlashtiruvchi texnologiyalar bo‘lib, ular o‘quvchilarning tinglash va ko‘rish orqali axborotni chuqurroq idrok etishiga xizmat qiladi. Masalan, ona tili darsida tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish, so‘zlarni eshitish orqali o‘rganish, hikoya yoki matnni tinglash uchun audio yozuvlardan foydalanish mumkin. O‘qish darslarida esa multfilm, video lavha yoki slaydlar orqali matn mazmunini tushuntirish o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi. Multimedia vositalari — bu matn, rasm, ovoz va videoni birlashtirgan ta’limiy dasturlar bo‘lib, ular darsni interfaol shaklda o‘tkazish imkonini beradi. Masalan, PowerPoint taqdimotlari, animatsion darsliklar, interfaol elektron 28 Xulosa Men ushbu kurs ishini bajarish jarayonida boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanishning ahamiyati, imkoniyatlari hamda metodik asoslarini chuqur o‘rgandim. Bugungi kunda ta’lim jarayonida texnika vositalarini qo‘llash o‘qitish samaradorligini oshiruvchi eng muhim omillardan biri hisoblanadi. Men o‘rgangan nazariy va amaliy manbalar shuni ko‘rsatdiki, dars jarayoniga zamonaviy texnik vositalarni, jumladan interfaol doska, multimedia taqdimotlari, video darsliklar, audio materiallar, elektron testlar va o‘quv dasturlarini qo‘shish o‘quvchilarning bilimga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi, ularning mustaqil fikrlash, kuzatish, tahlil qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.Men o‘tkazgan tahlillar natijasida boshlang‘ich ta’limda texnik vositalarni to‘g‘ri va maqsadli qo‘llash dars samaradorligini sezilarli darajada oshirishi, o‘quvchilarda o‘qish va nutq madaniyatini shakllantirishda ijobiy ta’sir ko‘rsatishini aniqladim. Ayniqsa, texnik vositalar orqali o‘quvchilarni tinglash, eslab qolish, fikrini izchil ifodalash, matnni tushunish va qayta hikoya qilish kabi ko‘nikmalarga o‘rgatish yanada osonlashadi.Men o‘qituvchi sifatida kelajakda o‘z faoliyatimda darslarni interfaol shaklda tashkil etish, texnik vositalardan oqilona foydalanish, o‘quvchilarda mustaqil o‘rganish madaniyatini shakllantirishga alohida e’tibor qarataman. Har bir texnik vosita o‘qituvchining yordamchi quroli bo‘lishi, ammo asosiy maqsad o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirishdan iborat ekanini chuqur angladim. men texnik vositalardan foydalanish bosqichlarini to‘g‘ri tashkil etish — ya’ni tayyorgarlik, qo‘llash va mustahkamlash bosqichlarini tizimli amalga oshirish zarurligini tushundim. Bu bosqichlarda o‘quvchilarning yosh xususiyatlari, psixologik holati va qiziqishlarini inobatga olish muhim ahamiyatga ega. Xulosa qilib aytganda, men uchun ushbu kurs ishi o‘qituvchilik faoliyatimda texnika vositalaridan foydalanish bo‘yicha yangi bilim va 30Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati Prezident farmonlari va qarorlari ro‘yxati 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29- apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni. 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6- noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori. 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11- maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli Qarori. Ilmiy adabiyotlar 1) Abdurahmonova G. T. Boshlang‘ich sinfda ona tili darslarini zamonaviy texnologiyalar asosida tashkil etish metodikasi. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2018. – 132 bet. 2) Hakimova M. H. O‘qish savodxonligini shakllantirishda axborot texnologiyalarining o‘rni. – Toshkent: “Innovatsiya”, 2019. – 148 bet. 3) Rasulova M. Sh. Boshlang‘ich ta’limda o‘qitish jarayonida texnika vositalaridan foydalanish. – Samarqand: “Zarafshon nashriyoti”, 2020. – 156 bet. 4) Tojiboyeva D. A. Multimedia texnologiyalarining boshlang‘ich ta’limdagi ahamiyati. – Toshkent: “Ta’lim nashriyoti”, 2017. – 124 bet. 5) Mamatova N. R. Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilarning nutq faoliyatini rivojlantirish. – Toshkent: “O‘qituvchi”, 2021. – 168 bet. 6) Yo‘ldosheva G. I. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nutqini rivojlantirishda texnik vositalar roli. – Buxoro: “BuxDU nashriyoti”, 2019. – 142 bet. 18Boshlang‘ich ta’limda texnika vositalaridan foydalanish, shuningdek, o‘qituvchidan ijodkorlikni talab qiladi. Chunki har bir texnik vosita imkoniyatini to‘liq ochib berish, o‘quvchilarning qiziqishini uyg‘otish uchun o‘qituvchi metodik jihatdan tayyor bo‘lishi kerak. Masalan, oddiy taqdimotni hikoya tarzida ifodalash, videolavhalarga savollar biriktirish, o‘yin elementlari kiritish orqali o‘quvchi faolligini oshirish mumkin.Bundan tashqari, boshlang‘ich ta’lim dasturida texnika vositalaridan foydalanishda o‘qituvchidan quyidagi ko‘nikmalar talab qilinadi:  AKT vositalaridan foydalanish bo‘yicha malaka va amaliy ko‘nikmalar;  texnik nosozliklar yuz berganda ularni bartaraf etish qobiliyati;  interaktiv dasturlarni yaratish va moslashtirish ko‘nikmasi;  texnik vositalardan pedagogik maqsadda samarali foydalanish malakasi. Bugungi kunda “Raqamli ta’lim”, “Bir million dasturchi”, “Bilimlar portali”, “EduMarket” kabi loyihalar o‘qituvchilarni AKT bo‘yicha malakasini oshirishga qaratilgan. Bu esa, boshlang‘ich ta’limda texnik vositalar asosida darslarni yanada innovatsion shaklda tashkil etish imkonini beradi 5 . Shunday qilib, boshlang‘ich ta’lim dasturida texnika vositalaridan foydalanish talablari o‘qituvchining texnologik savodxonligi, darsning maqsadi, o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlari bilan uzviy bog‘liqdir. To‘g‘ri tanlangan va metodik asoslangan texnik vositalar nafaqat ta’lim jarayonining sifatini oshiradi, balki o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, nutqiy rivojlanish, mantiqiy tafakkur va ijodkorlikni ham kuchaytiradi. 5 Tojiboyeva D. A. Multimedia texnologiyalarining boshlang‘ich ta’limdagi ahamiyati. – Toshkent: “Ta’lim nashriyoti”, 2017. – 124 bet. 4miqyosda ham P. Drucker, D. Kolb, J. Bruner kabi pedagoglar texnologiyalarning ta’limdagi o‘rnini nazariy asoslagan. Ammo boshlang‘ich sinfda aynan ona tili va o‘qish savodxonligi darslari kontekstida texnik vositalardan foydalanishning kompleks metodikasi hali to‘liq ishlab chiqilmagan. Shu bois mazkur kurs ishida bu yo‘nalish bo‘yicha yangi yondashuvlar taklif etiladi. Ushbu jihat kurs ishining ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyatini belgilab beradi. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati shundaki, unda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanishning ilmiy-nazariy asoslari tahlil qilinadi. Tadqiqot jarayonida texnik vositalarning ta’lim jarayonidagi o‘rni, ularning didaktik imkoniyatlari, psixologik-pedagogik ta’siri haqida ilmiy xulosalar ishlab chiqiladi. Nazariy jihatdan bu ish ta’lim jarayonida texnika vositalarini qo‘llashning metodik modelini yaratishga, o‘qituvchining darsdagi innovatsion faoliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi. Kurs ishining amaliy ahamiyati esa olingan natijalarni bevosita ta’lim jarayonida qo‘llash imkoniyati bilan belgilanadi. Tadqiqot natijalari asosida boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun darslarda texnik vositalardan samarali foydalanish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi. Bundan tashqari, o‘quvchilarda axborot madaniyatini shakllantirish, ularning darsga qiziqishini oshirish, nutqni rivojlantirish va o‘qish ko‘nikmalarini takomillashtirish bo‘yicha metodik yo‘riqnomalar yaratish imkoniyati tug‘iladi. Shu jihatdan mazkur ish boshlang‘ich ta’lim tizimida raqamli va innovatsion pedagogika tamoyillarini joriy etishda nazariy hamda amaliy manba bo‘lib xizmat qiladi. Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish jarayonida texnika vositalaridan foydalanish tizimi hisoblanadi. 10ta’limda texnika vositalaridan foydalanish — ta’limning sifat ko‘rsatkichlarini yangi bosqichga olib chiqadigan muhim omil sifatida qaraladi. 