Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 6.1MB
Покупки 0
Дата загрузки 25 Август 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Медицина

Продавец

Bohodir Jalolov

Dori moddalar chinligini aniqlashda yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi usulining qo’llanilishi

D ori moddalar chinligini aniqlashda yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi usulining qo’llanilishi 1 Reja: KIRISH I. ADABIYOTLAR SHARXI I.1 Xromatografiya usulining mohiyati, xromatografiya texnikasi I.2 Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasining ishlash prinspi. I.3 Yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulining mohiyati I.4 Yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulining kimyo- farmasevtikadagi ahamiyati. II. TAJRIBA QISM 2.1 Rutinning chinliginiYuSSX usulida aniqlash 2.2 Kversetin chinligini YuSSX usulida aniqlash 2.3 Karbamazepin miqdori YuSSX usuli bilan aniqlash 2.4 Turli guruhlarga mansub dori preparatlari chinligini YuSSX usulida aniqlash XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 2 KIRISH Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish bilan bir qatorda ta’limni modernizatsiya qilish yo’lida keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda. Ta’lim- tarbiya jarayonini O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi hamda Davlat ta’lim standartlari asosida texnologiyalashtirish, insonni intelektual va ma’naviy-ahloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog’liq bo’lgan uzluksiz ta’lim tizimi orqali har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirishni nazarda tutgan holda ta’lim muassasalari rahbarlari va pedagog xodimlarning asosiy vazifalari sifatida talabalarning fanlar asoslari bo’yicha muntazam bilim olishlarini, ularda bilim o’zlashtirish ehtiyojini asosiy o’quv-ilmiy va umummadaniy bilimlarni, milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan ma’naviy-ahloqiy fazilatlarni, mehnat ko’nikmalarini, ijodiy fikrlash va kasb tanlashni shakllantirish kabi yo’nalishlari belgilab berdi. Ijtimoiy rivojlanish birinchi navbatda ta’lim sohasining moddiy texnika bazasini mustahkamlash va ularni jihozlash diqqat markazida bo’ladi. [1] Biror kimyoviy birikma sintez qilinayotganda reaksion aralashmada reaksiyaga kirishmay qolgan moddalar, asosiy moddaga qo'shimcha moddalar bo'ladi. Bundan tashqari reaksiya uchun olinayotgan har bir modda avval yaxshilab tozalanishi zarur. Tabiiy manbalardan kerakli birikmalarni ajratib olish davomida ham ko'pincha aralashmalar hosil bo'ladi. Aralashmalardan alohida moddalarni ajratib olish va tozalash mahsus usullar bilan amalga oshiriladi, ana shunday tozalash usullaridan biri xromatografiya usulidir. Moddalarni ajratish va analiz qilishning xromatografik usulini rus olimi M.S.Svet asoslagan. M.S.Svet 1903-1904-yillarda o’simlik pigmentlarini ajratishda xromatografiyani qo’lladi. Keyinrok R.Kun, A.Vittershteyn va Ye.Dederer karotin xomashyosidan α- va β-karotinlarni kristall shaklida ajratib olib, usulning moddalarni preparativ (toza holda) ajratishda ham katta ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatishdi. Xromatografiya -xromatograf deb ataladigan asbob yordamida amalga oshiriladi. Analiz vaqtida xromatograf kolonkasiga yuborilgan tekshiriluvchi 3 moddalar elyuyent bilan birga turli vaqt oralig’ida alohida-alohida bo'lib kolonkaning chiqish tomoniga keladi va maxsus sezgir asbob - detektor yordamida uning vaqt birligidagi miqdori qayd etiladi, ya'ni egri chizig’ holida yozib olinadi. Bu xromatogramma deb ataladi. Sifat analizi vaqtida moddaning kolonkaga yuborilgandan to chiqgungacha bo'lgan vaqti har bir komponent uchun doimiy trada bir xil elyuyentda belgilab olinadi. Miqdoriy analiz uchun esa xromatografiyadagi piklar (har bir modda uchun tegishli egri chiziq shakli) balandligi yoki yuzasi, detektorning moddaga nisbatan sezgirligini nazarga olgan holda o'lchanadi va maxsus usulda hisoblanadi. [2] Hozirgi vaqtda xromatografiya usullari moddalarni ajratish, tozalash, sifatiy va miqdoriy aniqlash kabi masalalarni hal etishda ishlatiladi. Moddalarni xromatografik ajratish yoki tozalash aralashmadagi moddalarning adsorbent yuzasida turlicha adsorbilanishi va erituvchilardagi eruvchanligining har xilligiga asoslangan. Mavzuning dolzarbligi va hozirgi kundagi ahamiyati: Xromatografiya usullari ajratish mexanizmi bo’yicha adsorbsion, taqsimlanish, ion-almashinish, cho’ktirish va boshqa usullarga, ajratish texnikasi bo’yicha kolonkali, kapilyar va yuzaviy, fazalarning agregat holati bo’yicha gaz, suyuqlik va gaz-suyuqlik xromatografiyasi usullariga bo’linadi. Xromatografik tahlil - aralashmadagi moddalarni qattiq yoki suyuq adsorbеntga (shimuvchi modda) tanlab shimilishiga - adsorbtsiyalanishiga asoslangan. Moddani adsorbеntga shimilish darajasi shimiluvchi-sorbatni shimib oluvchi adsorbеntga bo`lgan moyilligiga bog’liq. [1] 4 I. ADABIYOTLAR SHARXI I.1 Xromatografiya usulining mohiyati, xromatografiya texnikasi Moddalarni ajratish va analiz qilishning xromatografik usulini birinchi bo’lib 1903-yilda M.S.Svet o’simlik pigmentlarini ajratishda qo’lladi. Keyinroq 1931-yilda Kun va uning shogirdlari xromatografiya yordamida tuxum sarig’ida ksantofil, lutein va zeaksantin moddalari hamda α va β karotinlarini kristall shaklida ajratib olib, usulning moddalarni preparativ ajratishda ham katta ahamiyatga ega ekanligini, 1941-yilda A.Martin va R.Sing taqsimlash xromatografiyasiga asos soldi va oqsil, uglerod brikmalarini o’rganishda uning keng imkoniyatlarini ko’rsatib berdi. 