Buxoro hududida mexmonxona xo’jaligini rivojlantirishda oilaviy biznesni o’rni

O`zbekiston Respublikasi
Oliy va O`rta   Maxsus Ta`lim Vazirligi
Buxoro Davlat universiteti
Ijtimoiy-i qtisodiy  f akul’tet i
Iqtisodiy  ta`lim va turizm   k afedrasi
Himoyaga ruxsat beriladi 
Fakultet dekani _______________
i . f . n .  A.T.JO’RAEV
«_____»_________________________
__20 14  yil Himoyaga ruxsat etildi 
Kafedra mudiri _______________
i . f . n .  dos. H . R . HAMROEV
«_____»________________________
___20 14  yil
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Mavzu:          “ BUXORO HUDUDIDA MEXMONXONA XO’JALIGINI
RIVOJLANTIRISHDA OILAVIY BIZNESNI O’RNI ”
xulosasi                             
1 MUNDARIJA:
KIRISH 2
I BOB. OILAVIY BIZNESNING NAZARIY ASOSLAR I 4
1 .1 Biznes va tadbirkorlik tushunchasi va turlari 4
1.2 Oilaviy biznes – tadbirkorlikning turi sifatida 18
1.3 Mexmonxona xo’jaligining turizm industriyasida tutgan o’rni 21
II BOB. MEXMONXONA   XO’JALIGIDA   OILAVIY   BIZNESNING
RIVOJI 25
2.1 O’zbekistonda mexmonxona xo’jaligining rivojlanish holati 25
2.2 Buxoro viloyatida mexmonxona industriyasining ahvoli 31
III BOB. BUXORO   MEXMONXONALARIDA   OILAVIY   BIZNESNING
RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI 34
3.1 Buxoro hududida oilaviy mexmonxonalarning rivojlanish holati 34
3.2 Buxoro   mexmonxonalarida   oilaviy   biznesning   rivojlanish
istiqbollari 37
XULOSA VA TAKLIFLAR 39
ANNOTATSIYA 42
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 4 9
ILOVA
2 KIRISH
Mavzuning   dolzarbligi . Turizm  XXI asrda jahon iqtisodiyotiga  juda katta ijobiy ta’sir
qiluvchi ijtimoiy-iqtisodiy soha bo’lib kirib keldi. Butunjaxon turizm tashkilotining ma’lumotlari
bo’yicha dunyoda ishlab chiqarish va servis oborotining 10 % ini turizm tashkil qilmoqda.
              Keyingi   20   yilda   xalqaro   turizmning   rivojlanishi   dunyo   bozorida   tovar   va   xizmatlarning
kuchli eksport qilinayotganligi kuzatilmoqda. Ya’ni turistik xizmatlarning eksportda o’sishi 8 %
ga o’sib umumiy xizmatlar savdosining jahon bo’yicha 30-35 %  ini tashkil kilmokda.
              Butunjaxon   turizm   tashkilotining   «Turizm-2020   yilgacha   »   mavzusidagi   statistik
ma’ruzasida 2020-yilga borib xalqaro turistlarning soni 1,6 mlrd kishini tashkil qilib, turizmdan
olinadigan   foyda 2 trln AQSh dollarigacha etadi.Turistik oqimning turg’un ravishda o’sishi har
yili 3-5 %  gacha ko’payadi 1
Mamlakatimizda Prezidentimiz rahnamoligida ijtimoiy yo`naltirilgan bozor iqtisodiyotini
rivojlantirishga   alohida   e`tibor   qaratilmoqda.   Buning   uchun   mustahkam   me`yoriy-huquqiy
poydevor   yaratilgan.   O`z   navbatida,   bu   aholi   bandligini   ta`minlash,   ichki   bozorni   mahalliy
tovarlar   va   xizmatlar   bilan   to`ldirish,   demakki,   yurt   ravnaqi   hamda   el   farovonligiga   xizmat
qilmoqda.
Davlatimiz   tomonidan   esa   aholi   imkoniyatlarini   ro`yobga   chiqarish   uchun   huquqiy
maydon,   qonuniy   vositalar   va   kafolatlar   tizimi   izchil   vujudga   keltirilmoqda.   Tabiiyki,   bu
boradagi   me`yoriy-huhuhiy   asosni   takomillashtirish,   ushbu   sohadagi   islohotlarni   izchil
rivojlantirish   va   jadallashtirish   bo`yicha   zamonaviy   talablarga   javob   beradigan   yangi   qonun
hujjatlarini   qabul   qilish   muhim   vazifalar   sirasiga   kiradi.   SHuning   uchun   ham   davlatimiz
rahbarining   2012   yil   parlament   palatalari   qo`shma   majlisidagi   Mamlakatimizda   demokratik
islohotlarni   yanada   chuqurlashtirish   va   fuqarolik   jamiyatni   rivojlantirish   kontseptsiyasi
demokratik  bozor  islohotlari  va iqtisodiyotni  liberallashtirishni  yanada  chuqurlashtirish  ustuvor
yo’nalishlaridan biri sifatida belgilanib, bu borada bir qator takliflar ilgari surilgan edi. Ayniqsa,
“Oilaviy   tadbirkorlik   to`g’risida”   gi   O`zbekiston   Respublikasi   qonunining     qabul   qilinishi   bu
jarayonlarning mantiqiy davomi bo`ldi, desak xato bo`lmaydi.
Ta`kidlash   joizki,   ushbu   qonunning   qabul   qilinishi   mamlakatimiz   ijtimoiy-siyosiy
hayotida   muhim   voqea   bo`lib,   iqtisodiy-huquqiy   jihatdan   esa   muhim   yangilik   hisoblanadi.
CHunki,   dunyo   mamlakatlari   qonunchiligi   tarixida,   jumladan,   bizning   mamlakat   qonunchiligi
tarixida   ham   bugungi   kunga   qadar   biznesning   “oilaviy   korxona”   tarzidagi   butunlay   yangi
tashkiliy   huquqiy   shakli   kuzatilmagan   yoki   boshqacha   qilib   aytganda   qonun   darajasida
1
Manba internet materiali. http://www.wto-m    a   rketing.ru   
3 mustahkamlanmagan   edi.   SHu   o`rinda   bir   savol   tug’iladi.   Xo`sh,     ushbu   qonun   qonunchilik
tizimimizda qanday o`rin egallaydi va u bizning milliy an’analarimizga qay darajada mos keladi?
Shuningdek,   qonun   mamlakatimizda   xo`jalik   yuritish   faoliyatining   bugungi   mavjud   holatiga
qanchalik   javob   bera   oladi,   kabi   savollarni   tug’diradi.   Mamlakatimiz   turizmini   rivojlantirish
orqali turistik faoliyatni yaxshilash va ichki bozorda raqobatni kuchaytirish, o’zaro hamkorlikni
to’lga qo’yish zamon talabi bo’lib qolmoqda. Mavzuning dolzarbligi ham shundan kelib chiqqan
bo’lib,   respublikamiz   mexmonxonalarida   oilaviy   biznesni   rivojlantirishning   yangi   usullarini
topish   va   asoslab   berish   vazifasini   qo’yadi.Mazkur   muammolarni   o’rganish,   ularni   ilmiy   tahlil
qilish,  bu  borada   to’plangan  bilim  va   tajribalar   asosida   mavjud   muammolarni  hal   qilishga   doir
takliflar kiritish tanlangan mavzuning dolzarbligini ko’rsatadi. 
Bitiruvmalakaviy   ishning   tadqiqod   ob’ekti -   Buxoro   shahridagi   mehmonxonalari
hisoblanadi.
Bitiruvmalakaviy   ishning   maqsadi   –   Buxoro   shahridagi   mehmonxona   xo’jaligini
rivojlantirishda   oilaviy   biznesning  o’rnini   takomillashtirishning     samarali    yo’llarini   ishlab
chiqish.
Bitiruv   malakaviy   ishning   predmeti.   Buxoro   shahridagi   mehmonxona   xo’jaligida
oilaviy biznesning     samaradorligini oshirish bilan bog’liq iqtisodiy munosabatlar  majmuasidan
iborat.
      Bitiruv   malakaviy   ishning   vazifasi- bitiruv   malakaviy   ishimizning   maqsadiga   erishish
uchun quyidagi vazifalarni belgiladik:
1) Oilaviy biznesning nazariy asoslarini o’rganib chiqish;
2) O’zbekistonda mexmonxona xo’jaligining rivojlanish holatini o’rganib chiqish;
3) O’zbekistonda   mexmonxona   xo’jaligida   oilaviy   biznesning   rivojlanishini   tahlil   qilib
chiqish;
4) Buxoro shahridagi mehmonxonalarda oilaviy biznesning rivojlanish istiqbollari  bashorat
qilish.
  Bitiruv   malakaviy   ishning   tarkibi:   kirish,   III   bob,   shuningdek   har   bir   bobda   2-3   tadan
paragraf-savol, xulosalar, ingliz tilidagi  annotatsiya, tavsiyalar,  3 ta jadvallar,  4 ta rasmlar, 3 ta
grafik, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovadan iborat. Bitiruv malakaviy ishning hajmi 51
betdan iborat.
4 I BOB. OILAVIY BIZNESNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. BIZNES VA TADBIRKORLIK TUSHUNCHASI VA TURLARI
Bоzоr   munоsabatlari   sharоitida   iqtisоdiyotni   rivоjlantirishning   asоsiy   оmillaridan   biri
kichik biznеs va tadbirkоrlik faоliyatini rivоjlantirishdir. 
Xo`sh,   «tadbirkоr»,   «tadbirkоrlik»   tushunchalari   qanday   mazmunga   ega   va   nimani
anglatadi? 
Tadbirkоrlik   bo`yicha  bilim  va  amaliy   faоliyatlar  zaminimizda   hukmdоr bo`lgan  buyuk
shaxslar   Sоhibqirоn   Amir   Tеmurning   “Tuzuklari”da,   Mirzо   Bоburning   “Bоburnоma”   asarida
yorqin ifоdasini tоpgan.
Tadbirkоrlik   iqtisоdiy   faоllikning   alоhida   turi   bo`lib,   uning   bоshlang`ich   bоsqichi,
оdatda,   fikrlash   faоliyati   yoki   uning   natijasi   bilan   bоg`langan   bo`ladi,   faqat   u   kеyin   mоddiy
shaklni оladi. 
Tadbirkоrlik   yangilik   kiritish,   tоvar   ishlab   chiqarish   faоliyatini   o`zgartirish   yoki
kоrxоnani   (shu   jumladan,   kichik   kоrxоnani)   tashkil   qilish   sоhasida   ijоdkоrlikning   mavjudligi
bilan   ta’riflanadi.   Tadbirkоrlik   faоliyatining   ijоdkоrlik   jihatlari   bоshqaruvning   yangi   tizimida
ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi usullari yoki yangi tеxnоlоgiyalarini tatbiq etishda o`z
ifоdasini tоpadi. 
Tadbirkоrning   o`zi   tadbirkоrlik   faоliyatining   asоsiy   subyekti   hisоblanadi.   Ammо
tadbirkоr   yagоna   subyekt   emas,   har   qanday   hоlda   u   ishlab   chiqarilgan   tоvar   yoki   xizmatning
istе’mоlchisi   hamda   har   xil   vaziyatlarda   yordamchi   yoki   raqib   sifatida   bo`luvchi   davlat   bilan
o`zarо hamkоrlik  qilishga majbur. Istе’mоlchi  ham, davlat,  ham, yollanma  (ishchi) xоdim ham
tadbirkоrlik faоliyati subyektlari qatоriga kiradilar. 
Bоzоr   iqtisоdiyoti   sharоitida   tadbirkоr   uchun   istе’mоlchining   manfaatlariga   muvоfiq
harakat   qilishdan   bоshqa   istе’mоlchiga   ta’sir   qilishning   yo`li   yo`qdir.   Ammо   bu   tadbirkоr
istе’mоlchining   manfaatlariga   muvоfiq   harakat   qilishi   kеrakligini   bildirmaydi.   Tadbirkоrning
o`zi   istе’mоlchining   talabini   shakllantirishi,   yangi   istе’mоl   ehtiyojlarini   yaratishi   (agar   xaridоr
uchun   zarur   bo`lgan   yangi   tоvar   yaratilsa)   mumkin.Shundan   kеlib   chiqqan   hоlda   tadbirkоrlik
faоliyatini tashkil etishning ikki usulini kеltirish mumkin: 
- istе’mоlchi manfaatini aniqlash usuli; 
- istе’mоlchiga yangi tоvar yoki xizmatlarni «majburan qabul qildirish» usuli. 
Shunday   qilib,   tadbirkоrning   asоsiy   maqsadi   o`z   istе’mоlchilariga   ega   bo`lish   yo`lida
tоvarga ehtiyojni aniqlashdan ibоratdir. Tadbirkоr o`z 
istе’mоlchilarini shakllantirishda quyidagi asоsiy оmillarni hisоbga оlishi kеrak: 
- tоvarning yangiligi va uning xaridоr manfaatiga mоs kеlishi; 
- tоvar yoki xizmatlarning sifati; 
5 - tоvar yoki xizmatlarning narxi; 
- tоvarning univеrsallik darajasi; 
- tоvarning tashqi ko`rinishi, uning xaridоr talabiga mоsligi; 
- sоtuvdan kеyingi sеrvis xizmatlaridan fоydalanish imkоniyati; 
- tоvarning qabul qilingan umumiy yoki davlat standartlariga mоsligi; 
-   tоvarlar   va   xizmatlar   rеklamasining   jоzibaliligi,   xaridоr   diqqatini   o`ziga   jalb   etishi   va
hоkazо. 
Xulоsa   shundan   ibоratki,   agar   ijtimоiy   ishlab   chiqarish   nuqtai   nazaridan   tadbirkоr   faоl
subyekt   rоlida   bo`lsa,   unda   tadbirkоrlik   jarayonining   o`zi,   uning   samaradоrligi   va   mazmuni
nuqtai nazaridan istе’mоlchi faоl rоl o`ynaydi va tadbirkоr bu оmilni inkоr eta оlmaydi. 
Tadbirkоr kishidan, avvalо, o`ziga va o`z qоbiliyatiga  ishоnish talab etiladi.  O`ziga, o`z
kuchiga ishоnmaydigan insоn nafaqat tadbirkоrlik, balki har qanday sоhada ham ishni оxirigacha
yetkazishga qоdir emas. 
Tadbirkоr ko`pgina hоllarda o`z jamоasi bilan harakat qiladi, shuning uchun tadbirkоrlik
g`оyasini   amalga   оshirish   jarayoniga   samarali   ta’sir   etuvchi   jamоani   yaratgandagina,
muvaffaqiyatga   erishadi.   Shu   munоsabat   bilan   tadbirkоrning   оldida   murakkab   muammоlar
turadi.   Bular   biznеsning   muvaffaqiyati   uchun   qanday   ixtisоsdagi   mutaxassislar   kеrakligi,   ular
qanday   sifatlarga   ega   bo`lishlari   zarurligi,   ularning   tadbirkоr   shakllantirayotgan   ruhiy   muhitga
kira оlishlari mumkinligini aniqlash muammоlaridir. 
Kоrxоna   faоliyatini   bоshqarishda   to`g`ri   qarоr   qabul   qilish   tadbirkоrning   eng   muhim
sifatlaridandir.   Bоshqacha   qilib   aytganda,   bu   tadbirkоrning   o`z   faоliyati,   o`z   biznеsi   sоhasida
javоbgarlikni   o`z   zimmasiga   оlishidir.   Haqiqatan   ham   tadbirkоr,   qarоr   qabul   qilib,   uni   amalga
оshirishda   nafaqat   o`z   shеriklari   оldida,   balki   o`zining   kеlajakdagi   qarоrining   оqibati   uchun
javоbgarlikni ham o`ziga оladi 
Qarоr qabul qilish, mas’uliyatni zimmasiga оlish kabi vazifalar tadbirkоrlikni bоshqarish
faоliyati   bilan   bоg`laydi.   Shuning   uchun   ham   tadbirkоrni   mеnеjеrdan   ajratish   zarur.   Bularning
har   biri   o`ziga   xоs   vazifalarni   bajaradi.   Bir   tоmоndan   tadbirkоrlik   faоliyatining   mazmuni
bоshqarish   faоliyatidan   kеngrоq   bo`lsa,   bоshqa   tоmоndan   har   bir   ishbilarmоn   ham   mеnеjmеnt
vazifalarini   bajara   оlmaydi.   Mеnеjmеnt   asоslariga   bag`ishlangan   kitоbda   bu   haqda   yaxshi   fikr
bildirilgan: «Shaxsiy tavakkalchilik, mоliyaviy imkоniyatga bo`lgan munоsabat, tinimsiz mеhnat
qilish kabi xususiyatlarga ega tadbirkоr yiriklashib bоrayotgan kоrxоnani bоshqara оladi, dеgan
gap   emas» 1
.   Mеnеjеrning   «shakllanmagan   tuzilmani   shakllantirish   »   qоbiliyati   ishi   yurishib
kеtayotgan   ishbilarmоnga   dоimiy   xоs   bo`lavеrmaydi.   Shu   sababli   yirik   kоrxоnalar   rahbariyati
tarkibiga mеnеjеrlar kеlmоqda. 
6 Bugungi sharоitda  «tadbirkоr » tushunchasi «mеnеjеr»  tushunchasiga juda yaqin turadi.
Shu   bilan   birga,   tadbirkоr   mulkdоr   bo`lsa,   mеnеjеr   bоshqaruvchi   dir.   Amalda   esa,   aksariyat
mulkdоrlar   mеnеjеr   vazifasini   bajaradi,   qatоr   mеnеjеrlar   esa   o`zlari   bоshqarib   turgan   ishlab
chiqarish kоrxоnalariga ega bo`lib qоlmоqda.
«Tadbirkоrlik»   tushunchasi   tadbirkоrning   ensiklоpеdik   lug`atida   quyidagicha
ta’riflanadi: 
  Tadbirkоrlik   shaxsiy   darоmad,   fоyda   оlishga   qaratilgan   fuqarоlarning   mustaqil
faоliyati.   Bu   faоliyat   o`z   nоmidan,   o`z   mulkiy   mas’uliyati   va   yuridik   shaxsning   yuridik
mas’uliyati   evaziga   amalga   оshiriladi.   Tadbirkоr   qоnun   tоmоnidan   ta’qiqlanmagan   barcha
xo`jalik   faоliyati,   shu   jumladan,   vоsitachilik,   sоtish,   sоtib   оlish,   maslahat   bеrish,   qimmatbahо
qоg`оzlar bilan ish оlib bоrish bilan shug`ullanishi mumkin. 
Tadbirkоrlik   shaxsiy   va   ijtimоiy   fоydalarni   ko`zlagan   hоlda   darоmad   оlish   uchun
sarflanayotgan mablag` bilan bоg`liq faоliyatdir.
Tadbirkоrlikka   bеrilgan   ushbu   ta’rif   batafsilligi   bilan   ajralib   turadi.   Bu   ta’rifda
tadbirkоrlik  faqat  ma’lum  faоliyat  bilan  shug`ullanish emas,  balki  bеvоsita  faоliyat  yuritishdan
ibоratligi ta’kidlangan. Tadbirkоrlikka bеrilgan qatоr ta’riflarda eng muhim hоlat, ya’ni shaxsiy
darоmad bilan ijtimоiy fоydaning yaxlitlik xususiyati ko`rsatilmagan. 
Xulоsa   qilib   aytadigan   bo`lsak,   tadbirkоrlikning   muhim   xususiyatlariga   quyidagilar
kiradi: 
-   xo`jalik   faоliyati   оlib   bоrayotgan   subyektlarning   mustaqilligi   va   erkinligi.   Huquqiy
mе’yorlar chеgarasida har bir tadbirkоr u yoki bu masala yuzasidan mustaqil qarоr qabul qilishi
mumkin; 
-  iqtisоdiy   manfaatdоrlik.   Tadbirkоrlikning   asоsiy   maqsadi   maksimal   darajada   darоmad
оlishni ko`zlab, jamiyat taraqqiyotiga ham o`z hissasini qo`shishdir; 
-   xo`jalik   tavakkalchiligi   va   mas’uliyat.   Har   qanday   hisоb-kitоbda   ham   nоaniqlik   va
tavakkalchilik bo`lishi mumkin. 
