Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 4.8MB
Покупки 0
Дата загрузки 26 Август 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Медицина

Продавец

Bohodir Jalolov

Dori preparatlarining tozaligini aniqlashda YuQX usulining qo’llanilishi

KURS ISHI Mavzu: “ Dori preparatlarining tozaligini aniqlashda YuQX usulining qo’llanilishi ” Toshkеnt Reja: Kirish I. Adabiyotlar sharxi 1.1 O’simlik xomashyosi asosidagi preparatlarning zamonaviy YuQX bilan analiz qilish 1.2 Plastinkalar va ularning xarakteristikalari 1.3 Namunani plastinkaga tomizish II. Tajriba qismi 2.1 Do ’ lana gullari tarkibidagi giperozidning chinligi va miqdorini yupqa qatlam xromatografiyasi usulida aniqlash 2.2 . Norsulfazol 0,25 g, Sulfadimizin 0,25 g tarkibli dori turini YQX usuli yordamida tahlil qilish 2.3 Rutinning Rossiya farmakopeyasiga asosan to’liq tahlili Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Mundarija . KIRISH Oliy ta’limning maqsadi respublikamizning ijtimoiy-iqt i sodiy va madaniy rivojini ta’minlashga, o’zi tanlagan mutaxassislik bozor iqtisodiyoti sharoitida mustaqil ishlashga layoqatli, yuqori malakali raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashdan iborat. Tayyorlanayotgan mutaxassislarga real iqtisodiyot tarmoqlari va sohalardagi mavjud talablarga alohida e’tibor qaratilgan holda, o’sib kelayotgan yosh avlodga ta’lim va tarbiya berish sohasidagi moddiy-texnika bazasini yanada mustahkamlash, undan oqilona va samarali foydalanishni ta’minlash, davlat ta’lim standartlarini, o’quv dasturlari va o’quv uslubiy adabiyotlarini takomillashtirish ishlari kо’rib chiqildi.Respublikamiz mustaqillikdan so’ng ta’lim tizimini yuksaltirish uchun aniq va dadil qadamlar tashlamoqda[3]. Hozirgi kunda mamlakatimiz taraqqiyoti va rivojlanishi kimyo sanoatining rivojlanishi bilan bog’liq Kurs ishining dolzarbligi. Yupqa qavatli xromatografiya (YuQX) usuli dorivor o’simliklar tahlili uchun keng qo’llaniladigan usuldir. YuQX usulining qo’layliklaridan biri yakuniy natija olish uchun uning parametrlarini o’zgartirish osonligida hisoblanadi. Boshqa tomondan esa analiz uslublari standartlashmagan va analizning aniq shart-sharoitlari belgilanmagan. Shunga qaramasdan Yevropa Farmakopiyasida (European Pharmakopoeia) instrumentlashgan YuQXning yangi zamonaviy imkoniyatlari ko’paymoqda. U tez sur’atlar bilan rivojlanmoqda. Ishning maqsadi. Zamonaviy yuqori samarali yupqa qavatli xromatografiya (YuSYuQX) usuli yordamida dorivor o’simliklarni tahlil qilishda ushbu uslubdan foydalanish. Ishning ilmiy yangiligi: Tritsiklik xinazolonlar hosilalari orasida ko’plab dori moddalar olingan bo’lib ular bugungi kunda tibbiyotda keng qo’llaniladi. Shuning uchun ham o’simliklar tarkibidan dorivor moddalarni ajratish hamda ularni YuSYuQX uslubi yordamida tahlil qilish hamda solishtirishdan iboratdir. I. ADABIYOTLAR SHARXI 1 .1. O’simlik xomashyosi asosidagi preparatlarning zamonaviy YuQX bilan analiz qilish Odatda YuQX dorivor o’simliklar va farmsanoat uchun keng qo’llanilganligi sababli bu usul dorilarni identifikatsiya qilishda jahon farmakopiyasida katta ahamiyatga ega. Odatdagi YuQXda olingan natijalarni aniq hisoblash va taqqoslashda qiyinchiliklarga duch kelinadi. Oddiy YuQXning natijalari biz e’tibor bermagan har xil omillar ta’sirida noaniq chiqadi. Metodologiyani takomillashtirishda qarama- qarshiliklar keltirib chiqaradi, to’g’ri va aniq natijalar olish uchun kamchiliklarga uchraydi. Shunday qilib, YuQXni eskirib borayotgan usul sifatida qarash va uni nisbatan ko’proq ahamiyatga ega bo’lgan yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi (YuSSX) yoki boshqa usul bilan almashtirish kerak degan fikrga kelishi mumkin. Shularga qaramay bu usulning o’ziga xos xususiyatlari bor, masalan; analizda faqat “surat”ini olish identifikatsiya qilish imkonini beradi [3], shu bilan birga barqarorlikni tekshirish uchun yoki ishlab chiqarishda maxsulot sifatini aniqlashda o’ziga xos ahamiyatga ega. Analizning tezkorligi va kam sarfliligi bilan ham ahamiyatlidir. Farmatsevtika va kimyo sanoatining tezkorlik bilan rivojlanishi o’z- o’zidan YuQX usulubining ham takomillashini talab etadi. Mazkur ishda YuQX uslubining nazariy ma’lumotlarini va amaliy natijalarini ochib berishga harakat qilingan.