1940- 45-yillarda S.Mur va U.Staynlar aminokislotalarni xromatografiya usulida ajratish va miqdoriy analiz qilishga katta hissa qo’shdi. 1905-yilda Martin va Jeyms gaz- suyuqlik xromatografiyasi usulini ishlab chiqdi. Hozirgi vaqtda xromatografiya usullari moddalarni ajratish, tozalash, sifat va miqdoriy aniqlash kabi masalalarni hal etishda ishlatiladi. Xromatografiya usuli olib borilayotgan muhitga qarab gaz, gaz-suyuqlik, suyuqlik xromatografiyalariga, moddalarni ajratish mexanizmiga qarab molekulyar (adsorbsion), ion almashinish, taqsimlanish va cho’ktirish xromatografiyalariga, texnikasi bo’yicha kolonkali, naychali (kapilyar), qog’ozli va yupqa qatlamli xromatografiyalarga bo’linadi. Quyida ayrim xromatografik usullar texnikasi va ular bo’yicha bajariladigan laboratoriya ishlari namunalari keltirilgan. [1] Xromatografik tahlil - aralashmadagi moddalarni qattiq yoki suyuq adsorbеntga (shimuvchi modda) tanlab shimilishiga-adsorbtsiyalanishiga asoslangan. Moddani adsorbеntga shimilish darajasi shimiluvchi-sorbatni shimib oluvchi adsorbеntga bo`lgan moyilligiga bog’liq. Barcha xromatografik tahlillarning tub mohiyati: tahlil etiluvchi aralashma harakatlanuvchi (suyuq, gaz) faza tarkibida statsionar ya'ni qo`zg`almas sorbеnt fazasi bo`ylab harakatlanganda, uning tarkibiy qismlari, qo`zg`almas va harakatchan 5 fazalarga bo`lgan moyilliklari farq etgani sababli, turli tеzlikda harakatlanib, o’zaro ajraladi. Xromatografik tahlilning turlari ko`p bo`lib, dori vositasini sifat va miqdoriy tarkibini aniqlash maqsadiga ko`ra, ulardan ba'zilarini tanlab qo`llash uchun bu usullarning tasnifi va bir biridan farqini bilish lozim. [2] Xromatografik tahlil xususiyatiga ko`ra 3 xil: 1. Ajralish mеxanizmi. 2. Tajriba tamoyili. 3. Harakatchan va qo`zg`almas fazalarning agrеgat holatiga ko`ra tasniflanadi. Ajralish mеxanizmi (tamoyili)ga ko`ra tasnif 1) Adsorbsion xromatografiya. Ajratiluvchi moddalarni turli adsorbsion (shimilish) xususiyatiga asoslangan. Misol . Silikagеl (adsorbеnt) to`lg`azilgan shisha nay (kolonka) orqali Сu 2+ va Со 2+ ionlar aralashmasi o`tkazilsa kolonkani ustki havorang qatlami ostida pushti rang qatlam kuzatiladi. Mazkur tajribadan pushti rangli Со 2+ kationiga nisbatan Сu 2+ kationi kuchliroq shimilishini anglash mumkin. Kolonka suv bilan yuvilganda bu 2 xil rangli sohalar bir-biridan ajraladi. 2 misol : simob (II) va qo`rgoshin (II) kationlar aralashmasi bilan shunday tajriba o`tkazilsa Pb (II) sorbsion xususiyati ko`proq bo`lgani sababli u Hg (II) dan ajraladi ammo bu ikkala ion rangsiz bo`lgani uchun ajralish sеzilmaydi. Bunday hollarda xromatografik kolonkadan maxsus “ochuvchi” rеagеntlar o`tkazilib, ajralgan ionlarga tеgishli rangli sohalar aniqlanadi. Mazkur holda kolonkadan ochuvchi rеagеnt sifatida 6 KJ ning suvli eritmasi o`tkazilsa yuqorida PbJ 2 sariq quyiroqda HgJ 2 qizil rangli sohalar paydo bo`ladi. 2) Taqsimlanish xromatografiyasi aralashmadagi A va B moddalarni ikki xil fazada taqsimlanish koeffitsiеntlarining farqiga muvofiq ajralishiga asoslangan. K A¿С A(harakatchan faza ) С В(qo zg almas faza ) =9.0 K A ¿С A(harakatchan faza ) С В(qo zg almas faza ) =9.0 Taqsimlanish koeffitsiеntiga ko`ra A moddaning harakatchan fazaga moyilligi 9 marta ko`p B moddaning moyilligi esa qo`zg`almas fazaga 10 marta ortiq. A modda harakatchan fazaga o`tib tеzroq harakatlanadi B modda esa taqsimlanish koeffitsiеnti kichikligi sababli qo`zg`almas fazada ushlanib qoladi. Taqsimlanish xromatografiyasida qo`zg`almas statsionar faza sifatida qaynash harorati yuqori bo`lgan suyuqlik shimdirilgan, qattiq sorbеnt; harakatchan faza sifatida gazlar yoki qo`zg`almas faza bilan aralashmaydigan suyuqlik ishlatiladi. Xromatografiyani gaz- suyuqlik, suyuqlik-suyuqlik kabi zamonaviy turlari ajralishning taqsimlanish tamoyiliga asoslangan. [1] 3) Cho`ktirish xromatografiyasi - aralashmadagi ionlar hosil qilgan cho`kmalar eruvchanligining farqiga movofiq bir-biridan aralashiga asoslangan. 4) Cho`qqi xromatografiyasi -qog`ozda bajariladigan cho`ktirish xromatografiyasini bir turi bo`lib, bunda qo`zg`aluvchan (elyuеnt) faza vеrtikal yo`nalishida siljigani sababli qog`ozda, aniqlanuvchi ion miqdoriga ko`ra, cho`qqisimon rangli dog` hosil bo`ladi. Masalan: cho`ktiruvchi - dimеtilglioksim 7 shimdirilgan va quritilgan filtr qog`ozni start chizig`iga Ni 2+ eritmasidan tomizib, Pеtri idishidagi suvga tik holda tushirilsa, elyuyеnt (suv) ni yuqori tomon harakatlanishi hisobiga Ni 2+ ioni qog`ozni yangi sohalariga siljib cho`qqisimon qizil dog` hosil qiladi dog`ning yuzasi tomchidagi Ni 2+ ionlarining miqdoriga bog`liq. 5) Gеl xromatografiyasi - aralashmadagi molеkulalarni o`lchamlariga ko`ra ajralishiga asoslangan. Bo`ktirilgan jеlatina gеli to`ldirilgan kolonka orqali YuMBning kichik o`lchamdagi molеkulalari gеl g`ovaklarda ushlanib, yirik molеkulalar kolonkadan avvalroq chiqadi. Bu usul molеkulyar elak usuli dеb ataladi va biopolimеrlarni molyar massasiga ko`ra ajratish uchun ishlatiladi. 6) Ion almashinish xromatografiyasi - tahlil etilayotgan aralashmadagi ionlarni sorbеntning ionogеn guruhidagi (Н + ) yoki (ОН - ) ionlariga almashinuviga asoslangan. O`zidagi harakatchan (Н + ) yoki (ОН - ) ionni, elеktrolit ionniga almashtiruvchi sorbеntlar - ionitlar dеyiladi. Almashinuvchi ionning tabiatiga ko`ra ionitlar kationit va anionitlarga bo`linadi. Kationitlarda ionitning protoni (Н + ) elеktrolit kationiga, anionitlarda esa ionitning (ОН - ) gruppasi elеktrolit anioniga almashadi. [1,2] Tajribani bajarilish uslubiga ko`ra tasnif. Kolonka usuli - sorbеnt to`lg`azilgan shisha yoki po`lat naylar (kolonkalar)da bajariladi. Yuzaviy usul - filtr yoki xromatografik qog`ozda bajarilasa - qog`oz xromatografiyasi dеyiladi. Yuzaviy usul sorbеntning yupqa qatlamida ham bajarilishi mumkin (YuQX) - yupqa qavat xromatografiyasi. Elyuyеntning sorbеnt qatlam bo`ylab yo`nalishiga ko`ra yuzaviy xromatografiyani vеrtikal, quyi va radial yo`nalishli turlari mavjud. 