1.2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirishning psixologik-pedagogik asoslari Boshlang‘ich ta’lim bosqichi — bu bola shaxsining shakllanishida eng mas’uliyatli, eng muhim davrlardan biridir. Aynan shu davrda o‘quvchi nafaqat o‘qish va yozishni, balki mantiqiy fikrlash, o‘z fikrini og‘zaki va yozma shaklda ifoda etish, atrofdagi voqelikni anglash ko‘nikmalarini egallay boshlaydi. Shu boisdan boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish jarayoni chuqur psixologik-pedagogik yondashuvni talab etadi. O‘qish faoliyati bolaning idrok, diqqat, xotira, tafakkur va tasavvur kabi bilish jarayonlarini faollashtiruvchi asosiy omillardan biridir. Bola harflarni o‘rganish, ularni tovush bilan bog‘lash, so‘ngra so‘z va gap tuzishni o‘rganish orqali nafaqat o‘qish malakasini, balki muloqot madaniyatini ham rivojlantiradi 4 . Psixologik nuqtai nazardan, nutq faoliyati bolaning aqliy rivojlanishi bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, V. Vygotskiy, L. Vigotskiy, J. Piaje, A. Leontyev kabi olimlar o‘z tadqiqotlarida bolaning nutqiy rivojlanish jarayoni ijtimoiy muhit, muloqot va o‘qituvchi bilan o‘zaro ta’sir orqali shakllanishini ta’kidlaganlar. Ayniqsa, Vygotskiy “yaqin rivojlanish zonasi” tushunchasini kiritib, bola yangi bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishda kattalar rahbarligida faoliyat yuritishi zarurligini asoslagan. Demak, o‘qituvchining nutqni rivojlantirishdagi yetakchi o‘rni bola uchun kognitiv yo‘nalishni belgilab beradi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchisining psixologik xususiyatlarini hisobga olmasdan, o‘qish va nutq ko‘nikmalarini samarali shakllantirish mumkin emas. Shu sababli dars jarayonida o‘qituvchi o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga, ularning e’tibor va xotira imkoniyatlariga, tafakkur rivojlanish bosqichlariga 4 Rasulova M. Sh. Boshlang‘ich ta’limda o‘qitish jarayonida texnika vositalaridan foydalanish. – Samarqand: “Zarafshon nashriyoti”, 2020. – 156 bet. 7hikoyaning syujetini tasvirlovchi animatsiyalar, audio kitoblar, video lavhalar orqali matn mazmunini ochish o‘quvchining diqqatini jamlaydi, tushunish va xotirada saqlab qolish jarayonini yengillashtiradi. Ona tili darslarida esa texnika vositalaridan foydalanish grammatik qoidalarni o‘rganish, imlo mashqlarini bajarish, so‘z boyligini kengaytirish kabi maqsadlarda nihoyatda samarali hisoblanadi. Masalan, elektron interaktiv mashqlar, “Quizizz”, “Wordwall”, “LearningApps” kabi platformalar yordamida o‘quvchi o‘z bilimini mustahkamlashi, xatolarini ko‘rishi, o‘z-o‘zini baholashi mumkin. Shu tarzda o‘quvchi o‘rganish jarayonining faol ishtirokchisiga aylanadi. Texnika vositalarining o‘rni nafaqat dars jarayonining samaradorligini oshirishda, balki o‘quvchining tafakkurini rivojlantirishda ham beqiyosdir. Interfaol o‘yinlar, testlar, rasmlar, grafiklar va audio yozuvlar bolalarda eshitish, ko‘rish va nutq xotirasini rivojlantiradi, mustaqil fikrlashni kuchaytiradi. Shu bilan birga, o‘quvchi o‘rganayotgan mavzuga bevosita aloqador vizual obrazlarni ko‘rganida, ularni hayotiy holatlar bilan bog‘lashni o‘rganadi. Bu esa o‘z navbatida, nutqni rivojlantirish va mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini mustahkamlaydi 3 . Texnika vositalarining yana bir muhim ahamiyati shundaki, ular ta’limda individual yondashuvni amalga oshirishga yordam beradi. Har bir o‘quvchining bilish sur’ati, qiziqish doirasi, idrok tezligi turlicha. Shu sababli, o‘qituvchi texnik vositalardan foydalangan holda o‘quvchilarga moslashtirilgan topshiriqlar, interfaol o‘yinlar va testlarni yaratishi mumkin. Masalan, ayrim o‘quvchilar uchun audio topshiriqlar, boshqalar uchun esa vizual materiallar taqdim etiladi. Natijada, har bir bola o‘z imkoniyatiga ko‘ra faol ishtirok etadi va muvaffaqiyatga erishadi. 3 Hakimova M. H. O‘qish savodxonligini shakllantirishda axborot texnologiyalarining o‘rni. – Toshkent: “Innovatsiya”, 2019. – 148 bet. 23didaktik sifatini oshirib, o‘quvchilarning bilish faolligini, fikrlash doirasini va nutq madaniyatini rivojlantirishga xizmat qiladi. 