Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	57.6KB
Покупки	0
Дата загрузки	08 Октябрь 2025
Расширение	docx
Категория	Педагогика

Boshlang‘ich sinflarda ‘Ot’ mavzusini o‘rgatish metodikasi kurs ishi

14hodisalarni misol qilib ko‘rsatish mavzuni yanada tushunarli qiladi. Masalan,
“maktab”, “darslik”, “o‘quvchi” kabi so‘zlarni hayotiy misollar bilan
tushuntirish.Shuningdek, pedagogik asoslarga bolalarning individual
qobiliyatlarini rivojlantirish kiradi. Har bir o‘quvchi o‘z sur’atida mavzuni
o‘rganadi, shuning uchun darsda turli metod va mashqlarni qo‘llash zarur.
Masalan, ba’zi o‘quvchilar vizual mashqlar orqali oson o‘zlashtiradi, boshqalari
esa interfaol o‘yinlar orqali.
O‘quvchilarning nutqini rivojlantirish pedagogik asosning markaziy qismi
hisoblanadi. Ot mavzusini o‘rgatish orqali ular fikrini tartib bilan bayon qilishi,
predmetlarni aniqlash, hikoya va matn tuzishda so‘z boyligini oshiradi. Shu
tariqa, mavzu boshlang‘ich sinflarda ona tili fanining asosiy mavzularidan biri
sifatida ahamiyat kasb etadi.Darslarda ot mavzusini o‘rgatishda pedagogik
tamoyillarni hisobga olish orqali o‘quvchilarning mavzuni o‘zlashtirish darajasi
oshadi. Masalan, amaliy mashqlar, ko‘rgazmali vositalar, interfaol metodlar va
uyga vazifalar yordamida mavzuni takrorlash va mustahkamlash mumkin.
Pedagogik asoslar shuni ko‘rsatadiki, ot mavzusini o‘rgatish nafaqat
grammatika qoidalarini, balki o‘quvchilarning fikrlash, tahlil qilish va nutq
ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Shu sababli, boshlang‘ich
sinflarda bu mavzu puxta o‘rgatilishi lozim.
1.3. O‘quvchilarda “Ot” mavzusiga oid bilim va tushunchalarni
shakllantirish
Boshlang‘ich sinflarda ona tili fanini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarda “ot”
mavzusiga oid bilim va tushunchalarni shakllantirish markaziy vazifalardan
biridir. Ot so‘z turkumi bolalarning nutqini boyitishda, gap tuzilishini
tushunishda va fikrlarni aniq ifodalashda muhim rol o‘ynaydi. Shu sababli,
darslarda o‘quvchilarning mavzuni to‘liq va puxta o‘zlashtirishlari uchun
tizimli yondashuv zarur.

20imkonini beradi.Ot mavzusini o‘rgatishda integratsiyalashgan metod ham
qo‘llanadi. Ona tili darsi bilan birga ijodiy ishlar, rasmlar chizish, musiqiy
faoliyat va o‘yinlar mavzuni qiziqarli va esda qolarli qiladi. Shu tarzda,
o‘quvchilar mavzuni nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham o‘zlashtiradi.
O‘quvchilarning fikrlash va tahlil qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish
metodlari dars samaradorligini oshiradi. Masalan, predmetlarni solishtirish,
ko‘plik va birlik shakllarini aniqlash, gap tarkibida qo‘llash orqali o‘quvchilar
mavzuni chuqur tushunadi va amaliyotda qo‘llash imkoniga ega bo‘ladi.
Darslarda ot mavzusini o‘rgatishda individual yondashuv muhimdir. Har bir
o‘quvchining bilim darajasi va qobiliyatini hisobga olgan holda, turli mashqlar
va topshiriqlar beriladi. Shu tarzda, mavzu har bir o‘quvchi tomonidan samarali
o‘zlashtiriladi va nutq ko‘nikmalari rivojlantiriladi.Pedagogik tadqiqotlar shuni
ko‘rsatadiki, amaliy mashqlar va interfaol usullar orqali o‘quvchilar mavzuni
tez va puxta o‘zlashtiradi. Misol uchun, predmetlarni ajratish, gap tarkibida
ishlatish, hikoya va matn tuzish mashqlari mavzuni mustahkamlaydi.
O‘quvchilarda mavzuni o‘zlashtirish darajasini oshirish uchun davriy
nazorat va baholashning tizimli qo‘llanilishi muhimdir. Kichik testlar, mashqlar
va uyga vazifa yordamida o‘quvchilarning bilim darajasi aniqlanadi va keyingi
darslar rejalashtiriladi.Shuningdek, ot mavzusini o‘rgatishda motivatsion
elementlar qo‘llaniladi. O‘quvchilar mavzuga qiziqqanda, ular faol o‘rganadi,
bilimlarni mustahkamlaydi va amaliyotda qo‘llash imkoniga ega bo‘ladi. Shu
tariqa, dars jarayoni samarali va qiziqarli bo‘ladi.
2.2. Boshlang ich sinf o‘quvchilarida “Ot” mavzusini mustahkamlashʻ
usullari
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida “ot” mavzusini mustahkamlash dars
jarayonining muhim bosqichlaridan biridir. Mavzu bir marotaba
tushuntirilgandan keyin o‘quvchilar uni tez va samarali o‘zlashtira olmaydi.
Shu sababli, mavzuni mustahkamlash uchun turli usullar va metodlar

26Motivatsion elementlar mavzuni mustahkamlash jarayonida qo‘llaniladi.
O‘quvchilarga qiziqarli mashqlar va o‘yinlar taqdim etilganda, ular mavzuga
faol jalb qilinadi va bilimlarni tezroq o‘zlashtiradi.
Kooperativ mashqlar mavzuni mustahkamlashda samarali hisoblanadi.
O‘quvchilar guruhlarda ishlaydi, bir-biriga yordam beradi va mavzuni
amaliyotda qo‘llash imkoniga ega bo‘ladi. Shu tarzda, ular ham bilimni
mustahkamlaydi, ham muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi.O‘quvchilarni
rag‘batlantirish mavzuni mustahkamlashda muhimdir. Masalan, to‘g‘ri javob
bergan o‘quvchilarni maqtash, ball yoki kichik mukofotlar berish motivatsiyani
oshiradi. Shu bilan birga, mavzu qiziqarli va esda qolarli bo‘ladi.
2.3. “Ot” mavzusini o rgatishda ko‘rgazmali vositalar va interfaolʻ
metodlardan foydalanish
Boshlang‘ich sinflarda ona tili darslarida mavzuni samarali o‘rgatish va
mustahkamlashda ko‘rgazmali vositalar va interfaol metodlar katta ahamiyatga
ega. Bu vositalar mavzuni vizual tarzda tushunishga yordam beradi,
o‘quvchilarning diqqatini jalb qiladi va bilimlarni mustahkamlashni
osonlashtiradi.
Ko‘rgazmali vositalar orasida predmetlar rasmlari, kartochkalar, plakatlar,
model va o‘quv materiallari keng qo‘llaniladi. Misol uchun, ot mavzusini
o‘rgatayotganda turli predmetlar, hayvonlar va shaxslarning rasmlarini
ko‘rsatish orqali o‘quvchilar mavzuni vizual tarzda o‘zlashtiradi. Shu bilan
birga, predmetlarni rasmlar orqali ajratish, ko‘plik va birlik shakllarini
ko‘rsatish, gap tarkibida ishlatish mashqlari samarali bo‘ladi.
Multimedia va interaktiv texnologiyalar dars jarayonini yanada qiziqarli
qiladi. Interaktiv doskalar, onlayn o‘quv platformalari va videodarslar
yordamida o‘quvchilar mavzuni amaliyotda qo‘llash imkoniga ega bo‘ladi.
Masalan, predmetlar rasmlarini interaktiv doskada joylashtirib, ularni to‘g‘ri
guruhlash va gap tuzish mashqlari o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlaydi.

