Dokument ma'lumotlari

Narxi 24000UZS
Hajmi 39.8KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 20 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

113 Sotish

Chidamlilik sifatini tarbiyalash va uni rivojlantirish metodi

Sotib olish
Chidamlilik sifatini tarbiyalash va uni rivojlantirish metodi MUNDARIJA: Kirish ……………………………………………………………………………...3 I.BOB. CHIDAMLILIKNI TARBIYALASH M Е TODIKASI………………...5 1.1.Chidamlilik sifati, charchash va chidamlik turlari………………………...5 1.2.Chidamlikni tarbiyalash va anaerob mexanizimi………………………..…7 II.BOB. CHIDAMLILIK SIFATINI TARBIYALASH VA UNI RIVOJLANTIRISHGA OID MASHQLAR………………………………………12 2.1.Jismoniy sifatning asosiy tushunchalari chidamlilikdir. ………………………..12 2.2.Chidamlilik, ko‘rsatgichlari va uni rivojlantirish metodlari……………16 Xulosa ……………………………………………………………………………22 Adabiyotlar ……………………………………………………………………...23 1 KIRISH Mamlakatimizda yuqori malakali jismoniy tarbiya mutaxasisilari tayyorlash tizimi zamonaviy talabalarga to‘liq javob bera oladi, shu bilan birga bu tizim xalqaro standartlar asosida takomillashib bormoqda. Fikrimizning dalili sifatida mamlakatimizda etishib chiqayotgan ko‘plab yuqori malakali sportchilarni, xalqaro musobaqalar va olimpiada o‘yinlari g‘oliblarini misol keltirishimiz mumkin. Xalqimiz sog‘ligi darajasi yildan yilga ortib borishi, yoshlar o‘rtasida jismoniy tarbiya va sport tadbirlarini keng ommaviylashib borishida deb xulosa qilishimiz mumkin. Shunga qaramay jismoniy tarbiya mutaxasislar tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish, ularni zamon talablariga muvofiq kasbiy malaka va tajribalarini ortirib borish keng yo‘lga qo‘yilmoqda. Tarbiyalash - jismoniy harakat sifatida organizmning charchoqni yenga olish qobiliyatidir. Bu markaziy asab tarmog’i xususiyatlariga va energetik almashinuvga bog’liq. Chidamlilik shunday fazilatki, u qiyinchilik bilan tarbiyalanadi, yo’qotish esa oson. Chidamlilikni tarbiyalayotgan organizmda o’tayotgan bir necha jarayonni ajratish mumkin: Chidamlilik jismoniy harakat sifati bo’lib, odam organizmining uzoq vaqt davomida mushaklar ishini faol bajarilishida toliqishni yengish qobiliyatidir. Chidamlilik sifati ikki xil bo ladi, umumiy va maxsus.‟ Umumiy chidamliliik - organizmning uzoq vaqt davomida har qanday mushaklarning ish bajarganida charchoqni yengish qobiliyatiga aytiladi. Maxsus chidamlilik - jismoniy mashqlar yoki sport turlarining biriga xos bo’lgan mushaklar ishi uzoq vaqt davomida bajarilganda charchoqni yengish bilan belgilanadi. Maxsus chidamlilik umumiy chidamlilik asosida rivojlanib, tezkorlik, kuch va chidamlilik mashqlarini aniq va puxta bajarish jarayonidan kelib chiqadi. 2 Chidamlilikni tarbiyalash darajasi avvalambor yurak tomirlari, nafas olish, mushak va asab tarmoqlari, buyrakda qonning glikogenni tez va foydali parchalanishi, funksional imkoniyatining oshishi biläh ifodalanadi. Chidamlilik shunday fazilatki, u qiyinchilik bilan tarbiyalanadi, yo’qotish esa oson. Chidamlilikni tarbiyalayotgan organizmda o’tayotgan bir necha jarayonni ajratish mumkin: Chidamlilik jismoniy harakat sifati bo’lib, odam organizmining uzoq vaqt davomida mushaklar ishini faol bajarilishida toliqishni yengish qobiliyatidir. Kurs ishining maqsadi: Chidamlilik sifati ikki xil bo ladi, umumiy va‟ maxsus. Umumiy chidamliliik - organizmning uzoq vaqt davomida har qanday mushaklarning ish bajarganida charchoqni yengish qobiliyatiga aytiladi. Maxsus chidamlilik - jismoniy mashqlar yoki sport turlarining biriga xos bo’lgan mushaklar ishi uzoq vaqt davomida bajarilganda charchoqni yengish bilan belgilanadi Kurs ishining vazifasi: Chidamlilik belgilari va sifatlari juda ko'p mashqlarni takrorlash, uzoq vaqtlar mashq bo'lishini talab etadi. Chidamlilikda nafas olish, nafasni ichda saqlab turish, mushaklar va barcha bo'g inlarning g’ir-yengil ‟ harakatlarni bajarishga odatlanishi ustuvor turadi. Chidamlilik belgilari va sifatlar ko'proq quyidagi faol harakatlarda uchraydi va belgilanadi. 3 I.BOB. CHIDAMLILIKNI TARBIYALASH M Е TODIKASI. 1.1.Chidamlilik sifati, charchash va chidamlik turlari. Agar sportchi biror bir oqir ishni bajarayotgan bo’lsa, u bir muncha vaqtdan so’ng bu ishini bajarish tobora qiyinlashib borayotganini s е zadi. qiyinchilik oshib borishiga haramasdan, kishi iroda kuchi qisobiga dastlabki ish shiddatini birmuncha vaqt saqlab turish mumkin. Bunday holatini komp е nsatsiyali charchash fazasi d е yiladi. Agar, iroda kuchi ortganiga haramay ish shiddati pasaysa, d е komp е nsatsiyali charchash fazasi boshlanadi. Ishlash natijasida kishi ishlash qobiliyatining vaqtinchalik kamayishi charchash d е b ataladi. Bu qiyinchilik ortishida yoki ishni avvalgid е k samarador ravishda bajarish mumkin bo’lmay holishda ifodalanadi. Agar bir n е cha qishiga bir xil vazifani bajarish tavsiya etilsa, ular turli vaqtdan so’ng charchaydilar. Bunga sabab shu kishilardagi chidamlik darajasining xilma-xil bo’lishidir. Biror bir faoliyatda charchashga harshilik ko’rsatish qobiliyatiga chidamlik d е yiladi. Faoliyat turlarining maxsus yo’nalishiga harab charchashning bir n е cha tiplari mavjuddir. Bular aqliy, s е nsor (qis-tuyqu organlariga tushadigan jismoniy yuklanish bilan boqliq), emotsonal va jismoniy charchashdan iborat. Jismoniy tarbiya soxasida muskul faoliyati tufayli qosil bo’lgan jismoniy charchash ko’proq ahamiyatiga ega, chunki charchash holatidagi faoliyat chidamlilikni tarbiyalashga imkoniyat yaratadi. qishi faoliyatining b е lgilangan shiddatni qachongacha saqlay olishni ko’rsatadigan vaqt chidamlilikning asosiy o’lchovdir. Chidamlilik b е vosita va bilvosita usullar bilan o’lchanadi. B