Информация о документе

Цена 24000UZS
Размер 151.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 11 Май 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

149 Продаж

Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qiluvchi huquqiy me`yoriy asoslar

Купить
Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qiluvchi huquqiy me`yoriy asoslar MUNDARIJA : Kirish……………………………………………………………………………. I BOB. XORIJIY INVESTITSIYALARNING MOHIYATI VA JALB ETISH SABABLARI…………………………………………………………………….. 1.1. Investitsiya tushunchasi va uning iqtisodiy ahamiyati…………………...................................................................................... 1.2.O`zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning o`rni va roli……………………………………………………………………………….. II bob.Investitsiy munosabatlarnidavlat tomonidan tartibga solinishi……………………………………………………………………………. 2.1.O`zbekiston Respublikasining investitsiya siyosati…………………………………………….………………………………… 2.2.Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va o`zlashtirish maqsadida investorga beriladigan imtiyozlar………………………………………………………………. 2.3.Chet el investorlari huquqlarini himoya qilish va uning kafolatlari to`g`risidagi qonun haqida……………………………………………………………………….. III bob.Xulosa……………………………………………………………………… IV bob.Foydalangan adabiyotlar ro`yxati………………………………………….. 1 Kirish Davlatimiz mustaqillikka erishgan yillardan boshlab,bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’ziga xos iqtisodiy rivojlanish yo’lidan bormoqda. Bu yo’lda investitsiya siyosatining ahamiyati juda katta. Chunki investitsiyalar iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar, texnik va texnologik yangilanishlar, korxonalarni qayta ta’mirlash ishlarini amalga oshirishni rag’batlantiradi. Shu jumladan, O’zbekiston davlat o’z tuzilmaviy investitsiya siyosati hududlar, tarmoqlar, korxona investitsiya siyosatidan tashkil topib, ular o’zaro bog’liqdir. Hududlar investitsiya siyosati - investitsiyani sarflashda aholi, hudud va investor manfaatlarini hisobga olgan holda samarali ishlatishga imkon beradigan hududda olib borilishi chora tadbirlari majmuiyi. Xususan, prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev taklifiga binoan faoliyatining dastlabki yillaridagi ishlarni mantiqiy davom ettirish va yuksak bosqichga ko’tarish maqsadida 2019-yil mamlakatimizda “Faol investitsiyalar va ularni qo’llab- quvvatlash yili” deb e’lon qilinishi hamda “Investitsiya bo’lmasa, iqtisodiyot rivojlanmaydi” deya aytgan ta’kidlari va shu asosdagi sa’y-harakatlar bugungi kunda amalga oshirilayotgan yangi bosqichdagi investitsion siyosat hamda erishilayotgan natijalar uchun dasturilamal bo’lib xizmat qildi. Demak, milliy iqtisodiyotimiz uchun muhim bo’lgan u yoki bu turdagi investitsiyalarni salmog’ini ko’paytirish yurtimizda sarmoyasini ikkilanmay olib kirish uchun investorlarga o’z navbatida, muayyan qulayliklar, imtiyozlar, huquqiy jihatdan imkoniyatlar yaratib berishni talab etadi. Mazkur kurs ishi mavzusi “ chet el investorlari huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilishning me’yoriy huquqiy asoslari”ga bag’ishlanadi. 2 Kurs ishining maqsadi: -investitsiya, uning iqtisodiy mohiyati va ahamiyatini yoritish, investitsiyalarning mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishdagi o’rni va ro’lini tushuntirish, amaldagi investitsiya siyosati va investorlar huquqlari, ularga berilgan imtiyozlar kafolatlangan normativ hujjatlar haqida batafsil to’xtalib o’tish orqali o’quvchilarda mavzu bo’yicha duyoqarashni shakllantirish. Kurs ishining vazifalari: -o’quvchida investitsiya va uning ahamiyati haqida tushuncha berish; -mamlakatimizda ro’y berayotgan iqtisodiy o’sishda investitsiyaning o’rnini anglatish; -investitsion faoliyat elementlari bilan tanishtirish, olib borilayotgan investitsion siyosat negizida ushbu faoliyatning davlat tomonidan qay yo’sinda tartibga solinishi haqida iqtisodiy bilim berish; -yurtimizda investorlar uchun berilgan imtiyozlar va yaratilgan imkoniyatlar haqida batafsil tushunchalar berish; -investorlar huquqlarining kafolatlari mustahkamlab qo’yilgan huquqiy normativ hujjatlar bilan yaqindan tanishtirish , ayrim moddalsar sharhiga e’tiborni qaratish; -o’quvchining iqtisodiy dunyoqarashini yana bir ko’lamga kengaytirish va kelgusi innovatsion faoliyatida investorlar bilan iqtisodiy aloqalar o’rnatishlarida ilmiy ishdan olingan bilimlari asqotishiga hissa qo’shish. 3 I BOB. XORIJIY INVESTITSIYALARNING MOHIYATI VA JALB ETISH SABABLARI 1.1. Investitsiya tushunchasi va uning iqtisodiy ahamiyati Mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasi, investitsiya faolligining o’sish sur’atlari investitsiya muhitiga ko’p jihatdan bog’liqdir. Investitsiya muhitining jozibadorligi xorijiy investitsiyalar oqimini ko’paytirishning muhim omili hisoblanadi. Iqtisodiyotda investitsiya faoliyatining rivojlanishi, ichki va tashqi investitsiyalarni jalb qilishning ko’lami, yo’nalishlari va samaradorligi, bevosita, investitsiya muhitiga bog’liqdir. Iqtisodchi-olimlardan A.Vaxabov, Sh.Xajibakiev, N.Muminovlar investitsiya muhiti to’g’risida quyidagilarni ta’kidlab o’tadilar: « Investitsiya muhiti – bu xorijiy kapital qo’yilmalarining qaltislik darajasini va ulardan mamlakatda samarali foydalanish imkoniyatlarini oldindan belgilaydigan iqtisodiy, siyosiy, yuridik va ijtimoiy omillar yig’indisidir. Investitsiya muhiti kompleks, ko’pqirrali tushuncha bo’lib, milliy qonunchilik, iqtisodiy shart-sharoitlar (inqiroz, o’sish, stagnatsiya), bojxona rejimi, valyuta siyosati, iqtisodiy o’sish sur’atlari, inflyatsiya sur’atlari, valyuta kursining barqarorligi, tashqi qarzdorlik darajasi kabi 4 ko’rsatkichlarga ega» 1 . Shuningdek, mamlakatdagi investitsiya jarayonlariga ta’sir ko’rsatuvchi iqtisodiy, siyosiy, me’yoriy-huquqiy, ijtimoiy va boshqa shart- sharoitlar majmui investitsiya muhitini anglatadi. «Investitsiya muhiti» va « investitsiya iqlimi» sinonim tushunchalar sifatida ishlatiladi. Bu xususda iqtisodchi-olimlardan D.G’ozibekov va T.Qoralievlar tomonidan quyidagi fikrlar bildirilgan: «Investitsiya iqlimi juda keng ma’noda ishlatiladigan tushuncha bo’lib , investor tomonidan hisobga olinadigan barcha muammo va masalalarni mujassamlashtiradi. Investor tomonidan ma’lum bir mamlakatga kapital ajratishning qulay va noqulay tomonlari belgilanadi , shu bilan bir qatorda, o’z kapitalini kiritmoqchi bo’lgan mamlakat mafkurasi, siyosati, i qtisodiyoti va madaniyatiga katta ahamiyat beriladi» 2 . Investitsiya muhitining holatini investitsiya faoliyatini amalga oshirishning maqsadga muvofiqligi va jozibadorligini aniqlaydigan iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy, huquqiy, siyosiy, ekologik va boshqa shart-sharoitlarning umumlashtiruvchi xususiyatlari belgilab beradi. Investitsiya muhiti deganda, mamlakat iqtisodiyoti yoki uning ma’lum bir hududiga kiritiladigan investitsiyalarning samaradorligini va xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, tashkiliy- huquqiy, ekologik, madaniy va boshqa shart-sharoitlar majmuasi tushuniladi. U muayyan hududga investitsiyalar kiritishning maqsadga muvofiqligi va jozibadorligini belgilaydigan shart-sharoitlarning mavjud ijobiy va salbiy tomonlarini anglatadi. Investitsiya muhiti holati yaratilgan huquqiy baza va uning asoslari, qonun hujjatlarining sifatli tuzilishi va ularga rioya qilinishini talab etadi. 1 Vaxabov A.V., Xajibakiev Sh.X., Muminov N.G. Xorijiy investitsiyalar. O’quv qo’llanma. – T.: «Moliya», 2010. – B. 153. 2 G’ozibekov D.G’., Qoraliev T.M. Investitsiya faoliyatini tashkil etish va davlat tomonidan tartibga solish. – T.: TMI, 1993. – B. 46. 5 Investitsiyaviy jozibadorlik – mamlakat, tarmoq yoki alohida olingan biror-bir korxona investitsiyalarining daromadliligi, rivojlanish istiqbollari va investitsiya riski darajasi nuqtai nazaridan baholanishi. Investitsiyaviy jozibadorlik investitsiya salohiyati va investitsiya riski darajasini shakllantiradigan ikki guruh omillarning bir vaqtda ta’sir etishi orqali aniqlanadi. Bu kabi ko’rsatkichlarga baho berish orqali investitsiyalarning maqsadga muvofiqligi hamda jozibadorligi, investitsiya riski darajasini aniqlash mumkin. Investitsiya riski darajasi investitsiya muhitiga, bevosita, to’g’ridan-to’g’ri bog’liqdir. Investitsiya muhiti tabiiy shart-sharoitlar, foydali qazilmalar zahiralari, ishchi kuchi malakasi va o’rtacha ish haqi darajasi, iqtisodiy kon’yunktura holati, ichki bozor sig’imi, tovarlarni tashqi bozorda sotish imkoniyatlari, valyuta siyosati, kredit tizimi holati, soliqqa tortish darajasi, ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmaning rivojlanganligi, xorijiy kapitalga nisbatan davlat siyosati, unga nisbatan imtiyozli shart-sharoitlarning yaratilganligi kabi omillar orqali belgilanadi. Sodda qilib aytganda, investitsi ya muhit i investitsi ya munosabatlar i ni amalga oshirish mumkin bo’lgan imkoniyatlar va qulayliklar majmuasini o’zida aks ettirgan voqelikdir. Investitsi ya muhit i ni yaxshilashdan maqsad investitsi ya salohiyat i ni oshirish uchun zarur va maqbul shart-sharoitlarni yaratish, investitsi ya faoliyat i ni jadallashtirish va pirovardida , iqtisodiyot ni yuksaltirish, ijtimoiy