18II BOB. "Ot" mavzusini o rgatishning amaliy metodikasiʻ
2.1. “ Ot ” mavzusini darslarda o rgatish usullari va texnologiyalari
ʻ
Boshlang‘ich sinflarda ona tili darslarida “ot” mavzusini o‘rgatish jarayoni
o‘quvchilarning nutq ko‘nikmalarini rivojlantirish va tilni chuqur
o‘zlashtirishga xizmat qiladi. Ushbu jarayonda samarali metod va
texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarning mavzuni tez va puxta o‘zlashtirishiga
yordam beradi. Darslarda ot mavzusini o‘rgatishda eng avvalo an’anaviy
pedagogik usullar qo‘llanadi. Masalan, izoh berish, misol keltirish va savol-
javob metodlari orqali o‘quvchilarga otning ta’rifini tushuntirish samarali
bo‘ladi. O‘quvchilarga oddiy va sodda jumlalar orqali mavzu izohlanadi,
masalan, “Kitob stol ustida turibdi” yoki “O‘quvchi maktabga bordi”. Shu bilan
birga, nazariy tushuntirishlarni amaliy mashqlar bilan mustahkamlash lozim.
Interfaol usullar dars jarayonini qiziqarli va samarali qiladi. Shu jumladan,
o‘yinlar va rol o‘yinlari o‘quvchilarda mavzuga qiziqish uyg‘otadi. Masalan,
“Kim nima qilmoqda?” o‘yini orqali bolalar predmetlarni va ularning gap
tarkibidagi vazifalarini aniqlashni o‘rganadi. Shu tarzda, mavzu amaliyotga
tatbiq qilinadi va o‘quvchilar faol ishtirok etadi.
Ko‘rgazmali metodlar ham darslarda keng qo‘llaniladi. Predmetlar rasmlari,
kartochkalar, plakatlar va multimedia vositalari o‘quvchilarga mavzuni
tushunishda yordam beradi. Masalan, turli predmetlarning rasmlarini ko‘rsatib,
ularni birlik va ko‘plik shakllariga ajratish mashqlari samarali bo‘ladi. Shu bilan
birga, vizual materiallar o‘quvchilarning diqqatini jamlashga yordam beradi.

314) Mirziyoyeva Shahrizoda. “Zamonaviy ta’limda innovatsion yondashuvlar.”
– Toshkent: Yangi asr avlodi, 2021. – B. 8–34.
5) Qodirov Bakhtiyor. “Grammatika va imlo o‘qitishning samarali usullari.” –
Samarqand: SamDU nashriyoti, 2017. – B. 30–72.
6) Tursunova Sevara. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan nutq o‘stirish
mashg‘ulotlari.” – Toshkent: Noshir, 2019. – B. 10–42.
7) Karimova Zulfiya. “Ko‘rgazmali qurollar va o‘quv jarayonida ularning
ahamiyati.” – Toshkent: Fan, 2020. – B. 20–55.
8) Jo‘rayev Anvar. “Boshlang‘ich ta’limda pedagogik texnologiyalarni
qo‘llash.” – Toshkent: Universitet, 2021. – B. 17–60.
9) Mirzaahmedov Habib. “Ta’lim jarayonida vizuallik tamoyilining pedagogik
asoslari.” – Toshkent: Ilm Ziyo Nashriyoti, 2018. – B. 25–48.
10) Xolmatova Malohat. “Ona tili darslarida interfaol metodlardan
foydalanish.” – Toshkent: Barkamol avlod, 2022. – B. 14–39.
11) Shirinov Akmal. “Boshlang‘ich ta’limda o‘quvchilarning nutqiy
kompetensiyasini shakllantirish.” – Namangan: NamDU nashriyoti, 2023. –
B. 12–44.
12) Abdullayeva Nilufar. “Innovatsion ta’lim va ko‘rgazmali vositalarning
o‘rni.” – Toshkent: Innovatsiya, 2021. – B. 18–50.
13) Toshpo‘latova Dildora. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining psixologik
xususiyatlari va o‘qitish metodikasi.” – Toshkent: Noshir, 2020. – B. 22–57.
14) Jo‘raboyeva Lobar. “O‘qitishda didaktik materiallardan foydalanish
asoslari.” – Toshkent: Ziyo, 2018. – B. 9–36.
15) Saidova Gulnora. “Boshlang‘ich sinflarda ona tili fanini o‘qitishda
ko‘rgazmalilik va interfaollik.” – Buxoro: BuxDU nashriyoti, 2023. – B.
11–48.
Foydalanilgan internet manbalar
www.ziyonet.uz

23ularning nutq ko‘nikmalari rivojlanadi.Shuningdek, “Predmetlarni aniqlash”
o‘yini ham interfaol metodlarning samarali shakli hisoblanadi. Bu o‘yinda
o‘quvchilar predmetlarni turkumlashni o‘rganadi, ularni birlik va ko‘plik
shakllarida farqlashni mashq qiladi va gap tarkibida to‘g‘ri ishlatadi. O‘yinning
interaktivligi bolalarning diqqatini jamlaydi va mavzuni mustahkamlashni
qiziqarli qiladi. Shu bilan birga, o‘yin bolalarda tahlil qilish va tasniflash
ko‘nikmalarini rivojlantiradi, mavzu bilan bog‘liq so‘zlarni amaliy tarzda
qo‘llash imkonini yaratadi.
“Hikoya davom ettirish” o‘yini esa o‘quvchilarning ijodiy fikrlash
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ushbu o‘yinda o‘quvchilar mavzuga oid so‘z va
predmetlardan foydalanib hikoya tuzadi. Hikoya davom ettirish jarayonida ular
mavzu bo‘yicha to‘g‘ri gaplar tuzadi, so‘zlarni ma’nosiga mos qo‘llaydi va nutq
madaniyatini oshiradi. Shu tarzda, o‘yin mavzuni nazariy va amaliy jihatdan
mustahkamlashga xizmat qiladi.
Rol o‘yinlari ham mavzuni mustahkamlashda keng qo‘llaniladi. O‘quvchilar
turli predmetlar yoki shaxslar rolini ijro etadi. Masalan, bolalar “o‘quvchi”,
“kitob”, “it” kabi predmetlarni tasvirlab, gap tuzadi va mavzuni amaliy tarzda
qo‘llaydi. Rol o‘yinlari o‘quvchilarda mavzuni tushunish, so‘zlarni to‘g‘ri
ishlatish va nutq madaniyatini rivojlantirish imkonini yaratadi. Shu tarzda,
mavzu nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham o‘quvchilar uchun tushunarli
bo‘ladi.
Rol o‘yinlarining afzalliklaridan biri shundaki, o‘quvchilar mavzuni ijodiy
va qiziqarli tarzda o‘rganadi. Ular predmet va shaxslarning vazifasini tushunadi,
gap tarkibida ishlatadi va nutq faoliyatini rivojlantiradi. Shu bilan birga, rol
o‘yinlari o‘quvchilarda muloqot va hamkorlik ko‘nikmalarini shakllantiradi,
ular bir-biriga savol beradi, javob qaytaradi va mavzuni birgalikda o‘rganadi.
Ko‘rgazmali mashqlar ham mavzuni mustahkamlash jarayonida muhim
ahamiyatga ega. Predmetlar rasmlari, kartochkalar va plakatlar yordamida
o‘quvchilar mavzuni vizual tarzda o‘rganadi. Masalan, rasmlar orqali

22o‘quvchilar mavzuni amaliyotda ishlatadi. Shu bilan birga, bu metod darsni
qiziqarli va samarali qiladi.
Matn bilan ishlash — mavzuni mustahkamlashning yana bir samarali usuli.
O‘quvchilarga mavzuga oid matnlar berilib, ular predmetlarni aniqlaydi, gap
tarkibida ishlatadi va matn tuzadi. Masalan, “Maktabga borayotgan
o‘quvchilar” matni bo‘yicha o‘quvchilar predmetlarni ajratadi va hikoya tuzadi.
Uyga vazifa berish ham mavzuni mustahkamlash usullaridan biridir.
O‘quvchilarga mavzuga oid mashqlar berilib, ularni uyda mustaqil bajarish
tavsiya etiladi. Shu tariqa, bilimlar mustahkamlanadi va o‘quvchilar mavzuni
amaliyotda qo‘llash imkoniga ega bo‘ladi.
Hikoya tuzish mashqlari mavzuni mustahkamlashda samarali hisoblanadi.
O‘quvchilar mavzuga oid predmetlar va shaxslar bilan hikoya tuzadi, gap
tarkibini o‘rganadi va so‘z boyligini oshiradi. Masalan, “It va mushuk
o‘rtasidagi voqea” hikoyasida o‘quvchilar predmetlarni va ularning vazifasini
aniqlaydi.
Boshlang‘ich sinflarda “ot” mavzusini mustahkamlashda interfaol o‘yinlar
eng samarali va qiziqarli pedagogik usullardan biri hisoblanadi. Bu usul
o‘quvchilarni faollikka jalb qiladi va dars jarayonini yanada qiziqarli qiladi.
Interfaol o‘yinlar orqali o‘quvchilar mavzuni nazariy jihatdan o‘rganibgina
qolmay, uni amaliyotda ham qo‘llash imkoniga ega bo‘ladi. Shu sababli,
interfaol o‘yinlar dars jarayonida mavzuni mustahkamlashning ajralmas qismi
hisoblanadi.
Masalan, “Kim nima qilmoqda?” o‘yini boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
uchun juda samarali hisoblanadi. Ushbu o‘yinda o‘quvchilar predmet va
shaxslarni aniqlashni o‘rganadi. Shu bilan birga, ular mavzu bilan bog‘liq
faoliyatni gap tarkibida ishlatishni mashq qiladi. O‘yin jarayonida o‘quvchilar
predmetlar va shaxslar orasidagi bog‘liqlikni tushunadi, ularni to‘g‘ri
joylashtirishni va gap ichida ishlatishni o‘rganadi. Shu tarzda, mavzu
amaliyotda o‘zlashtiriladi, o‘quvchilarda mavzuga bo‘lgan qiziqish ortadi va

