Davlatning ijtimoiy siyosati

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	70.6KB
Покупки	12
Дата загрузки	02 Июль 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Kamron Zaripov

Дата регистрации 30 Ноябрь 2023

250 Продаж

Davlatning ijtimoiy siyosati

Купить

2 KIRISH
Avvalo, shuni ta’kidlash kerakki, biz mamlakatimiz yangilanish davriga
qadam qo’ygan birinchi kunlardan boshlab ochiq, oydin va amaliy tashqi siyosat
yuritish, dunyodagi barcha taraqqiy etgan mamlakatlar, ayniqsa, qo‘shni davlatlar
bilan ya- qin do‘stlik va hamkorlik munosabatlarini mustahkamlashga ustuvor
ahamiyat qaratmoqdamiz.
O‘zbekiston bugun o‘zining uzoqni ko‘zlagan siyosati bilan mintaqamiz va
jahondagi siyosiy jarayonlarning faol ishtirokchisiga aylandi.
Inson huquq va erkinliklarini ta’minlash, so‘z va diniy e’tiqod erkinligi,
gender tenglik bo‘yicha erishayotgan yutuqlarimiz nufuzli xalqaro tashkilotlar
bilan hamkorlikda izchil mustahkamlanib bormoqdaligi ko’zga ko’rinadi. Ijtimoiy
sohani rivojlantirish bo‘yicha har sohani o’rab oluvchi tadbirlar, birinchi
navbatda, fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va sog‘lig‘ini saqlashni kuchaytirish,
aholini arzon va sifatli dori vositalari bilan ta’minlash, fuqarolarning bandligi va
real daromadlarini oshirish, arzon ijtimoiy uy-joylar qurilishini kengaytirish,
nogironligi bo‘lgan shaxslarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlashga qaratilmoqda.
O‘zbekistonning mustaqilligini asrash va mustahkamlash, vatanimizning
gullab-yashnashini ta’minlash, mamlakatda fuqarolik va millatlararo totuvlik,
ijtimoiy barqarorlik, har bir oila va butun xalq farovonligiga erishish kabi
umummilliy manfaatlarni o‘z mafkurasi va siyosiy faoliyatining poydevori, deb
biladi.
Ijtimoiy siyosat mamlakatimizda davlat siyosatining eng muhim ustuvor
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning aniq
manzilli xususiyatga ega ekani har bir muhtoj insonga uning real ehtiyojini
hisobga olgan holda yordam ko‘rsatish imkonini bermoqda. Bunda ushbu toifaga
mansub hech bir inson e’tibordan chetda qolmasligiga alohida ahamiyat
qaratilmoqda. Shu asosda jamiyatimizning ijtimoiy manzarasi butunlay
o‘zgarmoqda, samarali boshqaruvning natijadorligi oshmoqda, eng muhimi,
odamlarning hayotga, mehnatga, o‘zining taqdiri va ertangi kunga ishonchi
ortmoqda. Yurtimizda ijtimoiy muammolarni hal etishning mutlaqo yangi va

3o‘ziga xos tizimi yaratildi. Keyingi paytda “temir daftar”, “ayollar daftari”,
“yoshlar daftari”, “mahallabay” va “xonadonbay” ishlash usullari aynan shu
maqsadda joriy etilmoqda. Shu asosda muammoga oid mavhum ko‘rsatkichlar
emas, balki yordam va ko‘makka muhtoj har bir oila va fuqaroning, xotin-qizlar,
yoshlarning muammolari o‘z joyida aniq o‘rganilmoqda, ular vaqtida va samarali
hal etilmoqda. Bugungi kunda xalq farovonligini, odamlarning hayot darajasini
har tomonlama oshirish, buning uchun yangi ish o‘rinlari, daromad manbalarini
yaratish, kambag‘allikni qisqartirish, qishloq va shaharlarimizni obod qilish
iqtisodiy strategiyamizning eng muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda.
Keksalar, nogironlar, og‘ir ahvolga tushib qolgan insonlarni qo‘llab-quvvatlash,
ularga mehr va muruvvat ko‘rsatish kabi ezgu an’analar bugungi kunda yangicha
ma’no-mazmun, amaliy harakatlar bilan boyib, takomillashib bormoqda. Bu
borada, ayniqsa, “Obod qishloq”, “Obod mahalla”, “Besh muhim tashabbus”,
“Har bir oila – tadbirkor”, “Yoshlar – kelajagimiz” kabi dasturlar o‘z ijobiy
natijasini bermoqda. Birgina “Obod qishloq” va “Obod mahalla” dasturlari
doirasida 2021 yilda barcha shahar va tumanlardagi jami 8 mingga yaqin qishloq
va mahallada qurilish, ta’mirlash va obodonlashtirish ishlari amalga oshirilmoqda.
Ta’kidlash kerakki, milliy tariximizda qishloq va mahallalarimizni
obodonlashtirishga hech qachon bunchalik katta mablag‘ ajratilmagan, eng
muhimi, ularning rivojiga bu qadar jiddiy e’tibor berilmagan. Muhtoj fuqarolarni
to‘g‘ridan-to‘g‘ri, aniq maqsad bilan moddiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan
tizimli chora-tadbirlarni amalga oshirishda asosiy e’tibor aholining kam
ta’minlangan qatlamlariga dotatsiya berish emas, balki ularga daromad topish
uchun zarur sharoit va imkoniyatlar tug‘dirishga qaratilmoqda. Keyingi besh yilda
oliy ta’limga qabul kvotasi 3 barobar oshirilib, joriy yilda 182 ming nafar yoshlar
uchun talaba bo‘lish imkoniyati yaratildi. Bu – umumiy qamrov 28 foizga yetdi.
Bizga ma’lumki, bundan 4 yil avval bu raqam atigi 9 foizni tashkil etardi. Bu
borada davlat grantlari 21 mingtadan 47 mingtaga ko‘paytirildi ehtiyojmand
oilalarga mansub 2 ming nafar qizlarga hamda nogironligi bo‘lgan shaxslarning
ham 2 ming nafariga bu yil oliygohlarga kirish uchun alohida grantlar ajratildi.

42030 yilga qadar bitiruvchilarni oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasini 50 foizga
yetkazish reja qilinmoqda. Mamlakatimizda uzluksiz milliy ta’lim-tarbiya
tizimining barcha bosqichlarini uyg‘un va mutanosib rivojlantirishga alohida
e’tibor berilmoqda. Oxirgi 5 yilda bolalarimizni maktabgacha ta’lim bilan qamrab
olish darajasi ilgarigi 27,7 foizdan 2 barobar ortib, 60 foizga yetgan, bog‘chalar
soni esa 3 marta ko‘payib, 14 mingdan oshdi. Qishloqlarda ishsiz yoshlarni
bandligini ta’minlash maqsadida ularga 10 sotixdan 1 gektargacha yer maydonlari
ajratish boshlandi. Yoshlar o‘rtasida kambag‘allikni kamaytirish, ularni o‘zini o‘zi
band qilishga rag‘batlantirishda “Yoshlar daftari”, yoshlar dasturlari doirasida
amalga oshirilmoqda. Jumladan, “Temir daftar”dagi oilalar farzandlari bo‘lgan 2
mingdan ziyod talabaning kontrakt pullari to‘lab berildi. Yurtimizda ota-onasidan
ajragan, mehrga muhtoj bolalarni qo‘llab-quvvatlash, ularning ta’lim-tarbiya
olishi, ish joyi va uyiga ega bo‘lishi, jamiyatda munosib o‘rin topishi,
“Mehribonlik uylari”, maxsus maktab-internatlar va “Bolalar shaharchasi”ning
moddiy-texnik bazasi, kadrlar salohiyatini mustahkamlashga jiddiy e’tibor
berilmoqda.
“Mehribonlik uylari” va maxsus maktab-internatlarda ta’lim-tarbiya
samaradorligini oshirish bo‘yicha yangi tizim joriy etildi. Ana shunday o‘quv-
tarbiya muassasalari tarbiyalanuvchilarining muammolarini o‘rganish hamda hal
etish, ularning orzu-istaklarini ro‘yobga chiqarish bo‘yicha yangi tizim – “Mehr
daftari” joriy etildi. Shuningdek, yetim va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan
bolalarni uy-joy bilan ta’minlash tartibi belgilandi. Unga ko‘ra, o‘ziga
biriktirilgan uy-joyga ega bo‘lmagan va turar joyga muhtoj sifatida hisobda turgan
ana shunday bolalarga ular 18 yoshga to‘lgan yili umumiy maydoni 25 kvadrat
metrdan kam bo‘lmagan 1 xonali, voyaga yetgan bolalar o‘rtasida nikoh tuzilgan
holatlarda esa 50 kvadrat metrdan kam bo‘lmagan 2 xonali kvartiralar ajratiladi.
Mamlakatimizda ehtiyojmandlarga ijtimoiy yordam ko‘rsatishning keng
qamrovli mexanizmi yo‘lga qo‘yilmoqda. Prezident farmoniga muvofiq, ijtimoiy
yordamning barcha turlarini bir xil mezon va bir xil hujjatga muvofiq taqdim etish
imkonini beradigan “Yagona ijtimoiy reyestr” yaratilmoqda. Yil oxiriga qadar

5tizim barcha hududlarda bosqichma-bosqich joriy etiladi. Bu tizim orqali
ma’lumotlarni tizimlashtirish har bir ijtimoiy yordam oluvchining ehtiyoj
darajasini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. U oila a’zolarining daromadlari,
mol-mulki, bank hisoblari, olingan kreditlar va avtomobillar to‘g‘risidagi turli
idoralarning tegishli bazalarida mavjud bo‘lgan ma’lumotlar asosida aniqlanadi.
Istiqbolda “Yagona ijtimoiy reyestr” dasturining to‘liq ishga tushirilishi
inson omilini sezilarli darajada minimallashtiradi va natijada ijtimoiy yordamni
taqsimlashdagi korrupsiya holatlarini imkon qadar bartaraf etadi. Shuni ham
ta’kidlash kerakki, aholining eng kambag‘al qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish
va qo‘llab-quvvatlash siyosati ehtiyojmand oilalarga beriladigan yordam pullari
bilan cheklanib qolmasdan maqsad - aholining iqtisodiy farovonligi darajasini
oshirish uchun sharoit yaratishdir. Odatda kambag‘allikka tushib qolishdan ko‘ra,
undan chiqish anchayin mushkul hisoblanadi. Shu bois davlat tomonidan ijtimoiy
qo‘llab-quvvatlash odamlarni bosqichma bosqich kambag‘allikdan chiqarish
hisoblanadi — boshqacha aytganda, odamlarni ana shu holatda tutib turishdan
ko‘ra, kambag‘allar toifasidan chiqarish vositasi sifatida ko‘proq o‘zini ko‘rsatishi
uchun tegishli sharoitlarni yaratish davlat ijtimoiy siyosatining ustuvor vazifasi
etib belgilangan.