8 1)Elyuyеntni vеrtikal yo`nalishi 2) Elyuyеntni quyi yo`nalishi 3) Radial xromatografiya Yupqa qavatda bajariladigan xromatografiya usullari elyuyеntning yo`nalishiga ko`ra bir yoki ikki o`lchamli bo`ladi. Bir o`lchamli Ikki o`lchamli Ikki o`lchamli xromatogrammalar murakkab aralashmalar tahlilida ishlatiladi. 9 I.2 Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasining ishlash prinspi. Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi suyuqlik xromatografiyasi usulining bir ko'rinishi bo'lib, bunda qo'zg'aluvchan faza -eluyent kolonkadagi sorbentdan katta tezlikda yuqori bosim ostida o'tadi. Usul yuqori va quyi molekulali issiqlikka chidamsiz mod-dalanri ratib olishga, ularning chinligini va miqdorini aniqlashga imkon beradi. Hozirgi zamon xromatografiyalari ikki qismdan tashkil topgan: yuqori samarali kolonka, dozator, yuqori bosimli nasos, yozuv qurilmali detektor, mikroprotsessor. Xromatograflar, shuningdek, namunalarni avtomatik ravishda kolonkaga yuborish, reja asosida xromatografiyalash muhitini ushlab turish, ajratish jarayonining qulay sharoitini avtomatik tanlab berish, tahlil qilinayotgan aralashma tarkibidagi moddalarni chinlgi va miqdorini aniqlab berishga asoslangan moslamalar bilan ta'minlangan. [2,9] Yuqori bosimli nasos (200-500 atm gacha) eluyentni berilgan doimiy tezlikda kolonkaga yetkazib beradi. Ba'zida mikrokolonkali xfomatograflarda nisbatan past bosimli nasoslar ishlatiladi (1-20 atm gacha). Xromatografik kolonkalar zanglamaydigan po'lat (yoki shisha) dan tayyorlangan bo’lib, uzunligi 10-25 sm, ichki diametri 0,3-0,8 sm (ko'pincha 0,4-0,5 sm) ga teng. Kolonkalar diametri 5-10 mkm bo'lgan dmaloq yoki notekis shakldagi adsorbent bilan yuqori bosimda suspenzion usul yordamida to’ldiriladi. Suspension usul bilan to’ldirilganda sorbent kolonkada bir tekis bo'lib zich joylashadi. Mikrokolonkali xromatograflarda kolonkaIarning uzunligi va ichki diametri kichik bo'ladi (0,1-0,2 sm va undan ham kichik).[2] Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi analiz uchun kuchli vosita hisoblanadi. Bu usul orqali juda ko’p ishlarni amalga oshirish mumkin. Xususan, statsionar faza va undan o’tayotgan molekulalar orasidagi ‘zaro tortishish kuchlari juda katta sirt maydonini beradi. Colonna to’plami moddasi uchun juda kichik zarracha o’lchamidan foydalanishga imkon beradi. Bu aralashmadagi komponentlarni yanada yaxshiroq ajratish imkonini beradi. Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi o’ta sezgir va avtomatlashtirilgan usul hisoblanadi .[9] 10 Asosiy yuqori-ishqorli suyuqlik xromatografi ( YuSSX ) tizimining tarkibiy qismlari E-rasmda ko'rsatilgan oddiy diagrammada ko'rsatilgan. Rezervuar hal qiluvchi [mobil faz deb ataladi, chunki u harakat qiladi]. Yuqori bosimli nasos [solventli tarqatish tizimi yoki solventsiya boshqaruvchisi) mobil fazaning belgilangan oqim tezligini, odatda daqiqasiga millilitrni ishlab chiqarish va o'lchash uchun ishlatiladi. Bir enjektor (namunaviy boshqaruvchi yoki autosampler) namunani koloniga olib yuradigan doimiy uzatuvchi ko'chma faza oqimiga namunani kiritishi mumkin. Ustun, ajratishni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan kromatografik mahsulotni o'z ichiga oladi. Ushbu o'rash materiallari statsionar faza deb ataladi, chunki u ustunli qo'shimcha qurilmalar tomonidan ushlab turiladi. Ko'rish uchun detektor kerak YuSSX kolonasidan ajralgan tarkibiy qismlar [ko'pchilik tarkibida rang yo'q, shuning uchun biz ularni ko'zlarimiz bilan ko'ra olmaymiz]. Ko'chma bosqich detektordan chiqadi va kerakli tarzda yig'ish yoki to'plash uchun yuborilishi mumkin.Ko'chma fazda ajratilgan birikma tasmasi mavjud bo'lganda, YuSSX bu tozalash tarkibiy o'z ichiga olgan eluatning bu fraktsiyasini keyinchalik o'rganish uchun to'plash imkonini beradi. Bunga preparat kromatografiyasi ( YuSSX o'lchamlari bo'limida muhokama qilingan) deyiladi.[8] E-rasm: Yuqori samarali suyuq kromatografi (HPLC) tizimi 11 Yuqori bosimli quvurlar va armatura nasos, injektor, kolonna va detektorning tarkibiy qismlarini ko'chma faza, namunadir va ajratilgan birikma bantlari uchun kanalni hosil qilish uchun ishlatiladi.[8,9] Detektor kompyuterdagi ma'lumotlarni uzatish stantsiyasiga ulangan, displeyda kromatogramni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan elektr signalini qayd etadigan YuSSX tizimi komponenti va namuna tarkibiy qismlarining kontsentratsiyasini aniqlash va miqdori aniqlanadi (F-rasmga qarang). Namuna tarkibiy xususiyatlari juda farq qilishi mumkinligi sababli, turli detektor turlarini ishlab chiqilgan. Misol uchun, agar u tarkibida ultrabinafsha nurni absorbe qilsa, UV-absorbans detektori qo'llaniladi. Agar tarkib floresan bo'lsa, floresans detektori ishlatiladi. Agar bu tarkibiy qism bu xususiyatlardan birortasiga ega bo'lmasa, evaporativ-nur sochadigan detektor (ELSD) kabi universal tipdagi detektor qo'llaniladi. Eng kuchli yondashuv ketma-ketlikda bir nechta detektorlardan foydalanish hisoblanadi.Masalan, UV va / yoki ELSD detektori kromatografik ajratish natijalarini tahlil qilish uchun massa spektrometeri [MS] bilan birgalikda foydalanish