е vosita o’lchash usulida t е kshiriyotganlarga biror bir topshiriqni bajarish tavsiya etiladi va ish qancha vaqtgacha b е rilgan 4 shiddatda bajarilishi aniqlanadi (M-n: maksimaldan 75% da). Bilvosita usulida esa, chidamlilik biror bir uzun masofani (masalan 10.000 m е trga yugurish) utish vaqtiga harab aniqlanadi. Jismoniy ishda qatnashadigan muskul guruhlarning qajmiga harab, lokal charchash va umumiy charchash bo’lishi mumkin. Lokal (bir joydagi) muskullar ishtirokida bajariladigan ish yurak-tomir va nafas olish tizimlarining ancha faollashuvi bilan boqliq emas. Gavda muskullarining 2g`3 qismidan ko’proqi qatnashadigan ishda odatda, en е rgiya ko’p sarf bo’ladi. Bu en е rgiya m е tobolizm tizimlariga jumladan, nafas olish va qon aylanish organlariga katta talablar qo’yadi. Ko’pincha organizmning aynan mana shu tizimlari funktsional imkoniyatlarning е tarlicha bo’lmasligiga ish qobiliyatini saqlab qo’yadi. Shuning uchun ma'lum bir maxal mashqlarda ko’rsatiladigan chidamlik barcha mushaklarga ta'sir etadigan mashqlardagi yuksak chidamlikdan dalolat b е rmaydi. M-n: bir oyoqda juda ko’p marta (150-200) o’tirib turgan holda nisbatan yomon changichi yoki tayyor bo’lish mumkin. Jismoniy tarbiya, chunonchi sportda ko’pincha umumiy charchash ko’p uchraydi. Yugurish, suzish va boshqa sport turlarida d е yarli barcha muskullar qatnashadi. Shuning uchun jismoniy mashqlarshiddatiga ko’ra ham turkumlarga bo’linadi. qozirgi kunda ( V.S. Farf е l). To’rtta nisbiy quvvat zonalari bor d е yish qabul qilingan. Maksimal quvvat zonasi. Submaksimal quvvat zonasi. Katta quvvat zonasi. O’rta quvvat zonasi. Bu zona ba'zan kichik zonalarga bo’linadi. 5 Kishidan chidamlilikni talab qiladigan mashqlardagi funktsional imkoniyatlar bir tomondan, t е gishli harakat malaklari, t е xnikani egallash darajasi bilan b е lgilansa, ikkinchi tomondan organizmning aerob va anaerob imkoniyatlari bilan b е lgilanadi. Agar kishi mashqlaryordamida, masalan, yugurishda o’zining aerob imkoniyatlari darajasini oshirgan bo’lsa, bu boshqa harakatlarni bajarishga yugurishga, eshkak eshish va changida yugurishiga ham ta'sir ko’rsatadi. Chidamlilikni ko’chirish, harakat malakalari o’rtasidagi o’zaro hamkorlik xarakt е ri bilan b е lgilanadi. Ish quvvati kam bo’lsa, ish natijasi harakat malakalarining mukammalliligi darajasi ham shunchalik kam, kishining aerob imkoniyatlariga ko’p boqliq bo’ladi. Ish quvvati juda kam bo’lganda (s е kin yugurish, changida b е malol yurish va q.k.) aerob imkoniyatlarning qiymati shunchalik katta bo’ladiki, shunga o’xshash ishlardagi chidamlik umumiy xarakt е rda bo’lib holadi. Ko’pgina mashqlar, jumladan siklik mashqlarni bajarishdagi jismoniy yuklanish quydagi b е shta kompon е nt bilan xarakt е rlanadi: Mashqning absolyut shiddati (harakat t е zligi) Mashqning davom etish vaqti. Dam olish int е rvallarining davom etish vaqti. Dam olish xarakt е ri (faol yoki passiv dam olish hamda faol dam olish shakillari) Mashqning takrorlash soni. Bu kompon е ntlarning birgalikda qo’shilib k е tishiga harab organizmni b е radigan javob r е aktsiyalarining miqdorigina emas, balki asosiy sifat xususiyatlari ham har xil bo’ladi. 1.2.Chidamlikni tarbiyalash va anaerob mexanizimi. 6 Chidamlilikni aniqlashda, asosiy faktorlardan biri, muskul faoliyatini en е rgiya bilan ta'minlovchi m е xanizmlarning kuchlanishiga boqliq. Mikroen е rg е tik birlashmalarning parchalanishiga harab jismoniy jismoniy yuklanish mushak faoliyatini en е rgiya bilan ta'minlashda kam ko’p, t е ng yoki uzoq ta'sir ko’rsatishi aerob va anaerob jarayonlariga yoki ularning kombinatsiyalariga boqliq. Aerob va anaerob jarayonlarning, nisbatan mazmunini, har xil vaqtda davom etadigan maksimal nagruzkani, umumiy en е rgiyani talab qilishiga nisbati. Maksimal jismoniy yuklanishni vaqti en е giyani ajralib chiqish (kkal) anaerrob! aerob! jami jarayoni! jarayoni! % qisobida jamharilgan anaerrob! aerob jarayoni! jarayoni 10 soniya 20 4 24 83 17 1 dakika 30 20 50 60 40 2 30 45 75 40 60 5 30 120 150 20 80 10 25 245 270 9 91 30 20 675 695 3 97 60 15 1300 1315 1 99 Bundan ko’rinib turibtiki, aerob (umumiy) chidamlilik, nisbatan maxsus bo’lmasdan uning darajasi mashqlart е xnikasiga kam boqliq bo’lib, yuqori darajada t е xnikaga ko’chirish mumkin. Anaerob (maxsus t е zkorlik) chidamlik, harakat 7 faoliyatini tanqizligiga boqliq bo’lib ko’chirish juda kamdan - kam hollardagina mumkin. Aerob (umumiy) chidamlilik takomillashtirish m е todlari. Aerob (umumiy) chidamlilikni oshirish uchun amalda qat'iy tartiblashtirilgan mashqlarm е todining uzuluksiz va int е rvalli jismoniy yuklanish m е todlaridan foydalaniladi. a) qat'iy tartiblashtirilgan mashqlarm е todining uzluksiz standart jismoniy yuklanish m е todi. Bu m е tod organizmni aerob imkoniyatlarini doimiy ravishda ko’tarishga, hamda mashqulotlarni boshqa m е todlarini ishlatishga mustaxkam baza yaratadi. qat'iy tartiblashtirilgan mashqlarm е todini, mashqulotdagi mashqlari 10 dan 30 gacha, yurak urishi mana shu mashqlarshiddatida 1 daqiqada 150-175 marotabagacha bo’lishi mumkin. Mashqlarni bajarishni bunday yurakni yuqori darajada urush qajmini va kislorod qabul qilish darajasini ta'minlaydi. Shuni qisobga olish k е rakki ch е garadan uzoq davom etgan ish, shuqullanuvchilarni imkoniyatiga to’g’ri k е lmasa, kislarod qabul qilish qajmini kamaytiradi, hamda mashqulotni samarodorligiga salbiy ta'sir ko’rsatadi. Bu m е toddan chidamlikni boshlanqich bosqichdan k е ng ravishda foydalanish tavsiya etiladi. b) qatiy tartiblashtirilgan mashqlarm е todining int е rval jismoniy yuklanish m е todi. Bu m е tod bilan o’tkaziladigan mashqulot, yurakni