Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 1.1MB
Покупки 0
Дата загрузки 26 Август 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Медицина

Продавец

Bohodir Jalolov

Dori vositalari tahlilida kompleks usulini qo’llanilishi

Купить
KURS ISHI Dori vositalari tahlilida kompleks usulini qo’llanilishi 1 Reja: I. Kirish II. Adabiyotlar sharxi 2.1. Dori moddalar tahlilida fizik usulni qo’llanilishi 2.2. Dori moddalar tahlilida kimyoviy usulni qo’llanilishi 2.3. Dori moddalar tahlilida fizik-kimyoviy usullarning qo’llanilishi III. Tajriba qismi. 3.1 Murakkab tarkibli ko’z tomchisini tahlil qilish 3.2 Glyukozaning 5, 10, 20, 25 ％ li ineksion eritmalari tahlili Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Mundarija . 2 I. KIRISH Bu yurtimizda aholi salomatligini muhofaza qilishga qaratilgan ezgu islohotlarning yorqin ifodasi edi. Binobarin, respublikamizda sog‘liqni saqlash tizimi hamda dori-darmon ta’minotini yanada yaxshilash masalasiga yuksak e’tibor berilayotgani fikrimiz isbotidir. Dastlab mamlakatimizdagi mavjud 2 ta ishlab chiqarish korxonasida, bor-yo‘g‘i, yigirma turga yaqin dori vositalari va tibbiy buyumlar tayyorlangan, shuningdek, 2 ta ilmiy-tadqiqot instituti faoliyat yuritgan bo‘lsa, bugungi kunga kelib ularning soni 150 tadan oshdi. Dori vositasini standartlash deganda uning barcha sifat ko’rsatkichlari bo’yicha me’yoriy texnik hujjat talablariga javob bera olishini aniqlash tushunilib, standartlash dori vositasining sifatini nazorat qilish orqali amalga oshiriladi. Dori moddalarining kimyoviy tuzilishlari bilan ularning fizikaviy, kimyoviy va farmakologik xossalari o‘rtasidagi qonuniy bog'lanish borligini mukammal bilgan holda turli guruhga mansub fiziologik faol dori modda (vitamin, gormon, antibiotik va boshqa)larning molekula tuzilishiga kimyoviy yoki biosintez usullar yordamida ma’lum bir o'zgarish kiritib, yarim sintez yoki mutlaqo yangi kimyoviy tuzilishdagi dori moddalarini olish hamda ulaming sifatini nazorat qilishga doir talabnoma va qoidalami ishlab chiqish masalalari, shuningdek, dori moddalarining farmakologik ta’siri va xavfsizligini ta’minlash uchun ulaming sifat nazorati usullarini ishlab chiqib, umumlashtirish (unifikatsiyalash) kali muammolami hal etish farmatsevtik kimyo fanining asosiy vazifalaridir. Xalqaro GLP va GMP talablariga ko‘ra dori vositasini ishlab chiqarish jarayonida asosiy xomashyo, oraliq mahsulotlar va provard mahsulotning sifatini uzluksiz nazorat qilib borish lozim. Bu esa dori vositalarini ishlab chiqarish va sifatini nazorat qilish bosqichlarini boshqaradigan yuqori malakali, salohiyatli, raqobatbardosh farmatsevt- analitiklami tayyorlashni taqozo etadi. Keyingi vaqtda nafaqat farmatsevtika oliy ta’lim muassasalarida balki dunyoning bir qator yetakchi universititetlarida ham farmatsevt- analitiklar tayyorlashga o‘tilgani yuqoridagi fikrimizning yorqin dalilidir. 