• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 63.7KB
Покупки 1
Дата загрузки 26 Сентябрь 2024
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Asadbek Mamarizayev

Дата регистрации 09 Апрель 2024

141 Продаж

Boshlang‘ich sinflarda imloviy sezgirlikni o‘stirish

2.2 Hamkorlikdagi imlo loyihalari Eksperimental tekshirish o‘z maqsadining kengligi bilan farqlanadi: ayrim m etodik usullami tekshirishda ommaviylik talab qilinmaydi, am m o yangi dastur, yangi darsliklarni tekshirishga butun tum an, viloyat jalb qilinadi. Eksperiment vazifasiga ko‘ra quyidagi hollarda o‘tkaziladi: 1) yangi metod, yangi darslikning muvofiqligini tekshirishda; 2)metod yoki qo‘llanmaning qay darajada foydaliligini tekshirishda; 3)metod yoki qo‘llanm aning muvofiqligini va samaradorligini aniqlashda. Eksperiment natijasini chiqarishda belgilangan baho m e’yoriga amal qilinadi. Bunday m e’yor aniq, barcha holatlar uchun ham bir xil bo‘lishi lozim. Ona tili metodikasida yozma ishlarda yo‘l qo‘yilgan xatolar soni va xarakteri, m a’lum bir vaqtda o‘qilgan yoki yozilgan so‘zlar soni, og‘zaki hikoya va yozma inshoning hajmi va izchilligi m e’yoridan foydalaniladi. Boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitish metodikasi o‘z predm eti va vazifalariga mos ravishda em pirik tekshirish m etodidan quyidagi ishlarda ham foydalanadi: 1. Tlg‘or o‘qituvchilar ish tajribasini um um lashtirishda. Buning uchun ilg‘or o‘qituvchilarning ish-tajribalari o‘rganiladi, tahlil qilinadi, eng foydali jihatlari aniqlanadi va umumlashtiriladi. Bu metodika fani nazariy xulosalarining to‘g‘riligini tekshirishda asosiy mezon bo‘lib xizmat qiladi, bu fanni yangiliklar bilan boyitib boradi. 2. Boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitish metodikasi sohasidagi meros va yangiliklarni o‘rganishda. 3. T a’lim berishning u yoki bu usullari va vositalarining foydali ekanini tekshirishda. 4. Ona tilidan o‘quvchilam ing o‘qishlari, yozuvi, mustaqil va ijodiy ishlari ustidan kuzatish olib borishda. 5. O‘quvchilar ijodiy faoliyatining natijalarini og‘zaki qayta hikoyalash, yozma ish kabi usullar yordam ida tahlil qilishda. Yuqoridagi tekshirish metodlari ushbu fanning davr talabidan kelib chiqib rivojlanishida katta ahamiyat kasb etadi.0‘zbek xalqi juda qadim zamonlardayoq ilm-fanga katta e’tibor bilan qaragan va uni rivojlantirishga harakat qilgan. Ibn Sino, Beruniy, al-Xorazmiy, Amir Tem ur, Ulug‘bek va boshqa ko‘plab allomalar ilm -fanni dunyoga tanitganlar. Ilm -m a’rifatga 21 О ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA О ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI “PEDAGOGIKA” KAFEDRASI Sirtqi ta’lim О ‘zbek tili va adabiyoti ta’lim y о ‘nalishi “Boshlang‘ich sinflarda imloviy sezgirlikni o‘stirish ” mavzusidagi KURS ISHI Ilmiy Rahbar: “Pedagogika” kafedrasi _______________________________ (imzo) Toshkent-2024 MUNDARIJA: og‘zaki va yozma nutqini o‘stirish. 2. Birinchi sinfga kelgan bolalarga savod o‘rgatish, ya’ni ularni elem entar o‘qish va yozishga o‘rgatish, bu ko‘nikm alarni malakaga aylantirish. 3. Adabiy til m e’yorlarini, ya’ni imloviy va tinish belgilariga rioya qilingan savodli yozuvni, to‘g‘ri talaffuzni o‘rganish, nutq va uslubiy elem entlarni egallash. 4. Gramm atika, fonetika, leksikologiyadan nazariy m ateriallarni o‘rganish, tildan ilmiy tushunchalarini shakllantirish. 5. O‘quvchilarni o‘qish va gram m atika darslari orqali badiiy, ilmiyom mabop va boshqa adabiyotlar namunasi bilan tanishtirish, ularda badiiy asarni idrok etish ko‘nikmasini hosil qilish. Bu vazifalarning hammasini boshlang‘ich sinflarda ona tili predmeti hal etadi va ular ona tili dasturida aks etadi. Dastur davlat hujjati bo‘lib, unda o‘quv predmetining mazmuni va hajmi, shuningdek, shu predmetdan bilim, ko‘nikm a va m alakalar darajasiga qo‘yilgan asosiy talablar belgilangan bo‘ladi. O‘qituvchi va o‘quvchilar dastur talablari asosida ish olib boradilar. 25 KIRISH …………………………………………………………………………..... 3 I BOB IMLOVIY SEZGIRLIKNI O‘STIRISH JARAYONIDA ANALITIK- SINTETIK METODDAN FOYDALANISH VA UNING O‘ZIGA XOS TOMONLARINI OCHIB BERISH 1.1 Boshlang‘ich sinflarda imloviy sezgirlikni o‘stirish......................................... 6 1.2 Savod o‘rgatish jarayonida davrlar, ularning bo‘limlari va har qaysi davrda olib boriladigan ishlar.............................................................................................. 11 II BOB Imloviy sezgirlikni o‘stirishning samarali jihatlari 2.1 Savod o‘rgatish davrida ko‘rgazmali qurollar va didktik materiallardan foydalanish.............................................................................................................. 18 2.2 Hamkorlikdagi imlo loyihalari......................................................................... 21 XULOSA ................................................................................................................ 24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ............................................................... 26 2 yopishtiriladi. Uning tagiga nomi o‘rganilayotgan tovush o‘rniga nuqta qo‘yib yoziladi. Harakatli ko‘rgazmaning asosan predmitlarni guruhlash mantiqiy mashqlarni qiziqarli uyushtirishda ahamiyati katta. U ikki buklangan kartondan tayyorlanadi. Masalan kartonning ichiga o‘rmon qiyofasini tasvirlovchi rasmlar yopishtiriladi. O‘rmonda yashovchi hayvonlar orqasiga ip yelimlanib kartonning birinchi betiga yopishtiriladi va uchinchi betiga ip o‘tkaziladi. Hayvonlar tilga kirganda ip tortilsa hayvonlar harakatga keladi. Predmet rasmlaridan to‘g‘ri talaffuzga o‘rgatishda ham, tovush va harf bilan tanishtirishda ham foydalaniladi. Texnik vositalarga magnitafon, radio, televizor, epidiaskop kiradi. Masalan: epidiaskop orqali harf, bo‘g‘in, so‘z, gap va rasmlar kattalashtirilib ko‘rsatiladi. Bolalar talaffuzidagi nuqsonlarni bartaraf etish, nutqni ravon, ifodali bo‘lishi uchun magnitofondan foydalaniladi. Xattaxta, kesma bo‘g‘inning o‘zi ham eng qulay ko‘rgazma sanaladi, Alifbe uchun yozilgan tarqatma materiallar ham o‘quvchini o‘qishga o‘rgatishda qulay ta`limiy vosita hisoblanadi. Demak, ko‘rgazmali vositalarning o‘quvchilarni to‘g‘ri talaffuzga, bo‘g‘inlab o‘qishga, ifodali o‘qishga, fikrlashga o‘rgatishda, nutq o‘stirishda ahamiyati katta. 