funktsional imkoniyatini oshirishga haratiladigan, chunki bu m е todning asosida dam olish oraliqida, nisbatan kuchlantiradigan ishlarda yurakni urish qajmi, k е ngaytirishga haratilgan. Umumiy chidamlikni takomillashtirish maqsadida qo’llanadigan intarval (oraliq) m е todidan foydalanilganda, bir qancha m е todik talablarga rioya qilish k е rak. Mashqlarni davom etish vaqtini 1-3 daqiqa oraliqida planlashtirilishi ishni 8 bajarilish shiddati yurak urishini mashqni oxirida 170-180 ga tushirishi va ishni davom etishi, hamda mashq bilan chiniqqanlik darajasiga harab 45-90 soniyani tashkil qilishi shart. Ushbu m е todni eng ko’p mashqulot samaradorligi 6-12 xaftadan k е yin ko’rinadi. Aerob imkoniyatlarni o’sishi 10-30 % ga е tishi mumkin. Ko’rib chiqqan ikkala m е todimizda ham, umumiy chidamlikni rivojlantirish stimuli bo’lib, shiddatli ishdan k е yin yurakni 1 daqiqada 170 marta urishi, dam olishdan k е yin 140 gacha bo’lgan past shiddatli ish bilan almashib turilishi qisobga olingan. Anaerob (maxsus) chidamlilikni takomillashtirish m е todlari. Bu m е todika, anaerob sharoitida organizmni ikki asosiy en е rgiya, al е ktat va l е ktat bilan ta'minlanishi kuch darajasini oshirishga yo’naltirilgan. Shu maqsadga binoan jismoniy yuklanish kuydagicha miqdordlanadi. Anaerob (maxsus, t е zkorlik) chidamlikni takomillashtirishga haratilgan nagruzkani asosiy param е tlari. Maxsulot samaradorli gini yo’nalishi Mashqlarni davom etishi Mashqlarni shiddati Dam olish vaqti Takrorlash soni 2-3daq.takror- 3-4 bir s е riya 9 Alaktat 5-10 s 90-100% lashlar (s е riya) (5-6 s е riya). 4-6 daq. Laktat 30s-2daq. 85-95% 10-45son. s е riyalar 4-12 bir s е ri o’rtasida ch е gara- (4-10 s е riya) lanmagan Anaerob xarakt е rdagi nagruzkalarni oqilona ravishda ishlatilishi mushaklarda kr е atinfosfat va glikog е n ko’payishiga ta'sir ko’rsatib, anaerob almashishini f е rm е ntlarini aktivligini hamda glyukozani faollanish shiddatini o’sishiga yordamlashadi. Yuqori klassifikatsiyali sportchilarni anaerob (maxsus, t е zkorlik) chidamliligi 8-10 xaftada 15-20% gacha е tadi. Kuchga bo’lgan chidamlilikni takomillashtirish m е todikasi. Bu m е tod, mushaklarda anabolik va anaerob jarayonlarida, organizmni qobiliyatlariga majmua tasvir ko’rsatishda, kislaroddan samarador ravishda foydalanishga haratilgan. Kuchga bo’lgan chidamlilikda, musobaqa mashqlardagi asosiy jismoniy yuklanishni olib boruvchi, ishchi mushaklar guruhlariga qo’yilgan yuqori talabni, maxsus tayyorgarlik mashqlarini bajarish orqali samaradorrok ravishda bajarish mumkin. Bunday mashqlarni r е jalashda t е xnikani, qo’shilgan (uyqunlashgan) ta'sir ko’rsatish printsipiga asosan, musobaqa mashqlariga tuzilishiga va tarixiy sharoitiga yaqinlari qisobga olinadi. Mushaklarni asosiy ish r е jimi sifatida dinamik r е jimdan, xarakt е ri bo’yicha "pr е od е l е vayuhim i usp е vayuhiq" Ayrim vaqtlarda statik r е jimda bajariladigan mashqlardan foydalaniladi. harshilik kuchi uzviy vaqt davom etadigan submaksimal va katta kuchlanishdagi ishlarda maksimaldagidan ko’ra 40-60% tashkil etadi. Maksimal va qisqa vaqtda bajariladigan submaksimal kuchlanishlarda esa, ma'lum aniq mashqlarda 70-100% ni tashkil qiladi. Mashqlarni bajarish sur'ati musobaqada bajariladiganga yaqin bo’lishi k е rak. Mashqlarni davom etishi 10 shuqullanuvchilarni tayyorgarligiga boqliq. qoidaga binoan, ishni davom etish 30 soniyatdan 2 daqiqagacha ayrim hollarda 5 daq.-10 daqiqagacha. Statik xarakt е rdagi ishlarda 10 dan 30 s. davom etadi. Dam olish oraliqi esa ishni davom etish vaqtiga va uning xarakt е riga boqliq. qisqa vaqtda bajariladigan mashqlarda (30-60), dam olish oraligini aniqlashda yurak urishini ko’rsatkichidan foydalanish mumkin. K е yingi mashqni yurak urishini 110-120 zarbaga qaytib tushgandan k е yin, suvdagi sharoitda 120-150 zarbadan k е yin bajarish lozim. Mashqlarbajarilishi tomonidan ancha uzoq vaqt davom etadi (2-10 daq) qayta takrorlashlar o’rtasidagi oraliq dam olishlar ish qobiliyatini dastlabki holatga yaqin holatda qayta tiklash shart. Bunday hollarda yurak urish, ish boshlash darajasiga yoki undan 3-5% ko’p bo’lishi mumkin. Kuzatilgan m е todika bo’yicha, kuchga bo’lgan chidamlik, mushaklardagi oqsillarni, kapilyarlar va g е moglabin qisharuvchanligi, g е moglabindan, mushaklar qujayrasiga kislarodni t е z o’tkazish funktsiyasini takomillashadi, organizmning ichki muqitidagi o’zgarishlarni psixologik turqunligini mustaqkamlaydi anaerob imkoniyatlarni oshirish qisobiga kislorod karadorligini uzoq vaqt saqlab turish qobiliyatini oshiradi. Ko’pincha amaliyotda aylanma tr е nirovka m е todidan ham foydalaniladi. 11 II.BOB. CHIDAMLILIK SIFATINI TARBIYALASH VA UNI RIVOJLANTIRISHGA OID MASHQLAR. 2.1.Jismoniy sifatning asosiy tushunchalari chidamlilikdir. . Chidamlilik, uning turlari va ko'rsatkichlari Sportda chidamlilik - bu jismoniy mashqlarni uzoq vaqt davomida bajarishda tananing charchoqqa qarshi turish qobiliyatidir. Chidamlilikning rivojlanish darajasi, asosan, yurak-qon tomir va asab tizimlarining funktsional imkoniyatlari, metabolik jarayonlar darajasi, shuningdek turli organlar va tizimlarning faoliyatini muvofiqlashtirish bilan belgilanadi. Tana funktsiyalarini tejamkorlik deb ataladigan narsa muhim rol o'ynaydi. Shu bilan birga, chidamlilik harakatlarni muvofiqlashtirish va aqliy kuch, ayniqsa sportchining ixtiyoriy jarayonlaridan kelib chiqadi. Chidamlilik - bu ma'lum bir belgi bilan ishlashni imkon qadar uzoq vaqt davomida bajarish qobiliyati.Bardoshlikning asosiy mezonlaridan biri bu odamning ma'lum bir intensivlikni ushlab tura oladigan vaqtidir. Ushbu mezondan foydalangan holda, chidamlilik to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita usullar bilan o'lchanadi. To'g'ridan-to'g'ri usul, ob'ektdan topshiriqni bajarish so'ralganda va ma'lum bir intensivlik bilan ishlash uchun maksimal vaqt aniqlanganda (tezlikni pasaytirish boshlanishidan oldin). Ammo bu deyarli imkonsiz. Eng ko'p ishlatiladigan bilvosita usul. Bilvosita usul - bu chidamlilik etarlicha uzoq masofani bosib o'tishga to'g'ri keladigan vaqtga bog'liq (masalan, 10000 m). Dvigatel faoliyatida ishlash ko'plab omillarga, xususan, odamning tezligi va quvvat qobiliyatiga bog'liq bo'lganligi sababli, chidamlilik ko'rsatkichining ikkita turini hisobga olish kerak: mutlaq va nisbiy, qisman. Masalan: 1-Ilovaga qarang. Amaliyotda chidamlilikning 2 turi mavjud: umumiy va maxsus. 