3 II. Adabiyotlar sharxi 2.1. Dori moddalar tahlilida fizik usulni qo’llanilishi Fizikaviy usul dori moddalari chinligini isbotlashda va sifatini baholashda asosiy omillardan biri bo'lib, u moddalaming fizikaviy konstantalarini aniqlashga asoslangan. Ma’lumki, har bir toza modda o‘ziga xos fizikaviy konstantalar bilan ifodalanadi. Ularga moddalaming suyuqlanish, qaynash va qotish haroratlari, suyuq moddalaming zichligi va qovushqoqligi kiradi. Ushbu konstantalar asosida preparatlaming fizikaviy usullar yordamida faqatgina chinligini isbotlabgina qolmasdan, balki ular tarkibining naqadar toza ekanligi ham aniqlanadi. Suyuqlanish haroratini aniqlash Moddaning suyuqlanish harorati deganda suyuqlanishning boshlanishi (erigan moddaning dastlabki tomchisi hosil bo’lishi) bilan suyuqlanishning tugashi (moddaning to’la suyuqlanishi) orasidagi harorat tushuniladi. Dori moddasining kuzatilgan suyuqlanish harorati uning me’yoriy texnik hujjatda ko’rsatilgan suyuqlanish haroratiga mos kelishi lozim. Aksariyat hollarda suyuqlanish harorati oralig’i 2°C dan ortiq bo’lmasligi talab etiladi. Suyuqlanishning boshlanish harorati yoki tugashi harorati noaniq bo’lgan taqdirda, suyuqlanishning boshlanishi yoki tugashi harorati aniqlanadi. Qizdirish jarayonida parchalanib ketadigan moddalar uchun parchalanish harorati aniqlanib, bunda modda suyuqlanganida rangining o’zgarishi yoki ko’pirib ketishi kuzatiladi. Davlat farmakopeyasining XI nashrida suyuqlanish haroratini aniqlashning 4 xil usuli keltirilgan. 1 - usul: qizdirishga chidamli, oson maydalanadigan qattiq moddalar uchun. 1a - usul: qizdirishga chidamsiz, oson maydalanadigan qattiq moddalar uchun. 2, 3 - usul: oson maydalanib kukun hosil qilmaydigan, yog’, mum, parafin, vazelin va smolalar uchun.1-, 1 a- va 2 - usullar bilan suyuqlanish harorati ikki turdagi uskunalar yordamida aniqlanadi. 4 Birinchi turdagi uskuna 20°C dan 360°C oralig’idagi suyuqlanish haroratini aniqlash uskunasi elektr toki bilan qizdirishga mo’ljallangan PTP pribori deb ataladi, u quyidagi qismlardan iborat : 1) boshqaruv shiti va nomogrammali asos; 2) shishadan yasalgan qizdirish bloki; 3) optik qurilma; 4) termometrlar o’rnatiladigan moslama; 5) kapillarlar o’rnatiladigan moslama; 6) 0,5 ℃ dan graduirlangan qisqartirilgan termometr; 7) elektr qizdirgichdan iborat qizdirish manbayi; 8) uzunligi 20 sm li kapillarlar. Suyuqlanish haroratini o’lchashga mo’ljallangan qurilma. 1-simobli termometr; 2-haroratga chidamli shishadan yasalgan probirka; 3- aniqlanuvchi modda solingan kapillyar; 4- yumaloq tubli kolba; 5-qizdirish manbayi. Ikkinchi turdagi uskuna quyidagi qismlardan iborat: 1) haroratga chidamli shishadan yasalgan, hajmni 100 ml dan 150 ml gacha, bo’ynining uzunligi 20 sm, diametri esa 3 – 4,0 sm bo’lgan yumaloq, tubli kolba; 2) kolbaning ichiga solinadigan, tubi kolba tubiga 1 sm yetmaydigan, diametri 2,0 – 2,5 sm, haroratga chidamli shishadan tayyorlangan probirka; 3) 0,5 ℃ dan graduirlangan shisha termometr; 4) qizdirish manbai (elektr qizdirgich yoki gaz gorelkasi); 5 5) kapillarlar. Kolba yumaloq qismining ¾ hajmiga suyuqlik bilan to’ldirilib, bu suyuqliklar quyidagilar bo’lishi mumkin: 1. Vazelin moyi yoki suyuq silikonlar. 