[2] Yevropa farmakopiyasida YuQX hamma dorivor o’simliklar, ekstraktlar va ba’zi sintetik preparatlarni identifikatsiyasi uchun asosiy usul sifatida qo’llaniladi. YuQX uncha zamonaviy darajadagi usul bo’lmasa ham farmakopiyadagi istalgan boshqa usubga bog’liqligi va texnikasi kam emas. Keyingi vaqtlarda YuQX usuli va yuqori samarali yupqa qatlamli xromatografiya (YuSYuQX) usuli bilan takomillashib, qo’llanilish sohasi ham kengayib bormoqda. Instrumental YuSYuQX namunaning sepilishi, ko’tarilish jarayoni va natijalarni qayd qilish bosqichlarining aniqligi bilan oddiy YuQXdan tubdan farq qiladi. Plastinkalar ko’rsatkichining aniqligi uslubning muhim tajribaviy xususiyati hisoblanadi. YuSYuQXning muhim jixati shundaki, natijalar faqat “surat” shaklida taqqoslanmaydi. Shu bilan birga YuSYuQX miqdoriy usul sifatida ham qaraladi, uni farm yo’nalishida miqdoriy analiz sifatida qo’llash imkoniyati bor. Asosan miqdoriy aniqlashlar yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi (YUSSX) yordamida bajarilar edi. Texnikalashgan YUSYUQX usuli uni almashtirish imkonini berdi.[3] Uslubni muqobillashtirish va standartlashtirish tajriba natijalari samaradorligining oshishiga olib keladi. Nazariy ma’lumotlar va amaliy manba ma’lumotlariga asoslanib, zamonaviy YUQX- yuqori samarali YUQXni ishlatilish sohasi kengayib bormoqda. Xromatografik usullarni muhim afzalligi tеzkorligida ya’ni eksprеss usul hisoblanadi. Kimyoviy tahlilda ko`proq yuzaviy xromatografiyani qog`ozda yoki sorbеntning yupqa qatlamida bajariladigan turlari ishlatiladi. Ta’rif: Yupqa qavat xromatografiyasi - aralashmadagi moddalarni harakatchan elyuеnt (erituvchilar aralashmasi) va plastinkaga bir tеkis yopishtirilgan sorbеntning yupqa qavatida turlicha taqsimlanish sababli o`zaro ajralishiga asoslangan. Xromatografiyani sorbеntning yupqa qavatida bajarish uchun shisha yoki folga plastinka sirtiga sorbеntni gipslik aralashmasi maxsus moslama yordamida bir tеkis yoyiladi, quritiladi. Plastinkani ostki chеtidan 1,5 sm masofada, yumshoq qalam bilan, start chizig`i chiziladi. Ingichka kapilyar vositasida, start chizig’i 1,0 - 1,5 sm oralig’ida tеkshiriluvchi eritma va aniqlanuvchi moddaning standart eritmasidan kichik tomchi tushiriladi. Plastinka tubida 1 sm qalinlikda elyuеnt-suyuqlik bo`lgan stakan (kolonkaga) tik holda joylanib, stakan og’zi yopiladi. Elyuеnt sorbеntni namlab yuqoriga harakatlanish jarayonida start chizig`iga tushirilgan moddalarni o`zida eritib yuqoriga ko`tarila boradi. 5 Elyuyеnt sorbеnt bo`yicha ~10 santimеtrga ko`tarilgach plastinka kolonkadan chiqarilib, quritiladi va maxsus ochuvchi rеagеnt eritmasi bilan, purkagich vositasida, purkaladi. Ellips shaklida hosil bo`lgan rangli dog`ni plastinkadagi start chizigiga nisbatan holatini bеlgilovchi R f qiymatiga ko`ra sifat tahlil bajariladi. Masalan. O’rta, mеta va para aminobеnzoy kislotalar sifat tahlilini bajarish uchun ularni standart eritmalari tomizilgan plastinka 1:8 nisbatdagi sirka kislota va xloroform aralashmasi quyilgan kolonkada (elyuirlanadi) elyuyеnt shimdirilgach, quritib rang hosil qiluvchi rеagеntlar HNO 2 va b-naftol eritmalari bilan purkaladi, to`q sariq dog’ hosil bo`ladi Yupqa qatlamli xromatografiya keyingi vaqtlarda organik moddalar, ayniqsa, tabiiy birikmalarni analiz qilish va ajratishda keng qo’llanilmoqda. Yupqa qavatli xromatografiya (YuQX) sezgirligi yuqoriligi, analizning tez bajarilishi, xromatogrammalarni uzoq saqlash mumkinligi va ulardan moddalarni ancha oson desorbilab olish imkoniyatlari bilan boshqa xromatografik usullardan farq qiladi. Bu 6 usul yordamida kimyoviy reaksiyalarning borishini nazorat qilish, xromatografik kolonka yordamida ajratilayotgan murakkab aralashmalarning ayrim tarkibiy qismlarga ajralishini kuzatish, moddalarni tez identifikatsiyalash va juda kam miqdordagi organik moddalarni aralashmadan miqdoriy to’liq ajratib olish va tozalash mumkin. Bularni bajarish uchun atigi 10-30 daqiqa vaqt sarf bo’ladi. YuQX mahsus shisha plastinkaga yopishmagan yoki yopishgan sorbentning yupqa qatlamlarida bajariladi. Buning uchun adsorbent uzunligi 15-20 sm, eni 4-20 sm bo’lgan plastinkaga maxsus yupqa qatlam hosil qiluvchi asbob yordamida yotkiziladi. Plastinkaning bir chetidan 1,5-2 sm masofada ma’lum oraliqdagi bir chiziqda yotuvchi nuqtalar belgilanadi. Bu nuqtalar joylashgan chiziq start chizig’i deyiladi. Start chizig’iga bir xil miqdordagi tekshirilayotgan modda eritmasi maxsus shisha kapillyar yoki pipetka yordamida bir necha tomchidan tomiziladi. Plastinka erituvchilar sistemasi solingan xromatografiyalash kamerasiga, modda tomizilgan nuqtalari bo’lgan tomoni erituvchiga tushirilgan, lekin nuqtalar erituvchiga tegmagan holda joylashtiriladi. Xromatografiyalash kamerasining usti zich qilib yopiladi. Plastinka kameraga qiya holda o’rnatiladi (2-rasm). 