2.2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida texnika vositalaridan foydalanish metodikasi va bosqichlari Boshlang‘ich ta’lim jarayonida texnika vositalaridan foydalanish o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini samarali shakllantirishda eng muhim metodik yo‘nalishlardan biridir. Texnika vositalari darsni jonlantiradi, o‘quvchilarni o‘zlashtirish jarayoniga faol jalb etadi va o‘rganish jarayonini interfaol, qiziqarli hamda mazmunli qiladi. O‘qituvchi texnika vositalarini faqatgina bezak yoki ko‘rsatma vositasi sifatida emas, balki ta’limning didaktik vositasi sifatida qo‘llashi lozim. Bu esa darsning maqsadiga, o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga, mavzuning mazmuniga mos holda rejalashtiriladi. Texnika vositalaridan foydalanish metodikasi Metodika deganda — texnik vositalardan maqsadli, tizimli va pedagogik jihatdan asoslangan tarzda foydalanish jarayoni tushuniladi. O‘qituvchi dars jarayonida texnik vositalarni quyidagi didaktik maqsadlarda qo‘llaydi: Yangi mavzuni tushuntirish – darsning asosiy mazmunini yoritishda. Masalan: “Ona tili” darsida “Gap bo‘laklari” mavzusini o‘rganishda interfaol doskada rangli diagramma va animatsiyalar yordamida ega, kesim, aniqlovchi, to‘ldiruvchi va holning o‘rnini ko‘rsatish. Bunda o‘quvchi mavzuni nafaqat eshitadi, balki ko‘radi, bu esa idrokni kuchaytiradi. Mavzuni mustahkamlash – o‘tilgan materialni qayta ko‘rib chiqish va amaliy mashqlar orqali o‘zlashtirishni chuqurlashtirishda. Masalan: “O‘qish” fanida “Bahor keldi” matnini o‘qib bo‘lgach, ekranda bahorga oid rasmlar, video lavhalar, musiqa parchalari ko‘rsatiladi. O‘quvchilar ko‘rgan tasvir asosida hikoya tuzishadi. Bu orqali o‘quvchilar og‘zaki nutqini rivojlantiradi. 11mos metodlarni tanlashi lozim. Masalan, 6–7 yoshli bola obrazli tafakkur orqali fikrlaydi, demak, unga ko‘rgazmali materiallar, texnika vositalari yordamida beriladigan axborot ko‘proq ta’sir qiladi. Shu o‘rinda audiovizual vositalar, interaktiv doska, multimedia taqdimotlari o‘quvchi tasavvurini kengaytiradi, diqqatni jamlashga yordam beradi.Pedagogik yondashuvga ko‘ra, nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish jarayoni tizimli ravishda, bosqichma- bosqich olib borilishi kerak. Dastlabki bosqichda tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish, so‘zlarni bo‘g‘inlarga ajratish, keyingi bosqichda esa so‘z ma’nolarini tushunish, gaplar tuzish, matnni idrok etish va qayta ifoda etish malakalari rivojlantiriladi. Bu jarayonni samarali tashkil etishda texnika vositalaridan foydalanish muhim omil hisoblanadi. Masalan, audiomateriallar yordamida o‘quvchi to‘g‘ri talaffuzni o‘rganadi, videodarslar orqali esa so‘zning ma’nosini voqelik bilan bog‘laydi.Psixologik jihatdan o‘quvchining o‘qish jarayoniga qiziqishi, motivatsiyasi, ichki ehtiyoji uning muvaffaqiyatini belgilovchi asosiy omillardandir. Shu sababli o‘qituvchi darsda o‘quvchining diqqatini uyg‘otuvchi, ularni faol ishtirok etishga undovchi uslublarni qo‘llashi zarur. Masalan, interaktiv o‘yinlar, multimediya asosidagi mashqlar, audio-kitoblar, multfilmlar orqali o‘qish jarayonini tashkil etish o‘quvchini o‘z faoliyatining sub’yektiga aylantiradi. Bu esa o‘qish va nutq faoliyatida mustaqil fikrlashni rivojlantiradi.o‘qish ko‘nikmasini shakllantirishda o‘quvchining individual psixologik xususiyatlarini hisobga olish zarur. Har bir bola o‘zining o‘qish sur’ati, diqqatni jamlash darajasi, eslab qolish qobiliyati bilan boshqasidan farq qiladi. Shu bois differensial yondashuv, ya’ni har bir o‘quvchining shaxsiy imkoniyatlariga mos topshiriqlarni tanlash pedagogik jarayonning muhim talabi hisoblanadi. Bu borada texnika vositalari, xususan, elektron darsliklar, interaktiv platformalar o‘quvchilarni o‘z sur’atida ishlash imkoniyatini yaratadi.Nutqni rivojlantirishda o‘qituvchi o‘quvchining emotsional holatini ham inobatga olishi kerak. Chunki ijobiy emotsiya o‘rganish jarayonini yengillashtiradi. Audiovizual materiallardan foydalanish bolada quvonch, 22Quyidagi jadvalda boshlang‘ich sinf darslarida qo‘llaniladigan texnik vositalarning turlari va ularning o‘quv jarayonidagi o‘rni keltirilgan: Texnik vosita turi Darsdagi qo‘llanishi Kutiladigan natija Audio yozuvlar Tovushlarni eshitish, matnni tinglab tushunish Eshitish va talaffuzni rivojlantirish Video lavhalar Matn mazmunini tasviriy ifodalash Tahliliy va vizual fikrlashni kuchaytirish Slayd va taqdimotlar Yangi mavzuni tushuntirish, ma’lumotni tizimlashtirish Diqqatni jamlash, mavzuni tez o‘zlashtirish Interfaol doska Mashqlar, testlar, o‘yinlar o‘tkazish Faollik va ishtirokni oshirish Kompyuter/planshet Mustaqil mashqlar, elektron testlar Mustaqil ishlash va texnik savodxonlik Multimedia dasturlari O‘yinlar, viktorinalar, animatsiyalar Qiziqish va