2. Suyuqlanish harorati 80 0 C dan 260 0 C gacha bo’lgan moddalar uchun konsentrlangan sulfat kislota. 3. Suyuqlanish harorati 260 0 C dan yuqori moddalar uchun – 3 qism kaliy sulfat va 7 qism konsentrlangan sulfat kislotadan iborat aralashma (massa birligida). 4. Tozalangan suv – suyuqlanish harorati 80 0 C dan past bo’lgan moddalar uchun. Dori moddalarning qotish haroratini aniqlash Moddaning suyuq holatdan qattiq holatga o’tishidagi qisqa vaqt oralig’idagi doimiy, eng yuqori harorat qotish harorati deyiladi. Qotish harorati aniqlanuvchi uskuna devorlari qalin, ichki diametri 20±l mm, tiqinli probirka — a, termometr — b , aralashtirgich — d, diametri 35 mm bo’lgan devorlari qalin tashqi probirka - e va 1000 ml hajmli stakan — f dan iborat. Qotish haroratini aniqlash uskunasi. a—devorlari qalin shishadan yasalgan ichki probirka; b — termometr; d — aralashtirgich; e —tashqi probirka; g — stakan; f — stakandagi suyuqlikning haroratini o’lchaydigan termometr. Aniqlash tartibi: Suyuq agregat holatidagi 10 g aniqlanuvchi modda (modda qattiq bo’lsa, pastroq haroratda suyultirib olinadi) uskunaning ichki probirkasiga solinib, simob sharchasi aniqlanuvchi modda qatlamining o’rtasida turadigan qilib termometr o’rnatiladi. 6 So’ngra probirka modda bilan birgalikda tashqi probirkaga mahkamlanib, harorati kutilayotgan qotish haroratidan 5 ℃ ga past suyuqlik solingan stakanga joylashtiriladi. Aniqlanuvchi moddani aralashtirib turilib, har 30 sekundda harorat kuzatib boriladi. Dastlab haroratning sekinlik bilan pasayishi qattiq faza hosil bo’lgach, ma’lum muddatga doimiy qolishi, so’ng yana pasayishi kuzatiladi. Moddaning qotishi boshlangan dastlabki doimiy harorat belgilanib, qotish harorati deb belgilanadi. Kutilgan qotish haroratida modda suyuqligicha qolgan taqdirda, u yana 1 – 2 ℃ ga sovitilib, aniqlanuvchi moddaning kristall zarrachasini qo’shish orqali qotishga erishiladi. Moddaning qaynash haroratini aniqlash Qaynash harorati – moddaning normal bosim ostida 101,325 kPa (760 mm simob ustuni) qaynash boshlanishidagi harorat bilan qaynashning tugashidagi harorat oralig’idir. Yig’uvchi kolbaga dastlabki 5 tomchi haydalganidagi harorat qaynashning boshlanish harorati, olingan moddaning 95%i haydalgandagi harorat esa qaynash tugashining harorati hisoblanadi. Qaynash harorati aniqlanuvchi uskuna quyidagi qismlardan iborat: 1. Bo’ynining o’rtasidan naycha chiqarilgan, haroratga chidamli shishadan tayyorlangan, 100 ml hajmli haydash kolbasi. 2. Haroratga chidamli shishadan tayyorlangan sovitgich. Sovitkichdan chiqqan naycha yig’uvchi kolbaga tushirish uchun qayrilgan bo’lishi yoki sovitgich alonj bilan tutashtirilishi mumkin. Qaynash harorati 150 ℃ dan past bo’lgan suyuqliklar suv bilan, 150 ℃ dan yuqori bo’lganlari esa havo yordamida sovitiladi. 