mumkin. Bu esa, bitta inyeksiyadan analit haqida batafsil ma'lumot beradi. Mass-spektrometrni YuSSX tizimiga ulash amaliyotiga LC / MS deyiladi. [7] Shakl F: Odatdagi YuSSX [Waters Alliance] tizimi 12 I.3 Yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulining mohiyati Bir namunadagi tarkibiy qismlarni qanday ajratishimizga erishishimizni tushunishning oddiy usuli - bu shaklning diagrammasini ko'rish. Mobil bosqich chapdan kolonga kiradi, zarrachalar to'shagidan o'tadi va o'ng tomondan chiqadi. Oqim yo'nalishi yashil o'qlar bilan ifodalanadi. Birinchidan, eng yaxshi tasvirni ko'rib chiqing; u namunadir ustunga kirib, tarmoqli hosil qila boshlaganda, vaqt nol [so'raladigan moment] ustunini ifodalaydi. Bu erda ko'rsatilgan namunadir sariq, qizil va ko'k bo'yoqlar aralashmasi ustunning kirish qismida bitta qora bant shaklida paydo bo'ladi. (Aslida, bu namuna hal qiluvchi ichida eritilishi mumkin bo'lgan har qanday narsa bo'lishi mumkin; odatda aralashmalar rangsiz va ustun devorining shaffof bo'lishi mumkin, shuning uchun ajralgan moddalarni yo'q qilish uchun detektor kerak bo'ladi.) Bir necha daqiqadan so'ng (mobil rasm) doimo va qadoqlash materialining zarralarini o'tqazib qo'ygan vaqtida, biz birma-bir brendlar turli tezliklarda harakatlanayotganini ko'ramiz. Buning sababi, ko'chma faza va bo'yoqlardan yoki analitlardan har birini jalb qilish uchun statsionar faza o'rtasida raqobat mavjudligi. Sariq rangli bo'yoq tasmasi eng tez harakatlanayotganini va kolondan chiqib ketishini bilib oling. Sariq rangli bo'yoq, boshqa bo'yoqlardan ko'ra, mobil fazaga juda o'xshaydi. Shuning uchun, u tezroq harakatlanadigan, mobil faza yaqinlashadi. Ko'k rangli bo'yoq tasmasi mobil qadamdan ko'proq qadoqlash materialini yaxshi ko'radi. Zarrachalarga kuchli ta'sir etishi uni ancha sekin harakatlanishiga olib keladi . Boshqacha qilib aytganda, bu namuna aralashmasida eng ko'p saqlanib qolgan birikma. Qizil bo'yoqning tasmasi mobil faz uchun oraliq tortishga ega va shuning uchun ustun orqali oraliq tezlikda harakatlanadi . Har bir bo'yoq banti turli tezlikda harakat qilganligi sababli, biz uni kromatografik jihatdan ajratib olishimiz mumkin.[8,9] 13 G rasm : x romatografik ustunning qanday ishlashini tushunish - Bantlar Detektor . Ajratilgan bo'yoq bantlari ustunni tark etgandan so'ng, darhol detektorga o'tadilar. Oqim hujayra o'z ichiga olgan ko'radi mobil bosqichi bir fonida har ajratilgan aralashma guruhni aniqlaydi.(Haqiqatdan ham, odatda YuSSX analitik konsentrasiyalarda ko'plab birikmalarning yechimlari rangsizdir.) Aniq detektor bir tarkibiy mavjudligini sezish va unga mos keladigan elektr signalini kompyuter ma'lumot stantsiyasiga jo'natish qobiliyatiga ega. Yuqorida aytib o'tilganidek, ajralib chiqish va tahlil qilish zarur bo'lgan moddalarning xarakteristikalari va kontsentratsiyasiga qarab turli xil detektor turlarini tanlash mumkin.[9] Xromatogramma. Agar xromatogramma, YuSSX tizimida kimyoviy [xromatografik sifatida] tashkil topgan ajratishni ifodalaydi. Vaqt oqimi bo'ylab bir chiziqdan ko'tarilgan bir qator cho'qqilar hosil bo'ladi. Har bir tepalikka boshqa komponentlar uchun detektor javobini ifodalaydi. Xromatogramma kompyuter ma'lumoti stantsiyasi tomonidan tuziladi[8]. Xromatogrammada piklarning hosil bo’lishi 14 Shakl H da sariq rangli tasma detektor oqim kamerasidan butunlay o'tib ketadi; generatsiyalangan elektr signallari kompyuter ma'lumot stantsiyasiga yuboriladi. Olingan xromatogramma ekranda paydo bo'ladi. Ilova birinchi marta AOK qilinganida va ekranning pastki qismida joylashgan to'g'ri chiziq sifatida boshlanganida kromatogram boshlanadi.Bunga bazaviy deb ataladi; vaqt ichida oqim kamerasidan o'tadigan sof mobil fazani ifodalaydi. Sariq analitlar tasmasi oqim kamerasidan o'tib ketgach, kompyuterga kuchli signal yuboriladi. Chiziq chizig'i, avval yuqoriga va keyin pastga, namuna bandidagi sariq rangli konsentratsiyasiga mutanosib. Bu xromatogramda tepalik hosil qiladi.Sariq tarmoqli detektör hujayrasidan butunlay o'tib ketgach, signal darajasi dastlabki darajaga qaytadi; oqim kamerasi hozirda yana bir bor, unda faqat toza mobil faza. Sariq chiziqlar birinchi navbatda kolondan silkitib, eng tez harakat qila boshlagach, u birinchi chiziq chizilgan.[7] Biroz vaqt o'tgach, qizil rangli tarmoq oqim kamerasiga etib boradi. Signal qizil tasmaga birinchi bo'lib hujayradagi kirib, qizil chiziqni ifodalovchi cho'qqining chizilishi boshlang'ich nuqtadan ko'tariladi. Ushbu diagrammada qizil chiziq oqim kamerasidan to'liq o'tib ketmadi. Diagrammada bu jarayonni to'xtatganimizda qizil chiziq va qizil chiziq qanday ko'rinishini ko'rsatadi. Qizil rangning ko'p qismi hujayradan o'tib ketganligi sababli, chiziqning ko'p qismi to'g'ri chiziq bilan ko'rsatilgan. Agar qayta boshlashimiz mumkin bo'lsa, qizil tasmali oqim hujayrasidan butunlay o'tib ketadi va qizil chiziq tugaydi [nuqta chiziq]. Eng muhimi, ko'k rangli band, eng qizg'in tezligida va qizil rangli banddan so'ng elinlarda ketadi. Nuqta chiziq sizning xulosangiz xulosasini davom ettirsak, tugallangan kromatogram qanday ko'rinishini sizga ko'rsatib beradi. Ko'k rangli tepalikning kengligi kengroq bo'ladi, chunki ko'k rangli analitning tarmoqli kengligi, eng tor kolonda esa, ustundan farqli ravishda kengroq bo'ladi. Buning sababi, kromatografik o'rash materiallari yotqizilishi orqali sekinroq harakatlanadi va butunlay yo'q qilinishi uchun ko'proq vaqt [va mobil o'zgarishlar miqdori] talab qilinadi. Mobil faza doimiy ravishda sobit bo'lgan tezlikda oqayotganligi sababli, ko'k