20 1.2 Savod o‘rgatish jarayonida davrlar, ularning bo‘limlari va har qaysi davrda olib boriladigan ishlar Ta’limda yangi bilimlarni amalda qo‘llash natijasi innovatsiyalarga asoslangan Respublikamizda ta’lim tizimini har tamonlama rivojlantirish kadrlar tayyorlash tizimini tubdan yangilash va isloh qilish davlat ahamiyatidagi eng ustivorO‘quvchi o‘zlashtirgan bilimini amaliyotda qo‘llay bilishi uchun uni o‘z vaqtida mustahkamlashi, boshqa tushunchalarni o‘rganishda qo‘llash bilishi va olingan bilimlarni tizimlashtirish ta’lim samaradorligini ta’minlashga olib keladi. - o‘rganilgan axborotlarni (ma’lumotlarni) qo‘llash kabi uchta bosqichdan iborat Informatika o‘quv predmetining asosiy vazifasi o‘quvchilarni zamonaviy informatikaning ba’zi bir umumiy g‘oyalari bilan tanishtirish, informatikaning amaliyotdagi tadbig‘ini va kompyuterlarning zamonaviy hayotdagi rolini ochib Shunday ekan, “Informatika” fanini o‘qitish samaradorligini oshirish o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etish hamda o‘tkazishda pedagogik va axborot texnologiyalaridan keng foydalanish, o‘qitish mazmuniga mos dasturiy ta’minotini ishlab chiqish, ularni o‘quv jarayoniga joriy etish asosiy vazifalardan hisoblanadi. Ushbu vazifalarni dolzarbligini e’tiborga olgan holda “Informatika” fanini o‘qitishda o‘yinli texnologiyalardan foydalanish holatini o‘rganish, tahlil etish, ulardan samarali foydalanish metodikasini, mos uslubiy tavsiyalarni ishlab O‘yinli texnologiyalardan foydalanishning asosini talabalarning faollashtiruvchi va jadallashtiruvchi faoliyati tashkil etadi. O‘yin olimlar tadqiqotlariga ko‘ra mehnat va o‘qish bilan birgalikda faoliyatning asosiy turlaridan biri hisoblanadi. Psixologlarning ta’kidlashlaricha, o‘yinli faoliyatning psixologik mexanizmlari shaxsning o‘zini namoyon qilish, hayotda o‘z o‘rnini barqaror qilish , o‘zini o‘zi boshqarish, o‘z imkoniyatlarini amalga oshirishning fundamental ehtiyojlariga tayanadi.O‘yin bilish va uning bir qismi (kirish, mustahkamlash, mashq 11 I BOB IMLOVIY SEZGIRLIKNI O‘STIRISH JARAYONIDA ANALITIK-SINTETIK METODDAN FOYDALANISH VA UNING O‘ZIGA XOS TOMONLARINI OCHIB BERISH 1.1 Boshlang‘ich sinflarda imloviy sezgirlikni o‘stirish Ха t s а v о d o‘rgatish j а r а yonid а ха ft а ох irid а gi o‘qish d а rsl а rining 15-20 d а qiq а si sinfd а n t а shq а ri o‘qishg а а jr а til а di. S а v о d o‘rg а tish d а rsl а ri t а qmill а shg а n а n а litik-sint е tik t о vush m е t о did а о lib b о ril а di. А n а litik-sint е tik t о vush m е t о di nutq h а qid а , nutqning g а pl а rd а n, g а pl а rning so‘zl а rd а n, so‘zl а rning bo‘g‘inl а rd а n, bo‘g‘inl а rning t о vushl а rd а n tuzilishini o‘rgatishd а , so‘zd а n o‘rg а nil а dig а n t о vushni а jr а tib о lish, uni o‘rg а nilg а n harfl а rg а qo‘shib o‘qishg а o‘rgatishd а а m а l qil а di. Bund а y t а hlil ishl а ri s а v о l-j а v о b usulid а о lib b о ril а di. Shuning uchun ham bu d а vrd а qo‘ll а nil а dig а n а s о siy usul suhbat, s а v о l-j а v о b usuli s а n а l а di. Suhbat m е t о di o‘quvchil а rni f ао ll а shtir а di, nutqiy f а ziyatg а s о l а di. S а v о l-j а v о b usulid а d а rsni o‘qituvchi h а r bir m а t е ri а l r е j а sid а n b е ril а dig а n s а v о ll а rini tuzib о lishi l о zim , b е ril а dig а n s а v о ll а r k е lgusi biliml а r uchun z а min h о zirl а shig а ham e’tib о r q а r а tilm о g‘i z а rur. R а sml а r yuz а sid а n tug‘ilg а n s а v о ll а r 4-5 t а d а n о shm а sligi, 3-4 so‘zli bo‘lishi l о zim. Suhbat usuli d а rsning hamm а b о sqichid а o‘tilg а nl а rni so‘r а sh, Yangi bilim b е rish, yangi m а vzuni must а hk а ml а sh, t е kshirish, yakunl а sh j а r а yonid а qo‘ll а nil а di. 3 Ko‘rg а zm а lik m е t о di. Bu usul ch ех p е d а g о gi K о m е nskiy ta’limning а s о siy q о id а si d е b bil а di. 4 “Sinfg а sur а t о lib kirishing bil а n s о q о v ham tilg а kir а di. Ta’lim j а r а yonid а m а vhum t а f а kkuri ya х shi riv о jl а nm а g а n b о shl а ngich m а kt а b yoshid а gi o‘quvchil а rning b а rch а s е zgi о rg а nl а ri ishtir о k etishi k е r а k: ko‘rish, eshitish, ха tt о ta’m bilish s е zgisi ham, chunki ul а r а niq n а rs а , pr е dm е t- хо dis а g а q а r а b fikrl а ydi. Ta’limd а o‘quvchil а rning bu х ususiyatl а rini his о bg а о lish z а rur. А lifb е d а rsligid а m а zmunli v а pr е dm е t r а sml а r, g а p, bo‘g‘in, so‘zg а о id nus ха l а r t а bi а t qo‘ynid а d а rs o‘tish, muz е yl а rg а s а yoh а t o‘tk а zish d а rsl а rini ko‘rg а zm а li usull а rd а 3 Бобомуродова А . Я . Она тили таълими жараёнида ўйин - топишмоқлардан фойдаланиш : Пед . фан . номз . ... ёзилган дисс . – Тошкент , 1996 4 Юсупова Ш . Ж . Она тили таълими самарадорлигини оширишда илғор педагогик технологияларни жорий этиш ( ноанъанавий усуллар ва компьютердан фойдаланиш ): Пед . фан . номзоди ... дисс . – Тошкент , 1998 6 qo‘llashning me’yoriy-uslubiy asoslari, ta’lim texnologiyasini maktabgacha ta’limda qo‘llash bo‘yicha xorijiy tajribalarni o‘rganib, integratsion mashg‘ulotlarni tashkil etish, ta’lim tashkilotlarida ta’lim texnologiyasini amaliy qo‘llash usullari haqida bilim va ma’lumotlar berish. 2 Kurs ishining tuzilish va hajmi . Kurs ishi kirish, asosiy qism 2 bob ya’ni 4 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar rо’yxatidan iborat. 2 Зиёдова Т . У . Она тили таълими жараёнида ўқувчиларнинг сўз бойлигини ошириш . Пед . фан . номз . ... ёзилган дисс . – Тошкент , 1995 5 _______________________________________________ ta’lim yo nalishiʻ talabasi ______________________________________________________ning ____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga RAHBAR XULOSASI Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati, dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi) ______________________ ʻ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ _________________________________________________________________ Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________ ______________________________________________________________ _ ______________________________________________________________ ____ Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga ʻ ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________ 27 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Abdullayeva . M maktab gacha ta’lim darsliklarini yaratish mezonlari / Tuzuvchilar: Q.. Ochilov, K. Nazarov, S. Fuzailov, N. Bikboyeva. —Т.: 1994 2. Azizxo‘jayeva.N.N,“Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat” “O‘zbekiston yozuvchilar uyishmasi Adabiyot jamg‘armasi” nashriyoti T.: 2006 3. “Ilk qadam” maktabgacha ta’lim tashkilotlarining o‘quv dasturi 4. “MAKTABGACHA TA’LIMDA STEAM TEXNOLOGIYASI” fanidan o‘quv-uslubiy majmua. Termiz davlat universitetining pedagogika instituti 5. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib - intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak.- T: O‘zbekiston, 2021 6. Mavlonova. R.A, N. H. Raxmonqulova, K.O.Matanazarova, M. K. Shirinov S. Hafizov ”Umumiy pedagogika” « Fan va texnologiya» nashriyoti T.: 2018 7. “STEAM ta’limining qo‘llanishi, samaradorligi va afzalliklari” N. T. Tosheva Bux. DUPI dotsent “Boshlang‘ich ta’limda xalqaro baholash tajribasi: muammo, yechimlar va istiqbollar”. Xalqaro ilmiy-amaliy anjuman. Buhoro, 29.03. 2022. 7-bet 8. Turg‘unov.S.T, L.A.Maqsudova, H.M.Tojiboyeva, G.M.Nazirova, M.A.Umaraliyeva “Padagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarish, sifat va samaradorligini oshirish texnologiyalari” «O‘zbekiston Respublikasi O‘zPFITI » nashriyoti, T.:2014 9. Usmonov A J. G‘. Yo‘ldoshev, S. Pedagogik texnologiya asoslari.— Т.: “O‘qituvchi”, 2004 10. Umarova M. Sh. Hakimova. O‘qish kitobi (3-sinf uchun darslik).— Т.: Y. Abdullayev. Eski maktabda xat-savod o‘rgatish. - Т. “O‘qituvchi", 2005. 11. Umumiy o‘rta ta’limning Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi. Boshlang‘ich ta’lim. ”Ta’lim taraqqiyoti” jurnali. Toshkent, ”sharq” 2021-y, 26 А lifb е s а hif а l а rid а gi so‘zl а rni о ldin bo‘g‘ing а bo‘lish, so‘ng o‘qishni m а shq qilish ya х shi s а m а r а b е r а di. O‘qituvchining n а mun а li o‘qishid а n sung хо r bil а n o‘qish , yakk а o‘qishd а n shivirl а b o‘qishd а n f о yd а l а nil а di. А yniqs а s е kin o‘qiydig а n o‘quvchil а r bo‘lg а n sinfl а rd а хо r bil а n o‘qitish o‘qishni t е zl а shtir а di. M а tnd а gi so‘zl а rni sinf d о sk а sid а bo‘g‘inl а rg а bo‘lib yozish o‘rg а nilg а n harfl а rni his о bg а о lg а n h о ld а qo‘shimch а so‘z birikm а l а ri g а pl а r tuzib yozish v а o‘qitish usulid а n ham f о yd а l а nil а di. А lifb е s а hif а l а rid а bo‘g‘in tuzilishi mur а kk а bl а shib b о r а di. Shuning uchun o‘qituvchi h а r bir bo‘g‘in tuzilishining mur а k а bligig а q а r а b ish usull а rini b е lgil а b о lishi z а rur. M а s а l а n: 3 t о vushd а n tuzilg а n , 4 t о vushd а n tuzilg а n bo‘g‘inl а rni o‘qishg а o‘rgatish ham o‘zig а хо s qiyinchilikl а rni k е ltirib chiq а r а di. Bund а о l а m, M а nn о n tipid а gi bo‘g‘inl а rd а –o-la:m, ma:n-no:n t а rzid а gi qo‘shimch а chiziqd а n, b о d-ring, do‘st tipid а gi bo‘g‘ing а ring, do‘st t а rzid а gi qo‘shimch а chiziql а rd а n f о yd а l а nil а di. So‘zl а rni o‘qishg а o‘rgatishd а bo‘lib o‘qitishd а n t а shq а ri j а dv а ll а r ham yaxshi s а m а ra b е r а di. H а r bir o‘qish d а rsid а bo‘g‘in tuzilishi mur а kk а b so‘zl а rni o‘qish m а shqi o‘tk а zilishi l о zim. Bu usul o‘quvchil а rd а o‘qish m а l а k а sining t а k о mill а shtiruvig а yord а m b е r а di. O‘qishg а o‘rgatishd а so‘zl а rni v а g а plprni to‘ldirib o‘qish ko‘nikm а l а rini h о sil qilish o‘quvchini g а p tuzishg а t е z fikrl а shg а yo‘n а ltir а di. O‘quvchi tushib q о ldirilg а n harf v а so‘zni r а smg а q а r а b t о p а di, g а p m а zmunig а m о s yoki, m о s em а sligig а e’tib о r b е r а di, o‘rt о ql а rig а nisb а t а n t е z t о pib o‘qituvchining r а g‘b а tig а s а z о v о r bo‘lishig а intil а di. А lifb е d а rsligid а gi m а tnl а rd а turli tinish b е lgil а ri ishl а tilg а n. Ul а r shul а rg а m о s о h а ng t а nl а shni, to‘ х t а sh, p а uz а qilish o‘rinl а rini b е lgil а b о lishni t а q о z о et а di. O‘qituvchining tushuntirishi if о d а li o‘qish n а mun а sini ko‘rs а tishi k а tt а а hamiyatg а eg а . If о d а li o‘qilg а n m а tngin а tushun а rli bo‘l а di. O‘qish d а rsl а rid а o‘qilg а n m а tnning о ngli o‘zl а shtirilishig а b о g‘liq. O‘quvchi m а tnd а fikr nim а h а qid а b о r а yotg а nini а niql а s а gin а uzid а shund а y х isl а tl а rni sh а kll а ntirishg а h а r а k а t qil а di. Ikkinchid а n es а ya х shi ins о n bo‘lishi uchun o‘qishning z а rurligini а ngl а ydi. О ngli o‘qishni ta’minl а shd а m а tn bil а n ung а ishl а ng а n r а sml а r o‘rt а sid а gi b о g‘l а nishl а rni а niql а shtirishg а , m а tn yuz а sid а n s а v о ll а r b е rishg а diqq а t q а r а tishi l о zim. She’r, tez aytish, topishmoq, qo‘shiq, 8 o‘tk а zilg а n d а rs s а n а l а di. S а v о d o‘rgatishd а tushuntirish v а b а yon qilish usull а ri ham qo‘ll а nil а di. O‘qituvchi nutq m а d а niyatig а e’tib о r b е rishi, s о dd а r а v о n if о d а li qilib so‘zl а shi, m а t е ri а lni izchil q а t`iy r е j а а s о sid а b а yon qilish l о zim. Shuning uchun o‘quvchil а rning tingl а b uo‘tirish imk о niyatl а rini х is о bg а о lish z а rur. Tushuntirish v а b а yon qilish usuli Yangi m а vzuni yoki m а vzuning tushunm а y q о lg а n urinl а rini q а yt а o‘rgatishd а qo‘ll а nil а di. Bul а rd а n t а shq а ri r е pr а duktiv m е t о dd а n ham f о yd а l а nil а di. O‘quvchil а r uchun t а yyor g а p so‘z bo‘g‘in t о vush nus ха l а ri b е ril а di. O‘quvchil а r nus ха g а q а r а b shunch а so‘zli g а p tuz а dil а r, uning birinchi so‘zi q а nd а y harf bil а n yozilishi , ох irig а qanday tinish b е lgi qo‘yilishini iz ох l а ydi. Bo‘g‘inl а r s о nig а q а r а b So‘z o‘yl а b t о p а dil а r, uni bo‘g‘ing а bo‘l а dil а r, bo‘g‘inl а r s о nini nus ха d а gig а t а qq о sl а ydil а r. Bu bil а n so‘zl а rni bo‘g‘inl а b o‘qishg а t а yyorl а n а dil а r. T о vush nus ха li so‘zl а r ham o‘quvchil а rni fikrl а shg а , izl а nishg а da’v а t et а di. Yozuv d а rsl а rid а а s о s а n r е pr о duktiv m е t о dd а ish о lib b о ril а di. O‘quvchil а r d а ft а r v а d о sk а d а gi ko‘rg а zm а li qur о ll а rd а gi n а mun а g а q а r а b nus ха ko‘chir а dil а r. R е pr о duktiv m е t о d o‘qituvchining tushuntirishl а ri а s о sid а а m а l qil а di. Chunki o‘qituvchi h а r bir harfni q ае rd а n b о shl а nishi, qanday d а v о m ettirilishi, uning b о shq а harfg а ul а nishi h а qid а tushuntirish b е r а di. Bir о q nus ха ko‘chirish а vt о m а tik nus ха ko‘chirishg а а yl а nib q о lm а sligi l о zim. O‘quvchig а yoz а dig а n bo‘g‘in, so‘z v а g а pi о