Butunjahon intelektual mulk tashkiloti (BIMT) - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	82.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Shavkat

Дата регистрации 04 Апрель 2024

89 Продаж

Butunjahon intelektual mulk tashkiloti (BIMT)

Купить

O‘Z BEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
RENESSANS TA’LIM UNIVERSITETI
FILALOGIYA VA TARIX FAKULTETI
“Ijtimoiy Siyosiy fanlar kafedrasi”
Xalqaro Munosabatlar ta’limi yo‘nalishi
2-kurs 53-S-23-guruh talabasi
Asrorxo‘jayev Saidafzalxon Saidakbarovichning
tayyorlagan
KURS ISHI
Mavzu: Butunjahon intelektual mulk tashkiloti (BIMT)
Tayyorladi: 60310800- Xalqaro Munosabatlar
Ta’lim yo’nalishi 2-kurs 53-S-23-guruh talabasi
Asrorxo jayev Saidafzalxon Saidakbarovichʻ
Qabul qildi: Ijtimoiy Siyosiy fanlar kafedrasi o’qituvchisi Y.F.N
dots,_______________________________________
Toshkent-2025

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I-BOB. BIMTNING TASHKIL TOPISHI VA ASOSIY MAQSADLARI
1.1. BIMTning tashkil topish tarixi va huquqiy asoslari………………………… 5
1.2. BIMTning asosiy maqsadlari va
vazifalari………………………………….. 9
1.3. Tashkilotning tuzilmasi va boshqaruv
organlari …………………………….. 11
II-BOB. BIMTNING FAOLIYATI VA SO'NGGI YUTUQLARI
2.1. Xalqaro intellektual mulk tizimlari va
xizmatlari ……………………………. 13
2.2. Ta ’ lim va salohiyatni oshirish
dasturlari …………………………………….. 21
2.3. So‘nggi xalqaro tashabbuslar va
kelishuvlar………………………………… 24
XULOSA……………………………………………………………………….. 28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 30
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Butunjahon intellektual mulk tashkiloti (BIMT)
zamonaviy global iqtisodiyotda innovatsiyalarni rag‘batlantirish, yaratuvchanlikni
qo‘llab-quvvatlash va intellektual mulk huquqlarini himoya qilishda muhim rol
o‘ynaydi. Bugungi kunda raqamli texnologiyalar, sun’iy intellekt, biotexnologiya
va madaniy meros kabi sohalarda intellektual mulkning ahamiyati yanada ortib
bormoqda. BIMT ushbu sohalarda xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, huquqiy
me’yorlarni takomillashtirish va innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlash orqali
global taraqqiyotga hissa qo‘shmoqda. So‘nggi yillarda BIMT tomonidan qabul
qilingan yangi xalqaro shartnomalar tashkilotning dolzarbligini yanada oshirdi.
2024-yil 24-mayda BIMT a’zolari tomonidan “Intellektual mulk, genetik resurslar
va ular bilan bog‘liq an’anaviy bilimlar to‘g‘risida”gi yangi xalqaro shartnoma
qabul qilindi. Ushbu shartnoma patent arizachilaridan genetik resurslar va
an’anaviy bilimlarning manbasini ko‘rsatishni talab qiladi, bu esa mahalliy va tub
jamoalarning huquqlarini himoya qilishda muhim qadam hisoblanadi. 2024-yil 22-
noyabrda BIMT tomonidan “Riyod sanoat dizayni huquqi shartnomasi” (Design
Law Treaty) qabul qilindi. Ushbu shartnoma sanoat dizaynlarini ro‘yxatdan
o‘tkazish jarayonlarini soddalashtirish va harmonizatsiya qilish orqali dizaynerlar
uchun xalqaro himoyani osonlashtirishni maqsad qiladi.
O‘zbekiston ham BIMT bilan hamkorlikni kengaytirib, 2024-yil 10-oktabrda
Gaaga kelishuvi doirasida 1999-yilgi Jeneva aktiga qo‘shildi. Bu orqali
O‘zbekiston dizaynerlari va kompaniyalari xalqaro darajada sanoat dizaynlarini
himoya qilish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Bundan tashqari, BIMT va O‘zbekiston
IT Parki o‘rtasida hamkorlik aloqalari yo‘lga qo‘yilib, intellektual mulk sohasida
salohiyatni oshirish va innovatsion loyihalarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha
3

qo‘shma dasturlar amalga oshirilmoqda. BIMTning faoliyati nafaqat global
miqyosda, balki O‘zbekiston kabi rivojlanayotgan davlatlar uchun ham dolzarb
ahamiyat kasb etadi. Uning intellektual mulkni himoya qilishdagi roli, yangi
shartnomalar va tashabbuslari, shuningdek, O‘zbekiston bilan hamkorlikdagi
faoliyati ushbu mavzuni o‘rganishni zarur va aktual qiladi.
Kurs ishining maqsadi. Butunjahon intellektual mulk tashkiloti
(BIMT)ning tashkil etilishi, huquqiy asoslari, asosiy maqsadlari va funksiyalarini
chuqur o‘rganish, shuningdek, uning xalqaro miqyosdagi intellektual mulkni
himoya qilishdagi o‘rni va ahamiyatini tahlil qilishdan iborat.
Kurs ishining vazifalari:
 BIMTning tuzilmasi va asosiy funksiyalarini o‘rganish.
 Xalqaro intellektual mulk shartnomalarini tahlil qilish.
 BIMT va O‘zbekiston o‘rtasidagi hamkorlikni o‘rganish.
 So‘nggi islohotlar va tashabbuslarning mazmunini ochib berish.
 Intellektual mulkning global ahamiyatini yoritish.
Kurs ishining predmeti. Butunjahon intellektual mulk tashkilotining
(BIMT) xalqaro miqyosdagi faoliyati va uning intellektual mulk sohasidagi
huquqiy munosabatlardagi o‘rni.
Kurs ishining obyekti. Xalqaro intellektual mulk tizimi va unda
Butunjahon intellektual mulk tashkilotining (BIMT) tutgan o‘rni.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
4

I-BOB. BIMTNING TASHKIL TOPISHI VA ASOSIY MAQSADLARI
1.1. BIMTning tashkil topish tarixi va huquqiy asoslari
Butunjahon intellektual mulk tashkiloti (BIMT)ning tashkil topishi
intellektual mulkni xalqaro miqyosda himoya qilishga bo‘lgan ehtiyojdan kelib
chiqqan. Ushbu tashkilotning ildizlari 19-asr oxiriga borib taqaladi. Intellektual
mulkni xalqaro miqyosda himoya qilish zarurati 19-asr oxirida sezila boshladi. Bu
ehtiyoj sanoat inqilobi, texnologik taraqqiyot va madaniy almashinuvning
kuchayishi bilan bog‘liq edi. Natijada, ikki muhim xalqaro konvensiya — Parij va
Bern konvensiyalari — qabul qilindi.
Parij konvensiyasi 1883-yil 20-martda qabul qilindi va sanoat mulkini —
patentlar, tovar belgilar, sanoat dizaynlari, xizmat ko‘rsatish belgilar, savdo
nomlari, geografik ko‘rsatkichlar va nohaq raqobatga qarshi kurashni — xalqaro
darajada himoya qilishni maqsad qildi. Bu konvensiya sanoat mulkini himoya
qilish bo‘yicha birinchi xalqaro hujjat hisoblanadi. Konvensiya "milliy muomala"
prinsipini joriy qildi, ya'ni har bir a'zo davlat boshqa a'zo davlatlar fuqarolariga o‘z
fuqarolariga taqdim etilgan intellektual mulk huquqlari bilan teng huquqlarni
taqdim etishi kerak. Shuningdek, "prioritet huquqi" prinsipi ham joriy etildi, bu esa
bir davlatda berilgan ariza asosida boshqa davlatlarda ham ariza topshirish
imkoniyatini yaratdi. Parij konvensiyasi bir necha bor qayta ko‘rib chiqildi va
hozirgi kunda 179 ta davlat a'zo hisoblanadi.
Bern konvensiyasi 1886-yil 9-sentabrda Shveytsariyaning Bern shahrida
qabul qilindi. U adabiy va badiiy asarlarni — kitoblar, musiqiy asarlar, rasmlar,
filmlar va boshqa ijodiy ishlanmalarni — xalqaro miqyosda himoya qilishni
nazarda tutadi. Konvensiya mualliflik huquqlarini himoya qilish bo‘yicha birinchi
xalqaro kelishuvdir. Bern konvensiyasi uchta asosiy prinsipga asoslanadi: "milliy
muomala", ya'ni har bir a'zo davlat boshqa a'zo davlatlar mualliflariga o‘z
5