Tadbirkоrlik   muhiti   mamlakatning   rivоjlanish   asоsini   tashkil   etadi   va   ishbilarmоn
kishilarning   faоliyat   mazmunini   bеlgilab   bеradi.   Turli   mamlakatlarda   tadbirkоrlik   muhiti
turlichadir.   Rivоjlangan   mamlakatlarda   bunday   muhit   o`zining   qulayligi   hamda   iqtisоdiy
jarayonlarning yuqоri darajada unumli tashkil etilishi bilan ajralib turadi. 
Biznеsni   samarali   yuritish   unga   tashqi   muhitdan   aralashishni   yoqtirmaydi.   Biznеsni
yuritishda tashqaridan оzgina aralashuv bo`lsa, uning еmirilishiga оlib kеlmasa ham tadbirkоrlik
tarkiblarining faоliyat yuritishiga salbiy ta’sir ko`rsatadi. Shuning uchun ham davlat iqtisоdiyot
uchun   zarur   barcha   shart-sharоitlarni   yaratishi   va   tadbirkоrlar   uchun   ko`prоq   erkinlik   bеrishi
7 kеrak. Shunga asоslangan hоlda ish оlib bоrayotgan O`zbеkistоn jahоn iqtisоdiyoti da munоsib
o`rnini tоpmоqda. 
Shularni   nazarda   tutgan   hоlda,   O`zbеkistоn   Rеspublikasi   Prеzidеnti   I.A.   Karimоv
shunday   dеb   ta’kidlaydi :   «Erkin   tadbirkоrlik   uchun   iqtisоdiy   va   huquqiy   shart-sharоit   yaratish
zarur.   Kichik   biznеs   va   xususiy   tadbirkоrlikni   kеng   rivоjlantirish   uchun   hamma   yo`lni   оchib
bеrish   kеrak.   Ularning   xоmashyo   rеsurslaridan   fоydalanishlariga   kеng   yo`l   оchib   bеrish,   ular
ishlab   chiqarayotgan   mahsulоt   mamlakatning   o`zida   ham,   uning   tashqarisida   ham   sоtiladigan
bоzоrni kafоlatlоvchi tizimni barpо etish darkоr» 2
 . 
Kеyingi   yillarda   mamlakatimizda   kichik   tadbirkоrlikni   rivоjlantirish   bоrasida   bir   qatоr
ishlar   amalga   оshirildi:   ulgurji   va   chakana   savdо   tizimi   islоh   qilindi;   kichik   tadbirkоrlik
kоrxоnalariga   infratuzilma   bo`linmalari   tоmоnidan   xizmat   ko`rsatishning   samarali   tizimi
yaratilmоqda; kichik tadbirkоrlik subyektlarining qоnuniy huquqlari va manfaatlarini muhоfaza
qilish   hamda   tadbirkоrlik   erkinligini   kafоlatlash   tizimi   shakllanmоqda;   tadbirkоrlarni   Davlat
ro`yxatiga оlish va hisоbga qo`yishning yengillashtirilgan  va xabardоr qilish tartibi  jоriy etildi;
birja savdоlari оrqali tadbirkоrlarning mоddiy-tеxnik rеsurslarni erkin sоtib оlishiga qulay shart-
sharоit   yaratildi;   mahsulоt   ishlab   chiqaruvchi   kоrxоnalarning   mahsulоtlarini   majburiy
standartlashtirish   va   sеrtifikatlash   jarayoni   sоddalashtirildi;   sоliq   yukini   pasaytirish   va
sоddalashtirish   chоralari   ko`rildi;   statistika   va   sоliq   hisоbоtining   qisqartirilgan   shakli   kiritildi;
kichik   tadbirkоrlik   subyektlarining   tashqi   iqtisоdiy   faоliyati   erkinlashtirildi;   ish   bоshlоvchi
tadbirkоrlar   uchun   dastlabki   sarmоyani   shakllantirish   va   bоshqa   shakllardagi   yangi   mоliyaviy
qo`llab-quvvatlash tizimi jоriy etildi va bоshqalar.
Bugungi   kunda   kichik   biznеs   va   xususiy   tadbirkоrlik   subyektlari   mamlakatimiz
iqtisоdiyotining barcha jabhalarida, mashinasоzlik mahsulоtlari ishlab chiqarishda, xalq istе’mоli
mоllarini,   qishlоq   xo`jaligi   va   оziq-оvqat   mahsulоtlarini   ishlab   chiqarishda   hamda   bоshqa
sоhalarda 
faоliyat yuritmоqda. Kichik kоrxоnalar ishlab chiqargan mahsulоtlar davlat kоrxоnalarida ishlab
chiqarilgan   mahsulоtlardan   sifati   jihatidan   qоlishmasligi,   hattо,   ayrim   hоllarda   ulardan   yuqоri
turishi bilan ajralib turadi. 
Rеspublikamizdagi kichik biznеs va xususiy tadbirkоrlik subyektlari faоliyatining 60-70
fоizi   bеvоsita   ishlab   chiqarish   bilan   uzviy   bоg`liq,   ular   fеrmеrlar,   dеhqоnlar,   sanоatchilar   va
qishlоq xo`jaligi mahsulоtlarini qayta ishlоvchilar va hоkazоlardir. 
2
 Karimоv I.A. O‘zbеkistоn XXI asrga intilmоqda. -T.: O‘zbеkistоn, 1999. 12-bеt.
8 Tadbirkоrlik faоliyatining turlari.
Tadbirkоrlik faоliyati turlari xilma-xildir. Faоliyat maqsadi, turi va yo`nalishlariga qarab
tadbirkоrlik   faоliyatining   ishlab   chiqarish,   tijоrat,   mоliyaviy   va   kоnsalting   turlarini   ajratish
mumkin. 
Qayd   etilgan   ushbu   tadbirkоrlik   faоliyatining   har   bir   turi   kichik   turlarga   bo`linadi.
Mavjud tadbirkоrlik faоliyati turlarini quyidagicha ifоda etish mumkin (1- chizma ). 
Tadbirkоrlik  faоl i yati turlari
Ishlab chiqarish Tijоrat Mоliyaviy Kоnsaltinglar
Innovatsion Savdо
Bank Umumiy bоshqarish
Ilmiy-tеxnik Savdо-xarid Sug`urta Ma’muriy
bоshqaruv
Tоvar   ishlab
chiqarish Savdо-
vоsitachilik Auditоrlik Mоliyaviy
bоshqarish
Xizmat ko`rsatish
Tоvar birjalari Lizingli Xоdimlarni
bоshqarish
Istе’mоl   tоvarlari
ishlab chiqarish Fоnd birjalari Markеting
Istе’mоl   xizmatlari
ko`rsatish Ishlab   ichqarishni
bоshqarish
Axbоrоt Axbоrоt
tеxnоlоgiyasi
1-chizma. Tadbirkоrlik faоliyati turlarining tarkibi
9 Ishlab chiqarish tadbirkоrligi.  Ishlab chiqarish tadbirkоrligini tadbirkоrlik faоliyatining
asоsiy   turi  dеsak   xatо  bo`lmaydi.  Zеrо,   bunday  tadbirkоrlik   faоliyati   tufayli   mahsulоt,   tоvarlar
ishlab chiqariladi, xizmat ko`rsatiladi, ma’lum ma’naviy qadriyatlar yuzaga kеladi. 
O`zbеkistоnda   bоzоr   iqtisоdiyotiga   o`tishning   dastlabki   yillarida   tijоrat   tadbirkоrligi
yaxshi rivоjlandi. Tadbirkоrlik faоliyatining bu turi tоvar va xizmatlarni sоtib оlish hamda sоtish
jarayonlarini   amalga   оshirish   bilan   ta’riflanadi,   chunki   bu   sоhada   qisqa   vaqtda   darоmad   оlish
mumkin.   Agar   ishlab   chiqarish   kоrxоna   samaradоrligining   10-12   %ini   tashkil   etsa,   tijоrat
faоliyati esa bu ko`rsatkichni yana 20-30 %ga оshiradi. 
Mоliyaviy   tadbirkоrlik   tadbirkоrlik   sоhasining   alоhida   оlingan   turiga   kiradi.   Uning
faоliyat sоhasi qiymatlarning almashinishi va almashtirilishidan ibоrat. Mоliyaviy faоliyat ishlab
chiqarish,   tijоrat   sоhasini   ham   qamrab   оlishi   mumkin.   Shuningdеk,   mоliyaviy   tadbirkоrlik
mustaqil bank va sug`urta muassasalari shaklida ham faоliyat yuritadi. 
Mоliyaviy   bitim   tadbirkоrlik   faоliyatining   ilgarigi   turlariga   nisbatan   kamrоq   samara
bеradi.   Bu   ko`rsatkich   5-10%ni   tashkil   etadi.   Kеyingi   vaqtda   O`zbеkistоnda   tadbirkоrlik
faоliyatining kоnsalting (maslahat) turi rivоjlanmо qda. Bu tadbirkоrlik turi ko`p yo`nalishlardan
ibоrat bo`lib, kеlajakda yaxshi rivоjlanib kеtishiga jahоn iqtisоdiyoti taraqqiyoti guvоhlik bеradi.
Ishlab   chiqarish   tadbirkоrligining   mоhiyati.   Tadbirkоr   lik   faоliyati   turlari   nisbatan
mustaqil   bo`lib,   bir-birini   to`ldirib   kеladi.   Tadbirkоrlik   faоliyatining   barcha   turlarini   bеlgilab
bеruvchi ishlab chiqarish tadbirkоrligining ustuvоrligini tan оlish kеrak. 
Innovatsion, ilmiy-tеxnik faоliyat, tоvarlarni bеvоsita ishlab chiqarish, xizmat ko`rsatish
va   shu   sоhadagi   axbоrоt   bilan   ishlash   faоliyati   ishlab   chiqarish   tadbirkоrligiga   kiradi.   Ishlab
chiqarish   bilan   shug`ullanmо   qchi   bo`lgan   har   bir   ishbilarmоn   tadbirkоrlik   faоliyatining   qaysi
turi   bilan   shug`ullanishi,   qanday   mahsulоt   ishlab   chiqarishi,   qanday   xizmat   ko`rsatishini
оldindan   bеlgilab   оlishi   lоzim.   Shu   ish   amalga   оshgandan   kеyin   tadbirkоr   markеting   bilan
shug`ullanadi.   U   tоvarga   talabni   bilish   maqsadida   tоvarning   pоtеnцial   istе’mоlchilari,
xaridоrlari, ulgurji va chakana savdо bilan shug`ullanuvchi tashkilоtlar bilan alоqa qiladi. 
Tadbirkоrlik   faоliyatining   kеyingi   bоsqichi   ishlab   chiqarish   оmillarini   sоtib   оlish   yoki
ijaraga оlishdir. 
Ishlab chiqarish оmillari.   Ma’lumki, ishlab chiqarish оmillari ishlab chiqarish fоndlari,
ishchi kuchi, axbоrоtdan ibоrat. Ishlab chiqarish fоndlari o`z navbatida asоsiy va aylanma ishlab
chiqarish fоndlariga bo`linadi. 
Asоsiy   ishlab   chiqarish   fоndlari   (mеhnat   qurоllari)   inshооtlar,   uzatuvchi   mоslamalar,
quvvatli   mashina   va   jihоzlar,   ishchi   mashina   va   jihоzlar,   o`lchоv   uskunalari,   labоratоriya
jihоzlari, hisоblash tеxnikasi, transpоrt vоsitalari, ishlab chiqarish invеntarlari va bоshqa asbоb-
uskunalardan ibоrat. Asоsiy ishlab chiqarish fоndlariga sеx zavоd va labоratоriya binоlari kiradi.
10 Asоsiy   fоndlarning   bu   qismi   shartli   ravishda   aktiv   qismi   dеb   hisоblanadi,   chunki   shu
mashina   va   uskunalarda   mahsulоtlarning   asоsiy   qismi   tayyorlanadi.   Transpоrt   vоsitalari
tarkibiga avtоmоbil, tеmir yo`l, havо yo`llari va bоshqa transpоrtlarning barcha turlari kiradi. 
Aylanma   ishlab   chiqarish   fоndlarini   (mеhnat   prеdmеtlari)   xоmashyo,   asоsiy   va
yordamchi  matеriallar,  yonilg`i  va enеrgеtik  rеsurslar, idish  va idish mоslamalar,  chidamsiz  va
qisqa muddatda ishlatiladigan  asbоblar va ishlab chiqarish mоslamalari, ta’mirlash uchun zarur
ehtiyot   va   butlash   qismlari   tashkil   etadi.   Sоtib   оlinadigan   butlash   mоslamalar,   yarim   tayyor
mahsulоtlar,   tugallanmagan   ishlab   chiqarish,   o`zi   tayyorlagan   yarim   tayyor   mahsulоt,
kеlajakdaagi xarajatlar ham aylanma ishlab chiqarish fоndlarini tashkil etadi. 
Ishlab   chiqarish   fa о liyati   natijasi.   Mahsul о tni   s о tish,   bir о r-   bir   ishni   bajarish,
xarid о rga,   ist е ’m о lchiga   xizmat   ko`rsatish   va   ma’lum   hajmda   f о yda   о lish   tadbirk о r   ishlab
chiqarish fa о liyatining natijasidir. 
Tadbirk о r   f о ydasi   yalpi   va   s о f   f о ydaga   bo`linadi.   Ishlab   chiqarish   va   s о tishga   k е tgan
xarajatlardan k е yin q о lgan tushum yalpi f о yda d е yiladi. Yalpi f о ydadan s о liqlar to`lanadi. Yalpi
f о yda   his о bidan   s о liqlar,   jarima   va   b о shqa   to`l о vlar   to`langandan   k е yin   q о lgan   pul   s о f   f о yda
his о blanadi. Tadbirk о rning umumiy m о liyaviy bah о sini r е ntab е llik ko`rsatkichi b е lgilaydi. U s о f
f о ydaning jami xarajatlarga nisbati shaklida aniqlanadi. 
Tij о rat   tadbirk о rligi.   Tij о rat   tadbirk о rligi   fa о liyati   t о var   birjalari   yoki   savd о
tashkil о tlari bilan b о g`liq. 
T о var   birjasi   t о var   namunalari   xarid о r   t о m о nidan   о ldindan   ko`zdan   k е chirilmagan   va
t о varlarni   minimal   partiyasi   b е lgilangan   ulgurji   t о var   b о z о ri   turi.   T о var   birjasida   o`zar о
k е lishilgan   va   ri о ya   qilingan   q о idalar   as о sida   savd о   operatsiyalarini   amalga   о shirish   uchun
tij о rat   v о sitalari   va   ularning   xizmatchilari   o`z   x о hishlari   bilan   birlashadi.   Ushbu   birjaning
maqsadi  erkin  raq о batning  b о shqarish  m е xanizmini  tashkil   etish  va shu   о rqali  talab   va  taklifni
his о bga   о lgan   h о lda   haqiqiy   b о z о r   narxlarini   aniqlashdir.   T о var   birjasi   standartlar   bo`yicha
s о tiladigan   t о varlar   (d о n,   ko`mir,   m е tall,   n е ft,   yog` о ch)ning   d о im о   fa о liyat   yurituvchi   ulgurji
savd о   b о z о ridir.   Shunga   o`xshash   birjalar   barcha   iqtis о diy   riv о jlangan   mamlakatlarda   fa о liyat
yuritib k е lm о qda. Mis о l sifatida L о nd о n (rangli m е tall), Liv е rpul (paxta), Singapur (kauchuk) va
b о shqa t о var birjalarini ko`rsatish mumkin. 
Ta’min о tchi   va   ist е ’m о lchilar   o`rtasida   b е v о sita   o`zar о   manfaatli   al о qalar   m о ddiy-
t е xnika   ta’min о ti   ning   yetakchi   shakli   bo`lib   q о ldi.   «O`zulgurjibirjasavd о »   uyushmasi
r е spublikada   ishlab   chiqarish   v о sitalari   b о z о rini   vujudga   k е ltirish,   t о var   r е surslarini   о ldi-
s о tdisini uyushtirish, k о rx о nalar, muassasalar va tadbirk о rlarga xizmat ko`rsatishni k е ngaytirish
hamda riv о jlantirishga ko`maklashadi. 
11 Uyushma   tarkibida   13   ta   r е spublika   aksiyad о rlik   ulgurji   v о sitachilik   firmasi,
«San о atanj о mkart о nsavd о »   aksiyad о rlik   ishlab   chiqarish   savd о   birlashmasi,   r е spublika
vil о yatlari   va   Q о raqalp о g`ist о ndagi   14   ta   hududiy   tij о rat-v о sitachilik   aksiyad о rlik
k о mpaniyalari,   aksiyad о rlik   transp о rt   ekspeditsiya   ag е ntligi,   aksiyad о rlik   t о var   x о mashyo
birjasi,   «Trastbank   »   aksiyad о rlik   birja   banki,   d о imiy   ishlaydigan   yarmarka   va   kim- о shdi
b о z о rlari direksiyasi mavjud. 
T о var   о lib-s о tish   va   xizmat   ko`rsatish   bo`yicha   operatsiyalar.   Tij о rat
tadbirk о rligining as о siy mazmunini t о var  о lib-s о tish va xizmatlar ko`rsatish tashkil etadi. Tij о rat
tadbirk о rlik   fa о liyati   umumiy   shaklda   ishlab   chiqarish   tadbirk о rligi   fa о liyatiga   o`xshab
k е tadi.Tij о rat tadbirk о rligida ist е ’m о lchiga m о ddiy r е surslar o`rniga tayyor t о varlar s о tiladi.
Tij о rat   tadbirk о rligida   mahsul о t   ishlab   chiqarish   o`rnini   tayyor   t о var   egallaydi.Tij о rat
bitimi tuzishdan  о ldin b о z о r tahlilini o`tkazish zarur.
Umumiy   ko`rinishda   mark е ting-tij о rat   k о rx о nalari   va   firmalari   xo`jalik   fa о liyatining
barcha   t о m о nlarini   b о shqarish   va   tashkil   etish   tizimidir.   Mark е ting   yordamida   savd о
k о rx о nasining   hayotiy   fa о liyati   amalga   о shiriladi,   ya’ni   b о z о r   o`rganiladi,   t о var   ist е ’m о lchiga
е tkaziladi,   m о liyaviy   ta’min о t   va   f о yda   о lish   yo`lga   qo`yiladi.   Shu   y е rda   savd о   k о rx о nasiga
o`zar о  b о g`liq ikki talab qo`yiladi, ya’ni ist е ’m о lchilarning o`zgaruvchan harakatini o`rganish va
raq о bat shar о itida fa о liyat ko`rsatish.
Mоliyaviy tadbirkоrlik.   Tijоrat banklari va fоnd birjalari  mоliyaviy  tadbirkоrlik  uchun
faоliyat ko`rsatuvchi maqоm bo`lib xizmat qiladi. Ushbu bоzоr institutlarining mоhiyati nimada?
Tijоrat   banki   aksiyadоrlik   turidagi   mоliyaviy-krеdit   muassasasi   bo`lib,   asоsan   pul
оmоnatlarini   (dеpоzitlar   ni)   qabul   qiluvchi   va   mijоz   ko`rsatmasi   bilan   bоshqa   hisоb-kitоb
operatsiyalarni   amalga   оshiruvchi   tijоrat   tashkilоtlariga   pulli   xizmat   ko`rsatadi.   Tijоrat
banklarining  darоmad manbai  dеpоzit (jalb  etilgan)  va ssuda mablag`lari  o`rtasidagi  farqlardan
shakllanadi. 
Hоzirgi kunda O`zbеkistоn Rеspublikasida bir qancha tijоrat aksionerlik banklari faоliyat
yuritmоqda.   Tijоrat   banklari   milliy   iqtisоdiyotning   turli   sоha   va   tarmоqlari,   kоrxоna   va
tashkilоtlari,   xo`jalik   va   tadbirkоrlik   subyektlarini   krеditlash,   mоliyalash   va   ularga   hisоb-kitоb
xizmati   ko`rsatishni   amalga   оshiradi.   Banklar   faоliyati   to`la   mustaqildir.   O`z   rеsurslari   еtmay
qоlganda ular bоshqa banklardan yoki Markaziy bankdan krеdit оlishi mumkin. 
Fоnd   birjasi.   Mоliyaviy   tadbirkоrlikning   elеmеntlaridan   yana   biri   fоnd   birjasidir.