ldin o‘qitilishi k е r а k. O‘quvchi harfl а rning ul а nishini kuz а tib uzl а shtirishi z а rur. S а v о d o‘rgatish d а rsl а rining а s о siy v а zif а si o‘quvchil а rg а t о vush v а harfni t а nishtirish, ul а rning to‘g‘ri t а lffuzini o‘rgatish о rq а li b о l а l а rd а to‘g‘ri о ngli if о d а li o‘qish ko‘nikm а l а rini sh а kll а ntirishd а n ib о r а t. T а yyorg а rlik d а vri o‘qishg а o‘rgatish uchun z а min хо zirl а ydi. Bu d а vrd а b о l а l а rd а o‘zg а l а r nutqini eshitish diqq а tni to‘pl а sh til birlikl а rini (t о vush, bo‘g‘in, so‘z, g а p) f а rql а sh, а jr а tish ul а rining v а zif а l а rini а niql а sh k а bi х ususiyatl а r sh а kll а n а di. Bul а r o‘quvchil а rining o‘qishni muv о ff а qiyatli eg а ll а shl а rig а yord а m b е r а di. O‘qishg а o‘rgatish uchun а vv а l о o‘quvchi t о vush v а harf bil а n yahshi t а nishtirilishi l о zim 7 O‘yinlar turli maqsadlarga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Ular didaktik, tarbiyaviy, faoliyatni rivojlantiruvchi va ijtimoiylashuv maqsadlarda qo‘llanadi. O‘yinning didaktik maqsadi bilimlar doirasi, bilish faoliyati , amaliy faoliyatida bilim, malaka va ko‘nikmalarni qo‘llash, umumta’lim malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, mehnat ko‘nikmalarini rivojlantirishni kengaytirishga qaratilgan bo‘ladi. O‘yinning tarbiyaviy maqsadi mustaqillik, irodani tarbiyalash , muayyan yondashuvlar, nuqtai nazarlar, ma’naviy, estetik va dunyoqarashni shakllantirishdagi hamkorlikni, kollektivizmni, jamoaga kirishib keta olishni, kommunikativlikni tarbiyalashga qaratilgan bo‘ladi. Didaktik tamoyillarni hisobga olgan holda, o‘quvchilarga nafaqat faktlarning qat`iy ilmiy bayonini berish, balki o‘qitishning turli qiziqarli metodlarini ham qo‘llash lozim. Masalan, ko‘pchilikka ma’lum va ommabob bo‘lgan krossvord o‘yini o‘quvchilarda qiziqish o‘yg‘otishi tabiiydir. Qomusiy lug‘atda ta’riflanishicha, uning atamasi inglizcha “kross” – kesishgan, “vord” – so‘z degan ma’noni anglatib, ilk bor XX asr boshlarida kashf etilgan. Vaqt o‘tishi bilan uning turlari ko‘payib, chaynvord , chayn krossvord , krosschaynvord, aylanma krossvord, diagonal krossvordlar o‘ylab topildi. Ularning har biri shaklda so‘zlarning joylashishi va bog‘lanishi bilan farq qiladi.Krossvord ko‘rinishidagi so‘rov shakli o‘quvchilar uchun har doim qiziqarli va o‘ziga tortadigan metoddir. Mustaqil ijodiy faoliyatning bunday shaklidan foydalanilganda darsda faqatgina kuchli o‘quvchilargina emas, balki kuchsiz o‘quvchilar ham faol ishtirok etadilar. Darslarda qiziqtirishdan foydalanishning boshqa shakllaridan, ya’ni rebus va boshqotirmalardan ham foydalanish yaxshi samara beradi. Ushbu qiziqtiruvchi metodlardan foydalanganda, o‘qituvchi darsni maqsadli tashkil qilishni rejalashtiradi, ya’ni krossvord, rebus, boshqotirmalarni fanning mazmuniga mos tayyorlaydi. Darsning maqsadini aniqlaydi va kutilayotgan Rebus, krossvordlar o‘yinli texnologiyalarga sirasiga kiradi. “Rebus” so‘zi lotin tilidan olingan bo‘lib, “So‘zlar orqali emas, balki rasmlar orqali ifodalash” ma’nosini anglatadi. Bu - biror so‘z yoki atamaning rasmlar, notalar, 12 maqol, hikmatli so‘zlardan o‘qitish, yod oldirish ham o‘quvchilarning o‘qishga qiziqishini oshiradi , o‘qish malakasini shakllantiradi, hotirasini mustahkamlaydi. O‘qish darslarining uchdan ikki qismi Demak; o‘quvchilarni o‘qishga o‘rgatish, ularning o‘qish suratini oshirish, ufodali va ongli o‘qish elementlarini shakllantirish, tarbiyalash o‘qish darslarining muhim vazifalari xisoblanadi. Bilish jarayonini faollashtirish hozirgi kunda faqat psixologik muammo bo‘lmay, metodik muammo hamdir. Boshlang‘ich sinfning o‘ziga hos xususiyati shundaki, bilim berish, uni mustahkamlash, amaliyotga tadbiq qilish bevosita dars vaqtida amalga oshiriladi. Har bir o‘qituvchi o‘rganilayotgan materialni o‘quvchilar tmonidan ongli, puxta, mustahkam o‘zlashtirilishini istaydi. O‘quvchilarning bilish faoliyatini aktivlashtirish va rivojlantirish ko‘p jihatdan ko‘rgazmali vositalardan foydalanishga bog‘liq. Savod o‘rgatish darslarini muvoffaqiyatli uyushtirish uchun “Harf kassasi”, “Harf terish kartoni”, “Sirli mato” kesma bo‘g‘in, so‘z kartochkalar, til hodisalariga oid nusxalar, mazmunli rasmlar , predmet rasmlari, texnik vositalardan foydalaniladi. Sinfda jamoa bo‘lib ishlash, o‘rganilgan harflar ishtirokida bo‘g‘in, so‘z, ba’zan gap tuzish va o‘qishni mashq Kesma harflar yordamida bo‘g‘in, bir bo‘g‘inli so‘zlar, ba’zan ikki bo‘g‘inli so‘zlar tuziladi. Kesma harflar yordamida tuzilgan bo‘g‘in va so‘zlarning ustida turli xil ishlar o‘tkaziladi, bir harfni boshqasi bilan almashtirib yoki harf, ba’zan bo‘g‘inning o‘rnini almashtirib yahgi bo‘g‘in yoki so‘z hosil qilinadi va Sirli mato o‘rnida “Magnit xattaxta”dan foydalanish mumkin. Bunda harf karton orqasiga magnit yopishtiriladi. O‘quvchilarni yangi tovush va harf bilan 1-cho‘ntakcha oynoma yoki “Alifbe” sahifasidagi rasmga moslab qo‘lda tayyorlangan mazmunli rasm uchun. 2-cho‘ntakcha rasm asosida tuzilgan hikoyadan ajratib olingan gap uchun. 3- cho‘ntakcha gapdan shu darsda tanishtirilayotgan tovush – harf qatnashgan so‘z uchun. 4-cho‘ntakcha bo‘g‘in-tovush tahlili uchun. 5-cho‘ntakcha o‘rganilayotgan harfni solish uchun. Bu maketdan 29 ta tovush va harfni o‘rganishda foydalaniladi. Bo‘g‘in-tovush tahlilida tovushlarni ifodalash uchun qizil va ko‘k kvadratchalar tayyorlanadi. 9 Bo‘g‘in, soat, bo‘g‘inlar yozilgan avak o‘quvchilarni o‘qishga o‘rgatishda katta ahamiyatga ega. Rasmli alifbo ham o‘quvchilarda tovush tanishtirishda juda qilay. Buning uchun albom varag‘i olinadi. Uning yuqori qismiga predmetning rangli rasmi yopishtiriladi. Uning tagiga nomi o‘rganilayotgan tovush o‘rniga nuqta qo‘yib yoziladi. Harakatli ko‘rgazmaning asosan predmitlarni guruhlash mantiqiy mashqlarni qiziqarli uyushtirishda ahamiyati katta. U ikki buklangan kartondan tayyorlanadi. Masalan kartonning ichiga o‘rmon qiyofasini tasvirlovchi rasmlar yopishtiriladi. O‘rmonda yashovchi hayvonlar orqasiga ip yelimlanib kartonning birinchi betiga yopishtiriladi va uchinchi betiga ip o‘tkaziladi. Hayvonlar tilga. Predmet rasmlaridan to‘g‘ri talaffuzga o‘rgatishda ham, tovush va harf bilan Texnik vositalarga magnitafon , radio, televizor, epidiaskop kiradi. Masalan: epidiaskop orqali harf, bo‘g‘in, so‘z, gap va rasmlar kattalashtirilib ko‘rsatiladi. Bolalar talaffuzidagi nuqsonlarni bartaraf etish, nutqni ravon, ifodali bo‘lishi uchun magnitofondan foydalaniladi. Xattaxta, kesma bo‘g‘inning o‘zi ham eng, Alifbe uchun yozilgan tarqatma materiallar ham o‘quvchini o‘qishga o‘rgatishda qulay ta’limiy vosita hisoblanadi. Demak, ko‘rgazmali vositalarning o‘quvchilarni to‘g‘ri talaffuzga, bo‘g‘inlab o‘qishga, ifodali o‘qishga, fikrlashga Savod o‘rgatish darslari dasturida ko‘rsatilgandek haftada 8 soat bo‘lib, 4 soat o‘qish va 4 soat yozuvga ajratiladi. 