6 Darslarda “Ot” mavzusini o‘rgatish usullari va texnologiyalarini o‘rganish.
 Ko‘rgazmali vositalar va interfaol metodlardan foydalanish samaradorligini
aniqlash.
Kurs ishi mavzusining metodlari
 Tahliliy metod — adabiyot va tadqiqotlarni o‘rganish.
 Taqqoslash metodlari — darslarda qo‘llaniladigan turli metodlarni
solishtirish.
 Amaliy metodlar — dars ishlanmalari va mashqlar orqali natijalarni
kuzatish.
 Statistik metodlar — o‘quvchilarning bilimini baholash va tahlil qilish.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish qismi, ikki bob, har bir
bob uch bo‘limdan, xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

10“kitob” — predmet. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bu shakllarni oddiy misollar
orqali o‘rganadi.
Otning sintaktik va morfologik xususiyatlarini chuqur o‘rganish
boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini yanada boyitadi. O‘quvchilar mavzuni
o‘zlashtirgach, ular so‘zlarni gap tarkibida to‘g‘ri qo‘llashni o‘rganadilar.
Masalan, “O‘quvchilar darsda kitob o‘qiydi” gapida “o‘quvchilar” so‘zi
subyekt, “kitob” esa predmet vazifasini bajaradi. Shu kabi misollar
o‘quvchilarga otning gap tarkibidagi rolini amaliy tarzda tushuntirish imkonini
beradi.
O‘zbek tilida otlarning ko‘plik shakllari grammatik qoidalarni o‘rgatishda
muhim ahamiyatga ega. Masalan, “bola” — birlik, “bolalar” — ko‘plik. Shu
tarzda o‘quvchilar son tushunchasini mustahkam o‘zlashtiradi. Bundan tashqari,
otlarning egalik shakllari, masalan, “bolaning kitobi”, mavzuni yanada chuqur
tushunishga yordam beradi. O‘quvchilarga bu shakllarni amaliy mashqlar orqali
o‘rgatish samarali hisoblanadi.
Ot mavzusining lingvistik xususiyatlarini o‘rgatishda semantik va pragmatik
jihatlar ham e’tibordan chetda qolmasligi kerak. Har bir ot o‘z ma’nosiga ega
bo‘lib, kontekstga qarab turli vazifalarni bajaradi. Masalan, “maktab” so‘zi
joyni bildiradi, lekin “maktab hayoti” iborasida mavzu va faoliyatni anglatadi.
Shu sababli, o‘quvchilarga kontekst asosida misollar keltirish mavzuni
osonlashtiradi.Bundan tashqari, ot mavzusini o‘rgatishda vizual materiallardan
foydalanish samarali hisoblanadi. Masalan, predmetlarning rasmlari bilan
mashqlar, o‘quvchilarga otning turli shakllarini ko‘rsatish va interfaol o‘yinlar
orqali mavzuni mustahkamlash mumkin. Shu tariqa, o‘quvchilar mavzuga
qiziqishini oshirib, bilimlarni tezroq o‘zlashtiradi.
Lingvistik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ot mavzusini o‘rgatish bolalarning
tahlil va solishtirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Masalan, o‘quvchilar turli
predmetlarni solishtirib, ularni nomlaydi va gap tarkibida to‘g‘ri ishlatadi. Shu
bilan birga, o‘quvchilar nutqini boyitish, fikrni aniq ifodalash va yozma nutqda

2 MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………………………….
I BOB. Boshlang ich sinflarda ʻ “ Ot ” mavzusini o rgatishning nazariy ʻ
asoslari
1.1. “ Ot ” tushunchasi va uning lingvistik
xususiyatlari …………………………..
1.2. Boshlang ich sinflarda
ʻ “ Ot ” mavzusini o rgatishning pedagogik ʻ
asoslari …...
1.3. O‘quvchilarda “ Ot ” mavzusiga oid bilim va tushunchalarni
shakllantirish ….
II BOB. "Ot" mavzusini o rgatishning amaliy metodikasi
ʻ
2.1. “ Ot ” mavzusini darslarda o rgatish usullari va texnologiyalari
ʻ ……………..
2.2. Boshlang ich sinf o‘quvchilarida
ʻ “ Ot ” mavzusini mustahkamlash usullari …
2.3. “ Ot ” mavzusini o rgatishda ko‘rgazmali vositalar va interfaol metodlardan
ʻ
foydalanish ……………………………………………………………………..
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Boshlang‘ich sinflarda ona tili fanini
o‘qitishning eng asosiy vazifalaridan biri o‘quvchilarda nutq madaniyatini, so‘z
boyligini va grammatik to‘g‘rilikni shakllantirishdir. Tilni puxta o‘zlashtirish
jarayoni aynan boshlang‘ich sinflarda boshlanadi, chunki bu yoshda bolalar
lingvistik qoidalarni tez va samarali o‘zlashtiradilar. “Ot” mavzusi esa tilning
eng muhim so‘z turkumlaridan biri bo‘lib, u gap tarkibida predmet, shaxs va
hodisalarni ifodalashda markaziy rol o‘ynaydi. O‘quvchilarning fikrini,
tasavvurini va nutqini boyitishda ot mavzusi alohida ahamiyatga ega.
O‘quvchilarga otni to‘g‘ri ishlatishni o‘rgatish ularning og‘zaki va yozma
nutqini shakllantirishga yordam beradi. Shu bilan birga, mavzuni chuqur
o‘zlashtirish grammatika va so‘z tuzilishi bo‘yicha yanada mustahkam bilim
beradi. Boshlang‘ich sinflarda mavzuni o‘rgatishda metodik yondashuvlarning
samaradorligi, darsning qiziqarli va interfaol bo‘lishi bilan bog‘liqdir.
O‘quvchilarda mavzuga qiziqish uyg‘otish, turli ko‘rgazmali vositalar va
didaktik o‘yinlardan foydalanish orqali bilimlarni mustahkamlash mumkin 1
.
Zamonaviy pedagogik tadqiqotlar bosqichma-bosqich va amaliy metodlar
yordamida mavzuni o‘rganish samaradorligini oshirish imkoniyatini ko‘rsatadi.
O‘qituvchi metodik jihatdan to‘g‘ri tayyorlangan dars orqali o‘quvchilarda
mavzuni puxta o‘zlashtirish, so‘zlarni grammatik jihatdan to‘g‘ri ishlatish va
nutqiy faoliyatni rivojlantirishga erishadi. Shu sababli, boshlang‘ich sinflarda
“Ot” mavzusini o‘rgatishning samarali metodikasi dolzarb va amaliy
ahamiyatga ega hisoblanadi.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev. “Mamlakatni qudratli, millatni
buyuk qiladigan kuch bu – ilm-fan, ta’lim va tarbiyadir.” – Daryo.uz , 2023 yil 9 dekabr.
https://daryo.uz/2023/12/09/mamlakatni-qudratli-millatni-buyuk-qiladigan-kuch-bu-ilm-fan-
talim-va-tarbiyadir-shavkat-mirziyoyev

5Amaliy ahamiyati shundaki, kurs ishi natijalari o‘qituvchilar uchun bevosita
darslarda qo‘llash mumkin bo‘lgan metodik tavsiyalarni taqdim etadi. Masalan,
darslarda interfaol va ko‘rgazmali metodlardan foydalanish, turli mashqlar va
o‘yinlar orqali mavzuni mustahkamlash, o‘quvchilarning nutqini boyitish, so‘z
boyligini oshirish kabi amaliyotga oid choralar ishlab chiqiladi. Shu bilan birga,
o‘quvchilar mavzuni qiziqarli va tushunarli shaklda o‘zlashtiradi, bu esa
o‘qitish samaradorligini oshiradi.
Kurs ishining ahamiyati shundaki, u nafaqat boshlang‘ich sinf
o‘qituvchilariga, balki metodistlarga, pedagogik tadqiqotchilarga ham foydali
bo‘ladi. Tadqiqot natijalari o‘quvchilarni nutqiy faoliyatga jalb qilish, mavzuni
chuqur o‘zlashtirish va dars jarayonini zamonaviy metodlar bilan boyitishga
imkon beradi. Shu tariqa, ishning nazariy va amaliy ahamiyati nafaqat fan
rivojiga, balki amaliy pedagogik faoliyatning samaradorligini oshirishga ham
xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich sinflarda ona tili fani va
o‘quvchilarning nutqiy faoliyati.
Kurs ishi mavzusining predmeti — boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga “Ot”
mavzusini o‘rgatish metodikasi, dars usullari va mashqlar orqali bilim va
tushunchalarni shakllantirish jarayoni.
Kurs ishi mavzusining maqsadi — boshlang‘ich sinflarda “Ot” mavzusini
samarali o‘rgatishning nazariy va amaliy asoslarini aniqlash hamda
o‘quvchilarda til ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan metodik tavsiyalarni
ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 “Ot” tushunchasi va uning lingvistik xususiyatlarini o‘rganish.
 Boshlang‘ich sinflarda “Ot” mavzusini o‘rgatishning pedagogik asoslarini
tahlil qilish.
 O‘quvchilarda mavzuga oid bilim va tushunchalarni shakllantirish usullarini
aniqlash.