muammolar ni hal etish, ishlab chiqarish samaradorligi ni oshirish imkonini yaratishdan iborat. Respublikada siyosiy-iqtisodiy sharoitning mavjudligi, ya’ni qulay investitsiya muhitining yaratilishi va xorijiy kapitalni qabul qilish tizimining samarali bo’lishi xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning zaruriy shartidir. Investitsiya muhiti 6 investitsiya resurslarini joylashtirish uchun umumiy mezon bo’lib, birinchi navbatda, kapital mablag’larning daromadliligini ta’minlab beradi. Mamlakatning investitsiya muhitini shakllantiradigan omillar majmuini 5.1- jadval orqali ifodalash mumkin. Har qanday davlatga investitsiyalarning kirib kelishi va rivojlanishi mazkur mamlakatdagi investitsiya muhitiga ta’sir etuvchi omillarga bevosita bog’liq bo’ladi. Ta’kidlash joizki, investitsiya muhitiga ayrim qonunlarning yoki me’yoriy hujjatlarning to’laqonli bo’lmasligi salbiy ta’sir etadi. Bunday kamchiliklarning mavjudligi investorning o’z istiqbolini belgilash, qo’yilmaning foydalilik darajasini aniqlash borasidagi qobiliyatini kamaytiradi. Agar investor investitsiya muhitidan qoniqmasa, uning asosiy maqsadi xavf ostida qoladi, ya’ni investitsiyalash natijasida olinishi ko’zda tutilgan daromadning risk darajasi yuqori bo’ladi. Albatta, bunday sharoitda u investitsiyalashni istamaydi. Bu ma’lum omillarning ijobiy yoki salbiy ta’siri natijasida yuzaga keladi . 7 1-jadval Mamlakatning investitsiya muhiti va uni keltirib chiqaradigan omillar 3 Omillar Mazmuni Iqtisodiy holat Mamlakat to’lov balansining holati, valyuta-pul tizimi barqarorligi, tashqi iqtisodiy aloqalarnnng rivojlanganligi, ichki bozor sig’imining kattaligi, inflyatsiya darajasi, YaIM , sanoat va qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni n g o’sish sur’atlari Huquqiy baza Yangi sharoitlarga mos keladigan, mamlakat va uning alohida tarmoqlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojla n ishini boshqaradigan huquqiy-me’yoriy, jumladan, respublika Prezidentining farmonlar i va qarorlar i , hukumat qarorlari, tegishli nizom va yo’riqnomalarni n g mavjudligi Tabiiy xom ashyo resurslari Mineral, xom ashyo, yoqilg’i-energetika va suv resurslari za h iralari, qishloq xo’jaligi xom ashyosi ni ishlab chiqarish hajmlari Mehnat resurslari va bandlik Iq t isodiy faol aholi soni, band aholi ulushi, ishsizlik darajasi , xizmatchilar daromadi darajasi, kadrlarning malaka darajasi , aholining savodxonligi Ishlab chiqarishning texnik bazasi Asosiy ishlab chiqarish fondlari, ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasi, uskunalarning foydalanish muddati, asosiy fondlarning eskirishi darajasi 3 Vaxabov A.V., Xajibakiev Sh.X., Muminov N.G. Xorijiy investitsiyalar. O’quv qo’llanma. – T.: «Moliya», 2010. – B. 174. 8 Ilmiy- texnika salohiyati Iq t isodiyotni rivojlantirishga qaratilgan investitsiyalar, shu jumladan, xorijiy investitsiyalar hajmlari , i nvestitsiya risklari darajasi , i shlab chiqarishning texnik ji h ozlanishi, fan-texnika yutuq l aridan foydalanish va ITTKI sohasini rivojlantirish holati, mahsulotning fan sig’imkorligi katta va yuqori texnologik turlarini ishlab chiqarish Moliya- Kredit tizimi Soliq va kredit siyosati, iqgisodiyotning real sektori korxonalarining foydalilik va rentabellik darajasi. Narx siyosati va narxni shakllantirish siyosati Infratuzilm a Bank tizimi ning rivojlanishi holati, transport, kommunikatsiya xizmatlari va mexmonxona xo’jaligi sohalari, tovar va fond birjalari, marketing, konsalting, auditorlik xizmatlari, sug’urta sohasi tarmog’ining ishonchliligi Ekologik vaziyat Atrof-muhitning ifloslanish darajasi, radiatsion fon, zararli chiqindilar , tabiiy iqlim va uning o’zgarishi, xorijiy fuqarolarning unga moslashish darajasi Mamlakatimizdagi investitsiya muhitiga ta’sir etuvchi omillar, asosan, to’rt guruhga bo’linib, ular huquqiy, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy omillarni tashkil etadi 2-jadval Investitsiya muhiti holatini belgilovchi kengaytirilgan omillar Ta’sir etuvchi omillar Ko’rinishlari 9 guruhi I . SIYOSIY OMILLAR 1. Davlatning investitsiyalar, xususan, xorijiy investitsiyalar bo’yicha siyosati 2. Davlatning iqtisodiyotga aralashish darajasi 3. Mamlakatning xalqaro shartnomalarga qo’shilganlik darajasi 4. Mamlakatning xalqaro bitimlarga rioya qilishi 5. Siyosiy ahvolning barqarorligi (siyosiy harakatlar, to’qnashuvlar, qo’shni davlatlarning osoyishtaligi) 6. Siyosiy hokimiyatning maqsadli harakati 7. Davlat apparatining samarali ish yuritishi 8. Ko’p partiyaviylik va siyosiy guruhlarning mavqei 9. Soliq, valyuta, narx, pul-kredit siyosatining investitsiya siyosatiga uyg’unligi 10. Mamlakatdagi ekologik vaziyat va hukumatning ekologik sog’lomlashtirish bo’yicha siyosati ko’lami II . IQTISODIY OMILLAR 1. Mamlakatning iqtisodiy ahvoli 2. Inflyatsiya darajasi 3. Soliq imtiyozlari 4. Bojxona tartibi 5. Mamlakatning tabiiy va xom ashyo resurslari holati 6. Ishchi kuchi holati va qiymati 7. Ishchi kuchidan foydalanish tartibi 8. Muayyan tovarlar uchun talab va taklif 10 9. Raqobat va bahoning erkinligi 10. Valyuta konvertatsiyasi va milliy valyuta kursining barqarorligi 11. Bank foiz stavkalari 12. Mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalari 13. Mamlakatning geografik-hududiy jihatdan joylashuvi (tabiiy ofatlar, dengiz va quruqlik yo’llari, iqlim sharoiti) III. IJTIMOIY OMILLAR 1. Xususiy mulk hamda xorijiy investitsiyalarga nisbatan mahalliy aholi munosabati 2. Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli 3. Aholining mafkuraviy qarashlari va ularning turli- tumanligi 4. Mamlakatda turli millatlikka nisbatan mavjud munosabat 5. Aholining savodxonlik darajasi 6. Ishchi-mutaxassislar malakasi, ko’nikmalari va tajribalarining o’sib borishi va unga intilish 7. Yangiliklar va turli xil ixtirolarga aholining munosabati va ularni qabul qilish darajasi IV. HUQUQIY OMILLAR 1. Investitsiya faoliyati huquqiy asoslarining mustahkamlik darajasi 2. Investitsiya faoliyatini bevosita ta’minlovchi huquqiy asosning mustahkamlik darajasi 3. Investitsiya faoliyatining me’yoriy asoslari (farmonlar, 11 qarorlar, qonunlar, nizomlar, yo’riqnomalar va h.k. ) O’zbekistonda jahon talablariga mos, milliy xususiyatlarga xos investitsiya dasturlari va loyihalarni ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Buning uchun quyidagi qo’shimcha chora-tadbirlarni bajarish lozim bo’ladi: – iqtisodiyot tarmoqlariga xorijiy investitsiyalarni proportsional jalb etishning umumlashgan aniq dasturini ishlab chiqish; – tarmoq xususiyati va iqtisodiyot rivojiga qarab erkin iqtisodiy hududlar tashkil etish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilishni rag’batlantirish; – tarmoqlardagi mas’ul xodimlarning xorijiy investitsiyalarni jalb etishdagi faolligi va mas’ulligini oshirish; – tarmoqlarda aloqa, telekommunikatsiyani rivojlantirish orqali investorlarning erkin va to’liq axborotlar olishini ta’minlash. O’zbekistonda xorijiy investorlar faoliyati uchun qulay investitsiya muhitini yaratish va xorijiy investorlarni respublikaga ko’proq jalb etish maqsadida ularga uchun qator soliq va bojxona imtiyozlari belgilangan. Har bir mamlakatdagi investitsiya muhiti, birinchi navbatda, uning siyosiy barqarorligidadir. Xuddi ana shu omil xorijlik investorlarning boshqa mamlakatga uzoq muddatli shartnomalar asosida resurslarni kiritish imkoniyatini beradi. Bunday muhit uzoq muddatli investitsiya rejalarini amalga oshirishda juda muhimdir. O’zbekistondagi investitsiya muhitining asosiy xususiyati uning Markaziy Osiyoda eng barqaror mamlakat ekanligidadir. 1.2.O`zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning o`rni va roli 12 Bozor iqtisodiyotining asosiy iqtisodiy tushunchalaridan biri investitsiyalar tushunchasi bugungi hayotimizga keng va tez kirib kelishining o`zi uning mohiyati va ahamiyatini, zarurligini ko`rsatadi. O`zbekiston va jahon iqtisodiyotining kelgusi taraqqiyoti, asosan, investitsiyalarga bog`liqligini bugungi kunda deyarli har bir mutaxassis va xo`jalik yurituvchi sub`ekt anglab etganligini nazarda tutsak, hozirgi kunda respublikamiz iqtisodiyotiga investitsiyalarni, xususan, chet el investitsiyalarini kengroq jalb etish ularning mamlakatimizda o`tkazilayotgan iqtisodiy islohotlarning samarali ijrosini ta`minlashning muhim asosiga aylanganligi bilan bog`liqligini tushunib olish qiyin emas. 2007 yilda xorijiy investitsiyalar ishtirokida 700 dan ortiq yangi korxonalarning barpo etilganligi xukumatimizning bu sohaga bo`lgan katta e`tibori va ularga yaratib berayotgan qulayliklari natijasidir. Bu borada so`z ketganda Prezidentimiz I.A.Karimovning quyidagi fikrlarini ta`kidlashimiz lozim: “Bugun joylarda iqtisodiyotni yuksaltirish, zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan jihozlangan yangi korxonalarni barpo etish va rekonstruktsiya qilish uchun xorijiy sarmoyalarni jalb qilish, ....... nechog`lik katta hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanini kimgadir isbot qilib berishga hojat yo`q. Bu avvalombor, aholi bandligi, uning ish haqi va daromadlarini oshirish, bu oxir – oqibatda respublikamiz hududlari, shahar va tumanlarimizdagi eng muhim ijtimoiy muammolarni echish demakdir” 4 . SHu boisdan ham vatanimizga xorijiy sarmoyalarni jalb etayotgan korxonalarni iqtisodiy rag`batlantirish va zaruriy sharoitlarni yaratib berish o`ta 4 Каримов И.