motivatsiyani kuchaytirish Internet resurslari Onlayn topshiriqlar, ta’limiy videolar Axborot izlash va tahlil qilish ko‘nikmasi Texnika vositalarining turli turlarini dars jarayoniga oqilona kiritish o‘qituvchining pedagogik mahoratini, texnologik savodxonligini hamda o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini belgilaydi. Har bir darsda texnik vositani maqsadga muvofiq tanlash zarur: masalan, yangi mavzuni tushuntirishda — vizual vositalar, mustahkamlashda — interfaol o‘yinlar, nazoratda — elektron testlar samarali hisoblanadi. boshlang‘ich sinf darslarida texnik vositalarni qo‘llash turlari o‘quv jarayonini interfaol, qiziqarli va samarali qiladi. Bu vositalar o‘quvchining o‘rganishga bo‘lgan motivatsiyasini oshiradi, ta’limni zamonaviy axborot muhitiga moslashtiradi va o‘qituvchining ijodiy yondashuvini kuchaytiradi. Texnika vositalaridan foydalanish darsning 5Kurs ishi mavzusining predmeti — ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan samarali foydalanishning metodikasi, shakllari, usullari va didaktik imkoniyatlaridir. Kurs ishi mavzusining maqsadi — boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanishning ilmiy-nazariy asoslarini aniqlash hamda ularning o‘quv faoliyatiga ijobiy ta’sirini ochib berishdan iborat. Kurs ishi mavzusining vazifalari  Boshlang‘ich ta’lim jarayonida texnika vositalarining o‘rni va ahamiyatini tahlil qilish;  Ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanishning psixologik-pedagogik asoslarini o‘rganish;  Boshlang‘ich sinf darslarida texnika vositalarini qo‘llashning samarali shakl va usullarini aniqlash;  Innovatsion texnologiyalar va interaktiv usullar orqali o‘qitishning afzalliklarini ko‘rsatish;  Texnika vositalaridan foydalanish metodikasini amaliy jihatdan tavsiflash va takliflar ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining metodlari pedagogik tahlil, kuzatish, taqqoslash, interfaol o‘qitish metodlarini o‘rganish, tajriba-sinov ishlari, so‘rovnoma va suhbatlar, shuningdek, ilg‘or pedagogik tajribalarni umumlashtirish. Kurs ishi mavzusining tuzilishi - Kurs ishi kirish, ikki bob, oltita bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Birinchi bobda texnika vositalarining nazariy asoslari, ikkinchi bobda esa ularning metodik qo‘llanilishi hamda innovatsion yondashuvlar tahlil qilinadi. Ish yakunida umumiy xulosalar va amaliy tavsiyalar keltiriladi. 17Uchinchidan, texnik talablar – bu qurilmalarning sifatli ishlashini, xavfsizlik qoidalariga amal qilinishini anglatadi. Har bir o‘qituvchi texnika vositasidan foydalanishdan oldin uning sozligini tekshirishi, xavfsiz ulanayotganiga ishonch hosil qilishi kerak. Elektr tarmog‘iga ulanish, proyektor joylashuvi, ovoz kuchaytirgichlarining masofasi belgilangan me’yorlarda bo‘lishi zarur. To‘rtinchidan, metodik talablar texnika vositalarining darsning maqsadi va mazmuniga mos ravishda tanlanishini bildiradi. O‘qituvchi texnik vositani darsning kirish, tushuntirish, mustahkamlash yoki nazorat bosqichida maqsadli qo‘llashi kerak. Misol uchun, mavzuni tushuntirishda video va slaydlardan, mustahkamlashda interaktiv testlardan, yakunlashda esa taqdimot yoki onlayn savol-javoblardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan “Boshlang‘ich ta’lim davlat standarti”da o‘qituvchilarga o‘quv jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish majburiy talablardan biri sifatida belgilangan. Shu bois, har bir o‘qituvchi darsni tashkil etishda AKTdan foydalanish kompetensiyasiga ega bo‘lishi zarur. Texnika vositalaridan foydalanish samaradorligini ta’minlash uchun o‘qituvchi quyidagi metodik tamoyillarga amal qilishi kerak: Ma’lumotlarning aniqligi va ravshanligi – texnik vosita orqali berilayotgan axborot o‘quvchi yoshiga mos, tushunarli bo‘lishi lozim. Ko‘rgazmalilik va esda qolarli bo‘lish – audio, video, grafika, animatsiyalar yordamida o‘quv materiali yanada jonli, obrazli tarzda yoritilishi kerak. O‘quvchi faolligini oshirish – texnik vositalar o‘quvchini passiv tinglovchidan faol ishtirokchiga aylantirishi kerak. Integratsiyalashuv – texnik vositalardan foydalanish o‘quv predmetining boshqa fanlar bilan bog‘liqligini mustahkamlashi zarur. Moslik – texnika vositasi darsning maqsadi, mavzusi, sinf sharoiti bilan uyg‘un bo‘lishi kerak. 