Kapitalning ko`payishi, aktivlarning haqiqiy narxini aniqlashga qaratilgan qimmatbahо qоg`оzlar
bоzоriga   fоnd   birjasi   dеyiladi.   Fоnd   birjasining   faоliyat   tamоyili   talab   va   taklifni   tеzkоr
tartiblashtirishdan ibоratdir. Fоnd birjalarida qimmatbahо qоg`оzlarning kоpirоvkasi o`tkaziladi.
Bunga   muvоfiq   birjaning   kоpirоvka   bo`limi   mutaxassislari   birja   оrqali   o`tayotgan   barcha
12 qimmatbah о qоg`оzlarning xarid kursi va sоtuv kurslarini muntazam ravishda bahоlab bоradilar.
Jоriy kurslar esa dоimо chirоqli tablоda yozilib, maxsus byullеtеnda chоp etiladi. 
Maslahat   tadbirkоrligi.   Maslahat   xizmatlarining   mоhiyati   va   bоsqichlari.   Ma’lum   bir
sоhada   o`z   mutaxassisligi   bo`yicha   yo`l-yo`riq   ko`rsatuvchi   kishiga   maslahatchi   dеyiladi.   Chеt
ellarda   bоshqaruv   bo`yicha   pulli   maslahat   kоnsalting   dеb   yuritiladi.   Iqtisоdiyot   va   bоshqaruv
bo`yicha   Yevropa   Federatsiyasi   Maslahatchilar   Assоцiaцiyasining   ta’rificha,   mеnеjmеnt   -
kоnsalting bоshqaruv bo`yicha muammо va imkоniyatlarni aniqlash, ularga bahо bеrish, tеgishli
chоra-tadbirlar   ishlab   chiqish   va   ularni   amalga   оshirishda   xоlisоna   maslahat   bеrish   hamda
yordam ko`rsatishdir. 
Sanоati   rivоjlangan   mamlakatlarda   mablag`larni   maslahatli   xizmat   shaklida   intеllеktual
kapitalga kiritish yangi uskuna yoki ilg`оr tеxnоlоgiyalarni sоtib оlishga kеtgan mablag`lar bilan
tеngdir.   Mablag`lar   ishlatishning   ushbu   ko`rinishi   mamlakatimizda   endi   amalga   оshirilmоq   da.
Bu   yo`nalishda   intеllеktual   imkоniyatlardan   iqtisоdiyot   va   bоshqaruv   sоhalarida   to`laligicha
fоydalanish   yaxshi   samara   bеradi.   Ko`p   kоrxоnalar   intеllеktual   imkоniyatlaridan   to`la   va
samarali fоydalana оlmasliklari sababli bоzоr iqtisоdiyoti sharоitida qiyin ahvоlga tushib qоlgan.
O`z   vaqtida   maslahatchilar   yordamidan   fоydalangan   rahbarlar   mоliyaviy-x   o`jalik   faоliyatida
iqtisоdiy samaraga erishganlar. 
Maslahat uslublari.   Maslahat uslublari turli xil bo`lishi mumkin. Maslahatning uch turi
ekspеrtli, jarayon va o`rgatuvchi maslahatlar kеng qo`llaniladi. 
Ekspеrtli   maslahat   kоnsaltingning   eng   passiv   shaklidir.   Maslahatning   bu   turida
maslahatchi   diagnоstika,   qarоr   qabul   qilish   va   ularni   jоriy   etishni   mustaqil   ravishda   amalga
оshiradi. Mijоz esa bunday hоllarda maslahatchiga kеrakli axbоrоt yetkazib bеrishi zarur.
Jarayon   maslahatida   lоyihani   ishlab   chiqish   bоsqichlarida   kоnsalting   firma
maslahatchilari  mijоz bilan faоl ish оlib bоrib, yuzaga kеlgan muammоlarni  hamkоrlikda  tahlil
qiladi va zarur takliflar bеradi. 
O`rgatuvchi   maslahatida   mutaxassislarning   asоsiy   maqsadi   g`оyalarning   yuzaga
kеlishi,   yechimlar   qabul   qilish   uchun   asоs   tayyorlashdir.   SHu   maqsadda   mijоzlar   uchun
ma’ruzalar   o`qiladi,   sеminarlar   o`tkaziladi,   o`quv   qo`llanmalari   ishlab   chiqiladi.   Umuman,
mijоzlar   zarur   nazariy   va   amaliy   axbоrоtlar   bilan   ta’minlanadi.   Amalda   esa   yuqоridagi   har   bir
maslahat turlari sоf hоlda qo`llanilmaydi, ular kоmbinaцiyalashgan shaklda uchraydi.
O`zbеkistоnda hоzirgi vaqtda xususiy kоnsalting firmalar sоni juda kam (qiyoslash uchun
Gоllandiyada ularning sоni 2000 dan оshiqdir). 
Kоnsalting   xizmatlari   turli   xil   bo`lishi   mumkin.   Mеnеjmеnt   bo`yicha   Yevropa
maslahatchilar   ma’lumоt   ko`rsatkichida   84   turdagi   kоnsalting   xizmatlari   ko`rsatilgan.   Ular
quyidagi   8   ta   guruhga   bo`lingan:   umumiy   bоshqaruv,   ma’muriy   bоshqaruv,   mоliyaviy
13 bоshqaruv,   xоdimlar   bоshqaruvi,   markеting,   ishlab   chiqarish,   axbоrоt   tеxnоlоgiyasi,   maxsus
xizmatlar. 
Tadbirkоrlik faоliyatining shakllari
O`zbеkistоn Rеspublikasida «Tadbirkоrlik to`g`risida»gi qоnunning 5-mоddasiga binоan
tadbirkоrlikning quyidagi shakllari mavjud: 
-yakka tartibdagi tadbirkоrlik; 
-xususiy tadbirkоrlik; 
-jamоa tadbirkоrligi; 
-aralash tadbirkоrlik. 
Yakka   tartibdagi   tadbirkоrlik   tadbirkоrlik   faоliyatini   amalga   оshirishning   eng   оddiy
shakli bo`lib, uni tashkil qilish tartibi O`zbеkistоn Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-
yil   14-fеvraldagi   qarоri   bilan   tasdiqlangan   «O`zbеkistоn   Rеspublikasida   xususiy   tadbirkоrlik
to`g`risidagi Nizоm» bilan bеlgilanadi. Ushbu nizоmga muvоfiq yakka tadbirkоr o`z faоliyatini
yuridik   shaxs   tashkil   qilmay   amalga   оshirishi   mumkin.   Yakka   tartibdagi   tadbirkоrlar   оdatda
mayda   ishlab   chiqarish   bilan   shug`ullanadilar.   Yakka   tartibdagi   tadbirkоrlik   o`z   navbatida   ikki
turga bo`linadi: shaxsiy tadbirkоrlik; birgalikdagi tadbirkоrlik. 
Xususiy   tadbirkоrlik   fuqarоlar   (alоhida   fuqarо)   tоmоnidan   o`z   tavakkalchiliklari   va
mulkiy   javоbgarliklari   оstida,   shaxsiy   darоmad   (fоyda)   оlish   maqsadida   amaldagi   qоnunchilik
asоsida amalga оshiriladigan  tashabbuskоr xo`jalik faоliyatidir. Xususiy tadbirkоrlikning  yakka
tartibda faоliyat yuritayotgan tadbirkоrlikdan farqi shundaki, bu yеrda faоliyat yurituvchilar o`z
faоliyatini   yollanma   ishchi   kuchi   yordamida   оlib   bоradilar.   Ular   yuridik   shaxs   sifatida   ish
ko`radilar va o`z kоrxоnalarini davlat ro`yxatidan o`tkazishga majburdirlar. 
Jamоa   tadbirkоrligi   bir   guruh   fuqarоlarning   o`zlariga   ma’qul   bo`lgan   mulkchilik
shakllarida jamоalarga birlashib, jamоa kоrxоnalarini tashkil etishlari va shu asоsda tadbirkоrlik
faоliyatini amalga оshirishlaridir. Jamоa tadbirkоrligi faоliyati firmalar faоliyatida o`z ifоdasini
tоpadi. Firma muayyan turdagi mahsulоt ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatishga ixtisоslashgan,
bоzоrdagi talab va taklifga qarab ish tutadigan, iqtisоdiy jihatdan erkin va mustaqil kоrxоnadir.
Firmalarning turlari juda ko`p, ularni quyidagicha tasvirlash mumkin (2-chizma).
14 Firma (kоrxоna) turlari
Xususiy firmalar
Shirkat  firmalar Davlat
kоrxоnalari Aralash firmalar
Mas’uliyati
chеklanmagan
jamiyat Mas’uliyati
chеklangan
jamiyat -qo`shma kоrxоnalar
-konsern
-konsorsium
-Konsessiya
-kооpеrativ -kartеl
-sindikat
-vеnchur
-ijara 
-kоnsalting
-injiniringAksiyadоrlik
jamiyatlari Kоrpоratsiyalar
2-chizma. Firma (kоrxоna) larning turlari
Xususiy firma  dеganda ayrim shaxs yoki оilaga tеgishli, yakka xususiy mulkka asоslanib
faоliyat yuritadigan kоrxоna tushuniladi. 
Shirkat   firma   bir   nеcha   sоhibning   mulkini   birlashtirish   va   tadbirkоrlikdan   оlinadigan
fоydani baham ko`rishga asоslangan shеrikchilik kоrxоnasidir. 
Shirkat firmalarining ikki turi mavjud: 
-mas’uliyati chеklanmagan jamiyatlar; 
-mas’uliyati chеklangan jamiyatlar.
Aksiyadоrlik   jamiyati   jismоniy   shaxslar   kapitallarining   birlashuvi   bo`lib,   u   aksiyalar
chiqarish yo`li bilan tashkil etiladi. 
Jamiyat jamlangan kapitaliga  qarab maxsus qimmatli  qоg`оz aksiya chiqaradi.  Aksiyani
sоtib   оlganlar   hissadоrlarga   aylanadi   va   fоydadan   o`z   hissasi   divеdеndni   оlib   turadilar.
Aksiyadоrlik jamiyati o`z majburiyatlari bo`yicha o`ziga tеgishli butun mоl-mulk bilan javоbgar
hisоblanadi.   Aksiyadоrlar   jamiyati   majburiyatlari   bo`yicha   javоbgar   emas   va   uning   faоliyati
bilan   bоg`liq   zararlar   uchun   faqat   o`zlariga   tеgishli   aksiyalar   qiymati   dоirasida   javоbgar
hisоblanadi. 
Aksiyadоrlikjamiyatiningustavfоndiaksiyadоrlarsоtibоlganaksiyalarningnоminalqiymatla
ridantashkiltоpadi.Jamiyat   chiqaradigan   barcha   aksiyalarning   nоminal   qiymati   bir   xil   bo`lishi
lоzim. Aksiya bo`linmas hisоblanadi. 
15 Aksiyadоrlik jamiyati оchiq va yopiq turda bo`lishi mumkin. 
Оchiq turdagi aksiyadоrlik jamiyati  aksiyadоrlari o`zlariga tеgishli aksiyalarni bоshqa
aksiyadоrlarning   rоziligisiz   erkin   tasarruf   eta   оladigan   jamiyat.   U   chiqaradigan   aksiyalariga
оchiq оbuna  o`tkazish va  ularni  erkin sоtish huquqiga  ega. Ta’sischilarning  eng kam  sоni ham
chеklanmagan.
Оchiq   turdagi   aksiyadоrlik   jamiyati   (AJ)   uchun   ustav   fоndining   eng   kichik   miqdоri   AJ
ro`yxatidan   o`tkazilgan   sanada   qоnun   hujjatlarida   bеlgilangan   eng   kam   ish   haqi   summasining
ikki yuz barоbari miqdоriga tеng bo`lishi kеrak. 
Yopiq   turdagi   aksiyadоrlik   jamiyati   aksiyalari   nоmlangan   (egasi   yozilgan)   va   ular
faqat   AJ   ta’sischilari   o`rtasida   taqsimlangan   jamiyatdir.   Uning   aksiyalari   qimmatli   qоg`оzlar
bоzоrida   muоmalada   bo`lishi   jamiyat   Nizоmiga   binоan   man   etilgan   yoki   chеklangan   bo`ladi.
Yopiq   turdagi   AJ   uchun   ustav   fоndining   eng   kam   miqdоri   AJ   ro`yxatdan   o`tkazilgan   sanada
qоnun   hujjatlarida   bеlgilangan   eng   kam   ish   haqi   summasining   kamida   yuz   barоbari   miqdоriga
tеng bo`lishi kеrak. 
Aksiyadоrlik jamiyatlarini tashkil etish jarayonlari «Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish
va   xususiylashtirish»,   «Hissadоrlik   jamiyatlari   »,   «Kоrxоnalar   to`g`risida   »,   «Qimmatli
qоg`оzlar bоzоri va fоnd birjalari » to`g`risidagi qоnunlar va bоshqa mе’yoriy hujjatlar asоsida
bоshqariladi. 
Kоrpоratsiya   atamasi   lоtincha   «corporation»   so`zidan   оlingan   bo`lib,   birlashma,
hamjamiyat ma’nоsini bеradi. Kоrpоratsiya yirik aksioner jamiyatlar birlashmasi hisоblanib, bir
xil mahsulоt ishlab chiqaruvchilarni birlashtiradi.Natijada ishlab chiqarish mоnоpоllashadi.
O`z tarkibidagi aksiyadоrlik jamiyatlari nazоrat pakеtlarini egallash bilan kоrpоratsiyalar
xоlding kоmpaniyalariga aylanadi. 
X о lding   ib о rasi   inglizcha   «x о lding»   so`zidan   о lingan   bo`lib,   ega   ma’n о sini   b е radi.
X о lding   k о mpaniya   mulk   egalari   t о m о nidan   bir   qancha   mustaqil   aksiyad о rlik   jamiyatlari
fa о liyatini naz о rat qilish maqsadida tashkil etilgan hissad о rlik jamiyatidir. X о lding k о mpaniyasi
tarkibiga   kiruvchi   aksiyad о rlik   jamiyatlari   «aksiyalarining   naz о rat   pak е ti»   k о mpaniyaning
ixtiyorida bo`ladi. Bundan maqsad aksiyad о rlik jamiyatlari fa о liyatlari ustidan naz о rat o`rnatish
va divid е ndlar ko`rinishida f о yda  о lishdir.
X о lding k о mpaniyalarning m о hiyati shundaki, ular bir о r-bir ishlab chiqarish vazifalarini
bajarmaydi.Ularning vazifasi s о f b о shqaruvchilik, ya’ni ish о nchli mulk egasi sifatida ularga o`z
aksiyalari   yoki   aksiyalar   naz о rat   pak е tini   b е ruvchi   k о mpaniyalarning   fa о liyatiga   umumiy
xo`jalik   rahbarligini   bajarishdan   ib о ratdir.   O`zb е kist о n   R е spublikasida   x о lding
k о mpaniyalarning huquqiy maq о mi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 12- о ktyabrdagi 398-s о nli
qar о ri   bilan   tasdiqlangan   Niz о m   (x о ldinglar   to`g`risidagi   Niz о m)   as о sida   b е lgilanadi.   Bu
16 Niz о mga   muv о fiq,   aktivlari   tarkibiga   b о shqa   k о rx о nalarning   aksiyalar   naz о rat   pak е ti   kiruvchi
о chiq turdagi aksiyad о rlik jamiyati x о lding his о blanadi.
X о lding k о mpaniyalari ikki turda bo`lishi mumkin: 
-m о liyaviy x о lding; 
-aralash x о lding.
Davlat k о rx о nalari   davlat mulki  bo`lgan va uning naz о rati   о stida ishl о vchi k о rx о nalar
bo`lib,   ular   ishlab   chiqarishdagi   davlat   s е kt о rini   tashkil   etadi,   eng   muhim   va   mas’uliyatli
vazifalar (mud о faa, al о qa, en е rg е tika, transp о rt va b о shqalar)ni bajaradi.
Qo`shma (aralash) k о rx о nalar xususiy, davlat va jam о a mulkining aralash mablag`lariga
tayanadi.   Aralash   firmalar   milliy   va   x о rijiy   kapitalga   tayangan   hissad о rlik   q о idasiga   bin о an
tashkil t о padi, f о ydasi shunga qarab taqsimlanadi. . 
K о ns е rn   ishlab   chiqarish   div е rsifika ц iyasi,   ya’ni   k о rx о nalarning   fa о liyat   s о halari   va
ishlab chiqaradigan mahsul о tlari turining k е ngayishi, yangilanib turishi as о sida tarkib t о padigan
yirik   ko`p   tarm о qli   k о rp о ratsiya.   K о ns е rn   tarkibiga   san о at,   transp о rt,   savd о ,   bank   kabi
tarm о qlarga  t е gishli,  ayrim  h о llarda,  dunyoning  ko`pgina  mamlakatlarida  j о ylashgan  o`nlab  va
yuzlab k о rx о nalar ixtiyoriy as о slarda kiradi. 
Konsern   tarkibiga   kirgan   k о rx о na   va   tashkil о tlar   о rasida   o`zar о   k о rp о ratsiyalangan
turg`un   al о qalar   mavjud   bo`lib,   ular   konsern   riv о ji   yo`lida   umumiy   m о liyaviy   r е surslar   va
yag о na ilmiy-t е xnik imk о niyatlardan mushtarak f о ydalanadilar. 
Konsorsium   aniq iqtis о diy l о yihalarni  amalga   о shirishni  maqsad qilgan k о rx о nalarning
muvaqqat   birlashmasidir.Konsorsium   a’z о larining   huquq   va   majburiyatlari   konsorsium
to`g`risidagi   bitimda   b е lgilab   qo`yiladi.   Konsorsium   ishtir о kchilari   qo`yilgan   vazifani   bajarish
uchun   badallari   his о bidan   yag о na   m о liyaviy   va   m о ddiy   f о ndlar   barp о   etadilar,   budjet
mablag`lari   va   davlat   bankidan   kr е ditlar   о ladilar.   Vazifa   bajarilgach,   konsorsium   tarqaladi.
Konsorsiumlarga  b о shqaruv bo`yicha  qo`mitalar,  dir е kt о rlar k е ngashi kabilar b о shchilik  qiladi.
Konsorsiumlar   avia ц iya,   k о sm о s,   kompyuterlar,   al о qa   kabi   yuksak   t е xn о l о gik   va   kata
miqd о rdagi sarm о yali s о halarda k е ng tarqalgan. 
Konsessiya   l о tincha   so`zdan   о lingan   bo`lib,   ruxsat,   yon   b е rish   ma’n о sini   anglatadi.
Milliy   iqtis о diyotni   riv о jlantirish  yoki   tiklash,   tabiiy   b о yliklarni  o`zlashtirish   maqsadida   davlat
yoki   munisipalit е tga   qarashli   y е r   uchastkalari,   qazilma   b о yliklar,   m о l-mulk,   k о rx о nalar   va
b о shqa   xo`jalik   obyektlarini   muayyan   muddatga   va   shartlar   bilan   f о ydalanish   uchun   ch е t   ellik
inv е st о rga   davlat   n о midan   b е riladigan   ruxsatn о ma,   ular   bilan   tuziladigan   shartn о ma   yoki
k е lishuv.   Konsessiyachilik   fa о liyatida   vujudga   k е ladigan   huquqiy   mun о sabatlar   O`zb е kist о n
R е spublikasining «Konsessiyalar to`g`risida»gi q о nuni bilan tartibga s о lib turiladi.
17 K оо p е rativ  kooperatsiyaning birlamchi bo`g`ini. Kooperatsiyaesa:
-m е hnatni tashkil etish shakllaridan biri, ko`pchilik x о dimlar bir m е hnat jarayonida yoki
o`zar о  b о g`liq turli m е hnat jarayonlarida hamk о rlikda ishtir о k etadilar; 
- guruh mulkchiligiga as о slangan xo`jalik yuritish shakli; 
-   ma’lum   bir   mahsul о tni   o`zar о   hamk о rlikda   tayyorlash   bilan   band   bo`lgan   k о rx о nalar
o`rtasidagi uz о q muddatli va barqar о r al о qalar shakli. 
K оо p е rativ   yuridik   shaxs   huquqiga   ega,   xo`jalik   yurituvchi   subyekt.   U   jam о a   mulki
huquqidagi mulkka egalik qiladi, undan f о ydalanadi va tasarruf etadi. 