fuqarolariga taqdim etilgan huquqlarni taqdim etishi; "avtomatik himoya", ya'ni
asar yaratilgan zahoti himoya qilinadi, ro‘yxatdan o‘tkazish talab etilmaydi; va
"mustaqil himoya", ya'ni asar boshqa davlatda himoya qilinmasa ham, a'zo
davlatda himoya qilinadi. Bern konvensiyasi bir necha bor qayta ko‘rib chiqildi va
hozirgi kunda 181 ta davlat a'zo hisoblanadi. Parij va Bern konvensiyalari
intellektual mulkni xalqaro miqyosda himoya qilishning asosiy poydevorini
yaratdi. Ular orqali mualliflar va ixtirochilar o‘z asarlarini va ixtirolarini boshqa
davlatlarda ham himoya qilish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Bu konvensiyalar
zamonaviy intellektual mulk tizimining shakllanishida muhim rol o‘ynadi va
hozirgi kunda ham o‘z dolzarbligini saqlab qolmoqda.
Xalqaro intellektual mulk tizimining shakllanishi uzoq tarixiy jarayonlar
bilan bog‘liq bo‘lib, bu tizimning asosiy poydevori sifatida Parij (1883) va Bern
(1886) konvensiyalari xizmat qilgan. Bu konvensiyalar xalqaro miqyosda sanoat
mulki (patent, tovar belgisi va dizaynlar) hamda mualliflik huquqlarini himoya
qilishga qaratilgan eng dastlabki huquqiy asoslar bo‘lib xizmat qildi. Ushbu
konvensiyalarning ijrosini tashkil qilish va muvofiqlashtirish maqsadida 1893-
yilda Shveysariya hukumati tashabbusi bilan "Bureaux Internationaux Réunis pour
la Protection de la Propriété Intellectuelle" (ya’ni, Intellektual Mulkni Himoya
Qilish Bo‘yicha Birlashgan Xalqaro Byurolar — BIRPI) tashkil etildi. BIRPI
markazi Jenevada joylashgan bo‘lib, u Parij va Bern konvensiyalarining ijrosini
ta’minlash, ularga a’zo davlatlar o‘rtasida muvofiqlashtirish ishlarini olib borish,
huquqiy normativ asoslarni ishlab chiqish hamda konferensiyalar tashkil qilish
kabi funksiyalarni bajargan. Bu tashkilot XX asr davomida xalqaro miqyosda
intellektual mulkni boshqarishda muhim o‘rin egalladi.
Ammo 1960-yillarga kelib, intellektual mulk sohasi yanada kengayib, yangi
texnologiyalar va global iqtisodiy integratsiyalashuv tufayli bu boradagi xalqaro
hamkorlikni kuchaytirish ehtiyoji tug‘ildi. Shu sababli 1967-yil 14-iyulda
Shvetsiyaning Stokgolm shahrida maxsus diplomatik konferensiya chaqirildi.
Unda "Butunjahon Intellektual Mulk Tashkilotini tashkil etish to‘g‘risida"gi
6

konvensiya imzolandi. Bu hujjat asosida Butunjahon Intellektual Mulk Tashkiloti
— BIMT (World Intellectual Property Organization, WIPO) tashkil etildi. Ushbu
konvensiya 1970-yil 26-aprelda kuchga kirdi va BIRPIning barcha funksiyalari
BIMTga o‘tkazildi. Shunday qilib, BIMT BIRPIning bevosita vorisi sifatida
intellektual mulk sohasida xalqaro boshqaruv organi sifatida shakllandi. 1974-yilda
esa BIMT rasmiy ravishda Birlashgan Millatlar Tashkilotining ixtisoslashgan
agentligi sifatida e’tirof etildi. Bu esa tashkilot faoliyatining xalqaro nufuzini
yanada oshirdi va uning global darajadagi roli mustahkamlandi. Bugungi kunda
BIMT intellektual mulkni xalqaro miqyosda tartibga soluvchi eng yirik va nufuzli
tashkilot bo‘lib, 190 dan ortiq davlat a’zoligiga ega. Tashkilot nafaqat mavjud
konvensiyalarni nazorat qiladi, balki yangi xalqaro bitimlar ishlab chiqadi, texnik
yordam ko‘rsatadi, treninglar tashkil qiladi va intellektual mulk bo‘yicha statistik
ma’lumotlar bazasini yuritadi.
Butunjahon Intellektual Mulk Tashkiloti (BIMT)ning xalqaro maydondagi
nufuzini oshirishda va uning huquqiy maqomini mustahkamlashda 1974-yil muhim
tarixiy burilish nuqtasi bo‘ldi. Aynan shu yili BIMT rasmiy ravishda Birlashgan
Millatlar Tashkilotining (BMT) ixtisoslashgan agentligi sifatida e’tirof etildi. Bu
maqom unga xalqaro huquqiy tizimda keng doiradagi vakolatlar va ko‘p
tomonlama hamkorlik imkoniyatlarini yaratdi. BIMTning BMT bilan aloqalari ikki
asosiy yo‘nalishda namoyon bo‘ladi: birinchisi – tashkiliy-huquqiy integratsiya;
ikkinchisi – amaliy hamkorlik faoliyati. Tashkiliy jihatdan BIMT BMT tizimidagi
boshqa ixtisoslashgan tashkilotlar qatorida o‘z faoliyatini BMT Ustaviga muvofiq
olib boradi. U BMT Bosh Assambleyasiga yillik hisobotlar taqdim etadi va uning
turli qo‘mitalari bilan hamkorlikda intellektual mulk sohasida siyosat ishlab
chiqadi.
BIMTning BMT bilan integratsiyalashuvi intellektual mulkni global
darajada tan olish, uni himoya qilish va rivojlantirish yo‘lida muhim qadam bo‘ldi.
Buning natijasida BIMT BMTning boshqa tashkilotlari – masalan, Savdo va
taraqqiyot bo‘yicha konferensiya (UNCTAD), Taraqqiyot dasturi (UNDP),
7

YUNESKO, Xalqaro mehnat tashkiloti (ILO), Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti
(WHO) kabi tuzilmalar bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘ydi. Bu aloqalar orqali BIMT
ilm-fan, madaniyat, sog‘liqni saqlash, mehnat huquqlari va savdo bilan bog‘liq
intellektual mulk masalalarida kompleks yondashuvni qo‘llab-quvvatlaydi.
Bundan tashqari, BMTning Barqaror rivojlanish maqsadlariga (SDGs)
erishish jarayonida ham BIMT o‘z faoliyati bilan bevosita hissa qo‘shmoqda.
Masalan, innovatsiyalarni rag‘batlantirish, texnologiyalar transferi va mualliflik
huquqlarini adolatli tartibga solish orqali ilmiy taraqqiyot va iqtisodiy o‘sishni
ta’minlash yo‘lidagi global tashabbuslarga ko‘maklashadi. Yana bir muhim jihat
shundaki, BMT tizimidagi a’zolik BIMTga diplomatik maqom va xalqaro
miqyosda vakolat berilgan tashkilot sifatida harakat qilish imkonini berdi. Shu
orqali BIMT o‘z konvensiyalari va nizomlariga ko‘ra a’zo davlatlar bilan
hamkorlikni mustahkamlay oldi va xalqaro muzokaralarda faol ishtirok eta
boshladi. BIMTning BMT bilan aloqalari tashkilotning global maydondagi o‘rnini
belgilab berdi, uning xalqaro huquqiy maqomini mustahkamladi va intellektual
mulk sohasidagi universal siyosatni shakllantirishga zamin yaratdi.
8

1.2. BIMTning asosiy maqsadlari va vazifalari
Butunjahon Intellektual Mulk Tashkiloti (BIMT) intellektual mulkni xalqaro
darajada himoya qilish va rivojlantirishda markaziy rol o‘ynaydi. Ushbu maqsadni
amalga oshirish uchun BIMT bir qator muhim vazifalarni bajaradi.
1. Xalqaro miqyosda intellektual mulkni himoya qilish. BIMTning asosiy
vazifasi — intellektual mulk huquqlarini xalqaro darajada himoya qilish va ular
bo‘yicha yaxlit tizim yaratishdir. Tashkilot, a’zolarining mualliflik huquqlari,
patentlar, tovar belgilari va sanoat dizaynlarini himoya qilishni ta’minlaydi. Shu
bilan birga, tashkilot turli davlatlar o‘rtasida o‘zaro hamkorlikni rivojlantirish va
intellektual mulkni xalqaro miqyosda bir xilda tartibga solishni maqsad qiladi.
2. Xalqaro shartnomalar va kelishuvlar tuzish. BIMT xalqaro miqyosda
intellektual mulkni himoya qilish bo‘yicha shartnomalar tuzish va boshqarish
vazifasini bajaradi. Asosiy shartnomalar orasida Parij konvensiyasi (1883) va Bern
konvensiyasi (1886) mavjud bo‘lib, bu hujjatlar dunyo miqyosida intellektual mulk
huquqlarini himoya qilishning boshlang‘ich asoslarini yaratgan. BIMT bu
shartnomalarning amalga oshirilishini kuzatib boradi, yangi huquqiy doiralar
yaratishda ishtirok etadi va a’zolarni ularning ijrosiga rioya qilishga undaydi.
3. Texnik yordam va rivojlanayotgan mamlakatlarga ko‘mak berish.
BIMT rivojlanayotgan mamlakatlarga intellektual mulkni boshqarish va himoya
qilish borasida texnik yordam ko‘rsatadi. Bunga mutaxassislarni tayyorlash,
infratuzilma yaratish va amaliy maslahatlar berish kiradi. Shuningdek, BIMT
intellektual mulk tizimini yangilash va rivojlantirishda rivojlanayotgan
mamlakatlarga yangi texnologiyalar va bilimlar bilan ta’minlashni o‘z oldiga
maqsad qilgan. Bu esa global miqyosda tenglik va adolatni ta’minlashga yordam
beradi.
9