А. “Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш – барча ислоҳот ва ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир”. // Халқ сўзи, 2008 йил, 9 феврал. 13 muhim masalalardan biri hisoblanadi. Ushbu turdagi korxonalarni rag`batlantirish asosan soliq imtiyozlari orqali amalga oshiriladi. CHunki har bir investor o`z sarmoyasini biror hududga kiritar ekan uni befarq qoldirmaydigan va e`tiborini tortadigan asosiy masala u erda amal qilayotgan soliq qonunchiligi hamda soliqlardan berilayotgan imtiyozlar masalasidir. SHu sababdan soliq imtiyozlarini to`g`ri yo`nalishlarda taqdim etish, ulardan samarali va oqilona foydalanishni yo`lga qo`yish lozim, aks holda esa imtiyozlarni berishdan ko`zlangan maqsadlarga erishilmaslikka olib keladi. SHunga ko`ra, iqtiso diyotni faol rivojlantirish keng miqyosdagi inves titsiyalarni talab qiladi. Demak, investitsiyalar har qanday iqtisodiyotni harakatga keltiruvchi va uning taraqqiyotini ta`min lovchi kuch ekan, barcha imkoniyatlarimizni ishga so lib iqtisodiyotimizga yo`naltiriladigan investitsiya lar hajmini oshirishimiz lozim. Vatanimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalari ni jalb qilish va investitsiya faoliyati taraqqiyotini ta`minlash qulay investitsiya muhitini barpo etishni talab qiladi. 2007 yilda O`zbekiston iqtisodiyotiga kiritilgan investitsiyalarning umumiy hajmi 23 foizga oshdi va 4,3 mlrd.dollardan ziyod miqdordagi mablag`ni tashkil etdi. Natijada YAIM o`sishi 9,5%ga va davlat byudjeti esa YAIMga nisbatan 1,1% profitsit bilan yakunlandi. Jami investitsiyalarning 70 foizidan ortig`i ishlab chiqarish ob`ektlari qurilishiga, jumladan, salkam 50 foizi korxonalarni texnik va texnologik modernizatsiya qilishga yo`naltirildi. Jalb etilayotgan investitsiyalarning umumiy hajmida chet el investitsiyalarinig salmog`i yuqori bo`ldi. Xorijiy investitsiyalar hajmi 58 foizga ortib, 1 milliard dollarni tashkil etdi. Ularning 76 foizi to`g`ridan-to`g`ri kiritilgan xorijiy investitsiyalardir. To`g`ridan-to`g`ri xorijiy investitsiyalar jami kapital qo`yilmalarning 17,8%ini tashkil qildi. Hozirgi kunda 14 respublikamiz tashqi savdo aylanmasining uchdan bir qismi xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar hissasiga to`g`ri kelmoqda. 2007 yil investitsiya dasturiga muvofiq 300dan ortiq yirik investitsiya loyihasi nihoyasiga etkazildi. Xorijiy investitsiyalar ishtirokida esa 700dan ziyod yangi korxonalar vujudga keldi. 2008 yilda respublikamiz asosiy ishlab chiqarish tarmoqlariga kiritiladigan investitsiyalar miqdorini 17 foizga oshirishga erishish vazifasi belgilab berildi. 2007 yilda xorijiy investitsiyalarning aksariyat qismi yoqilg`i-energetika, kimyo va neftekimyo sanoatiga (jami investitsiyalarning 44,7%i), informatsion texnologiyalar va telekommunikatsiyalar sohasiga (16,9%), qishloq va suv xo`jaligiga (13,4%), kommunal soha, transport, kapital qurilish va qurilish sanoatiga (12,4%) yo`naltirilgan. 5 SHu bilan bir qatorda, respublikada investitsiyalar bilan bog`liq muammolar mavjud ularni hal qilish O`zbekistonni yanada rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Ular: i nfrastrukturasini sust rivojlanganligi, O`zbekistonning investitsiyaviy jozibadorligini jahon OAVlarida reklamasini yo`qligi, investitsiyalarni viloyatlararo taqsimotida yuqori differentsiyalashganligi (Misol uchun, Qoraqalpog`iston, Xorazmni Toshkentga nisbatan hisoblaganda). Ko`rib turganimizdek, O`zbekiston oldida bir qancha muammolar mavjud, ularni hal etishda quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim deb topdik: -xorijiy investorlarga va milliy ishlab chiqaruvchilarga bir xil imkoniyat, imtiyozlar yaratish; -milliy buxgalteriya hisobini Xalqaro Moliyaviy Hisobi Standartlariga yanada yaqinlashtirish; 5 2 Д.Р.Абдуазизов. Инвестиция сиёсати ва Ўзбекистон иқтисодиётидаги таркибий ўзгаришлар. ЎзМУ. Республика илмий-амалий конференция материаллари.2008 йил 25 апрель. 15 -qo`shma korxonalarni tashqi bozorlarga yo`naltirilgan faoliyatini jadallashtirish, valyuta oqimini barqarorlashtirish. Bunga rag`batlantirish uchun turli xil kommunal xizmatlardan qisman ozod etish va soliq, yig`im, bojxona to`lovlaridan to`liq ozod etish orqali erishish; -investitsiyalarning hududiy bir yoqlamalik xususiyatini oldini olish maqsadida, viloyatlarni rivojlanganlik darajasi bo`yicha 3 guruhga bo`lib, sust rivojlangan regionlarga investorlar uchun ko`proq manfaatdorlik, moyillik yaratish; -erkin eksport zonalari amaliyotini o`rganish va ularni yurtimizda joriy qilishga erishish. 16 II BOB.INVESTITSIY MUNOSABATLARNIDAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA SOLINISHI 2.1.O`zbekiston Respublikasining investitsiya siyosati Bugungi kunda O’zbekistonda qulay investitsiya muhitini muntazam ravishda yaxshilab borishni ta’minlash ustuvor vazifadir. Bunda davlatning asosiy vazifasi kapital jalb qilish uchun qulay investitsiya muhitini yaratish bilan izohlanadi. Hozirgi paytda O’zbekiston Respublikasi ko’p miqdorda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish imkoniyatiga ega: kafolat va imtiyozlarni o’zida aks ettiruvchi qonun hujjatlari; iqtisodiyotda xususiy sektor va kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi ortib borayotganligi, xususiy mulkning davlat tomonidan himoyalanishi va raqobat muhitining mavjudligi; zarur investitsiya infratuzilmasining yaratilganligi va rivojlanayotganligi; siyosiy barqarorligi; geografik joylashuvining o’rta darajadaligi; boy tabiiy mineral xom ashyoga egaligi; qishloq xo’jaligi sohasining rivojlanganligi; arzon va malakali mehnat resurslarining mavjudligi va boshqalar. O’zbekistonda investitsiya iqlimining muhim omillaridan biri xorijiy investorlar uchun moliyaviy-iqtisodiy rag’batlar va imtiyozlar tizimining holati va amal qilishi hisoblanadi. Bunda mazkur rag’bat va imtiyozlar ishlab chiqarish sohasida to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni ko’paytirishga va asosan, eksport salohiyatini oshirishga qo’llanilishi maqsadga muvofiqdir. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, respublikada muayyan darajada xorij kapitalini qabul qilish tizimi shakllangan. Bunda xorij kapitaliga nisbatan davlat siyosatini ifoda etadigan huquqiy me’yorlar, qoidalar va muassasalar majmui nazarda tutiladi. Xorij kapitalini qabul qilish tizimi investitsiya muhitining tarkibiy qismiga kiradi va ayni paytda mustaqil hisoblanadi, chunki bu tizimni o’zgartirish xususiyatiga ega. Bu tizimning elementlari quyidagilardan iborat; xorij kapitali 17 uchun soliq va bojxona imtiyozlarini berish; foydani boshqa iqtisodiyotga o’tkazishning qulay rejimi; milliylashtirishdan kafolatlar; ro’yxatdan o’tkazishning oddiy tartib qoidalari; kontsessiyalar berish; erkin iqtisodiy zonalar barpo etish; aktsiyadorlik kapitalida hissani cheklash; majburiy eksport kvotasini joriy qilish; narxlarni nazorat qilish; tashqi savdo operatsiyalarini litsenziyalash va boshqalar. Fikrimizcha, respublikada yaratilgan qulay investitsiya muhitini rivojlantirish uchun rag’batlantirish omillarini yanada kuchaytirish talab etiladi. Shu munosabat bilan ishlab chiqarishga investitsiyalarni rag’batlantirish uchun tadbirkorlik tuzilmalariga jadallashgan amortizatsiya usullarini qo’llashda to’la erkinlik berish kerak. Bozor iqtisodiyoti sharoitida amortizatsiya korxonalarning investitsiya faoliyatini rag’batlantiruvchi bosh omillardan hisoblanadi. Shu sababli rivojlangan davlatlarda amortizatsiya me’yori, soliqlar stavkasini tasdiqlash bilan bir vaqtda aniqlanadi. Bunday holatda etakchi tarmoqlarga investitsiyalarni qo’yishni rag’batlantirish maqsadida yuqori amortizatsiya me’yorlari belgilanadi. Bu tajribani O’zbekistonda qo’llash muhimdir, chunki mashina va uskunalarga o’rtacha amortizatsiya me’yori bizda 15%ni tashkil etsa, AQShda bu 20-33 %ni, Angliyada 25 %ni tashkil etadi. Qulay investitsiya muhitini rivojlantirishda soliqlarning rag’batlantiruvchi rolini kuchaytirish beqiyos ahamiyatga ega. Soliqlarning rag’batlantiruvchi rolini to’rt jihatdan olib qarash mumkin, ular: soliq to’lashdan vaqtinchalik ozod qilish; soliq stavkasini kamaytirish; soliqqa tortiladigan bazani toraytirish; soliq majburiyatini bajarishni kechiktirish (soliq krediti). Qayd qilingan rag’batlar u yoki 18 bu darajada xorij investitsiyalar ishtirokidagi keng doiradagi korxonalar uchun tatbiq etiladi. 