285 Interaktiv doska Predmetlar rasmlarini
joylashtirish, guruhlash
va gap tuzish mashqlari Faol ishtirokni oshiradi,
interaktiv o‘rganishni
ta’minlaydi
6 Videodarslar Predmetlar va shaxslarni
kundalik hayotdan misol
keltirish Hayotiy kontekst orqali
tushunishni oshiradi
7 Rol o‘yinlari Predmet yoki shaxs rolini
ijro etish, gap tuzish Amaliy ko‘nikmalarni
rivojlantiradi, nutq
faoliyatini
rag‘batlantiradi
8 Guruh mashqlari Predmetlarni guruhlarga
ajratish, hikoya tuzish Hamkorlik va muloqot
ko‘nikmalarini
rivojlantiradi
9 Hikoya tuzish Predmetlar va shaxslar
bilan matn tuzish Nutq va yozma
ko‘nikmalarni
mustahkamlaydi
10 Savol-javob Mavzuni mustahkamlash,
bilim darajasini aniqlash Mavzuni
mustahkamlash,
o‘quvchi faolligini
oshiradi
Jadvaldagi vositalar va metodlar dars jarayonida bir-birini to‘ldiradi.
Masalan, rasmlar va kartochkalar mavzuni vizual tarzda tushuntirsa, rol
o‘yinlari va guruh mashqlari o‘quvchilarni amaliy faoliyatga jalb qiladi. Shu
bilan birga, interaktiv doskalar va videodarslar mavzuni qiziqarli va esda qolarli
qiladi.
Ko‘rgazmali vositalar va interfaol metodlardan foydalanish natijasida
o‘quvchilarda mavzuga bo‘lgan qiziqish ortadi, bilimlar mustahkamlanadi va

27Interfaol metodlar ham mavzuni o‘rgatishda muhim ahamiyatga ega.
O‘yinlar, rol o‘yinlari, guruh mashqlari, savol-javoblar, hikoya tuzish va boshqa
interaktiv usullar o‘quvchilarning mavzuga qiziqishini oshiradi. Shu tarzda,
mavzu nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham o‘zlashtiriladi.
Ko‘rgazmali vositalar va interfaol metodlardan foydalanish natijasida
o‘quvchilar:
mavzuni vizual va amaliyot orqali o‘zlashtiradi;
predmet va shaxslarni gap tarkibida to‘g‘ri qo‘llashni o‘rganadi;
fikrni aniq va tartibli ifodalash ko‘nikmalarini rivojlantiradi;
nutq boyligini oshiradi.
Quyidagi jadvalda boshlang‘ich sinf darslarida “ot” mavzusini o‘rgatishda
qo‘llaniladigan ko‘rgazmali vositalar, interfaol metodlar va ularning ta’siri
keltirilgan:
№ Ko‘rgazmali
vosita / Interfaol
metod Dars jarayonida
qo‘llanishi Ta’siri / foydasi
1 Predmetlar
rasmlari Predmetlarni aniqlash,
ko‘plik va birlik
shakllarini ajratish Vizual tushunishni
oshiradi, diqqatni
jamlaydi
2 Kartochkalar Gap tarkibida
predmetlarni ishlatish,
mavzuni amaliy mashqlar
bilan mustahkamlash Bilimlarni
mustahkamlaydi, mashq
qilish imkonini beradi
3 Plakatlar Predmetlar va shaxslarni
tasvirlash, mavzuni
ko‘rgazmali tushuntirish Vizual qabul qilishni
rivojlantiradi, darsni
qiziqarli qiladi
4 Model / o‘quv
materiallari Ob’ektlarni uch o‘lchamli
ko‘rsatish, mavzuni
amaliyotda qo‘llash Amaliy tushunchalarni
mustahkamlaydi,
diqqatni jalb qiladi

15Bilim shakllantirish jarayoni bir necha bosqichdan iborat bo‘lishi kerak.
Avvalo, o‘quvchilarga otning ta’rifini sodda va tushunarli shaklda berish
muhimdir. Masalan, “Ot — predmet, mavjudot yoki shaxsni nomlaydigan so‘z”
degan ta’rifni misollar bilan mustahkamlash samarali bo‘ladi. Shu bilan birga,
predmetlar, hayvonlar va shaxslarni rasmlar orqali ko‘rsatish o‘quvchilarning
mavzuni vizual tarzda qabul qilishiga yordam beradi.
O‘quvchilarda tushunchalarni shakllantirishning ikkinchi bosqichi —
mavzuni amaliy mashqlar orqali o‘rgatishdir. Misol uchun, predmetlarni
aniqlash, ularni birlik va ko‘plik shakllariga ajratish, egalik shakllarini
tushuntirish va gap tarkibida qo‘llash mashqlari o‘quvchilarning bilimini
mustahkamlaydi. Shu tarzda, o‘quvchilar mavzuni nazariy jihatdan
o‘rganibgina qolmay, amalda ham qo‘llash imkoniga ega bo‘ladi.
Shuningdek, o‘quvchilarda mavzuga oid tushunchalarni shakllantirishda
interfaol metodlar muhim ahamiyatga ega. O‘yinlar, rol o‘yinlari, savol-javob
mashqlari va mini-darslar orqali o‘quvchilar mavzuga faol jalb qilinadi.
Masalan, “Kim nima qilmoqda?” o‘yini orqali o‘quvchilar predmetni va uning
gap tarkibidagi vazifasini aniqlashni o‘rganadi.
Bilim va tushunchalarni shakllantirishda ko‘rgazmali vositalardan
foydalanish samarali hisoblanadi. Predmetlar rasmlari, kartochkalar, plakatlar
va multimedia vositalari mavzuni osonroq o‘zlashtirishga yordam beradi. Shu
bilan birga, vizual materiallar bolalarning diqqatini jalb qilib, mavzuga
qiziqishini oshiradi.
O‘quvchilarda ot mavzusiga oid tushunchalarni mustahkamlash uchun
takrorlash va mustahkamlash mashqlari zarur. Masalan, dars davomida bir
necha marta mavzuni takrorlash, uyga vazifa berish va o‘yinlar orqali mashq
qilish mavzuni o‘zlashtirishni yaxshilaydi. Shu bilan birga, takrorlash
o‘quvchilarda mavzu bo‘yicha ishonchni oshiradi.
Bilim shakllantirish jarayonida mavzuni hayotiy kontekstga bog‘lash ham
muhim hisoblanadi. O‘quvchilarga kundalik hayotdagi predmetlar va

17Ot mavzusini shakllantirishda o‘quvchilarga davriy nazorat metodlari
qo‘llaniladi. Kichik testlar, savol-javob mashqlari va amaliy topshiriqlar
yordamida o‘quvchilarning bilim darajasi aniqlanadi va keyingi darslar
rejalashtiriladi. Shu tariqa, bilimlar tizimli ravishda mustahkamlanadi.
O‘quvchilarda mavzuga oid tushunchalarni shakllantirishning yana bir usuli
— amaliy mashqlar orqali mustahkamlashdir. Masalan, predmetlar rasmlarini
ko‘rsatib, ularni aniqlash, ko‘plik va birlik shakllarini ajratish, gap tarkibida
ishlatish mashqlari o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlaydi.Shuningdek,
o‘quvchilarning mavzuni amaliyotda qo‘llashini rag‘batlantirish pedagogik
jihatdan samarali hisoblanadi. Masalan, hikoya tuzish, rol o‘yinlari va matnlarni
to‘ldirish orqali bolalar mavzuni mustahkamlashadi va so‘z boyligini oshiradi.
Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, mavzuni hayotiy misollar bilan
bog‘lash o‘quvchilarning tushunchalarini mustahkamlaydi. Masalan, predmetlar
va shaxslarni kundalik hayotdan tanlash orqali mavzu yanada tushunarli
bo‘ladi. Shu bilan birga, bu metod o‘quvchilarning diqqatini jamlashga va
mavzuga qiziqishini oshirishga xizmat qiladi.
O‘quvchilarda ot mavzusiga oid bilim va tushunchalarni shakllantirishda
takrorlash va mustahkamlashning davomiyligi muhimdir. Dars davomida
mavzuni bir necha marta takrorlash, uyga vazifa berish va interfaol mashqlar
orqali bilimlar puxta o‘zlashtiriladi. Shu tariqa, o‘quvchilar mavzuni
mustahkam egallaydi.
Bilim shakllantirish jarayoni o‘quvchilarda fikrlash va tahlil qilish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Masalan, predmetlarni solishtirish, ko‘plik va
birlik shakllarini aniqlash va gap tarkibida ishlatish orqali bolalar mavzuni
chuqur tushunadi va amaliyotda qo‘llay oladi.
O‘quvchilarda mavzuni o‘zlashtirish jarayonida individual yondashuv
muhimdir. Har bir o‘quvchining bilim darajasi va qobiliyatini hisobga olgan
holda, darsda turli metod va mashqlar qo‘llanadi. Shu tarzda, mavzu har bir
o‘quvchi tomonidan samarali o‘zlashtiriladi.