4. Ma’lumot almashish va statistikani yuritish. BIMT a’zolari o‘rtasida
intellektual mulk sohasidagi eng so‘nggi yangiliklar, statistik ma’lumotlar va
tadqiqotlar bilan almashinishni rag‘batlantiradi. Tashkilot o‘z a’zolariga
intellektual mulkni himoya qilishga doir o‘z tajribalarini baham ko‘rish imkonini
yaratadi. Shu bilan birga, BIMT turli mamlakatlarda intellektual mulk
tizimlarining ishlashini o‘rganib, to‘plangan ma’lumotlarni tahlil qiladi va global
miqyosda keng tarqatadi.
5. O‘quv va trening dasturlarini tashkil etish. BIMT nafaqat
huquqshunoslar va mutaxassislar uchun, balki keng jamoatchilik uchun ham o‘quv
va trening dasturlarini ishlab chiqadi. Bu dasturlar intellektual mulkni himoya
qilishning yuridik va texnik jihatlarini o‘rgatish, mamlakatlar o‘rtasida o‘zaro
tajriba almashish va yangi bilimlarni keng tarqatishni maqsad qiladi. BIMT bu
o‘quv dasturlarini global miqyosda amalga oshirib, intellektual mulk sohasida
bilimli va malakali mutaxassislarni tayyorlashga hissa qo‘shadi.
6. Innovatsiyalarni rag‘batlantirish. BIMT innovatsiyalarni
rag‘batlantirish, yangi texnologiyalar va ilmiy ishlanmalarning himoyasini
ta’minlashga katta e’tibor qaratadi. Tashkilot intellektual mulkni, jumladan,
patentlar va sanoat dizaynlarini himoya qilish orqali, innovatsion ishlanmalarning
bozorga chiqarilishini ta’minlaydi. Bu esa iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga
yordam beradi, shuningdek, yangi mahsulotlar va xizmatlarning yaratishiga turtki
bo‘ladi.
7. Barqaror rivojlanish maqsadlariga hissa qo‘shish. BMTning Barqaror
rivojlanish maqsadlariga erishish bo‘yicha BIMTning asosiy vazifalaridan biri
intellektual mulkni rivojlantirish va ulardan samarali foydalanishni ta’minlashdir.
Tashkilot, shu orqali, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy rivojlanishning barcha
sohalariga yordam beradi. Masalan, intellektual mulkning himoyasi orqali
innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlash va ekologik barqarorlikni ta’minlash
mumkin.
10

8. Global tizimda adolatli va muvozanatli muvofiqlikni ta’minlash.
BIMTning vazifalaridan biri intellektual mulk tizimi orqali global miqyosda
adolatli va muvozanatli muvofiqlikni ta’minlashdir. Bu, ayniqsa, rivojlanayotgan
va kam rivojlangan mamlakatlar uchun ahamiyatlidir, chunki ular tezda o‘z
resurslarini intellektual mulk tizimiga qo‘shib, yangi bilim va texnologiyalarni
qo‘lga kiritishi mumkin.
1.3. Tashkilotning tuzilmasi va boshqaruv organlari
Butunjahon Intellektual Mulk Tashkiloti (BIMT) 1967-yil 14-iyulda
Stokgolmda imzolangan konvensiya asosida tashkil etilgan va 1970-yilda kuchga
kirgan. Tashkilotning asosiy maqsadi intellektual mulkni xalqaro miqyosda
himoya qilish va rivojlantirishdir. Bu maqsadga erishish uchun BIMT turli
mamlakatlar o'rtasida hamkorlikni mustahkamlash, intellektual mulk sohasidagi
normativ hujjatlarni harmonizatsiya qilish va yangi standartlar yaratishda yordam
berish maqsadida faoliyat olib boradi.
BIMTning tashkil etilishi va rivojlanishi 1883-yilda qabul qilingan Parij
konvensiyasi va 1886-yilda imzolangan Bern konvensiyasiga borib taqaladi. Parij
konvensiyasi sanoat mulkini, ya'ni patentlar, tovar belgilarini, sanoat dizaynlarini
va boshqa tegishli huquqlarni xalqaro darajada himoya qilishni maqsad qilgan. Bu
konvensiya sanoat mulkini himoya qilish bo‘yicha birinchi xalqaro hujjat
hisoblanadi. Bern konvensiyasi esa adabiy va badiiy asarlarni, ya'ni mualliflik
huquqlarini xalqaro miqyosda himoya qilishni nazarda tutadi. Bu konvensiya
mualliflik huquqlarini himoya qilish bo‘yicha birinchi xalqaro kelishuvdir.
BIMTning boshlang‘ich faoliyati BIRPIning tashkil etilishi bilan bog‘liq. 1893-
yilda Parij va Bern konvensiyalarini boshqarish uchun Shveysariya hukumati
tomonidan "Bureaux Internationaux Réunis pour la Protection de la Propriété
Intellectuelle" (BIRPI) tashkil etildi. BIRPI ushbu ikki konvensiyaning ijrosini
ta'minlash bilan shug‘ullangan. 1967-yilda Stokgolmda BIMTni tashkil etish
to‘g‘risidagi konvensiya imzolandi, bu esa BIRPIning vorisi sifatida BIMT tashkil
topishiga zamin yaratdi. 1970-yilda BIMT rasmiy ravishda faoliyatni boshladi.
11

BIMTning tashkil etilishi nafaqat intellektual mulkni himoya qilishning yanada
samarali tizimini yaratishga yordam berdi, balki uni xalqaro miqyosda ilgari surish
uchun kuchli huquqiy va tashkiliy asos yaratdi. 1974-yilda BIMT Birlashgan
Millatlar Tashkilotining ixtisoslashgan agentligiga aylandi, bu esa uning xalqaro
huquq doirasida yanada faolroq ishlashini ta'minladi. BIMTning asosiy maqsadi
intellektual mulkni xalqaro miqyosda himoya qilishdir. Tashkilot, shu bilan birga,
intellektual mulk huquqlarini rivojlantirish, tegishli xizmatlarni ko‘rsatish va
texnik infratuzilmani rivojlantirishga alohida e'tibor beradi. U a’zolari o‘rtasida
intellektual mulk sohasidagi hamkorlikni ta'minlaydi, global xizmatlar ko‘rsatadi,
texnik infratuzilmani rivojlantiradi va barcha mamlakatlarga iqtisodiy, ijtimoiy va
madaniy rivojlanish uchun intellektual mulkdan foydalanishga yordam beradi. Shu
bilan birga, BIMT intellektual mulk huquqlarini himoya qilishda ilg‘or
yondashuvlarni ishlab chiqadi, yangi huquqiy normativlarni yaratadi va mavjud
qonunlarni yaxshilashga intiladi. BIMTning asosiy faoliyat yo‘nalishlaridan biri
shuningdek intellektual mulk huquqlarini himoya qilishda yangi texnologiyalardan
foydalanishni o‘rganish, intellektual mulk huquqlari bilan bog‘liq mojarolarni hal
etishda muvofiqlashtirish hamda barcha mamlakatlarda to‘g‘ri huquqiy
infratuzilma yaratishdan iborat. Shuningdek, tashkilot xalqaro darajada intellektual
mulk sohasidagi bilimsizlikni kamaytirish va ta'limni rivojlantirishga ham katta
e'tibor beradi. BIMTning tuzilmasi va boshqaruv organlari ham muhim ahamiyatga
ega. Tashkilotning boshqaruv organlari qatoriga Bosh Assambleya, Konferensiya
va Koordinatsiya qo‘mitasi kiradi. Bosh Assambleya tashkilotning yuqori qaror
chiqaruvchi organi sifatida barcha a’zo davlatlarning vakillaridan iborat. Bosh
Assambleya odatda har yili yig‘ilish o‘tkazadi va tashkilotning asosiy
yo‘nalishlarini belgilaydi. Konferensiya esa, barcha davlatlarning ishtirok etadigan
organi bo‘lib, yangi shartnomalar qabul qilish va mavjud hujjatlarni yangilash
bilan shug‘ullanadi. Koordinatsiya qo‘mitasi esa Bosh Assambleya va
Konferensiya o‘rtasidagi faoliyatni muvofiqlashtiradi va tashkilotning kundalik
ishlarini boshqaradi. Tashkilotning bosh qarorgohi Jeneva shahrida joylashgan
12

bo‘lib, hozirda 193 ta davlat a’zo hisoblanadi. A'zolik uchun davlatlar WIPO
Konvensiyasini ratifikatsiya qilish yoki unga qo‘shilish orqali a’zo bo‘lishlari
mumkin. BIMTning tuzilmasi va boshqaruv organlari samarali ishlashi, ayniqsa
intellektual mulkni himoya qilishga oid global masalalarda muhim o‘rin tutadi.
Boshqaruv organlarining ko‘p qirrali va izchil faoliyati tashkilotning xalqaro
miqyosda yuqori darajadagi ko‘rsatkichlarga erishishiga yordam beradi.
II-BOB. BIMTNING FAOLIYATI VA SO‘NGGI YUTUQLARI
2.1. Xalqaro intellektual mulk tizimlari va xizmatlari
Butunjahon Intellektual Mulk Tashkiloti (BIMT) turli mamlakatlarda
intellektual mulk huquqlarini himoya qilishni soddalashtirish va samarali
boshqarish uchun bir qator xalqaro tizimlarni yaratgan. Ushbu tizimlar orqali
ixtirochilar, dizaynerlar, brend egalari va boshqa ijodkorlar o‘z huquqlarini bir
nechta davlatda himoya qilishlari mumkin.
Patent Cooperation Treaty (PCT) 1970-yilda qabul qilingan va 1978-yilda
kuchga kirgan xalqaro shartnomadir. U, asosan, ixtirochilarga yagona xalqaro ariza
berish orqali ko'plab davlatlarda patent himoyasini olish imkoniyatini taqdim etadi.
PCT tizimi intellektual mulkni himoya qilishda xalqaro darajada soddalashtirilgan
mexanizm sifatida tanilgan. PCT tizimining yaratilishi va rivojlanishi intellektual
mulkni himoya qilishning yangi bosqichiga olib keldi, chunki u xalqaro patent
olish jarayonini yanada soddalashtirdi, vaqt va mablag'larni tejashga yordam berdi.
PCT tizimining asosiy maqsadi – ixtirochilarga bir nechta davlatda patent
olish jarayonini osonlashtirishdir. Avvalgi tizimlarda har bir mamlakatda alohida
patent arizalarini berish va har bir davlatning patent idorasidan ruxsat olish zarur
edi. Bu esa ko'plab vaqtlarga, har xil tilda yozilgan hujjatlarni tayyorlashga va
alohida-boshqa mamlakatlardagi qonunlarni inobatga olishga olib kelardi. Biroq
PCT tizimi yordamida ixtirochilar bir vaqtning o'zida, yagona ariza orqali, ko'plab
davlatlarda patent olish huquqini qo'lga kiritish imkoniyatiga ega bo'ladilar. PCT
tizimi jarayonida ixtirochi avval bir davlatda ariza topshiradi, keyinchalik esa
boshqa davlatlarda patent olish uchun o'z huquqlarini kengaytirish imkoniyatiga
13