rangli tarmoqli kengayadi va u ancha dilut bo'ladi. Detektor guruhning kontsentratsiyasiga mutanosib bo'lganligi sababli, ko'k 15 pik balandligi ancha past, lekin kengligi kengroq. Buning sababi, kromatografik o'rash materiallari yotqizilishi orqali sekinroq harakatlanadi va butunlay yo'q qilinishi uchun ko'proq vaqt [va mobil o'zgarishlar miqdori] talab qilinadi. Mobil faza doimiy ravishda sobit bo'lgan tezlikda oqayotganligi sababli, ko'k rangli tarmoqli kengayadi va u ancha dilut bo'ladi. Detektor guruhning konsentratsiyasiga mutanosib bo'lganligi sababli, ko'k tepalik balandligi past, lekin kengligi kengroq. Buning sababi, kromatografik o'rash materiallari yotqizilishi orqali sekinroq harakatlanadi va butunlay yo'q qilinishi uchun ko'proq vaqt [va mobil o'zgarishlar miqdori] talab qilinadi. Mobil faza doimo sobit bo'lgan tezlikda oqayotganligi sababli, ko'k rangli tarmoqli kengayadi va u ancha dilut bo'ladi. Detektor guruhning kontsentratsiyasiga mutanosib bo'lganligi sababli, ko'k pik balandligi ancha past, lekin kengligi kengroq. [9] Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasida qo'llaniladigan adsorbent zarrachalari yuqori bosim ostida parchalanmasligi kerak. zich joylashgan kichik diametrli (5-10 mkm) adsorbent bilan to '1dirilgan kolonkalar aralashmalarni yuqori samarali xfomatogralik taqsimlash xususiyatiga ega. Xromatografiyalash jarayoni ketayotgan vaqtda kolonka harorati ±0,1 ℃ aniqlikda ushlab turiladi. Xromatografik taqsimlanish ko'pincha 20-25º da olib boriladi.[8] Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasida ko'pincha refraktometrik yoki fluorimetr to'lqin uzunligi o'zgaruvchan (190-900 nm) yoki o'zgarmaydigan (ko'pincha 254 nm) spektrofotometrik, shuningdek, alanga-ionlanish, elektrokimyoviy, mass-spektrometrik va boshqa detektorlar ishlatiladi. Adsorbent sifatida ko'pincha gidroksil guruhlar bilan qoplangan silikagel, turli funksional guruhlar bilan ishlangan silikagel, aluminioksidi, polimerlar, amaliyotda esa tayyor kolonkalar ishlatiladi. Silikagel bilan to'ldirilgan kolonkalar bilan ishlashda eluyent sifatida uglevodorodlar, ba'zida esa turli erituvchilar yoki spirt bilan aralashtirilgan uglevodorodlardan foydalaniladi.[14] 16 Silikagelda gidrofob va gidrofil guruhli moddalar harakati Gidrofob guruhlar bilan qoplangan silikagel bilan to'ldirilgan kolonkalarni yuvishda esa tarkibida quyi spirtlar yoki atsetonitril bo'lgan suvli eritmalar ishlatiladi, Ba'zida erituvchilar ikki marta tozalangan bo'lishi kerak. Tuz, kislota va asos ko’rinishidagi organik birikmalami ajratishda juft-ion xromatografik usuldan foydalaniladi. Bunda gidrofob guruhlar bilan qoplangan silikagel adsorbenti, anion yoki kation tarkibida gidrofob guruh saqlovchi ionli birikmalar qo'shilgan suv-spirtli yoki suv-atsetonitrilli eluyentlar ishlatiladi.[8,9] I.4 Yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulining kimyo- farmasevtikadagi ahamiyati. Organik tuzilishga ega bo'lgan anion va kationlami ion-almashinish suyuqlik xromatografiyasi yordamida ajratiladi. Adsorbentlar sulfo-, karboksil-yoki amino guruhlar bilan qoplangan bo'lishi kerak. Eluyent sifatida ma'lum pH muhitga va ion kuchiga ega bo'lgan suvli bufer eritmalar ishlatiladi.[6,7] Metall kationlari bilan kompleks hosil qiluvchi moddalarni ajratishda ligand almashinish xromatografiyasi usulidan foydalaniladi. Taqsimlanish yoki moddalarning ajralishi tekshirilayotgan birikmalarning koordinatsion bog'lar hosil qilish xususiyatlari o'rtasidagi farqqa asoslangan bo’lib, ko'pincha aminokislotalaming izomerlari tahlil qilinadi. Adsorbentlar metall ionlari va 17 ajralayotgan modda bilan kompleks birikmalar hosil qiluvchi guruhlar bilan qoplangan bo’ladi.[3] Moddalarning ajralish darajasi xromatogrammadagi ikki qo'shni cho'qqilaming balandliklari o'rtasidagi masofa va xromatografik chizmaning kengligi bo'yicha aniqlanadi. Cho'qqilar balandligi o’rtasidagi masofa aniqlanuvchi moddaga nisbatan adsorbentning selektivligiga, kengligi esa adsorbentning joylashishiga va eluyentning quyuqlik darajasiga bog'liq, Yuqori samarali kolonka adsorbentning selektivligi kichik bo’lsa ham moddalarni ajratib berish xususiyatiga ega.[1] Moddalar miqdorini aniqlashda xromatogramma mutlaq kalibrlash yoki ichki standartlar (gaz xromatografiyasi usuli kabi) usullari yordamida tahlil qilinadi. Yot moddalar xromatogrammadagi cho’qqilarni solishtirish bo'yicha aniqlanadi. Bir xil muhitda moddaning kolonkadan chiqish vaqti bir xil va doimiy bo'ladi va bu xususiyatdan aniqlanuvchi birikmaning chinligini aniqlashda foydalaniladi. Miqdoriy tahlilda cho'qqilar yuzalari hisoblanadi, chunki cho'qqi yuzasi moddaning miqdoriga to'g'ri mutanosib.[2] Baliq moyi tarkibidagi viatmin A miqdorini yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi usulida aniqlash Aniqlanuvchi eritmani tayyorlash: 0,7 g baliq moyi (aniq tortma) 25 ml hajmli o’lchov kolbasida geksanda eritiladi va belgisigacha geksan bilan yetkaziladi. Tayyorlangan eritma xromatografik kolonkaga yuborishdan oldin sentrifugalanadi. Standart eritmani tayyorlash: 0,035 g yoki 0,021 g (aniq tortma) faolligi 1 yoki 1,7 mln-ME/g bo’lgan retinol palmitatning moyli eritmasi hajmi 100 ml bo’lgan o’lchov kolbasiga solinadi, geksanda eritiladi va belgisigacha yetkaziladi. Tayyorlan- gan eritmadan 2 ml olib, hajmi 50 ml bo’lgan o’lchov kolbasiga solinadi va gcksan bilan belgisigacha yetkaziladi. Eritma xromatografik kolonkaga yuborishdan oldin sentrifugalanadi. 