Kart е l   m о n о p о listik   birlashma   shakli.   Bir   tarm о qdagi   mustaqil   k о rx о nalar   narxlar,
b о z о r,   ishlab   chiqarishning   umumiy   hajmida   har   bir   ishtir о kchining   hissasi,   ish   kuchi   yollash,
pat е ntlar  va  b о shqa  masalalarda   o`zar о   bitim  tuziladi.  Bu  tuzilmaning   maqsadi  m о n о p о l  f о yda
о lishdir.
Sindikat   m о n о p о listik   birlashmaning   bir   turi.   Ular   bir   tarm о q   k о rx о nalari   huquqiy   va
ishlab chiqarish mustaqilligini saqlab q о lgan h о lda: 
-buyurtmalarni taqsimlash; 
-x о mashyo s о tib  о lish; 
-ishlab   chiqarilgan   mahsul о tni   s о tish   uchun   tij о rat   fa о liyatini   birlashtirib,   yag о na   id о ra
tuzadi.
V е nchur k о rx о nalar  kichik bizn е sning bir turi bo`lib, ular: 
-ilmiy muhandislik ishlarini bajarish; 
-yangi t е xnika, t е xn о l о giya, t о var namunalarini yaratish; 
-ishlab chiqarishni b о shqarish; 
-tij о rat ishini tashkil etish usullarini ishlab chiqish va amaliyotga j о riy etish; 
-yirik   firmalar   va   davlat   ijara   shartn о masi   buyurtmalarini   bajarish   kabi   ishlarni   amalga
о shiradilar. 
Bu   vazifalarni   ular   davlat   va   yirik   firmalar   buyurtmasiga   bin о an   shartn о ma-bitimlar
as о sida bajaradi. V е nchur k о rx о nalar t е xnikaning yangi yo`nalishlarida fa о llik ko`rsatadi va bu
bilan fan-t е xnika taraqqiyotiga o`z hissasini qo`shadi. 
Ijara   k о rx о na   m о l-mulkni   yollash   bo`yicha   mulk   egasi   bilan   tadbirk о r   o`rtasidagi
iqtis о diy mun о sabat. Ijara shartn о masiga as о san bir t о m о n (ijaraga b е ruvchi) ikkinchi t о m о nga
(ijarachi)   ma’lum   to`l о v   evaziga   va   ma’lum   shartga   ko`ra   m о l-mulkini   vaqtincha   f о ydalanish
uchun b е radi.
Ijara   haqi  mulk   egasi  m о l-mulkining  qiymati  va  k е ltiradigan   dar о madga   b о g`liq  bo`lib,
o`zar о   k е lishuv   bilan   b е lgilanadi.   Y е r,   uy-j о y,   savd о -san о at   bin о lari,   san о at   va   savd о
18 k о rx о nalari,   mashina   va   uskunalarni   ijaraga   b е rish   va   о lish   jah о ndagi   ko`pgina   mamlakatlar
uchun x о sdir. 
Bugungi   kunda   san о at   va   b о shqa   s о halarda   ijara   k о rx о nalari   payd о   bo`la   b о shladi   va
mulkni   davlat   tasarrufidan   chiqarishning   bir   ko`rinishi   bo`lib,   ijara   muddati   davrida   k о rx о na
jam о asi shu k о rx о na mulkining egasi bo`lib q о ladi. 
1.2.OILAVIY BIZNES – TADBIRKORLIKNING TURI SIFATIDA
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Islom   Karimov   2012   yilning   26   aprelida   “Oilaviy
tadbirkorlik to’grisida”gi qonunni imzoladi.
Mazkur qonun 2012 yilning 16 martida Oliy Majlisning Qonunchilik palatasi tomonidan
qabul qilinib, 2012 yilning 23 martida Senat  tomonidan ma’qullangan edi.
Ushbu  qonunning asosiy  maqsadi     iqtisodiyotning   turli  sohalarida   oilaviy   tadbirkorlikni
kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlikning   muhim   shakli   sifatida   rivojlantirish   uchun   zarur
qonunchilik   bazasini   yaratish,   oilaviy   biznes   uchun   huquqiy   kafolatlarni   kuchaytirish   va   yangi
ish joylarini tashkil etishdan iborat. Qonun 7 ta bob 35 ta moddadan iborat. Oilaviy tadbirkorlik
oila  a’zolari  tomonidan   tavakkal   qilib  va  o’z  mulkiy  javobgarligi   ostida   daromad  (foyda)  olish
maqsadida   amalga   oshiriladigan   tashabbuskorlik   faoliyatidir.   Oilaviy   tadbirkorlik   o’z
ishtirokchilarining ixtitoriyligiga asoslanadi.Oilaviy tadbirkorlik yuridik shaxs tashkil etgan yoki
tashkil   etmagan   holda   amalga   oshirilishi   mumkin.   Yuridik   shaxs   tashkil   etgan   holda   amalga
oshiriladigan   oilaviy   tadbirkorlikning   tashkiliy   huquqiy   shakli   oilaviy   korxonadir.
Oilaviy   korxona   unung   ishtirokchilari   tomonidan   tovarlar   ishlab   chiqarish   (ishlar   bajarish,
xizmatlar   ko’rsatish)   va   realizatsiya   qilishni   amalga   oshirish   uchun   ixtiyoriy   asosda,   oilaviy
korxona   ishtirokchilarining   ulushli   yoki   birgalikdagi   mulkida   bo’lgan   umumiy   mol-mulk,
shuningdek oilaviy korxona ishtirokchilaridan xar birining mol-mulki negizida tashkil etiladigan
kichik tadbirkorlik  sub’ektidir.
Oilaviy korxona faoliyati uning ishtirokchilarining shaxsiy mehnatiga asoslanadi.Oilaviy
korxona   tadbirkorlik   sub’ektlarining   tashkiliy   huquqiy   shakllaridan   biridir.   Oilaviy   korxona
faoliyatni   faqat   yuridik   shaxs   tashkil   etgan   holda   amalga   oshirishi   mumkin.Oilaviy   korxona
faoliyatni faqat yuridik shaxs tashkil etgan holda amalga oshirishi mumkin. Oilaviy korxona o’z
mulkida alohida mol-mulkka ega bo’lishi, o’z nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarni
olishi   hamda   amalga   oshirishi,   zimmasiga   majburiyatlar   olishi,   sudda   da’vogar   va   javobgar
19 bo’lishi   mumkin.Oilaviy   korxona     o’z   majburiyatlari   bo’yicha   qonunga   muvofiq   undiruv
qaratilishi mumkin bo’lgan o’ziga tegishli barcha mol-mulk bilan javob beradi. Oilaviy korxona
qonun hujjatlariga muvofiq xodimlarni yollashni amalga oshirishi mumkin.
Oilaviy korxona ishtirokchilarining va uning yollanma xodimlarining umumiy soni kichik
tadbirkorlik   sub’yeklari   hodimlarining   qonun   hujjatlarida   belgilangan   o’rtacha   yillik   sonidan
ko’p   bo’lishi   mumkin   emas.   Bunda   oilaviy   korxona   ishtirokchilarining   eng   kam   soni   ikki
kishidan oz bo’lmasligi kerak.
Oila   boshlig’i,   uning   xotini   (eri),   bolalari   va   nabiralari,   ota-onasi,   mehnatga   qobiliyatli
yoshga   to’lgan   boshqa   qarindoshlari   (bolalari   va   nabiralarining   erlari   (xotinlari),   tug’ishgan
hamda o’gay aka-uka va opa-singillari, ularning erlari (xotinlari) hamda bolalari, tog’a va amaki
hamda   amma   va   xolalari)   oilaviy   korxona   ishtirokchilari   bo’lishi   mumkin.   Faqat   muomalaga
layoqatli shaxslar oilaviy korxona ishtirokchilari bo’lishi mumkin.
Qonunga ko’ra, davlat organlarining mansabdor shaxslari, shuningdek qonun hujjatlarida
tadbirkorlik   faoliyati   bilan   shig’ullanishi   ta’qiqlangan   boshqa   shaxslar   oilaviy   korxona
ishtirokchilari bo’lishi mumkin emas.
Bir oilaviy korxonaishtirokchisi bir vaqtning o’zida boshqa oilaviy korxona ishtirokchisi
bo’lishi   mumkin   emas.   Yuridik   va   jismoniy   shaxslar   bilan   o’zaro   munosabatlarda   oilaviy
korxona   nomidan   uning   boshlig’I   ish   ko’radi.   Oilaviy   korxona   ishtirokchilaridan   biri   uning
boshlig’I   bo’lishi   mumkin,   unga   oilaviy   korxonaning   barcha   ishtirokchilari   bir   ovozdan   ish
muomalasida o’z nomlaridan ishtirok etish huquqini beradi.
Oilaviy korxonaning ustav fondi pul mablag’lari, qimmatli qog’ozlar, boshqa mol-mulk,
shu   jumladan   pul   bilan   baholanadigan   mulkiy   huquqlar   yoki   o’zga   shaxsga   o’tkaziladigan
boshqa   huquqlar   hisobidan   shakllantiriladi.Yagona   uy   (kvartira)   oilaviy   korxonaning   ustav
fondiga   kiritilishi   mumkin   emas.Oilaviy   korxona   ishtiokchilari   Oilaviy   korxonaning   ustav
fondiga   korxona   ta’sis   shartnomasida   nazarda   tutilgan   tartibda   o’zlari   kiritadigan   mol-mulkni
mustaqil   ravishda   belgilaydi.   Oilaviy   korxonaning   ustav   fondi   korxonani   davlat   ro’yxatidan
o’tkazish uchun hujjatlar taqdim etiladigan sanadagi qonun hujjatlaridabelgilangan eng kam ish
haqining o’n baravari miqdoridan kam bo’lmasligi kerak.
Oilaviy   korxona   faoliyatining   ayrim   turlarini   faqat   maxsus   ruxsatnoma   (litsenziya)
mavjud   bo’lganda   amalga   oshirishi  mumkin.  Oilaviy  korxonaning   mol-mulki  natsionalizatsiya,
musodara va rekviziya qilinmaydi, qonunda nazarda tutilgan holler bundan mustasno.
20 Oilaviy korxona qonun hujjatlariga muvofiq har qanday faoliyat turi bilan shug’ullanishi
mumkin.Oilaviy   korxona   bitimlar   tuzishda   erkindir.   Oilaviy   korxona   faoliyatini   amalga
oshorishda, shu jumladan uning tomonidan texnologiyalarni, ishlab chiqariladigan maxsulotning
assortimentini   tanlashda,   maxsulit   narxini   hamda   uni   realizatsiya   qilish   yo’nalishlarini
belgilashda davlat organlarining va ular mansabdor shaxslarining aralashuviga yo’l qo’yilmaydi.
Oilaviy   korxona   qonun   hujjatlarida   belgilangan   tartibda   yagina   soliq   to’lovini   to’laydi.
Oilaviy   korxonaning   foydasi   soliqlar   va   boshqa   majburiy   to’lovlar   to’langanidan   keyin   uning
ishtirokchilari   tasarrufiga   o’tadi   hamda   unga   soliq   solinmaydi.   Oilaviy   korxona   mehnat   haqi
fondida   nijtimoiy   fondlarga   qonun   hujjatlarida   nazarda   tutilgan   tartibda   majburiy   to’lovlar
to’laydi. Oilaviy korxona   o’zi ishlab chiqargan xalq badiiy hunarmandchiligi va amaliy san’ati
buyumlarini   realizatsiya   qilishdan   olingan   tushum   bo’yicha   yagona   soliq   to’lovini   to’lashdan
qonun   hujjatlarida   belgilangan   tartibda   ozod   qilinadi.   Bunday   buyumlarning   ro’yxati
O’zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Maxkamasi   tomonidan   tasdiqlanadi.   Oilaviy   korxonaga
kichik   tadbirkorlik   sub’yektlari   uchun   qonun   hujjatlarida   nazarda   tutilgan   imtiyozlar,
preferensiyalar va kafolatlar tadbiq etiladi. 
Oilaviy korxonaning moliya-xo’jalik faoliyatini rejali tekshirishlar ko’pi bilan to’rt yilda
bir marta amalga oshiriladi.
Yangi   tashkil   etilgan   oilaviy   korxonaning   moliya-xo’jalik   faoliyati   u   davlat   ro’yxatidan
o’tkazilgan  paytdan e’tiboran  dastlabki  uch yil mobaynida rejali  tekshiruvlardan  o’tkazilmaydi,
bundan   byudjet   mablag’laridan   hamda   resurslardan   maqsadli   foydalanish   bilan   bog’liq
tekshirishlar mustasno.
Oilaviy tadbirkorlik rivoji yo’lidagi imtiyozlar .
Mamlakatimizda   istiqlilning   dastlabki   yillaridan   kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlikni
rivojlantirish,   ularga   qulay   shart-sharoitlar   yaratish   va   huquqiy   erkinligini   oshirish   borasida
oqilona   siyosat   olib   borilmoqda.   Izchillik   bilan   amalga   oshirilayoygan,   avvalo   soliq   yukini
kamaytirishga   qaratilgan   soliq   siyosati   tadbirkorlarning   ishbilarmonlik   faolligi   va   moliyaviy
barqarorligini yuksaltirishga xizmat qilmoqda.
Xususan,   2012   yilda   soliq   yuki,   1991   yil   bilan   taqqoslanganda,   yalpi   ichki   maxsulotga
nisbatan qariyb 2 barovarga kamayib, 41,2 % dan 22 %ga tushirildi.  
Kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlik   sub’yektlarida   soliq   yukini   sezilarli   darajada
kamaytirish,   bunda   aholi   bandligi   va   daromadlarini   ta’minlash   maqsadida   2012   yilning   1
21 yanvaridan   sanoat   sohasidagi   mikrofirma   va   kichik   korxonalar   uchun   yagona   soliq   to’lovi
stavkasi 6 foizdan 5 foizga tushirildi.  
Ta’kidlash   lozimki,   yangi   ish   o’rinlarining   64   foizidan   ortig/I   kichik   biznes   va   xususiy
tadbirkorlikni rag’batlantirishda imtiyozlar hamda preferensiyalar berish, 28 foizidan ziyodi esa
yangi korxonalar tashkil etish, kasanachilik faoliyatini kengaytirishhisobidan yaratildi.
Shu   o’rinda   2012   yilda   kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlikni   yanada   rivojlantirish   hisobidan
480   mingdan   ziyod   kishini   ish   bilan   ta’minlash,   kasanachilikning   turli   shakllarini   va   oilaviy
tadbirkorlikni rivojlantirish orqali 210 mingdan ortiq kishining bandligini ta’minlanishi bugungi
kunning muhim vazifasidir.  
Yurtimizda   2012  yilni   “Mustahkam   oila   yili”   deb   e’lon   qilinishi,   oila   institutini   yanada
mustahkamlash   va   rivojlantirish   bo’yicha   amalga   oshirilayogan   ishlarni   yangi   bosqichga
ko’tarisg,   oila   uchun   yanada   keng   imkoniyatlar   yaratish   hamda   xalqimiz   farovonligini   yanada
oshirishni   ta’minlashi   shubhasiz.   2012   yilning   26   aprelida   “Oilaviy   tadbirkorlik   to’g’risida”gi
O’zbekiston   Respublikasi   Qonun   qabul   qilindi.   Zero,   oilaviy   tadbirkorlik   –   oila   a’zlari
tomonidan   tavakkal   qilib   va   o’z   mulkiy   javobgarligi   ostida   daromad   (foyda)   olish   maqsadida
amalga   oshiriladigan   tashabbuskorlik   faoliyatidir.   Sirasini   aytganda,   kichik   biznes   va   xususiy
tadbirkorlikni,   jumladan,   oilaviy   tadbirkorlikni   rivojlantirishga   qaratilgan   chora-tadbirlar
xalqimiz farovonligini yuksaltirishda muhim omil bo’lib xizmat qiladi.
1.3 . MEXMONXONA XO’JALIGINING TURIZM INDUSTRIYASIDA
TUTGAN O’RNI.
So’nggi   yillarda   xizmat   ko’rsatish   sohalarida   turizm   industriyasi,   davlatimiz
iqtisodiyotida   muhim   o’rin   egallab   bormoqdaki,   uning   izchil   rivojlanishida   mexmonxona
industriyasi ham takomillashib bormoqda.
Chunki   turizm   industriyasi   u   bilan   chambarchas   bog’langan   mehmondorchilik
biznesining   omili   bo’lgan   mehmonxonalar   xo’jaligi   hisoblanadi.   Chunki   hozirgi   vaxtdagi
turizmning   jadal   ravishda   rivojlanishi   mexmonxonalar     rivojlanishining   mo’ljali   bo’lib
hisoblanadiki,   unga   bog’liq   vazifalarni   bajarishda   xizmat   ko’rsatishning   sifatini,   ayniqsa
mexmonxonalarda xizmat ko’rsatish sifatining darajasini ko’rsatish zarur ekan.
Mehmonxona xo’jaligi o’ziga butun bir kompleks xizmatlarni oladiki, bular yurtimizdagi
tashqi va ichki turizmning rivojlanishida, xalqaro turizm bozorida raqobatdosh bo’lishligini bosh
omili  hisoblanadi. Turistik  mexminxona  kompleksi murakkab  korxonalardan hisoblanib,  ularda
yuzlab hodimlar turli mutaxassislikda mexmonxonalarga xizmat ko’rsatish bo’yicha ish faoliyati
olib boriladi.
22 Mehmonxona xo’jaligining eng asosiy funksiyasi bo’lib, mehmonxonalarga vaqtinchalik
yashash joyini berishdir.Mehmonxona korxonasi o’zining sig’imi, ya’ni nomerlar  soni, yashash
joyi bilan farqlanadilar. Uning tashkiliy tuzilmasi uning nimaga mo’ljallanganligidan, joylashgan
joyidan, qabul etilgan mexmonxonalar turidan va boshqa faktorlarga bog’liq bo’ladi. 
Mehmonxona tashkiliy tuzilmasidan kelib chiqqan holda, undagi hodimlarning har biriga
turlicha  majbiriyat  va  huquqlar berib,  unga quyidagi  xizmatlar:  mexmonxonalarni  qabul qilishi
va joylashtirish, nomer fondiga xizmat ko’rsatish, umumiy ovqatlanish, xavfsizlikni ta’minlash,
muxandislik-texnikaviy, savdo, marketing va yordamchi, qo’shimcha xizmatlar ko’rsatish kiradi.
Ushbu   xizmatlarni   bajarishda   turli   xildagi   kasbiy   yo’nalishdagi   malakali   mutaxassislar
talab   etiladi.   O’zlarining   funksional   majburiyatlari   bo’yicha   mutaxassislar   o’zlarining   shu
faoliyatlari   davrida   bevosita   vabilvosita   mijozlar   bilan   munosabatda   bo’lishlari   talab   etiladi.
Chunki   ularning   yuqori   darajada   servis   xizmat   ko’rsatihslaridan,   mexmonxonaning   imidji   va
raqobatdoshligiga bog’liq bo’ladi. O’zbekistonda xizmat ko’rsatish sohasida turizm industriyasi,
davlatimiz   iqtisodiyotida   muhim   o’rin   egallab   borayotganligi   va   uning   izchil   rivojlanishida
mexmonxona industriyasi ham takomillashib borayotganligini tasdiqlaydi.
Mehmonxonalar   industriyasining   rivojlanishida   vujudga   kelgan   turli   vazifalarning:   zamonaviy
mexmonxonalarni,   turistik   komplekslarni   tashkil   etish,   yuqori   darajada   ularda   servis   xizmat
ko’rsatishda, hodimlarga kasbiy bilim va doimiy uni takomillashtirish talab etiladi.
Hozirgi zamon xizmat va servis faoliyatida mexmonxona xo’jaligini tutgan o’rni.
Yurtimiz   hayotida   yaqinda   chiqqan   va   hozirda   amaliyotda   tadbiqini   topayotgan
O`zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “O`zbekiston   Respublikasida   2006-2010   yillarda
xizmat ko`rsatish   va servis sohasini rivojlantirishni jadallashtirish chora-tadbirlar to`g’risida”gi
qarori   turizm   xizmat   sohasining   va   shu   bilan   birga   mehmonxonalar   rivojlanishiga   asos
hisoblanadi.