10 guruhda tajriba va o‘zaro olish uchun ruxsat bermaydi.ilg‘or interaktiv ta’lim texnologiyasi ham bor. Bu usulning bilan butun dars kishi bilan muloqot yoki suhbat rejimida amalga oshiriladi. Biroq, usul o‘qituvchi bilan, balki o‘zaro nafaqat interaktiv keng o‘quvchilar o‘zaro qaratilgan. Ushbu darsda bo‘yicha o‘qituvchining o‘rni qanday? U sinf oldida vazifalarni bajarish uchun talabalar faoliyatini yo‘naltiradi. Shunday qilib, interaktiv ta’lim texnologiyasi - faol usul, zamonaviy shaklda, lekin hech narsa emas. “Interaktiv” juda so‘z ingliz kelgan rus kirdi. Uning so‘zma-so‘z tarjimasi “umumiy” (Inter) va “qilmish” (ish) degan ma’noni anglatadi. “Interaktiv” atamasi muloqot, suhbat mumkin , yoki bir narsa (kompyuter) bilan, shuningdek, har bir kishi (masalan, insonlar) bilan o‘zaro qobiliyatini bildiradi. Shunday qilib, tarbiya innovatsion shakli muloqot o‘zaro hisoblanadi . bilim Taqdimot innovatsion shakli talabalari uchun eng qulay shart- sharoitlarni yaratishga qaratilgan. hayot vaziyatlar turli va foydalanish Rolli o‘yinlar bir simülasyon bo‘lganda maktablarida interaktiv ta’lim texnologiyalari, bir dars tashkil taklif. Bu holda, savolga umumiy yechim taklif vaziyatlar va holatlar Axborot talabalar ongini kirib va miya faoliyatini rag‘batlantirish oqadi. Albatta, interaktiv ta’lim texnologiyasi butunlay mavjud o‘zgartirish talab dars tuzilishini. Bundan tashqari, bunday rejim o‘qituvchisi tajriba va kasbiy mahorati bo‘lmaydi. Zamonaviy dars tarkibida maxsus texnik interaktiv o‘qitish usullari maksimal texnologiyasi, qo‘llanilishi lozim. bilim olish uchun ularni ishlatish yanada Shunday qilib, maktabgacha interfaol pedagogik texnologiyalar nima? RF qonun ta’lim jarayoni uchun insonparvarlashtirish tamoyilini saqlamoq uchun. Bu butun mazmuni qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi o‘quv jarayoniga. maktab asosiy maqsadi mustaqil ruhiy, bilim va faoliyat mashqlar bolaning shaxsi yaxlit rivojlanish jarayoni hisoblanadi. Va bu zamonaviy interaktiv 15 beqiyos hurm at bilan qaragan xalqimiz qanday qiyinchilik va to‘siqlar bo‘lm asin, o‘z farzandlarining savodli bo‘lishini orzu qilganlar, ularini yoshligidanoq maktabga o‘qishga berganlar. M aktabdor dom lalar o‘z usullari va tajribalariga asoslanib bolalarga saboq berganlar. Demak, O‘zbekistonda o‘qitishning o‘ziga xos usullari mavjud bo‘lgan va ular rivojlanib borgan. Bu jarayon silliq kechmagan, ba’zi xato va kamchiliklarga ham yo‘l qo‘yilgan. Chunonchi, XX asrning 20-yillarida maktabni rivojlantirishda juda jiddiy xatolarga yo‘l qo‘yildi. Kompleks dasturlarda ona tilini o‘rganish tizimi buzildi: grammatik, orfografik ko‘nikm alarga yetarli ahamiyat berilmadi. Savod o‘rgatishda yaxlit so‘z metodi tilning fonetik xususiyatlariga mos kelmadi, analitiksintetik ishlar ta ’m inlanmadi, puxta, to‘g‘ri yozuv masalalari uchun zamin yaratilmadi. Keyinchalik 1931-yil 5-sentabrda qabul qilingan „Boshlang‘ich va o‘rta maktab haqida“gi, 1932-yil 25-avgustda qabul qilingan „Boshlang‘ich va o‘rta maktab o‘quv dasturlari rejimi haqida“gi qarorlar yuqoridagi kabi yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklami bartaraf qilishda va o‘quv mashg‘ulotlari tizimini ishlab chiqishda maktabga va o‘qituvchilarga yordam berdi. Tezlik bilan savod o‘rgatishda analitiksintetik tovush metodi qayta tiklandi. Gram m atik, orfografik m ateriallarni izchil o‘rgatishga, o‘quvchilam ing har tom onlam a savodli bo‘lib, m adaniy nutqni egallashlariga katta ahamiyat berila boshlandi. O‘quvchilar va o‘qituvchining o‘quv m ehnatini tashkil etishning asosiy shakli bo‘lgan dars metodikasi muvaffaqiyatli ishlana boshlandi. O‘tgan asrning 50—70-yillari mobaynida boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitish metodikasi sohasida anchagina qo‘llanm alar yaratildi. Bu yillarda ona tili o‘qitish metodikasi fan sifatida rivojlana boshladi, um um iy pedagogik, didaktik va psixologik xarakterdagi ilmiy tekshirishlarning natijalari ona tili o‘qitish metodikasini takom illashtirish va yangi metodika yaratishga imkon berdi. O‘zbek tilshunosligi sohasidagi muvaffaqiyatlar ham tilni o‘zlashtirish jarayoniga va metodikaning rivojlanishiga jiddiy yordam ko‘rsatdi. Xuddi shuningdek, bu fanning rivojlanishiga o‘qituvchilarning ommaviy ish tajribalarini o‘rganish, um umlashtirish katta ijobiy ta ’sir ko‘rsatdi. O‘sha 22 davrdagi jurnallarda o‘nlab metodik maqolalar bosilib chiqdi. 1955-yildan boshlab pedagogika institutlari qoshida boshlang‘ich ta ’lim o‘qituvchilari tayyorlaydigan fakultetlar ochila boshlandi. Bu ham ona tili o‘qitish metodikasining o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi, ya’ni boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining umumiy va maxsus tayyorgarlik darajasi o‘sdi. Institutlar qoshidagi kafedralarda ishlovchi ilmiy xodimlar metodik masalalarni chuqur, ilmiy asosda hal qilishga harakat qildilar. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq ona tili o‘qitishga katta ahamiyat berila boshlandi. Bunda 1989-yil 21-oktabrda ,,0 ‘zbek tiliga Davlat tili m aqom ini berish haqida“gi qaror alohida o‘rin tutadi. T a’lim sohasidagi bu o‘zgarishlar ona tili o‘qitish m etodikasida ham bir qator imkoniyatlarni yuzaga keltirdi. Bu yangiliklardan ko‘plari m aktablarda amaliyotga tatbiq qilinmoqda, ba’zilari hozircha sinovdan o‘tkazilm oqda. Sinov davrida, birinchidan, o‘quvchiga, uning darsdagi va darsdan tashqari vaqtdagi o‘quv mehnatiga, u duch kelayotgan qiyinchiliklarga, ko‘nikm a-m alakalarini va rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganish metodikasiga ko‘proq ahamiyat berilmoqda. Ikkinchidan, ta ’lim jarayonida bolaning fikrlash qobiliyatini o‘stirish, m ustaqilligini va o‘quv ishlari jarayonidagi aqliy faolligini oshirish vazifalari hal qilinmoqda. Uchinchidan, mavjud ta’lim tizimidagi tekshirishlar bilan bir qatorda o‘qitishning istiqboli haqidagi vazifalarni hal qilish maqsadida ham tekshirishlar olib borilmoqda. Shunday qilib, fan sifatida ona tili o‘qitish metodikasining o‘z predm eti, vazifasi, nazariy va ilmiy sohasi bo‘lib, bir qator fanlar o‘rtasida uning m a’lum o‘rni bor. Bu fan ham boshqa fanlar кзЫ . rivojlanib, taraqqiy etib bormoqda. M amlakatimiz mustaqillikka erishgach, ta’lim sohasida ham katta islohotlar amalga oshirildi. Jum ladan, “Ta’lim to‘g‘risida“gi 0 0 - nun, „Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" qabul qilindi, „D avlat/tili to‘g‘risida“gi qonun qaytadan ko‘rib chiqildi, Davlat ta’lim standartlari ishlab chiqildi, ona tili dasturlari va darsliklari yangilandi. 