3. Yig’uvchi idish sifatida silindr yoki graduirlangan kolba olinadi. 4. 0,5 ℃ dan graduirlangan termometr. 5. O’rtasida diametri 2 –3 sm tirqishli bo’lgan 12x12 sm o’lchamli, qalinligi 3 mm asbest karton. 7 6. Kerakli harorat, havfsizlik va haydalish nazoratini ta’minlovchi qizdirish manbayi (gaz gorelkasi, suv hammomi, elektr qizdirgich va h.k.). 7. Haydash kolbasi va sovitgichni mahkamlash uchun ikkita shtativ. Qaynash haroratini aniqlovchi uskuna Dori moddalarning zichligini aniqlash Zichlik hajm birligidagi moddaning massasi bo’lib, p=m/V formula bilan ifodalanadi. Agar modda massasi grammlarda, hajmi kub santimetrlarda o’lchansa, ρ g/sm da ifodalanadi. Davlal farmakopeyasida zichlikni piknometr yoki areometr yordamida aniqlash tavsiya etilgan. Aniqlash tartibi: 1 - usul. Bu usul yordamida suyuqliklarning zichligini 0,001 aniqlikda o’lchash mumkin. Toza, quruq piknometr 0,0002 g aniqlikda tortib olinib, voronka yordamida belgisining yuqoriroq qismiga tozalangan suv bilan to’latilib, tiqin bilan berkitilgach, harorati 20 ℃ bo’lgan termostatda 20 minutga qoldiriladi. Piknometrdagi ortiqcha suv pipetka yoki filtr qog’oz yordamida belgisigacha keltirilib tiqin bilan berkitilgach, 8 yana 10 minutga termostatga qo’yilib, filtr qog’oz bilan yaxshilab artilgach tortiladi. Piknometrdagi suv to’kilib, bo’sh piknometr avval spirt, so’ng efir bilan chayilib quritiladi. Piknometrni qizdirish orqali quritish tavsiya etilmaydi. So’ng piknometrga tekshiriluvchi suyuqlik solinib, yuqorida ko’rsatilgan ishlar bajarilgach tortiladi. Moddaning g /sm 3 lardagi zichligi formula yordamida hisoblanadi: ρ=(m 2−m )⋅0.9973 m 1−m +0.0012 m — bo’sh piknometrning grammlardagi massasi; m 1 — tozalangan suv bilan to’ldirilgan piknometrning grammlardagi massasi; m 2 — tekshiriluvchi suyuqlik solingan piknometrning massasi; 0,9973 — 20 ℃ dagi suvning zichligi; 0,0012 — 20 ℃ haroratda 101,3 kPa (760 mm sim. ust) barometrik bosimdagi havoning zichligi. 2.2. Dori moddalar tahlilida kimyoviy usulni qo’llanilishi Titrimetrik usullar Dori moddalarning miqdorini aniqlashda ko’p qo’llaniladigan usullardan biri titrimetrik usullardir. Bu usullar boshqa usullardan oddiyligi va ko’p vaqt talab etmasligi bilan tubdan farq qiladi. Titrimetrik usullar quyidagi turlarga bo’linadi: 1. Moddalarni cho’ktirish yoki kam dissotsiyalanadigan birikmaga o’tkazishga asoslangan usullar. 2.Kislotali-asosli titrlash usuli (neytrallash usuli). 9 3.Moddalarning oksidlanishi yoki qaytarilishiga asoslangan usullar (redoksimetrik usullar). 4. Nitritometrik — diazoniy tuzi hosil bo’lishiga asoslangan usul. 5. Kompleksonometriya - Kompleksonometrik usul yordamida asosan ikki, uch va to’rt valentli metal tuzlarining miqdori aniqlanadi. Bu usul metal ionlarining poliaminopolikarbon kislotalar va ularning tuzlari bilan suvda eruvchan barqaror ichki kompleks tuzlar hosil qilishiga asoslangan. Tahlil olib borishda titrant sifatida etilendiamintetrasirka kislotasining dinatriyli tuzi olinadi. Uni shartli ravishda