ega bo'ladi. PCT tizimi orqali ariza beruvchilar, milliy patent idoralariga murojaat
qilishdan oldin, xalqaro qidiruv va dastlabki tekshiruvdan o'tishlari mumkin.
Xalqaro qidiruv bu jarayonda ariza beruvchining ixtirosining yangi va
innovatsionligini tekshirishga yordam beradi. Bunday tekshiruvlar, patent olish
imkoniyatlarini aniqroq va ishonchliroq qilishga yordam beradi. Shuningdek,
xalqaro qidiruvdan olingan natijalar ixtirochini boshqa mamlakatlarda patent
olishda muvaffaqiyat qozonish uchun zarur ma'lumotlar bilan ta'minlaydi.
PCT tizimi ixtirochiga qo'shimcha vaqt va imkoniyatlar beradi. Ariza
beruvchilar, milliy patent idoralariga murojaat qilishdan oldin, xalqaro qidiruv va
dastlabki tekshiruvdan o'tishlari mumkin, bu esa patent olish jarayonini
soddalashtiradi va xavfsizroq qiladi. Boshqacha aytganda, PCT tizimi, patent
olishda yangi imkoniyatlar yaratib, ariza beruvchilar uchun global miqyosda ish
olib borishni ancha osonlashtiradi. Ariza beruvchilar xalqaro bosqichdan keyin
milliy bosqichga kirish uchun bir yilgacha qo'shimcha vaqtga ega bo'lishadi. Bu,
o'z navbatida, ixtirochilarga o'z ixtirolarini yaxshilash va qo'shimcha hujjatlarni
tayyorlash uchun qulay sharoit yaratadi. PCT tizimining yana bir muhim jihati
shundaki, u patent olishning global miqyosda soddalashtirilgan usulini taklif etadi.
Hozirda PCT tizimiga 157 mamlakat a'zo bo'lib, ular barcha arizalarni qabul qiladi
va ko'rib chiqadi. Shu bilan birga, PCT tizimi bir mamlakatda patent olish
imkoniyatlarini kengaytiradi va boshqa davlatlarda ixtirochini himoya qilishga
yordam beradi. Ariza beruvchi har bir mamlakatda alohida ariza topshirishi shart
emas, balki yagona ariza orqali ko'plab davlatlarda patent olish imkoniyatini qo'lga
kiritadi. Bu tizim ixtirochilarga vaqt va mablag'larni tejash imkonini beradi, chunki
ular bir vaqtning o'zida bir nechta davlatlarda patent olish uchun ariza bera
oladilar.
PCT tizimining bir qator afzalliklari bor. Avvalo, u patent olish jarayonini
tezlashtiradi. PCT tizimi orqali ariza beruvchilar o'z ixtirolarini tezroq va osonroq
himoya qilish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Bu tizimning yana bir afzalligi,
ixtirochiga patent olish uchun global miqyosda qo'shimcha vaqt va imkoniyat
14

berilishi. Bunday imkoniyatlar, ariza beruvchi ixtirolarini yaxshilash va qo'shimcha
hujjatlar tayyorlash uchun zarur bo'ladigan vaqtni beradi. PCT tizimi shu tarzda
ixtirochilarga xalqaro darajada mustahkam patent himoyasini ta'minlashga yordam
beradi. PCT tizimining asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat: birinchi
bosqichda, ixtirochi PCT tizimi orqali xalqaro ariza beradi. Keyinchalik, xalqaro
qidiruv amalga oshiriladi va dastlabki tekshiruv ixtiyoriy ravishda o‘tkazilishi
mumkin. So'ngra, milliy bosqichga kirish bosqichi boshlanadi. PCT tizimiga a'zo
davlatlar, ariza beruvchilarning arizalarini qabul qiladi va ularni ko'rib chiqadi.
Boshqacha qilib aytganda, PCT tizimi bir vaqtning o'zida bir nechta davlatda
patent olishni soddalashtiradi va ixtirochilarga ko'plab davlatlarda intellektual
mulkni himoya qilish imkoniyatini taqdim etadi. PCT tizimi intellektual mulkni
himoya qilishni global miqyosda soddalashtirishni ta'minlaydi va ixtirochilarni
yagona ariza orqali ko'plab davlatlarda patent olish imkoniyatini beradi. Bu tizim
orqali ixtirochilar vaqt va mablag'larni tejashadi, shuningdek, o'z ixtirolarining
xalqaro bozorda raqobatbardoshligini oshiradilar. PCT tizimi orqali ixtirochilar
dunyo bo'ylab ko'plab davlatlarda o'z intellektual mulkini himoya qilish
imkoniyatini qo'lga kiritadilar. PCT tizimi yordamida ixtirochilarga yagona ariza
asosida xalqaro patent olish imkoniyati yaratildi. Bu tizim orqali ariza beruvchilar
alohida mamlakatlar patent idoralariga murojaat qilishdan oldin xalqaro
tekshiruvdan o'tib, patent olish imkoniyatlarini yaxshilashadi. Shu tarzda, PCT
tizimi global intellektual mulk tizimining asosiy tarkibiy qismlaridan biriga
aylangan bo'lib, u ixtirochilar uchun katta afzalliklar yaratadi. PCT tizimi
intellektual mulkni himoya qilishda ixtirochilar uchun soddalashtirilgan va
tejamkor usulni taklif etadi.
Madrid tizimi – bu xalqaro tovar belgilari tizimi bo‘lib, 1891-yilda qabul
qilingan va 1989-yilda protokol bilan kengaytirilgan xalqaro shartnomadir. Ushbu
tizimning asosiy maqsadi kompaniyalarga o‘z tovar belgilari huquqlarini bir nechta
mamlakatda yagona ariza va to‘lov orqali ro‘yxatdan o‘tkazish imkoniyatini
taqdim etishdir. Madrid tizimi tovar belgilari bilan bog‘liq xalqaro himoyani
15

soddalashtiradi va ularning global miqyosda himoya qilinishini ta'minlaydi.
Madrid tizimi orqali kompaniyalar va tadbirkorlar, bir vaqtning o‘zida, ko‘plab
davlatlarda tovar belgilari ro‘yxatga olishni amalga oshirishlari mumkin. Bu
tizimning afzalligi shundaki, kompaniyalar har bir mamlakatda alohida to‘lov va
ariza bermasdan, yagona ariza topshirish orqali bir nechta davlatlarda o‘z tovar
belgilari huquqlarini ro‘yxatdan o‘tkazishlari mumkin. Shuningdek, Madrid tizimi
tovar belgilari ro‘yxatga olingan mamlakatlarda ularni himoya qilish va
litsenziyalash jarayonlarini soddalashtiradi.
Madrid tizimi ikki asosiy hujjatdan iborat: Madrid kelishuvi va uning
protokoli. Madrid kelishuvi 1891-yilda qabul qilingan bo‘lib, bu tizimga ko‘plab
davlatlar a'zo bo‘lishdi. 1989-yilda esa Madrid protokoli qabul qilindi, bu esa
tizimni kengaytirib, yanada ko‘proq mamlakatlarni o‘z ichiga olgan va uni
zamonaviy sharoitlarga moslashtirgan. Protokol orqali tizim yanada rivojlanib,
davlatlar o‘rtasida tovar belgilari ro‘yxatini o‘tkazish jarayonini yanada
osonlashtirdi. Madrid tizimi yordamida kompaniyalar o‘z brendlarini xalqaro
bozorga chiqarish uchun zarur bo‘lgan barcha huquqlarni bir joyda ro‘yxatdan
o‘tkazishlari mumkin. Bu esa ularning brendlarini himoya qilishni global darajada
soddalashtiradi. Kompaniya yoki tadbirkor, bir nechta mamlakatlarda o‘z tovar
belgilari huquqlarini ro‘yxatga olish uchun alohida to‘lovlar va arizalar bilan
shug‘ullanishdan qochadi. Bunda ular faqatgina bir marta ariza topshirib, to‘lovni
amalga oshirib, o‘z brendlarini ko‘plab mamlakatlarda himoya qilish imkoniyatiga
ega bo‘ladilar.
Madrid tizimining kengaytirilishi va protokolning joriy etilishi, dunyo
miqyosida tovar belgilari bo‘yicha hamkorlikni yanada rivojlantirdi. Bugungi
kunda tizimga 130 dan ortiq mamlakatlar a'zo hisoblanadi, bu esa Madrid tizimini
eng yirik xalqaro tovar belgilari tizimiga aylantirdi. Tizim a'zolari o‘rtasida
ro‘yxatga olingan tovar belgilari har bir mamlakatda avtomatik ravishda himoya
qilinadi, bu esa kompaniyalar uchun xalqaro darajada himoya qilishda yanada
qulaylik yaratadi. Madrid tizimining boshqa bir afzalligi shundaki, kompaniyalar
16