12 Umumiy chidamlilik - bu nisbatan past intensivlikdagi mushaklarning kuchini uzoq vaqt davomida bajarish qobiliyati. Umumiy chidamlilik 85-100% sport natijasidir. Umumiy chidamlilikning muhim xususiyatlaridan biri keng ko'lamda yurish qobiliyatidir, ya'ni. Yugurish mashqlari orqali rivojlangan va yugurishda namoyon bo'lgan umumiy chidamlilik, chang'ida, piyoda yurishdagi natijalar bilan juda bog'liqdir. Umumiy chidamlilik chidamlilikning boshqa barcha turlarini rivojlantirish uchun asos bo'ladi, deb ishoniladi. Umumiy chidamlilikning namoyon bo'lishi sport jihozlariga (birinchi navbatda, ish harakatlarining samaradorligiga) va sportchining "bardosh berish" qobiliyatiga bog'liq. ixtiyoriy harakatlarning kontsentratsiyasi bilan charchoqning boshlanishiga qarshi turing. Umumiy chidamlilikning biologik asosi sportchining tanasining aerobik qobiliyati. Aerobik quvvat sarfining asosiy ko'rsatkichi daqiqada litrda maksimal kislorod iste'moli (MPC) dir. Maxsus chidamlilik - bu maxsus mashqning o'ziga xos xususiyatlariga (davomiyligi va tabiatiga) muvofiq mushaklar kuchini sarflash qobiliyati. O'rta masofaga yugurishda maxsus chidamlilik (bu holatda tezkor chidamlilik deb ham ataladi) masofada kerakli tezlikni saqlab turishda namoyon bo'ladi. Maxsus chidamlilikning namoyon bo'lishi ba'zi fiziologik va psixologik omillarga bog'liq. Asosiy fiziologik omil anaerobik qobiliyatdir. 1.2. Chidamlilikni rivojlantirish Boshlang'ich maktab o'quvchilarining chidamlilik ko'rsatkichlari ahamiyatli emas. Masalan, 9 yoshli bolalarda 9 daqiqa davomida saqlanishi mumkin bo'lgan ish kuchi kattalar tomonidan bir vaqtning o'zida saqlanadigan quvvatning atigi 40 foizini tashkil qiladi. Ammo, 10 yoshga to'lganda ham, bolalar ishlashning aniq belgilari bo'lmaganda, yuqori tezlikda harakatlarni (masalan, dam olish uchun qisqa vaqt oralig'ida tezlashtirilgan 30 m yugurish) yoki ozgina 13 intensiv ishlarni (sekin, nisbatan uzoq yugurishni) takrorlashlari mumkin. Tananing yoshga bog'liq kamolotining turli bosqichlarida chidamlilik va boshqa jismoniy qobiliyatlarning rivojlanishi notekis shakllanadi (2-ilovaga qarang). Belgilangan intensivlik bilan yugurish davomiyligining birinchi sezilarli o'sishi 9 yoshdagi qizlarda, 10 yoshdagi o'g'il bolalarda kuzatildi; keyin 12 yoshda va tegishlicha 13 yoshda; 16 yoshdagi o'g'il bolalar uchun bu chidamlilik ko'rsatkichi eng muhimdir, 14 yoshdan keyin qizlar uchun, agar siz yo'naltirilgan mashg'ulotlarni o'tkazmasangiz, har yili ish vaqti kamayadi. Zamonaviy tadqiqotlar va bolalar sporti amaliyoti, mavjud fikrlardan farqli o'laroq, boshlang'ich maktab yoshidagi turli xil chidamlilik turlarining rivojlanishiga, birinchi navbatda, anaerobga maxsus talablar qo'ymaydigan, o'rtacha va o'zgaruvchan intensivlikdagi ishlarda chidamlilik ta'sir ko'rsatishi zarurligiga ishontirmoqda. - tananing gliko-litik imkoniyatlari. Bolalar bilan jismoniy tarbiya bo'yicha ishlarning barcha ko'rinishlarida - maktab dasturiga asosan, jismoniy tarbiya mashg'ulotlarida, maktabdan tashqari mashg'ulotlarda va ayniqsa yosh sportchilarning sport mashg'ulotlarida etarlicha e'tibor berilishi kerak. Tabiiyki, maktab yillarida chidamlilik ta'limi muammosini hal qilganda, tananing jismoniy kuchayishiga moslashish reaktsiyalarida katta yosh farqlarini hisobga olish kerak. Hayvonlarning tajribalarida, uzoq vaqt mashq qilish o'sayotgan organizmning vazn yo'qotishini sekinlashtirishi, endokrin bezlarning funktsiyalarini bostirishi va bir qator patologik jarayonlarga olib kelishi mumkinligi ko'rsatildi. Asosan chidamlilikni rivojlantirishga yo'naltirilgan yuklarga faqat tizimli malakali tibbiy va pedagogik nazorat yordamida yo'l qo'yiladi. Kichik maktab o'quvchilarida chidamlilikni o'rgatish paytida ular ko'pincha tashqi o'yinlardan, shu jumladan 14 qisqa muddatli jadal takrorlanadigan motorli harakatlardan, keyin esa motor zichligi oshgan Ishtirok etuvchilarning jismoniy faolligini etarlicha mohirlik bilan tartibga solish orqali o'yinlar, ayniqsa sport turlari, turli xil turlarga, shu jumladan tsiklning doimiy ishlashida chidamlilikni rivojlantirishga sezilarli hissa qo'shishi mumkin. Bu ta'sir jismoniy tarbiyaning dastlabki bosqichlarida sezilarli darajada namoyon bo'ladi. Biroq, o'yin faoliyati har xil chidamlilik turlarini aniqlaydigan individual omillarga etarlicha yo'naltirilgan va qat'iy dozalangan ta'sir ko'rsatishga imkon bermaydi. Demak, chidamlilik mashg'ulotlarining dastlabki bosqichlarida aniq dozalangan ta'sirlarni (turli masofalarda yugurish, chang'i sporti va boshqa tsikl mashqlari, shuningdek ommaviy ishlab chiqariladigan gimnastika va boshqa umumiy mashqlarni) amalga oshirishga imkon beradigan bunday vosita va usullardan foydalanish istagi. mashqlar "aylanma mashq" shaklida tashkil etiladi). Tadqiqot ma'lumotlariga ko'ra (A.N. Makarov), 11–12 