komplekson (III) yoki Trilon В deb ataladi. Kompleksonometrik usulda ekvivalent nuqtani aniqlashda asosan metal indikatorlar ishlatiladi. Shu bilan birga ekvivalent nuqtani fizikaviy usullaridan potensiometrik va ampermetrik usul yordamida ham aniqlanadi. Trilon В metal ionlari bilan, ularni necha valentliginidan qat’iy nazar, stexiometrik birikkan holda xelat kompleks birikma hosil qiladi. Kislotalarni titrlash (Alkalimetrik usul) Xlorid kislotaning miqdorini aniqlash Xlorid kislota kuchli kislotalar guruhiga kirganligi uchun uning miqdorini aniqlash oddiy bo’lib, kislotani ishqor bilan titrlashga asoslangan, indikator sifatida metil zarg’aldog’i (metiloranj) olinadi. Asoslarni titrlash (Atsidimetrik usul) Atsidimetrik usul farmatsevtik tahlilda keng qo’llanilib, bu usul bilan asosan asos xossasiga ega bo’lgan organik moddalarning va kuchli asos kuchsiz kislotadan tashkil topgan tuzlarning miqdori aniqlanadi. Titrant sifatida xlorid yoki sulfat kislotalarning titrlangan eritmalari olinadi. Kislotali sharoitda o’z rangini o’zgartiradigan indikatorlar, metil zarg’aldog’i yoki metil qizilidan foydalaniladi. 10 Kuchli asos, kuchsiz kislotadan iborat bo’lgan tuzlarni titrlash Kuchli asos, kuchsiz kislotadan iborat bo’lgan tuzlar suvda gidrolizlanib asos hosil qiladi, hosil bo’lgan asosni kislota bilan titrlash mumkin. 2.3. Dori moddalar tahlilida fizik-kimyoviy usullarning qo’llanilishi Potensiometrik titrlash — neytrallash, cho’kma va kompleks hosil qilish, oksidlanish-qaytarilish va boshqa usullar yordamida bajariladigan miqdoriy tahlilda ekvivalent nuqtani aniqlash uchun qo’llaniladi. Rangli va loyqa eritmalarini titrlash uchun ham ushbu usuldan foydalanish mumkin. Bu usulda titrlash jarayondagi alohida tanlangan elektrod juftligida hosil bo’ladigan elektr yurituvchi kuchini (EYK) o’lchash orqali titrantni ekvivalent hajmi aniqlanadi. Elektrod juftligi taqqoslash elektrodi va indikator elektroddan iborat. Indikator elektrod potensiali titrlash jarayonida faol qatnashuvchi yoki hosil bo’luvchi ionlar konsentratsiyasi bilan bog’liq bo’lib, taqqoslash elektrodining potensiali doimiy qiymatini saqlab qoladi. Titrlanganda elektrod juftligi odatda tekshiriluvchi eritmaga tushiriladi. Taqqoslash elektrodidan diffundirlanayotgan ionlar titrlash jarayoniga to’sqinlik qilsa, taqqoslash elektrodi va tekshiriluvchi eritma elektrolitik ko’prik orqali tutashtiriladi. Ushbu elektrolitik ko’prik ionlari to’sqinlik qilmaydigan elektrolit eritmasi bilan to’ldirilgan P-shakldagi naycha ko’rinishda bo’ladi. Potensiometrik titrlash usulida ekvivalent nustani aniqlash. Suvsiz sharoitda potensiometrik titrlash usulida elektrolitik ko’prik yoki taqqoslash elektrodi kaliy yoki litiy xloridni tegishli suvsiz erituvchidagi eritmalari bilan 11 to’ldiriladi. Tahlil davomida titrlangan eritmani byuretkadan bir xil miqdorda aralashtirib turilgan holda qo’shiladi. Ekvivalent nuqtaga yaqinlashganda titrantni 0,1 ml yoki 0,05 ml dan qo’shilib, har