18 Eritmani qorong’i, harorati 00Cdan oshmagan joyda 5 kun davomida saqlash mumkin. Xromatografiyalash sharoitlari: Silasorb-600 (zarracha kattaligi 5 mkm) sorbent bilan to’ldirilgan 120x2 mm li kolonka. Qo’zaluvchan faza: geksan-dietil efiri (99,8:1,2). Oqim tezligi -200 ml/min. Kolonka harorati - xona harorati. Detektor — UB-spektrofotometr, 326 nm. Aniqlanuvchi va standart eritmalar hajmi — 10 mkl dan. Xromatografiyalash kamida 3 marta qaytariladi. Bitta tahlil uchun elyuyent hajmi - 2000 mkl. Retinol palmitatning ushlanish vaqti: 1,3-sis-izomer — 580 mkl (2,9 minut), trans-izomer (to’liq) — 710 mkl (3,5 minut). Aniqlash tartibi: Xromatograf yuqorida keltirilgan sharoitda tayyorlanadi. Namunalar kolonkaga yuboriladi va retinol palmitatning cho’qqilari bo’yicha sistemalarni ishlatish mumkinligi xaqidagi 1 va 2 mezonlar hisoblanadi. Baliq moyi tarkibidagi A vitamin xromatogrammadagi 2 ta cho’qqi retinol palmitatning 1,3-sis va trans izomerlarining ushlanish vaqti bo’yicha aniqlanadi. A vitamin miqdori (A) 1 g preparatga nisbatan ME da quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: x=S i⋅C s⋅25 S s bu yerda: Si — aniqlanayotgan eritmadagi retinol efirlari cho’qqilari yuzalarining yig’indisi; S s — standart eritmadagi retinol efirlari cho’qqilari yuzalarining yig’indisi; C i — standart eritmadagi A vitaminining ME/ml dagi konsentratsiyasi; m — baliq moyining g lardagi aniq og’irligi; 25 — suyultirish hajmi, ml; Baliq moyi tarkibidagi A vitamining miqdori 350-1000 ME/g bo’lishi kerak. 19 Riboksinning substansiyasidagi miqdori YuSSX usul yordamida aniqlash Riboksinning substansiyasidagi miqdori YuSSX usuli bilan aniqlanadi (FS-42- 0275-07) pH 5,5-5,6 bo'lgan fosfat bufer eritma. 2,72 g kaliy digidrofosfat 1000 ml hajmli o'Ichov kolbasida 700 ml tozalangan suvda eritilib, kaliy gidroksid eritmasi bilan pH qiymati 5,5--5,6 ga keltirilgach belgigacha suv bilan yetkaziladi, filtirlanib, gazsizlantiriladi. Tekshiriluvchi eritma. 0.05g (aniq tortma) reboksin substansiyasi 50 ml hajmli o’lchov kolbasida qo’zg'aluvchan fazada (QF) eritilib, belgisigacha QF bilan yetkaziladi va chayqatiladi. Standart eritma. 0.05 g aniq tortma riboksin davlat standart namunasi 50 ml hajmli o’lchov kolbasida qo'zg'aluvchan fazada (QF) eritilib, belgisigacha QF bilan yetkaziladi va chayqatiladi. Xromotografiya tizimini yaroqliligini tekshirish uchun eritma 0,002g aniq tortma giloksatin va 0,002g guanazin 10 ml standart eritmada eritiladi. Xromatografiyalash sharoiti. Kalonka 15 × 0,39sm oktadetsilsilil silikogeni (C-18); QF-pH 5,5--5,6 bo’lgan fosfatli bufer eritma; Kalonka harorati-50° C; Oqim tezligi-0,6 ml/daq.; Detektor-Spektrofotometr, 254 nm; Namuna hajmi--10 mkl. Tizimning yaroqliligini tekshirish uchun eritma xromatografiyalanadi. Komponentlarning elyuirlanish tartibi: gipoksantin, riboksin, guanazin Qo'shni cho’qqilar intensivligining nisbati (B) 1,25 dan kam bo’lmasligi va riboksin cho'qqisi uchun hisoblangan kalonka samaradorligi (N) 3400 nazariy tarelkadan kam, riboksin cho’qqisi uchun dum omili (T) 1,1 dan ko’p bo’lmasligi kerak. Standart eritma 6 marta xromatografiyalanadi. Riboksin cho'qqisi maydoni uchun nisbiy standart chetlanish 2% dan ko'p bo’lmasligi lozim. 20 Tekshiriluvchi va standart namunalar xromatografiyalanadi. Riboksinning quritilgan substansiga hisoblangandagi % miqdori (X) quyidagi formula yordmida hisoblanadi: S 1 × a 0 × P × 100 S 0 × a 1 × ( 100 − W ) =X bunda: S1 -tekshiriluvchi eritma xromatogrammasidagi riboksin cho’qqisining maydoni. S 0 standart eritma xromatogrammasidagi riboksin cho'qqisining maydoni. a1 -substansiya tortmasining gramm miqdori. a0 -riboksin DSN tortmasining gramm miqdori. P-DSN dagi riboksinning % miqdori. W-substansiyani qizdirilgandagi massasining % lardagi kamayishi. 21 II. TAJRIBA QISM 2.1 Rutinning chinliginiYuSSX usulida aniqlash Rutin sof holda sarg‘ish-yashil, mayda kristall kukun bo’lib, spirtda qiyin eriydi, suyultirilgan ishqorlarda eriydi, suv, efir, xloroform va benzolda erimaydi. U 183-194 °C haroratda suyuqlanadi. Rutinning chinligini aniqlashda qizil rangli sianin xlorid hosil qilish reaksiyasidan foydalaniladi. Bunda preparatning spirtdagi eritmasiga konsentrlangan xlorid kislota ishtirokida rux yoki magniy kirindisi ta’sir ettirilsa, qizil rang paydo bo’ladi. Bu rutinning chinligini aniqlashda asosiy reaksiya sifatida Farmakopeya maqolasiga qiritilgan bo’lib, uni sianin reaksiyasi nomi bilan yuritiladi: 22 Reaksiyadan ko‘rinib turibdiki, sianin moddasining hosil bo’lishi flavonoidlardagi karbonil guruhi va 2,3 holatdagi qo‘shbog’li uglerodlarning vodorod ta’sirida gidrirlanishi va so‘ngra esa degidrirlanishi hisobigadir. Keyinchalik aralashmaga neytral muhitgacha natriy gidroksid eritmasi qo‘shilganda, ranglanish kuchayib boradi. Bu sianin moddasining avval psevdoizomer, so'ngra esa oksixinon shakliga o‘tib ketishi natijasidadir, deb tushunish mumkin: Rutinning chinligini aniqlashdagi sianin hosil qilish reaksiyasi barcha flavanoidlarga xos. Ammo ulaming kimyoviy tuzilishiga qarab, rang ham har xil (oltinsimon sariq rangdan, to‘q qizil ranggacha) bo’ladi. Rutinning 1 mol/1 natriy gidroksiddagi eritmasi to‘q sariq rangga bo‘yalgan bo‘ladi. Rang eritmaning turishi natijasida yana ham to'qlashadi. Bu rutindagi geterosiklik halqaning «ochilib», xalkon moddasiga o‘tishi natijasidadir: 23 Ishqor ta’sirida eritmada rangning to‘qlashib ketishi bu barcha polifenol turdagi flavonoidlarga xos. Rutinni xlorid kislota bilan qizdirilganda, u gidrolizlanib kversetin, glukoza va ramnozalarga parchalanadi: Hosil bo’lgan glukoza va ramnozani aldegidlarga xos reaksiyalar