24predmetlarni aniqlash, ularni birlik va ko‘plik shakllariga ajratish, gap tarkibida
ishlatish mashqlari samarali bo‘ladi. Ko‘rgazmali mashqlar o‘quvchilarning
diqqatini jamlaydi va mavzuga qiziqish uyg‘otadi.
Kartochkalar yordamida o‘quvchilar predmetlarni guruhlash, ularni gap
tarkibida to‘g‘ri ishlatish va mavzuni amaliy mashqlar orqali mustahkamlash
imkoniga ega bo‘ladi. Shu tarzda, mavzu vizual, amaliy va interaktiv usullar
bilan birgalikda o‘rganiladi. Kartochkalar bolalarda mavzuni tizimli ravishda
tushunish, predmetlarni tasniflash va gap tarkibida to‘g‘ri ishlatish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Multimedia texnologiyalari ham mavzuni mustahkamlashda samarali vosita
hisoblanadi. Interaktiv doskalar, o‘quv dasturlari va onlayn platformalar
yordamida o‘quvchilar mavzuni amaliyotda ishlatadi va bilimlarni
mustahkamlaydi. Shu bilan birga, multimedia vositalari darsni qiziqarli qiladi,
o‘quvchilarning e’tiborini saqlashga yordam beradi va mavzuni amaliyotda
qo‘llash imkonini yaratadi.
Masalan, interaktiv doskada predmetlarni joylashtirish, guruhlash va gap
tuzish mashqlari bolalarda mavzuni mustahkamlashni ta’minlaydi. Shu tarzda,
o‘quvchilar mavzuni vizual va amaliy tarzda o‘rganadi, predmetlarni to‘g‘ri
ishlatadi va nutq madaniyatini rivojlantiradi. Multimedia vositalari
o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi va dars jarayonini yanada interaktiv qiladi.
Matn bilan ishlash mavzuni mustahkamlashning yana bir samarali usuli
hisoblanadi. O‘quvchilarga mavzuga oid matnlar berilib, ular predmetlarni
aniqlaydi, gap tarkibida ishlatadi va hikoya tuzadi. Masalan, “Maktabga
borayotgan o‘quvchilar” matni bo‘yicha o‘quvchilar predmetlarni ajratadi va
gap tarkibida to‘g‘ri ishlatadi. Shu tarzda, o‘quvchilar mavzuni nazariy va
amaliy jihatdan o‘zlashtiradi, nutq boyligi rivojlantiradi va mavzuga bo‘lgan
qiziqish oshadi.
Matn bilan ishlash o‘quvchilarda mustaqil fikrlashni rivojlantiradi, ularni
mavzuni tizimli ravishda o‘rganishga undaydi va mavzuga doir so‘z boyligini

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
“INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY AND
SCIENCE” INSTITUTI
“FILOLOGIYA VA TILLARNI O‘QITISH” KAFEDRASI
ONA TILI O‘QITISH METODIKASI
fanidan kurs ishi
Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda ‘Ot’ mavzusini o‘rgatish metodikasi
BAJARDI: ABDULLAYEVA MUBINABONU MUHSINJON QIZI
GURUH 22-BTK-07
ILMIY RAHBAR: f.f.n. D.SH.SHADIYEVA
Toshkent - 2025

21qo‘llanadi. Bu usullar o‘quvchilarning bilim darajasini oshirish, nutq
ko‘nikmalarini rivojlantirish va mavzuni amaliyotda qo‘llash imkonini beradi.
Mavzuni mustahkamlashning eng oddiy va samarali usullaridan biri —
takrorlash mashqlari. Dars davomida mavzuga oid bir nechta mashqlar beriladi,
ular orqali o‘quvchilar predmetlarni aniqlash, ko‘plik va birlik shakllarini
ajratish, egalik shakllarini tushunish ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Shu bilan
birga, takrorlash bolalarning mavzuga bo‘lgan e’tiborini oshiradi va bilimni
uzoq muddatli xotirada saqlashga yordam beradi.
Savol-javob usuli ham mavzuni mustahkamlashda samarali hisoblanadi.
O‘qituvchi o‘quvchilarga mavzuga oid savollar beradi va ular javob qaytaradi.
Masalan, “Bu nima?”, “Kim?”, “Nimalar?” kabi savollar o‘quvchilarni
predmetlarni aniqlashga, gap tarkibida qo‘llashga va mavzuni amaliyotda
ishlatishga rag‘batlantiradi.
Interfaol o‘yinlar mavzuni mustahkamlashning qiziqarli va samarali usuli
hisoblanadi. O‘quvchilar mavzuga faol jalb qilinadi, mavzu qiziqarli bo‘ladi va
bilimlar mustahkamlanadi. Masalan, “Kim nima qilmoqda?” o‘yini,
“Predmetlarni aniqlash” va “Hikoya davom ettirish” kabi o‘yinlar mavzuni
amaliyotda o‘zlashtirishga yordam beradi.
Rol o‘yinlari ham mavzuni mustahkamlashda keng qo‘llaniladi. O‘quvchilar
turli predmetlar yoki shaxslar rolini ijro etadi, shu orqali mavzuni mustahkam
o‘zlashtiradi. Masalan, bolalar “o‘quvchi”, “kitob”, “it” kabi predmetlarni
tasvirlab, gap tuzadi. Shu tarzda, mavzu amaliy va qiziqarli bo‘ladi.
Ko‘rgazmali mashqlar mavzuni mustahkamlash jarayonida muhim
ahamiyatga ega. Predmetlar rasmlari, kartochkalar va plakatlar yordamida
o‘quvchilar mavzuni vizual tarzda o‘rganadi. Masalan, rasmlar orqali
predmetlarni aniqlash, ularni birlik va ko‘plik shakllariga ajratish, gap tarkibida
ishlatish mashqlari samarali bo‘ladi.
Multimedia texnologiyalari ham mavzuni mustahkamlashda qo‘llaniladi.
Interaktiv doskalar, o‘quv dasturlari va onlayn platformalar yordamida

25oshiradi. Shu bilan birga, o‘quvchilar mavzu bilan bog‘liq so‘zlarni gap
tarkibida ishlatish orqali nutq madaniyatini mustahkamlaydi.
Shu tarzda, interfaol o‘yinlar, rol o‘yinlari, ko‘rgazmali mashqlar,
multimedia va matn bilan ishlash usullari birgalikda qo‘llanilganda,
o‘quvchilarda mavzuga bo‘lgan qiziqish oshadi, bilimlar mustahkamlanadi va
mavzuni amaliyotda to‘g‘ri qo‘llash ko‘nikmalari rivojlanadi. Dars jarayoni
interaktiv, qiziqarli va samarali bo‘ladi, o‘quvchilarning ona tili faniga bo‘lgan
qiziqishi ortadi va nutq madaniyati shakllanadi.
Integratsiyalashgan yondashuv mavzuni mustahkamlashda qo‘llaniladi. Ona
tili darsi bilan birga rasmlar chizish, musiqiy faoliyat va o‘yinlar mavzuni
qiziqarli qiladi. Shu tarzda, o‘quvchilar mavzuni nazariy va amaliy jihatdan
o‘zlashtiradi.
Individual yondashuv mavzuni mustahkamlashda muhimdir. Har bir
o‘quvchining bilim darajasi va qobiliyatini hisobga olgan holda, turli mashqlar
va topshiriqlar beriladi. Shu tariqa, mavzu har bir o‘quvchi tomonidan samarali
o‘zlashtiriladi.
Takrorlash va mustahkamlashning davomiyligi ham muhim ahamiyatga
ega. Dars davomida mavzuni bir necha marta takrorlash, uyga vazifa va
interfaol mashqlar orqali o‘quvchilar mavzuni puxta o‘zlashtiradi. Shu bilan
birga, mavzuga bo‘lgan qiziqish oshadi.
Baholash va tahlil metodlari mavzuni mustahkamlash jarayonida
qo‘llaniladi. Kichik testlar va mashqlar orqali o‘quvchilarning bilim darajasi
aniqlanadi, zaif tomonlar aniqlanadi va keyingi darslar rejalashtiriladi.
Amaliyotga yo‘naltirilgan mashqlar mavzuni mustahkamlashda samarali
hisoblanadi. Masalan, predmetlarni hayotiy misollar bilan ajratish, gap tarkibida
ishlatish va hikoya tuzish mashqlari o‘quvchilarning mavzuni amaliyotda
qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.