7 Adsorbentli shisha plastinka eksikator 2-rasm. Yupqa qatlamli xromatografiya uchun asbob. Kamera sifatida keng stakan, eksikator va boshqalardan foydalanish mumkin. Erituvchi yuqoriga ko’tarilib, plastinkaning qarama-qarshi uchiga 0,5-1 sm qolganda xromatografiyalash to’xtatiladi. Buning uchun plastinka kameradan olinadi va quritiladi. Qog’oz xromatografiyasi ham yupqa qavatli xromatografiyaning bir ko’rinishi bo’lib, u murakkab aralashmalarni, ayniqsa, oksillar, uglevodlar, yog’lar, antibiotiklar, gormonlar, glikozidlar, alkaloidlar, fenollar va boshqa tabiiy moddalarni ajratish va aniqlashda ishlatiladi. Bu usulda qog’ozga adsorbilangan suv turg’un faza, harakatchan faza sifatida esa suv bilan aralashmaydigan erituvchi ishlatiladi. Tekshiriladigan aralashmadagi moddalarni ajratish shu ikki erituvchi orasida ularning taqsimlanish koeffitsiyentiga bog’liq. Qog’oz adsorbent hisoblanadi. Qog’oz xromatografiyasi erituvchining yo’nalishiga qarab, yuqoriga ko’tariluvchi (3-rasm, a), pastga tushuvchi (3-rasm, b) va radial xromatografiya usullariga (4-rasm) bo’linadi. 3-rasm.Yuqoriga ko’tariluvchi (a) va pastga tushuvchi (b) qog’oz xromatografiyasi usullari uchun qurilmalar. 8 1.2. Plastinkalar va ularning xarakteristikalari 70-Yillar oxirida rastalarda yangi YUSYUQX plastinkalar paydo bo’la boshladi. Bu plastinkalar tor, o’rta o’lchamli (5 (m) sorbentli va keng 2-10 (m o’lchamdagi sorbentli bo’lishi bilan xarakterlangan. YUSYUQX plastinkalarning qalinligi bir xil taqsimlangan bo’lib, ularning yuzasi oddiy plastinkalarga nisbatan silliq va samaradorligi yuqori. 1-Jadvalda ularning xarakteristikalari taqqoslab keltirilgan. Kattaliklar O’ lc ham YUQX Zarralar o’lchami [µм] 2-40 Zarralarni o’rtacha o’lchami [µм] 10-15 qatlam qalinligi [µм] 250 Ishchi diapazon [мм] 100-150 Muqobil ko’tarilish soxasi [мм] 120 Elyuirlanish vaqti [мин ] 30-60 Erituvchi sarfi мл 25-50 20Х20 Detektrlash o’lchami:UF нг 100-1000 Detektrlash o’lchami: fluoressensiya нг 1-100 Narxi* 1 (20Х20) Shuni ta’kidlash kerakki, farmatsevtika sohasining qayerida YUQX plastinkalari ishlatilsa, o’sha yerda YUSYUQX plastinkalarini ishlatish mumkin. Haqiqatan ham olingan natijalar aniq va moddalar yaxshi ajratilgan bo’ladi. Shvetsariyaning Fotokimyo bo’yicha ekspert kometeti farmatsevtika sohasida bir nechta shunga 9 talluqli bo’lgan analizlar ekspertizasini o’tkazdi. 1-Rasmda shirin va achchiq apelsin yog’ining ikki xil plastinkalarda ajratilishi taqqoslangan. YUSYUQX plastinkada YUQX plastinkaga nisbatan ajralish yaxshi bo’lganligi va kam sarfligi ko’rinadi.[ 9] 1-Rasm. Shirin (chap trek) va achchiq (o’ng trek) apelsin yog’ining Y u QX (chap) va Y u SY uQ X (o’ng) plastinkalarda ajralishi. Y uQX plastinkani 15 sm gacha elyuirlash uchun 45 minut, YUSYUKX plastinkani 5 sm gacha elyuirlash uchun esa 7 minut sarflangan. Elyuint sifatida etilatsetat:toluol–15:85 nisbatda ishlatilgan, anis aldegidi bilan modifikatsiya qilingandan keyin 366 nm da skanerda o’qitilgan. Bir xil sharoitlar qo’llanilishiga qaramasdan har xil firmaga tegishli bo’lgan plastinkalarda analiz natijalari sezilarli darajada bir-biridan farqlanadi (2-rasm). 2-Rasm. Bir necha namunaning turli xil firmalarda (Merck chap, Macherey&Nagel o’ng) ishlab chiqarilgan Y uQX plastinkalarda ajralishi. 10 Ma’lum bir test bilan plastinkalarni baholash mumkin emas, shuning uchun metodikaning yozilishida plastinka tayyorlangan firma kursatilishi kerak [4]. Bu esa keyingi tekshirishlarda o’z samarasini beradi.