6I- B ob D avlatning ijtimoiy siyosati mazmun m ohiyati
1.1 Davlatning ijtimoiy siyosatining asosiy masadi
Davlatning ijtimoiy siyosati tabaqalashgan soliq solish yo’li bilan muayyan
markazlashgan daromadlarni shakillantirish va ularni alohida turli guruhlari
o’rtasida bujet orqali qayta taqsimlashgan iborat. Davlat daromadlarini qayta
taqsimlashda ijtimoiy to’lovlar bilan birga bozor narxlarini o’zgartirish (masalan:
fermerlarga narxlarni kafolatlash) va ish xaqining eng kam darajasini belgilash
usullaridan foydalaniladi.
IJTIMOIY SIYOSAT-bu narlar daromadlar taqsimotidagi tengsizlikni
yumishatishga va bozor iqtisodiyoti qatnashchilari o’rtasidagi ziddiyatlarni
bartaraf qilishga yo’naltirilgan siyosatdir.
IJTIMOIY TO’LOVLAR-kam taminlanganlarga pul yoki natural yordam
ko’rsatishga qaratilgan tadbirlar tizimi bo’lib, bu ularning iqtisodiy faoliyatda
qatnashish bilan bog’liq bo’lmaydi. Uning maqsadi jamiyatdagi munosabatlarni
insonparvarlashtirish xamda ichki talabni ushlab turish xisoblanadi. Aholi real
daromadlari darajasiga infilatsiya sezilarli ta’sir ko’rsatishi sababli daromadlarni
davlat tomonidan tartibga solishning muhim vazifasi istemol tavarlari narlarning
o’sishini xisobga olish vadaromadlarni indeqatsiyalash, ya’ni naminal
daromadlarini narlar o’sishga bog’likligda oshirib boorish hisoblanadi.
Davlatning ijtimoiy siyosat deganda davlatning jamiyatdagi ijtimoiy
muammolarning hal qilinishiga bo`lgan munosabati,ijtimoiy infratuzilmalar
samarali va bir maromda amal qilishini ta’minlashga qaratilgan kundalik davlat
faoliyati,ijtimoiy ahamiyatga molik vazifalarni bajarilishini ta’minlanishidagi
strategiya va taktik yondashuv nazarda tutiladi. Davlatning ijtimoiy siyosati bozor
iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishga
yo`naltiriladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga
solishning zarurati shu sohadagi bozor va bozor mexanizmi qondira olmaydigan
shunday ijtimoiy ehtiyojlar mavjudligi bilan bog`liqdir. Bundan tashqari, bozor

7pensiya yoshidagi kishilarning ijtimoiy himoyasiga, ishsizlarga, mehnat
nogironlariga, tug`ilgandan nogironlarga, ko`p bolali oilalarga yordam berish kabi
jamiyat xarajatlariga befarq. Bozor hattoki aholi daromadlari darajasini keskin
tabaqalashuvining o`sishiga sabab bo`ladi va mavjud tarixiy madaniy
qadriyatlarga bozor befarqlik bilan qaraydi.
Bozor ijtimoiy barqarorlikni ta’minlamaydi. Davlat ijtimoiy sohadagi
ishchilar va predmetlar o`rtasidagi, mehnat va kapital o`rtasidagi muammolarni
xal etuvchisi sifatida chiqadi.Bularning hammasi, ijtimoiy soha va uning normal
rivojlanishi uchun tartibga solishning bozor mexanizmi bilan davlat
mexanizmlarini uyg`unlashtirish zarur ekanligini keltirib chiqaradi. Faqatgina
tartibga solishning bozor va davlat mexanizmlarini optimal uyg`unlashtirish
orqaligina samarali natijalarga erishish mumkin.
Ijtimoiy sohaning shunday elementlari mavjudki, unda faqat davlat shaxsni
har tomonlama rivojlanishi bilan bog`liq bo`lgan xarajatlarni samarali boshqarishi
mumkin. Davlat millatning sog`lig`i uchun, malakali kadrlarni tayyorlash uchun
javobgarlikni o`z zimmasiga oladi. Aholini ijtimoiy huquqlarini himoya qilish,
mulkchilik huquqlarini himoya qilish ham davlatning zimmasidadir. Faqat davlat
shaxsni har tomonlama rivojlanishi bilan bog`liq xarajatlarni samarali usullar
bilan tartibga solishi mumkin. Va faqat uning yordami bilangina ijtimoiy
yo`naltirilgan bozor tizimini yaratish va aholi daromadlari o`rtasidagi yuqori
tabaqalanishlarni qisqartirish mumkin.
Ijtimoiy sohani davlat tomonidan tartibga solishning usullari va shakllari
ko`pgina omillarga bog`liq. Ulardan: iqtisodiy rivojlanish darajasi, ushbu sohada
davlat va nodavlat sektorlarining mutanosibligi, davlatning iqtisodiy siyosati va
boshqalar.
Davlat ijtimoiy siyosati orqali ijtimoiy sohani tartibga solishda asosiy
qonunchilik aktlari, byudjet-kredit va soliq shakllari, ijtimoiy sohaning bir
qismini, ya’ni davlatga tegishli bo`lgan korxona va tashkilotlarni to`g`ridan-
to`g`ri boshqarish kabi usullardan foydalaniladi.

8Masalan, MDH mamlakatlarida va shu qatori O`zbekistonda ham ijtimoiy
sohani tartibga solishning quyidagi shakllari qo`llaniladi:
1) Mulkchilik shaklidan qat’iy nazar ishchilar uchun eng kam ish haqi
darajasi, pensiya, ish kunining davomiyligi, mehnat tatilining davomiyligi
qonunda belgilash yo`li bilan tartibga solish;
2) B yudjet xodimlari uchun va davlat tashkilotlaridagi ishchilar uchun
mehn atga haq to`lash tizimi tariflarini o`rnatish;
3) P ensiya, nafaqalar, stipendiyalar darajasini o`rnatish, urush va mehnat
fronti qatnashchilari uchun imtiyozlar tizimini o`rnatish;
4) Ishchilar uchun progressiv soliq stavkalarini o`rnatish;
5) I jtimoiy soha tarmoqlari o`rtasida davlat byudjeti xarajatlari eng optimal
proportsiyasini o`rnatish;
6) Ko`proq ijtimoiy-zaruriy maxsulot va xizmatlarning yuqori narxlarini
o`rnatish orqali aholi daromadlarini tartibga solish, inflyatsiya jarayonida esa
pesionerlar, davlat ijtimoiy soha ishtirokchilari ishchilarining daromadlarini
indeksatsiyalash.
Eng kam ish haqining miqdori iqtisodiy rivojlanish darajasiga qarab
belgilanadi. Masalan, G`arbning rivojlangan mamlakatlarida eng kam ish haqi
ancha yuqori ekanligini bilamiz. Biroq shu o`rinda turli narx darajalarini ham
hisobga olish zarur. G`arb mamlakatlarda soatbay ish haqining quyi chegarasi
soatiga 5 dollar hisoblanadi.
Shu qatorda davlat tomonidan o`rnatilagn eng kam ish haqi darajasidan
aholini turmush darajasini taxlil etishda va mutloq qashshoqlik ko`rsatgichi
sifatida foydalaniladi. Eng kam ish haqi iqtisodiy rivojlanganlik darajasi va
bandlikka ham bog`liqdir.
Kambag`allik chegarasi, nisbiy kambag`allik chegarasidan quyida
yashayotgan axoli — rasmiy kambag`allik chegarasidan quyida yashayotgan
aholining foizlardagi ulushiga taalluqlidir:1. Kuniga 1 AQSh dollari — 1985
Qator mamlakatlarda mutloq qashshoqlik ko`rsatgichi o`rnida xayot
kechirish minimumi ko`rsatgichi qabul qilingan. Turli mamlakatlarda bu

9ko`rsatgich turlichadir. Qashshoqlik jihatini o`rtacha ish haqiga nisbatan foiz
ko`rinishda aniqlash mezoni keng tarqalgan. Masalan, Bolgariyada hayot
kechirish minimumi o`rtacha ish haqining 53-65% ga teng, Chexiyada 55-56% ga,
Polshada 36% ga teng. Keltirilgan ko`rsatgichdan kam daromadga ega bo`lganlar
qashshoqlar toifasiga kiritiladi.
O`zbekistonda amalga oshirilayotgan tub islohatlar maqsadi inson va uning
manfaatlari,farovonligini ta’minlash xamda insonni har tomonlama kamolga
yetkazishga qaratilgandir.
O`zbekistonda mustaqillik e’lon qilingandan so`ng aholi turmush darajasini
yuqori daraja ta’minlash, inson manfaatlarini ro`yobga chiqarish va uni har
tomonlama rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida ijtimoiy
yo`naltirilgan barqaror bozor iqtisodiyoti, ochiq tashqi siyosatga ega kuchli
demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati barpo etish maqsadida keng
qamrovli islohotlar amalga oshirila boshlandi.Ushbu maqsadlarni amalga oshirish
uchun O`zbekistonda mustaqillikning dastlab davridayoq davlat ijtimoiy
siyosatining asoslari yaratilib, amalga oshirila boshlandi. O`zbekistonda ijtimoiy
siyosat ustuvor yo`nalish hisoblanadi va u bosqichma-bosqich amalga oshiriladi.
O`zbekistonda ijtimoiy siyosatning o`ziga xos xususiyatlari mavjud bo`lib, ular
quyidagilardan iboratdir:
Ijtimoiy siyosatni o`tkazishda davlatning boshqarish funktsiyasiga egaligi;
Ijtimoiy islohotlarning bosqichma-bosqichligi;
Aholining yashash darajasini keskin tushib ketishiga yo`l qo`ymaslik;
Mahalliy o`zini-o`zi boshqarish idoralari mahallalar orqali aholiga aniq
manzilli ijtimoiy yordam ko`rsatish;
Ijtimoiy islo h otlarning i q tisodiy va h u q u q iy asoslarini yaratish .
O`zbekistonda amalga oshirilayotgan ijtimoiy siyosatning asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat qilib belgilangan:
Aholining iqtisodiy faolligini qo`llab-quvvatlash;
Mahsulot, xizmat va uy-joyning kuchli ichki iste’mol bozorini
shakllantirish;

10Aholining to`lov talablarini keng miqiyosda qondirish va uning o`sishini
ta’minlash;
Aholining daromad va mulkka egalik darajasining keskin tabaqalashuvining
oldini olish;
Ijtimoiy xizmatlarga bo`lgan zarur kafolatni ta’minlash.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning
maqsadi va vazifalaridan kelib chiqqan holdadavlat ijtimoiy siyosati quyidagi
asosiy yo`nalishlarda olib borilmoqda:
Davlat ijtimoiy iste’mol fondlarini tashkil etish va ulardan jamiyatning har
bir a’zosining foydalanishini kafolatlaydigan qonunlarni qabul qilish;
Davlatning markazlashgan ijtimoiy su g` urta fondini tashkil etish;
K o` rsatilgan xizmatlar va samarali me h natlari uchun davlat tomonidan
beriladigan imtiyozlar;
Ish h a q i va pensiya minimumining davlat tomonidan kafolatlanishi;
K o` p bolali oilalarga t o` lanadigan nafa q alar;
Kam ta’minlangan a h oli taba q alariga moddiy yordam k o` rsatish;
Bolalikdan nogiron va bosh q a me h nat q obiliyatini y o`q otganlarni ijtimoiy
qo` llab- q uvvatlash;
Talabalar uchun t o` lanadigan davlat stipendiyalari;
Ishsizlik nafa q asi;
Eng mu h im ozi q -ov q at ma h sulotlari turlarini belgilangan narxlarda
sotilishini ta’minlash;
Ijtimoiy a h amiyatga ega b o` lgan xizmatlar ba h olaridagi far q larni byudjet
h isobidan q oplash;
Ijtimoiy so h aning eng mu h im tarmo q lari (so g` li q ni sa q lash, ta’lim,
jismoniy tarbiya, sport va madaniyat) moddiy bazasini ng rivojlantirishni qo` llab-
q uvvatlash va musta h kamlash.
Demak, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tub demokratik islohotlar
ijtimoiy yo`naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jamiyat barpo
etishga qaratilgan. Buni ijtimoiy sohadagi islohotlarni amalga oshirish orqali

11ta’minlash mumkin. Chunki, har qanday jamiyatning rivojlanganlik darajasi
ijtimoiy masalalarning qay darajada hal etilayotganiga bog`liq. Ijtimoiy masalalar
mamlakat taraqqiyotining muhim omili sifatida iqtisodiy rivojlanishga ta’sir etadi.
Shuning uchun ham O`zbekiston Respublikasida davlat ijtimoiy siyosati ijtimoiy
islohotlarni davomli amalga oshirib borish orqali aholi turmush darajasini
barqaror o`stirib borishdan iboratdir.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi
“O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha Harakatlar
strategiyasi to`g`risida “gi Farmonida “ijtimoiy sohani rivojlantirishga
yo`naltirilgan aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirib borish, ijtimoiy
himoyasi va sog`lig`ini saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning
ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, arzon uy-joylar barpo etish, yo`l-transport,
muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish hamda
modernizatsiya qilish bo`yicha maqsadli dasturlarni amalga oshirish, ta’lim,
madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san’at va sport sohalarini rivojlantirish, yoshlarga
oid davlat siyosatini takomillashtirish” vazifalari belgilangan.