yoshli maktab o'quvchilari uchun 200–400 metrlik masofani bir necha marotaba 2-3 m / sek tezlikda aylanib o'tish va bir tekisda yugurish bilan shug'ullanish tavsiya etiladi. tezlashtirilgan yurish bilan (daqiqada 150 qadam tezlikda 30-50 m). Qoida tariqasida, 1-2 oy davomida bunday mashqlarni muntazam ravishda bajarish natijasida yopiq masofalarning davomiyligini sezilarli darajada oshirish mumkin. Shundan so'ng, sxemaga muvofiq belgilanadigan qo'shimcha o'zgaruvchan yugurish joriy etiladi: 200,500 m / s tezlikda 2-3,5 m / s va 30-50 m tezlashtirilgan yugurish (4-4,5 m / sek). Tizimli mashg'ulotlar bilan ushbu mashqlarda umumiy masofani bosib o'tish individual sinflarda 2-3 km ga, masofa 10 km (11-12 yoshli o'g'il bolalar uchun) bo'lishi mumkin. Tana yoshga etganda, chidamlilik mashg'ulotlarini o'tkazish 15 uchun kengroq mashqlar qo'llaniladi - tsiklik (turli masofalarga yugurish, chang'i, konkida uchish, velosipedda yurish, eshkak eshish va boshqalar), tsiklik va aralash. Bundan tashqari, ushbu maqsadlar uchun aiklik va aralash mashqlarni qo'llashning asosiy tashkiliy-uslubiy shakli uzoq davom etadigan va intensiv ish usuliga ko'ra dairesel mashg'ulotdir. Bolalarda chidamlilik ta'limi jarayonida tanani kislorod bilan ta'minlash tizimlarining ishlashi uchun maqbul sharoitlarni yaratish juda muhimdir. Buning uchun "chidamlilik" asosiy mashqlari bilan birgalikda maxsus nafas mashqlari qo'llaniladi, ular kislorodga boy atmosferada mashg'ulotlarni o'tkazishga intilishadi (ochiq joyda, parkda, kuchli shamollatish xonasida va boshqalar). Maktab davrida chidamlilik ta'limi metodologiyasining ajralib turadigan xususiyatlaridan biri bu asosan tananing aerobik quvvatini oshirishga qaratilgan ta'sirlardan bosqichma- bosqich o'tish (umumiy chidamlilik deb atalish nuqtai nazaridan), har xil turdagi, shu jumladan submaksimal mashqlarda maxsus chidamlilikni o'rgatish. va maksimal quvvat. Yosh sportchilarning chidamlilik bo'yicha mashg'ulotlari, bu holda, albatta, sport ixtisoslashuvining o'ziga xos xususiyatlariga bog'liq ravishda amalga oshiriladi. Yuqorida aytib o'tilgan qizlarda yoshga bog'liq chidamlilik dinamikasining xususiyatlarini (14 yoshdan keyin uning ko'rsatkichi pasayishi) hisobga olsak, ular o'g'il bolalarga qaraganda kamroq "chidamlilik" yuklarini nazarda tutadi (masalan, agar mamlakatda o'g'il bolalar uchun yugurishda TRPning boshlang'ich standarti bo'lsa). 10-11 yoshli qizlar deyarli bir xil, lekin suzishda umuman farq qilmaydi, 16-18 yoshdagi qizlar uchun bu masofa nafaqat o'g'il bolalarnikidan yarmidan kam, balki uni engish tezligi ham 0,5 va 1 km tezlik bilan taxminan 4.2 4.8 m / s 16 tezlik bilan). Shu bilan birga, qizlar uchun o'rta maktab yoshidagi bardoshliligi ularning regressiyasini istisno etadigan bunday mashqlar tizimini ta'milash kerak. Ishning tugashi - 2.2.Chidamlilik, ko‘rsatgichlari va uni rivojlantirish metodlari Kurashchilarning chidamliligi – bu butun bir bellashuv davomida harakatlarni yuqori sur atda bajarish va butun musobaqa davrida bir nechta bellashuvlarni‟ shiddat bilan o’tkazish qobilyatidir. Bizga malumki sport nazaryasida shunday tushunchalar ham mavjud, bular kuch chidamliligi, tezlik chidamliligi, statik chidamlilik, dinamik chidamlilik va boshqalar . Shuning uchun chidamlilikni tarbiyalash usuliyatini takomillashtirishda toliqish mexanizmini yaxshi bilish zarur bo’ladi. Chidamlilikni tarbiyalash vositasi sifatida umum tayyorgarlik mashqlari, maxsus tayyorgarlik mashqlari hamda musobaqalashish mashqlaridan keng foydalaniladi. Chidamlilik deganda odamning biror ishni belgilangan rejimda iloji boricha uzoqroq vaqt bajara olish qobiliyati tushuniladi . Ishning davomiyligi charchoq boshlanishi bilan cheklanib qolishi tufayli chidamlilik tushunchasini organizimning charchoqqa qarshi tura olish qobiliyati bog’liq chidamlilik kuchga oid chidamlilik va maxsus chidamlilik bir –biridan farq qiladi. Umumiy chidamlilik bu sportning uzoq vaqt davomida o’z xarakteri bo’yicha har xil bo’lgan nisbatan unchalik yuqori bo’lmagan va ko’pgina muskul guruhlarni harakatga soladigan uni ro’yobga chiqarish darajasi: 1. Organizmning anaerob imkoniyatlari bilan; 2. Xarakterlar texnikasini qanchalik tejab ishlatish darajasi bilan 3. Sportning chidamli qobiliyati ya ni undagi iroda sifatlarining rivojlanish ‟ darajasi bilan belgilangan. Organizimning aerobik imkoniyatlari umumiy chidamliliknining biologik asosi hisoblanadi. Odatda odamning 1 minutda 17 necha litr kislorod iste mol kilish me yori aerob imkoniyatlarning asosiy‟ ‟ ko’rsatkichi hisoblanadi. Sportchi muayyan vaqt birligida qanchalik ko’p miqdorda energiya ishlab chiqarishi binobarin ko’proq ish bajarishi mumkin. Sportchining yoshi va malakasiga qarab kislorod istemol qilish me yori ‟ “KIM” ko’rsatkichi ortib boradi. Anaerob imkoniyatlarni oshirish vaqtida uch vazifa xal qilinadi : 1.KIMni rivojlantirish; 2.Ancha uzoq vaqt mobaynida KIMni saqlab qolish qobilyatini rivojlantirish; 3. Nafas olish jarayonlarini kengaytirish tezligini maksimal darajaga qadar takomillashtirib borish; Yurak va nafas olish azolari ish unumdorligini maksimal darajaga ko’tarish hamda kislorod istemol qilishini yuqori darajasini uzoq vaqt mobaynida saqlab qolishga erishish imkoniyatini beradigan mashqlar umumiy chidamlilikni rivojlanitirish vositalari hisoblanadi. Bunda yana iloji boricha ko’proq kattaroq hajmdagi muskul massasi ishtirok etadigan xarakteri mashqlar ( krosslar o’rtacha mo’tadil surat bilan yugurish va hokazolar)dan xos foydalanishga harakat qilishadi. Unga yuqori bo’lmagan intensevlik bilan bir tekis sur atda ‟ yugurish dzyudochilar bilan umumiy chidamlilikni tarbiyalash bo’yicha olib boriladigan mashg’ulotlarning asosiy vositasi hisoblanadi. 