o‘z tovar belgilari huquqlarini yangilash va ularni saqlab qolish uchun turli
mamlakatlarda alohida arizalar berishlari shart emas. Madrid tizimi orqali bir marta
ro‘yxatdan o‘tkazilgan tovar belgisi butun tizimga a'zo davlatlarda avtomatik
ravishda himoya qilinadi. Bu, o‘z navbatida, kompaniyalarga vaqt va mablag‘larni
tejash imkonini beradi, chunki ular har bir davlatda yangi ariza va to‘lovlar bilan
shug‘ullanishlari shart emas.
Tizimga kirgan har bir davlat, o‘z hududida ro‘yxatga olingan tovar
belgilarini himoya qiladi, shuningdek, ularni boshqa davlatlar bilan hamkorlikda
qo‘llab-quvvatlaydi. Madrid tizimi yordamida kompaniyalar o‘z tovar belgilari
huquqlarini yanada kengroq miqyosda himoya qilishlari mumkin. Shuningdek,
tizimga a'zo davlatlar o‘rtasida kelishuvlar va standartlashtirilgan jarayonlar orqali
tovar belgilari bo‘yicha umumiy huquqiy bazani shakllantirishga erishildi. Madrid
tizimi tovar belgilari sohasida xalqaro hamkorlikni rivojlantirishda muhim rol
o‘ynaydi. U, o‘z navbatida, xalqaro savdo va iqtisodiy integratsiyani qo‘llab-
quvvatlaydi, chunki tovar belgilarini himoya qilishning yagona tizimi orqali
kompaniyalar o‘z brendlarini dunyo bo‘ylab himoya qilish imkoniyatiga ega
bo‘ladi. Shuningdek, tizim, brendlarni himoya qilishning soddalashtirilgan
jarayonlari orqali, kompaniyalar va tadbirkorlar uchun iqtisodiy jihatdan ham
samarali bo‘lishini ta'minlaydi. Madrid tizimi tovar belgilarining global himoyasini
ta'minlashda yangi imkoniyatlar yaratadi va kompaniyalarga o‘z brendlarini dunyo
bo‘ylab tez va oson ro‘yxatdan o‘tkazishga yordam beradi. U, shuningdek, tovar
belgilari bo‘yicha qonunlarni harmonizatsiya qilish va davlatlar o‘rtasida o‘zaro
kelishuvlarni kuchaytirish orqali intellektual mulkni himoya qilishni yanada
soddalashtiradi.
Gaaga tizimi 1925-yilda qabul qilingan va sanoat dizaynlari sohasida
xalqaro himoyani ta'minlash uchun mo‘ljallangan tizimdir. Ushbu tizim,
dizaynerlarga yagona ariza va to‘lov orqali ko‘plab mamlakatlarda o‘z dizaynlarini
ro‘yxatdan o‘tkazish imkoniyatini beradi. Gaaga tizimi orqali sanoat dizayni egasi
o‘z dizaynini 99 mamlakatda himoya qilish uchun faqat bitta ariza topshirishi va
17

bitta to‘lovni amalga oshirishi kerak. Bu tizim, o‘z navbatida, dizaynerlar uchun
ishlarini global darajada himoya qilishda katta qulaylik yaratadi va ularning
huquqlarini samarali boshqarishga yordam beradi. Gaaga tizimi sanoat
dizaynlarining yuridik himoyasini soddalashtiradi, chunki dizaynerlar o‘z
dizaynlarini bir vaqtning o‘zida bir nechta mamlakatlarda ro‘yxatdan o‘tkazishlari
mumkin. Bu, ularga dizayn huquqlarini bir nechta hududlarda himoya qilishda
qo‘shimcha qiyinchiliklarsiz imkoniyat yaratadi. Gaaga tizimi ro‘yxatga olish
jarayonini markazlashtiradi, ya'ni dizaynerlar har bir mamlakatda alohida
ro‘yxatdan o‘tish va alohida to‘lovlar amalga oshirish zaruratidan qutuladi. Bu
tizim, xususan, kichik va o‘rta biznes uchun juda foydalidir, chunki ular uchun bir
nechta davlatda dizaynni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayoni qimmatli va murakkab
bo‘lishi mumkin.
Gaaga tizimi orqali, dizaynerlar o‘z sanoat dizaynlarini faqatgina ro‘yxatga
olish bilan cheklanmaydi, balki ularni xalqaro miqyosda himoya qilish va ular
bo‘yicha litsenziyalar berish kabi qo‘shimcha huquqlarni ham qo‘lga kiritadilar.
Tizim orqali dizaynerlar o‘z ishlarini nafaqat milliy bozorda, balki global
miqyosda ham himoya qilishlari mumkin. Gaaga tizimi sanoat dizaynlarini himoya
qilishning standartlashtirilgan va soddalashtirilgan usulini taqdim etadi, bu esa
dizaynerlarga o‘z ishlari bilan bog‘liq huquqlarini samarali boshqarishga yordam
beradi. Gaaga tizimi, sanoat dizaynlarini ro‘yxatdan o‘tkazishning eng samarali
usulini taklif etadi. Dizaynerlar tizimga a'zo davlatlarda yagona ariza orqali
ro‘yxatdan o‘tkazishlari mumkin, bu esa har bir mamlakatda alohida ariza va
to‘lovlar bilan shug‘ullanishni talab qilmaydi. Shuning uchun dizaynerlar va
kompaniyalar uchun dizayn huquqlarini xalqaro miqyosda himoya qilish jarayoni
juda oson va arzon bo‘ladi.
Gaaga tizimi global miqyosda sanoat dizaynlarini himoya qilishni
ta'minlaydi va bu tizimning afzalligi shundaki, dizaynerlar o‘z ishlarini nafaqat o‘z
mamlakatlarida, balki boshqa mamlakatlarda ham himoya qilish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. Dizaynerlar o‘z ishlarini bir necha mamlakatda himoya qilish uchun
18

ko‘plab milliy patent idoralariga murojaat qilishdan qochadilar. Tizimning yana bir
afzalligi shundaki, dizaynlar uchun ro‘yxatga olish muddati ham aniq belgilangan
bo‘lib, dizaynerlarga o‘z huquqlarini uzoq muddat davomida saqlab qolish
imkoniyatini beradi. Bugungi kunda Gaaga tizimi 99 mamlakatni o‘z ichiga oladi,
bu esa dizaynerlarga o‘z sanoat dizaynlarini katta bir hududda himoya qilish
imkoniyatini beradi. Bu tizim dizaynerlarga o‘z ishlarini global bozorni
o‘rganishda va undan foyda olishda yordam beradi. Gaaga tizimi xalqaro savdo va
iqtisodiy integratsiyani qo‘llab-quvvatlaydi, chunki sanoat dizaynlarini himoya
qilishning yagona tizimi orqali dizaynerlar o‘z ishlarini butun dunyo bo‘ylab
himoya qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Sanoat dizaynlarini himoya qilishda
Gaaga tizimi taqdim etgan qulayliklar, ularni global bozorlar uchun yanada
jozibador qiladi. Dizaynerlar o‘z ishlari bilan bog‘liq huquqlarni samarali
boshqarish va yanada kengaytirilgan bozorga chiqish uchun tizimning
imkoniyatlaridan foydalangan holda, dunyo miqyosida muvaffaqiyatli faoliyat
yurita oladilar.
Lissabon tizimi 1958-yilda qabul qilingan va 2015-yilda Gineya akti bilan
yangilangan xalqaro tizimdir. Ushbu tizim mahsulotlarning geografik kelib
chiqishini ko‘rsatuvchi ko‘rsatkichlarni himoya qilish uchun mo‘ljallangan.
Geografik ko‘rsatkichlar, masalan, "Champagne" vino yoki "Parmigiano
Reggiano" pishlog‘i kabi mahsulotlar, o‘z hududiga xos va aniq sifat
xususiyatlariga ega bo‘lishi bilan tanilgan. Lissabon tizimi bu mahsulotlar va
ularning kelib chiqish joyini himoya qilishga yordam beradi, shuningdek,
iste'molchilarni noto‘g‘ri ma'lumotlar va soxta mahsulotlardan himoya qilishni
ta'minlaydi. Tizimga ko‘ra, mahsulotning geografik ko‘rsatkichlari xalqaro
miqyosda ro‘yxatga olinadi, shuningdek, ushbu mahsulotlarning ma'lum bir
geografik hududdan kelganligini tasdiqlovchi huquqlarni himoya qiladi. Geografik
ko‘rsatkichlar mahsulotning ma'lum bir hududda ishlab chiqarilganligi yoki o‘sha
hududning tabiiy resurslari va ishlab chiqarish an'analari bilan bog‘liq ekanligini
ko‘rsatadi. Masalan, Champagne vinosi faqat Frantsiyaning Champagne hududida
19

ishlab chiqarilishi mumkin va bu hududdan tashqarida ishlab chiqarilgan har
qanday vino "Champagne" deb atalmasligi kerak. Bu tizimning maqsadi,
mahsulotlarning o‘ziga xosligini saqlab qolish va ularni noto‘g‘ri ishlatishdan
himoya qilishdir.
Lissabon tizimi mahsulotlar uchun geografik ko‘rsatkichlarni himoya
qilishda juda samarali vosita hisoblanadi. Bu tizim orqali mahsulotlar nafaqat o‘z
mamlakatlarida, balki boshqa mamlakatlarda ham himoya qilinadi. Bunday himoya
mahsulotlarning sifatini saqlashga yordam beradi, chunki iste'molchilar faqat
o‘ziga xos va yuqori sifatli mahsulotlarni olishlari mumkin. Masalan, agar
"Parmigiano Reggiano" pishlog‘i faqat Italiyada ishlab chiqarilsa, boshqa
mamlakatlarda bu nomni ishlatish noqonuniy hisoblanadi. Bu, bir tomondan,
mahsulotning haqiqiy kelib chiqishini tasdiqlashni ta'minlaydi, ikkinchi tomondan
esa iste'molchilarga noto‘g‘ri yoki soxta mahsulotlar sotilishiga qarshi himoya
qiladi. Lissabon tizimi mahalliy ishlab chiqaruvchilarga ham katta foyda keltiradi,
chunki ular o‘z mahsulotlarini xalqaro bozorlarda yanada yuqori narxda sotish
imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Buning natijasida mahsulotning geografik
ko‘rsatkichlari sifatida ro‘yxatga olingan tovarlar global miqyosda tan olinadi va
ular uchun raqobatbardoshlik kuchayadi. Bunday tizimlar, shuningdek, hududiy
iqtisodiyotlarni qo‘llab-quvvatlaydi, chunki ular mahsulotlarning o‘ziga xos
xususiyatlari va ishlab chiqarish metodlarini hurmat qilishni ta'minlaydi.
Lissabon tizimi geografik ko‘rsatkichlarni xalqaro darajada himoya qilishni
ta'minlaydigan muhim vosita hisoblanadi. Shu bilan birga, tizimning afzalliklari
faqat mahsulotlar bilan cheklanmaydi, balki kengroq iqtisodiy va ijtimoiy foydalar
ham keltiradi. Mahsulotlarning geografik kelib chiqishi ko‘rsatilgan holda,
iste'molchilarni soxta va noto‘g‘ri ma'lumotlardan himoya qilish mumkin, shu
bilan birga, ishlab chiqaruvchilar uchun mahsulotlarining haqiqiyligini va sifatini
saqlab qolish imkoniyati yaratiladi. Lissabon tizimi mahsulotlarning o‘ziga
xosligini, o‘ziga xos regionlarni va an'anaviy ishlab chiqarish metodlarini himoya
qilishning asosiy mexanizmiga aylangan. Tizimning yangilanishi, Gineya akti
20