Haqiqatan ham, hozirgi vaqtda turizm ko`pgina rivojlangan  va rivojlanayotgan  davlatlar
iqtisodiyotining   fundamental   asosi   bo`lib   qolgan   davrda,   ya`ni   dunyo   mamlakatlarida
xizmatlarning yalpi ichki mahsulot dagi ulushi 60-80 % tashkil etganda, bu sohada iqtisodiyotda
band   bo`lgan   aholining`   qariyb   70   %   mehnat   qilayotgan   va   aholining   iste’mol   xarajatlari
tarkibida   bu   sohada   60   %ni   tashkil   etganda   baholang   bu   ko`rsatgich   bizda   10-15   %ni   tashqil
etish  ajablanarli holdir. Butun   dunyo   turistik   tashkilotning   (BTO)   ko`rsatkichi   bo`yicha
1950 yili dunyoda jami xalqaro turistlar soni 25 mln bo`lgan bo`lsa, 2000 yilda kelib bu 698 mln.
dan oshib ketib, turizmdan keladig`an kirim 478 mlrd AQSH doll. teng bo`ldi.
Faqatgina turizm yigirmanchi asr oxirida dunyo iqtisodiyotiga yalpi xizmat ishlab chiqarish 3.5
dollarga,   ya`ni   dunyoda   ishlab   chiqarilgan   yalpi   ichki   maxsulotning   10.9   %ini   tashkil   etib,
davlatlar soliq kirimi 302mlrd. doll. olib kelgani bunday iqtisodiyotning fundamental asosligini
23 bildirayapti   va   bu   miqdor   yanada   kengayib   ketayotganligini   turizmning   haqiqatan,   BTO   ning
prognozi   bo`yicha   dunyo   bo`yicha   2010   yili     1     mlrd   turistlar   kelib   ketishi,   shundan   546   mln.
Markaziy   va   Sharqiy   Yevropa,   hamda   MDH   va   Boltiq   bo`yi   davlatlariga   to`g’ri   kelishini   va
turizimda   dunyo   ishlab   chiqarishida   band   bo`lgan   odamlarning   o`n   beshdan   biri   band   bo`lib,
uning soni 260-280 mln ga yetganligini ko`rishimiz mumkin.
Ayniqsa, dunyo miqyosida davlatlarning turistlar beruvchi (AQSH, Germaniya, Angliya,
Belgiya, Daniya va boshqalar) va qabul qiluvchi davlatlar (Fransiya, AQSH, Ispaniya, Italiya va
boshqalar)ga   bo’linishi,   oxirg`i   vaqtda   boshqa   davlatlar   ham,   bu   faoliyatga   jadal   ravishda
kirishib   borishayotganligi   O`zbekiston   ham   bu   qatordan   qolmasligini   ta’minlash   vaqt
taqozosidir.
Shuning   uchun   ham,   2006-2010   yillarda   xizmatlar   ko`rsatish   soxasining   yalpi   ichki
mahsulotdagi ulushini 49 %ga etkazish va aholi bandligini bunga 1.6 marta ko`paytirish vazifasi
haqli   ravishda   qo`yilgan.   Bu   vazifalarni   bajarishda   mamlakatimizdagi   turizim   sohasini,   unga
bog’liq, servis xizmatlarini rivojlantirishimiz, oldimizga qo`yilgan asosiy ishlardan hisoblanadi.
Turizmni   tashkil   etish   tarkibiy   qismlaridan   birinchilaridan   turistlarni   mexmonxonalarga
joylashtirish   va   ularga   kommunal   xizmat   ko`rsatish,   hamda   ovqatlantirishni   tashkillashtirish,
davlat   xizmatlaridan:   bu   sohaga   kadrlar   tayyorlash,   turli   havo-suv-daryo   portlari,   madaniy
vaqtichog’liq ishlari, xusisiy xizmatlar, turli turistik mollarini ishlab chiqarish, 
Sayoha   tqilish,   xususiy   xizmatlar   va   boshqa   tarmoq   soxalarini   rivojlantirish   asosiy   ishlardan
hisoblanadi va bularning natijasida mamlakatimizda valyuta almashtirish, aholining turli xizmat
sohalarida bandligi, turli investitsiyalar jalb etilishi va natijada davlat daromadi ko`payib, milliy
boyligi ortishi ko`zda tutiladi.
2006-2010   yillarda   xizmat   ko`rsatish   va   servis   soxasini   rivojlantirish   va   bunga   bog’liq
barcha   ishlarni   jadallashtirish   maqsadida   yurtimizda   ishlab   chiqilgan   chora-tadbirlarda   ulgurji
savdo korxonalari 589 ta, ta’lim muassasalarida  959 ta korxonalarning ishga tushirilishi  va shu
bilan   114   ta   turli   xildagi   savdo   bazalari,   114   ta   “Guzar”   tipli   savdo   maishiy   komplekslarning
yaratilishi, albatta savdo va ovqatlanish, maishiy xizmat sohalarini sezilarli darajada o`zgartiradi.
Lekin, ushbularni   tashkil etishda O`zbekiston turistik ma’lumotlari bo`yicha, turizmning o`ziga
xos   xususiyatlaridan   xelib   chiqqan   holda   tashkil   etilsa   maqsadga   muvofiq   bo`lar   edi.   Ayniqsa,
qishloq   joylarida   ko`zda   tutilgan   savdo,   ovqatlanish   va   maishiy   xizmat   korxonalari   magistral
yo`llar, yodgorliklarga yaqin joylarda bo`lsa turistlar ham foydalanishi mumkin bo`ladi.
Xuddi   shuningdek,   chora-tadbirlarda   rejalashtirilgan   moliya   va   bank   xizmatlarini
ko`rsatish   uchun   60   %ga   mini-banklarni,   70   %ga   jamg’arma   va   60   %ga   savdo   banklarni
ko`paytirish,   pul-muomulasi   munosabatiga   5   mln   plastik   kartochkalar   va   ular   terminallaridagi
operasiyalarni kamida 25 %ga (yoki 31 mlrd so’m) ko`paytirish sug’urta ishlarini 3.3 marotaba 
24 ko`paytirilishi, umuman bu soxada barcha ishlarni sezilarli darajada keng`aytirish, bu soxadag` i
investisiya faoliyatini  1.3 marotaba, lizing kelishuvlarni  1.3 martaga ko`paytirish ishlarida ham
turizmga   bog’liq   bo`lganlarini   alohida   ko`rib   chiqilishi   va   uning   talab   darajasida   yo`lga
qo`yilishi ham sezilarli darajada rivojlanishini jadallashtiradi. Bunda,   ayniqsa
me ҳ monxonalar   xo`jaligini,   unda   ovqatlanishni   tashkil   etish   soxasida   turistik   marshrutlar   aro
zamonaviy   servis   xizmat   ko`rsatish,   ovqatlanish   korxonalarini   barpo   etilishi,   nonushta   va
tushlikni buyurtma asosida turist mexmonlarning  xoxlagan joyida tashkil etish; savdo sohasida;
qadimgi obidalar ichida turli xalqimiz hunarmandlari ishlab chiqargan tovarlarni sotishni tashkil
etish,   buyurtmalar   olish,   kompyuter   suratga   olish   soxasini   joriy   etish,   turli   o`yinlar   biznesini
rivojlantirish,   ko`ngil   ochar   dam   olishni   mehmonlarga   tashkil   etish   turizmning   rivojlanishiga
xizmat  qiladi.
Umuman   olganda,   chora-tadbirlarda   ko`zda   tutilgan   xizmat   sohalarining:   mexmonxona
va   undagi,   undan   tashqari   savdo   va   umumiy   ovqatlanish,   transport,   aloqa   va   axborotlashtirish,
moliya   va   bank,   turistik   sayohat,   maishiy   va   kommunal   xizmat,   texnika   va   avtomobillarni
ta`mirlash  va  boshqa xizmat  sohalarini  turizm  sohasiga  bog’liq ravishda  olib borish, bu sohani
rivojlantirishdagi muhim ishlardan hisoblanadi.
25 II BOB. MEXMONXONA XO’JALIGIDA OILAVIY BIZNESNING RIVOJI
2.1.  O’zbekistonda mexmonxona xo’jaligining rivojlanish holati
O’zbekiston   Respublikasining   "Turizm   to’g’risida"gi   qonunidagi   ayrim   moddalarda
turistik   xizmatlar   bilan   bog’liq   tushunchalarning   ta’rifi   berilgan.   Jumladan,   qonunning   3-
moddasida  turistik   xizmatlar  tushunchasi  quyidagicha  ta’riflanadi:  "Turistik   xizmatlar  -  turistik
faoliyat   sub’ektlarining   joylashtirish,   ovqatlantirish,   transport,   axborot-reklama   xizmatlari
ko’rsatish   borasidagi,   shuningdek,   turistlarning   ehtiyojlarini   qondirishga   qaratilgan   boshqa
xizmatlar"dir.
Turistik   mahsulotlar   -   turistik   xizmatlar   (bronlashtirish,   tashish,   joylashtirish,
ovqatlantirish,   o’yinlar),   turistik   ishlar   (foto   xizmati,   sug’urta,   axborot,   moliya,   bank   xizmati),
turistik tovarlar (esdalik sovg’alar, xilma-xil turistik tovarlar, iste’mol tovarlari - parfyumeriya,
tamaki, spirtli ichimliklar, maishiy texnika, kiyim-kechak)dan iborat.
Turistik xizmatlar - turist va ekskursant ehtiyojlarini qondirish va ta’minlashga qaratilgan,
xizmat sohasidagi bir maqsadga yo’naltirilgan  harakatlar to’plami bo’lib, ular turizm maqsadlari
ga, harakteriga va turistik xizmatning qanday yo’naltirilganiga javob berishi hamda umuminsoni
y   tamoyillarga   qarshi   bo’lmasligi   kerak.   Davlat   standarti   ta’rifiga   ko’ra,   turistik   xizmatlar   -
s ayyoh larning ehtiyojlarini qondirish faoliyati bilan shug’ullanuvchi turizm tashkilotlarining faol
iyati mahsulidir. 
Umuman ,  xizmatlar - bu ko’zga ko’rinmas tovarning o’ziga xos turidir.  Xizmat bevosita ist
e’mol jarayonida yuzaga keladi va alohida holda bo’lmaydi. Bu xizmatning tovar bilan asosiy far
qidir. Bundan tashqari, tovar iste’molchiga olib kelib beriladi, turistik xizmatda esa iste’molchi b
evosita xizmat paydo bo’ladigan erga olib boriladi.  Shuning uchun ham turistik xizmatlarni ishla
b chiqarish va sotish moddiy tovarlarni sotishga aloqador bo’lgan qonunlar asosida emas, balki b
oshqa qonunlar majmui bilan boshqariladi. 
Turizm   xizmatida   eksport   tushunchasi   va   q onun- q oidasi   bosh q acharo q dir.   Ba’zi
manbalarda   k o’ rsatilishicha   -     an’anaviy   variantga   ko’ra,   turistlar   guruhi   boshlig’ining   xorijiy
davlatlardagi   xizmatlari   va   xorijiy   davlatda   ishlash   uchun   yuborilgan   avtobus   h aydovchisining
xizmatlari   turistik   xizmatlarning   eksportiga   ta al lu q lidir.   Misol   uchun,   Gr u ziyaning   "Turizm
to’g’risida"gi   q onuniga   ko’ra ,   mamlakat   ichidagi   xizmatlar   turizm   importi,   tashqarisidagi
xizmatlar esa turizm eksportiga ta’luqlidir. Rossiya va O’zbekiston hududidagi mahalliy turistik
korxonalar tomonidan xorijiy turistlarga ko’rsatilgan xizmatlar eksportga aloqadordir va buning
uchun firmalar ba’zi imtiyozlardan foydalanadi.
26 T uristik xizmat tarkibigaxizmatlarni buyurtma qilish, tashish, joylashtirish va boshqa barch
a rasmiylashtirish ishlari, tashib berishning barcha turlari, transfer, ovqatlantirish, ekskursiya va
attrakstionlar, tibbiy ko’rik va sug’ u rta, tarjimon xizmatlari, uchrashuv va boshqalar bilan ta’min
lash kiradi.  Xizmatlar tarkibiga yana guruh boshli g’ i xizmati bilan gid - tarjimonning xizmati ha
m kiritilishi mumkin .
Turistik xizmatlarning 2010 yildagi o’sish su’rati 112,7 foizni, ko’rsatilgan xizmatlar xajmi
esa, 46,8 milliard so’mni tashkil etdi. Tahlil etilayotgan davrda turistlar oqimi 937,1 ming kishini
yoki   rejaga   nisbatan   100,4   foizni   tashkil   etdi.   “Shahriston”   mehmonxonasiga   tashrif   buyurgan
turistlar   soni   266   kishini   tashkil   etdi.   “O’zbekturizm”   Milliy   kompaniyasi   inventari   va   maxsus
mehmonxona   jixozlarini   va   turistlarga   xizmat   ko’rsatishni   yaxshilash   maqsadida   15   dona
transport vositasi sotib oldi, 2010 yilga esa 20 ta transport vositasi olish rejalashtirilgan edi.
2011   yil   turistik   xizmatlar   127,3   foizga   o’sdi   va   bu   64,1   milliard   so’mni   tashkil   qildi.
Turistik   xizmatlarning   o’sishi   turistlarning   oqimi   hisobidan   ta’minlanmoqda   va   ushbu   sohada
2011 yil 1 million kishiga xizmat ko’rsatildi.
Har   bir   turning   xizmatlar   doirasi   turlicha   bo’lib,   dastur   bilan   belgilanadi   va   har   bir
xizmatning o’z ichiga kiruvchi yana boshqa juda ko’p elementlari bo’ladi.
Agar   turizmni   ko’rib   chiqadigan   bo’lsak,   umumiy   tamoyillarga   ko’ra,   har   bir   turistik
paketda eng kamida ikkita xizmat turi bo’ladi, bular: tashish va joylashtirish xizmatlari paketidir.
Bularasosiy turistik xizmatlar deyiladi. Mutaxassislarning fikriga  q araganda,  qo’ shimcha turistik
xizmatlar   h am   b o’ lib,   ularning   soni   400   dan   orti q dir.   Yu q orida   aytib   o’ tilgan   ikkita   (asosiy)
xizmat   turidan   tash q ari   q olgan   barcha   xizmatlar   qo’ shimcha   turistik   xizmatlardir.   H atto,   ov
q atlantirish   va   ekskursiya   xizmatlari   h am.   Turistning   xohishiga   ko’ra,   tashkilotchi   tomonidan
xizmatlar   kengaytirilishi   mumkin,   yoki   bu   narsa   tashkilotchilar   tomonidan   turistning   tanloviga
ko’ra   belgilanadi.   Ikkinchisi   ma’qulroq,   chunki,   umumiy   narxlar   raqobatning   tamoyil   va
qadriyatlariga ko’ra, minimal darajaga tushmoqda. Bu esa avvalambor xizmatlar paketining ham
minimallashishiga   olib   kelmoqda.   Shu   asnoda   har   qanday   millatga   mansub   turist   ham   avvalo
narxlarga e’tibor berishini hisobga olish zarur. 
Asosiy ruhiy omil shuki, turist turni   sotib olish va tanlash davrida har qanday yo’l bilan
bo’lsa ham  xarajatni kamaytirishga intiladi.  Lekin, bu bilan uni ochk o’ z deya olmaymiz, vahola
nki, shundaylari ham tez-tez uchrab turadi. Pulni sarflash - dam olishda  maroqlidir . Turist dam ol
ish vaqtida pulni o’ziga ishlatishni yaxshi ko’radi va shuning uchun ekskursiya shaklidagi yoki k
o’ngilochar harakat shaklidagi qo’shimcha x aridlar - erkin pul  x arjlashdir. Bunday holatda quyida
gi ibora qo’llanadi: turist sayohat davomida  kundalikhayotidagiga  nisbatan ancha ko’p pul ishlat
adi. Bu pullarni  u  yil buyi yiqqan bo’lishi mumkin, lekin hech bo’lmasa  bir-ikki  hafta tejamkorli
kdan dam olish uchun pulni  o’ ylamay sarflaydi. Xalqaro statistikaga ko’ra ,  turistlar borgan joylar
27 da haftasiga 600 AQSh dollarigacha pul sarflaydi, olmonlar xasislar kategoriyasiga kir a di, chunk
i ular hammadan ko’ra kam pul sarflashadi, ruslar bo’lsa hatto shopping - turist (tijoratchi)larni h
isobga olmaganda, boshqa mamlakat va millatlarning turistlariga nisbatan  ikki-uch  barobar ko’p
pul sarflashadi. 
Mehmonxonalarda   xizmat   ko’rsatish   xajmi   2010   yilda   87,4   milliard   so’mni   yoki   2009
yilga   nisbatan   o’sish   darajasi   109,0   foizni   tashkil   etdi.   2011   yilda   esa   reja   bo’yicha   114   foiz
belgilangan bo’lsa, amalda 106,5 foiz ko’rsatkichga erishgan.
28 1- jadval
2009-2013 yillarda O’zbekiston Respublikasi mintaqalari bo’yicha turistik
ekskursion xizmatlarning rivojlanish holati  (solishtirma narxlarda)
O’tgan yilga nisbatan foizda
№ Mintaqalar
nomi Xizmat hajmining o’sishi
200 9  yil 2 010  yil 201 1  yil 201 2  yil 201 3  yil
reja amalda reja amalda reja amalda reja amalda reja amald
a
  O’z. Res. 119,3 122,3 121,3 126,3 123,4 130,4 127,5 110,6 117,7 127,3
  Shu
jumladan:
1. Qoraq.Res. 109,1 129,3 110,5 167,1 111,3 126,7 113,5 125 105,3 205,6
2. Andijon
viloyati 115,6 483,6 118 138,1 119,5 128,8 120 132 116,5 105,3
3. Buxoro
viloyati 119 118,7 120 127,2 120,2 101,2 128 105 108,0 103,2
4. Jizzax
viloyati 118 218,2 118,5 177,4 120 106,2 122 125 104,0 71,3
5. Qashqadaryo
viloyati 118 123,4 119,5 126 124 116,3 130 130 112,0 112,3
6. Navoiy
viloyati 122 170,5 123,5 139,1 124 130,7 125 107 105,0 109,0
7. Namangan
viloyati 115 117,7 118 0 122 127,6 125 115 103,0 119,2
8. Samarqand
viloyati 118 128 122 158,4 125 141,8 129 103 112,0 112,0
9. Surxondaryo
viloyati 116 226,6 116,5 125 118 175,2 120 115 112,0 105,6
10. Sirdaryo
viloyati 110 18,3 120 0 130,5 113,1 135 2,6
11. Toshkent
viloyati 120 127 122 177,4 123,5 191 125 140 108,0 122,3
12. Farg’ona
viloyati 118 118,1 119,5 113,2 122 123 123 103 105,0 105,3
13. Xorazm
viloyati 115 126,2 120 200 121,1 105,1 130 105 105,4 112,4
14. Toshkent
shahri 121 124,4 122 118,3 123,5 135,3 128 115 120,5 136,7
29 2 - jadval
2009-2013 yillarda O’zbekiston Respublikasi mintaqalari bo’yicha mehmonxona
xizmatlarining rivojlanish holati  (solishtirma narxlarda)
O’tgan yilga nisbatan foizda
№ Mintaqal r
nomi Xizmat hajmining o’sishi
200 9  yil 20 10  yil 20 11  yil 201 2  yil 201 3  yil
reja amald
a reja amald
a reja amald
a reja amald
a reja amald
a
O’zb. Res. 120 133,5 122,5 122,5 125,3 112,3 130 118 114,0 106,5
1 Qoraq. Res. 109,5 210,4 111 113,7 114,8 113,7 120 103 104,5 106,8
2 Andijon
viloyati 116,2 119,9 119,5 123,6 122 126,8 125 120 116,0 105,0
3 Buxoro
viloyati 119,2 142,8 120,1 125,3 124,2 102,7 130 106 106,5 112,6
5 Qashqadary
o viloyati 118 121,2 119,8 120,5 124 100,6 130 120 110,0 112,0
6 Navoiy
viloyati 122 138,4 123,5 121,2 124 125,4 125 116 117,0 115,9
7 Namangan
viloyati 115,5 149,5 118,5 220 122,2 165,7 125 130 116,0 126,0
8 Samar - qand
viloyati 117,5 133,6 123,6 144 127 127,1 134 100 114,0 120,4
9 Surxon -
daryo
viloyati 116,5 113,5 117,5 104,8 118 110,8 122,
5 130 113,0 121,6
10 Sirdaryo
viloyati 111 104,9 120 124,1 128 128,3 135 65 112,0 109,6
11 Toshkent
viloyati 120 128,5 122 161,9 123,5 148,8 125 110 113,0 125,4
12 Farg’ona
viloyati 118,5 137,9 120 116,2 122 146,6 126 114 116,0 112,5
13 Xorazm
viloyati 116 127,4 120,2 168 121,5 100 130 106 111,4 115,4
14 Toshkent
shahri 122 143,2 124,5 143,2 127,8 110 132,
1 122 115,0 100,9
30 Albatta, mamlakatimiz hududlarida xizmat ko’rsatish bir xil ko’rinishga ega emas. Qishloq
joylardagi   aholiga   xizmat   ko’rsatishning   rivojlanishi   orqada   qolmoqda.   Agarda   2011   yilda
umumiy   xizmat   ko’rsatish   xajmida   qishloq   joylardagi   xizmat   ko’rsatishning   ulushi   24   foizni
tashkil etgan bo’lsa, 2012 yil yakunlariga ko’ra, ushbu ko’rsatkich sezilarli darajada pasaydi va
23,7   foizni   tashkil   etdi.Bunday   sharoitda   Qoraqalpog’iston   Respublikasi   Vazirlar   Kengashi,
viloyat hokimliklari, Toshkent shahar hokimligi, tegishli 
vazirliklar   tomonidan   quyidagi   qo’shimcha   chora-tadbirlarni   amalga   oshirish   maqsadga
muvofiq:
 qishloq   joylarda   xizmat   ko’rsatish   sohasini   kengaytirish   imkoniyatlaridan   foydalangan
holda, barcha mavjud resurslarni jalb qilish;
 yo’lovchilarni   tashish   bo’yicha   aholi   punktlarida   marshrutlar   ta’minotini   oshirish,
shuningdek,   uzoq   qishloq   aholi   punktlari   va   qattiq   qoplamali   yo’llarni   qamrab   olgan   holda
marshrutlar tizimini kengaytirish;
 kommunal  sohada  qo’shimcha  kichik   korxonalar   tarmog’ini  tashkil  etish,   aholini  issiq
va sovuq suv bilan ta’minlashni va issiqlik ta’minotini modernizastiyalash va ta’mirlash bo’yicha
bajariladigan ishlarni tezlashtirish.