25-30 minutga qadar oshirib boriladi. Tezlik bo’yicha chidamlilik ish xarakteri yuzasidan maksimal va submaksimal quvvatdagi sport turiga kiritiladigan mashqlar uchun ko’proq xarakterli bo’ladi sprinterlik yugurish. Sprinterlik bo’yicha velosiped poygasi 18 100 metrdan 400 metrgacha bo’lgan masofaga suzish va boshqalar ana shunday sport turlari jumlasiga kiradi. Mazkur holatda yuqori darajadagi ish qobiliyatini saqlab turish davrining qanchalik uzaytirilishi ko’p jixatdan mustaqil ravishda kislorod yetishmasligi ko’payib borayotgan vaqtda yuz beradigan toliqishga qay darajada bardosh bera olish qobilyatiga bog’liq bo’ladi. “Kislorod” yetishmasligining kattaligi sportning aerobik imkoniyatlarining qanday ekanligini ko’rsatkichi hisoblanadi. Umumiy kislorod yetishmasligi holatining ikki xil funksiyasi: ATF resentezi kreatinfosfat bilan bog’liq bo’lgan alaktat funsiyasi hamda sut kislotasining oksidlanish bilan bog’lik bo’lgan laktat funksiyasini bir-biridan farq qilinadi. Shu munosabat bilan tezlik bo’yicha chidamlilik turlarini shartli ravishda ikki qismiga “alaktat” va” laktat” degan qismlarga bo’linadi. Sportchilarda tezlik soxasidagi “aloktat”chidamlilikni rivojlantirish uchun ko’proq yen yuqori intensivlik maksimal darajasining 84-98 darajadagi nagruzkalardan foydalniladi. Bunday katta nagruzka bilan o’tkaziladigan yugurish mashqlari nihoyatda qisqa vaqt davom etadigan –ko’pi bilan 15 sekundga boradigan mashqlar bo’ladi. Tezlikning “laktat” chidamlilikni takomilashtirish vaqtida asosan eng yuqori intensivlikka yaqin bo’lgan darajadagi ular ikkinchi diagnozga ajratiladi birinchisi 15-40 sekund nagruzkalardan foydalaniladi. Kuch chidamliligi deganda odamning muayyan bir vaqt ichida kuchga oid zo’riqishni yodga olish qobiliyati tushiniladi. Muskullar ish rejimiga qarab statik kuch chidamliligi dinamik kuch chidamliligni bir-biridan farq qilish mumkin statik kuch chidamlilik muayyan ish holatini eng yuqori vaqt chegarasigacha tiklanib turishi bilan xarakterlanadi. 19 Dinamik kuch chidamlilikni odatda biror mashqni necha bor takrorlanganligi bilan (masalan turnikda ko’pi bilan necha marta tortilish bor oyok bilan necha marta chukkayib o’tirib turish )yoki ajratilgan vaqt ichida harakatlarning eng kam mikdori bilan belgilanadi (aytaylik 10,20,30 sekund ichida iloji boricha ko’proq o’tirib turish topshirig’i bajarilayotganda shunday bo’ladi) Ba zan kuch talab qilinadigan mashqni bajarish uchun sarf qilingan eng‟ qiska vaqt kuch chidamliligni baholash uchun asos qilib olinadi. (Masalan turnikda 10 marta tortilish arqon bo’ylab 5 metr ko’tarilish va shunga ko’ra o’xshashliklar) . Statik kuch – g’ayrat chidamlilik ko’p jixatdan muskullarning maksimal darajada infouent-foizlarda ifoda etilgan muskullarining zo’riqish kuchiga bog’lik bo’ladi. Protsent bilan foydalangan ko’rsatkichi qanchalik kam bo’lsa muskullarning maksimal kuchiga nisbatan kuch g’ayratining chidalilik yuqori bo’ladi. Mana shu qonuniyatni sprotchilar bilan o’tkaziladigan mashg’ulotlar jarayonida hamda og’ir yuk ko’tarib bajariladigan maxsus mashqlar bilan shug’ullanayotgan vaqtda hisobga olish kerkak. Muskullarning maksimal kuchi bilan ularning statik chidamliligi o’rtasida bevosita aloqa yo’q maksimal kuch oshirilgan vaqtda masalan bel muskullari va statik chidamlilik darajasi odatda unchalik ko’p o’zgarmaydi. Yosh kattalashib borgan sayin kuch chidamlilikning statik kuch – g’ayratga bo’lgan nisbati ortib boradi. Maxsus chidamlilik – bu sportchilar maxsus bir nagruzkali topshiriqni uni ixtisoslashtirishga ajratilgan vaqt ichida samarali bajara olish qobiliyatidir. Boshqacha qilib aytganda bu sport faoliyatining muayyan bir turga nisbatan sportchining chidamliligidir. Har xil sport turlarida tushuncha o’z “ma nosiga” ‟ ega bo’ladi. Masalan kurashda maxsus chidamlilik 5 minutlik olishuv mobaynida 20 sport texnikasi priyomlarini samarali bajara olish qobiliyati bilan harakatlanadi. Pedagogik nuqtaiy nazardan olganda maxsus chidamlilik ko’p komononentli tushunchadir chunki uning rivojlanish darajasi kupgina olimlarga: umumiy chidamlilikka sportchining tezkorlik ko’rsatish imkoniyatlariga kuch sifatlariga texnik-taktik maxoratiga irodaviy fazilatlariga va boshka xususiyatlariga bog’lik bo’ladi (M.Ya.Nabatnikova 1972 ). Maxsus chidamlilikni rivojlantirishga nisbatan ikki xil asosiy metodik yondashuvni ajratib ko’rsatish mumkin: tanlangan sport turining namoyon bo’lishiga bevosita tasir ko’rsatadigan omillardan xar biriga tanlab-tanlab aloxida tasir ko’rsatishga asoslangan analetik yondoshuv: maxsus chidamlilikning turli omillariga integral tasr kursatishga asoslangan bir butun xoldagi yaxlit yondashuv. Ushbu yondoshuvlarni maxsus chidamlilikni rivojlantirish vaqtida amalga oshirilishi bir qator metodlarni foydalanish zaruriyatini taqazo etadi. 