orqali amalga oshirildi va bu yangilanish mahsulotlarning geografik
ko‘rsatkichlarini yanada kuchliroq himoya qilish va tizimning samaradorligini
oshirishga qaratilgan edi. Lissabon tizimi xalqaro savdo va iqtisodiy integratsiyani
qo‘llab-quvvatlaydi, chunki u mahalliy ishlab chiqaruvchilarga o‘z mahsulotlarini
global bozorga chiqarish imkoniyatini beradi. Shu tariqa, geografik
ko‘rsatkichlarni himoya qilish orqali davlatlar o‘z madaniy merosini, an'anaviy
mahsulotlarini va hududiy iqtisodiyotlarini mustahkamlashga yordam beradi.
Lissabon tizimi iste'molchilarga mahsulotlarining asl va haqiqiy sifatiga ishonch
hosil qilishda yordam beradi. Tizim orqali ularning iste'mol qilish xatti-harakatlari
yanada shaffof bo‘ladi va ular yuqori sifatli, o‘ziga xos mahsulotlarni tanlashga
yordam beradi. Bu, o‘z navbatida, mahsulotlarning global bozorlarni zabt etishda
muvaffaqiyatini ta'minlaydi va iste'molchilarning qoniqishini oshiradi.
2.2. Ta ’ lim va salohiyatni oshirish dasturlari
BIMT (Butunjahon Intellektual Mulk Tashkiloti) Akademiyasi 1998-yilda
tashkil etilgan bo‘lib, uning asosiy maqsadi intellektual mulk (IM) sohasida global
bilim va ko‘nikmalarni oshirishdir. Tashkilot davlat xizmatchilari, ixtirochilar,
tadbirkorlar, talabalar va keng jamoatchilik uchun turli ta'lim dasturlari va
treninglar taklif etadi. BIMT Akademiyasi dunyo bo‘ylab intellektual mulk
bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarni oshirishga katta hissa qo‘shmoqda, shu bilan
birga, IM tizimi va uning qo‘llanilishi bo‘yicha ta'limni kengaytirishga xizmat
qiladi. Akademiya ta'lim va salohiyatni oshirishga qaratilgan bir nechta kurslar,
dasturlar, maktablar va onlayn o‘quv resurslarini taqdim etadi.
Ta'lim dasturlari. BIMT Akademiyasi taqdim etadigan asosiy ta'lim
dasturlari bir necha yo‘nalishlarda bo‘lib, ular asosan quyidagilardan iborat:
 Onlayn kurslar: BIMT Akademiyasi onlayn kurslar orqali IM sohasida
ilm olish imkoniyatini beradi. 1999-yildan boshlab, Akademiya IP eLearning
(masofaviy ta'lim) kurslarini taqdim etmoqda. Bu kurslar IMning barcha asosiy
21

sohalarini o‘z ichiga oladi, jumladan, mualliflik huquqi, patentlar, tovar belgilari,
sanoat dizaynlari, geografik ko‘rsatkichlar, adolatsiz raqobat va boshqalar. Kurslar
onlayn ravishda dunyo bo‘ylab keng tarqalgan bo‘lib, ular bir nechta tillarda
mavjud: ingliz, fransuz, ispan, arab, rus, xitoy va portugal tillarida. Ta'lim
o‘quvchilarga o‘z vaqtlarida o‘rganish imkoniyatini beradi va ular o‘z bilimi va
ko‘nikmalarini mustahkamlash uchun qulay sharoitga ega bo‘ladilar.
 Universitetlar bilan hamkorlik dasturi: BIMT Akademiyasi dunyo
bo‘ylab ko‘plab universitetlar bilan hamkorlikda qo‘shma magistratura dasturlarini
taklif etadi. Ushbu dasturlar, asosan, intellektual mulk va huquqiy asoslar bo‘yicha
chuqur bilim olishni istagan talabalar uchun mo‘ljallangan. Dasturlar Afrika,
Osiyo, Yaqin Sharq va Yevropadagi universitetlar bilan hamkorlikda amalga
oshiriladi. Magistratura dasturlari orqali talabalar IM sohasida chuqur bilim
olishadi va o‘zlari uchun global bozor uchun kerakli ko‘nikmalarni egallash
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu dasturlar ingliz, fransuz va ispan tillarida taqdim
etiladi.
 Yozgi maktablar: Har yili o‘tkaziladigan yozgi maktablar IM bo‘yicha
yosh mutaxassislar va talabalar uchun ajoyib imkoniyatdir. Yozgi maktablar qisqa
muddatli kurslar bo‘lib, ular o‘quvchilarga IMning zamonaviy tushunchalari,
amaliy qo‘llanilishi va xalqaro tizimlari haqida keng bilim beradi. Kurslar
akademiyaning Jenevadagi bosh qarorgohida o‘tkaziladi va ishtirokchilar IM
sohasidagi ekspertlar bilan bevosita muloqot qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu
maktablar IM sohasidagi yangi boshlovchilar uchun chuqur bilim olishga yordam
beradi va bu sohada ishlashni boshlashni xohlaganlar uchun juda foydali tajriba
taqdim etadi.
 Yoshlar va o‘qituvchilar uchun IM dasturi: 2018-yilda ishga
tushirilgan ushbu dastur yoshlar va o‘qituvchilarga intellektual mulk, ijodkorlik va
innovatsiyalar bo‘yicha ta'lim beradi. Dastur IM tizimidan qanday foydalanishni,
ijodkorlik va innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlashni o‘rgatadi. Bu dastur yosh
22

ixtirochilar va yaratuvchilar uchun IM tizimiga qanday kirish va o‘z ishlarini
himoya qilish bo‘yicha qulay vositalarni taqdim etadi.
 IP Training Institutions (IPTI) dasturi: IPTI dasturi orqali Akademiya
mamlakatlarga o‘zlarining intellektual mulk bo‘yicha ta'lim markazlarini tashkil
etishda yordam beradi. Ushbu dastur IM bo‘yicha treninglarni tashkil etish va
yetkazib berishda yordam berishga qaratilgan. IPTI dasturi doirasida, Akademiya
onlayn kurslar va treninglarni taklif etadi. Bu kurslar jahon bo‘ylab o‘quvchilarni
IM sohasida ta'lim olishga undaydi va ko‘plab mamlakatlarda intellektual mulkni
himoya qilish bo‘yicha bilimlarni oshirishga xizmat qiladi.
Onlayn kurslar va resurslar. BIMT Akademiyasi o‘zining onlayn kurslari
orqali intellektual mulk sohasida ta'limni kengaytirishga katta hissa qo‘shadi.
Akademiyaning DL-101 kursi boshlang‘ich darajadagi talabalar uchun
mo‘ljallangan bo‘lib, bu kurs intellektual mulkning asosiy tushunchalarini, shu
jumladan, mualliflik huquqi, tovar belgilarini, patentlar, sanoat dizaynlari va
geografik ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga oladi. Kurs butun dunyo bo‘ylab talabalar
uchun mavjud va ko‘plab tillarda taklif etiladi, bu esa ularni global auditoriyaga
mos qiladi. Kurslar interaktiv shaklda o‘tkazilib, talabalarga o‘z bilimlarini
mustahkamlash va IM tizimining turli yo‘nalishlari bo‘yicha ko‘nikmalarini
oshirishga yordam beradi.
BIMT Akademiyasi taqdim etadigan kurslar nafaqat boshlang‘ich, balki
ilg‘or darajadagi mutaxassislar uchun ham mo‘ljallangan. Akademiya o‘z
kurslarini, o‘quv resurslarini va yozgi maktablar orqali intellektual mulk bo‘yicha
bilim olishni istaganlarga keng imkoniyatlar taqdim etadi. Bu kurslar mutaxassislar
va talabalar uchun IM tizimining global tarmog‘idan qanday foydalanishni
o‘rganishga yordam beradi. Kurslar amaliyotga yo‘naltirilgan bo‘lib, talabalarga
turli xil xalqaro tizimlar va qonunlarni o‘rganish imkoniyatini beradi. BIMT
Akademiyasining onlayn kurslari va resurslari global darajada IM sohasidagi
talablarni qondirishga yordam beradi. Akademiya taqdim etadigan dasturlar orqali
talaba va mutaxassislar, shu jumladan, yoshlar va o‘qituvchilar IM tizimining turli
23