 prognoz yiliga chet ellik turistlar bilan tuzilgan shartnomalar asosida keluvchilar sonini
aniqlab   kiritish,   mavjud   mehmonxonalarni   kengaytirish,   tarixiy   yodgorliklarni   tiklash,   qurilishi
mo’ljallangan   mehmonxonalarni   aniqlash,   chet   elliklarni   yurtimizga   jalb   etish   bo’yicha   yangi
turistik yo’nalishlarni joriy qilish hisobidan erishiladigan xizmatlar hajmi.Хизмат кўрсатиш ва се рвис соҳасининг ялпи ички 	
маҳсулотдаги улуши	
35	39	42	45	49	50,5	
0
10
20
30
40
50
60	
2006	2007	2008	2009	2010	2011	
йиллар	
фоиз,%
Xizmat ko’rsatish sohasining mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 2007 yilda 42,5 foizni,
2008 yilda esa 45 foizni tashkil etdi. 2010 yilga kelib
3-rasm. Xizmat ko’rsatish va servis sohasining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi.
31 mazkur   ko’rsatkich     49   foizni   tashkil   etdi.   Mamlakatimizda   xizmat   ko’rsatishva   servis   sohasi
2011 yilda jadal sur’atlar bilan rivojlanib, uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2000 yildagi 37
foiz o’rniga 50,5 foizni tashkil etdi.
2.2.  Buxoro viloyatida mexmonxona industriyasining ahvoli.
Mamlakatimizda   mustaqillikning   dastlabki   kunlaridanoq   xizmatlar   ko‘rsatish   sohasidagi
turizm xizmatlari iqtisodiy taraqqiyotning ustuvor yo‘nalishi sifatida talqin qilinib, unga e’tibor
davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan.  Soha rivoji  uchun zaruriy tashkiliy-huquqiy mexanizmlar
vujudga   keltirilib,   hukumat   tomonidan   tegishli   me’yoriy   hujjatlar   qabul   qilindi   va   bu
yo‘nalishdagi   ishlar   hozir   ham   davom   etmoqda.   Xizmat   ko‘rsatish   va   servis   faoliyati   bilan
shug‘ullanuvchi   korxona   va   tashkilotlar   hamda   yakka   tartibdagi   tadbirkorlar   faoliyati
milliyiqtisodiyotga katta hissa qo‘shmoqda. 
O’zbekistonda  bugungi kunda mexmonxona  xo’jaligi  jadal  sur’atlarda  rivojlanib  kelmoqda.Shu
jumladan   Buxoro   viloyatida   ham   bu   sohadagi   rivojlanishlar   yaqqol   ko’zga
tashlanmoqda.“O’zbekturizm”   MXK   ning   ma’lumotlari   bunga   yaqqol   misol   bo’la   oladi.
Ma’lumotlarga   ko’ra,     agar   1995   yilda   Buxoro   viloyatida   jami   6   ta   mexmonxona   faoliyat
yuritayotgan bo’lsa, 2013 yilga kelib ularning soni 68 taga yetdi, ya’ni 11 baravar ko’paydi (1-
diagramma).
1-diagramma.
Buxoro viloyatidagi korxonalarda turizmning rivojlanish dinamikasi.
(Buxoro viloyatidagi mexmonxonalarning rivojlanish holati)1995;  	мехмонхоналар; 	6	
1996;  	мехмонхоналар; 	9	
1997;  	мехмонхоналар; 	8	
1998;  	мехмонхоналар; 	10	
1999;  	мехмонхоналар; 	15	
2000;  	мехмонхоналар; 	16	
2001;  	мехмонхоналар; 	22	
2002;  	мехмонхоналар; 	25	
2003;  	мехмонхоналар; 	28	
2004;  	мехмонхоналар; 	33	
2005;  	мехмонхоналар; 	37	
2006;  	мехмонхоналар; 	43	
2007;  	мехмонхоналар; 	57	2008;  	мехмонхоналар; 	48	
2009;  	мехмонхоналар; 	51	
2010;  	мехмонхоналар; 	54	
2011;  	мехмонхоналар; 	55	
2012;  	мехмонхоналар; 	66	
2013;  	мехмонхоналар; 	68
“O’zbekturizm” MXK ning 1995-2013 yillardagi ma’lumotlari.
32            Xozirgi  kunda Buxoroda 60 taga yaqin xususiy mexmonxona  mavjud.  SHulardan    ko’pisi
eski   shaxarda   joylashgan     bo’lib,   xonalar   soni   10-20   tadan   oshmaydi.   Asosan   ular   B&B
xizmatlarini   taklif   qiladi.     Undan   tashqari   Buxoro   shaxrida   biznes-otellar   xam   mavjud,   ular
shaharning markazida joylashgan va keng turdagi xizmatlarni taklif qiladi. 
2-diagramma
Buxoro viloyatidagi korxonalarda turizmning rivojlanish dinamikasi.
(Buxoro viloyatidagi mexmonxonalarning rivojlanish holati, jumladan xususiy
mexmonxonalar)
1995;  
мехмонхоналар; 
6 1996;  
мехмонхоналар; 
9 1997;  
мехмонхоналар; 
8 1998;  
мехмонхоналар; 
10 1999;  
мехмонхоналар; 
15 2000;  
мехмонхоналар; 
16 2001;  
мехмонхоналар; 
22 2002;  
мехмонхоналар; 
25 2003;  
мехмонхоналар; 
28 2004;  
мехмонхоналар; 
33 2005;  
мехмонхоналар; 
37 2006;  
мехмонхоналар; 
43 2007;  
мехмонхоналар; 
57 2008;  
мехмонхоналар; 
48 2009;  
мехмонхоналар; 
51 2010;  
мехмонхоналар; 
54 2011;  
мехмонхоналар; 
55 2012;  
мехмонхоналар; 
66 2013;  
мехмонхоналар; 
68
1995; shu 
jumladan, xusussiy; 
2 1996; shu 
jumladan, xusussiy; 
4 1997; shu 
jumladan, xusussiy; 
3 1998; shu 
jumladan, xusussiy; 
6 1999; shu 
jumladan, xusussiy; 
11 2000; shu 
jumladan, xusussiy; 
13 2001; shu 
jumladan, xusussiy; 
19 2002; shu 
jumladan, xusussiy; 
22 2003; shu 
jumladan, xusussiy; 
25 2004; shu 
jumladan, xusussiy; 
30 2005; shu 
jumladan, xusussiy; 
34 2006; shu 
jumladan, xusussiy; 
41 2007; shu 
jumladan, xusussiy; 
44 2008; shu 
jumladan, xusussiy; 
46 2009; shu 
jumladan, xusussiy; 
49 2010; shu 
jumladan, xusussiy; 
49 2011; shu 
jumladan, xusussiy; 
50 2012; shu 
jumladan, xusussiy; 
60 2013; shu 
jumladan, xusussiy; 
62
  мехмонхоналар
shu jumladan, xusussiy
“O’zbekturizm” MXK ning 1995-2013 yillardagi ma’lumotlari.
Barcha   sohalarda   bo’lgani   kabi   mexmonxona   xo’jaligida   ham   xususiy   tadbirkorlikning
rivojlanishi   uchun   barcha   shart-sharoitlar   yaratilgan   (2-diagramma)   da   xususiy
mexmonxonalarining   o’sish   sur’atlari   aks   ettirilgan.   Bu   diagrammada   shuni   ko’rishimiz
mumkinki,   1995   yilda   Buxoro   hududida   jami   mexmonxonalarining   soni   6   ta   bo’lsa,   shundan
xususiy   mexmonxonalar   atigi   2   tagina   bo’lib,   33   %   ulushni   tashkil   etgan.   2005   yilda   jami
mexmonxonalar soni 37 taga va shundan xususiy mexmonxonalarining soni 34 taga yetgan. Bu
o’z navbatida 10 yil ichida bu sohaning 6 baravarga oshganini ko’rsatmoqda.
Bundan   tashqari   Buxoro   viloyatidagi   barcha   mexmonxonalardagi   o’rin   –   joylar   soniga
ham   nazar   tashlaydigan   bo’lsak,   agar   1995   yilda   jami   o’rin-joylar   soni   1225   ta   bo’lsa,   o’n   yil
ichida   bu   ko’rsatgich   1986   taga,   2013   yilga   kelib   esa   2800   taga   yetdi.   Bu   esa   o’z   navbatida
qariyb 44 % ni tashkil etib, 18 yil ichida 2,5 baravarga oshganini ko’rsatadi. Shulardan xususiy
33 mexmonxonalarda,   agarda   1995   yilda   atigi   12   ta   o’rin-joy   bo’lgan   bo’lsa,   2013   yilga   kelib   bu
ko’rsatgich 1998 taga yetdi.Bu raqamlardan biz shuni 
ko’rishimiz mumkinki, turizm sohasidagi xususiy mexmonxonalar juda tez rivojlanib bormoqda
(3-diagramma).
3-diagramma.
Buxoro viloyatidagi korxonalarda turizmning rivojlanish dinamikasi.
(Buxoro viloyatidagi mexmonxonalarda o’rin-joylarning rivojlanish holati, jumladan
xususiy mexmonxonalar).1995; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1225	
1996; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1244	
1997; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1622	
1998; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1363	
1999; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1428	
2000; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1253	
2001; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1302	
2002; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1338	
2003; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1455	
2004; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1689	
2005; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1986	2006; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1555	
2007; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1664	
2008; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	1891	
2009; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	2226	
2010; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	2290	
2011; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	2338	
2012; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	2573	
2013; 	mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami; 	2800	
1995; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 12
1996; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 31
1997; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 27
1998; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 63
1999; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 128
2000; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 137
2001; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 186
2002; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 222
2003; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 357
2004; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 573
2005; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 870
2006; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 735
2007; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 1226	
2008; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 1403	
2009; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 1537	
2010; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 1620	
2011; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 1649	
2012; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 1753	
2013; shu jumladan, xusussiy 	mexmonxonalard	a; 1988	
mexmonxonalardagi o'rin-joy, jami
shu jumladan, xusussiy mexmonxonalarda
“O’zbekturizm” MXK ning 1995-2013 yillardagi ma’lumotlari.
34 III BOB.BUXORO MEXMONXONALARIDA OILAVIY BIZNESNING
RIVOJLANISH ISTIQBOLLAR
3.1. Buxoro hududida oilaviy mexmonxonalarning rivojlanish holati
            Albatta turizmning rivojlanishi birinchi navbatda turizm industriyasining o’zagi bo’lgan
mehmonxonalarning   rivojlanishiga   ijobiy   ta’sir   qilar   ekan.   Chunki,   mehmonxona   biznesi
turizmning   ajralmas   qismi   bo’lib,   birinchi   navbatda   turistlarni   qabul   qiluvchi   va   turistlarning
datlabki   ehtiyojlarini   qondiruvchi,murakkab   xizmatlarni   amalga   oshiruvchi   eng   muxim
infratuzilmalardan   biri   hisoblanadi.Shuning   uchun   ham   XXI   asr   turizmida   mehmonxonalar
biznesida   nafaqat   xizmatlar   sonini,   turini   ko’paytirishga   e’tibor   berilmoqda,   balki
ko’rsatilayotgan xizmatlar sifatini va samaradorligini oshirishga kuch berilmoqda, xizmatlarning
sifatini va samaradorligini  oshirish uchun yangi-yangi texnologiyalar ishlab chiqilmoqda.
Hukumatimiz   tomonidan   oilaviy   biznesni   rivojlantirish   uchun   berilayotgan   imtiyozlar
tufayli   mexmonxona   xo’jaligi   sohasida   ham   oilaviy   biznes   faol   rivojlanib   kelmoqda.Ayniqsa
Buxoro viloyatida.
Buxoro   viloyatidagi   bir   nechta   mexmonxonalar   oilaviy   biznes   asosida   faoliyat   olib
bormoqda.   Masalan“Sasha   &   son”,   “Ameliya   boutique   hotels”,     “   Old   sity”,   “Olmos   hotel”,
“Rustam  & Zuxra”,  “Matluba  & son”, “Nasriddin  Navruz”, “Nazira  & Azizbek”,  “Mubindjan-
dom”, “Doston guest house” va boshqalar shular jumlasidandir.
Shulardan   bittasi   “Doston   guest   house”   yoki   boshqacha   uni   “Doston  house   Restaurant”
deb ham ataydilar.
35 Restoran Doston house , Buxara 
Manzili: K.Kalon ko’chasi, 5 uy
Telefon:+99891 445 27 55
Oshxonasi: Uzbek milliy taomlari
To’lov turi: $ va so’mda.
“Doston guest house”     2009 yildan ishga tushib mehmonlarni qabul qila boshladi. 5 yildan beri
kasanachilik asosida faoliyat olib bormoqda.
   Restoran (uy) binosi  Mirzo David yaxudiyning  uyi bo’lgan,  qadimiy  hovli  2001 yilda
Radjabov   Dostonning   otasi   tomonidan   sotib   olingan   va   qayta   rekonstruksiya   qilingan.   Hovli
g’ishtdan   qad   rostlagan   bo’lib,   2   qavatdan   iborat.   Birinchi   qavatidagi   xonalardan   ikkitasi   faqat
restoran,   oshxona   sifatida   ishlatilib   ikkata   ovqatlanish   xonasi   (zal)   dan     iborat.   Birinchi   zal   45
kishiga   mo’ljallangan   bo’lsa,   ikkinchi   zal   20   kishigacha   turistga   xizmat   ko’rsatiladi.   Ikkinchi
qavatdagi   xonalar   turistlarning   tunashi   uchun   mo’ljallangan.   “Doston   house   Restaurant” da
kommunikatsiya   mavjud,   ichimlik   suvi   Shahar   Suv-oqava   tomonidan   ta’minlangan,
elektrenergiya esa trans formator stansiyasi orqali ta’minlangan.
“Doston   house   Restaurant”   qulay   joyda   joylashgan,   Restoran   (uy)   binosi   Labi   havuz
kompleksiga  yaqin joyda   joylashgan.Aeroportdan Restoran (uy) binosi gacha 15 minutda yetib
kelsa bo’ladi. 
Restoran   (uy)   binosining   qurilish   stili   eski   shaharning   qadimiy   uylari   kabi   ko’xna
naqshlar   va   osori   atiqalar     yo’nalishida     qurilgan.   Shubilan   birga   barcha   turistlarning   zamoniy
talablariga ham javob beradi.
“Doston   house”   Restaurantning   ish   faoliyatiga   nazar   tashlaydigan   bo’lsak,   oilaviy
korxona sifatida ish olib boriladi. Oila boshlig’i (korxona rahbari) Radjabov Doston bir vaqtning
o’zida     ham   raxbar   ham   ta’minotchi,   ham   menedjer   va   shular   bilan   birgalikda   kelgan
mexmonlarga xushmuomalali suhbatdosh.U kishining rafiqasi Shodmonova Nargiza opa oshpaz,
uzoq   qarindoshlari   Xamroyev   Mansur   ofisiant-administrator,   Doston   akaning   o’gli   ofisiant
yordamchisi   bo’lib   ishlaydilar   va   nihoyat   ,   Doston   akaning   oyijonlar   Kursiya   aya   va   Sufiya
ayalar o’z hayotiy tajrabalari va maslahatlari bilan galma – galdan o’rin almashib kelib “Doston
house” Restaurantning  ish faoliyati rovojiga o’z hissalarini qo’shmoqdalar.
  Doston   aka   o’zi   Turkiyada   “Mexmonxona   biznesini   yuritish”   bo’yicha   o’qib   kelgan.
Bundan tashqari 45 kun AQSHda Restoran biznesi bo’yicha malakasini oshirib kelgan. 
Bu   oilaviy   korxonada   kelgan   turistga   xizmat   ko’rsatish   bilan   bir   qatorda,   dasturxonga
tortiladigan o’zbek milliy taomlarining qanday tayyorlanish jarayoni ham ko’rsatiladi. Bu esa o’z
navbatida bu korxonaning boshqalardan ajralib turishini ko’rsatib turadi.
36 Hozirgi   kunda   bu   korxona   o’zining   biznes   rejasi   loyihasini   tuzib,   faqatgina   turistlarga
restorant   sifatida   emas,   mexmonxona   sifatida   ham   faoliyat   yuritishi   uchun   litsenziya   olishga
tayyorgarlik ko’rmoqda.
Asosan Restarant bilan  quyidagi turistik firmalari hamkorlikda ish olib borishadi:
1. ”Sarrafon travel ” Web sayti:  www.sarrafon-travel.uz
E-mail:  Info@sarrafon-travel.uz
2.  “Orient voyages”    Web sayti:  www.tour-orient.com
E-mail:  office@tour-orient.com
3. “Central Asia Journeys ”     Web sayti :  www.centralasiajourneys.com
4. “Sarbon – Tour”  Incoming travel  agency
Web sayti:  www.sarbon-tour.com
E-mail:   info@sarbon-tour.com
5. “Mocokko- Elite”      Web sayti:  www.mocokko.com
E-mail:  info@mocokko.com
6. “Sun travel ”            Web sayti:  www.suntravel.uz
E-mail:  info@suntravel.uz
7.  “Sitara International Ltd.
8.Kets LTD.
9. «   Advantour   »       Web sayti:  www.advantour.com/uz
37 3.2. Buxoro mexmonxonalarida oilaviy biznesning rivojlanish istiqbollari
Kichik   biznesni   rivojlantirish   mamlakat   iqtisodiyotini   yuksaltiribgina   qolmasdan,   oila
farovonligini   ta`minlashda   ham   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Oila   farovonligini   manbai   bozor
munosabatlari sharoitida tubdan o`zgardi. CHunki, oldin oila daromadi asosan ish haqidan tarkib
topgan bo`lsa, endilikda bu manba biznesga asoslangan oilaviy tadbirkorlik bilan shug’ullanishi
lozimligini   hayot   taqozo   qilmoqda.   Ammo,   shuni   alohida   ta`kidlash   joizki,   aholining,   ayniqsa
oilalarning   turmush   sharoitini,   ya`ni   farovonligini   ifodalash   uchun   tegishli   ko`rsatkichlar   yoki
ularni aniqlovchi usullar mamlakatimiz olimlari tomonidan hamon ishlab chiqilmoqda.
Hozirgi   paytda   oilalar   daromadining   to`rtdan   bir   qismi   tadbirkorlik   evaziga   paydo   bo`lmoqda.