11mavzuni qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladi.Morfo-sintaktik xususiyatlar
bolalarda grammatika qoidalarini mustahkamlashga yordam beradi. Masalan,
otning son, aniqlik va egalik shakllarini mashq qilish bolalarda gap tuzilishini
oson tushunishga xizmat qiladi. Shu nuqtai nazardan, boshlang‘ich sinflarda
mavzuni amaliy mashqlar bilan o‘rgatish zarur.
Ot mavzusining amaliy ahamiyati shundaki, bolalar mavzuni o‘rganganida
o‘z fikrini aniq ifodalay oladi, so‘z boyligini oshiradi va nutq madaniyatini
rivojlantiradi. Masalan, “O‘quvchi maktabga boradi” gapida bolalar predmetni
aniqlay oladi va gapni grammatik jihatdan to‘g‘ri tuzadi. Shu sababli, ot
mavzusini puxta o‘rganish bolalarda nutqni boyitadi va tilni chuqur
o‘zlashtirishga yordam beradi.
Boshlang‘ich sinflarda ot mavzusini o‘rgatishda ko‘p turdagi mashqlar
ishlatiladi. Masalan, predmetlar rasmini ko‘rsatib, ular nomini aytish, ko‘plik va
birlik shaklini ajratish, egalik shakllarini o‘rganish. Shu tarzda, o‘quvchilar
mavzuni nafaqat nazariy, balki amaliyotda ham puxta o‘zlashtiradi.
Ot mavzusini o‘rgatishda interfaol metodlar muhim ahamiyatga ega.
Masalan, rol o‘yinlari, hikoya tuzish va mini-darslar orqali o‘quvchilar
mavzuga faol jalb qilinadi. Shu bilan birga, ko‘rgazmali materiallar va
multimedia vositalari mavzuni yanada qiziqarli va tushunarli qiladi.
Lingvistik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ot mavzusini o‘rgatish bolalarning
fikrlash, tahlil qilish va so‘z boyligini oshirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Shu sababli, boshlang‘ich sinflarda ot mavzusi ona tili fanining markaziy
mavzularidan biri hisoblanadi.
1.2. Boshlang ich sinflarda “Ot” mavzusini o rgatishning pedagogikʻ ʻ
asoslari
Boshlang‘ich sinflarda ona tili fanini o‘qitishning asosiy vazifasi
o‘quvchilarda til ko‘nikmalarini shakllantirish va nutq madaniyatini
rivojlantirishdir. “Ot” mavzusi esa bu jarayonda markaziy o‘rin tutadi, chunki

19Darslarda amaliy mashqlar va topshiriqlar mavzuni mustahkamlashga
xizmat qiladi. O‘quvchilar predmetlarni aniqlash, ko‘plik va birlik shakllarini
ajratish, egalik shakllarini tushunish orqali mavzuni nazariy va amaliy jihatdan
o‘zlashtiradi. Masalan, “Bu nima?” savoliga o‘quvchilar predmetlarni to‘g‘ri
nomlash orqali javob beradi.
Boshlang‘ich sinflarda ot mavzusini o‘rgatishda texnologik yondashuvlar
ham samarali hisoblanadi. Masalan, interaktiv doskalar, multimedia dasturlar va
onlayn o‘quv platformalari yordamida o‘quvchilar mavzuni amaliyotda qo‘llash
imkoniga ega bo‘ladi. Shu bilan birga, bu metodlar darsni qiziqarli va samarali
qiladi.Davriy nazorat va baholash metodlari dars jarayonini yanada tizimli
qiladi. Kichik testlar, savol-javoblar, mashqlar va uyga vazifa yordamida
o‘quvchilarning bilim darajasi aniqlanadi va keyingi darslar rejalashtiriladi. Shu
tariqa, mavzu tizimli ravishda o‘zlashtiriladi.Darslarda ot mavzusini o‘rgatishda
differensial yondashuv qo‘llanadi. Har bir o‘quvchining bilim darajasi va
qobiliyati turlicha bo‘lgani sababli, individual mashqlar va topshiriqlar berish
lozim. Masalan, ba’zi o‘quvchilar vizual materiallar orqali osonroq o‘rganadi,
boshqalari esa interfaol o‘yinlar orqali mavzuni yaxshi tushunadi.
Takrorlash va mustahkamlash metodlari mavzuni o‘quvchilarda mustahkam
o‘zlashtirishga yordam beradi. Dars davomida mavzuni bir necha marta
takrorlash, uyga vazifa va interfaol mashqlar orqali bilimlarni mustahkamlash
tavsiya etiladi. Shu bilan birga, takrorlash o‘quvchilarda mavzuga ishonchni
oshiradi.O‘quvchilarning motivatsiyasini oshirish pedagogik jihatdan
muhimdir. Mavzu qiziqarli va interfaol usullarda o‘rgatilganda, o‘quvchilar faol
ishtirok etadi va bilimlarni tezroq o‘zlashtiradi. Masalan, predmetlar rasmlari
bilan ishlash, hikoya tuzish, mini-o‘yinlar orqali mavzu qiziqarli bo‘ladi.
Darslarda mavzuni hayotiy kontekstga bog‘lash ham samarali usullardan
biridir. O‘quvchilarga kundalik hayotdagi predmetlar va hodisalarni misol qilib
ko‘rsatish mavzuni tushunarli qiladi. Masalan, “Maktabdagi bolalar kitob
o‘qiyapti” yoki “Uyda it o‘ynayapti” kabi misollar mavzuni amaliyotda qo‘llash

16hodisalarni misol qilib ko‘rsatish mavzuni yanada tushunarli qiladi. Masalan,
“O‘quvchi maktabga boradi”, “Kitob stol ustida turibdi” kabi jumlalar
o‘quvchilarning mavzuni amaliyotda qo‘llashiga yordam beradi.Shuningdek,
o‘quvchilarda tushunchalarni shakllantirishda differensial yondashuv
qo‘llaniladi. Har bir o‘quvchining bilim darajasi va nutq ko‘nikmalari turlicha
bo‘lgani sababli, darsda individual mashqlar va topshiriqlar berish tavsiya
etiladi. Shu tariqa, o‘quvchilar mavzuni o‘z sur’atida o‘rganadi va bilimlari
mustahkamlanadi.
Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, mavzuni amaliy mashqlar bilan
mustahkamlash o‘quvchilarda fikrlash va tahlil qilish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Masalan, predmetlarni solishtirish, ko‘plik va birlik shakllarini
ajratish, gap tarkibida qo‘llash orqali bolalar mavzuni chuqur tushunadi va
amaliyotda qo‘llay oladi. 4
Bilim va tushunchalarni shakllantirishda o‘quvchilarning nutqini
rivojlantirishga e’tibor qaratish zarur. Ot mavzusini o‘rgangan bolalar fikrini
tartib bilan ifodalay oladi, hikoya va matn tuzishda mavzuni amaliyotda
qo‘llaydi. Shu bilan birga, ular grammatika qoidalarini puxta o‘zlashtiradi va
so‘z boyligini oshiradi.
O‘quvchilarda mavzuni o‘zlashtirish darajasini oshirish uchun
integratsiyalashgan yondashuv tavsiya etiladi. Ona tili darsi bilan birga rasmlar
chizish, o‘yinlar, musiqiy faoliyat va ijodiy ishlar orqali mavzu qiziqarli va esda
qolarli bo‘ladi. Shu tarzda, mavzu nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham
o‘rganiladi.Shuningdek, bilim shakllantirish jarayonida motivatsiya yaratish
muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilar mavzuga qiziqqanida, ular faol o‘rganadi
va mavzuni tezroq o‘zlashtiradi. Shu sababli, dars jarayonida qiziqarli
mashqlar, interfaol o‘yinlar va savol-javoblar orqali ularning diqqatini jalb
qilish tavsiya etiladi.
4
Sodiqova D.S. Matematika fanini o‘qitishda interfaol metodlardan foydalanish. – Toshkent:
Fan, 2019. – 125 b.