2 MUNDARIJA Kirish…………………………………………………………………...………3 I BOB. NAZARIY ASOSLAR: BOSHLANG‘ICH SINF ONA TILI VA O‘QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA TEXNIKA VOSITALARINING ROLI 1.1.Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalarining o‘rni va ahamiyati ………………………………………………..6 1.2.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirishning psixologik-pedagogik asoslari ……………………………..10 1.3. Boshlang‘ich ta’lim dasturida texnika vositalaridan foydalanish talablari .15 II BOB. BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA TEXNIKA VOSITALARIDAN FOYDALANISH METODIKASI 2.1. Boshlang‘ich sinf darslarida texnika vositalarini qo‘llash turlari …………20 2.2.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida texnika vositalaridan foydalanish metodikasi va bosqichlari ……………………………………………...………23 Xulosa…………………………………………………………………...…….28 Foydalanilgan adabiyot……………………………………………….. …….30 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI “INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY AND SCIENCE” INSTITUTI “FILOLOGIYA VA TILLARNI O‘QITISH” KAFEDRASI ONA TILI O‘QITISH METODIKASI fanidan kurs ishi Mavzu: Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanish BAJARDI: NOMOZOVA NILUFAR GURUH 22-BTK-07 ILMIY RAHBAR: f.f.n. D.SH.SHADIYEVA Toshkent - 2025 317) Abduhalilova Z. A. Elektron ta’lim resurslari yordamida dars samaradorligini oshirish. – Toshkent: “Sharq”, 2022. – 190 bet. 8) Tursunova L. M. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining boshlang‘ich ta’limdagi qo‘llanilishi. – Qarshi: “Nasaf nashriyoti”, 2020. – 133 bet. 9) Shukurova N. S. Boshlang‘ich ta’limda ona tili darslarini interfaol usullar asosida tashkil etish. – Toshkent: “Fan va ta’lim”, 2021. – 155 bet. 10) Qodirova F. N. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mustaqil o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish. – Toshkent: “Talqin”, 2018. – 128 bet. 11) Jalolova M. T. Innovatsion yondashuvlar asosida o‘qish savodxonligini rivojlantirish. – Andijon: “AndDU nashriyoti”, 2022. – 162 bet. 12) Ismoilova D. R. Ta’limda raqamli texnologiyalar: nazariya va amaliyot. – Toshkent: “Innovatsion ta’lim”, 2023. – 174 bet. 13) Abdurahimova K. Sh. Boshlang‘ich ta’limda didaktik o‘yinlar va texnika vositalaridan foydalanish. – Toshkent: “Yangi asr avlodi”, 2019. – 136 bet. 14) Xolmatova N. T. Raqamli ta’lim resurslari yordamida ona tili fanini o‘qitish. – Toshkent: “Ilm ziyo”, 2021. – 149 bet. 15) Jo‘rayeva M. B. Boshlang‘ich sinf darslarida o‘quv motivatsiyasini oshirishda texnik vositalarning roli. – Namangan: “NamDU nashriyoti”, 2020. – 158 bet. 6I BOB. NAZARIY ASOSLAR: BOSHLANG‘ICH SINF ONA TILI VA O‘QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA TEXNIKA VOSITALARINING ROLI 1.1. Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalarining o‘rni va ahamiyati Bugungi kunda ta’lim sohasida ro‘y berayotgan tub o‘zgarishlar, ayniqsa, raqamli texnologiyalar jadal rivojlanayotgan bir paytda, o‘quv jarayonini zamonaviy vositalarsiz tasavvur etish qiyin bo‘lib qoldi. Boshlang‘ich ta’lim bosqichi — bu bolaning hayotida poydevor vazifasini bajaruvchi eng mas’uliyatli davrdir. Aynan shu bosqichda o‘quvchida o‘qish, yozish, tinglash, tushunish, nutq sofligi va fikrlash madaniyati shakllanadi. Shu bois, ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan samarali foydalanish o‘quv jarayonining muhim tarkibiy qismiga aylanmoqda 2 . Texnika vositalari deganda, biz nafaqat kompyuter, proyektor yoki interaktiv doskani, balki audio va video qurilmalar, multimedia dasturlari, elektron darsliklar, mobil ilovalar, virtual o‘quv platformalari kabi vositalarni ham nazarda tutamiz. Ularning barchasi o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi o‘zaro muloqotni boyitadi, dars jarayonini yanada samarali, qiziqarli va ta’sirchan qiladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchisining tafakkuri obrazli bo‘lgani sababli, u ko‘rish, eshitish va harakat orqali axborotni tezroq o‘zlashtiradi. Shu bois texnik vositalarning o‘quvchilarga ta’sir darajasi an’anaviy og‘zaki izohga nisbatan ancha yuqori bo‘ladi. Zamonaviy ta’limda o‘qituvchi endilikda bilim beruvchi yagona manba emas, balki o‘quvchi uchun yo‘l-yo‘riq ko‘rsatuvchi, yo‘naltiruvchi, motivatsiya beruvchi shaxs sifatida qaraladi. Shu nuqtai nazardan, texnika vositalari o‘qituvchiga dars jarayonini ko‘rgazmali va interfaol shaklda olib borish imkonini yaratadi. Masalan, o‘qish darslarida interaktiv doska orqali 2 Abdurahmonova G. T. Boshlang‘ich sinfda ona tili darslarini zamonaviy texnologiyalar asosida tashkil etish metodikasi. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2018. – 132 bet. 25Masalan, dars boshida qisqa motivatsion video lavha namoyish etiladi. O‘quvchilar ko‘rgan voqea asosida taxminlar bildiradi. Bu ularning e’tiborini darsga jalb etadi. Misol: “O‘qish” fanida “Bahor keldi” mavzusi boshlanishida tabiat uyg‘onishi haqidagi qisqa video lavha qo‘yiladi. O‘quvchilar “Videoda nimalarni ko‘rdingiz?” degan savol asosida fikr almashadilar. 3. Asosiy (ta’limiy) bosqich Bu darsning eng muhim qismi bo‘lib, texnika vositalari bevosita o‘quv materialini tushuntirishda, mashqlarni bajarishda va mustahkamlashda ishlatiladi. O‘qituvchi: yangi ma’lumotni slaydlar yoki videolar orqali tushuntiradi; interfaol mashqlar yordamida o‘quvchilarni faol ishtirok etishga chorlaydi; audio yozuvlar yordamida to‘g‘ri talaffuz, intonatsiya va nutq ohangini o‘rgatadi. Misol: “Ona tili” darsida “Gapdagi so‘zlarning o‘rni” mavzusida o‘qituvchi interfaol doskada gapdagi so‘zlarni joyidan almashtirib, o‘quvchilarga to‘g‘ri tartibni topish topshirig‘ini beradi. O‘quvchilar ekranda javoblarini tekshirib boradilar. Shu tarzda mustaqil fikrlash, kuzatish va xulosa chiqarish ko‘nikmalari rivojlanadi. 4. Mustahkamlash bosqichi Bu bosqichda o‘quvchilarga texnik vositalar orqali mashqlar, testlar, o‘yinlar taklif etiladi. Maqsad — o‘tilgan mavzuni mustahkamlash va bilimni amaliyotda qo‘llay olishni ta’minlash. Misol: “So‘z turkumlari” mavzusini mustahkamlash uchun o‘quvchilarga interfaol o‘yin “So‘z top!” dasturi orqali so‘zlarni ot, sifat, fe’l toifalariga ajratish topshirig‘i beriladi. Har bir to‘g‘ri javob uchun dastur yulduzcha beradi, bu esa o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi. 5. Nazorat va baholash bosqichi 27ulardan bosqichma-bosqich foydalansa, o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, eslab qolish, nutq madaniyati va o‘qish savodxonligi sezilarli darajada rivojlanadi. Texnik vositalar darsni faqat zamonaviy emas, balki samarali, interfaol, hissiyotga boy, o‘quvchini o‘z fikrini erkin ifoda eta oladigan darajada tashkil etishga xizmat qiladi. Shu bois, boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchilari uchun texnika vositalaridan foydalanish metodikasi — zamonaviy pedagogikaning eng muhim yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. 9O‘qituvchi texnika vositalarini darsda oqilona, maqsadga muvofiq qo‘llashi juda muhim. Chunki ularning noto‘g‘ri tanlanishi yoki haddan tashqari ko‘p ishlatilishi o‘quvchini charchatadi, diqqatni chalg‘itadi. Shu bois, o‘qituvchi texnik vositalardan foydalanishda metodik me’yorlarni bilishi, har bir vositaning didaktik maqsadini aniq tushunishi kerak. Masalan, yangi mavzuni tushuntirishda proyektor yoki video lavhalar foydali bo‘lsa, mustahkamlash bosqichida interfaol testlar yoki o‘yinli dasturlar samaraliroq natija beradi. Shuningdek, texnika vositalarining yana bir ahamiyatli jihati shundaki, ular o‘quvchilarda raqamli madaniyatni shakllantiradi. Bugungi bola ertangi raqamli dunyoning fuqarosidir. Demak, u hozirdayoq texnologiyalar bilan ishlash, axborotni izlash, tahlil qilish, filtrlash, xavfsiz foydalanish kabi ko‘nikmalarga ega bo‘lishi zarur. Ona tili va o‘qish darslarida elektron lug‘atlar, onlayn matnlar, audiokitoblar bilan ishlash bu jarayonda katta ahamiyatga ega. Texnika vositalarining afzalliklari ko‘p bo‘lsa-da, ularni samarali qo‘llash uchun o‘qituvchi o‘z ustida tinimsiz ishlashi lozim. Chunki har bir vosita yangilanib boradi, dasturlar takomillashadi, didaktik yondashuvlar o‘zgaradi. Shu bois, o‘qituvchining malakasini oshirish, o‘zini o‘zi rivojlantirish, zamonaviy AKT vositalaridan foydalana olish madaniyatiga ega bo‘lishi juda muhim. Bu esa o‘z navbatida, boshlang‘ich