6 Rag’batlantiruvchi soliq imtiyozlarining amal qilishini, shuningdek, investitsiyalarni inson kapitaliga, texnologik o’sish va texnika bilimlari sohalarini rivojlantirishga, kengaytirishga ham joriy qilish kerak. Bularning barchasi O’zbekistonda investitsiya muhitini modellashtirish masalasini kun tartibiga qo’yadi. Bu model xorijiy investorga ta’sir ko’rsatadigan omillar to’g’risida mukammal ma’lumot to’plash, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy vaziyatni yaqqol baholash hamda xorijlik sheriklar harakatlari motivatsiyasini anglash, xorij investitsiyalarini tartibga solishning asosiy vositalarini isloh qilish imkoniyatlarini yaratadi. Shuningdek, XIIKlarning daromadlarini soliqqa tortishda qo’llaniladigan soliq imtiyozlarida, birinchidan, bu soliq imtiyozlarining muddati, hajmi, qo’llanish shart-sharoiti aniq ko’rsatilgan bo’lishi; ikkinchidan, bu engilliklar xorijiy investorlarga yaxshi tanish va tushunarli bo’lib, kamida besh-o’n yilga belgilanishi; uchinchidan, soliq imtiyozlari o’zgarmas va qat’iy bo’lishini ta’minlash lozim. Shundagina bu imtiyozlar o’z samarasini berishi mumkin. Soliq imtiyozlarini berishda jahon tajribasini o’rganish maqsadga muvofiqdir. AQShda korxonalar zarar ko’rib ishlayotgan davriga soliq to’lashdan ozod qilinadi. Bu tajribani O’zbekistonda ham eng kerakli sohalarda faoliyat yuritayotgan korxonalar uchun qo’llash maqsadga muvofiq bo’lar edi. Buning uchun qat’iy soliq nazoratini o’rnatish zarur bo’ladi. 6 Mamatov B., Xujamkulov D., Nurbekov O. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. Darslik. – T.: Iqtisod- Moliya, 2014. – 608 b. 19 Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida, davlat ayrim tizimlarning shakllanishiga, yangi hududlar va ishlab chiqarishning o’sishida boshlang’ich manbalarning tashkil etilishiga yoki ishlab chiqarishni qo’llab-quvvatlashga e’tibor qaratishi lozim. Shuningdek, davlat hisobidan investitsiyalarni moliyalashtirishda, ularning strategik rivojlanishida ahamiyatga ega bo’lgan, lekin kelajakda tez samara bera olmaydigan tarmoqlar va ilmiy-tadqiqot ishlarini qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish maqsadga muvofiqdir. Butun dunyoda davlat mablag’lari, asosan, yo’l qurilishi, shahar obodonchiligi va ishlab chiqarish infratuzilmalarining rivojlanishi kabi umumiy miqyosdagi katta ishlarga sarflanadi. Iqtisodiyotning bozor mexanizmiga asoslangan sharoitida davlatning roli asta-sekin torayib borib, uning qo’lida, asosan, davlat miqyosi darajasidagi vazifalar qoladi. Ya’ni, ijtimoiy sohaning boshlang’ich ta’limi, sog’liqni saqlashning tez tibbiy xizmat ko’rsatish sohasi, davlat boshqaruvi va boshqalarni moliyalashtirish byudjet hisobidan amalga oshiriladi. O’zbekistonda intellektual salohiyatni o’stirish uchun kapital qo’yish kelajakda respublika iqtisodiyotini rivojlantirishning eng asosiy omillaridan bo’lib hisoblanadi. Shuning uchun bu sohada kapital qo’ygan investorlarga soliq imtiyozlarini berish o’ta muhimdir. Respublikada investitsiya iqlimi huquqiy islohotlarning bosqichma- bosqichligini, bozor infratuzilmasining shakllanganligini, nodavlat sektorining o’sishini va xususiylashtirish jarayonlarini, sog’lom iqtisodiy muhitni va ijtimoiy- siyosiy holatning barqarorligini tavsiflab beradi. Har qanday mamlakatning investitsiya iqlimi qator omillarning ta’siridan kelib chiqib belgilanadi va ushbu omillarni, tadqiqot natijalaridan kelib chiqib, uch asosiy guruhga ajratish mumkin: investitsiya salohiyati; investitsiya shart-sharoiti; 20 investitsiya riski. 2.2. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va o`zlashtirish maqsadida investorga beriladigan imtiyozlar Jahon iqtisodiyoti globallashib, savdo yo`lidagi to`siqlar kamayib, soliq qonunlari va tartibga soluvchi rejimlar erkinlashib borayotgan hozirgi sharoitda chetdan kiritiladigan investitsiya oqimlari tez sur`atlar bilan o`smoqda. Bevosita chet el investitsiyalarining dunyo bo`yicha umumiy hajmi 1980 yildagiga qaraganda 14 baravardan ziyod o`sib, 2007 yil holatiga, jami 11 trln AQSH dollariga etdi. Hozirgi vaqtda butun dunyoda 64 mingga yaqin mamlakatlararo kompaniyalar mavjud bo`lib, ular 870 mingta xorijiy shu`ba korxonalari faoliyatini nazorat qilib turadi. Ushbu korxonalar sotilayotgan mahsulotlar hajmi taxminan 18 trln AQSH dollarini tashkil etdi. Bu esa o`z navbatida, butun jahon eksporti hajmidan 2 baravaridan ziyoddir 7 Rivojlangan mamlakatlar tajribasi ularning iqtisodiy yuksalishida faol investitsiya siyosati markaziy o`rinni egallashini tasdiqlaydi. SHu bois O`zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish maqsadlari uning investitsiya siyosatida to`liq aks ettirilishini taqozo etadi. O`zbekistonda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va tartibga solishda O`zbekiston Respublikasining "CHet el investitsiyalari to`g`risida", "CHet ellik investorlar xuquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to`grisida", "Investitsiya faoliyati to`grisida"gi Qonunlar va boshqa qonun hujjatlari uning huquqiy asosi bo`lib xizmat qiladi. Mulkchilikning turli shakllari tarkib topishi investitsiyalarning rivojlanishiga katta turtki bo`ldi. Mulkchilikning turli shakllarining vujudga kelishi munosabati 7 Kattaev N.T. Xorijiy investitsiyalar. O’quv qo’llanma. –T.:Iqtisodiyot, 2010.-166 b 21 bilan kapitalning sohalardagi o`zgaruvchanligi, uning oqimi, hududlarga taqsimlanishi tezlashdi. CHet el investorlari, asosan, daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat ob`ektlariga qo`shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir xuquqlar, shu jumladan, intellektual mulkka doir huquqlar, chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O`zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari deb e`tirof etiladi. "CHet el investitsiyalari to`g`risida"gi Qonunga ko`ra O`zbekiston Respublikasida chet ellik investorlar quyidagilar bo`lishi mumkin:  chet el davlatlari, chet el davlatlarining ma`muriy yoki hududiy organlari;  davlatlararo bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil topgan yoki xalqaro ommaviy huquq sub`ektlari bo`lgan halqaro tashkilotlar;  chet el davlatlarining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va faoliyat ko`rsatib kelayotgan yuridik shaxslar, boshqa har qanday shirkatlar, tashkilotlar yoki uyushmalar;  chet el davlati fuqarolari bo`lmish jismoniy shaxslar, fuqaroligi bo`lmagan shaxslar va chet ellarda doimiy yashaydigan O`zbekiston Respublikasi fuqarolari. Bozor iqtisodiyoti islohotlarini chuqurlashtirish, iqtisodiyotni erkinlashtirish va mulk huquqini himoya qilishni mustahkamlashga qaratilgan chora - tadbirlarning amalga oshirilishi mamlakatimizda investitsiya muhitini yaxshilash hamda hajmi tobora ortib borayotgan xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda ijobiy ta`sir ko`rsatadi. 2007 yilda davlatimiz rahbari ta`kidlab o`tganidek, 2007 yilgi investitsiya dasturi doirasida 1 millard AQSH dollaridan ko`proq miqdorda xorijiy 22 investitsiyalar jalb etilishi mo`ljallanmoqda. Bu mablag`ning salkam 700 million dollari yoki qariyb 68 foizini to`g`ridan - to`g`ri xorijiy investitsiyalar tashkil etadi. Bunda to`g`ridan - to`g`ri chet el investitsiyalari va kreditlar hajmining oshganligi ijobiy holdir. Xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilish maqsadida 2007 yil 20 iyulda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining "2007 -2010 yillarda xususiylashtirish jarayonlarini yanada chuqurlashtirish va xorijiy investitsiyalarni faol jalb qilish chora - tadbirlari to`g`risida" gi qarori e`lon qilindi. Bu qarorga asosan, investorlar tomonidan investitsiya majburiyatlari sifatida kiritiladigan mablag` va mulk daromad (foyda), ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish va hududlarni obodonlashtirish hamda qo`shilgan qiymat soliqlariga tortilmaydi, xorijiy valyutadagi qo`yilmalar esa majburiy tarzda sotilmaydi, shuningdek, investitsiya davri mobaynida tuziladigan oldi - sotdi shartnomasiga muvofiq korxonaning oldingi qarzini qoplash hisob - raqamiga majburiy tarzda undirib olinmaydi. Bundan tashqari davlat ulushi potentsial investorlarga sotilayotgan korxonaning byudjetga va davlat maqsadli jamg`armalariga to`lovlar bo`yicha qarzlari restrukturizatsiya qilinishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining bu Qarori O`zbekistonning iqtisodiy jihatdan yuksalishi va halqaro jahon xo`jalik munosabatlariga integratsiyalashuvining g`oyat muhim va texnik qayta jihozlashga xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilish yo`lidagi strategik yo`nalishini ham belgilab beradi. Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning ahamiyati benihoyat katta bo`lib, u quyidagilar bilan izohlanadi: 23 - birinchidan, xorijiy investitsiyalar ishlab chiqarishga zamonaviy texnika va texnologiyalarni joriy etib, eksportga mo`ljallangan mahsulotlarni ishlab chiqarishni rivrjlantiradi; - ikkinchidan, import o`rnini bosuvchi tovar ishlab chiqarishni yo`lga qo`yish va buning uchun xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotning ustuvor sohalariga yo`naltirish va pirovardida aholining me`yordagi turmush darajasini ta`minlash imkonini yaratadi; - uchinchidan, kichik biznesni rivojlantirish va qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishini jadallashtirish orqali o`sib borayotgan aholini ish joylari bilan ta`minlaydi; - to`rtinchidan, korxonalarning eskirgan ishlab chiqarish quvvatlarini, moddiy-texnik bazasini yangilaydi va texnik qayta qurollantiradi; Investitsiya loyihalari, avvalo, ustuvor tarmoqlarga, ya`ni neft’ va ximiya sanoati, transport, energetika, er osti qazilma boyliklarini ishlab chiqarishga, qurilish, telekommunikatsiya tarmoqlariga, qishloq xo`jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishga va ularni keng qayta ishlashga, turizm sohasini rivojlantirishga qaratilishi lozim. Bugungi kunda xorijiy investitsiyalarni yanada kengroq miqiyosda jalb qilish, xorijiy investorlarni o`z mablag`larini mamlakat iqtisodiyoti uchun sarflashga qiziqtirish maqsadida qonun asosida ular uchun imtiyozli moliyaviy sharoitlar yaratilgan, jumladan:  xorijiy investorlar kapitalini saqlanishi uchun kafolatlar;  ko`rilgan zararlarni qoplanishi uchun kafolatlar;  soliqqa tortish tizimida ularga oid belgilangan imtiyozlar;  foyda va daromadlarni xorijga olib chiqib ketishning erkinligi; 24  milliy so`mda va chet el valyutasida olingan foydalarni o`tkazish va olib chiqib ketish imkoniyati;  bojxona imtiyozlarining mavjudligi;  xorijiy investorlarning mulklari va ularning o`zlarini xavf-xatarlardan sug`urtaviy muhofaza qilish tizimini yaratilganligi. O`zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatiga doir xuquqiy xujjatlar tizimida xorijiy investitsiyalar masalasiga bevosita taallukdi bo`lgan konunlar muxim urin tutadi. Vakt o`tishi bilan ikgisodiy usishning jadal borishini ta`minlash, respublika iqtisodiyotiga xorijiy mamlakatlarning ilg`or texnologiyalarini jalb qilish va umuman jaxssh andozalariga erishish uchun xorijiy investitsiyalar soxasidagi mavjud konunchilik bazasini kayta kurib chiqish zarurati ob`ektiv ravishda paydo buldi. Xorijiy investorlar bilan kushma korxonalar tashkil kilish mamlakatimizga: — yangi, zamonaviy texnika va texnologiyalarni respublika iqtisodiyotiga jalb kilish, ularni ishlab chiqarishga joriy kilish esa necha yillar davomida sifatsiz, xaridor talabiga javob bera olmaydigan maxsulotlar ishlab chikaruvchi eski texnikalardan tezrok kugilish imkonini beradi; yangi ish joylari tashkil kilish va axolining ishsiz qismini ish bilan ta`minlash, shu bilan birga, xorijning ilror boshkaruv tajribasini joriy kilish imkonini beradi va shu orkali mexnat unumdorligi oshiriladi; 25 jahon bozorida rakobatlasha oladigan sifatli maxsulotlarni ishlab chiqarish va ularni eksport kilish evaziga mamlakatga kadri baland valyutalarning kuprok kirib kelishini ta`minlaydi. YUkori texnik saviyadagi tayyor maxsulotlar ulushi oshirilishi kuyidagi jixatlarga bog`liq: — xorijiy mamlakatlardagi korxonalar bilan O`zbekistondagi eksport kiluvchi korxonalar urtasida kooperatsiya alokalarining shakllanishiga kumaklashish; yukori texnologiya va ilm talab kiluvchi maxsulotlar ishlab chikarilishi soxa va soxa ichi tizimi yaxshilanishiga xizmat kiladi; eksportning intellektual mulk ob`ektlari litsenziyalarini xamda nou-xau shaklida texnik-tijorat sirlarini sotish, injiniring va lizing soxalarida xizmatlar kursatish kabi turlarini rivojlantirish yuli bilan respublikamizda erishilgan ilmiy-texnik yutuklarining jahon xo`jaligi aylanmasiga kirib borishini tezlashtirish; ilmiy ishlanmalarga, xususan, amaliy fan va texnologiyalar transferti soxasidagi ilmiy ishlanmalarga bozor yunalishini beruvchi shart-sharoit yaratuvchi innovatsiyalarni kullab-kuvvatlashning samarali tizimini ishlab chikish; - innovatsiya jaraenini davlat tomonidan va tijorat usulida kullab- kuvvatlashning eng makbul uygunlashuvi asosiy yullarini belgilab olish xamda ilmiy-texnik ishlanmalarni tijorat ahamiyatiga molik natijalar darajasigacha etkazish; - uzbek olimlari va mutaxassislarining chet eldagi etakchi institutlar, tashkilotlar va firmalar bilan xamkorligini kengaytirish va chukurlashtirish; -yukori darajali marketing tadkikotlari utkazish, tijorat va texnologiya menejmenti soxasidagi yutuklarni urganish, xorijiy bozorlarning kon’yunkturasi, 26 sigimi xamda rakobatchilarning narx siyosati, kooperatsiya, kushma korxonalar tashkil etish bo`yicha xamkorlar kidirish yuzasidan taxliliy ma`lumotlarni urganish. 8 Xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotga jalb etish strategiyasi bulajak chet ellik investorlarning manfaatlarini xamda milliy iqtisodiyotga zarar keltirmagan xolda ularni krndirish imkoniyatlarini urganishga asoslanadi. Buning uchun bir tomondan, iqtisodiyotni tarkiban kayta kurishga karatilgan bir kator anik, loyixalarni amalga oshirish zarur buladi va ikkinchi tomondan, ichki investitsiya resurslari cheklangan bir sharoitda xorijiy investitsiyalarning ahamiyati juda yukori baxolanadi. O`zbekiston amalga oshirayotgan investitsiya siesatining asosiy yunalishlari orasida kuyidagilarni aloxida ta`kidlab kursatish mumkin: investitsiya jalb kilish uchun xalqaro me`yorlar va konventsiyalarga mos keladigan, sanoati rivojlangan mamlakatlar investorlari tomonidan tan olinadigan xuquqiy shart-sharoitlarni yaratishga intilish; respublikaga jahon darajasidagi texnologiyalarni etkazib beradigan va iqtisodiyotning zamonaviy tuzilishini vujudga keltirishga yordam beradigan investorlar uchun ochik eshiklar siyosatini izchillik bilan amalga oshirish; ishlab chiqarish bilan bog`liq loyixalarga karatilgan valyutada uzini-uzi koplashni ta`minlaydigan investitsiyalarga kumaklashish; mamlakatning kredit kobiliyatini, O`zbekistonning birinchi darajali karz oluvchi mamlakat sifatidagi obru-e`tiborini kullab-kuvvatlash; 8 Karlibaeva R. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish: O’quv qo’llanma. - T.: Cho’lpon, 2011.- 124 b 27 mamlakatning ayrim mintakalarida ijtimoiy va ekologiya muammolarini xal kilishga karatilganinvestitsiyalarga yordam berish. Investitsiya muxitini yanada yaxshilash shartlaridan biri bank tizimini takomillashtirish, moliya bozorida rakobatni vujudga keltirish, nakd puldagi va nakd bulmagan puldagi operatsiyalarni amalga oshi-rishni yaxshilash, shuningdek xorijiy investorlarni axborot bilan ta`minlashni yaxshilashdan iboratdir. Investitsiyalarni mamlakatga jalb kilishda xuquqiy asoslarga taallukli xozirgi vazifa — bu xukumatning xorijiy investitsiyalar bo`yicha uzok, muddat-li barkaror pozitsiyalarini shakllantirish va uni potentsial xorijiy investorlarga etkazishdan iboratdir. O`zbekiston Respublikasida iqtisodiy islohotlarni boshlanish davridan chet el investitsiyalarini jalb qilishga tuzilmaviy qayta qurishning hamda umumjahon iqtisodiy hamjamiyatiga kirib borishini tezlashtiruvchi omil sifatida asosiy ustuvorlik berildi. Hozirda, Respublikada xorijiy investitsiyalarni jalb qilish bo`yicha huquqiy baza yaratildi, investitsiyalarni jalb qilish va xorijiy investorlarga xizmat ko`rsatuvchi infrastruktura barpo qilindi va bu jarayon takomillashib bormoqda. Bu borada, «Valyutani tartibga solish» to`g`risidagi qonun qabul qilindi, tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligining vazifalari qayta ko`rib chiqildi, va unikg milliy valyutani konvertatsiyasi hamda import kontraktlarini ro`yxatdai o`tkazish bilan bog`liq bo`lgan vazifalari bekor qilindi. Jumladan, 2003 yilni 15 oktyabridan milliy valyutani joriy xalqaro operatsiyalar bo`yicha erkin konvertatsiyasining ochilishi mamlakatdagi investitsiya iqlimini yaxshilashga va xorijiy investitsiyalar oqimining ko`payishiga katta imkoniyatlar yaratdi. 1998 yil 30 aprelda Oliy Majlis tomonidan yangi xujjat 28 — "Xorijiy investitsiyalar tugrisida" O`zbekiston Respublikasi Konuni va "Xorijiy investorlar xuquqdarining kafolatlari va ularni ximoya kilish chora-tadbirlari tugrisida" Konun kabul kildi. Xorijiy investorlarning huquqlarini kafolatlash va himoyalash maqsadida yaratilgan shart-sharoitlardan tashqari, Respublika tomonidan Adliya vazirligiga ularning manfaatlarini himoya qiluvchi davlat organi vakolati berildi. Jumladan, Adliya vazirligining tarkibida 2003 yildan boshlab chet el investorlari manfaatlariga zarar etish holatlarini oldini olish bo`yicha maxsus bo`linmalar tashkil etildi. Olib borilayotgan amaliy ishlar natijasida, iqtisodiyot tarmoqlari bo`yicha xorijiy kapitalning tarkibida ma`lum bir siljishlar yuz berdi. Respublikamiz halq xo`jaligi tarmoqlariga sarflangan xorijiy kapital 2005 yilda 518,2 mln. AQSH dollarini tashkil etgan bo`lsa, 2006 yilda salkam 600 mln. AQSH dollarini tashkil etdi. CHet el investorlari uchun eng o`ziga jalb etadigan soha sifatida neft’-gaz, transport va aloqa tarmoqlari bo`lib qolmoqda. Erishilgan yutuqlar bilan birga bu borada to`siq va kamchiliklar mavjud. Buning yaqqol misoli bo`lib, mamlakatni investiya iqlimi holatini belgilaydigan asosiy ko`rsatkich bo`lgan, bevosita xorijiy investitsiyalar oqimining etarli darajada ko`paymaganligini ko`rsatish mumkin. SHu nuqtai nazardan ham xorijiy investitsiyali korxonalar faoliyatini jonlantirish va bevosita xorijiy investitsiyalar oqimini ko`paytirish maqsadida quyidagi tadbirlar amalga oshirilishi kerak: 1. Mamlakat investitsiya iqlimini yaxshilash va muammolar echimini topish maqsadida, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar mutaxassislari, hududiy hokimliklarining mutaxassis vakillari, investitsiya imkoniyatiga ega bo`lgan yirik 29 kompaniya va korxonalar rahbarlari hamda respublikaning investitsiyalar sohasidagi etuk olimlari ishtirokida, keng jamoatchilik o`rtasida ochiq muloqot tashkil qilinib, mavjud muammolar oshkoralik bilan har tomonlama muhokama etilishi lozim. SHu asosda masalaga keng jamoatchilik fikrini jalb qilgan holda, mutaxassislar, olimlar va amaliyotchilar o`rtasida ilmiy va iqtisodiy asoslangan yagona investitsiya siyosatini, shuningdek, qabul qilingan qonun va qarorlarni amalda ishlash mexanizmini ishlab chiqish va hayotiyligini ta`minlash lozim. 