elementlarini o‘rganadilar. Bu dasturlar orqali o‘rganilgan bilimlar amaliy hayotda
qo‘llaniladi va xalqaro darajada muvaffaqiyatli ish olib borish imkonini beradi.
Akad е miya o‘zining onlayn kurslari orqali global ta'lim tarmog‘ida ulkan
o‘zgarishlar yaratishda davom etmoqda, bu esa IM tizimining samarali
qo‘llanilishini ta'minlaydi.
2.3. So‘nggi xalqaro tashabbuslar va kelishuvlar
2024-yil 24-may kuni Butunjahon Intellektual Mulk Tashkiloti (BIMT)
a'zolari “ Intellektual mulk, genetik resurslar va ular bilan bog‘liq an'anaviy
bilimlar to‘g‘risida ” gi yangi xalqaro shartnomani qabul qildilar. Bu shartnoma
patent arizachilaridan genetik resurslar va an'anaviy bilimlarning manbasini
ko‘rsatishni talab qiladi. Bu, ayniqsa, mahalliy va tub jamoalarning huquqlarini
himoya qilishda muhim qadam hisoblanadi.
Shartnomaning asosiy maqsadi . Shartnomaning asosiy maqsadi genetik
resurslar va an'anaviy bilimlarni patent arizalarida oshkora ko‘rsatishni
ta'minlashdir. Bu, ilmiy va sanoat tadqiqotlarida mahalliy jamoalarning bilimlari
va resurslaridan foydalanishdan oldin, ular bilan maslahatlashish va ularning
24

roziligini olish zaruratini ta'minlaydi. Shartnoma orqali, patent tizimlarida bu
resurslar va bilimlar bilan bog‘liq barcha foydalanishlar uchun zaruriy huquqiy va
etik talablar joriy etiladi. Bu o‘zgarish mahalliy jamoalarning genetik resurslar va
an'anaviy bilimlarga bo‘lgan mulkiy va madaniy huquqlarini tan olishni, ularni
himoya qilishni va ularga zarar yetkazmaslikni maqsad qilgan. Shartnoma
doirasida, xalqaro patent tizimi doirasida ishlov berayotgan har qanday ixtirochi,
ilmiy tadqiqotchi yoki sanoat vakili, o‘z arizasini topshirishda, foydalanilgan
genetik resurslar va an'anaviy bilimlarning manbasini ko‘rsatishi kerak. Bu talablar
xalqaro huquqiy kelishuvlarda so‘nggi yillarda ixtirochi va tadqiqotchilarning
faoliyatini yanada adolatli va shaffof qilishni maqsad qiladi. Shuningdek, bu
shartnoma genetik resurslar va an'anaviy bilimlarni noqonuniy yoki noxolis
foydalanishdan himoya qilish, mahalliy jamoalarning o‘z resurslari bilan bog‘liq
iqtisodiy manfaatlarini himoya qilishga yo‘naltirilgan. Shartnoma ularga zarar
yetkazmaslik va ular bilan teng huquqli shartlar asosida ishlashni kafolatlashga
xizmat qiladi. Umuman olganda, bu shartnoma xalqaro miqyosda genetik resurslar
va an'anaviy bilimlarning shaffof va adolatli boshqarilishini ta'minlash, mahalliy
jamoalarga o‘z resurslari va bilimlarini himoya qilishda yordam berish va
ixtirochilarga ularning ilmiy ishlari uchun to‘g‘ri kreditlarni taqdim etishda muhim
rol o‘ynaydi.
Shartnomaning mazmuni . Shartnomaning mazmuni quyidagi asosiy
talablarni o‘z ichiga oladi:
1. Genetik resurslarning kelib chiqishi : Agar patent arizasi genetik
resurslarga asoslangan bo‘lsa, arizachidan ushbu resurslarning kelib chiqishi
to‘g‘risida ma'lumot taqdim etish talab qilinadi. Bu talab, resurslarning manbasini
aniqlash va ularni noqonuniy yoki noxolis foydalanishdan himoya qilish
maqsadida qo‘yilgan. Arizachidan, ularning genetik resurslardan qanday
foydalanilganini va bu jarayonda mahalliy jamoalar bilan qanday aloqalar
o‘rnatilganini oshkora qilish talab etiladi.
25

2. An'anaviy bilimlarning manbasi : Agar ixtiro an'anaviy bilimlarga
asoslangan bo‘lsa, arizachidan bu bilimlarning manbasini ko‘rsatish talab qilinadi.
An'anaviy bilimlar ko‘pincha mahalliy jamoalar tomonidan asrlar davomida ishlab
chiqilgan va saqlanib kelgan bilimlar bo‘lib, ular haqidagi malakalardan noto‘g‘ri
foydalanishning oldini olish maqsadida ushbu talab qo‘yilgan. Shuningdek, bu
talab mahalliy jamoalarning an'anaviy bilimlaridan adolatli foydalanishni
ta'minlashga yordam beradi.
Ushbu shartnoma patent tizimlarida oshkoralikni ta'minlash, ilmiy va sanoat
tadqiqotlarida resurslardan foydalanish jarayonida mahalliy jamoalarning
huquqlarini himoya qilish va ularning roziligi olishni ta'minlashga qaratilgan.
Shartnoma, ayniqsa, genetik resurslar va an'anaviy bilimlarning manbasini
ko‘rsatishni talab qilishi orqali, ixtirochilarning o‘z arizalarida qanday resurslardan
foydalanganlarini aniq va shaffof ravishda belgilashni maqsad qiladi. Bu
shartnoma, shuningdek, ilmiy hamjamiyatni va sanoatni halol, adolatli va etik
ravishda ish olib borishga undaydi.
Shartnomaning ahamiyati. Shartnomaning ahamiyati xalqaro patent
tizimida muhim o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi, chunki u ilgari e'tiborga
olinmagan genetik resurslar va an'anaviy bilimlarni huquqiy jihatdan tartibga
soladi. Avvalgi tizimda, ko‘p hollarda, mahalliy jamoalar yoki ular bilan bog‘liq
resurslar va bilimlar patent arizalarida e'tiborga olinmas edi, bu esa ularning
huquqlari va manfaatlarini zaiflashtirgan. Endi, ushbu shartnoma orqali, mahalliy
jamoalarning bilimlaridan va genetik resurslaridan foydalanishdan oldin, ular bilan
maslahatlashish va ularning roziligini olish majburiyati joriy etiladi. Bu esa patent
tizimini yanada adolatli va shaffof qiladi. Shartnoma mahalliy jamoalarning
genetik resurslar va an'anaviy bilimlarga bo‘lgan huquqlarini tan olishni
ta'minlaydi, bu esa ularning ilmiy tadqiqotlar va sanoat rivojlanishida adolatli
tarzda ishtirok etishlariga imkon yaratadi. Shartnomaning ahamiyati, shuningdek,
ilmiy va sanoat tadqiqotlarida etik me'yorlarni saqlash va mahalliy jamoalarning
madaniy merosini, bilimlarini himoya qilishga qaratilgan. U genetik resurslar va
26

an'anaviy bilimlarni foydalanishda oshkoralikni ta'minlaydi, bu esa ixtirochilarga
va tadqiqotchilarga ularning ishlari uchun mas'uliyatni oshirishni va shaffof ish
yuritishni talab qiladi. Bu shartnoma xalqaro darajada ilmiy hamjamiyatning
hamkorligini oshiradi, chunki ko‘plab davlatlar bu yangi qoidalarni qo‘llashga rozi
bo‘lishadi va shu orqali ilmiy va sanoat tadqiqotlari uchun zarur huquqiy asoslarni
yaratadilar. Mahalliy jamoalarning genetik resurslardan foydalanishdagi rollari
aniq va tan olingan bo‘lib, ular o‘z manfaatlarini himoya qilish imkoniyatiga ega
bo‘ladi, shu bilan birga, resurslardan foydalanishda halollik va adolatni
ta'minlashga yordam beradi.
Kelajakdagi qadamlar . Kelajakdagi qadamlar, shartnomaning xalqaro
darajada kuchga kirishi va amalga oshirilishini ta'minlash uchun muhimdir.
Shartnoma kuchga kirishi uchun 15 ta davlat tomonidan ratifikatsiya qilinishi
kerak. Hozirgi kunda, faqatgina Malavi davlatining ratifikatsiyasi amalga
oshirilgan, ammo boshqa davlatlar ham bu shartnomani ratifikatsiya qilish
jarayonini boshlashlari kerak. Shartnoma ratifikatsiya qilinishidan so‘ng, u xalqaro
huquqiy kuchga ega bo‘ladi va barcha a'zo davlatlar uchun majburiy bo‘ladi. Bu,
o‘z navbatida, genetik resurslar va an'anaviy bilimlar bilan bog‘liq barcha ilmiy va
sanoat tadqiqotlari uchun yangi tartib va qoidalarni o‘rnatadi. Har bir davlat,
shartnoma talablarini o‘z milliy patent tizimiga integratsiya qilib, ushbu yangi
talablarni amalda qo‘llashni boshlaydi.
Kelajakda, ratifikatsiya jarayonining tugallanishi va shartnomaning kuchga
kirishi, global miqyosda genetik resurslar va an'anaviy bilimlarning himoya qilish
tizimini kuchaytiradi. Bu, ayniqsa, rivojlanayotgan davlatlar va mahalliy jamoalar
uchun muhim bo‘lib, ularning resurslaridan va bilimlaridan noqonuniy
foydalanishning oldini olishga yordam beradi. Shartnoma ratifikatsiya qilingach,
davlatlar o‘rtasida yangi hamkorlik imkoniyatlari va ixtirochilar, tadqiqotchilar,
hamda mahalliy jamoalar o‘rtasida yanada shaffof va adolatli o‘zaro aloqalar
o‘rnatiladi. Bundan tashqari, kelajakda bu shartnoma asosida yangi xalqaro
qonunlar va me'yorlar ishlab chiqilishi mumkin, bu esa ilmiy tadqiqotlar va sanoat
27