gal EYK o’lchanadi. Indikatorli elektrod va taqqoslash elektrodi orasidagi potensiallar farqidan paydo bo’ladigan EYK yuqori omli potensiometr yordamida(pH- metr bilan) o’lchanadi. Ekvivalent nuqtaga yaqinlashgan sari EYK qiymati keskin o’zgarib, EYK o’zgarishi (ΔE) titrlovchi miqdorining o’zgarishiga (ΔV) nisbatini mutloq qiymati bu nuqtada maksimal bo’ladi. Titrlash natijasini grafikda ifodalab, hosil bo’lgan egri chiziq yordamida ekvivalent nuqtani hisoblash yo’li bilan maksimal qiymatini aniqlash mumkin. XI Davlat farmakomeyasidagi “Potensiometrik titrlash” umumiy maqolasida potensiometrik titrlash egri chizig’i, titrantning ekvivalent miqdorini hisoblash namunasi, turli usullarda titrlashda elektrod tizimini tanlash jadvali keltirilgan. Kislotali-asosli titrlashda — shisha elektrod, cho’ktirish usuli qo’llanganda — kumush elektrod qo’llanadi. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyasiga asoslangan usullarda platinali indikator elektrod qo’llanadi. Potensiometrik titrlashda elektrodlarning joylashish chizmasi. a - indikator elektrod; bsolishtiruvchi elektrod; delektrolitik ko’prik; e-titrlash byuretkasi. 12 Potentsiometrik titrlash uskunasi. 1—titrlash byuretkasi; 2— millivolt yoki pH ko’rsatkichli potentsiometr; 3—standart elektrod (solishtiriluvchi elektrod); 4-indikator elektrod; 6—elektromagni aralashtirgich; 7—titrlash idishi. Polyarografik usul - tekshiriluvchi moddaning elektroliz jarayonida qaytarilishi yoki oksidlanishi natijasida hosil bo’ladigan tok kuchini o’lchashga asoslangan elektrokimyoviy tahlil usulidir. Moddaning elektrolizi jarayonida hosil bo’ladigan elektr tokining yacheykaga ta’sir ettirilgan kuchlanishga bog’liqligi volt-amper grafigi tarzida ifodalanib, “polyarografik to’lqin” deyiladi. Volt – amper grafigi. 13 Jarayon elektroliz idishi (elektrolizer), tomchili simob elektrodidan iborat bo’lgan mikrokatod va katta yuzaga ega bo’lgan elektrolizer tubiga solingan simob yoki to’yingan kalomel anodidan iborat bo’lgan elektrolitik yacheykada olib boriladi Elektroliz boshlanishida elektrodlarga beriladigan sekinlik bilan ortib boruvchi kuchlanish ta’sirida tok kuchi juda oz o’zgarib, bu volt-amper grafigida “qoldiq tok” deyiladi. Tahlil qilinayotgan moddaning qaytarilish potensiali qiymatida tok kuchining keskin ravishda ortishi kuzatilib, bu “tok ortishining chegara qiymati” deyiladi. “Tok ortishining chegara qiymati”da elektrod yuzasida qaytarilgan modda konsentratsiyasi bilan eritmaning asosiy moddasidan elektrod atrofiga diffuziyalanadigan modda konsentratsiyalari orasida muvozanat hosil bo’ladi. Modda diffuziyalanishdan tashqari elektr maydonning kuchi ta’sirida ko’chish (migratsiya) orqali ham katodga o’tishi mumkin. Diffuziya toki Ilkovich tenglamasi bilan tavsiflanadi. formulada: J d — o’rtacha diffuzion tokning mikroamperlardagi qiymati; n — reaksiyada ishtirok etuvchi elektronlar soni; D — diffuziya koeffitsiyenti, sm 2 /sek larda; m — kapillyardan oqib tushadigan