121.2 Ijtimoiy siyosatnig samarodorligi
Ijtimoiy soha -inson hayotini tashkillashtirish, ijtimoiy iste’molga bo`lgan
talablarni, jumladan, turar-joy, bilim olish, kasb-korlikka va malakaga ega bo`lish,
sog`liqni saqlash va musthkamlash, dam olish, madaniy va ma’naviy yetuk
bo`lishga bo`lgan ehtiyojlarni qondirishga bevosita xizmat ko`rsatuvchi
iqtisodiyot tarmoqlari majmuidir. Ijtimoiy soha (sektor)- davlat va jamoat
tashkilotlari (shu jumladan, mahalliy o`zini o`zi boshqarish organlari) ihtiyorida
bo`lgan iqtisodiyot resurslari majmuasi bo`lib, iqtisodiy muhim (maydon)ning
shunday qismiki, unda quyidagi xususiyatlar mujassam bo`ladi.
1. Iqtisodiy faoliyatni ayirboshlanishini tashkil etishning nobozor turi
ustuvor bo`ladi, bozor amal qilmaydi yoki qisman amal qiladi;
2. Ijtimoiy (jamoat) ne’matlar ishlab chiqariladi, taqsimlanadi va iste’mol
qilinadi;
3. Jamoat (ijtimoiy) ne’matga talab va taklif o`rtasidan iqtisodiy muvozanat
davlat, maxalliy o`zini o`zi bosiqarish organlari, ko`ngilli- jamoat tashkilotlari
tomonidan tegishli ijtimoiy dastaklar, birinchi navbatda byudjet-moliya siyosati
yordamida ta’minlanadi.
Ijtimoiy soha ijtimoiy yordam, ijtimoiy sug`urta va ijtimoiy xizmatlarni o`z
ichiga oladi. Bular quydagilar : IJTIMOIY YORDAM, IJTIMOIY
SUG’IRTA, IJTIMOIY XIZMATLAR.
Ijtimoiy yordam mehnatga layoqatsiz yoki qaramog`ida bolalar bo`lganligi
uchun ishlay olmaydiganlarga yordam ko`rsatishni ifodalaydi.Ijtimoiy yordam
asosan davlat byudjetidan moliyalashtiriladi va xayriya, ya’ni sotsial transfertlar
hisoblanadi. Ijtimoiy yordamning namoyon bo`lish shakllari quyidagilardan
iborat:
kam ta’minlangan oilalarga nafa q alar ;
bolali oilalarga nafa q alar ;
nogironlarga nafa q alar ;
ozi q -ov q at talonlari ;

13uy-joy x o` jaligiga dotatsiyalar .
Ijtimoiy sug`urta pensiyaga chiqish, vaqtinchalik mehnat layoqatini
yo`qotish va ishsizlik bilan bog`liq bo`lgan ish haqini yo`qotishlarni qoplashni
ifodalaydi. Ijtimoiy sug`urta ish haqidan ijtimoiy ajratmalar hisobidan
moliyalashtiradi va topilgan huquq hisoblanadi.Uning namoyon bo`lish shakllari
quyidagilardan iborat:
pensiya ;
ishsizlik b o` yicha nafa q a ;
tibbiy su g` urta .
Ijtimoiy xizmatlar sohasi inson kapitalini shakllantirish va
investitsiyalashda muhim ahamiyatga egadir.Ijtimoiy xizmatlar o`z ichiga
quyidagi sohalarni oladi:
t a’lim ;
so g` li q ni sa q lash ;
madaniyat, sport ;
me h nat birjasi xizmatlari .
Ijtimoiy soha amal qilishining maqsadi taksimlash funktsiyalarini amalga
oshirish mexnanizmlari yordamida ma’lum bir mintaqa (hududda) insonning
ijtimoiy manfaatlarini ro`yobga chiqarishning yagona ijtimoiy-iqtisodiy maydonni
shakllashtirishdan iboratdir. Ijtimoiy sohada iqtisodiy faoliyat tarkibi davlat,
ijtimoiy, aralash, xususiy sektorlardan iborat.
Ijtimoiy soha rivojlanishi quyidagilarga bog`liq bo`ladi:
-ijtimoiy xarajatlar hajmi va tarkibi inson ijodiy potentsiali ahamiyatining
oshishi, inson rivojlanishi uchun xarajatlarning o`sishi;
-ijtimoiy iqtisodiyot aralash sektoridagi raqobat va bozor mexanizmi
imkoniyatlarining kengayishi. Bu holda ijtimoiy xarajatlar kamayishi uchun
imkoniyatlar yaratiladi;
-davlat mulkini oqilona xususiylashtirish.

14Turli mamlakatlardagi ijtimoiy sohaga qilinadigan davlat xarajatlaridagi
farqlar soliq yukining og`irligiga; ijtimoiy xarajatlar xajmiga; moliyaviy
siyosatning qatiyligiga; harbiy xarajatlarning qisqartirilishiga; xususiysashtirish
ko`lamiga bog`liq.
Ijtimoiy sohanining zarurligini belgilovchi omillar bozor va nobozor
omillaridan iborat bo`ladi. Bozor omillari uning kamchilik va salbiy jihatlari
bilan ifodalanadi. Ular quyidagilardan iborat:
Xususiy tadbirkorlikning takror ishlab chiqarishni normal taminlay
olmasligi;
Xususiy tadbirkorlikning jamoat nematlarini ishlab chiqara olmasligi;
Raqobatning kamchiliklari;
Bozor axborotlarini olishning qiyinligi;
Tashqi effektlar. Firmalar faoliyatining boshqalarga ziyon yetkazishi. Salbiy
eksternaliy.
Ijtimoiy sohaning rivojlanganlik darajasi, uning holati avvalam bor moddiy
ishlab chiqarishning rivojlanganligi bilan bog`liqdir. Biroq teskari munosabat ham
mavjud, ya’ni o`z navbatida u ishlab chiqarishni rivojlanishiga ta’sir ko`rsatadi.
Ijtimoiy sohaning rivojlanganlik darajasi davlatning iqtisodiy siyosati va iqtisodiy
munosabatlar tizimi bilan uzviy bog`liqdir.
Hozirgi kunda jamiyatning rivojlanishida ijtimoiy sohaning roli oshib
bormoqda. Ijtimoiy sohaning ustun darajada rivojlanib borishi ijtimoiy sohada
band bo`lganlar ulushining oshib borishi bunga misol bo`la oladi. Jamiyat
rivojlanishida inson omilining roli muhim bo`lib, u doim oshib boradi. Iqtisodiy
o`sishda ilmni ng va sog`liqni saqlashning ta’sirini o`sib borishi haqida J ahon
bankining 1998 / 1999 yillar uchun «Rivojlanishda ilmning xissasi»(«Znaniye na
slujbe razvitiya») nomli hisobotida to`xtalib o`tiladi. Xodimlarning ma’lumoti,
malakasining oshishi YaIM da ushbu omillar hisobiga o`sish ulushida namo yo n
bo`ladi. Masalan, Amerika iqtisodchisi Ye.Denison taxminiga ko`ra 1929-1982
yillarda milliy daromad o`sishining 14% ma’lumot, malakani oshirish hisobiga
21% mehnat unumdorligining o`sishi hisobiga erishilgan.

15Insonning ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlari uning manfaatlarida namoyon
bo`ladi. Jamiyat, shu jumladan iqtisodiyot rivojlanishi uchun inson, jamiyat,
davlat manfaatlarining mushtarakligini hamda ular o`rtasidagi nisbatlarning
uyg`unligini ta’minlash zarurdir. Turli nazariyalarda bu borada turlicha
yondashuvlar mavjuddir. Neoklassik nazariyada shaxs manfaati asosiy va
belgilovchi xisoblanadi. V.Pareto, A.Bergson va P.Samuelsonlar jamiyat
manfaatini shaxslar manfaatlarining majmuasi deb tariflaganlar. Iqtisodiy
sotsiodinamika nazariyasiga ko`ra shaxs va jamiyat manfaatlari komplementar,
yani o`zaro teng, bir-birini to`ldiruvchi. Bozorda xar bir subyekt o`z shaxsiy
manfaatini ko`zlaydi. Jami talab individual va ijtimoiy naflilik tasirida
shakllanadi. Davlat ilmiy-tadqiqot faoliyatini, ish o`rinlarini yaratishni,
madaniyatni, tashqi muhitni saqlash va rivojlantirishni moliyalashtirish orqali
iqtisodiy o`sishning sotsiodinamik multiplikatorini yaratadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, jamiyat tashkiliy unsurlari va davlat organlari
o`rtasida ijtimoiy sheriklik, hamkorlik qaror topganda ijtimoiy adolat, shaxs,
jamiyat va davlat o`rtasida mutanosib munosabatlar rivojlanishi uchun asos
yaratiladi va fuqarolik jamiyati shakllanadi. Jamiyatning rivojlanish yo`nalishi,
shaxs, jamiyat, davlat manfaatlari uyg`unligining taminlanishi davlat rivojlanishi
modeliga bog`liq.
Qo`mondonlik-mamuriyatchilik modelida ijtimoiy ahamiyatli nematlar
asosan kortochka tizimi orqali taqsimlanadi. Ijtimoiy yo`naltirilgan modelda keng
ijtimoiy xizmatlar davlat xisobidan beriladi. Ijtimoiy davlat ijtimoiy
yo`naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslanadi. Liberal modelda davlat qatiy
belgilangan limitdagi ijtimoiy kafolatlarni taminlaydi, shaxslar ijtimoiy
nematlarning minimumdan yuqori qismini o`z daromadi xisobiga sotib oladilar.
Sotsiogumanitar davlat modelida asosiy boylik inson bo`lib iqtisodiyot insonni
xar tomonlama rivojlantirishga bo`ysundirilgan bo`ladi, lekin bu modelni amalda
ro`yobga chiqarish masalalari fanda hozircha ishlanmagan.
Ijtimoiy soha rivojlanishining asosiy ko`rsatkichlari insonning xar
tomonlama rivojlanishi, hayot sharoitlarining yaxshilanishi, moddiy va ijtimoiy