23 texnologiyalarni hissa. ular mustaqil ravishda ishlatiladi qachon o‘quvchisi bilim Interaktiv ta’lim texnologiyalari sanaga eng ilg‘or bo‘lgan. muammoli vaziyatlarni yaratish qabul foydalanish paytida o‘z mazmun-mohiyati axborot maqsadi o‘quvchilarning yoki mustaqil engish uchun o‘z yo‘nalishi uchun bilim o‘tkazish uchun tayyor emas. Interaktiv ta’lim texnologiyasi pedagogik boshqarish dars bilan bolaning o‘z tashabbusi oqilona uyg‘unlashtirgan holda boshqa mavjud usullari farq qiladi. Barcha bu ta’lim asosiy maqsadga erishish uchun hissa qo‘shadi - shaxsi har tomonlama va uyg‘un rivojlanishi yaratishInteraktiv ta’lim texnologiyalaridan foydalanish sizni imkonini beradi: - axborot almashish boshqarish, o‘quv va o‘quv harakatlar samaradorligini oshirish; - talabalar amaliyotda o‘z bilimlarini qo‘llash uchun, o‘z-o‘zini nazorat qilish. Bundan tashqari, interaktiv ta’lim texnologiyasi bola erta aqliy rivojlanishiga ko‘maklashadi. talaba va o‘qituvchi o‘rtasida axborot almashish Bundan tashqari, uning xulosalar to‘g‘riligini bolalar ishonchini oshiradi . Interaktiv ta’lim texnologiyalaridan foydalanish ta’lim muhit bilan talabalar to‘g‘ridan- to‘g‘ri ta’sir o‘tkazish yo‘li bilan sodir bo‘ladi. Bu bolalar ta’lim bilim markaziy etkinleştiricidir tajriba, sotib bo‘lgan bir haqiqat sifatida xizmat qiladi. an’anaviy passiv yoki faol ta’lim o‘qituvchi bir filtr o‘rin tutadi. U to‘liq ta’lim axborot o‘tib majbur bo‘ladi. onlayn ta’lim ushbu an'anaviy usullari farqli o‘laroq axborot oqimini aktivizatsiya, bir talaba assistent o‘qituvchining rolini beradi. Interaktiv ta’lim modeli, an'anaviy bilan solishtirganda, o‘qituvchi bilan o‘quvchining o‘zaro hamkorligini o‘zgartirish. o‘qituvchi o‘z tashabbuslarini namoyon etishi uchun shart-sharoit yaratish, bolalarga o‘z faoliyatini beradi. O‘quvchilar bu darslarda to‘liq ishtirokchilari bo‘ladi. Biroq, ularning tajribasi tayyor bilim bermaydi o‘qituvchi, tajriba kabi muhim hisoblanadi va izlab uning da’vat . 16 II BOB Imloviy sezgirlikni o‘stirishning samarali jihatlari 2.1 Savod o‘rgatish davrida ko‘rgazmali qurollar va didktik materiallardan foydalanish H а r bir o‘qish d а rsid а bo‘g‘in tuzilishi mur а kk а b so‘zl а rni o‘qish m а shqi o‘tk а zilishi l о zim. Bu usul o‘quvchil а rd а o‘qish m а l а k а sining t а k о mill а shtiruvig а yord а m b е r а di. O‘qishg а o‘rgatishd а so‘zl а rni v а g а plprni to‘ldirib o‘qish ko‘nikm а l а rini h о sil qilish o‘quvchini g а p tuzishg а t е z fikrl а shg а yo‘n а ltir а di. O‘quvchi tushib q о ldirilg а n harf v а so‘zni r а smg а q а r а b t о p а di, g а p m а zmunig а m о s yoki, m о s em а sligig а e’tib о r b е r а di, o‘rt о ql а rig а nisb а t а n t е z t о pib o‘qituvchining r а g‘b а tig а s а z о v о r bo‘lishig а intil а di. А lifb е d а rsligid а gi m а tnl а rd а turli tinish b е lgil а ri ishl а tilg а n. Ul а r shul а rg а m о s о h а ng t а nl а shni, to‘ х t а sh, p а uz а qilish o‘rinl а rini b е lgil а b о lishni t а q о z о et а di. O‘qituvchining tushuntirishi if о d а li o‘qish n а mun а sini ko‘rs а tishi k а tt а а hamiyatg а eg а . If о d а li o‘qilg а n m а tngin а tushun а rli bo‘l а di. O‘qish d а rsl а rid а o‘qilg а n m а tnning о ngli o‘zl а shtirilishig а b о g‘liq. O‘quvchi m а tnd а fikr nim а h а qid а b о r а yotg а nini а niql а s а gin а uzid а shund а y х isl а tl а rni sh а kll а ntirishg а h а r а k а t qil а di. Ikkinchid а n es а ya х shi ins о n bo‘lishi uchun o‘qishning z а rurligini а ngl а ydi. О ngli o‘qishni t а `minl а shd а m а tn bil а n ung а ishl а ng а n r а sml а r o‘rt а sid а gi b о g‘l а nishl а rni а niql а shtirishg а , m а tn yuz а sid а n s а v о ll а r b е rishg а diqq а t q а r а tishi l о zim. She’r, tez aytish, topishmoq, qo‘shiq, maqol, hikmatli so‘zlardan o‘qitish, yod oldirish ham o‘quvchilarning o‘qishga qiziqishini oshiradi, o‘qish malakasini shakllantiradi, hotirasini mustahkamlaydi. O‘qish darslarining uchdan ikki qismi o‘qishni mashq qilishga ajratilishi lozim. Demak; o‘quvchilarni o‘qishga o‘rgatish, ularning o‘qish suratini oshirish, ufodali va ongli o‘qish elementlarini shakllantirish, tarbiyalash o‘qish darslarining muhim vazifalari xisoblanadi. Bilish jarayonini faollashtirish hozirgi kunda faqat psixologik muammo bo‘lmay, metodik muammo hamdir. Boshlang‘ich sinfning o‘ziga hos xususiyati shundaki, bilim berish, uni mustahkamlash, amaliyotga tadbiq qilish bevosita dars vaqtida amalga 18 Interaktiv ta’lim texnologiyasi rivojlanish sinfda o‘qituvchi bir necha vazifalarni bajaradi, deb ta’kidlaydi. Ulardan biri - mutaxassis Muxbir sifatida harakat qilish. Buning uchun, shunday qilib, o‘quv jarayoniga natijalarini kuzatish va darsning ishtirokchilar savollarga javob, tayyorlash va video namoyish etish Shuningdek interaktiv ta’lim o‘qituvchi bilan o‘qituvchi, tashkilotchi rolini o‘ynaydi. Bu talabalar bilan jismoniy va ijtimoiy muhitni o‘zaro o‘rnatishga iborat. Buning uchun, o‘qituvchi, ularga berilgan vazifalarni muvofiqlashtirish etiladi, guruhga bolalarni ajratib javob o‘zini o‘zi izlab olib keladi, va hokazo. Interaktiv ta’lim o‘qituvchi o‘rni maslahatchi vazifalarini amalga oshirishni ko‘zda tutadi. o‘qituvchi faqat emas talabalarning allaqachon to‘plangan tajriba anglatadi, balki muammolarni hal ularni yordam beradi. 