1 - chi Chidamlilikni maxsus nazoratida uslubiy sport turidagi ish kobilyatini va charchashni aniklovchi omilarni hisobga olgan xolda amalga oshiriladi. Bunda shuni yodda tutish lozimki lokalizatsiya va charchok mexanizimi xar bir sport turida uziga xos va mushak faoliyatini xarakterini aniqlaydi. Umumiy xulosamizga ko’ra chidamlilik umumiy va maxsus bellashuvi va musobakalarni lokalli regionalli va glaballi anaerob alaktati anaerob xaktatki aerobli va aralash va vegitativli sensorla va emoyisonali statistikali va dinamikali tezlik va kuchlilik kabi turlariga bo’linadi. Demak chidamlilikni nazorat qilishda usul tanlashda xar bir holatlarda omillarni taxlil qilish kerak. Bizga malum Sportchi trenirovka va musobaqa faoliyatida malum bir, toliqishni yengib o’tadigan taqdiridagini uning chidamliligi takomillashadi. Trenirovka nagruzkasi sportchi organizimiga tasir ko’rsatuvchi chorasi sifatida 21 kuyidagi tasirlar bilan belgilanadi. -Mashq shiddati -Mashq davomiyligi -Takrorlash soni -dam olish oralig’i davomiyligi -dam olish xususiyati Anoerob-aloktat rejimida mashqlar davomiyligi 3-8 sekundiga anaerob – aloktat rejimida 20 sekund 3 minutgacha hamda aerob, rejmida -3 minutdan va ko’proqka teng. 2-chi Toliqish 4 xil bo’ladi 1aqliy tolikish 2.sebsor (xissiy) toliqish 3. Emakionax (tayorchanligidan ) toliqish 4. Jismoniy toliqish inson organizmi fiziologiklarni qayd etishicha, marafon sportchilarida tana xarorati 41 * ga chiqqan vazni esa 5.3kg kamaygan Biz bilamiz 41 * ga chiqqan xarorat –eng og’ir dardga chalingan bemorlarda bo’lishi mumkin.Ammo sportchi shunday holatda xam juda katta jismoniy qo’llanmalikni bajarmaga qodir bo’ladi. Bu esa mazkur sportchida eng yuksak irodasi fazilatlarining rivojlanganligidan dalolat beradi:(Toliqish chidamlilikning mezoni kriteriyasi ) xisoblanadi insonning bu jumboqli holatini juda uzoq yillar davomida tadqiq qilish natijasida uning juda xilma-xil faktorlari(omillari),bilan aloqador emasligi aniqlangan. Chidamlilikni maxsus nazoratida ushbu sport turidagi ish qobiliyatini va charchashini aniqlovchi omillarini xisobga olgan xolda amalga oshiriladi. Shuning uchun chidamlilikni nazorati uchun usul tanlashda xar bir xolatlarda ochishlarni taxlil qilish kerak markaziy asab tizimi doimiy ishini buzilishi muvofiklay olmay qolish xarakatlarni bajarishda irodani 22 zaiflashishi xos xususiyat xisoblanadi. Bunday xollarda tanadagi kuchning zaiflashuvchi tez-tez nafas olish yurak urishini tezlashuvi ishni davom ettira olmaslik seziladi. Shuning uchun chidamlilikni nazorati uchun usul tanlashda xar bir xolatlarda omillarni taxlil qilish kerak 23 Xulosa Xulosa o’rnida shuni aytish keraki sport mashg’ulotlari jarayoni oqilona tuzilishi umumiy va maxsus chidalilik xolatidagi nazoratni tartibga solish muxum. Biroq nazorat sharoitida tadqiqotlar o’tkazish ma lum sabablariga‟ ko’ra imkoni yo’q, shuning uchun amaliyotda bellashuvlar faoliyatida o’zining xarakteri bilan farq qiluvchi lekin o’ziga xos sharoitlar yaratuvchi chidamlilik paydo bo’lishini ta minlovchi testlar qo’llaniladi. ‟ Turnikda qo'llarga osilib tortilishda kuch va bajarish usuli (texnik) o'zaro bg’liqdir. Ya'ni elka, bo'yin va boshini yuqoriga ko'tarishda tezlik, oyoqlarni to g ri tutgan holda oldinga ozroq ko'tarish qo'llarda tortilishiga qulaylik ‟ ‟ tuqdiradi. Demak, kuchli bo'lish uchun tezlik sifatlarni ham egallash lozim bo'ladi.Ijtimoiy-madaniy turmush sharoitimizda kuch ko'p ishlatiladi, to'la qopni (50-70 kg) ulovlarga (ot, eshak, mashina) ko'tarib ortish yoki uni tushirish. Bundan qo'llar, bel, oyoqlarda kuch bo'lishi lozim. Bu faoliyatni bajarish texnikasi ham turli xil bo'lishi mumkin. Ya'ni ikki qo'lda ko'tarish yoki quchoqlab olib ko'tarish; qishloq sharoitlarda kurash va ko'pkari (uloq) o'yinlarida “polvon” (kuchli) va chovondoz-polvon (yengil-kuchli) iboralari qadimdan buyon ishlatilib kelinadi. Bu fazilat va jismoniy sifatga (kuchli) ega bo'lish uchun ular ko'p yillar davomida mashqlar qiladi. Unda turli xil vositalar va usullardan foydalaniladi. 24 ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Jismoniy tarbiya va sport to g risida”gi qonunʼ ʼ i 2015 yil 2. Sh. Mirziyoyev Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida Toshkent sh-2017 3. Sh.M.Mirziyoyev Sport-ta’lim muassasalari faoliyatini 2025-yilgacha rivojlantirish dasturi to‘g‘risida Toshkent sh., 2021-yil 4. JDPI Sport turlari va uni o’qitish metodikasi kаfеdrаsi katta o’qituvchisi B.Turg’unov “Sport va harakatli o’yinlarni o’qitish metodikasi” (voleybol) o’quv uslubiy majmua 2021-yil 5. Bozorov, U. A. (2021). bo‘lajak chempionni musobaqaga tayyorlash jarayonida pedagogik faol metodlarning ahamiyati va natijadorligi. oriental renaissance: innovative, educational, natural and social sciences , 1 (9), 673-677. 6. Akmalova, P. D. (2019). The concept of moral personality development in creativity of thinkers of central asia. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal , 9 (1), 135-141. 7. Salomov R . S . Sport mashg ‘ ulotning nazariy asoslari – Toshkent ., O ‘ quv qo ‘ llanma O ‘ zDJTI , 2005 yil - 238 b . 8. Mahkamdjanov K . M . Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi Toshkent ., darslik “ Iqtisod - moliya ” 2008 yil - 300 b 9. Pulatov А.А. Yosh voleybolchilar tezkorlik - kuch sifatlarini shakllantirish uslubiyati . // Uslubiy qo ʼ llanma . T., 2008. - 38 b. 10. Pulatov А.А., Israilov Sh.X. Voleybol nazariyasi va uslubiyati. // O quv qo llanma. T.: 2007. - 148s ʼ ʼ 11. Botirov X.A. Jismoniy tarbiya va sport tarixi. T. “O‘qituvchi” 1993 y. 12. Xo‘jaev F. O‘zbekistonda jismoniy tarbiya. 1997 y. 25 13. Goncharova O.V. Yosh sportchilarning jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish. o‘quv qo‘llanma, Toshkent., O‘z DJTI, 2005 y - 171 b. 14. Maxkamdjonov K, Tulenova X.B. Maktabgacha ta’lim muassasalari uchun umumiy va kengaytirilgan “Jismoniy tarbiya” dasturi. Ilm-ziyo Toshkent., 2006 y 15. Xoldorov T., Tulenova X.B. Jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiya, sport, turizm, xalq milliy o‘yinlarining nazariy va amaliy asoslari. TDTU bosmaxonasi, 2007 y. 16. Tulenova X.B. Malinina N.N., Umumrivojlantiruvchi mashqlarni o‘rgatish metodikasi, o‘quv qo‘llanma TDPU, 2005 y. 17. Abdullayev A., Xonkeldiyev SH. Jismoniy tarbiya nazariyasi va bslubiyoti. o‘quv qo‘llanma Toshkent., O‘zDJTI, 2005 yil - 300 b. 26