ta’lim sifatining barqaror o‘sishiga olib keladi. boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanish ta’lim jarayonini interfaol, ko‘rgazmali, ijodiy va zamonaviy shaklda olib borish imkonini beradi. Bu vositalar o‘quvchilarning bilimini mustahkamlaydi, mustaqil fikrlashni, muloqot madaniyatini, tahliliy yondashuvni rivojlantiradi. Har bir o‘quvchi darsda faol ishtirok etadi, natijada ta’lim samaradorligi oshadi. texnika vositalari — bu nafaqat ta’lim jarayonining texnik qismi, balki o‘quvchining intellektual va ruhiy rivojiga xizmat qiluvchi pedagogik vositadir. Ular yordamida o‘quvchi so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilishni, matn mazmunini anglashni, o‘z fikrini aniq bayon etishni, kitobxonlik madaniyatini o‘zlashtirishni o‘rganadi. Shu bois, zamonaviy boshlang‘ich 134-sinf o‘quvchilari (9–10 yosh) Mantiqiy tafakkur rivojlangan, mustaqil baholash va tahlil qilish ko‘nikmasi shakllangan Ijodiy yozma ishlar, suhbat va tahlil, mustaqil o‘qish topshiriqlari Onlayn resurslar, virtual dars platformalari, taqdimotlar Mustaqil o‘qish, tahliliy fikrlash, nutq madaniyatining shakllanishi Jadval 2. Nutq va o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirishda texnika vositalarining psixologik ta’siri Texnika vositasi turi Psixologik ta’sir mexanizmi Qo‘llanish holati Pedagogik samarasi Audiomateriallar (ertak, hikoya, she’r) Eshitish idrokini faollashtiradi, talaffuzni to‘g‘rilaydi Darsning boshlanishi va yakunida Eshitish asosida nutq madaniyatini shakllantirish Videomateriallar Tasvir va ovoz uyg‘unligi orqali obrazli tafakkurni rivojlantiradi Yangi mavzuni tushuntirishda O‘quvchining diqqatini jalb etadi, tushunchalarni yaxshiroq anglashga yordam beradi Interaktiv doska Faol ishtirok, harakatli faoliyat orqali eslab qolishni kuchaytiradi Dars jarayonining barcha bosqichlarida Faol o‘rganish, ko‘rgazmalilik, mustaqil ishlash malakasini oshiradi Multimedia taqdimotlari (PowerPoint, Canva, Genially) Rang, tovush, harakat orqali hissiy idrokni kuchaytiradi Mavzuni umumlashtirishda Axborotni tizimli qabul qilishni osonlashtiradi Onlayn o‘qish Rag‘batlantiruvchi, Mustaqil ta’lim O‘quvchining 21testlar, o‘quv videolar va multimediali o‘yinlar o‘quvchilarning o‘rganish faoliyatini samarali tashkil etishga yordam beradi. Multimedia vositalari darsni estetik jihatdan boyitadi, o‘quvchida vizual fikrlash va axborotni tizimli qabul qilish ko‘nikmasini shakllantiradi. Interfaol texnologiyalar esa o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi o‘zaro faol muloqotni ta’minlaydi. Interfaol doskalar, planshetlar, raqamli test tizimlari, elektron javob kartalari yordamida o‘quvchilar dars jarayonida bevosita ishtirok etadi, savol-javob, test, viktorina kabi mashg‘ulotlarni bajara oladi. Bu vositalar o‘quvchining o‘qish jarayoniga bevosita ta’sir ko‘rsatib, ularning mustaqil fikrlash, tezkor javob berish, eslab qolish va ijodiy yondashish qobiliyatlarini kuchaytiradi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) vositalarining o‘rni ham nihoyatda muhimdir. Boshlang‘ich sinfda AKT yordamida o‘quvchilar onlayn testlarni yechish, raqamli darsliklardan foydalanish, virtual ta’lim platformalarida mashqlar bajarish imkoniga ega bo‘ladi. Masalan, “Maktab.uz”, “Edu.uz” kabi ta’lim portallarida yaratilgan interfaol topshiriqlar o‘quvchilarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Dars jarayonida texnik vositalarni qo‘llash shakllari ham xilma-xildir. Ularni quyidagicha turlarga ajratish mumkin:  Namoyish etish shakli (slaydlar, videoroliklar, rasmlar orqali tushuntirish);  Tinglash shakli (audio yozuvlar, hikoyalar, she’rlar tinglash);  O‘yin shakli (interfaol o‘yinlar, viktorinalar, testlar orqali mustahkamlash);  Amaliy faoliyat shakli (planshet yoki kompyuter yordamida mashq bajarish);  Ijodiy topshiriqlar shakli (multimediali hikoya yaratish, audio yozuv yozish va tahrirlash). Bu shakllar darsda o‘quvchilarni faollikka undaydi, ularni o‘quv jarayonining markaziga aylantiradi. Shu orqali o‘quvchi bilimni passiv ravishda emas, balki faol ishtirok orqali egallaydi.

 Boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida texnika vositalaridan foydalanish

Купить