12ot gap tarkibida predmet va shaxslarni ifodalash orqali nutqning asosiy
bo‘g‘inini tashkil etadi. Shu bois, ot mavzusini o‘rgatish pedagogik jihatdan
puxta asoslangan bo‘lishi lozim.
Pedagogik asoslarning birinchi jihati — o‘quvchilarning yosh psixologiyasi
va rivojlanish xususiyatlarini hisobga olishdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
abstrakt tushunchalarni to‘liq anglab yeta olmaydi, shuning uchun mavzuni
sodda, aniq va amaliy misollar bilan o‘rgatish zarur. Masalan, predmetlarning
rasmlari va kundalik hayotdagi predmetlar orqali otni tushuntirish mavzuni
osonlashtiradi.
O‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlash pedagogik tamoyillaridan
biridir. Mavzuni faqat nazariy tarzda o‘rgatish yetarli emas. Interfaol metodlar,
o‘yinlar, savol-javoblar va mini-topshiriqlar orqali o‘quvchilar mavzuga faol
jalb qilinadi. Shu tariqa, ular mavzuni mustahkamlash bilan birga nutq
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.Shuningdek, boshlang‘ich sinflarda mavzuni
o‘rgatishda bosqichma-bosqich yondashuv muhim hisoblanadi. Avvalo,
o‘quvchilarga otning oddiy ta’rifini berish, keyin esa uni gap tarkibida qanday
ishlatilishini ko‘rsatish lozim. Misol uchun, “kitob” so‘zi predmetni ifodalasa,
“O‘quvchi kitob o‘qiydi” gapida o‘quvchi otning subyekt sifatida ishlatilishini
tushuntirish mumkin.
Pedagogik asoslarning yana biri — differensial yondashuv. Har bir
o‘quvchining bilim darajasi, nutq ko‘nikmalari va qiziqishlari turlicha bo‘ladi.
Shu sababli, mavzuni o‘rgatishda individual ish usullarini qo‘llash muhimdir.
Masalan, ba’zi o‘quvchilar vizual materiallar orqali yaxshi o‘zlashtirsa,
boshqalari interfaol mashqlar orqali mavzuni yaxshiroq tushunadi.
Ot mavzusini o‘rgatishda amaliy mashqlar va topshiriqlar pedagogik
ahamiyatga ega. O‘quvchilar predmetlarni aniqlash, ko‘plik va birlik shakllarini
ajratish, egalik shakllarini tushunish orqali mavzuni mustahkamlashadi. Shu
bilan birga, hikoya tuzish, rol o‘yinlari va matnni to‘ldirish mashqlari mavzuni
qiziqarli va esda qolarli qiladi.

8to‘g‘ri anglash, ularning grammatik va nutqiy ko‘nikmalarini shakllantirishda
asosiy vazifa hisoblanadi.
Otning lingvistik xususiyatlarini o‘rganish nafaqat grammatika, balki
semantika va sintaksis jihatidan ham muhimdir. Morfologik nuqtai nazardan,
o‘zbek tilida otlar son, aniqlik va egalik jihatlarida o‘zgaradi. Masalan, “kitob”
so‘zi birlikni bildirsa, “kitoblar” ko‘plikni ifodalaydi. Shu bilan birga, otlar jins
bo‘yicha ham farqlanishi mumkin: “o‘qituvchi” va “o‘qituvchining” misollarida
aniqlik va egalik shakllari ko‘rsatiladi. Boshlang‘ich sinflarda bu tushunchalarni
oddiy misollar orqali o‘rgatish o‘quvchilarga mavzuni tez va oson o‘zlashtirish
imkonini beradi.
Otning gap tuzilishidagi vazifasi ham muhimdir. Odatda ot gapning
subyekti yoki predmeti sifatida ishlatiladi. Masalan, “O‘qituvchi dars beradi”
gapida “o‘qituvchi” so‘zi subyekt rolini bajaradi, “dars” esa predmetsifatida
ishlatiladi. Shu nuqtai nazardan, otni o‘rgatishda o‘quvchilarga gap tuzilishini
ham tushuntirish zarur. Gap tarkibidagi o‘rin almashish, so‘zning boshqa
so‘zlar bilan bog‘lanishi va sintaksis jihatidan vazifasi mavzuni chuqur
o‘zlashtirishga yordam beradi.
Semantik nuqtai nazardan, har bir otning o‘z ma’nosi va funksiyasi mavjud.
Masalan, “uy” so‘zi joyni bildiradi, “kitob” bilimni ifodalaydi. Shu sababli, otni
o‘rgatishda kontekst va mavzu bo‘yicha misollar kiritish muhimdir.
O‘quvchilarga predmetlarni turli kontekstlarda nomlash orqali mavzuni yanada
tushunarli qilish mumkin.
Ot mavzusi boshlang‘ich sinflarda nafaqat grammatik jihatdan, balki nutqiy
faoliyat jihatidan ham ahamiyatga ega. O‘quvchilar otni to‘g‘ri ishlatishni
o‘rganganida, ular fikrini aniq ifodalay oladi, hikoya va matn yaratishda
mavzuni to‘liq tushunadi. Shu bois, ot mavzusini puxta o‘rganish bolalarda
nutqni boyitadi va tilni chuqur o‘zlashtirishga yordam beradi.
Lingvistik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ot boshqa so‘z turkumlaridan farq
qiladi. U fe’l, sifat yoki ravishdan farqli o‘laroq predmet yoki mavjudotni

9bevosita nomlaydi. Shu sababli, otni o‘rganish bolalarda tahlil va solishtirish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘quvchilarga turli so‘z turkumlarini solishtirish
orqali otning o‘ziga xosligini ko‘rsatish samarali bo‘ladi.
Boshlang‘ich sinflarda ot mavzusini o‘rgatishda ko‘rgazmali va amaliy
mashqlar muhim ahamiyatga ega. Masalan, predmetlarning rasmlari bilan
mashqlar qilish, o‘quvchilarga otning turli shakllarini ko‘rsatish, interfaol
o‘yinlar orqali mavzuni mustahkamlash tavsiya etiladi. Shu bilan birga,
o‘quvchilarning mavzuga qiziqishini oshirish uchun savol-javob, hikoya tuzish
va mini-darslar o‘tkazish samarali hisoblanadi.
Otning morfologik xususiyatlari bolalarda grammatik ongni rivojlantiradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari son, aniqlik va egalik shakllarini o‘rganib, gap
tarkibida so‘zlarni to‘g‘ri qo‘llashni o‘rganadilar. Misol uchun, “uy” — birlik,
“uylar” — ko‘plik, “uyning” — egalik shakli. Shu tariqa, mavzuni amaliy
mashqlar bilan mustahkamlash tilni chuqur o‘zlashtirishga xizmat qiladi.
Ot mavzusi, shuningdek, nutqni rivojlantirishga xizmat qiladi. Bolalar
mavzuni o‘rganganida, ular predmetlarni va shaxslarni aniq ifodalay oladi,
fikrlarini tartib bilan bayon qiladi, yozma va og‘zaki nutqda so‘z boyligini
oshiradi. Shu bois, ot mavzusi boshlang‘ich sinflarda ona tili fanining markaziy
mavzularidan biridir. 3
Semantik jihatdan ot mavzusi o‘quvchilarda predmetlarni, mavjudotlarni va
hodisalarni aniqlashga yordam beradi. Masalan, “maktab”, “o‘qituvchi”,
“daraxt” so‘zlari har biri o‘z ma’nosiga ega bo‘lib, bolalarga predmet va
mavjudotlarni farqlashni o‘rgatadi. Shu bilan birga, otning ko‘plik, aniqlik va
egalik shakllari semantik tushunchalarni yanada chuqurlashtiradi.
Otning sintaktik xususiyatlari ham muhimdir. U gapning subyekti yoki
predmeti sifatida ishlatiladi, fe’l bilan bog‘lanadi va gap ma’nosini to‘liq
ifodalaydi. Masalan, “O‘quvchi kitob o‘qiydi” gapida “o‘quvchi” — subyekt,
3
Nurmatova M.N. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida miqdoriy tushunchalarni shakllantirish. –
Toshkent: Ilm ziyo, 2018. – 132 b.

32www.pedagog.uz
https://uzedu.uz
https://president.uz
https://kitob.uz
https://eduportal.uz
https://school-edu.uz

13Boshlang‘ich sinflarda mavzuni o‘rgatishda ko‘rgazmali vositalardan
foydalanish pedagogik jihatdan samarali hisoblanadi. Masalan, predmetlarning
rasmlari, kartochkalar, plakatlar va multimedia vositalari mavzuni
o‘quvchilarga tushunarli qiladi. Shu tariqa, o‘quvchilar mavzuni tezroq
o‘zlashtiradi va nutq ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Pedagogik asoslardan biri — takrorlash va mustahkamlash tamoyili.
O‘quvchilar mavzuni bir necha marta takrorlaganida, ularning bilimlari
mustahkamlanadi. Masalan, dars davomida mavzuga oid mashqlar, uyga vazifa
va interfaol o‘yinlar orqali ot mavzusini takrorlash samarali bo‘ladi.
O‘quvchilarning nutqini rivojlantirish pedagogik asosning muhim jihati
hisoblanadi. Ot mavzusini o‘rgatish orqali bolalar fikrini aniq ifodalay oladi,
so‘z boyligini oshiradi va grammatika qoidalarini puxta o‘zlashtiradi. Shu bilan
birga, ular hikoya, insho va matn tuzishda mavzuni amaliyotda qo‘llash
imkoniga ega bo‘ladi.
Boshlang‘ich sinflarda mavzuni o‘rgatishda integratsiyalashgan yondashuv
samarali hisoblanadi. Masalan, ot mavzusini o‘rgatishda ona tili bilan birga
ijodiy ishlar, rasmlar chizish, o‘yinlar va musiqiy faoliyatlarni qo‘llash
o‘quvchilarning diqqatini jamlashga yordam beradi. Shu tarzda, mavzu nafaqat
nazariy, balki amaliy jihatdan ham o‘zlashtiriladi.
Pedagogik asoslardan yana biri — motivatsiya yaratish. O‘quvchilar
mavzuga qiziqqanida, ular faol o‘rganadi va bilimlarni tezroq o‘zlashtiradi. Shu
sababli, mavzuni dars jarayonida qiziqarli qilish, o‘yinlar va topshiriqlar orqali
ularning diqqatini jalb qilish muhimdir.
Boshlang‘ich sinflarda ot mavzusini o‘rgatishda davriy nazorat metodlarini
qo‘llash ham pedagogik jihatdan samarali hisoblanadi. Masalan, kichik testlar,
savol-javoblar va mashqlar orqali o‘quvchilarning bilim darajasi tekshiriladi va
natijalar asosida darsning keyingi bosqichi rejalashtiriladi.
Ot mavzusini o‘rgatishning pedagogik asoslaridan biri — mavzuni hayotiy
kontekstga bog‘lash. O‘quvchilarga kundalik hayotdagi predmetlar va