[ 7] Agar aralashmadagi moddalar har xil erituvchilarda turlicha R qiymatlariga ega bo’lsalar, ularni ikki tomonlama xromatografiya yordamida ajratish mumkin. Buning uchun kvadrat bichimli qog’oz olinib, modda qog’ozning burchagiga tomiziladi va oldin bir xil erituvchilar sistemasida xromatografiya o’tkaziladi, so’ngra qog’oz quritiladi va u 90°C ga burilgandan so’ng ikkinchi erituvchi sistemasida xromatografiya o’tkaziladi. Bir xil qiymatli Rf olish uchun xromatografiyalash sharoiti (eritmalar sistemasi tarkibi, harorat, qog’ozning sifati, jarayonning borish vaqti, kameraning germetiklik darajasi va boshqalar) bir xil bo’lishi kerak. Tekshirilayotgan moddalar aralashmasining eritmasi shisha kapillyar yoki pipetka yordamida yuqoriga siljuvchi va pastga tushuvchi xromatografiyalarda qog’oz chetidan 2-3 sm masofaga, gorizontal radial xromatografiyada esa qog’oz markazidagi qog’oz pilikdan 1,5-2 sm masofada ma’lum oraliqda bir necha tomchidan tomiziladi. Qog’oz namuna bilan Pilik joyi Xromatogramma Tomchini tomizish joyi 4-rasm. Radial qog’oz xromatografiyasi 11 quritiladi va maxsus kameralardagi erituvchi sistemasiga modda tomizilgan tomchilar tegmaydigan qilib joylashtiriladi. Yuqoriga siljuvchi va pastga tushuvchi xromatografiyalarda kamera devorlariga uni to’yintirish uchun erituvchi sistemasi shimdirilgan qog’oz tikka qilib qo’yiladi. 5-rasm. Xromatogramma Yuqoriga siljuvchi xromatografiyada erituvchining yuqoriga ko’tarilishi qiyinroq bo’lganligi sababli Rf qiymati kichik moddalarni ajratish qiyin bo’ladi. Pastga tushuvchi xromatografiyada kameraning yuqori qismiga o’rnatilgan idishdagi erituvchi qog’oz bo’ylab yuqoridan pastga siljiydi, bu ancha tez amalga oshadi. Bunda eng asosiysi erituvchi qog’ozdan pastga oqib tushishi hisobiga kichik Rf qiymatli moddalarni ham ajratish mumkin. Xromatogramma ionogen va kompleks hosil qiluvchi maxsus reagentlar bilan ishlanganda (pulverizator yordamida purkalganda), rangli dog’lar hosil bo’ladi. Moddalarni topish uchun bu dog’larning Rf qiymatlari «guvohlar»ning Rf qiymatlari bilan solishtiriladi. Guvohlar yordamida moddalarni topishda aralashmada bo’lishi taxmin qilinayotgan moddaning aniq namunasi eritilib, tekshirilayotgan eritma bilan yonma-yon yoki aralashtirib quyiladi. Rf kiymatni topish uchun modda qo’yilgan start chiziqdan (5-rasm) modda (dog’) markazigacha bo’lgan (AB) masofa start chizig’idan erituvchi yetib borgan front chizig’igacha bo’lgan masofaga (AB) bo’linadi. Yupqa qatlam хrоmatоgrafiyasi (YuQХ, тонкослойная хроматография-ТСХ, thin layer chromatography-TLC) оrganik birikmalar aralashmalarini ajratishning 12 tezkоr usullaridan biri. Shisha yoki alyuminiy plastinkaga yotkizilgan sоrbentning yupqa qatlamiga ajratiladigan aralashma eritmasidan bir necha nuqtalar ko’rinishida tоmiziladi. Хrоmatоgrafik kamerada harakatchan faza (elyuent) plastinka bo’ylab pastdan yuqоriga ko’tarilganda aralashma tarkibidagi mоddalar bir-biridan ajraladi. Rangsiz mоddalar plastinkani turli kimyoviy reagentlar bilan ishlоv berish (purkash va оchiltirish) оrqali ranglar hоsil qilish yo’li bilan aniqlanadi. Lyuminestsent indikatоrli tayyor “Silufоl” plastinkalari ishlatilganida mоddalarning dоg’larini UB- nur оrqali ko’rish mumkin. Хrоmatоgrammadagi mоdda dоg’lari R f qiymati bilan harakterlanadi. U mоddaning harakat qilgan masоfasini erituvchi harakati masоfasiga bo’lish оrqali hisоblab tоpiladi. 1.3. Namunani plastinkaga tomizish Y u QX dagi hamma tekshirishlar odatda boshlang’ich nuqtadan dog’lar orasidagi masofani aniqlash (Rf- qiymati)ga asoslangan. O’z navbatida analizning sifatli, to’g’ri o’tishi namunani plastinkaga tomizilishi bilan bog’liq. Miqdoriy analiz uchun belgilangan miqdor (doza)ni mikrohajmlarda yuqori darajadagi aniqlikda tomizish kerak. Moddalarning ajralish darajasi namunaning tomizilish shakli, o’lchami va soha bo’yicha bir xil taqsimlanishiga bog’liq. Namunani tomizishning ikki usuli kontakt (kapilyar va shprits yordamida) va purkash usullari qo’llaniladi. Kontakt usuli bilan tomizishda xalqasimon yoyilish sodir bo’lib, namunani erituvchi yoyilgan soha bo’yicha bir xil taqsimlanishi sodir bo’lmaydi (3-rasm). Kontakt usuli bilan tomizishda erituvchini diffuziyalanishi natijasida start sohasi qalin bo’ladi va bu o’z navbatida komponentlarni ajralishiga salbiy ta’sir kursatadi. Bu asosan namuna oson yoyiluchan erituvchilarda eritilganda muhim ahamiyat kasb etadi.