2. Investitsiyalar oqimiga (nafaqat xorijiy, balki ko`p tomonlama ichki investitsiyalar taalluqli) ta`sir qiluvchi omillardan biri sifatida marketing tadqiqotini zaif olib borilayotgani, natijada ko`plab ishlab chiqarilgan mahsulotlar omborlarda qoldiq bo`lib qolayotganligi ko`rsatilmoqda. Bu muammoni faqat investitsiyalarning o`ziga bog`liq, echimini izlamasdan, aholi va korxonalarning iste`mol qobiliyatini ko`tarish, ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlarga iisbatan sog`lom talab darajasini oshirish nuqtai nazaridan qaralishi maqsadga muvofiq bo`ladi. 3.Korxonalarning moliyaviy ko`rsatkichlari hamda iqtisodiy indikatorlar haqida xolis va ishonchli axborot ta`minoti hamon yaxshi yo`lga ko`yilgani yo`q. Bu masalani hal qilish uchun muqobil va mustaqil nodavlat axborot agentlari tashkil qilinishi lozim. Xorijiy investitsiyalarni mamlakatga jalb kilishda xuquqiy asoslarga taallukli xozirgi vazifa — bu xukumatning xorijiy investitsiyalar bo`yicha uzok, muddat-li barkaror pozitsiyalarini shakllantirish va uni potentsial xorijiy investorlarga etkazishdan iboratdir. 30 1. Xorijiy investorning pul shaklidagi ulushi 5 million AQSH dollaridan kam bo’lmagan yangidan tashkil etilayotgan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar davlat ro’yxatidan o’tgan sanadan boshlab 10 yil mobaynida soliq qonunchiligida o’zgarishlar yuz bergan hollarda, yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i, qo’shilgan qiymat, mol-mulk solig’i, obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i, yagona ijtimoiy to’lov, yagona soliq to’lovi, shuningdek, Respublika yo’l jamg’armasiga hamda Ta’lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish uchun majburiy ajratmalar to’lashning mazkur korxonalar davlat ro’yxatidan o’tish sanasida amal qilgan me’yorlari va qoidalarini qo’llash huquqi berildi. 9 2. Qiymati 50 million AQSH dollaridan oshadigan va xorijiy investorning ulushi kamida 50 foiz bo’lgan investitsiya loyihalari doirasida, ishlab chiqarish maydonidan tashqaridagi zarur tashqi muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlarini qurish byudjet mablag’lari hamda boshqa ichki moliyalashtirish manbalari hisobidan amalga oshiriladi. 3. Vazirliklar, idoralar, mahalliy davlat organlari, huquqni muhofaza qiluvchi va nazorat idoralari, tijorat banklari tomonidan xorijiy investorlar hamda xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning faoliyati bilan bog’liq qo’shimcha talablar va cheklovlar o’rnatilishi qat’iyan taqiqlangan va bu hol qonunga xilof deb hisoblanadi. 4. Davlat mulkini xorijiy investorlarga sotishda tender savdolarini o’tkazish bo’yicha Davlat komissiyasiga (R.S. Azimov) xorijiy investorlarning buyurtmanomalari bo’yicha xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni barpo etish uchun mahalliy davlat hokimiyati organlarining balansida bo’lgan past 9 Toshov O. Investitsion faoliyatni moliyalashtirishni takomillashtirish. T.: “Akademnashr”, 2012.-165 b 31 likvidli ob’ektlarni aniq investitsiya majburiyati ostida investor bilan to’g’ridan- to’g’ri shartnomalar tuzish yo’li bilan tanlov o’tkazmasdan «nol ь » xarid qiymati bo’yicha sotish huquqi berildi. 5. Vazirliklar, idoralar va xo’jalik birlashmalarining buyurtmanomalari bo’yicha investitsiya loyihalarini amalga oshirishda qatnashayotgan xorijiy kompaniyalarning mansabdor shaxslari va mutaxassislariga 12 oy muddat bilan kirish vizalari hamda ko’p martalik vizalar rasmiylashtirilish belgilandi. 6. Xorijiy investorlarga o’zlarining investitsiya faoliyatini amalga oshirishlari uchun Davlat byudjeti va uning ijrosi, pul-kredit siyosati, tashqi savdo hamda boshqa ko’rsatkichlarni hisobga olgan holda zarur bo’lgan iqtisodiy axborotlardan tizimli asosda belgilangan tartibda keng foydalanish imkoni yaratildi. 2.3.Chet el investorlari huquqlarini himoya qilish va uning kafolatlari to`g`risidagi qonun haqida 1. 2005 yilning 1 iyulidan boshlab to’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etadigan va (ro’yxat bo’yicha) iqtisodiyot tarmoqlarida mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashtirilgan korxonalar yuridik shaxslarning foydasidan olinadigan soliq, mulk solig’i, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish va obodonlashtirish solig’i, mikrofirma va kichik korxonalar uchun belgilangan yagona soliq to’lashdan, shuningdek Respublika yo’l jamg’armasiga majburiy ajratmalar to’lashdan ozod qilingan. To’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalar hajmi quyidagicha bo’lganda mazkur soliq imtiyozlari beriladi: 300 ming AQSH dollaridan 3 million AQSH dollarigacha — 3 yil muddatga; 3 milliondan ortiq AQSH dollaridan 10 million AQSH dollarigacha — 5 yil muddatga; 32 10 million AQSH dollaridan ortiq bo’lganda — 7 yil muddatga. Keyingi qonun hujjatlarida investitsiyalash shart-sharoitlari yomonlashgan taqdirda imtiyozlar qancha muddatga berilgan bo’lsa, ana shu muddat mobaynida amal qiladi. Asos: O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 11 apreldagi “To’g’ridan-to’g’ri xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” PF-3594 sonli Farmoni 2. Xalq iste’mol tovarlari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, ustav fondida xorijiy sarmoya ulushi 50 foizdan ortiq bo’lgan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar ro’yxatdan o’tkazilgan paytdan boshlab 5 yil muddatga xorijiy valyutadagi tushumni majburiy sotishdan ozod qilinadi. Mazkur korxonalar, agar ushbu tovarlarni o’zining ishlab chiqarishi ulushi xo’jalik faoliyatidan olingan tushum umumiy miqdorining 60 foizidan ortiqni tashkil etsa, xalq iste’mol tovarlari ishlab chiqarishga ixtisoslashayotgan korxonalar deb hisoblanadi. Asos: O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 29 iyundagi “Birjadan tashqari valyuta bozorini yanada rivojlantirish va mustahkamlash chora-tadbirlari to’g’risida” VM-245 sonli Qarori 3. Neft va gaz konlarini qidirish va razvedka qilish ishlarini amalga oshiruvchi xorijiy kompaniyalar, shuningdek ular tomonidan jalb etiladigan xorijiy pudrat va yordamchi pudrat tashkilotlari quyidagilarni to’lashdan ozod qilingan: - geologiya-razvedka ishlarini o’tkazish davrida byudjetdan tashqari jamg’armalarga barcha turdagi soliqlar va majburiy ajratmalarni; - qidirish, razvedka qilish va boshqa tegishli ishlarni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan mashina-uskunalarni, moddiy-texnika resurslari va xizmatlarni import qilish chog’ida bojxona to’lovlarini. 33 Asos: O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2000 yil 28 apreldagi “Neft va gaz konlarini razvedka qilish hamda ularni qazib chiqarishga bevosita xorijiy sarmoyalarni jalb etish chora-tadbirlari to’g’risida” PF-2598 sonli Farmoni 4. Neft va gaz konlarini qidirish va razvedka qilish ishlarini amalga oshirgan xorijiy kompaniyalar ishtirokida tashkil etiladigan neft ь va gaz qazib chiqaruvchi qo’shma korxonalar neft ь yoki gaz qazib olinishidan boshlab 7 yil muddatga foyda solig’i to’lashdan ozod qilingan. Asos: O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2000 yil 28 apreldagi “Neft va gaz konlarini razvedka qilish hamda ularni qazib chiqarishga bevosita xorijiy sarmoyalarni jalb etish chora-tadbirlari to’g’risida” PF-2598 sonli Farmoni 5. Bojxona bojini undirishdan quyidagilar ozod qilingan: - chet ellik investorlar va ustav fondida chet el investitsiyalarining ulushi kamida o’ttiz uch foiz bo’lgan chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar tomonidan o’z ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun O’zbekiston Respublikasiga olib kiriladigan mol-mulk; - chet ellik investorlar bilan tuzilgan mehnat shartnomalariga muvofiq O’zbekiston Respublikasida turgan chet ellik investorlar va chet davlatlar fuqarolarining shaxsiy ehtiyojlari uchun olib kiriladigan mol-mulk; - O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotiga umumiy summasi ellik million AQSH dollaridan ziyod bo’lgan to’g’ridan-to’g’ri investitsiyani amalga oshirgan chet ellik yuridik shaxslar tomonidan olib kiriladigan tovarlar, basharti olib kiriladigan tovarlar ularning o’z ishlab chiqarish mahsuloti bo’lsa; - O’zbekiston Respublikasi hududiga qonun hujjatlariga muvofiq tasdiqlanadigan ro’yxat bo’yicha olib kirilayotgan texnologik jihozlar, shuningdek 34 butlovchi buyumlar va ehtiyot qismlar, agar ularni yetkazib berish texnologik jihozlarni yetkazib berish kontrakti shartlarida nazarda tutilgan bo’lsa. Asos: O’zbekiston Respublikasining 1997 yil 29 avgustdagi “Boj tarifi to’g’risidagi” 470-I-sonli Qonuni, 33-modda III. Xorijiy investorlar va xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalar uchun qulay investitsion muhit yaratish maqsadida belgilangan kafolat va imtiyozlar 1. Chet el investitsiyalarining huquqiy rejimi O’zbekiston Respublikasi yuridik va jismoniy shaxslari tomonidan amalga oshirilayotgan investitsiyalarning tegishli rejimiga qaraganda noqulayroq bo’lishi mumkin emas. 10 Asos: O’zbekiston Respublikasining 1998 yil 30 apreldagi “Chet el investitsiyalari to’g’risidagi” 609-I-sonli Qonuni, 9-modda 2. Davlat boshqaruv organlari va davlat hokimiyati mahalliy organlari