16farovonligining oshishida o`z ifodasini topadi. Bu ko`rsatkichlarning
umumlashtirilgan ifodasi sifatida inson potentsial(salohiyati) rivojlanishi indeksi
qo`llaniladi. Inson potentsiali rivojlanishi indeksi(IPRI) kutilayotgan umr
uzoqligi, aholi jon boshiga xarid qobiliyati pariteti bo`yicha AQSh dollarida YaIM
va savodxonlik darajalarining o`rtacha arifmetik indeksi bilan o`lchanadi. Jahon
mamlakatlarining ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanish darajalari ushbi indeks bilan ham
o`lchanadi. Shuningdek, Ijtimoiy sohaning rivojlanishi aholi jon boshiga inson
kapitali-davlat, korxona, shaxs tomonidan sog`liqni saqlash, talim, ijtimoiy
sohaning boshqa tarmoqlariga qilingan aholi jon boshiga investitsiyalar hamda
aholi turmush darajasi va sifati ko`rsatkichlari bilan o`lchanadi. Ijtimoiy soha
aholi daromadlarini qayta taqsimlash, inflyatsiyani qisqartirish, kambag`allikni
qisqartirish, mintaqalararo ijtimoiy farqlarni bartaraf etish va boshqa ijtimoiy
dasturlarni amalga oshirishni maqsad qilib qo`ygan. Ijtimoiy dasturlarni bajarish
innovatsion iqtisodiyotga o`tish va ijtimoiy mehnat unumdorligining o`stirilishiga
bog`liqdir.
- jamoat ishlarini tashkil etish.
Ushbu umumqabul qilingan vazifalarni amalga oshirish uchun
O`zbekistonda 1992 yil 31 yanvarda “Aholini ish bilan ta’minlash to`g`risida”
Qonun qabul qilingan bo`lib, unga 1993-1995 yillar davomida qator o`zgartirish
va qo`shimchalar kiritilgan edi. 1996-1998 yillarda qabul qilingan Mehnat
kodeksi, “Ta’lim to`g`risida”gi, “Fermer xo`jaligi to`g`risida”gi, “Dehqon
xo`jaligi to`g`risida”gi hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ga
muvofiqlashtirish maqsadida 1998 yil 1 mayda ushbu Qonun yangi tahrirda qabul
qilingan.
Bugungi kunda O`zbekistonning deyarli barcha xududlarida ishchi kuchi
ortiqchaligi mavjud va ishchi kuchi bozorida taklif talabdan yuqoridir. Shu bois
ishlashni xohlovchilarning mehnat bozorida erkin harakat qilishlari va mustaqil
ish bilan ta’minlanishlari uchun davlat fuqarolarga bir qancha kafolatlarni nazarda
tutadi. Ya’ni davlat:

17- ish bilan ta’minlash turini, shu jumladan, turli mehnat rejimidagi ishni
tanlash erkinligini;
- ishga qabul qilishni qonunga xilof ravishda rad etishdan va mehnat
shartnomasini g`ayriqonuniy ravishda bekor qilishdan himoyalanish;
- maqbul ishni tanlash va ishga joylashishga bepul yordam berish;
- har kimga kasbga va ishga ega bo`lishda, mehnat qilish va ish bilan
ta’minlanish shart-sharoitlari, mehnatga haq to`lash, xizmat pog`onasidan
yuqorilab borishda teng imkoniyatlar yaratish;
- yangi kasbga (mutaxassislikka) bepul o`qitish, mahalliy mehnat organlari
yoki ularning yo`llanmasi bilan boshqa o`quv yurtlarida stipendiya to`lab
malakasini oshirish;
- boshqa joydagi ishga qabul qilinganda sarf qilingan moddiy xarajatlar
uchun qonun hujjatlariga muvofiq kompensatsiya to`lash;
- haq to`lanadigan jamoat ishlarida qatnashish uchun muddatli mehnat
shartnomalari tuzish imkoniyatini kafolatlaydi .
O`zbekistonda aholining ish bilan bandlik darajasi 2000 yildagi
72,3foizdan 2021 yilda 76,9 foizga o`sdi. Ishsizlik darajasi 5,4% dan 6,2% ga
o`sdi. Shu davrda aholining iqtisodiy faollik darajasi 72,0 % dan 76,2% ga oshdi.
Aholining iqtisodiy nofaollik darajasi 27,5% dan 22,4 % ga tushdi.
Iqtisodiyotda ish bilan band mehnat resurslari iqtisodiyot tarmoqlari
tarkibini tahlil qilish shuni ko`rsatmoqdaki, sanoatda band bo`lganlarning ulushi
2010-2021 yillarda 13,8 % dan 11% ga tushdi, qishloq, o`rmon va baliqchilik
xo`jaligida band bo`lganlar ulushi esa 26,8 % dan 36,1% ga ko`tarildi. Qurilish
hamda tashish va saqlash, savdoda band bo`lganlarning ulushi oshdi. Ta’lim,
sog`liqni saqlash sohalarida ish bilan bandlarning iqtisodiyotda band
bo`lganlarning umumiy sonidagi ulushlari tahlil davrida pasayish tendentsiyasiga
ega bo`ldi.
Ta’kidlash joizki, mehnat resurslarining 24,5 foizini iqtisodiy nofaol aholi,
ishsizlik darajasining 5,8 foizga yaqinni tashkil etishi mehnat resurslaridan unumli
foydalanish borasida foydalanilmayotgan zahiralar hamda muammolar

18mavjudligidan dalolat beradi. Shu boisdan mehnat resurslaridan to`liq, oqilona va
samarali foydalanish omillaridan foydalanish dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Ijtimoiy himoyaga muhtoj fuqarolarni (Qonunning 7-moddasida
belgilangan) ishga joylashtirish uchun ish joylarining eng kam miqdorini
belgilash va ayrim turdagi ishlarni (kasblarni) ehtiyot tariqasida saqlab turish,
mehnat bozoridagi axvol barkarorlashuviga ko`maklashuvchi chora-tadbirlarni
ishlab chiqish va amalga oshirish
Tarmoqlar 20
10y 20
15y 20
16y 20
21 y
Iqtisodiyotda jami bandlar 10
0,0 10
0,0 10
0,0 10
0,0
shu jumladan tarmoqlarda:
Qishloq, o`rmon va
baliqchilik xo`jaligi 26,
8 27,
6 27,
4 36,
1
Ishlab chiqarish sanoati 13,
8 13,
6 13,
6 11
Qurilish 8,9 9,3 9,5 12,
7
Ulgurji va Chakan savdo
texnik ta’mirlash 10,
6 10,
8 10,
9 13,
3
Tashish va saqlash 4,4 4,7 4,8 5,9
Yashash va ovkatlanish
bo`yicha xizmatlar ta’lim 2,1 2,3 2,3 4
sog`liqni saqlash va ijgimoiy
xizmatlar ko`rsatish 5,1 4,6 4,5 1,7
boshqa turdagi xizmatlar
ko`rsatish 17,
1 17,
1 17,
3 15,
3
.

19Yangi ish o`rinlari tashkil etish va aholi bandligini ta’minlashning
asosiy yunalishlari quyidagilardan iborat:
Yangi ishlab chikarish ob’yektlarini ishga tushirish, mavjud quvvatlaridan
unumli foydalanish, korxonalarni kengaytirish;
Kichik biznes korxonalarini tashkil etish;
Yakka tadbirkorlikni rivojlantirish ;
Kasanachilik va oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish;
Ishlab chiqarish, bozor va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish;
Fermer va aholi xo`jaliklari imkoniyatlaridan kengroq foydalanish ;
Ishlamasdan turgan korxonalar faoliyatini tiklash va moliyaviy
sog`lomlashtirishdan iboratdir.
Mehnat bozorida aholi bandligini ta’minlash borasidagi vazifalar esa
quyidagilardan iborat qilib belgilangan:
Yoshlar, ayollar va boshqa toifadagi ishsizlarni aniq ro`yxatini olish Oliy
va o`rta maxsus ta’lim muassasalarining bitiruvchilarini ish bilan ta’minlash
chora-tadbirlarini amalga oshirish, ixtisoslashtirilgan bo`sh ish o`rinlari
yarmarkalarini tashkil etish
Xaq to`lanadigan jamoat ishlarini tashkil etish:
Kasbga o`qitish, qayta o`qitish va qayta tayyorlash;
Ishlovchilarning mehnat huquqlarini ta’minlash;
Bo`sh ish o`rinlari va ish qidiruvchilar haqidagi yangilanib turuvchi
elektron ma’lumotlar banki imkoniyatlaridan keng foydalanish;
Raqobatlasha olmaydigan aholi toifalariga e’tiborni kuchaytirish.
Mehnat bozorida raqobatlasha olmaydigan aholi toifalarining ish bilan
bandligini ta’minlash choralari (ish o`rinlarini zahira qilish va boshqa aniq
choralar) ni amalga oshirish bandlik siyosatining muhim vazifalaridan iboradir.
Endilikda, yangi ish o`rinlarini yaratishga real yondashuv ishlab chiqilgan. Bu
haqda O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev Oliy Majlisga
murojaatnomasida “Yil davomida biz uchun g`oyat muhim bo`lgan yangi ish
o`rinlarini tashkil etish masalasi doimiy e’tiborimiz markazida bo`ldi. 2017 yilda

20yangi sanoat korxonalarini qurish, xizmat ko`rsatish ob’yektlarini ishga tushirish,
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish hisobidan 336 mingdan
ziyod yangi ish o`rinlari tashkil etildi. O`z-o`zidan ayonki, biz aholi bandligini
ta’minlashni o`z oldimizga ustuvor vazifa qilib qo`ygan ekanmiz, bu masalaga
nafaqat son, balki sifat jihatidan ham alohida ahamiyat berishimiz zarur”-deb
ta’kidlagan.