[ 9] Purkash orqali tomizishda xromatografik ajralish sezilarli darajada yaxshilanadi va xatoliklar sezilarli darajada kamayadi. Purkash vaqtida hech qanday qo’shimcha jarayonlar (elyuirlanish va diffuziya) sodir bo’lmaydi. Belgilangan soha bo’yicha namunani bir xil taksimlash imkoniyati mavjud bo’ladi. Bu esa xromotografik ajralishni yaxshilanishiga olib keladi. Purkash vaqtida namuna hamma nuktalar 13 bo’ylab teng taksimlangan bo’ladi, bu esa mikdoriy analiz uchun muhimdir. Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, kontakt usulida tomizishda, masalan; mikrokapilyarda tomizilganda hattoki, plastinkalarda «konsentrlangan zona» hosil bo’ladi va mantiqiy ajralish bo’lmaydi. Rf-qiymatlari farqi kichik bo’lishi bilan birga har xil anomal holatlar yuzaga keladi (3a-rasm). a) elyuirlanishdan oldingi tomizish sohasi. Chapdan ungga: kontaktli nuqtasimon, purkash nuqtasimon, kontaktli chiziqsimon, purkash chiziqsimon v) buyoklarni elyuirlangandan keyingi fotosurati s) kontakt (1-trek, shtrixli chiziq) va purkash (3-trek, yashil chiziq) nuqtalarining natijalarini taqqoslash 14 d) kontaktli chiziqchimon (5-trek, yashil chizik) va chizish purkash (7-trek, ko’k punktir chizik) natijalarini takkoslash 3v-Rasm. Har xil tomizishlarni buyoqlar aralashmasining ajralishiga ta’siri (metanol eritmasida 5 mkl va 10 mkl dan) silicagel 60 YuQX plastinkasida. Elyuint: toluol. I.4. Elyuirlanish Xromatografiyaning oxirgi natijasi (holati, shakli va komponentlarning ajralishi) kameralarning tipiga va ularning «to’yinishiga» bog’liq (4-rasm). Tajribalar asosan aniq belgilangan sharoitlarda qo’shimcha chetlanishlarsiz olib boriladi. Xromatografiyaning nazariyasi ko’pgina adabiyotlarda yoritilgan [3,4,5] bo’lib, odatda to’yingan kamera (vertikal va gorizontal) oddiy holatdagiga qaraganda yaxshi natija beradi. Bunda elyuirlanish jarayonida elyuintning tezligi kamayadi (5-rasm). Y uQX plastinkalar uchun zarrachalar ulchami kamayishi va Q atlam q arshiligi kamaygan sari xromatografiya uchun ishchi masofasi kamayadi. Muayyan bir sharoitda va bir kamerada, tashqi sharoitlar o’zgarmagan holda komponentlarning Rf-qiymatlari elyuirlanish (front) holati bilan ham bog’liq bo’ladi. 6-Rasmda ikki komponent uchun ajralish va front balandligi orasidagi bog’liqlik grafigi berilgan. Ajralish qo’yidagi formula yordamida hisoblangan: Rs= 1/4( α -1)(RfN)1/2(1-Rf). 15 а ) в ) с ) 4-Rasm. Limon usimligi mevasining tusikli kamerada (Twin Trough Chamber) kuyilgan xromotogrammasi. a) tuyintirilgan, v)tuyintirilmagan s)gorizontal kamerada. Elyuint: sirka kislota; etilatsetat; toluol - (3;33;70). 254 nm. 5-Rasm. Silicagel 60 YuSYuKX plastinkasida elyuirlanish vaqti va front chizig’i balandligi orasidagi bog’liqlik grafigi. Elyuint: etilatsetat;toluol-5:95. Sorbentning yupqa qatlamida bajariladigan xromatografiya chizmasi. a—silikagel qatlami bilan qoplangan plastinka; b—plastinkaga eritmani tomizish: d—plastinkaning xromatografiyalash kamerasidagi holati: e—moddalarning xromatografiya jarayonida ajralishi. 16 II . BOB . TAJRIBAVIY QISM 2.1 Do ’ lana gullari tarkibidagi giperozidning chinligi va miqdorini yupqa qatlam xromatografiyasi usulida aniqlash Chinligini aniqlash 0,5 g maydalangan xom ashyo 15 minut 5 ml 95% spirtda qaynatiladi. Aralashma sovitilganidan keyin ajratma dekantatsiyalanadi va “Silufol” plastinkasiga(15xl5 sm) mikropipetka yordamida 0,05 ml eritma 1 sm uzunlikda chiziqsimon ko’rinishda tomiziladi, yoniga nuqta shaklida 0,005 ml 0,1% li giperozidning Davlat standart namunasi (DSN) eritmasidan tomiziladi. Plastinka quritiladi (5 minut) va xloroform-metil spirti (8:2) solingan kameraga joylashtiriladi. Xromatografiyalash yuqoriga yo’nalgan usulda olib boriladi. Erituvchilar aralashmasi plastinkaning yuqorisiga yetganida plastinka kameradan olinadi, 2 minut havoda quritiladi va UB-lampa ostida (λ = 300 nm) ko’riladi.Giperozid DSN dog’ining balandligida to’q-jigar rangdagi chiziq holida dog’ bo’lishi kerak. Keyin plastinkaga aluminiy xloridning 5% li spirtli eritmasidan purkaladi va 2—3 minut quritish uskunasida 100-105 ℃ da qizdiriladi. Bunda dog’ UB7nurda ko’rilganda sariq- yashil bo’lib tovlanuvchi to’q sariq rangga bo’yaladi. Miqdorini aniqlash 3 mm kattalikda maydalangan 2 g (aniq tortma) o’simlik xom ashyosi 250 ml hajmli og’zi mahkam berkiladigan (shlifli) kolbaga solinib, ustiga 100 ml 95% spirt solib ±0,01 g aniqlikda tortiladi. Kolbaning og’ziga vertikal sovitgich o’matilib, suv hammomida 1 