Kelajakda oila ehtiyojining 50 % ni shu yo`l bilan qoplanishiga erishish    maqsadga muvofiqdir.
Bu   bizning   mamlakatimiz   uchun   o`ta   muhimdir.   CHunki,   Yevropa   mamlakatlarida   bir
ishlovchiga  0,7 kishi mehnat  yoshiga  etmagan  bolalar  va  nafaqadagi  qariyalar  to`g’ri  kelsa, bu
ko`rsatkich  bizda 2,7 kishini  tashkil  qiladi.  Tabiiyki,  bunday sharoitda  faqat  oylik maosh  bilan
oilaning   ehtiyojini   to`liq   ta`minlab   bo`lmaydi.   SHu   tufayli,   kelajakda   har   bir   oilaning
farovonligini ta`minlash uchun oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish maqsadga muvofiqdir.
Oilaviy   tadbirkorlikning   muhim   yo`nalishlaridan   biri   oilalarning   shaxsiy     tomorqasi,
shaxsiy   biznes,   shaxsiy   mexmonona,   shaxsiy   restoranlarda   faoliyat   ko`rsatishidir.   Oilaviy
tadbirkorlikni rivojlantirish bozor munosabatlari sharoitida muhim ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga
ega.Bu   eng   avvalo,   oilalar   farovonligini   oshirishning   muhim   omilidir.   Zero,   ish   haqi,   o`rtacha
daromad kabi ko`rsatkichlar     bozor munosabatlari sharoitida o`zining yashovchanlik mohiyatini
yo`qotdi.
Mamlakatimiz   taraqqiyotini   pirovard   maqsadi   ozod   va   obod   Vatan,   erkin   va   farovon
hayot   kechirishga   qaratilgan   ekan,   demak,   iqtisodiy   ko`rsatkichlar   faqat   o`rtacha   ish   haqi   yoki
boshqa   o`rtacha   ko`rsatkichlar   bilan   emas,   balki   har   bir   shaxs,   fuqaroning   farovonligi   bilan
belgilanadi.
Ishsizlik   va   oila   bir-biri   bilan   bevosita   bog’liq.   Ishsiz   u   qaerdandir   kelgan   emas   yoki
jamiyatdan ajralib qolgan shaxs ham emas. Ishsiz bu ham oilamiz a`zosi. Oiladan bir kishi juda
serdaromad ishda ishlasa, shu oila farovon, agar u ishsiz qolsa, shu oila kambag’allikka mahkum
qilingan   bo`ladi.   SHu   tufayli   har   bir   oilada   shunday   ruhiyat   shakllanishi   kerakki,   unda   ishsiz
odam   bo`lmasligi   kerak.   Agar   biror   kishi   ishdan   bo`shadimi,   tadbirkorlik   bilan   shug’ullanishi
lozim,   toki   oilaning   moddiy   ta`minotida   barqarorlik   buzilmasin.   Hozirgi   paytda   qishloqlarda
ham biznes bilan shug’ullanish uchun    sharoit etarli. Zero, uning qonuniy asosi yaratildi, tegishli
me`yoriy hujjatlar ham ishlab chiqildi.
38 Agar   nazariy   jihatdan   qaraydigan   bo`lsak,   kichik   biznes   rivoj   topgan   joyda   ishsizlik
muammosi   bo`lishi   mumkin   emas.   CHunki,   odam   ishsiz   bo`lsa,   o`ziga   ish   topishi,   o`zining
tadbirkorlik   faoliyatini   yuritishi   uchun   tegishli   sharoit   yaratilishiga   intiladi.   Bu   eng   avvalo,
oilaviy biznesda namoyon bo`ladi.
Hozirgi   paytda   oilaviy   biznesni   rivojlantirish   uchun   uning   qonuniy   asoslar   yaratildi.
Bularga «Tadbirkorlik faoliyatini erkinliklarining kafolatlari to`g’risida» kabi Qonunlarni kiritish
mumkin. Ammo, hozirgi iqtisodiy muhit alohida «Oila tadbirkorligi va uni qo`llab — quvvatlash
to`g’risida»gi     Qonunni   qabul   qilishni   taqozo   qiladi.   Bunday   qonunni     yaratilishi   tabiiyki,
islohotlar   jadallashishida,   eng   muhim,   oilalarning   farovonligini   oshishida   asosiy   omil   bo`lib
xizmat qiladi.
SHu   tufayli,   oila   tadbirkorligini   rivojlantirish   bugungi   qunda   mamlakatimiz   uchun   o`ta
muhim tadbir ekanligini idrok qilishimiz va unga tegishli e`tibor qaratishimiz lozim.
S hahrimizda   turistik-mehmonxona   majmualarida   moliyaviy-xo’jalik   faoliyatini   tubdan
yaxshilash,   ularning   iqtisodiy   samaradorligini   keskin   oshirishga   erishish   lozim.   Bunga,   asosan,
xorijiy   turistlar   va   mahalliy   turistlar   oqimini   ko’paytirish,   ularga   ko’rsatiladigan   xizmatlar
sifatini yanada oshirish evaziga erishish mumkin
39 XULOSA VA TAKLIFLAR
Turizmning   rivojlanishi   bevosita   bu   majmuaga   aloqador   sohalarning,   jumladan
mehmonxona   xo’jaligining   samaradorligini   va   sifatini   oshirish   bilan   bog’liq.   Boy   turistik
resurslarga   ega   bo’lishiga   qaramay,   O’zbekistonda   mavjud   imkoniyatdan   foydalanish   darajasi
talab   qilingan   holatdan   ancha   kam.   Turizm   ko’lamining   kengayishi   bilan   xizmat   ko’rsatish
korxonalarining,   jumladan   mehmonxonalar   soni   ham   oshib   boraveradi.   Umuman   2009   yilda
2006   yildagiga   qaraganda   viloyatimizda   turistik   xarajatlar   hajmi   taxminan   7   barobar   oshgan.
Buxoro Respublikamizning turistik va xizmat ko’rsatish sohasida eng etakchi hududlaridan biri
hisoblanadi. 
Mehmonxonalar industriyasining rivojlanishida mehmondo’stlik, mehmonlarni kutib olish
va   kuzatib   qo’yish   xizmatlarining   samaradorligini   oshirishda   birinchi   navbatda   joylashtirish
infratuzilmalarini   zamonaviy   texnologiyalar   talablari   asosida   yaratishni   zaruriy   shart   qilib
qo’ymoqda.
“Oilaviy   tadbirkorlik   to`g’risida”gi   qonunda   O`zbekiston   Respublikasida   oilaviy
tadbirkorlik   ikki   shaklda,   ya`ni   yuridik   shaxs   tashkil   etgan   yoki   tashkil   etmagan   holda   amalga
oshirilishi   mumkinligi   mustahkamlab   qo`yilgan.   Yuridik   shaxs   tashkil   etmasdan   oilaviy
tadbirkorlikning shakli hisoblangan yakka tartibdagi tadbirkorlik ko`pchilikka tanish bo`lganligi
sababli biz asosan yuridik shaxs tashkil etgan holda oilaviy tadbirkorlikni tashkil etish va yuritish
to`g’risida mulohaza yuritamiz. Aslida “Oilaviy tadbirkorlik to`g’risida”gi qonunin` yangiligi va
jozibadorligi ham yuridik shaxs tashkil etgan holda tadbirkorlik yuritishdadir.
O’zbekistonda   bugungi   kunda   mexmonxona   xo’jaligi   tez   sur’atlarda   rivojlanib
kelmoqda.Shu   jumladan   Buxoro   viloyatida   ham   bu   sohadagi   rivojlanishlar   yaqqol   ko’zga
tashlanmoqda.Hukumatimiz   tomonidan   oilaviy   biznesni   rivojlantirish   uchun   berilayotgan
imtiyozlar tufayli mexmonxona xo’jaligi sohasida ham oilaviy biznes faol rivojlanib kelmoqda.
Buxoro   hududida   mexmonxona   xo’jaligini   rivojlantirishda   oilaviy   biznesni   o’rni ni
nazariy   va   amaliy   tahlil   qilib   quyidagi   xulosalarga   keldik: Buxoro   viloyatida   ham   oilaviy
tadbirkorlik   asosida   o’ndan   ortiq   turistik   korxonalar   (mexmonxonalar)   faoliyat   olib   bormoqda.
Bu   turistik   korxonalardagi   oilaviy   tadbirkorlik   turizm   sohasi   rivojiga     juda   kata   ta’sir
ko’rsatayabti. Agarda har bir oila milliy urf-odatlarimizni, milliy hunarmandchiligimizni kelgan
turistga   ko’rsata   olsa,   bu   ham   o’zligimizni,   o’z   milliy   qadriyatlarimizni   olamga   tanitish,   ham
butun bir oila farovonligini hammani o’z ishi bilan band qilgan holda ta’minlash hisoblanadi.
Gap   oilaviy   tadbirkorlik   to`g’risida   ketar   ekan,   uning   qator   afzalliklari   to`g’risida   ham
gapirib   o`tish   joiz.   Avvalo   ta`kidlash   lozimki,   oilaviy   korxona   oila   yashab   turgan   turar   joyda
faoliyat yuritishi va o`zi ishlab chiqargan maxsulotni shu joyning o`zida sotishi mumkin. Oilaviy
40 korxonaga   berilgan   bunday   imkoniyat   oilaviy   tadbirkorlikni   boshlash   va   uni   samarali   davom
ettirish ishini ancha osonlashtiradi.
Boshqa tashkiliy-huquqiy shaklga asoslangan yuridik shaxs tashkil etishdan ko`ra, oilaviy
korxona tashkil etishning yana bir arzon va qulay jihati shundaki, oilaviy korxona ishtirokchilari
korxona ustav fondini eng kam ish haqining o`n baravaridan past bo`lmagan miqdorda mustaqil
holda   belgilashlari   mumkinligi   qonunda   belgilangan.     Eng   muhim   oilaviy   korxona
ishtirokchilariga   tegishli   bo`lgan   turar   joylarni   korxona   ustav   fondiga   kiritish   yoxud   ulardan
oilaviy   korxona   faoliyatida   foydalanish   maqsadida   yashash   uchun   mo`ljallanmagan   joylarga
aylantirish   talab   qilinmaydi.   Hatto   qonun   ishtirokchilarini   ijtimoiy   himoya   qilish   nuqtai-
nazaridan   ularning   biriga   tegishli   bo`lgan   yagona   uy   (kvartira)ni   oilaviy   korxonaning   ustav
fondiga kiritilishiga yo`l qo`ymaydi.
Oilaviy   korxona   yagona   soliq   to`lovchi   hisoblanadi,   ya`ni   soliqlar   va   boshqa   majburiy
to`lovlar   to`langandan   keyin   ularning   ixtiyorida   qoladigan   foydaga   soliq   solinmaydi,   bu   foyda
uning   ishtirokchilari   tasarrufiga   o`tadi   va   bunda   ishtirokchilar   daromad   solig’i   to`lamaydilar.
Agarda   oilaviy   korhona   xalq   badiiy   hunarmandchiligi   va   amaliy   san`ati   buyumlarini   ishlab
chiqarish bilan shug’ullansa, ularni realizatsiya qilishdan olingan tushum bo`yicha yagona soliq
to`lovini to`lashdan ham belgilangan tartibga binoan ozod qilinadilar.
Oilaviy   korxona   tashkil   qilishning   yana   bir   maqbul   tomoni   shundaki,   agar   bunday
korxona turar joydan bir vaqtning o`zida unda istiqomat  qilgan  holda tovarlar ishlab chiqarish,
ishlar   bajarish,   xizmatlar   ko`rsatish   uchun   foydalanilgan   taqdirda,   kommunal   infratuzilma
xizmatlari,   jumladan   elektr,   suv,   kanalizatsiya,   gaz,   issiqlik   ta`minoti   haqini   korxona   uchun
emas,   balki   aholi   uchun   belgilangan   tariflar   bo`yicha   va   shartlar   asosida   amalga   oshirilishi
belgilab qo`yilgan.
“Oilaviy tadbirkorlik to`g’risida”gi qonun aynan shunday ixcham, boshqarish oson, sodda
va   qulay   korxona   yaratish   imkoniyatini   yaratadi.   Bunda   korxonaning   hamma   narsasi   qon-
qarindosh   bo`lgan   shaxslarga   tegishli   bo`lib,   qaysi   yo`nalish   bo`yicha   ish   yuritish   masalasidan
tortib   to   dam   olish   vaqti-yu,   kimlarga   qaysi   vazifa   topshirish   ishigacha   ularning   o`zlari   hal
qilishadi.   Ular   o`zlariga,   ya`ni   ishtirokchilar   va   yollanma   hodimlar   uchun   qonun   hujjatlarida
belgilangan   imtiyozli   mehnat   va   ijtimoiy-iqtisodiy   shart-sharoitlardan   mustaqil   ravishda
foydalanishga haqli hisoblanadilar.
Oilaviy   korxona   ishtirokchilari   korxonani   boshqarish,   qarorlar   qabul   qilish,   moliya-
xo`jaliq   faoliyatini   nazorat   qilish,   foydadan   o`z   ulushini   olishda,   korxona   tarkibidan   ixtiyoriy
ravishda   chiqib   ketish,   chiqib   ketishda   oilaviy   korxona   ustav   fondidagi   o`zi   kiritgan   mol-mulk
miqdorga   mutanosib   ravishda   o`ziga   mol-mulk   ajratib   berilishini   talab   qilish   kabi   qator
huquqlarga   egadir.   Yana   shuni   ta`kidlash   kerakki,   ishtirokchilar   va   yollanma   xodimlarning
41 ishlagan   vaqti   davlat   ijtimoiy   sug’urtasi   bo`yicha   badallar   to`langanligini   tasdiqlovchi   hujjatlar
va mehnat daftarchasidagi yozuvlar asosida mehnat stajiga qo`shiladi.
Xulosa sifatida aytish mumkinki, “Oilaviy tadbirkorlik to`g’risida” gi qonunning kuchga
kiritilishi va uni hayotga tatbiq qilinishi;  
birinchidan , oilalarning, qolaversa har bir oila a`zosining real daromadlari oshishiga,  
ikkinchidan , mamlakatda mahsulot sifati va hajmini ortishiga,  
uchinchidan ,   mahsulot   ishlab   chiqarish   va   xizmat   ko`rsatish   borasida   raqobat   muhitini
shakllanishiga,  
to`rtinchidan,   imkoniyati cheklangan shaxslar bo`lgan nog`ironlar, yoshi keksa, ammo tajribasi
katta oila boshliqlarini, tahsil olayotgan yoshlarimiz mehnatidan foydalanishga,  
beshinchidan,   norasmiy sektorda faoliyat yuritayotganlarni bosqichma-bosqich rasmiy sektorga
olib chiqilishiga,  
oltinchidan,   har bir individni ichki imkoniyatlarini, intellektual salohiyatini yuzaga chiqarishiga,
mehnat faoliyatida o`zini ijtimoiy maqomini tanlab olishiga,  
ettinchidan,   ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonida mehnat resurslarini yanada kengroq jalb qilish
imkoniyatini   kengaytiradi   va   eng   muhimi   foydali   mehnat   bilan   band   bo`lgan   aholi   sonini
oshishiga va o`rta sinfni shakllantirishda muhim omil sanaladi.
Yuqoridagi xulosalarga tayangan holda quyidagi takliflarni berishimiz mumkin:
birinchidan :   oilaviy   tadbirkorlik   rivoji   uchun   hukumatimiz   tomonidan   qilinayotgan,   xususan
mexmonxona xo’jaligida,ishlarni yoshlar o’rtasida targ’ibot tashviqot ishlarini olib borish;
ikkinchidan:   chet   davlatlarga   ishlash   uchun   ketmasdan,   o’z   ona   yurtimizda   o’z   oilamiz   bilan
birlashgan holda milliylikni aks ettirib, o’z ish faoliyatini olib borish;
uchinchidan:   Oilaviy   mexmonxonalar   ochilishini   qo’llab-quvvatlash,   oilaviy   mexmonxonalar
ochilishidagi to’siqlarni kamaytirish.
to’rtinchidan:   Turizm   sohasidagi   Oilaviy   biznesni   rivojlantirish   uchun   imtiyozli   kreditlarni
uzoq   muddatli   qilib   berish   (10   yil   va   undan   ortiq).   Masalan,   chet   elda   oilaviy   biznesni
rivojlantirish   uchun   bunday   kreditlar   50   yilgacha   beriladi.   Chunki   turizm   sohasi   mavsumiy
bo’lganligi sababli 10 yildan kam muddatda ularni qaytarish mushkulroq.
42 ANNOTATION
But   what   is   travel   and   tourism?   Do   they   fit   this   industry   mould?   To   answer   these
questions   we   need   to   define   a   tourist   and   tourism.       Tourism   -   the   business   of   providing   and
arranging holidays and services for people who are visiting  a place.   . Clearly, there is confusion
and   controversy   surrounding   the   definitions   of   travel   and   tourism.   Are   they   the   same   or   are
tourists   only   seeking   pleasure   whereas   travellers   may   also   be   on   business?   How   far   must   one
travel from home to be a tourist/traveller? Does paying for a room make one a tourist? . . . And
so   forth.   From   the   viewpoint   of   economic   development   and/or   economic   impact,   a   visitor,
nominally   called   a   tourist,   is   someone   who   comes   to   an   area,   spends   money,   and   leaves.   We
employ   an   economic   framework   to   be   comparable   with   the   concept   of   ‘industry,’   which   is   an
economic term. The reasons for the visit, length of stay, length of trip, or distances from home
are immaterial.
Thus, we define a tourist as a person travelling outside of his or her normal routine, either
normal   living   or   normal   working   routine,   who   spends   money.   This   definition   of   visitor/tourist
includes:
•   People   who   stay   in   hotels,   motels,   resorts,   or   campgrounds;
•   People   who   visit   friends   or   relatives;
•   People   who   visit   while   just   passing   through   going   somewhere   else;
•   People   who   are   on   a   day   trip   (do   not   stay   overnight);   and
•   An   ‘all   other’   category   of   people   on   boats,   who   sleep   in   a   vehicle   of   some   sort,   or   who
otherwise do not fit the above.
Uzbekistan   is   a   country   with   great   potential   for  an   expanded   tourism   industry.   Many  of
its   Central Asian   cities were main points of trade on the   Silk Road , linking   Eastern   and   Western
civilizations . Today the museums of Uzbekistan store over two million artifacts, evidence of the
unique  historical,   cultural  and   spiritual   life   of  the  Central   Asian  peoples   that   have  lived  in   the
region.   Uzbekistan   attracts   tourists   with   its   historical,   archeological,   architectural   and   natural
treasures.
According   to   the   Statistical   Internet   Survey,   carried   out   in   May   7-August   27,   2008
by   Pagetour   jointly with   Walter Kafer Fremdenverkehrdienstleistungen , the largest proportion of
those surveyed (39%) visit the country because of their interest in the architectural and historical
sites of Uzbekistan. The next-largest group (24%) visit Uzbekistan to observe its culture, way of
life and customs. [1]
43 Tourist activities  in Uzbekistan  range from outdoor  activities,  such as   rock-climbing , to
exploration of its rich   archeological   and religious history.
In   2005,   240,000   tourists   from   117   countries   visited   Uzbekistan.   The   industry   earned
US$30   million   (90.9%   of   forecast).   Overall,   the   tourism   sector   served   621,700   people   and
rendered services for 40.6 billion   soums   (73.1% of forecast). The industry earned 598.4 million
soums.   Each   autumn,   the   Uzbek   travel   industry   holds   an   International   Tourism   Fair.
Unfortunately   the   country   still   has   a   legacy   of   complicated,   Soviet-style   visa   requirements,
which   puts   it   at   a   disadvantage   in   a   competitive   market   for   international   tourists.   The   main
airport   at   Tashkent   is   often   cited   as   one   of   the   worst   in   the   world   from   the   point   of   view   of
passengers, who experience hectic conditions, long delays, and bureaucratic frustrations.
Uzbekistan   is   located   on   the   Great   Silk   Road   and   many   neighboring   countries
(including   Kazakhstan ,   Kyrgyz   Republic , Tajikistan   and   Turkmenistan )   promote   their   countries
based on their location along the Great Silk Road.
The   World Tourism Organization 's   Silk Road   Office was opened in 2004 in   Samarkand .