21II-Bob Ijtimoiy siyosatning samarodorligini oshirish
2.1 O’zekistonda hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy Rivojlantirish dasturlarini
ishlab chiqish va Amalga oshirish mexanizmini takomillashtirish
O`zbekiston Respublikasi hududlari ijtimoiy-iqtisodiy darajalaridagi va
iqtisodiy-tabiiy salohiyatidagi farqlar ularni istiqbolda hududiy va tarmoq
xususiyatlarini hisobga olgan holda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturlarini
ishlab chiqish jarayonlarini takomillashtirishni taqozo etadi.
Hududni iqtisodiy rivojlantirishni barqarorlashtirish strategiyasini
asoslashning quyidagi yo`nalishlarini inobatga olish maqsadga muvofiqdir:
- hudud rivojlanishini boshqarish samaradorligini oshirish maqsadida
iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni tahlil qilish; bu bosqichda hududning erishgan
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish darajasi tahlil qilinadi;
- hududni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish strategiyasini asoslash;
rivojlanishni prognoz qilinadi; strategiya asoslanadi, hudud rivojlanishini tartibga
solish metodlari tanlanadi;
- kontseptsiya ishlab chiqish va hudud rivojlanishini davlat va bozor
mexanizmlari orqali tartiblash metodlarini tanlash;
- hududning moliyaviy resurslari o`sishini prognoz qilish; byudjet daromad
qismini kengaytirish va mustahkamlash yo`llarini izlash; byudjet daromad qismini
to`ldirishning yangi manbalarini aniqlash, turli mulkchilik shakllariga asoslangan
tadbirkorlikdan, xorijiy investorlardan va nobyudjet jamg`armalaridan
qo`shimcha mablag`larni jalb etish1.
Davlat tomonidan hududlarni rivojlantirishni tartibga solish maqsadida
quyidagi dasturlar ishlab chiqilib, amalga oshirilmoqda.
1. Sanoatni rivojlantirish dasturlari.
2. Qishloq xo`jaligini rivojlantirishni tartibga solish. Bunda quyidagi
tartiblash usullaridan foydalanilmoqda.
- hududlarda mahsulot hajmini, qishloq xo`jaligi ekin maydonlarini va
hududlarning ixtisoslashuvini tartibga solish;

22- qishloqda ijtimoiy va bozor infratuzilmasini vujudga keltirish;
- qishloq xo`jaligi yerlarining meliorativ ahvolini yaxshilash;
- qishloq xo`jaligi korxonalari moddiy-texnika bazasini yaxshilash va
mustahkamlash, ishlab chiqarishga xizmat ko`rsatish bo`yicha korxonalar
tarmog`ini yaratish;
- tabiatni muhofaza qiluvchi va gidrotexnik qurilmalarni qurish;
- zarar ko`rib ishlovchi va past rentabelli qishloq xo`jaligi korxonalarni
moliyaviy qo`llab-quvvatlash.
Qishloq xo`jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish dasturiga
muvofiq qishloqda mulkdorlar sinfini fermer xo`jaliklarini shakllantirish,
jarayonlari davom ettirildi, tuproq unumdorligini oshirish, selektsiya va
urug`chilikni yaxshilash, qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishi hajmlarini o`stirish
chora-tadbirlari ko`riladi.
3. Hududlar eksport salohiyatidan samarali foydalanish va qo`shma
korxonalarni tashkil etishni tartibga solish.
Endilikda respublika hududlarida, ayniqsa kam rivojlangan hududlarda
qo`shma korxonalar tashkil etish xorijiy investitsiyalarni jalb etish maqsadida
maqsadli dasturlar tuzish va ularni rag`batlantirish uchun soliq, boj, kredit
imtiyozlari mexanizmini yaratish maqsadga muvofiqdir.
4. Transport-kommunikatsiya tizimini rivojlantirish. Hududlarda temir
yo`llar, avtomobil yo`llarini qurish hududiy siyosatning muhim qismi hisoblanadi.
Buning oqibatida hududlarning viloyatlararo tumanlararo va tashqi iqtisodiy
aloqalari kuchayadi, tadbirkorlik, biznes rivojlanishi, xorijiy investitsiyalarni jalb
etish uchun qulay muhit yaratiladi.
5. Hududlarning ijtimoiy rivojlanishini tartibga solish.
Hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturini tuzishda ma’lum
tamoyillarga asoslanish kerak bo`ladi. Bu tamoyillar mintaqaviy iqtisodiy fani
nuqtai-nazaridan quyidagilardan iborat bo`lishi mumkin:
- hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini davlat tomonidan qo`llab-
quvvatlash chora-tadbirlarining maqsadliligi;

23- hududni rivojlantirishning ustuvor yo`nalishlari bo`yicha resurslarni
to`plash
va yo`naltirish;
- belgilangan harakatni nazorat qilish va tartiblash imkoniyatlarining
ochiqligi;
- hududni rivojlanishini qo`llab-quvvatlashning individualligi;
- qo`llab-quvvatlash mexanizmining ta’sirchanligi;
- respublika va mahalliy hokimiyat organlarining hamkorligi va ular
faoliyatining uyg`unligi.
Hududiy dasturlarni ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi hududiy
rivojlanishni davlat tomonidan tartibga solishning muhim yo`nalishi
hisoblanadi.Hududiy dasturlarini bajarishga to`sqinlik qiladigan holatlar va
omillarni aniqlash muhim ahamiyatga egadir.
Hududlarni rivojlantirish bo`yicha qabul qilinadigan dasturlarning
bajarilishiga ko`pgina hollarda quyidagi omillar to`sqinlik qilishi mumkin:
- respublika va hududiy maqsadli dasturlarni tanlashning sinalgan
tizimlarining mavjud emasligi, ularni amalga oshirishning va ularni bajarish
ketma-ketligining yetarli darajada asoslanmaganligi;
- respublika tarmoq dasturlarining hududiy jihatlarining yetarli darajada
ishlanmaganligi;
- tarmoq dasturlari hududiy jihatlari monitoringining yo`qligi;
- respublika va hududiy dasturlarni amalga oshirish mexanizmning
mustahkam emasligi;
Respublika va hududiy dasturlarni ishlab chiqishda maqsadli-dasturlash
uslubidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bu uslub pirovard natijaga
erishish uchun iqtisodiy resurslarni yo`naltirishni ta’minlashni ifodalaydi.
Uning yordamida eng muhim iqtisodiy, ijtimoiy va ilmiy-texnikaviy
rivojlanish muammolari hal etiladi. Bu muammolar amalda tarmoqlararo
yoki
hududlararo tavsifga ega bo`lib xalq xo`jaligi ahamiyatga ega bo`ladi.

24Maqsadli dasturlar o`rta va uzoq muddatga mo`ljallab korxona, mamlakat
va
xalqaro miqyosda tuziladi. Dasturlar o`z ichiga pirovard va oraliq
maqsadlarni, vazifalarni, ularni amalga oshirish chora-tadbirlarni, resurslar
ta’minotini, olishi kerak.
Dastur maqsadi o`lchamga ega bo`lishi, chora-tadbirlar tizimi esa pirovard
va
oraliq maqsadlarni amalga oshirish nuqtai-nazaridan ishlab chiqilishi lozim.
Maqsadli hududiy dasturlar hududiy rivojlanishni tartibga solishning
samarali
metodi sifatida davlat, mahalliy, jamoaviy, shaxsiy manfaatlarni
uyg`unlashtirishi hamda jamiyatning barcha aholi tabaqalarini davlatning
hududiy siyosatini amalga oshirishga da’vat etadigan, yo`naltiradigan
bo`lishi
kerak. Shuningdek, hududni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish dasturlari
mamlakatda amal qilayotgan qonunlar, huquqiy me’yoriy xujjatlar asosida
ishlab chiqilishi lozim. Hududni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish
dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishdan ko`zlangan asosiy maqsad
hududiy iqtisodiyotni uning tabiiy-iqtisodiy salohiyatidan samarali foydalanish va
tashqi manbalarni jalb etish yo`li bilan mutanosib va oqilona rivojlantirishdan
iboratdir.
Ushbulardan kelib chiqib, hududiy dasturlarni ishlab chiqishda qo`yidagi
vazifalarni bajarishga alohida e’tibor qaratish lozim bo`ladi;
- hududdagi ijtimoiy-iqtisodiy ahvolini umumiy baholash va iqtisodiy
rivojlanishning asosiy tendentsiyalarini, iqtisodiy o`sish muammolarini va
rezervlarini aniqlash;
- hududning mahalliy mineral-xomashyo, yer-suv va mehnat resurslaridan
foydalanishning miqdor va sifat darajalarini tahlil qilish;
- hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish strategiyasi va taktikasini ishlab
chiqish, istiqbolli tarmoqlar va hududning ixtisoslashish sohasini,

25iqtisodiyotning bazaviy tarmoqlari rivojlanishining ustuvor yo`nalishlarini
aniqlash;
- maxalliy qishloq xo`jaligi va mineral xomashyolardan samarali
foydalanishga asoslangan yangi eksportga yo`naltirilgan ishlab
chiqarishlarni
shakllantirishning aniq yo`llarini belgilash, jahon darajasidagi tayyor
mahsulotlar ishlab chiqarish bo`yicha kam chiqindili va chiqindisiz
texnologiyalar jihozlangan yangi korxonalarni vujudga keltirish;
- hududda qulay, jozibador investitsion muhitni yaratish, xorijiy investorlar,
mahalliy korxonalar, tadbirkorlar, aholi mablag`lari va resurslarini kengroq
jalb etish;
- aholini ijtimoiy himoyalash va mehnat resurslarining oqilona bandligini
ta’minlashning mexanizmini ishlab chiqish;
xo`jalik sub’yektlari o`rtasida raqobat sharoitini va to`laqonli bozor
infratuzilmasini vujudga keltirish;
- hududni oziq-ovqat mahsulotlari va boshqa ommaviy iste’mol mollari
bilan
o`zini-o`zi ta’minlashini oshirish;
- qishloq aholi punktlarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishni jadallashtirishi
uchun qulay sharoitlarni shakllantirish. Buning uchun hududga mahalliy
soliqlar bo`yicha imtiyozlar berish maqsadga muvofiqdir.
- kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishini har tomonlama
qo`llab-quvvatlash, rag`batlantirish orqali uning hudud yalpi ichki
mahsulotidagi ulushini oshirish;
- hududning tashqi iqtisodiy faoliyatini kengaytirish, eksport va import
tarkibini oqilanalashtirish, hududda faoliyat yuritayotgan xorijiy
investitsiyali
korxonalar faoliyatini yanada yaxshilash va yangi qo`shma korxonalarni
tashkil etish.
Hududni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish dasturini ishlab chiqish uchun

26avvalom bor hududdagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni umumiy baholash
maqsadga muvofiqdir.
Buning uchun quyidagilar amalga oshiriladi:
1.O`tgan davrdagi hududning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi tavsifi beriladi.
Bunda hududning sanoat, qishloq xo`jaligi va ijtimoiy salohiyatini
baholashga alohida e’tibor qaratilishi lozim bo`ladi.
2.Hududning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi darajasi va ahvoli
to`g`risidagi tahlilga asoslanib, uning rivojlanishidagi ijobiy va salbiy
tendentsiyalari, iqtisodiy rivojlanishi rezervlari va foydalanilmagan imkoniyatlari
aniqlanadi. Shuningdek, kelgusida hal etilishi lozim bo`lgan muhim iqtisodiy va
ijtimoiy muammolari aniqlanadi.
3.Amalga oshirilayotgan iqtisodiy va ijtimoiy islohotlarning natijalari, ko`p
ukladli iqtisodiyotning vujudga kelishi va rivojlanishi, shuningdek, hududiy
bozor infratuzilmasi ahvoli baholanadi.
4.Hududdagi tarmoqlar va yirik sanoat korxonalarining o`tgan davrdagi
faoliyati tahlil qilinadi, ularning ish natijalari yoki orqada qolishining
sabablari va omillari aniqlanadi.
1.Sanoat rivojlanishi ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishi darajasi
belgilanadi, ishlab chiqarish quvvatlarini eksportga yo`naltirilgan va import
o`rnini bosadigan mahsulotlar ishlab chiqarishga qayta ixtisoslashtirish va
kengaytirish uchun qo`shimcha zahiralar va resurslar aniqlanadi. Hudud
imkoniyatlarini hisobga olgan holda ustuvor ahamiyatli tarmoqlar va ishlab
chiqarishlar aniqlanadi.
2.Hudud aholisini o`zida ishlab chiqarilgan qishloq xo`jaligi mahsulotlari
bilan ta’minlanganligi, ularni hududdan chiqarish va kiritish balansi,
agroresurs salohiyatidan foydalanish samaradorligi, shuningdek, qishloq xo`jaligi
ekinlari hosildorligi, va chorva mollari mahsuldorligining o`sishi (pasayishi)
omillari va sabablari baholanadi.
Hududning tabiiy-iqtisodiy salohiyatini baholash qo`yidagilarni o`z ichiga
oladi:

271. Hududning mehnat , yer-suv va mineral xomashyo resurslari bilan
ta’minlanganligi miqdoriy va sifat bahosi beriladi.
Hududdagi demografik vaziyat, aholining ish bilan bandligi keyingi o`n
yillik davr bo`yicha baholanadi.
Ishsizlik darajasi, shu jumladan uning yashirin shakllari baholanib, aholi va
mehnat resurslari soni prognoz qilinadi.
2.Foydali qazilma boyliklari zahiralari, ularning o`zlashtirilgan ahvoli tahlil
qilinada. Hudud mineral-xomashyo bazasi imkoniyatlari, qo`shimcha
moliyaviy resurslarni jalb etishni hisobga olgan holda baholanadi. Shuningdek,
qazib chiqaruvchi korxonalarning foydali qazilma boyliklari bilan ta’minlangani,
ularning konlarni o`zlashtirish xarajatlari o`rganiladi.
3.Hududda yer-suv resurslari bilan ta’minlangani ularning ahvoli,
yerlarning
meliorativ ahvoli, yer bonitetlari o`rganilib, meliorativ yaxshilash
istiqbollari o`rganiladi.
4.Hududning ishlab chiqarish, transport va aloqa infratuzilma salohiyati
o`rganiladi. Aholining ijtimoiy infratuzilma ob’yektlari va xizmatlari bilan
ta’minlanganligi darajasi baholanadi.
5.Hududda ishlab chiqaruvchi kuchlarini, yangi korxonalarni joylashtirish
uchun istiqbolli tuman, shahar, yirik aholi yashash punktlari tanlanadi.
6.Hududni rivojlantirish dasturlarini amalga oshirish yo`nalishlari
belgilanadi.
Rivojlantirish dasturlarini amalga oshirishning asosiy
yo`nalishlariquyidagilardan iborat bo`lishi maqsadga muvofiqdir.
Dasturda hududni iqtisodiy va ijtimoiy istiqbolda rivojlantirishning asosiy
yo`nalishlari va ko`rsatkichlari bayon qilinadi. Bunda asosiy e’tibor yangi
ishchi o`rinlari, tabiiy, moliyaviy, mehnat resurslarini, ishlab chiqarish
salohiyatidan samarali foydalanishga qaratiladi.
Bu yo`nalishlar quyidagilarni ifodalashi lozim:
1.Hududning istiqboldagi ehtiyojlari va hududlararo ayriboshlash

28imkoniyatlarini kengaytirish asosida iqtisodiy maqbul tarmoq va ishlab
chiqarishlar aniqlanadi. Istiqbolda tarmoqlarni rivojlantirishning iqtisodiy
ko`rsatkichlari, tarmoq tarkibining o`zgarishi, eksportga yo`naltirilgan va import
o`rnini bosuvchi mahsulotlar hajmi prognoz qilinadi. Bunda amaldagi
korxonalarni texnik, texnologik va tashkiliyjihatdan yangilash muammolariga
alohida e’tibor qaratiladi. Buning uchun ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish yanada
chuqurlashtiriladi, nisbatan kichik korxonalar rivojlantiriladi. Bu korxonalarda
maxalliy mineral-xomashyo va qishloq xo`jalik resurslaridan foydalaniladi.
1.Hududda yangi korxonalarni qurish, faoliyat yuritayotgan korxonalarni
rekonstruktsiya qilish, ixtisosligini o`zgartirish zarurligi asoslanadi; yirik
ob’yektlarga qo`shimcha mablag`lar jalb qilish hisob-kitoblari amalga oshiriladi.
1.Qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishning o`sish sur’atlari, ekin
maydonlari tarkibining o`zgarishi, qishloq xo`jalik mahsulotlari ishlab
chiqarishning natural hajmi prognoz qilinadi. Shuningdek, qishloq xo`jaligi
ekinlari hosildorligini, chorva mollari mahsuldorligini oshirish yo`llari va
manbalari belgilanadi. Yangi texnologiyalarni joriy etish ko`zda tutiladi.
4.Hududda xomashyolarni, qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta
ishlaydigan
tugallangan tsikldagi ishlab chiqarish tarmoqlarini, qishloq xo`jaligi
mahsulotlarini saqlash va sotish shaxobchalarini vujudga keltirish, xorijiy
investitsiyali qo`shma korxonalarni vujudga keltirish orqali yangi
zamonaviy
texnologiyalarni, xo`jalik yuritish shakllarini va boshqarish usullarini joriy
etish.
5.Ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirish va tabiiy resurslardan
foydalanish uchun qulay sharoitlar yaratish maqsadida transport tizimi va
kommunikatsiyalarini rivojlantirish istiqbollarini asoslash.
1. Mulkdorlar sinfini vujudga keltirish bo`yicha vazifalarni hal etish

29maqsadida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash,
ularning iqtisodiyotdagi ulushini ko`paytirish, bozor infratuzilmasini
rivojlantirish.
2. Tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish ko`lamlarini, parametrlari
belgilanadi. Bunda tashqi savdo tarkibiy tuzilishini takomillashtirishga,
maxalliy xomashyo resurslarini hisobga olgan holda xorijiy investitsiyali
korxonalarni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilishi maqsadga muvofiqdir.
3. Dasturda tabiiy tashqimuhitni, tabiatni muhofaza qilish, ekologik toza
mahsulotlar ishlab chiqarish tadbirlari, kadrlarni tayyorlash, qayta
tayyorlash va malakasini oshirish chora-tadbirlari ham o`z ifodasini topadi.
Har bir hududiy dasturda uni amalga oshirish mexanizmi ko`zda tutilishi
kerak. Bu mexanizmda dasturni moliyaviy, iqtisodiy resurslar bilan
ta’minlanishi muhim o`rin tutadi.
Dasturni ishlab chiqishda har bir tadbir va tarmoq bo`yicha turli resurslarga
bo`lgan talab, ehtiyoj hisob-kitob qilinadi. Shundan so`ng dastur bo`yicha
uning resurslar bilan ta’minlanish manbalari aniqlanadi. Dasturlar resurslar
balanslashtiriladi. Maqsadlar va resurslar o`rtasidagi muvofiqlik
ta’minlanadi.
Dasturlarni moliyalashtirish manbalarini aniqlashtirishda avvalom bor
maxalliy resurslar va imkoniyatlar hisobga olinadi.
Joylardagi maxalliy davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari maxalliy
byudjet, tadbirkorlar va korxonalar o`z mablag`lari, fermer va dehqon
xo`jaliklari, aholi mablag`larini jalb qilinadigan xorijiy investorlar,
hududdan
tashqaridagi tashkilot, korxonalar mablag`larini hamda bank kreditlarini
hududiy dasturni amalga oshirishga jalb qilish chora-tadbirlarini amalga
oshirishlari lozim bo`ladi.
Shuningdek, hududiy dasturlarni amalga oshirishda respublika byudjeti va
byudjetdan tashqari jamg`armalar, O`zbekiston Respublika taraqqiyot va
tiklanish jamg`armasi mablag`larini ham jalb etilishi mumkin.

30Dasturlarni ishlab chiqishda undan kutilayotgan natijalar qanday bo`lishi
oldindan belgilanishi lozim. Dasturlarni amalga oshirishning ijtimoiy
iqtisodiy natijalari sifatida hududiy yalpi ichki mahsulot, sanoat va qishloq
xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishning o`sish sur’atlari, umumiy hajmi
aholi jon boshiga ishlab chiqarish sur’atlari olinadi. Shuningdek, aholi
turmush darajasi va uning ish bilan bandligi, aholi jon boshiga
daromadlarining o`sishi, hudud aholisining gaz, elektr energiya, toza
ichimlik
suvi, uy-joy bilan ta’minlanishining yaxshilanishi, hududning o`zini-o`zi
oziq-ovqat, boshqa iste’mol tovarlari bilan ta’minlanishining yaxshilanishi
ko`rsatkichlari dasturlarning bajarilishi natijalari hisoblanadi.
Dasturlarni bajarilishini tashkiliy jihatdan ta’minlash muhim ahamiyat kasb
etadi. Dasturlarni amalga oshirishda butun mas’uliyat joylardagi maxalliy
hokimiyat va boshqaruv organlari zimmasiga yuklatiladi. Maqsadli hududiy
dasturni eksport baholash, umumiy nazorat qilishni Vazirlar
Mahkamasining
tegishli boshqarma va bo`linmalari amalga oshiradilar.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “Hududlarning jadal ijtimoiy
iqtisodiy rivojlanishini ta’minlashga doir ustuvor chora-tadbirlar
to`g`risida”gi 2017 yil 8 avgust, PQ-3182-son qaroriga binoan hududlar
sektorlarga bo`linib, ularga rahbarlar belgilandi, sektorlar rahbarlariga
hududlarni kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish vazifalarini tashkil
etish
va hal qilish, shu jumladan, aholining eng muhim muammolarini yechish
yuzasidan javobgarlik yuklash hamda vakolatlar berildi. Bunda respublika
hukumati va joylardagi mahalliy hokimiyat organlarining maqsadli hududiy
dasturlarni ishlab chiqish, amalga oshirishdagi vakolatlari va vazifalari aniq
belgilanishi lozim bo`ladi.
Hududiy dasturlarning samaradorligini oshirish uchun quyidagilarni amalga
oshirish maqsadga muvofiqdir:

$31- yetarli darajada rivojlanmagan, umumrespublika darajasidan orqada qolayotgan hududlarni rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqishning yagona metodikasini tasdiqlash; - respublika shahar va qishloq tumanlaridagi iqtisodiy va ijtimoiy ahvolini monitoring qilish, ularni rivojlanish darajalariga ko`ra tipologiyasini ishlab\ chiqish; - hududiy dasturlarni, orqada qolgan tuman va shaharlarni qo`llab- quvvatlash dasturlarining loyihalarini ekspertizadan o`tkazishni tashkil etish. Joylarda hududlarni rivojlantirish dasturlarini samarali boshqarish maqsadida viloyat, shahar, tuman hokimliklariga quyidagi vazifalarni yuklash maqsadga muvofiq bo`ladi: - hududiy rivojlantirish kontseptsiyasini ishlab chiqish, hududiy dasturni tuzish bo`yicha takliflar berish; - dastur asosida qo`llab-quvvatlashga muhtoj, muammoli shahar, tuman, aholi punktlarini ajratish va belgilash; - ular asosida mahalliy dasturlarni shakllantirish va amalga oshirish hududiy dasturlarni respublikaning hududiy siyosati ustuvorliklari va tamoyillariga muvofiqlashtirish; - maxalliy dasturlar loyihalarini ekspertizadan o`tkazish va ular asosida yagona hududiy dasturlarni shakllantirish hamda ularni ko`rib chiqish, tasdiqlash uchun hududiy rivojlantirish bo`yicha Respublika komissiyasiga taqdim etish; - maxalliy dasturlarni amalga oshirishga rahbarlik qilish va bajarilishini nazorat qilish, dastur bo`yicha joriy axborotlarni, hisobotlarni muntazam berib$