innovatsiyalarini samarali tarzda boshqarishga yordam beradi. Shartnomani
ratifikatsiya qilgan davlatlar, shuningdek, mahalliy jamoalarning huquqlarini
himoya qilish uchun zarur bo‘lgan harakatlarni amalga oshirishga majbur bo‘ladi,
bu esa intellektual mulk tizimining yaxshilanishiga olib keladi.
2024-yilda qabul qilingan ushbu shartnoma, genetik resurslar va an'anaviy
bilimlarning patent tizimida e'tiborga olinishi va mahalliy jamoalarning
huquqlarining himoya qilinishi borasida muhim qadam hisoblanadi. Bu shartnoma
orqali, ilmiy va sanoat tadqiqotlarida adolatni ta'minlash va mahalliy jamoalarning
bilimlari va resurslaridan adolatli foydalanish imkoniyati yaratiladi.
XULOSA
Butunjahon intellektual mulk tashkiloti (BIMT) 1967-yilda tashkil etilgan va
uning asosiy maqsadi xalqaro miqyosda intellektual mulk huquqlarini himoya
qilish va rivojlantirishdir. BIMTning a'zolari bo‘lgan davlatlar orasida
muvofiqlashtirishni amalga oshirish, bir-biriga nisbatan samarali tizimlar yaratish
va intellektual mulkni yaxshilash uchun zarur bo‘lgan yuridik bazalarni ta'minlash
tashkilotning asosiy vazifalaridan biridir. Tashkilotning global ishlari, shu
jumladan xalqaro patent tizimi (PCT), tovar belgilarini ro‘yxatga olish (Madrid
tizimi), sanoat dizaynlarini himoya qilish (Gaaga tizimi) va geografik
28

ko‘rsatkichlarni ro‘yxatga olish (Lissabon tizimi) kabi dasturlar orqali amalga
oshiriladi. Ushbu tizimlar orqali ixtirochilar va kompaniyalar bir nechta
mamlakatda o‘z intellektual mulk huquqlarini himoya qilish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. BIMTning tashkilot sifatida yirik roli, ayniqsa, global darajadagi
intellektual mulk sohasida ta'lim va salohiyatni oshirishda ko‘rinadi. Tashkilot
tomonidan ishlab chiqilgan turli kurslar, onlayn treninglar, yozgi maktablar va
seminarlar orqali, har bir mutaxassis va yangi boshlovchi intellektual mulkni
boshqarish va undan samarali foydalanish bo‘yicha zarur bilimlarni olishlari
mumkin. BIMT Akademiyasi, masalan, DL-101 kabi kurslar orqali, intellektual
mulk sohasidagi asosan boshlang‘ich bilimlarga ega bo‘lishni ta'minlaydi, bu esa
yangi tadbirkorlar, ilmiy xodimlar, talabalar va hukumat xizmatchilari uchun
imkoniyatlar yaratadi.
BIMT yangi xalqaro tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlaydi va ixtirochilarga
tegishli o‘zgarishlarga moslashishga yordam beradi. 2024-yilda qabul qilingan
"Intellektual mulk, genetik resurslar va an'anaviy bilimlar to‘g‘risida"gi shartnoma
shunday tashabbuslardan biridir. Ushbu shartnoma orqali, patent arizachilaridan
genetik resurslar va an'anaviy bilimlarning manbasini oshkora ko‘rsatish talab
qilinadi. Bu, ayniqsa, mahalliy jamoalarning huquqlarini himoya qilishga
qaratilgan. Ushbu shartnoma ko‘plab mamlakatlar tomonidan ratifikatsiya qilinsa,
u xalqaro miqyosda ilmiy va sanoat tadqiqotlarida adolatni ta'minlashga katta hissa
qo‘shadi. BIMT tomonidan amalga oshiriladigan xalqaro kelishuvlar va
shartnomalar, shuningdek, genetik resurslar va an'anaviy bilimlarning manbasini
aniqlash orqali mahalliy jamoalarning huquqlarini himoya qilishda muhim
ahamiyat kasb etadi. Bu talablar yordamida ilmiy tadqiqotlar, bioinformatsion va
farmatsevtika sohalaridagi yangiliklar xavfsiz va samarali tarzda amalga oshiriladi,
shu bilan birga, mahalliy jamoalarning an'anaviy bilimlaridan foydalanishdan
oldin, ular bilan maslahatlashish va ruxsat olish majburiyati kiritiladi.
BIMTning butun dunyo bo‘ylab faoliyati, intellektual mulkni global
darajada himoya qilish va uning qiymatini oshirishga xizmat qiladi. Tashkilotning
29

faoliyati, shu jumladan uning ta'lim dasturlari, yangi qonunlar va tashabbuslar,
xalqaro miqyosda ilm-fan va iqtisodiyotda rivojlanishning asosiy yo‘nalishlarini
belgilab beradi. Bu orqali, tadbirkorlar, ixtirochilar, ilmiy xodimlar va barcha
manfaatdor tomonlar intellektual mulkdan samarali foydalanish imkoniyatlariga
ega bo‘ladilar. BIMT tashkiloti xalqaro miqyosda intellektual mulk sohasida adolat
va shaffoflikni ta'minlashga katta hissa qo‘shadi. Shuningdek, u xalqaro
hamkorlikni kuchaytirish, mamlakatlar orasida o‘zaro hamjihatlikni rivojlantirish
va intellektual mulk tizimining samarali ishlashini ta'minlash uchun o‘zining
barcha resurslarini safarbar etadi. Bu jarayonlar, o‘z navbatida, dunyo bo‘ylab
ilmiy, sanoat va madaniy rivojlanishga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Abdurashidov A. - Intellektual mulk huquqlari - Tashkent Publishing,
2017, 234 bet
2. Karimov M. - Intellektual mulk tizimlari - Yangi Dunyo, 2019, 312 bet
3. Rakhimov A. - Tovar belgilari va patentlash - Science Press, 2018, 180
bet
4. Miroshnichenko S. - Xalqaro intellektual mulk tizimi - Academic
Publishing, 2020, 250 bet
30

5. Zaynalov B. - Genetik resurslar va an'anaviy bilimlar - Tashkent Press,
2021, 320 bet
6. Ruziev E. - Sanoat dizaynlari va ularni himoya qilish - Lexis Nexis, 2017,
210 bet
7. Tashpulatov K. - Patent tizimlari va xalqaro hamkorlik - Tashkent
Publishing, 2016, 220 bet
8. Xudoyberganov I. - Intellektual mulk va xalqaro me'yorlar - Innovation
Press, 2018, 190 bet
9. Sa'dullaev U. - Intellektual mulk huquqlari va huquqiy himoya - Legal
Publishing, 2015, 270 bet
10. Kamolov S. - Xalqaro patent tizimi - Science Publications, 2019, 300 bet
11. Fayzullayev J. - Tovar belgilari va ularni himoya qilish usullari -
Academy Press, 2017, 180 bet
12. Rahmatov A. - Geografik ko‘rsatkichlar tizimi - IPR Publishing, 2016,
260 bet
13. O'rinov T. - Xalqaro intellektual mulk shartnomalari - Tashkent Press,
2020, 300 bet
14. Mirzaev A. - Intellektual mulk va yangi texnologiyalar - Technology
Publishing, 2018, 220 bet
15. Mustaqimov F. - Xalqaro intellektual mulk tizimlarining rivojlanishi -
Legal Publishing, 2017, 250 bet
16. Jo'rayev B. - BIMT va uning xalqaro roli - Academic Press, 2019, 230
bet
17. Qodirov E. - Genetik resurslar va an'anaviy bilimlarning himoyasi -
Knowledge Publications, 2020, 310 bet
18. Butunjahon intellektual mulk tashkiloti (BIMT) 2024-yilgi jahon
intellektual mulk hisobotini nashr etdi.
31

19. Cauдoв A. X. Замонавий хал аро у у назарияси асослари:ԕ ԟ ԕ ԕ
Дарслик. T., 2005. - 328 б.; Cauдoв A. X. Хал аро у у : Дарслик. T., 2001.
ԕ ԟ ԕ ԕ
-320 б.
20. Kuteynikov A. E. Xalqaro hukumatlararo tashkilotlar: Sotsiologik
yondashuv // Sotsiologiya va ijtimoiy antropologiya jurnali, 1999 yil, II jild, 4-son.
21. Sadikov A.X. Xalqaro huquq subyektlari. – 2000. – B. 52.
22. Batafsil ma’lumotlar uchun qarang: Muminov A. Xalqaro tashkilotlar
huquqi. O‘quv qo‘llanma. – T.: JXJIDU, 2014. – B. 12–13.
23. Muminov A. Ўзбекистон ва ЮНЕСКОнинг ҳамкорлиги. – Т.: Янги
аср авлоди, 2003.
24. Международное право: учебник / Под ред. А. Н. Вылежанина. – М.:
Юрайт, ЦДЮрайт, 2011. – С. 359.
25. Международное право: учебник / Под ред. А. Н. Вылежанина. – М.:
Юрайт, ЦДЮрайт, 2011. – С. 359
26. Международное право: учебник. Под ред. А.А.Ковалева,
С.В.Черниченко. 3-е изд., испр. — М.: Омега-Л, 2008. —С.641.
27. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomi va Xalqaro Sud statuti. –T.:
BMTning O’zbekistondagi axborot markazi,2002. B.3
28. Mo’minov A. O’zbekiston va YUNESKOning xalqaro-huquqiy
munosabatlari. –T.: Yangi asr avlodi, 2003 B.5-6
29. Mo’minov A. Xalqaro tashkilotlar huquqi. O’quv qo’llanma T.:
JIDU,2014-B.33-36
30. Xalqaro Ommaviy Huquq, Darslik, JIDU, Toshkent-2020
32

Купить