simobning mg/sek lardagi miqdori; t — bitta tomchining hosil bo’lish vaqti; c — aniqlanuvchi moddaning mol/l lardagi konsentratsiyasi. Ilkovich tenglamasiga ko’ra o’rtacha diffuzion tok tekshiriluvchi namunadagi modda konsentratsiyasiga to’g’ri mutanosib bo’lib, haroratga va kapillar tavsifiga ham bog’liq. Kapillar 0,03—0,05 mm diametrga va 6— 10 sm uzunlikka ega bo’lishi kerak. Kapillyarning ustki qismidan elektrolizerdagi simob yuzasigacha bo’lgan simob ustunining balandligi 40 sm dan 80 sm gacha bo’lib, kapillarning aniq uzunligi va 14 simob ustunining balandligi tomchi hosil bo’lish vaqti 3-5 sekund etib moslashtiriladi. Polyarografik yacheykaning harorati ±0,5 ℃ atrofida doimiy bo’lib, haroratning 1 ℃ gacha o’zgarishi diffuzion tokning 2—3% ga o’zgarishiga olib keladi. Polyarografik to’lqin moddani sifat va miqdor jihatdan tavsiflash imkonini beradi. Yarim to’lqin potensialining qiymati (E l/2 ) polyarograflyalanuvchi moddaning sifat tavsifnomasi bo’lib, to’yingan kalomel elektrodiga nisbatan o’lchanadi. U eritma tarkibiga bog’liq bo’lib, pH ga va eritmaga kompleks hosil qiluvchi moddalar qo’shilishiga qarab o’zgarishi mumkin. Polyarografik sifat tahlilida tekshiriluvchi namunadagi modda konsentratsiyasi bilan mutanosib bo’lgan diffuziya toki ortishining chegara qiymatlarini o’lchashga asoslangan ko’chib o’tuvchi (migratsion) tokni kamaytirish va tekshiriluvchi eritmaning elektr o’tkazuvchanligini oshirish maqsadida “fon” deb atalgan elektrolitdan 50-100 hissa ortiq qo’shiladi. “Fon”ning qaytarilish potensiali volt-amper grafigida aniqlanuvchi modda potensialiga nisbatan manfiyroq maydonda joylashadi. Polyarografik miqdoriy tahlil kalibrlangan grafik tuzish, standart namunadan foydalanish va qo’shimchalar qo’shish usullari bilan o’tkaziladi. MTX talabi bo’yicha tayyorlangan tekshiriluvchi eritma harorati ±0,5 ℃ oralig’ida doimiy bo’lgan elektrolizerga quyilgach, polyarografik faol kislorodni siqib chiqarish maqsadida 10— 15 minut davomida undan azot yoki vodorod o’tkaziladi. Faol kislorodni natriy sulfit yoki metol—(n—metilaminooksifenol) qo’shish orqali ham bog’lash mumkin. Tomchili simob elektrod tekshiriluvchi eritmaga joylashtirilgach, simob tomchilarining oqib tushishi moslashtirilib, xususiy maqolada ko’rsatilganiga ko’ra polyarogramma olinadi. Bir vaqtning o’zida standart namunaning polyarografik to’lqini olinib, uning balandligi (mm larda) grafik bo’yicha topiladi. 15 III. Tajriba qismi. Riboflavin 0,001 Askorbin kislotasi 0,05 Kaliy yodid 0.3 Glyukoza eritmasi - 2% - 10,0 Chinligini aniqlash. Askorbin kislotasi va yodid ionini aniqlash uchun 2-3 tomchi eritmaga 1 tomchi kumush nitrat eritmasidan qo’shilganda kumush yodidning sariq rangdagi cho’kmasi tushadi. Kumush nitrat eritmasidan qo’shish davom ettirilsa kulrang cho’kma hosil bo’ladi (askorbin kislota). Eritma UB nurida ko’rilganda to’q yashil fluoressensiya kuzatiladi. Eritmaga ishqor yoki kislota eritmalaridan qo’shilganda fluoressensiya yo’qoladi. Natriy gidrosulfid eritmasidan qo’shilganda esa rang ham, fluoressensiya ham yo’qoladi. Kaliy ionining chinliginianiqlash 15.3.1, glyukozaning chinligi esa 15.4.1 da ko’rsatilgan. 