32borish.
2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo`nalishi bo`yicha Harakatlar strategiyasida viloyat, tuman va
shaharlarni kompleks va mutanosib ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish,
ularning
mavjud salohiyatidan samarali va optimal foydalanish bo`yicha quyidagi
vazifalar belgilangan:
-ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirish, xalqning turmush darajasi
va
daromadlarini oshirish uchun har bir hududning tabiiy, mineral-xomashyo,
sanoat, qishloq xo`jaligi, turizm va mehnat salohiyatidan kompleks va
samarali foydalanishni ta’minlash;
-hududlar iqtisodiyotini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish
ko`llamini
kengaytirish, mintaqalar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasidagi farqlarni
kamaytirish;
-yangi sanoat korxonalari va servis markazlarini tashkil etish, kichik sanoat
zonalarini tashkil qilish, yirik xo`jalik birlashmalarining mablag`larini,
banklarning kreditlarini va xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
hisobiga kichik shaharlar va shaharchalarni jadal rivojlantirish;
-subventsiyaga qaram tuman va shaharlarni kamaytirish, sanoat va
xizmatlar
ko`rsatish sohasini jadal rivojlantirish hisobiga mahalliy byudjetlarning
daromad bazasini kengaytirish;
- hududlarning ishlab chiqarish, muhandis-kommunikatsiya va ijtimoiy
infratuzilma tarmoqlarini yanada rivojlantirish va modernizatsiya qilish.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Oliy Majlisga
murojaatnomasida hududlarni jadal iqtisodiy rivojlantirish haqidagi
masalaga
to`xtalib o`tar ekan “Bu borada mahalliy davlat hokimiyati organlarining

33vakolatlari, imkoniyat va javobgarligini kengaytirish maqsadga muvofiq,
deb
hisoblayman. Bugungi kunda mamlakatimizning 9 ta tumanida xorijiy
investitsiya ishtirokida bironta ham korxona tashkil etilmagan. To`g`ridan
to`g`ri investitsiyalar asosan Toshkent shahri, Toshkent va Samarqand
viloyatlari hamda Farg`ona vodiysiga to`g`ri kelmoqda. Hududlarda
zamonaviy ishlab chiqarish va muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlari
bo`yicha loyihalarni davlat-ijtimoiy sheriklik munosabatlarini kuchaytirish
orqali to`liq amalga oshirishimiz zarur. Biroq bu borada yetarli ish olib
borilmayotganini qayd etish joiz. Shuning uchun Davlat-xususiy sheriklik
munosabatlarini joriy etish kontseptsiyasini ishlab chiqish va amalga
oshirish
kerak” -deb ta’kidlagan.

342.2 Kuchli ijtimoiy siyosat konsepsiyaning shakilanish, bosqichlari va
rivojlanishi
Kuchli ijtimoiy siyosat konsepsiyasining shakllanishi , bosqichlari va
rivojlantirilishi.Manzilli ijtimoiy himoya tizimining yaratilishi.
24 — 26 aprel kunlari poytaxtimiz Toshkentda O‘zbekiston Kasaba uyushmalari
Federatsiyasi tomonidan hamkor tashkilotlar ko‘magida “Harakatlar strategiyasi
va kuchli ijtimoiy siyosat: xalqaro amaliyot va O‘zbekiston tajribasi” mavzuida
xalqaro konferensiya o‘tkaziladi.
O‘zbekistonda kechayotgan bugungi o‘zgarishlar mamlakat yangi tarixini boshlab
berdi, desak ayni haqiqatni aytgan bo‘lamiz. Zotan, yurtimizda ijtimoiy-iqtisodiy,
siyosiy va boshqa sohalarda yuz berayotgan ulkan yangilanishlar davlatimizning
dunyo hamjamiyati bilan tom ma’noda integratsiyalashuvini ta’minlamoqda.
Qisqacha aytganda, bugun yurtimiz dunyoni o‘ziga chorlayapti, yopiqlikdan ochiq
pragmatik siyosat sari yuzlanmoqda. Bunday tutum, shubhasiz, bugungacha
mavjud bo‘lgan tartib-qoidalarni isloh qilish va ularni dunyo andozalariga
uyg‘unlashtirishni taqozo etadi. O‘zbekiston Kasaba uyushmalari
Federatsiyasining hamkor tashkilotlar ishtirokida “Harakatlar strategiyasi va
kuchli ijtimoiy siyosat: xalqaro amaliyot va O‘zbekiston tajribasi” mavzuidagi
xalqaro konferensiyani o‘tkazish tashabbusi mohiyatida ham aynan shu muddao
mujassamdir.
Biz nimalarni maqsad qildik? Eng avvalo , Harakatlar strategiyasi doirasida
yurtimizda hayotga tatbiq etilayotgan mutlaqo yangicha ijtimoiy siyosatning
mazmun va mohiyatini dunyo jamoatchiligiga yetkazish, qolaversa, davlat
organlari, kasaba uyushmalari, Savdo-sanoat palatasi hamda fuqarolik jamiyati
boshqa institutlarining aholini ijtimoiy himoya qilish borasidagi o‘zaro
hamjihatligi va sherikligi istiqbollarini belgilab olishni rejalashtirayapmiz.
Mazkur anjuman ijtimoiy-mehnat masalalarini hal etishda bevosita
qatnashayotgan ishtirokchilar taklif va mulohazalari hamda tajribalarini
konstruktiv muhokama qilish, o‘zaro fikr almashish uchun xalqaro platforma

35vazifasini o‘taydi. Bu format shak-shubhasiz, O‘zbekistonning ochiqligini,
faol , amaliy hamkorlikka , xalqaro va chet el tajribasini o‘rganish asosida aholini
ijtimoiy himoya qilish bo‘yicha vazifalarni hal etishga tayyorligini ham namoyish
qiladi.
Shuni alohida aytish kerakki, mazkur g‘oya Xalqaro mehnat tashkiloti, Xalqaro
kasaba uyushmalari konfederatsiyasi, Umumevropa kasaba uyushmalari
mintaqaviy kengashi, Xalqaro ish beruvchilar tashkiloti kabi nufuzli xalqaro
tashkilotlar tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Va uning ishida ushbu tashkilotlar
mutasaddilari, shuningdek , ijtimoiy taraqqiyot , iqtisodiyot hamda huquq
sohasidagi milliy va chet ellik ekspertlar qatnashishi kutilayotir.
Forum o‘z dasturida mamlakatimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy ahvol, sog‘liqni saqlash
sohasidagi ishlar, ta’lim, ijtimoiy infratuzilma, arzon uy-joylar, ish joylaridagi
mehnat sharoitlari, davlat organlari, kasaba uyushmalari va ish beruvchi
hamkorligi borasida aniq tasavvurga ega bo‘lishi uchun ishtirokchilarning
bevosita joylarga safar uyushtirishi ham ko‘zda tutilgan. Qolaversa , anjumanda
yalpi majlislardan tashqari, aholining real daromadi va bandligini izchil amalga
oshirish orqali faol ijtimoiy himoya, aholini ijtimoiy himoyalash va sog‘lig‘ini
muhofaza qilish yo‘nalishidagi davlat tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning
ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, aholi yashash sharoitlari yaxshilanishini
ta’minlovchi arzon uy-joylar qurilishi, yo‘l-transport, muhandislik-
kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish hamda modernizatsiya
qilish bo‘yicha maqsadli dasturlarni ro‘yobga chiqarish, ta’lim va fan sohasini
rivojlantirish istiqbollari hamda yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish
kabi yo‘nalishlar bo‘yicha munozaralar ham rejalashtirilgan.
Dasturda, shuningdek, Xalqaro mehnat tashkilotining mehnatkashlar faoliyati
Byurosi (ACTRAV) shafeligida Markaziy Osiyo davlatlari kasaba uyushmalari
yetakchilari uchrashuvi ham o‘tkaziladi.
Keling, shu o‘rinda uchinchi ming yillikka kelib global dunyoda kasaba
uyushmalarining oddiy insonlar hayotidagi o‘rni, uning maqsad hamda vazifalari
aynan nimalarda ustuvor darajada namoyon bo‘layotganiga e’tibor qarataylik.

36Eng avvalo, bu — to‘liq va mahsuldor bandlikni ta’minlash, mehnatga munosib
haq to‘lanishiga, ijtimoiy himoya va muloqotga erishish, qashshoqlikni yo‘qotish,
inson huquqlari hamda kasaba uyushmalari erkinligini kafolatlash, mehnat
munosabatlaridagi har qanday kamsitishlarni bartaraf etish, ayollar va erkaklar
tengligini ta’minlash, bolalar mehnati hamda majburiy mehnatga butunlay chek
qo‘yishga erishish, atrof-muhitni himoyalash kabi vazifalardan iboratdir.
Afsuski, bugun global mehnat bozori bu maqsadlarga erishishda yangidan-yangi
to‘siqlarga uchramoqda va ta’bir joiz bo‘lsa, ular ijtimoiy mehnat sohasining
zamonaviy qurilmasi poydevorini nuratmoqda.
Eng asosiy muammolar nimalarda ko‘rinadi? Birinchi muammo norasmiy bandlik
o‘sishi, norasmiy sektorning rivojlanishi va kengayishi bo‘lib, u soliq
to‘lovlaridan tushadigan daromadlar kamayishiga, rasmiy sektordagi
raqobatdoshlik pasayishiga, eng yomoni , ijtimoiy dasturlarning qisqartirilishi va
yetarlicha moliyalashtirilmasligiga olib kelmoqda.
Ikkinchi muammo masofaviy va ijara tariqasidagi mehnat, autsorsing hamda
autstaffing kabi mehnat mohiyatini tubdan yangilovchi formatning paydo bo‘lishi
bilan bog‘liq. Bu esa o‘z-o‘zidan, mehnat munosabatlari sohasining shakl-
shamoyilini keskin o‘zgartirib, ijtimoiy himoyani juda past darajaga olib keluvchi
nostandart bandlik shakllarida namoyon bo‘lmoqda.
Uchinchi global muammo raqamli texnologiyalarning ijtimoiy hayotda tobora faol
qo‘llanilayotganiga borib taqaladi. E’tibor bering, axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarining tezkor rivojlanishi hisobiga yaqin 25 yilda sayyoramiz
miqyosida ish joylarining 47 foizga qisqarishi taxmin qilinmoqda.
Tahlilchilarning hisob-kitoblariga ko‘ra, yaqin 15 yildan so‘ng, deylik,
buxgalteriya, sog‘liqni saqlash, advokatura, oliy ta’lim va xalq ta’limi
sohalaridagi mavjud mansabdor xizmatchilar o‘rinlariga deyarli ehtiyoj
qolmaydi... Demakki, bugungi dolg‘ali zamon bizning oldimizga asosi bundan
100 yil avval yaratilgan ijtimoiy himoyaning klassik tizimlarini qayta
shakllantirishni taqozo etayotir.
Xalqaro miqyosda ijtimoiy himoya eng kam darajasining tan olingan 9 turi