soat davomida qizdiriladi. Havo haroratigacha sovitilib, kolbaning og’irligi avvalgisiga (birinchi)siga yetguniga qadar 95% li spirt qo’shiladi. Kolbadagi aralashma diametri 7 sm, 0,5 sm qalinlikdagi namlangan paxta solingan voronka orqali suziladi (filtrlanadi). Birinchi 30 ml filtrat tashlab yuboriladi, keyingi 50 ml esa tagi yumaloq, og’zi yaxshi yopiladigan (shlifli) 100 ml hajmli kolbaga solinib, 2—3 ml eritma qolguniga qadar rotorli bug’latgichda bug’latiladi. Kolbadagi qoldiq 10 ml li o’lchov kolbasiga o’tkaziladi va belgisigacha 95% spirt bilan yetkaziladi, aralashtiriladi va amorf cho’kma cho’kishi uchun tindirib 17 qo’yiladi.“Silufol” (15x15 sm) plastinkaning start chizig’iga (chetidan 1,5 sm ichida) cho’kma ustidagi suyuqlikdan 0,08 ml 5 sm uzunlikda chiziqsimon ko’rinishda tomiziladi. Yoniga 0,08 ml 0,1% giperozidning DSN eritmasidan tomiziladi. Plastinka quritiladi va xloroform-metil spirti (8:2) solingan kameraga joylashtiriladi. Erituvchilar aralashmasi plastinkaning chetiga yetganida, plastinka kameradan olinadi, quritiladi va ikkinchi marta qayta xromatografiyalanadi. Plastinka UB-nuri oqimida ko’rilib, giperozidning tekshirilayotgan eritma va standart namunadagi dog’lar o’rni belgilanadi. Belgilangan dog’lar va shu dog’lar kattaligidagi plastinkaning bo’sh qismi maydalab kesiladi (nazorat tajriba uchun). Plastinkaning kesilgan bo’lakchalari 50 ml og’zi mahkam berkitiladigan kolbalarga solinadi, ustiga 10 ml dan dioksan- suv (1:1) aralashmasidan quyib, og’zi mahkam berkitilib, 1 soat davomida chayqatiladi. Kolbalardagi aralashma probirkalarga o’tkaziladi va 1000 ayl/min tezlikda 5 minut davomida sentrifugalanadi. Olingan elyuatlarning optik zichligi spektrofotometrda nazorat tajribasining elyuatiga nisbatan, qalinligi 10 mm bo’lgan kyuvetalarda, 1=364 nm da o’lchanadi.Giperozidning quruq xomashvoga nisbatan miqdori foizlardaquyidagi formula yordamida hisobalnadi: Bu yerda D — tekshirilayotgan modda elyuatining optik zichligi; D0 — giperozid DSN elyuatining optik zichligi; m0 — giperozid DSNning aniq og’irligi, g; m — xom ashyoning aniq og’irligi, g; W — xom ashyoning namligi, %; Eslatma: Giperozid Davlat standart namunasi eritmasini tayyorlash: Taxminan 0,05 g (aniq tortma) giperozid DSN (100—105 ℃ da doimiy og’irlikkacha quritilgan) 100 ml og’zi mahkam berkitiladigan kolbaga solinib, 40 ml 18 95% li spirt qo’shiladi va vertikal sovitgichga ulab, kristallar to’liq erib ketguniga qadar suv hammomida qizdiriladi. Eritma sovitilganidan keyin 50 ml hajmli o’lchov kolbasiga o’tkaziladi, belgisigacha 95% li spirt bilan yetkaziladi va aralashtiriladi. 5% aluminiy xloridning spirtli eritmasini tayyorlash: 5 g aluminiy xlorid 100 ml li o’lchov kolbasida 40 ml 95% li spirtda eritilib, belgisigacha 95% li spirt bilan yetkaziladi va aralashtiriladi. 2.2 Norsulfazol 0,25 g, Sulfadimizin 0,25 g tarkibli dori turini YQX usuli ordamida tahlil qilish Aniqlash tartibi: 2 mg yaxshilab maydalangan dori turi 5 ml atsetonda eritilib, undan 2 tomchisi o’lchamlari 15x20 sm bo’lgan, silikagelning mahkamlangan qatlamini saqlagan plastinkaning start chizig’iga kapillyar yordamida tomiziladi. Bir vaqtning o’zida norsulfazol va sulfadimezinning standart eritmalari tayyorlanadi (100 mg modda 50 ml atsetonda eritiladi). Tayyorlangan standart eritmalar start chizig’iga tomizilib, atsetonning uchib ketishi uchun 3-5 minut xona haroratida qoldiriladi. So’ngra plastinka xloroform-metanol (9:1) aralashmasidan iborat bo’lgan erituvchilar sistemasi bilan to’yintirilgan xromatografiya kamerasiga tushirilib, erituvchilar sistemasi front chizig’iga yetgach, kameradan olinadi. Plastinkani xona haroratida quritib, xromatogrammadagi moddalarning o’mini ko’rish uchun dastlab 1 m xlorid kislotasi eritmasi, keyin 5% li natriy nitrit eritmasi purkalib, elektr qizdirgichda quritiladi va p-naftolning ishqoriy eritmasi purkaladi. Dori shaklidan hosil bo’lgan dog’lar, xromatogrammadagi o’rni, Rf qiymati va rangi bo’yicha standart namunalardan hosil bo’lgan dog’lar bilan solishtiriladi 19 Yupqa qatlam xromatografiyasi. 1, 3—standart eritmalar tomizilgan joy; 2—tekshiriluvchi aralashma eritmasi tomizilgan joy, a—erituvchilar aralashmasi bosib o’tgan masofa; b. b1—plastinkaga qo’yilgan moddalarning bosib o’tgan masofasi (start chizig’idan modda hosil qilgan dog" markazigacha bo’lgan masofa). 