chet ellik investorlarning so’rovlariga ko’ra ularni qiziqtirgan axborotni qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda berishlari shart. Asos: O’zbekiston Respublikasining 1998 yil 30 apreldagi «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida» 611-I-sonli Qonuni, 9-modda 3. Agar O’zbekiston Respublikasining keyingi qonun hujjatlari investitsiyalash shart-sharoitlarini yomonlashtirsa, unda chet ellik investorlarga nisbatan investitsiyalash sanasida amal qilgan qonun hujjatlari investitsiyalash paytidan boshlab o’n yil mobaynida qo’llaniladi. Chet ellik investor o’z xohishiga 10 https://www.namangan.uz/uz/yangiliklar-2/8-o-zbekcha/75-xorijiy-investitsiya-ishtirokidagi-korxonalar- uchun-belgilangan-imtiyozlar 35 ko’ra yangi qonun hujjatlarining investitsiyalash shart-sharoitlarini yaxshilaydigan qoidalarini qo’llash huquqiga egadir. Asos: O’zbekiston Respublikasi 1998 yl 30 apreldagi «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida» 611-I- sonli Qonuni, 3-modda 4. O’zbekiston Respublikasidagi chet el investitsiyalari va chet ellik investorlarning boshqa aktivlari davlat mulkiga aylantirilmaydi. Chet el investitsiyalari va chet ellik investorlarning boshqa aktivlari rekvizitsiya qilinmaydi, tabiiy ofatlar, falokatlar, epidemiyalar, epizootiya hollari bundan mustasno. Asos: O’zbekiston Respublikasi 1998 yl 30 apreldagi «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida» 611-I- sonli Qonuni, 5-modda 5. Chet ellik investorning O’zbekiston Respublikasida olgan daromadlari chet ellik investorning xohishiga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi hududida reinvestitsiya qilinishi yoki boshqa har qanday usulda ishlatilishi mumkin. Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar qonun hujjatlariga muvofiq quyidagi huquqlarga ega: O’zbekiston Respublikasi hududida, shuningdek undan tashqarida har qanday valyutada, har qanday bankda hisobvaraqlar ochish, ulardan foydalanish va ularni tasarruf etish; chet el valyutasida ssudalar olish va uni qaytarish. Asos: O’zbekiston Respublikasi 1998 yl 30 apreldagi «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida» 611-I- sonli Qonuni, 6-modda 36 6. Chet ellik investorlarga chet el valyutasidagi pul mablag’larini O’zbekiston Respublikasiga va undan tashqariga, ular soliqlar hamda boshqa majburiy to’lovlarni O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda to’lashi sharti bilan, biron-bir cheklashsiz erkin o’tkazish kafolatlanadi. Asos: O’zbekiston Respublikasi 1998 yl 30 apreldagi «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida» 611-I- sonli Qonuni, 7-modda 7. Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar O’zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari talablariga rioya etgan holda eksport-import operatsiyalarini mustaqil ravishda amalga oshiradilar. O’zlari ishlab chiqargan mahsulotni eksport qilganlarida bunday mahsulot litsenziyalanmaydi va kvotalanmaydi. Chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq o’z ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun mahsulotni litsenziyasiz import qilishga haqli. Eksportga chiqariladigan o’zining ishlab chiqargan mahsulotini va korxonalar tomonidan o’z ehtiyojlari uchun import qilinadigan mahsulotni aniqlash tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Asos: O’zbekiston Respublikasining 1998 yil 30 apreldagi “Chet el investitsiyalari to’g’risidagi” 609-I-sonli Qonuni, 12-modda 8. Chet ellik investorlar va chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar, O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq, har qanday chet davlat fuqarolari bilan va O’zbekiston Respublikasidan tashqarida yashovchi fuqaroligi bo’lmagan shaxslar bilan investitsiya faoliyatini amalga oshirish maqsadida erkin mehnat shartnomalari tuzish huquqiga ega. Bunday shaxslar tegishli ko’p martalik 37 vizalar olgan holda mehnat shartnomasining butun amal qilish davri uchun O’zbekiston Respublikasi hududiga kirib kelish va unda qolish huquqiga ega. Asos: O’zbekiston Respublikasining 1998 yil 30 apreldagi “Chet el investitsiyalari to’g’risidagi” 609-I-sonli Qonuni, 14-modda 9. Xorijiy sarmoya ishtirokidagi korxonalarning valyuta bilan o’zini o’zi qoplash imkoniyatini oshirish, ular tomonidan raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni hamda eksportga yetkazib berishni ko’paytirish maqsadida quyidagi qo’shimcha imtiyozlar yaratilgan: - o’zi ishlab chiqargan mahsulotga eksport boj to’lovlari bekor qilinsin; - xaridorlarga xizmat qiluvchi vakil banklarning kafolatlari mavjud bo’lgan hamda amaldagi qonunlarda ko’zda tutilgan valyuta daromadi tushumi muddatlariga rioya etilgan taqdirda o’z mahsulotini oldindan haq to’lamasdan va akkreditiv ochmasdan eksport qilish huquqi berilsin; - chet ellarda tashqi bozorlarning marketing tadqiqotlari hamda ishlab chiqarayotgan mahsulotni reklama qilish maqsadida savdo uylari hamda vakolatxonalari ochib, ularga konsignatsiya shartlari asosida tovarlar yetkazib berishga ijozat berilsin; - o’zi ishlab chiqaradigan mahsulotni yetkazib berish uchun eksport kontraktlarini (litsenziyalanadigan tovarlar eksportidan tashqari) O’zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligida ro’yxatdan o’tkazish bekor qilinib, ularni vakil banklarda va bojxona organlarida hisobga olishning amaldagi tartibi saqlab qolinsin; 38 - korxonalar o’zi ishlab chiqaradigan eksport mahsulotining kontrakt narxlarini shartnoma asosida mustaqil shakllantirishlari belgilab qo’yilsin. 11 11 O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining 1997 yil 26 avgustdagi “Xorijiy sarmoyalari bo’lgan korxonalar ishlab chiqaradigan mahsulot eksportini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” PF-1831 sonli Farmoni 39 Xulosa Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrining umumiy mazmuni iqtisodiy munosabatlarining alohida unsurlarini isloh qilish yoki iqtisodiy siyosatga tuzatishlar kiritish emas,balki butun iqtisodiy munosabatlar tizimini o’zgartirishdan iboratdir.O’tish davri quyidagi me’zonlar bilan tavsiflanadi: siklilik (jamiyatda u yoki bu tarkibiy o’zgarishlarni qaytarilib turishligi),beqarorlik(turli xil jamiyat kuchlarining kurashi va o’zaro ta’siri),muqobillik(islohotlar va rivojlanish yo’llarining tanlash imkoniyati), tarixiylik (eski tizimining yo’qolib ketishi,o’rniga boshqa tizimning vujudga kelishi,uning rivojlanishi).Iqtisodiy islohotlar iqtisodiyotda tub o’zgarishlarni amalga oshirishga qaratilgan tadbirlar majmui. Jahon mamlakatlarining, shu jumladan, o`lkamiz xalqlarining tarixiy tajribalari shundan dalolat beradiki, iqtisodiyot har doim faqat uning o`ziga xos bo`lgan qonuniyatlar bilan rivojlanadi. Bu qonunlar inson irodasidan tashqarida harakatda bo`lib, odamlar izmiga bo`ysunmaydi, ularning buyruq va topshiriqlarini bajarmaydi. Shu bois, bozor iqtisodiyoti qonunlarini nazar-pisand qilmaslik yoki uni buzish og`ir iqtisodiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. "O'zbek" modeli o'z ananalarini saqlab qolgan holda o'zbek xalqi uchun ishlab chiqilgan yetuk modeldir.Hozirgi kunda "O'zbek" modeli rivojlanishda davom etyapti va umid qilamizki,kelajakda bu model jahon miqyosida juda mashhur bo'lishi bilan bir qatorda, AQSh, Xitoy, Koreya va boshqa davlatlarning modellari bilan bemalol raqobatlasha oladi.Buning uchun biz o'zbek xalqi, vatanimiz rivojlanishi uchun bor kuchimizni ishga solamiz va bu davlatni rivojlantirishda davom etamiz. 40 Adabiyotlar ro’yxati 1. Sh.M. Mirziyoyev . Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz Toshkent. O‘zbekiston, 2016. — 56 b. 2. Shavkat Mirziyoyev. Erkin va farovon davlat barpo etamiz 2017 y. 130-b. 3. Shavkat Mirziyoyev. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qattiyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. 2021 y. 89-bet 4. O ’ zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining 1997 yil 26 avgustdagi “ Xorijiy sarmoyalari bo ’ lgan korxonalar ishlab chiqaradigan mahsulot eksportini rag ’ batlantirishga oid qo ’ shimcha chora - tadbirlar to ’ g ’ risida ” PF -1831 sonli Farmoni 5. Vaxobov A.V., Xojibakiev Sh.X., Mo’minov N.G. “Xorijiy investitsiyalar”. O’quv qo’llanma.- T.: Moliya, 2010.-328 b. 6. Вахабов А.В., Разыкова Г.Х., Хажибакиев Ш.Х. Иностранные инвестиции и модернизация национальной экономики. Монография. Т.: Молия, 2011.-300 с. 7. Bekmurodov A.Sh., Karrieva Ya.K., Ne’matov I.U., Nabiev D.H., Kattaev N.T. Xorijiy investitsiyalar. O’quv qo’llanma. –T.:Iqtisodiyot, 2010.-166 b. 8. Mamatov B., Xujamkulov D., Nurbekov O. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish. Darslik. – T.: Iqtisod-Moliya, 2014. – 608 b. 9. Kayumov R.I., Xojimatov R.X. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish: Darslik. - T.: TDIU, 2010. - 496 b. 10. Karlibaeva R. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish: O’quv qo’llanma. - T.: Cho’lpon, 2011.-124 b. 41 11. Raimjonova M.A. O’zbekistonda erkin iqtisodiy hududlarga investitsiyalarni jalb qilish: nazariy asoslari, hozirgi holati va istiqbollari. T.: “Extremum-press”, 2013.-176 b. 12. Toshov O. Investitsion faoliyatni moliyalashtirishni takomillashtirish. T.: “Akademnashr”, 2012.-165 b. 42

Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qiluvchi huquqiy me`yoriy asoslar 

 

                                      mundarija:

Kirish…………………………………………………………………………….

I BOB. XORIJIY INVESTITSIYALARNING MOHIYATI VA JALB ETISH SABABLARI……………………………………………………………………..

1.1. Investitsiya tushunchasi va uning iqtisodiy ahamiyati…………………......................................................................................

1.2.O`zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning o`rni va roli………………………………………………………………………………..

II bob.Investitsiy munosabatlarnidavlat tomonidan tartibga solinishi…………………………………………………………………………….

2.1.O`zbekiston Respublikasining investitsiya siyosati…………………………………………….…………………………………

2.2.Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va o`zlashtirish maqsadida investorga beriladigan imtiyozlar……………………………………………………………….

2.3.Chet el investorlari huquqlarini himoya qilish va uning kafolatlari to`g`risidagi qonun haqida………………………………………………………………………..

III bob.Xulosa………………………………………………………………………

IV bob.Foydalangan adabiyotlar ro`yxati…………………………………………..


 

                                                      Kirish

Davlatimiz mustaqillikka erishgan yillardan boshlab,bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’ziga xos iqtisodiy rivojlanish yo’lidan bormoqda. Bu yo’lda investitsiya siyosatining ahamiyati juda katta. Chunki investitsiyalar iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar, texnik va texnologik yangilanishlar, korxonalarni qayta ta’mirlash ishlarini amalga oshirishni rag’batlantiradi. Shu jumladan, O’zbekiston davlat o’z tuzilmaviy investitsiya siyosati hududlar, tarmoqlar, korxona investitsiya siyosatidan tashkil topib, ular o’zaro bog’liqdir. Hududlar investitsiya siyosati - investitsiyani sarflashda aholi, hudud va investor manfaatlarini hisobga olgan holda samarali ishlatishga imkon beradigan hududda olib borilishi chora tadbirlari majmuiyi. Xususan, prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev taklifiga binoan faoliyatining dastlabki yillaridagi ishlarni mantiqiy davom ettirish va yuksak bosqichga ko’tarish maqsadida 2019-yil mamlakatimizda “Faol investitsiyalar va ularni qo’llab-quvvatlash yili” deb e’lon qilinishi hamda “Investitsiya bo’lmasa, iqtisodiyot rivojlanmaydi” deya aytgan ta’kidlari va shu asosdagi sa’y-harakatlar bugungi kunda  amalga oshirilayotgan yangi bosqichdagi investitsion siyosat hamda erishilayotgan natijalar uchun dasturilamal bo’lib xizmat qildi.   Demak, milliy iqtisodiyotimiz uchun muhim bo’lgan u yoki bu turdagi  investitsiyalarni salmog’ini ko’paytirish yurtimizda sarmoyasini ikkilanmay olib kirish uchun investorlarga o’z navbatida, muayyan qulayliklar, imtiyozlar, huquqiy jihatdan imkoniyatlar yaratib berishni talab etadi. Mazkur kurs ishi mavzusi “ chet el investorlari huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilishning me’yoriy huquqiy asoslari”ga bag’ishlanadi. 

Kurs ishining maqsadi:

-investitsiya, uning iqtisodiy mohiyati va ahamiyatini yoritish, investitsiyalarning mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishdagi o’rni va ro’lini tushuntirish, amaldagi investitsiya siyosati va investorlar huquqlari, ularga berilgan imtiyozlar kafolatlangan normativ hujjatlar haqida batafsil to’xtalib o’tish orqali o’quvchilarda mavzu bo’yicha duyoqarashni shakllantirish.

Kurs ishining vazifalari:

-o’quvchida investitsiya va uning ahamiyati haqida tushuncha berish;

-mamlakatimizda ro’y berayotgan iqtisodiy o’sishda investitsiyaning o’rnini anglatish;

-investitsion faoliyat elementlari bilan tanishtirish, olib borilayotgan investitsion siyosat negizida ushbu faoliyatning davlat tomonidan qay yo’sinda tartibga solinishi haqida iqtisodiy bilim berish;

-yurtimizda investorlar uchun berilgan imtiyozlar va yaratilgan imkoniyatlar haqida batafsil tushunchalar berish;

-investorlar huquqlarining kafolatlari mustahkamlab qo’yilgan huquqiy normativ hujjatlar bilan yaqindan tanishtirish , ayrim moddalsar sharhiga e’tiborni qaratish;

-o’quvchining iqtisodiy dunyoqarashini  yana bir ko’lamga kengaytirish va kelgusi innovatsion faoliyatida investorlar bilan iqtisodiy aloqalar o’rnatishlarida ilmiy ishdan olingan bilimlari  asqotishiga hissa qo’shish.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I BOB. XORIJIY INVESTITSIYALARNING MOHIYATI VA JALB ETISH SABABLARI

1.1. Investitsiya tushunchasi va uning iqtisodiy ahamiyati

Купить