Chidamlilik sifatini tarbiyalash va uni rivojlantirish metodi

MUNDARIJA:

Kirish ……………………………………………………………………………...3

I.BOB. CHIDAMLILIKNI TARBIYALASH MЕTODIKASI………………...5

1.1.Chidamlilik sifati, charchash va chidamlik turlari………………………...5

1.2.Chidamlikni tarbiyalash va anaerob mexanizimi………………………..…7

II.BOB. CHIDAMLILIK SIFATINI TARBIYALASH VA UNI

 RIVOJLANTIRISHGA OID MASHQLAR………………………………………12

2.1.Jismoniy sifatning asosiy tushunchalari chidamlilikdir. ………………………..12

2.2.Chidamlilik, ko‘rsatgichlari va uni  rivojlantirish  metodlari……………16

Xulosa ……………………………………………………………………………22

Adabiyotlar ……………………………………………………………………...23

 

 


 

 

KIRISH

 

Mamlakatimizda yuqori malakali jismoniy tarbiya mutaxasisilari tayyorlash tizimi zamonaviy talabalarga to‘liq javob bera oladi, shu bilan birga bu tizim xalqaro standartlar asosida takomillashib bormoqda. Fikrimizning dalili sifatida mamlakatimizda etishib chiqayotgan ko‘plab yuqori malakali sportchilarni, xalqaro musobaqalar va olimpiada o‘yinlari g‘oliblarini misol keltirishimiz mumkin. Xalqimiz sog‘ligi darajasi yildan yilga ortib borishi, yoshlar o‘rtasida jismoniy tarbiya va sport tadbirlarini keng ommaviylashib borishida deb xulosa qilishimiz mumkin. Shunga qaramay jismoniy tarbiya mutaxasislar tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish, ularni zamon talablariga muvofiq kasbiy malaka va tajribalarini ortirib borish keng yo‘lga qo‘yilmoqda.

Tarbiyalash - jismoniy harakat sifatida organizmning charchoqni yenga olish

qobiliyatidir. 

Bu markaziy asab tarmog’i xususiyatlariga va energetik almashinuvga bog’liq. Chidamlilik shunday fazilatki, u qiyinchilik bilan tarbiyalanadi, yo’qotish esa oson. Chidamlilikni tarbiyalayotgan organizmda o’tayotgan bir necha jarayonni ajratish mumkin: Chidamlilik jismoniy harakat sifati bo’lib, odam organizmining uzoq vaqt davomida mushaklar ishini faol bajarilishida toliqishni yengish qobiliyatidir. Chidamlilik sifati ikki xil bo‟ladi, umumiy va maxsus. Umumiy chidamliliik - organizmning uzoq vaqt davomida har qanday mushaklarning ish bajarganida charchoqni yengish qobiliyatiga aytiladi. Maxsus chidamlilik - jismoniy mashqlar yoki sport turlarining biriga xos bo’lgan mushaklar ishi uzoq vaqt davomida bajarilganda charchoqni yengish bilan belgilanadi. Maxsus chidamlilik umumiy chidamlilik asosida rivojlanib, tezkorlik, kuch va chidamlilik mashqlarini aniq va puxta bajarish jarayonidan kelib chiqadi. Chidamlilikni tarbiyalash darajasi avvalambor yurak tomirlari, nafas olish, mushak va asab tarmoqlari, buyrakda qonning glikogenni tez va foydali parchalanishi, funksional imkoniyatining oshishi biläh ifodalanadi. Chidamlilik shunday fazilatki, u qiyinchilik bilan tarbiyalanadi, yo’qotish esa oson. Chidamlilikni tarbiyalayotgan organizmda o’tayotgan bir necha jarayonni ajratish mumkin: Chidamlilik jismoniy harakat sifati bo’lib, odam organizmining uzoq vaqt davomida mushaklar ishini faol bajarilishida toliqishni yengish qobiliyatidir. 

Kurs ishining maqsadi: Chidamlilik sifati ikki xil bo‟ladi, umumiy va maxsus. Umumiy chidamliliik - organizmning uzoq vaqt davomida har qanday mushaklarning ish bajarganida charchoqni yengish qobiliyatiga aytiladi. Maxsus chidamlilik - jismoniy mashqlar yoki sport turlarining biriga xos bo’lgan mushaklar ishi uzoq vaqt davomida bajarilganda charchoqni yengish bilan belgilanadi

Kurs ishining vazifasi: Chidamlilik belgilari va sifatlari juda ko'p mashqlarni takrorlash, uzoq vaqtlar mashq bo'lishini talab etadi. Chidamlilikda nafas olish, nafasni ichda saqlab turish, mushaklar va barcha bo'g‟inlarning g’ir-yengil harakatlarni bajarishga odatlanishi ustuvor turadi. Chidamlilik belgilari va sifatlar ko'proq quyidagi faol harakatlarda uchraydi va belgilanadi.

 

 


 

 

I.BOB. CHIDAMLILIKNI TARBIYALASH MЕTODIKASI.

1.1.Chidamlilik sifati, charchash va chidamlik turlari.

Agar sportchi biror bir oqir ishni bajarayotgan bo’lsa, u bir muncha vaqtdan so’ng bu ishini  bajarish tobora qiyinlashib borayotganini sеzadi. qiyinchilik oshib borishiga haramasdan, kishi iroda kuchi qisobiga dastlabki ish shiddatini birmuncha vaqt saqlab turish mumkin. Bunday holatini kompеnsatsiyali charchash fazasi dеyiladi.  Agar, iroda kuchi ortganiga haramay ish shiddati

pasaysa, dеkompеnsatsiyali charchash fazasi boshlanadi. 

      Ishlash natijasida kishi ishlash qobiliyatining vaqtinchalik kamayishi charchash dеb ataladi. Bu qiyinchilik ortishida yoki ishni avvalgidеk samarador ravishda bajarish mumkin bo’lmay holishda ifodalanadi. 

       Agar bir nеcha qishiga bir xil vazifani bajarish tavsiya etilsa, ular turli vaqtdan so’ng charchaydilar. Bunga sabab shu kishilardagi chidamlik darajasining xilma-xil bo’lishidir.

       Biror bir faoliyatda charchashga harshilik ko’rsatish qobiliyatiga chidamlik dеyiladi. 

       Faoliyat turlarining maxsus yo’nalishiga harab charchashning bir nеcha tiplari mavjuddir. Bular aqliy, sеnsor (qis-tuyqu organlariga tushadigan jismoniy yuklanish bilan boqliq), emotsonal va jismoniy charchashdan iborat. Jismoniy tarbiya soxasida muskul faoliyati tufayli qosil bo’lgan jismoniy charchash ko’proq ahamiyatiga ega, chunki charchash holatidagi faoliyat chidamlilikni tarbiyalashga imkoniyat yaratadi. 

Sotib olish