2.3 Rutinning Rossiya farmakopeyasiga asosan to’liq tahlili Rutin sof holda sarg’ish-yashil, mayda kristall kukun bo’lib, spirtda qiyin eriydi, suyultirilgan ishqorlarda eriydi, suv, efir, xloroform va benzolda erimaydi. U 183-194 °C haroratda suyuqlanadi. 20 Rutinning chinligini aniqlashda qizil rangli sianin xlorid hosil qilish reaksiyasidan foydalaniladi. Bunda preparatning spirtdagi eritmasiga konsentrlangan xlorid kislota ishtirokida rux yoki magniy kirindisi ta’sir ettirilsa, qizil rang paydo bo’ladi. Bu rutinning chinligini aniqlashda asosiy reaksiya sifatida Farmakopeya maqolasiga qiritilgan bo’lib, uni sianin reaksiyasi nomi bilan yuritiladi: Reaksiyadan ko’rinib turibdiki, sianin moddasining hosil bo’lishi flavonoidlardagi karbonil guruhi va 2,3 holatdagi qo’shbog’li uglerodlarning vodorod ta’sirida gidrirlanishi va so’ngra esa degidrirlanishi hisobigadir. Keyinchalik aralashmaga neytral muhitgacha natriy gidroksid eritmasi qo’shilganda, ranglanish kuchayib boradi. Bu sianin moddasining avval psevdoizomer, so’ngra esa oksixinon shakliga o’tib ketishi natijasidadir, deb tushunish mumkin: 21 Rutinning chinligini aniqlashdagi sianin hosil qilish reaksiyasi barcha flavanoidlarga xos. Ammo ulaming kimyoviy tuzilishiga qarab, rang ham har xil (oltinsimon sariq rangdan, to’q qizil ranggacha) bo’ladi. Rutinning 1 mol/1 natriy gidroksiddagi eritmasi to’q sariq rangga bo’yalgan bo’ladi. Rang eritmaning turishi natijasida yana ham to’qlashadi. Bu rutindagi geterosiklik halqaning «ochilib», xalkon moddasiga o’tishi natijasidadir: Ishqor ta’sirida eritmada rangning to’qlashib ketishi bu barcha polifenol turdagi flavonoidlarga xos. Rutinni xlorid kislota bilan qizdirilganda, u gidrolizlanib kversetin, glukoza va ramnozalarga parchalanadi: 22 Hosil bo’lgan glukoza va ramnozani aldegidlarga xos reaksiyalar yordamida aniqlash mumkin. Masalan, ulami kumush ko’zgu hosil qilish yoki Feling suyuqligidan qizil rangli cho’kma holida mis (I) oksid ajratib chiqarish reaksiyasidan foydalaniladi. Rutinning spirtdagi eritmasiga qo’rg’oshin atsetat qo’shilsa, sariq ninasimon cho’kma shaklida kompleks tuz hosil bo’ladi.Yuqorida keltirilgan reaksiyalardan tashqari, flavanoidlami, jumladan, rutinning chinligini aniqlashda yana bir qator boshqa reaksiyalar adabiyotda uchraydi. Rutinning miqdori Farmakopeya maqolasi bo’yicha spektrofotometrik usul yordamida aniqlanadi. Uni spirtdagi 0,00125 % eritmasining optik zichligi 375 va 362,5 nm to’lqin uzunligida o’lchab aniqlanadi. Rutinning miqdorini tortma usulda ham aniqlash mumkin. Buning uchun preparatning ma’lum miqdorini xlorid kislota ishtirokida qaynatib, gidrolizlanadi. Bunda cho’kma holida ajralib chiqqan kversetinni yig’ib olib yuviladi va quritib tortiladi. Shuningdek, rutinning miqdorini ishqor ta’sirida uning sariq rangi to’qlashib ketishidan foydalanib, fotokolorimetrik usul bo’yicha aniqlanadi. Rutin va undan tayyorlangan preparatlami qon tomir devorlari o’tkazuvchanligining buzilishidan kelib chiqqan kasalliklar, gemorragik diatez, ko’z pardasiga qon quyilishi, gipertoniya, qizamiq, bod, terlama, nurlanish va boshqa 23 kasalliklami davolashda hamda ularning oldini olishda (0,05-0,1-0,15 g dan ichiriladi) qo’llanadi. Rutin ko’pincha askorbin kislota bilan birgalikda ishlatiladi. Rutin og’zi mahkam yopiladigan shisha idishlarda, qorong’u joyda saqlanadi. Hozirgi vaqtda rutin asosini, ya’ni uning aglikon qismini tashkil qiluvchi kversetin sof holda tibbiyotda turli kasalliklarni davolashda keng qo’llanadi. Eritma tayyorlash: “Silufol” (15x15 sm) plastinkaning start chizig’iga (chetidan 1,5 sm ichida) cho’kma ustidagi suyuqlikdan 0,08 ml 5 sm uzunlikda chiziqsimon ko’rinishda tomiziladi. Yoniga 0,08 ml 0,1% giperozidning DSN eritmasidan tomiziladi. Plastinka quritiladi va xloroform-metil spirti (8:2) solingan kameraga joylashtiriladi. Erituvchilar aralashmasi plastinkaning chetiga yetganida, plastinka kameradan olinadi, quritiladi va ikkinchi marta qayta xromatografiyalanadi. Plastinka UB-nuri oqimida ko’rilib, giperozidning tekshirilayotgan eritma va standart namunadagi dog’lar o’rni belgilanadi. Belgilangan dog’lar va shu dog’lar kattaligidagi plastinkaning bo’sh qismi maydalab kesiladi (nazorat tajriba uchun). Plastinkaning kesilgan bo’lakchalari 50 ml og’zi mahkam berkitiladigan kolbalarga solinadi, ustiga 10 ml dan dioksan- suv (1:1) aralashmasidan quyib, og’zi mahkam berkitilib, 1 soat davomida chayqatiladi. Kolbalardagi aralashma probirkalarga o’tkaziladi va 1000 ayl/min tezlikda 5 minut davomida sentrifugalanadi. Olingan elyuatlarning optik zichligi spektrofotometrda nazorat tajribasining elyuatiga nisbatan, qalinligi 10 mm bo’lgan kyuvetalarda, 1=364 nm da o’lchanadi. 