This   office   was   commissioned   to   coordinate   the   efforts   of   international   organisations   and
national tourism offices of countries located on the Silk Road. Uzbekistan is also member of The
Region Initiative (TRI). TRI is a Tri-regional Umbrella of Tourism related organisations. TRI is
functioning   as   a   link   between   three   regions----South   Asia,   Central   Asia   and   Eastern   Europe
which is also by Armenia, Bangladesh, India, Georgia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, India, Pakistan,
Nepal, Tajikistan, Russia, Sri Lanka, Turkey and Ukraine. 
Uzbekistan has well preserved relics from the time when Central Asia was the centre of
Tamerlane’s   empire.   Cities   of   today’s   Uzbekistan,   including   Samarkand,   Bukhara,   Khiva,
Tashkent and Shakhrisabz live in the imagination of the West as symbols of oriental beauty and
mystery.
Many   cities   which   are   located   on   the   territory   of   modern   Uzbekistan,   in   ancient   times
were located on the Silk Road, on which caravans with goods traveled between the East and the
West. The road got its name from silk - the Chinese good that was in great demand in Europe.
The advantageous  geographical  location  of the cities  made  them  attractive  for conquerors. The
territory   of   modern   Uzbekistan   was   conquered   many   times   by   various   conquerors,   including
Alexander the Great. Alexander founded at least 8 cities in Central Asia between 334 - 323 years
BC.
As for caravans, they started passing on the   Great Silk Road   later, since 138th AC when
China opened its borders for trading.
44 During the period from 484 to 1150 the region was invaded by the west tribes: Huns, Turks and
Arabs.     The   Arabs   brought   a   new   religion   -   Islam.   Within   that   period,   many   mosques   and
madrasahs had been built in Samarkand, Bukhara and Khiva. Most of them had been built during
the reign of Samanids.
Many cities were totally destroyed during the invasion of Genghis Khan in 1220. Later,
the   great   conqueror   Timur,   known   in   the   West   under   the   name   of   Tamerlane,   revived   the
destroyed cities  using for that  those slaves and builders  who had been captured  during Timir’s
successful   military   campaigns.   Tamerlane   annexed   Persia,   Baghdad,   he   had   campaigns   to
Anatolia  and India. The majority  of the architectural  buildings  that were located  in Samarkand
today, were built by Tamerlane and his grandson Ulugbek.
Hospitality - an activity aimed at the development ( construction and renovation ) Hotel -
rooms   with   furnished   rooms   for   short-term   tourist   accommodation   designed   and   equipped   to
provide   guests   with   a   range   of   services   associated   with   travel   :   accommodation,
accommodation , information and consumer services, leisure and etc.Today Hospitality performs
key   functions   in  the   tourism   industry.Modern  hotels   offer  consumers   not   only   accommodation
and   food   services   ,   but   also   a   huge   variety   of   entertainment   ,   transport,   communications,   the
services,  as  well   as   sports  ,  medical  services,  beauty  salons  ,  etc.  Of  course  ,  a  set  of  services
varies depending on the class of hotel.Such a variety of services dictated by high competition in
the hotel industry . Hotel owners are forced to monitor changing customer preferences and try to
fully   satisfy   them.   Therefore,   the   success   of   the   hotel   business   depends   largely   on   compliance
with customer needs and service quality.
In   Russia,   the   hotel   business   has   not   so   much   developed   as   in   the   West,   even   if
considered   separately   Moscow   and  St.   Petersburg   .Basically   ,  hotel   complexes   represented   the
old buildings in which it is impossible to maintain a European level. Service leaves much to be
desired.
However,  in recent  years  the  situation  has  begun to  change for the  better.  Began  large-
scale construction of high class hotels , not only in the capital but also in the regional centers .
Become   more   strict   requirements   for   personnel,   general   services   is   the   aim   for   European
standards.  This   is   largely   due   to   the   rise   of  the   economy   in   our  country   ,   as   well   as   increased
levels   of   welfare.Advantour.com   offers   booking   hotels   in   Bukhara   and   other   cities   of
Uzbekistan. Book via the Internet your chosen hotel in Bukhara viewing features, compare prices
45 In Bukhara common private hotels . Most of them are located in the Old Town , near the
main   historical   complex   Bukhara   -   Labi-   Hauz   .   Bukhara   small   private   hotels   ,   located   in   a
private   one-or   two-storey   houses   of   Bukhara   ,   typical   for   their   internal   quadrangle   .   Travelers
will appreciate the exotic oriental design, characteristic of private hotels Bukhara. This hotel B &
B, where the morning breakfast , and lunch and dinner are prepared to order visitors. In Bukhara,
there   is   also  a   business   hotel   located   in  the   city   center   .   They   are   built   in  the   style   of  modern
hotels in these modern facilities  , a wide range of services provided.Promotion  of small family
businesses and innovation - an important factor in the stability of the economy
The   report   of   the   President   of   Uzbekistan   Islam   Karimov   at   the   joint   session   of   the
Legislative   Chamber   and   the   Senate   of   the   Oliy   Majlis   of   the   Republic   of   Uzbekistan   "   The
Concept of further deepening democratic reforms and formation of civil society in the country ,"
it was noted that " For the expansion of small business and entrepreneurship it is time to legally
define new organizational and legal form of business - family business. remains urgent adoption
of   legislation   that   would   allow   the   further   expansion   of   the   role   and   stake   in   the   country's
economy and small businesses , primarily of private enterprise . "
At a solemn meeting dedicated to the 18th anniversary of the Constitution , declaring 2011 the
Year   of   small   business   and   private   entrepreneurship,   the   head   of   state   stressed   that   small
business and.
During   the  discussion,  it   was   pointed  out   that   if  in  2000  by  the   creation  of  a   favorable
environment   and   conditions   for   the   development   of   small   business   and   entrepreneurship   as   an
important  factor  in  securing  employment,  raise incomes  and living  standards  of the population
share of small business in the gross domestic product was 30 percent, by the end of 2010, this
figure is projected to about 53 percent , currently employed in this field more than 74 percent of
total employment in the economy, only in 2010 organized 480,000 jobs through the development
of small business and entrepreneurship .
According to the adopted March 16, 2012 Law of the Republic of Uzbekistan " On family
business " family business is the single tax payer in the manner prescribed by law . In the family
business   established   taxation   corresponding   taxes   in   private   enterprise   .Family   business   profit
after taxes and other obligatory payments placed at the disposal of its members and is not subject
to another tax . Family company pays compulsory payments to social funds from the wage fund
in the manner prescribed by law . Family businesses are exempt from the single tax on revenue
received from the sale of products of national crafts and applied arts own making.
46 In   the   city   of   Bukhara,   February   16   this   year,   in   the   framework   of   the   goals   and
objectives   of   the   project   "   Education   professional   development   of   women   in   the   regions   ",
funded by the Public Fund under the Oliy Majlis of Uzbekistan held a seminar on "Development
of   national   craftsmanship   ."The   event   was   organized   Bukhara   Regional   Centre   artisans
"Hunarmand" and regional division of Women's Committee . The seminar was held in order to
improve the legal, economic , and applied knowledge and skills of women entrepreneurs in the
conduct of its business.The event was attended by representatives  of the Center "Hunarmand" ,
the Women's Committee , the regional units " Uzbektourism " women entrepreneurs , residents
of Mahalla citizens' assemblies involved family business.
Small     business     development   -   one   of   the   main   directions   of   structural   reforms   in   the
economy of Uzbekistan. This sector creates the necessary atmosphere of competition, contributes
to   the   creation   of   additional   jobs   and   income   growth.   To   ensure   the   most   favorable   business
environment to entrepreneurs provided various incentives and preferences, as well as to provide
full   support.   Privatization   is   the   basis   for   the   formation   of   a   mixed   economy   and   the   further
development   of   market   relations.   Foreign   experience   shows   that   in   developed   countries,   small
and   medium-sized   enterprises   make   up   80   to   97   percent   of   the   total   number   of   enterprises,
provide jobs for more than half of the workforce , and produce up to 70 percent of the national
product.   For   example,   in   Singapore   in   small   businesses   employ   about   80   percent   of   the   total
employed   population.   It   provides   about   4-5   percent   of   GDP   growth.   In   China,   small   business
manufactures most of its products and services. The main part of China's exported goods falls on
the share of small business.
The dynamic development of small business is going through economic liberalization and
the creation of a qualitatively new business environment. This has led to reduced costs of doing
business and increase the utilization of material , labor and financial resources allowed to invest
more in the development of production .
The main priorities of this sector - to create the most favorable business environment for
business   development   ,   the   implementation   of   measures   to   provide   greater   freedom   of
entrepreneurship , further large-scale reduction of state intervention and regulatory authorities in
the financial and economic activities of businesses and the expansion of small business access to
credit   ,  raw   materials   ,  public   procurement   system,  the   creation  of  the   necessary  institutional  ,
legal and financial mechanisms and conditions for the development of the export potential of this
sector .
47 Given the importance  and the role of small  businesses  in the economic  development  of
Uzbekistan   ,   the   government   recently   passed   legislation   aimed   at   further   development   of   this
sector .
For   the   implementation   of   a   wide   range   of   targeted   measures   to   create   the   most   favorable
conditions the Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan dated February 7, 2011
"   On   the   State   program   "   Year   of   small   business   and   entrepreneurship   .   "   During   this   period,
provided a number of activities to support the further development of this sector, the expansion
the participation of small businesses and private entrepreneurs in foreign economic activities and
increase their export potential .
To   ensure   effective   use   of   the   state   budget   ,   increase   access   to   public   contracts   for   the
supply of goods (works, services) , competition and transparency in public procurement adopted
a   decision   of   the   President   of   the   Republic   of   Uzbekistan   dated   February   7,   2011   "   On   the
optimization   of   the   public   procurement   system   and   expanding   bringing   them   to   the   small
businesses . "
The results achieved and measures implemented since independence , aimed at the development
of   small   business   and   entrepreneurship   ,   -   clear   evidence   that   formed   a   favorable   business
climate , there are opportunities for further economic development of Uzbekistan .
Today in our country , with the full support of the leadership of the Government and the
country's rapidly developing small business and entrepreneurship , increasing its share of GDP .
Along   with   this,   the   increasing   economic   importance   of   family   business   ,   implemented   in   the
form of home-based work also extends the dynamic emergence of a new social class - farmers,
whose activity is mainly based on the family. Thus , the family became one of the constituents of
the middle class and, of course , an element of economic stability.
During   the   past   few   years,   luxurious   hotels   were   built   in   Tashkent,   Samarkand   and   Bukhara,
which   are   managed   by   western   hotel   operators.   In   addition,   there   are   a   number   of   licensed
independent   hotels   and   B&B's   that   provide   suitable   accommodation   at   much   lower   price.   It   is
necessary   for   visitors   to   obtain   a   registration   during   the   stay   in   Uzbekistan,   which   is   usually
provided by the hotel that you will stay. Most tourist hotel rooms have a shower, private bath, air
conditioning, telephone, satellite TV with international channels like CNN, BBC, ESPN.  
Bukhara   -   a   Pearl   of   the   East ,   is   famous   not   only   for   its   rich   history   and   architectural
monuments, but also for a wide selection of Hotels and Guest Houses decorated in national and
European styles.
48 In 2014 ten modern hotels by international standards for 281 places are planned to open
in Bukhara region.
Last   year   in   the   same   region   of   Uzbekistan   seven   hotels   were   opened,   thereby   more   than   160
places were created.
According   to   official   figures,   currently   more   than   1,500   people   are   employed   in   the   tourism
organizations, more than 1,300 are employed in the private travel agencies.
In Bukhara region besides the construction and reconstruction of hotel complexes special
attention   is   paid   to   the   development   of   new   tourism   destinations   –   ecotourism,   agro-tourism,
health   tourism   and   the   development   of   the   popular   tourist   destinations   of   the   ancient   cities   of
Uzbekistan.
In 1993 Bukhara was included in UNESCO World Heritage List. And in 1997 under the
auspices of UNESCO it was celebrated its 2500th anniversary. Today Bukhara offers its tourists
to visit more than 400 archaeological and architecture monuments from the V century BC till the
beginning   of   the   last   century.   Annually   only   Bukhara   State   Architectural   and   Art   Museum-
Reserve is visited by about 415 thousand people. 
At the moment, the interest of the world is being drawn to the great trans-continental routes of the ancient
world. The Great Silk Road is a rich tapestry of tourism destinations and products based on the unique
and   outstandingly   rich   heritage,   nature,   and   traditions   of   the   dozens   of   distinct   histories,   peoples   and
cultures all along the timeless route, now extending a warm welcome to visitors.
49 FOYDALANILGAN ADABIY O TLAR RO’YXATI
I. O’zbekiston Respublikasi qonunlari
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitustiyasi. -T.: "O’zbekiston", 2003.
2. “Turizm   to’g’risida”gi   O’zbekiston   Respublikasining   Qonuni.   O’zbekistonning   yangi
qonunlari.-T.: Adolat, 2000, 131-140 b.
3. “Oilaviy   tadbirkorlik   to’grisida”gi   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2012   yil   26
aprelidagi qonunni.
II. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari va Qarorlari
4. “O’zbekturizm”   MKsining   tashkil   topishi   to’g’risida”gi   O’zbekiston   Respublikasi
Prezidentining Farmoni // “Xalq so’zi”, 1992 yil 27 iyul.
5. “Buyuk Ipak yo’liini qayta tiklashda O’zbekiston Respublikasining ishtirokini avj oldirish
va respublikada Xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora –tadbirlar to’g’risida”gi
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   1995   yil   2   iyundagi   1162   raqamli   Farmoni.   //
“Xalq so’zi”, 1995 yil 3 iyun.
6. O’zbekistonda   turizmni   rivojlantirishning   2005   yilgacha   bo’lgan   davlat   dasturi.
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   I.Karimovning   15.04.1999   yildagi   PF-№2286
farmoni. //Xalqso’zi, №74. 1999. 16 aprel
III. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari
7. “Turistik   tashkilotlarning   faoliyatini   takomillashtirish   to’g’risida”gi   O’zbekiston
Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   №   346   sonli   8   avgustda   qabul   qilingan
Farmoyishi. // “Xalq so’zi” gazetasi, 1998 yil 9 avgust. 
IV. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov
ma’ruzalari va asarlari
8. I.Karimov.   Jahon   moliyaviy-iqtisodiy   inqirozi,   O’zbekiston   sharoitida   uni   bartaraf
etishning yo’llari va choralari. –T.: O’zbekiston, 2009 y.- 59 b.
9. I.Karimov.   «Bizning   bosh   maqsadimiz   –   jamiyatni   demokratlashtirish   va   yangilash,
mamlakatni modernizastiya va isloh etishdir». -T.: O’zbekiston, 2005 y – 36 b.
10. I.   Karimov.   Barcha   reja   va   dasturlarimiz   vatanimiz   taraqiyotini   yuksaltirish,   xalqimiz
farovonligini oshirishga xizmat qilad . ”Xalq so’zi”,  2011 yil 22 yanvar. 
11. I.Karimov.Mamlakatimiz taraqqiyotining qonuniy asoslarini mustahkamlash faoliyatimiz
mezoni bo’lishi darkor. //Xalqso’zi, 2006,25-fevral.
12. I.Karimov.   Erishilgan   yutuqlarni   mustahkamlab,   yangi   marralar   sari   izchil   harakat
qilishimiz lozim.//Xalqso’zi, 2006.  11-fevral
50 13. I.Karimov.   Inson,   uning   huquqi   va   erkinliklari   hamda   manfaatlari   –   eng   oliy   qadriyat.
//Xalq so’zi, 2005. 8 dekabr 
14. I.Karimov.   Bizning   bosh   maqsadimiz   –   jamiyatni   demokratlashtirish   va   yangilash,
mamlaktni modernizastiya va isloh etishdir. –T.:O’zbekiston. 2005 y  – 31 b .  
15. I.Karimov.   Biz   tanlagan   yo’l   demokratik   taraqqiyot   va   ma’rifiy   dunyo   bilan   xamkorlik
yo’li. –T: O’zbekiston. 2003. -318 b.
16. I.Karimov. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. –T.:O’zbekiston, 2000 y – 64 b.
17.   2012 yil vatanimiz  taraqqiyotini  yangi bosqichga  ko’taradigan  yil  bo’ladi.  O’zbekiston
Respublikasi     Prezidenti   Islom   Karimovning     2011   yilning     asosiy     yakunlari   va   2012
yilda   O’zbekistonni   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlantirishning   ustuvor   yo’nalashlarga
bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining  majlisidagi ma’ruzasi. // Xalq so’zi, 2012  yil 20
yanvar.
V. O’zbekistonlik va xorijiy olimlarning adabiyotlari
18.Balabanov   I.T.,   Balabanov.A.I.   «Ekonomika   turizma»-   M.:   Finans	ы  i   statistika,	
2004 	y – 82 cтр.
19. Kabushkin.N.N. “Menejment turizma”. -M.: Novoe znanie 2005 g – 91 c.
20. Chudnovskiy A.D. “Turizm i gosinichnoe xozyaystvo”  M.: YuRKINGA. 
2005  y  – 17 c .
21. Yakovlev. G.A  Ekonomika i statistika turizma. Uchebnoe posobie. M.: Izd. 2005 y  – 25c .
22. Kvartalnov V.A. Turizm. – M., Finans ы  i   statistitka 200 4 y  86 c.
23. Mirzaev M.A.  «Turizm asoslari».   Ma’ruzalarmatni T.: 2005  y.
24. Xasanova L.G. «Osnovы turizma». Uchebno-metodicheskiy kompleks po desstiplenie . –
T.: 2006
25. Kamilova F.K. – «Xalqaro turizm bozori»//  T.: TDIU-2001y.
26. Alieva M.T., Umarjonov A. Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti.-T:. Moliya 2005 y  -65 b .
27. Tuxliev   I.S.,   Qudratov   G’.H.,   Pardaev   M.K.   Turizmni   rejalashtirish.T.:   “IQTISOD-
MOLIYA” 2010 y - 67 b.
28. Tuxliev I.S. Turizm asoslari. Uslubiy qo’llanma. Samarqand.: SamISI, 2008 y.
29. Tuxliev I.S, Qudratov G.X. Turizm iqtisodiyoti. –S.: SamISI., 2007 y.
51 30. Tuxliev   I.S.   va   boshqalar.   “O’zbekistonda   turizm   xizmat   bozorini   rivojlantirishning
ijtimoiy – iqtisodiy muammolari” nomli monografiya. T.: “Iqtisodiyot” 2012 y  – 90 b .
31. Tuxliev N., Abdullaeva  T. «Formalnosti v sisteme turizma  Respubliki Uzbekistan» - T:
«O’zekistonmilliyensiklopediyasi», 2007 y – 102 c. 
32. Tuxliev   N.,   Taksanov   A.   Ekonomika   bolshogo   turizma.   –   T.:   “O’zbekistan   Milliy
Enstiklopediyasi”, 2001y – 148 c.
33. Tuxliev N., Abdullaeva T.Nastionalnыe  modeli razvitiya turizma –T.:O’zbekiston Milliy
Enstiklopediyasi, 2006 y – 201 c.
34. Tuxliev   N.,   Abdullaeva   T.Ekologicheskiy   turizm:   suщnost,   tendenstii   i   strategiya
razvitiya. –T.:O’zbekiston Milliy Enstiklopediyasi, 2006 y – 92 c.
35. Tuxliev   N.,   Abdullaeva   T.   Osnovы   bezopasnosti   v   turizme.   –T.:   O’zbekiston   Milliy
Enstiklopediyasi, 2008 y – 85 c.
36. Tuxliev   N.,Abdullaeva   T.Menedjment   i   organizastiya   biznesa   v   turizme   Uzbekistana.   –
T.:O’zbekistan Milliy Enstiklopediyasi, 2006 y - 198 c.
37. Xoliqulov   A.N.   “Mehmonxonalarda   servis   sifati   va   samaradorligini   oshirish
imkoniyatlari     (Samarqand   mehmonxonalari   misolida)”   nomzodlik
dissertastiya.Samarqand 2010
VI. Internet saytlari
38. www.interunion.ru     – turistskie assostiastii
39. www.world-tourism.org     – Vsemirnaya turistskaya organizastiya
40. www.wttc.org     – Vsemirn ы y Sovet po puteshestviyam i turizmu
41. http://www.wto-mfrketing.ru    –   sayt VTO
42. http    ://    www    .   tourism    .   uz    /  
43. http    ://    www    .   tour    .   uz    /  
52