yordamida aniqlash mumkin. Masalan, ulami kumush ko‘zgu hosil qilish yoki Feling suyuqligidan qizil rangli cho'kma holida mis (I) oksid ajratib chiqarish reaksiyasidan foydalaniladi. Rutinning spirtdagi eritmasiga qo‘rg‘oshin atsetat qo‘shilsa, sariq ninasimon cho‘kma shaklida kompleks tuz hosil bo‘ladi.Yuqorida keltirilgan reaksiyalardan tashqari, flavanoidlami, jumladan, rutinning chinligini aniqlashda yana bir qator boshqa reaksiyalar adabiyotda uchraydi. Rutinning miqdori Farmakopeya maqolasi bo‘yicha spektrofotometrik usul yordamida aniqlanadi. Uni spirtdagi 0,00125 % eritmasining optik zichligi 375 va 362,5 nm to’lqin uzunligida o’lchab aniqlanadi. Rutinning miqdorini tortma usulda ham aniqlash mumkin. Buning uchun preparatning ma’lum miqdorini xlorid kislota ishtirokida qaynatib, gidrolizlanadi. Bunda cho‘kma holida ajralib chiqqan kversetinni yig’ib olib yuviladi va quritib tortiladi. Shuningdek, rutinning miqdorini ishqor ta’sirida uning sariq rangi to‘qlashib ketishidan foydalanib, fotokolorimetrik usul bo‘yicha aniqlanadi. 24 Rutin va undan tayyorlangan preparatlami qon tomir devorlari o‘tkazuvchanligining buzilishidan kelib chiqqan kasalliklar, gemorragik diatez, ko‘z pardasiga qon quyilishi, gipertoniya, qizamiq, bod, terlama, nurlanish va boshqa kasalliklami davolashda hamda ularning oldini olishda (0,05-0,1-0,15 g dan ichiriladi) qo’llanadi. Rutin ko‘pincha askorbin kislota bilan birgalikda ishlatiladi. Rutin og‘zi mahkam yopiladigan shisha idishlarda, qorong’u joyda saqlanadi. Hozirgi vaqtda rutin asosini, ya’ni uning aglikon qismini tashkil qiluvchi kversetin sof holda tibbiyotda turli kasalliklarni davolashda keng qo’llanadi. 25 2.2 Kversetin chinligini YuSSX usulida aniqlash Kversetin hidsiz va mazasiz, sariq kristall kukun, suvda erimaydi, ishqorlarda va qaynoq spirtda eriydi. 313-316 °C haroratda suyuqlanadi. Kversetin Quercus tinctoria o‘simligining po‘stlog’idan suv yordamida ekstraksiya qilib olinadi. Ekstraktda kversetin ramnoza bilan glikozidsimon birikkan kversitron (ramiozidokversetin) moddasi holida bo’ladi. Keyinchalik uni mineral kislotalar, jumladan, xlorid kislotasi bilan qaynatish yordamida parchalab, sof kversetin olinadi: Kversetinning ham chinligini aniqlashda rutinga o‘xshash qizil rangli sianin moddasini hosil qilish reaksiyasi va undagi fenolgidroksiliga xos temir (III) xlorid bilan xlorid va sirka kislotalar ta’sirida o‘chib ketmaydigan yashil rangli temir 26 fenolyat tuzi hosil qilish reaksiyalaridan foydalaniladi. Farmakopeya maqolasida keltirilgan bu reaksiyalardan tashqari, uni yana boshqa reaksiyalar yordamida aniqlash mumkin. Masalan, preparatga o‘zida formaldegid saqlagan konsentrlangan sulfat kislota ta’sir ettirilsa, yashil rangli bo‘lib tovlanadigan qizil, to‘q sariq rangli modda hosil bo’ladi. Kversetin aluminiy, vanadiy va ba’zi boshqa elementlar bilan ultrabinafsha nur oqimida turli ranglanib tovlanuvchi kompleks tuzlar hosil qiladi. Kversetinning miqdori kompleksonometrik usul bo‘yicha aniqlanadi. Buning uchun ma’lum miqdordagi preparatning etanoldagi eritmasiga aniq hajmda 1,5 % qo‘rg‘oshin atsetat va 8 % uchetanolamindan tashkil topgan aralashmaning suv etanoldagi eritmasidan qo‘shiladi. Natijada hosil bo’lgan qizil cho‘kmani ajratib olib, 30 %li atsetat kislotasida eritiladi. Eritmani suv bilan suyultiril- gandan so‘ng, uni 5 %li natriy gidrokarbonat bilan neytrallanadi. Keyinchalik atsetat bufer va ksilenol pushtisi indikatori ishtirokida eritmadagi qo‘rg‘oshin ionini suyuqlik qizil-binafsha rangdan sariq rangga o‘tgunigacha trilon B ning 0,01 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi. Kversetinning ham tibbiyotda qoMlanilishi rutinnikiga o‘xshash bo’lib, uni odatda, 0,02 g dan kuniga 3-5 marta ichiriladi. Uni kukun va tabletka holida 0,02 g dan chiqariladi. Kversetin og‘zi mahkam yopiladigan idishlarda, quruq va qorong‘u joylarda saqlanadi. 27 28 2.3 Karbamazepin miqdori YuSSX usuli bilan aniqlash (FS-42-0240-07) Karbamanzepin oq kristall kukun bo’lib, suvda erimaydi, 95 %li spirtda va xloroformda eriydi. Preparatning eritmasiga pikrat kislotasining to‘yingan eritmasidan qo'shilsa, u bir oz turishi natijasida sariq cho'kma holida imizinning pikrat kislota bilan bo’lgan qo‘sh molekular birikmasi ajralib chiqadi. U modda 140-142 °C haroratda suyuqlanadi. Karbamazepinning chinligini yupqa qatlamli xromatografiya usuli bo'yicha aniqlanadi. Bunda erituvchi sifatida xloroform, xromatogrammani yuzaga chiqaruvchi reaktiv sifatida esa konsentrlangan perxlorat kislotasi ishlatiladi. Xromatogramma plastinkasiga reaktiv purkab quritilgandan so'ng, uni 360 nm to'lqin uzunlikdagi ultrabinafsha nur oqimida qurilganda, sariq-yashil ranglanib, tovlanadi. Karbamazepinning chinligi spektrofotometrik usul bo'yicha ham aniqlanadi. Uning spirtdagi eritmasi 238 va 286 nm to‘lqin uzunligida maksimum nur yutish ko‘rsatkichi aniqlanadi. Karbamazepinning miqdorini spektrofotometrik usul bo'yicha uning 0,001 %li spirtii eritmasining 286 nm to'lqin uzunligida optik zichligini o’lchab aniqlanadi. Tekshiriluvchi eritma 0,05g aniq tortma karbamazepin substansiyasi 25 ml hajmli o'lchov kolbasiga solinib metanolda eritiladi va metanol bilan belgisigacha yetkazib chayqatiladi. 5ml eritma 50 ml hajmli o’lchov kolbasida metanol-suv 1:1 aralashmasi bilan belgisigacha suyultirib chayqatiladi. 29 Standart eritma 0,05g aniq tortma karbmazepin substansiyasi 25 ml hajmli o’lchov kolbasiga solinib metanolda eritiladi va metanol bilan belgisigacha yetkazib chayqatiladi. 