30mavzuni o‘rgatishda metodik yondashuvlarning ahamiyatini anglab yetdim va
amaliyotda qo‘llash tavsiyalarini ishlab chiqdim. Shu bilan men o‘zim uchun
dars jarayonida samarali metodlardan foydalanish va o‘quvchilarning nutq
madaniyatini rivojlantirish bo‘yicha muhim xulosalarga keldim.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
Prezident farmonlari va qarorlari ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29-
apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6-
noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11-
maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan
yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli
Qarori.
Ilmiy adabiyotlar
1) Mahmudov Nodirbek, G‘ulomov Abdurahmon. “Ona tili o‘qitish
metodikasi.” – Toshkent: O‘qituvchi, 2018. – B. 12–45.
2) Qodirova Mohira, Yuldasheva Malika. “Boshlang‘ich ta’limda o‘qitish
metodikasi.” – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. – B. 23–67.
3) Xudoyberganova Dildora. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini
rivojlantirishda innovatsion metodlar.” – Toshkent: Ilm ziyo, 2020. – B. 15–
50.

4Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi “Ot” mavzusi
boshlang‘ich sinflarda o‘qitish metodikasi bo‘yicha pedagogika va lingvistika
sohalarida keng o‘rganilgan. O‘zbek va xorijiy tadqiqotlarda otni o‘rgatishning
nazariy asoslari, darslarda qo‘llaniladigan interfaol va ko‘rgazmali metodlar,
shuningdek, o‘quvchilarning til ko‘nikmalarini rivojlantirish usullari tahlil
qilingan. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, mavzu boshlang‘ich bosqichda puxta
o‘zlashtirilsa, o‘quvchilarning nutqi va so‘z boyligi sezilarli darajada oshadi.
S hu bilan birga, amaliyotga tatbiq etilgan innovatsion metodlar, elektron
dars ishlanmalari va multimedia vositalaridan foydalanishning samaradorligi
to‘liq tahlil qilinmagan.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ko‘pincha mavzuni an’anaviy usullarda
o‘rgatadi, bu esa ba’zi hollarda o‘quvchilarning mavzuni chuqur
o‘zlashtirishiga to‘sqinlik qiladi. Shu sababli, mavzuga oid yangi metodik
yondashuvlarni ishlab chiqish va amaliyotda qo‘llash dolzarb hisoblanadi.
Bundan tashqari, o‘quvchilarning mavzuni o‘zlashtirish darajasi va bilimlarni
mustahkamlash usullari bo‘yicha yetarlicha ilmiy ma’lumotlar mavjud emas.
Shu sababli, ushbu kurs ishida “Ot” mavzusini o‘rgatishning nazariy va amaliy
jihatlarini keng qamrab olish va samarali metodik tavsiyalar ishlab chiqish
maqsadga muvofiqdir. Tadqiqot natijalari o‘qituvchilar uchun amaliy qo‘llanma
bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Nazariy ahamiyati
shundaki, kurs ishida boshlang‘ich sinflarda “Ot” mavzusini o‘rgatishning
nazariy asoslari, lingvistik va pedagogik jihatlari tizimli tarzda o‘rganiladi. Bu
mavzu tilshunoslik va pedagogika fanlari doirasida boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari nutqini rivojlantirish, til ko‘nikmalarini shakllantirish va
grammatika qoidalarini o‘zlashtirish masalalarini tadqiq qilishga imkon
yaratadi. Tadqiqot mavzusi o‘quvchilarda ot tushunchasini chuqur o‘zlashtirish
jarayonini nazariy jihatdan asoslashga xizmat qiladi.

7I BOB. Boshlang ich sinflarda “Ot” mavzusini o rgatishning nazariyʻ ʻ
asoslari
1.1. “Ot” tushunchasi va uning lingvistik xususiyatlari
Til inson faoliyatining eng muhim vositalaridan biri bo‘lib, u orqali odam
fikrini ifodalaydi, tajriba va bilimlarni boshqalarga yetkazadi. Til tarkibida so‘z
turkumlari alohida o‘rin tutadi va ularning har biri nutq jarayonida o‘ziga xos
funksiyani bajaradi. Shu nuqtai nazardan, boshlang‘ich sinflarda ona tili fanini
o‘qitishning asosiy maqsadi bolalarda nutq madaniyati va til ko‘nikmalarini
shakllantirish hisoblanadi. So‘z turkumlari ichida “ot” eng asosiy va markaziy
so‘z turkumlaridan biri sifatida ajralib turadi. 2
Til inson faoliyatining eng muhim vositalaridan biri bo‘lib, u orqali odam
fikrini ifodalaydi, tajriba va bilimlarni boshqalarga yetkazadi. Til tarkibida so‘z
turkumlari alohida o‘rin tutadi va ularning har biri nutq jarayonida o‘ziga xos
funksiyani bajaradi. Shu nuqtai nazardan, boshlang‘ich sinflarda ona tili fanini
o‘qitishning asosiy maqsadi bolalarda nutq madaniyati va til ko‘nikmalarini
shakllantirish hisoblanadi. So‘z turkumlari ichida “ot” eng asosiy va markaziy
so‘z turkumlaridan biri sifatida ajralib turadi.
Ot tushunchasi lingvistika fanida ko‘plab tadqiqotchilar tomonidan turlicha
ta’riflangan. Eng keng qabul qilingan ta’rifga ko‘ra, ot — predmet, mavjudot,
shaxs yoki hodisani nomlaydigan so‘z turkumi hisoblanadi. U gap tarkibida
predmet yoki subyekt vazifasini bajaradi va nutqda predmetni aniqlashda
muhim rol o‘ynaydi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun ot tushunchasini
2
Karimova D.S. O‘quvchilarning nutq madaniyatini shakllantirishda axborot
texnologiyalarining o‘rni. – Toshkent: “Ilm ziyo”, 2019.

29mavzuni amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalari rivojlanadi. Shu tarzda,
o‘quvchilarning nutq madaniyati oshadi va ona tili faniga qiziqishi ortadi.
Xulosa
Men o‘zimning kurs ishimiz davomida boshlang‘ich sinflarda “Ot”
mavzusini o‘rgatishning nazariy va amaliy jihatlarini chuqur tahlil qildim. Ish
davomida men mavzuning lingvistik xususiyatlarini, o‘quvchilarda bilim va
tushunchalarni shakllantirishning pedagogik asoslarini o‘rganib chiqdim. Shu
bilan birga, men darslarda qo‘llaniladigan samarali metodlar va
texnologiyalarni tahlil qildim, jumladan savol-javob, interfaol o‘yinlar, rol
o‘yinlari, ko‘rgazmali mashqlar, multimedia va matn bilan ishlash usullarining
afzalliklarini yoritdim.
Men aniqladimki, interfaol va ko‘rgazmali metodlar o‘quvchilarda mavzuga
qiziqish uyg‘otadi, bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi va nutq
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, rol o‘yinlari va matn bilan ishlash
usullari mavzuni amaliyotda qo‘llash imkonini yaratadi, o‘quvchilarning ijodiy
fikrlashini va muloqot ko‘nikmalarini oshiradi. Men shuni ham ko‘rdimki,
mavzuni mustahkamlash jarayonida usullarni birgalikda qo‘llash darsning
samaradorligini oshiradi va o‘quvchilarning ona tiliga bo‘lgan qiziqishini
kuchaytiradi.
Shu asosda men xulosa qilamanki, boshlang‘ich sinflarda “Ot” mavzusini
o‘rgatish metodikasi nafaqat mavzuni nazariy o‘rganish, balki uni amaliyotda
qo‘llash ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Men bu ish orqali

Boshlang‘ich sinflarda ‘Ot’ mavzusini o‘rgatish metodikasi

Купить