24 III. XULOSA Yupqa qatlam xromatografiya usuli yuqori sezgirlikka ega bo’lgan universal usul bo’lib, hozirgi vaqtda oddiyligi, tez bajarilishi, iqtisodiy jihatdan afzalligi tufayli farmatsevtika amaliyotida ko’p foydalanilmoqda. Usul sorbent bilan qoplangan shisha, folga, plenka yuzasida kapillyar kuchlar ta’sirida moddalarning harakatlanishi natijasida bir-biridan ajralishiga asoslangan. YuQX usulidan moddalarning chinligi, tozaligi va miqdorini aniqlashda keng foydalaniladi. Mazkur usulda qo’zg’aluvchan faza sifatida ko’pincha suv va ba’zida boshqa erituvchilar yoki ularning aralashmalari ishlatiladi. Qo’zg’aluvchan faza qo’zg’almas faza (yupqa qatlamli sorbent)ga tomizilgan aralashmani o’zida eritadi va ulami turli tezlikda har xil masofadagi o’rinlarda taqsimlanishiga olib keladi. Yupqa qatlam xromatografiyasi usulida erituvchilar aralashmasini shunday tanlash kerakki, bunda xromatogrammada birikmalar simmetrik joylashib, Rf qiymati 0,5 ga yaqin bo’lishi kerak. YuQXda qo’zg’almas qattiq faza - sorbent sifatida maxsus “xromatografiya uchun” tayyorlangan silikagel, aluminiy oksidi, KSM rriarkali silikagel, silikagel bilan aluminiy oksidi aralashmasi, sellyuloza, kizelgur, poliamid ishlatiladi. Sorbent tanlashda aniqlanuvchi modda funksional guruhlarining xususivati va soni ham ahamiyatga ega. YuQX usuli — sorbent mahkamlangan va mahkamlanmagan plastinkalarda olib boriladi. Sorbent qatlamini mahkamlash uchun 5±20% gacha bog’lovchi modda qo’shiladi. Bog’lovchi moddalarning ajralish jarayoniga ta’sir etmasligi kerak. Shunday bog’lovchilarga gips, kraxmal, agar-agar kiradi. 25 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006.-46-b. 2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. 11. T., Abu Ali ibn Sino,1996.56-87-b 3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.124-162 c 4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М., Медицина,1987.-131c 5 .The united states pharmacopoeia, 2003.-154 p. 6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg, 1997.-211p 7.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001 8.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001 9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 201.-154-b 10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.132- b 11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме iектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.9 6 c 12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед», 2005. 112 c . 13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник», 2000 r . 168 c . 14. A . J . Xamroyev , A . G . Mahsumov . Umumiy kimyodan amaliy mashg ’ u lotlar . — Т., 2004, 152- bet 26 15. Narrow-leaved coneflower root , monograph 1821. Pharmeuropa 2002 Jan; 14.1 :135-6. 16. Pale coneflower root , monograph 1822. Pharmeuropa 2002 Jan; 14.1 :137-8. 17. http://www.azom.com 18. http://www.pharmtech.com 19. http://www.ziyouz.com 27 MUNDARIJA Kirish……………………………………………………………………………. I. Adabiyotlar sharxi 1.1 O’simlik xomashyosi asosidagi preparatlarning zamonaviy YuQX bilan analiz qilish ……………………………………………………………………………… 1.2 Plastinkalar va ularning xarakteristikalari........................................................ 1.3 Namunani plastinkaga tomizish……………………………………………… II. Tajriba qismi………………………………………………………………… 2.1 Do ’ lana gullari tarkibidagi giperozidning chinligi va miqdorini yupqa qatlam xromatografiyasi usulida aniqlash………………………………………………... 2.2 . Norsulfazol 0,25 g, Sulfadimizin 0,25 g tarkibli dori turini YQX usuli yordamida tahlil qilish……………………………………………………………. 2.3 Rutinning Rossiya farmakopeyasiga asosan to’liq tahlili……………………. Xulosa……………………………………………………………………………. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………………………. 28

Dori preparatlarining tozaligini aniqlashda YuQX usulining qo’llanilishi

Купить