17 oshiriladi. Har bir o‘qituvchi o‘rganilayotgan materialni o‘quvchilar tmonidan ongli, puxta, mustahkam o‘zlashtirilishini istaydi. O‘quvchilarning bilish faoliyatini aktivlashtirish va rivojlantirish ko‘p jihatdan ko‘rgazmali vositalardan foydalanishga bog‘liq. Savod o‘rgatish darslarini muvoffaqiyatli uyushtirish uchun “Harf kassasi”, “Harf terish kartoni”, “Sirli mato” kesma bo‘g‘in, so‘z kartochkalar, til hodisalariga oid nusxalar, mazmunli rasmlar, predmet rasmlari, texnik vositalardan foydalaniladi. Sinfda jamoa bo‘lib ishlash, o‘rganilgan harflar ishtirokida bo‘g‘in, so‘z, ba`zan gap tuzish va o‘qishni mashq qilish uchun “Harf kassasi ” bo‘lishi shart. Kesma harflar yordamida bo‘g‘in, bir bo‘g‘inli so‘zlar, ba`zan ikki bo‘g‘inli so‘zlar tuziladi. Kesma harflar yordamida tuzilgan bo‘g‘in va so‘zlarning ustida turli xil ishlar o‘tkaziladi, bir harfni boshqasi bilan almashtirib yoki harf, ba`zan bo‘g‘inning o‘rnini almashtirib yahgi bo‘g‘in yoki so‘z hosil qilinadi va o‘qitiladi, so‘zning ma`nosi ustida ishlanadi. Sirli mato o‘rnida “Magnit xattaxta”dan foydalanish mumkin. Bunda harf karton orqasiga magnit yopishtiriladi. O‘quvchilarni yangi tovush va harf bilan tanishtirishda kartondan quyidagicha maket tayyorlanadi. 1-cho‘ntakcha oynoma yoki “Alifbe” sahifasidagi rasmga moslab qo‘lda tayyorlangan mazmunli rasm uchun. 2-cho‘ntakcha rasm asosida tuzilgan hikoyadan ajratib olingan gap uchun. 3- cho‘ntakcha gapdan shu darsda tanishtirilayotgan tovush – harf qatnashgan so‘z uchun. 4-cho‘ntakcha bo‘g‘in- tovush tahlili uchun. 5-cho‘ntakcha o‘rganilayotgan harfni solish uchun. Bu maketdan 29 ta tovush va harfni o‘rganishda foydalaniladi. Bo‘g‘in-tovush tahlilida tovushlarni ifodalash uchun qizil va ko‘k kvadratchalar tayyorlanadi. Bo‘g‘in, soat, bo‘g‘inlar yozilgan avak o‘quvchilarni o‘qishga o‘rgatishda katta ahamiyatga ega. Rasmli alifbo ham o‘quvchilarda tovush tanishtirishda juda qilay. Buning uchun albom varag‘i olinadi. Uning yuqori qismiga predmetning rangli rasmi 19 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: O‘quvchilarda to‘g‘ri yozuv malakasini shakllantirish grammatik nazariyani va imlo qoidasini o‘zlashtirishga asoslanadi. Imlo qoidalari bir so‘znigina emas, balki umumiylik mavjud bo‘lgan butun so‘zlar guruhining yozilishini tartibga soladi. Bu xususiyati bilan u qoida xat yozuvchini har bir so‘zni yodda saqlash, xotirlashdan qutqaradi va qoidaga amal qilib, belgilangan qoidaga muvofiq butun so‘zlar guruhini yozish imkonini yaratadi. Imlo qoidasi grammatik umumiyliq asosida birlashgan so‘zlarning yozilishini bir xillashtiradi. Bu yozma ravishdagi aloqani yengillashtiradi va imlo qoidalarining ijtimoiy azhamiyatini ta’qidlaydi. Imlo qoidalarini grammatik, fonetik, so‘z yasalishiga oid materiallarni ma’lum darajada bilmasdan turib o‘zlashtirish mumkin emas. Grammatik iazariya imlo qoidalari uchun poydevor hisoblanadi. Masalan, otlarning kelishiklar bilan turlanishi o‘rganilgach, kelishik qo‘shimchalarining yozilishi haqidagi ko‘nikma shakllantiriladi. “Sifat” mavzusini o‘rganish -roq qo‘shimchasining va qip-qizil, yumyumaloq kabi sifatlarning yozilishiga, Imlo qoidalari ustida ishlash - murakkab jarayon, qoidaning moqiyatini ochish, o‘quvchilarning qoida ifodasini o‘rganib olishlari, qoidani yozuv tajribasiga tadbiq etish uniig asosiy komponentlari qisoblanadi. 1 qoida mohiyatini ochish qoida so‘zning qaysi qismini , qaysi so‘z turkumi yoki grammatik shaklni yozishni boshqarishini, bunda qaysi belgilaretaqchi ekanini tushuntirish demaqdir. O‘quvchilarni qoida bilan tanishtirish uchun material tanlashda o‘qituvchi bu etakchi belgilarni albatta qisobga oladi. Masalan, oxiri yumshatish belgisi bilan tugagan so‘zlarga qo‘shimcha qushilganda, yumshatish belgisi yozimasligi zaqidagi qoidaning (2-sinf) moqiyatini ochishda o‘quvchilar oxiri yumshatish belgisi bilan tugagan so‘z aytadilar, keyin o‘qituvchi raqbarligida shu so‘z bilan gap tuzadilar. Kurs ishining maqsadi: ta’lim jarayonlarida bolalarning o‘yin, dizayn, bilim va tadqiqot faoliyati texnik ijod elementlari bilan qo‘llash; steam texnologiyalari 3 XULOSA Til fikrni shakllantirish va bayon qilish, taassurot, his-kechinm alarni ifodalashda muhim o‘rin tutadi. Til jam iyat a’zolarining bir-biri bilan o‘zaro aloqasi uchun xizmat qiladigan vositadir. Bu vosita qanchalik takomillashsa, fikr shunchalik aniq, ta ’sirchan ifodalanadi. Demak, kishilaming o‘zaro munosabati, his-tuyg‘ulari, kechinma va holatlari til vositasida aniqlashadi. M aktabda ona tilini chuqur o‘rganish zarurati tilning bajaradigan asosiy vazifalaridan kelib chiqadi. K.D.Ushinskiy boshlang‘ich maktab o‘quv predmetlari tizimida ona tiliga katta ahamiyat berib, uni markaziy va yetakchi predmet hisoblagan. „Ajoyib o‘qituvchi bo‘lgan ona tili bolaga ko‘p narsani o‘rgatadi... Bola ikki-uch yil ichida shuncha ko‘p narsa o‘rganadiki, ko‘p narsa bilib oladiki, 20 yil qunt bilan metodik jihatdan juda to‘g‘ri o‘qiganda ham uning yarmicha o‘rgana olmaydi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ona tili darslarida ongli o‘qish va savodli yozishga o‘rganadilar, og‘zaki va yozma nutqning qonun-qoidalarini egallaydilar. O na tili sohasidagi ko‘nikm a-m alakalar (nutq, o‘qish va yozishga oid malakalar) o‘quvchilam ing o‘quv m ehnatining zaruriy sharti va vositasidir. O‘quvchi o‘qish ko‘nikm alarini egallash bilan bir qatorda, birinchi navbatda, o‘zining ona tilini o‘rganishi zarur, chunki ona tili bilimdonlikning, aql-idrokning kalitidir. Ona tili boshqa fanlami o‘qitish vositasi hamdir: jam iyat tarixi ham, tabiiy fanlar ham ona tili yordam ida o‘rganiladi. Demak, ona tili bolaning umumiy kamol topishida ham, bilim va mehnatga havasini uyg‘otishda ham alohida o‘rin tutadi. Til muhim tarbiya vositasidir. Badiiy adabiyotlarni, gazeta, jurnallarni o‘qigan bola o‘zida eng yaxshi xislatlarni tarbiyalab boradi, muomala madaniyatini egallaydi. Ona tili boshlang‘ich sinflarda asosiy o‘rinni egallar ekan, har bir o‘quvchida ona tiliga qiziqish va m uhabbatni tarbiyalab borish zarur. Boshlang‘ich sinflarda ona tili mashg‘ulotlari turi va mazmuni quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1. O‘qish, yozuv, grammatik materialni o‘rganish, kuzatishlar hamda o‘quvchilam ing ijtimoiy faoliyatlari bilan bog‘liq holda, ularning 24 KOMISSIYA XULOSASI Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni(yoritib berishi, tushunchasi,ʻ savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi) ʻ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ ______________________________________________________________ Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi ʻ ʻ (kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________ Jami ball_______________________ Komissiya raisi _____________________ ____________________ (FISH) (imzo) Komissiya a’zosi ____________________ ____________________ (FISH) (imzo) Komissiya a’zosi _____________________ ____________________ (FISH) (imzo) 28 o‘quv fanlaridan past o‘zlashtiruvchi talabalar ko‘pincha informatikadan yaxshi va tirishqoq talabalarga aylanadilar. Krossvordlar sodda bo‘lishi bilan birga, mashhur olimlar, allomalar ismlariga, mavzuga aynan mos keluvchi maxsus atamalarga Bitiruv malakaviy ishining birinchi bobida ta’lim texnologiyasining mohiyatli belgi va xususiyalari , an’anaviy va zamonaviy ta’limning yutuq va kamchiliklari, talabalarning bilimini baholash turlari va ularning avzallik hamda kamchiliklari haqidagi ma’lumotlar keltirilgan. Ikkinchi bobda informatika fanining o‘quv mashg‘ulotlarida qo‘llash mumkin bo‘lgan interfaol usullar va ularning qo‘llash uslublari haqidagi ma’lumotlar o‘z aksini topgan. Maktab ta’lim bilim talabalar assimilyatsiya maksimallashtirish uchun emas maqsadi bo‘lgan o‘qitish usullari, turli xil o‘z ichiga oladi. Biroq, o‘qituvchilar va murabbiylar hali samarali yosh avlodni o‘rgatish qanday masala haqida xavotirda. Shuning uchun ijobiy muvaffaqiyatli jarayonini amalga oshirish maqsadida turli innovatsiyalarni kiritish orqali idrok qilinadi . Maktab ta’limini rivojlantirish hozirgi bosqichida passiv rejimida ahamiyatsiz bo‘ladi. Boshlab yanada keng faol usullarini foydalanish uchun. Ular o‘quv jarayonining har ikki tomon ham bir-biri bilan muloqot talabalar bilan o‘qituvchi o‘zaro bir shaklidir. Bu holda talabalar emas, passiv tinglovchi qiladi. Ular o‘qituvchi bilan teng huquqlarga ega, darsda faol ishtirokchilari bo‘lib. Bu bolalar va ularning mustaqilligi, bilim faoliyatini rag‘batlantiradi. bilim, ijodiy vazifalarni rolini sotib jarayonida. passiv usul avtoritar uslub hukmron bo‘lsa Bundan tashqari, u faol demokratik yo‘liga ketadi. Biroq, bu modeli, ba’zi kamchiliklar bor. o‘quvchilarning foydalanish faqat o‘zlari uchun fanlarni o‘qitish etiladi. Bolalar o‘qituvchi bilan muloqot, lekin bir-biri bilan muloqot o‘tkazish emas. Shunday qilib, faol ta’lim usuli bir tomonlama bo‘ladi. o‘z-o‘zini o‘rganish texnologiyasi, o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z-o‘zini ta’lim va o‘z-o‘zini ish bilan xulq foydalanish paytida tegishli bo‘ladi. Bu holda , faol rejimi bolalarga bilim almashish o‘rgatish emas. Bu 14 xarflar bilan birgalikda ifodalanishi orqali hosil qilingan jumboqdir. Rebus – keng tarqalgan va eng mashxur o‘yinlar sirasiga kiradi. U orqali maqollarni, she’r qismlarini, biror iborani yoki so‘zni berkitish mumkin. Undan ilk bor Fransiyada XV asrda qo‘llanilgan. Eng birinchi rebuslar to‘plami Etenom Taburo tomonidan Fransiyada 1582 yili chop etilgan. Keyinchalik Angliya, Germaniya, Italiyaga tarqalgan. Rossiyada birinchi rebuslar “Illyustrasiya” jurnalida 1845 yili chop etilgan. Rebus — bu atamalarni ko‘ngil ko‘taruvchi xarakterda shifrlashdir. Masalan: - Rasmning chap qismidagi apostroflar soni rasm nomining chap tomonidan - Rasmning o‘ng yuqorisidagi apostroflar soni rasm nomining o‘ng tomonidan - So‘z o‘rtasidagi xarflarni o‘chirish uchun bu xarflar rasm ustida yozilib ustidan chiziladi; - So‘zdagi belgini almashtirish: “2=d” 2 – xarfni “d” xarfiga almashtirish, “r=p” esa xarbir “r” belgi “p” belgiga almashtirish tushiniladi; - Rasm nomidagi belgilarning joylashgan o‘rni tartib raqamini o‘zgartirish orqali; - Rasmni teskari qo‘yish orqali so‘z ham teskari o‘kiladi. “Informatika” fanidan talabalar bilimini nazorat qilish va baholash uchun Ushbu vazifalar talabalar aqliy faolligini o‘stiradi, bilish jarayoniga haqiqiy qiziqish uyg‘otadi. O‘yin davomida talabalar ma’lum qiyinchiliklarni yengadilar, o‘z kuchlarini sinaydilar, malaka va bilimlarini rivojlantiradilar. Ko‘pchilikka ma’lum va ommabop bo‘lgan krossvord o‘yini talabalarda qiziqish uyg‘otishi tabiiydir. Krossvord ko‘rinishidagi so‘rov shakli talabalar uchun har doim qiziqarli va o‘ziga tortadigan metoddir. Ushbu o‘yinga talabalar shu darajada kirishib ketadilarki, hatto, o‘zlari ham informatikaning turli mavzulari bo‘yicha krossvordlar tuzishlari mumkin. Mustaqil ijodiy faoliyatning bunday shakli foydali bo‘lishi bilan birga, faqatgina bilimdon talabalarnigina emas, balki past o‘zlashtiruvchilarni ham qamrab oladi. Boshqa 13 yosh bolalarda intellektual qobiliyatlarni rivojlantirish va ularni ilmiy-texnik ijodga jalb qilish uchun ta’lim vazifalarini amalga oshirishga kompleks yondashuv; axborot-tadqiqot faoliyati jarayonida intellektual qobiliyatlarni rivojlantirish va yosh bolalarning ilmiy-texnik ijodiga jalb qilish va ularga rahbarlik qilish kabi malakalariga ega bo‘lishligi. Kurs ishining vazifasi: Talabalarga ta’lim texnologiyasini ta’lim-tarbiya jarayonida qo‘llashda turli xil faoliyatlarni integratsiyalash, maktabgacha yoshdagi bolalarni ilk tadqiqotchilik faoliyatiga tayyorlash vazifalarini bajaradi. talabalarning ma’ruza, tajriba va amaliy mashg‘ulotlarda, mustaqil faoliyatda olingan nazariy va amaliy ko‘nikmalarni amaliy loyihalarni bajarishda qo‘llay olishini namoyish etish; 1 -maktabgacha ta lim sohasidagi normativ-huquqiy bazani yanadaʼ takomillashtirish; -maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish; -innovatsiyalarni, ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarni tatbiq etish (axborot ma’lumotlar bazasini va multimedia mahsulotlarini ishlab chiqish, uy ta’limi va ota-onalarning ma’lumot olishi uchun raqamli ta’lim resurslarini tatbiq etish, respublikaning barcha MTMlarini kompyuterlar bilan ta’minlanishini va Internet tarmog‘iga ulanishini bosqichmabosqich amalga oshirish); -kadrlarni tanlashda va rivojlantirishda yangi yondashuvlarni tatbiq etish (xalqaro ta’lim standartlarini tatbiq etish, chet el ekspertlarini jalb qilish va chet elga tajriba orttirish safarlarini tashkil etish, xodimlar faoliyatining samaradorligini baholash mezonlarini ishlab chiqish, kadrlarni moddiy rag‘batlantirish va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash dasturlarini ishlab chiqish); Kurs ishining predmeti: talabalarga maktabgacha yoshdagi bolalarning har tomonlama intellektual jihatdan tarbiyalashda turli faoliyatlari mazmunini integratsiya qilishga o‘rgatish, ta’lim texnologiyasini maktabgacha ta’limda 1 Бобомуродова А.Я. Она тили таълими жараёнида ўйин-топишмоқлардан фойдаланиш: Пед. фан. номз. ... ёзилган дисс. – Тошкент, 1996 4
Купить