5ml eritma 50 ml hajmli o’Ichov kolbasida metanol-suv 1:1 aralashmasi bilan belgisigacha suyultirib chayqatiladi. Standart eritma 5 marta xromatografiyalanib karbamazepin cho’qqisi maydoni standart nisbiy chetlanishi 2% dan ko'p bo’lmasligi lozim. Karbamazipinning substansiyasidagi quruq moddaga hisoblangandagi % miqdori quyidagi hisoblash formulasi yordamida hisoblanadi: S1×a0× P×100 S0×a1×(100 −W ) =X bunda: S1 tekshiriluvchi eritma xromatogrammasidagi karbamazepin cho’qqisining maydoni; So-standart eritma xromatogrammasidagi karbamazepin cho’qqisining maydoni; A1-substansiya tortmasining gramm miqdori; A0-karbamazepin standart nammasining grammlardagi tortmasi; W -substansiyani qizdirilgandagi massasining grammlardagi kamayishi; P-standart namunadagi karbamazepinning % miqdori. 30 2.4 Turli guruhlarga mansub dori preparatlari chinligini YuSSX usulida aniqlash Kalsiy vitamin D 3 substansiyasini YuSSX usulida chinligini aniqlash 31 Levofloxacin substansiyasini YuSSX usulida chinligini aniqlash 32 Vitamin D 3 substansiyasini YuSSX usulida chinligini aniqlash 33 Paradonfit substansiyasini YuSSX usulida chinligini aniqlash 34 XULOSA Kurs ishini bajarish davomida menga topshirilgan : “ D ori moddalar chinligini aniqlashda yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi usulining qo’llanilishi ” mavzusida quyidagi xolosalarga keldim: Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi analiz uchun kuchli vosita hisoblanadi. Bu usul orqali juda ko’p ishlarni amalga oshirish mumkin. Xususan, statsionar faza va undan o’tayotgan molekulalar orasidagi ‘zaro tortishish kuchlari juda katta sirt maydonini beradi. Colonna to’plami moddasi uchun juda kichik zarracha o’lchamidan foydalanishga imkon beradi. Bu aralashmadagi komponentlarni yanada yaxshiroq ajratish imkonini beradi. Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi o’ta sezgir va avtomatlashtirilgan usul hisoblanadi Yuqori samarali suyuqlik xromatografiya (YuSSX) usuli dorivor o‘simliklar tahlili uchun keng qo‘llaniladigan usuldir. Y SS X usulining qo‘layliklaridan biri yakuniy natija olish uchun uning parametrlarini o‘zgartirish osonligida hisoblanadi. Boshqa tomondan esa analiz uslublari standartlashmagan va analizning aniq shart- sharoitlari belgilanmagan. Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi suyuqlik xromatografiyasi usulining bir ko'rinishi bo'lib, bunda qo'zg'aluvchan faza -eluyent kolonkadagi sorbentdan katta tezlikda yuqori bosim ostida o'tadi. Usul yuqori va quyi molekulali issiqlikka chidamsiz mod-dalanri ratib olishga, ularning chinligini va miqdorini aniqlashga imkon beradi. YuSSX usuli yuqori samaradorlikka ega usul bo’lib tadqiqot olib borganda birmuncha avzalliklar beradi. 35 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR a) darslik, ilmiy maqola hamda meyoriy texnik hujjatlar: 1. Fayzullaev O. “Analitik kimyo asoslari”. T., “A.Qodiriy nomli nashriyot”, 2003.- 126-bet 2. Ibodov A.Yu. Farmasevtik kimyo 1, 2qism, Toshkent, Abu Ali ibn Sino, 1996- 228-bet 3. Xalqaro farmakopeya CCCP XI bo’lim 1.bob- umumiy analiz metodlari- 1987.- 110-bet 4. Xalqaro farmakopeya CCCP XI bo’lim 2.bob- umumiy analiz metodlari- 1987 5. Thin-Layer Chromatography , general method 2.02.27.00. In: Ph. Eur. 4th ed. Strasbourg : Council of Europe ; 2002. - 56 page 6. Р . Полюдек - Фабини , Т . Бейрих . Органический анализ. Ленинград. Химия. 1981.-624с. 7. Филиппович Ю.Б. и др. Практикум по общей биохимии, М., 1999,с.106 8. Шаршунова М и др. ТСХ в фармации и клинической биохимии. М., Мир, 2001, стр. 507 10. Reich E, Blatter A. HPTLC for the Analysis of Herbal drugs, Herbal Drug Preparations and Herbal Medicinal Products. In: Sherma J, Fried B, editors. Handbook of Thin-Layer Chromatography 3rd ed, Chapter 18. New York: Dekker; 2003 (in print). 42 page 11. Reich E, Blatter A. A Standardized Approach to Modern High Performance Thin-Layer Chromatography (HPTLC). In: Vovk I, Medja A, editors. Proceedings of the International Symposium .Planar Chromatography Today.: Novo Mesto; 2002 Oct 4-6 12-56-page 36 12. AOAC Peer-Verified Methods Program, Manual on Policies and Procedures. AOAC International. Available at http://www.aoac.org/vmeth/omamanual/ omamanual.htm [accessed April 2003] 32 page 13 . The united states pharmacopoeia, 2003 14 . European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg, 1997 b) internet materiallari: 15. http://www.water.com//HPLC method 16. http://en.m.wikipedia.org 17. http://www.azom.com 18. http://www.pharmtech.com 19. http://www.ziyouz.com 37 MUNDARIJA KIRISH……………………………………………………………………………….3 I. ADABIYOTLAR SHARXI…………………………………………………...…..5 I.1 Xromatografiya usulining mohiyati, xromatografiya texnikasi……………..……5 I.2 Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasining ishlash prinspi……………..….10 I.3 Yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulining mohiyati……………….….13 I.4 Yuqori samarali suyuqlik xromatografiya usulining kimyo- farmasevtikadagi ahamiyati…………………………………………………………………….…..17 II. TAJRIBA QISM…………………………………………………………….…..22 2.1 Rutinning chinliginiYuSSX usulida aniqlash………………………………..….22 2.2 Kversetin chinligini YuSSX usulida aniqlash…………………………………..26 2.3 Karbamazepin miqdori YuSSX usuli bilan aniqlash ……………………….…..29 2.4 Turli guruhlarga mansub dori preparatlari chinligini YuSSX usulida aniqlash...31 XULOSA……………………………………………………………………………35 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………..……36 38

Dori moddalar chinligini aniqlashda yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi usulining qo’llanilishi

Купить