37mavjud bo‘lib, bular tibbiy xizmat, ishsizlik bo‘yicha nafaqa, baxtsiz hodisa yoki
kasb kasalligi natijasida yetkazilgan zararni qoplash bo‘yicha nafaqa,
homiladorlik va tug‘ish nafaqasi, boquvchisini yo‘qotishi munosabati bilan
beriladigan nafaqa, kasallik bo‘yicha nafaqa, qarilik pensiyasi , oilaviy nafaqa,
nogironlik bo‘yicha nafaqalarni o‘z ichiga oladi. E’tiborli jihati shundaki, ushbu
xizmatlarning 5-turi tuman to‘liq,
2 turi esa qisman ijtimoiy sug‘urta tizimi bilan qamrab olingan xodimning
hissasiga to‘g‘ri keladi. Biroq afsuski, bugungi kunga kelib, ijtimoiy
sug‘urtalangan xodimlar soni borgan sari kamayib ketayapti.
Xalqaro mehnat tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, ayni paytda dunyo aholisining 55
foizi ijtimoiy himoyadan mahrum bo‘lsa, atigi 29 foizi kompleks ijtimoiy
ta’minotdan foydalanish imkoniyatiga ega. Pensiya yoshidagi keksalarning 68
foizi qarilik pensiyasini oladi. Bu esa ko‘plab davlatlarda ham jamg‘arib
boriladigan, ham sug‘urtali pensiya ta’minoti yetarlicha rivojlanmaganligini
ko‘rsatadi. Yana bir og‘ir muammo — taraqqiy topgan yigirma birinchi asrda
ham, afsuski, insonlarning sog‘liqni saqlashga bo‘lgan huquqi dunyoning
ko‘pgina mintaqalarida hali real haqiqatga aylanmadi. Bu, ayniqsa, aholining 56
foizi mazkur imtiyozdan mahrum bo‘lgan qishloq joylariga taalluqlidir.
Demak, bu borada muhokama qilinishi lozim bo‘lgan mavzular yetarli.
Yaqinda XMT jahon hamjamiyatiga bugungacha amaliyotda bo‘lmagan —
xususiy beg‘araz yordamni eng kam darajadagi ijtimoiy himoyani ta’minlash
uchun yo‘naltirish haqidagi chaqiriq bilan murojaat qildi. Va, bu bilan , u o‘z
tajribasida jismoniy shaxs korxona va jamg‘armalarning beg‘araz yordamlaridan
ijtimoiy himoya maqsadida foydalanish mumkinligini e’tirof etdi. O‘zbekistonda
bu borada yetarli tajriba to‘plangan, ijtimoiy himoya sohasida aynan davlat va
xususiy sherikchilik aloqalari yo‘lga qo‘yilgan. Xususan, resurslarni fuqarolar
o‘rtasida maqsadli qayta taqsimlash, ijtimoiy siyosat tizimida esa ijtimoiy
ta’minot, ijtimoiy himoya, ijtimoiy yordam markaziy o‘rin egallaydi. Bugun
yurtimizda inson omili oliy qadriyat darajasiga ko‘tarildi. Prezidentimiz Shavkat
Mirziyoyevning “Odamlar ertaga emas, bugun baxtli yashashni istaydilar”, degan

38tamoyilni ilgari surishi va buni bugungi siyosatimizning ustuvor yo‘nalishiga
aylantirishida ham aynan shu mazmun-mohiyat mujassamdir. Mazkur prinsip
ijrosi o‘laroq, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan insonparvar siyosat odamlar
hayotiga yangicha mazmun baxsh etmoqda. Xususan, aholining talab va
ehtiyojlarini hisobga olgan holda, qishloq joylarda yangilangan namunali
loyihalar asosida arzon uy-joylar qurish bo‘yicha dasturning qabul qilingani
odamlar qalbida yashash va ishlashga bo‘lgan qarashlarni o‘zgartirib yubordi.
Dasturga ko‘ra, 2017 yilda shahar va qishloqlarda umumiy maydoni 3,5 million
kvadrat metrdan ortiq bo‘lgan namunali va ko‘p qavatli uylar bunyod etildi.
2017 — 2020 yillarda shaharlarda 945 ta ko‘p qavatli turarjoy qurilishi bo‘yicha
dastur qabul qilingan. Kam ta’minlangan oilalar uchun Qoraqalpog‘iston
2.O‘zbekiston Respublikasi “Korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida” gi
Qonunning mazmun-mohiyati, aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini
yuksaltirish, jamiyatda karupsiyaga nisbatan turli tuman
murosasiz munosabatni shakllantirish. Korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risidagi
qonun hujjatlari ushbu Qonun va boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir. Agar
O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida korrupsiyaga qarshi
kurashish to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar
belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo‘llaniladi. Asosiy iqtisodiy-
ijtimoiy rivojlanish darajalari aholining turmush darajasi orqali ifodalanadi, bu
tushuncha o‘zida kishining ham moddiy, ham manaviy jihatdan qoniqishi
tushuniladi.
Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini prognozlashning asosiy
ajralmas qismi bu istemol hajmi harakatini baholash va ilmiy texnik
taraqqiyotining o‘rnini aniqlashdir. Istemolning o‘sishini tahlil qilish aholi
turmush darajasini belgilovchi asosiy omillardan biri bo‘lib hisoblanadi. Aholi
istemoli tarkibidan kelib chiqib, ularga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni aniqlash,
omillar va istemolning o‘zaro ta’siri sabab-oqibatlarini aniqlash, hozirgacha
bo‘lgan davr mobaynida istemol tarkibining o‘zgarishi sabablarini tahlil qilish,

39prognoz qilinadigan asosiy ko‘rsatkichlarni aniqlashda mamlakatning ijtimoiy
rivojlanishi va aholi turmush darajasida katta o‘rin egallaydi.
Bu sohani prognozlashtirishning asosiy vazifasi avvalo kelajakda aholi
istemolini aniqlash va ularni qondirish imkoniyatlarini izlashdan iborat. Masalan:
yuqori sifatli va turli xil oziq-ovqat mahsulotlari, xizmatlar, uy-joylar va
boshqalar. Qulay sharoitda inson har tomonlama rivojlanar ekan, unga nafaqat
moddiy balki manaviy talab ham oshib boradi. Inson rivojlanishi bilan o‘z yaxshi
ish sharoitini tashkil etishga, tibbiy xizmatlarni va dam olish sharoitlarini
yaxshilashga harakat kiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida aholi istemolining
o‘sishini prognozlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi, chunki bu bilan
kelajakdagi istemol hajmining rivojlanish tendensiyasini bilish mumkin.
Ijtimoiy-iqtisodiy sohani ananaviy prognozlashtirishda ayrim kamchiliklar
bor, chunki mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy modernizatsiya, ilmiy texnik taraqqiyot
va boshqa ekzogen omillarni hisobga olish qiyin. SHuning uchun
prognozlashtirish jarayonida mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va bu
sohaga oid dastur va rejalardan kelib chiqib, ularni ta’sirini inobatga olib
prognozlash zarur bo‘ladi.
Prognozlashni bu tarzda tashkil etish ijtimoiy-iqtisodiy soha rivojlanishi va
uni butun mamlakat miqyosida ko‘rib chiqish qulay bo‘lib hisoblanadi. Bu bilan
aholi turmush darajasining holati va uning istiqboldagi natijalari haqida
ma’lumotlarga ega bo‘lamiz.

40XULOSA:
Islohotlarning bu bosqichida O’zbekiston ijtimoiy himoya siyosatining
asosiy vazifasi imkon qadar yalpi ishsizlikga yo’l qo’ymaslik hamda narxlarning
erkinlashtirishi natijasida aholi daromadlarigi yo’qotishlar kamaytirish bo’ldi.
Malumki,2017 yildan boshlab davlat hokimyati va boshqaruv idoralari
xodimlari uchun Xalq davlat idoralariga emas, balki davlat idoralari
xalqimizga xizmat qilishi kerak degan g’oya ular faoliyatining bosh mezoniga
aylandi. Davlat xodimlari, avvalo, birinchi rahbarlar faqat kabinetda o’tirmasdan,
yechimi bilan shug’ullana boshladi. Xalqimizning talab va istaklarni inobatga
olib, 2017-yildan boshlab mamlakatimizga imtiyozli ipoteka kreditlari asosida
arzon uy-joylar qurish loyhasi amalga oshirila boshlandi. 2017-yildan yurtimizda
keying 25 yil davomida birinchi marta aholi uchun arzon, barcha qulayliklarga
ega bo’lgan ko’pqavatli uy-joylar qurishni boshladi. 2017-yilning o’zida 800
ming kvadrat metrdan ziyod ana shunday uy-joylar qurib foydalanishga
topshirildi.
Uzoq vaqt fuqoralikka ega bo’may kelgan insonlar bugungi kunda o’zlarini
to’laqonli O’zbekiston fuqoralarini deb his etmoqda. O’tgan 25 yil Ichida 482
nafar shaxsga fuqoralik berilgan bo’lsa, 2020-yilda 50 mingdan ziyod kishi shu
huquqiga ega bo’ldi. Bu esa BMTning fuqoraligi bo’lmagan insonlar sonini
kamaytirishga qaratilgan chaqirig’iga munosib javobdir.
2018-2019-yillarda Toshkent shahri va Toshkent viloyatda ko’chmas mulk
sotib olish bilan bog’liq cheklovlar bekor qilingan tufayli 40 mingdan ortiq fuqora
poytaxt mintaqasida sotib olingan uy-joylarni o’z nomiga rasmiylashtirish
imkoniga ega bo’ldi.
Xulosa qilib aytganda, tanlangan kuchli ijtimoiy siyosat tufayli islohatlar
arafasida eng noqulay boshlang’ich shart-sharoitlarga, ijtimoiy ziddiyatlarga ega
bo’lgan. O’zbekiston ijtimoiy mojoralarni chetlab o’tishga muofiq bo’ldi.
Oldindan ko’rilgan oqilona ijtimoiy chora-tadbirlar mamlakatimizda ijtimoiy-
siyosat barqarolikni ta’minlaydi.

41FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. IQTISODIY SIYOSATGA KIRISH _2023_10_01 MUALIFSIZ
2. O’ZBEKISTONDA IJTIMOIY RIVOJLANISH VA
TURMISHDARAJASI. STATISTIK TO’PLAM .- T ., 2014.-43- bet ;
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI YILLIK SITATISTIK TO’PLAMI 2010-
2016 YILLAR .- T .: O’Z R DAVLAT STATISTIKA QO’MITASI , 2017.-52-
bet ; IJTIMOIY - IQTISODIYOT POZITSIYA ORASIDA O’ZBEKISTON
RESPUBLIKASI 2017-YIL - T : Госкомстат РУз, 2018.-С.155, 156
MALUMAOTLAR ASOSIDA TUZILDI .
3. MIRZIYAYEV SH.M. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING
PRIZIDENTINING OLIY MAJLISGA MUROJATNOMASI.//XALQ
SO’ZI, 2017 YIL 23 DEKABIR
4. IQTISODI_SIYOSATGA_KIRISH SH_B_E_MAMARAXIMOV
O’QUV_QO’LANMA_2022
5. WWW.CER.UZ- IQTISODIY TADQIQOTLAR VA ISLOXOTLAR
MARKAZI RASMI SAYIT I
6. MIRZIYOYEV SH.M. YANGI O’ZBEKISTON STRATRGIYASI.
TOSHKENT―O’ZBEKISTON NASHRIYOTI, 2021. 464 bet.
7. WWW.STAT.UZ- O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI DAVLAT
SITATISTIKASI QO’MITASI RASMOIY SAYITI
8. HTTPS://MINECONOMY.UZ- O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
IQTISODIY TARAQIYOT VA KAMBAG’ALIKNI QISQARTIRISH
VAZIRLIGI RASMIY SAYITI
9. HTTPS://MF.UZ/UZ- O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI MOLIYA
VAZIRLIGI RASMIY SAYITI
10. WWW.LEX.UZ- O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI MILLIY
QONUNCHILIK BAZASI

Davlatning ijtimoiy siyosati

Купить

Информация о документе

Продавец

Davlatning ijtimoiy siyosati

Похожие документы