1-variant. Askorbin kislotasi miqdorini aniqlash. 1 ml eritmaga 10 ml suv qo’shib, 0,1 mol\l li natriy ishqori eritmasi bilan qizil ranggacha titrlanadi. Indikator fenolftalein 1 ml 0,1 mol\l li natriy ishqori eritmasi 0,01761 g askorbin kislotasiga mos keladi. Kaliy yodid . Titrlangan eritmaga 1 ml temir ammoniyli achchiqtosh eritma si dan qo’shib, argentometrik yoki merkurometrik usul bo’yicha aniqlanadi. Riboflavin . Riboflavin miqdori fotoelektrokalorimetrik yoki vizual kolorimetrik uslub bo‘yicha aniqlanadi. Fotoelektrokalorimetrik usul bo’yicha 1ml eritmaga 9 ml suv qo’shilib 445 nm to’lqin uzunligida 10 mm qalilikdagi kyuvetada optik zichligi o’lchanadi. 16 Solishtiriluvchi eritma sifatida suv olinadi. Bir vaqtning o’zida riboflavinning 0.004 ％ li standart eritmasidan 2.5 ml iga 7.5 ml suv qo’shib optik ko’rsatkichi o’rganiladi. Riboflavinning grammlardagi miqdori quyidagi formula orqali o’rganiladi.x= D⋅0.0001 ⋅10 D 0⋅1 Vizual kolorimetrik usul : bir xil kattalikdagi va qalinlikdagi beshta probirka olib ularga riboflavinning 0.004 ％ li standart eritmasidan 1ml; 1.5ml; 2ml; 3ml solib 10 ml gacha suv bilan suyultiriladi. Tekshiriluvchi eritmadan 1ml olib 9ml suv qo’shiladi va etalon eritmaning ranggi bilan taqqoslanadi. Taqqoslash oq fonda probirkaning o’qi bo’yicha amalga oshiriladi. Riboflavinning gramm miqdori quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi; x= a⋅0.00004 ⋅10 1 a- rangli tekshiriluvchi eritmaga mos keladigan etalon eritma hajmi 0.00004 - 1ml standart eritmadagi riboflavinning garmm miqdori Glyukoza. Suv va dori turining nur sindirish ko’rsatkichi aniqlanib, glyukozaning 5 ％ miqdori quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi; x=(n −n 0)−(C 1⋅F 1+C 2⋅F 2)⋅100 0.00142 (100 −b) C 1 - askorbin kislotasining foiz miqdori C 2 - Kaliy ydidning foiz miqdori F 1 - askorbin kislotasining nur sindirish omili F 2 - kaliy yodidning nur sindirish omili 17 b- glyukozadagi namlikning foiz miqdori Glyukozaning 5,10,20,25% - li ineksion eritmalari. Tarkibi: Suvsiz glyukoza 5,100,200,250g NSl 0,1 m/l dan pH 3,0-4,1 bo’lgungacha 4-8 ml NaSl 0,26 1 l gacha ineksion suv Bunda glyukoza va stabilizatorlarning chinligi va miqdori, pH muxiti aniqlanadi. Chinligini aniqlash: 1) 1 ml eritmaga 5 ml Felling reaktivi qo’shilib, qaynagunicha qizdiriladi. Bunda qizil cho’kma hosil bo’ladi. 2) 2-3 tomchi glyukoza eritmasi suv hammomida qizdiriladi. Quruq qoldiqqa 0,01 g timol, 5-6 t kons. N2SO4 va 1-2 tomchi N 2 O 2 qo’shiladi, qizil binafsha rang hosil bo’ladi. Miqdorini aniqlash. Glyukoza: Refraktometr prizmasiga 1 necha tomchi suv tomizilib, n0-o’lchanadi so’ngra prizma spirt bilan quritiladi va tekshiruvchi eritmadan tomiziladi va n aniqlanadi. Aniqlash 4-5 marta bajariladi va n o’rtachasi olinadi va glyukozaning gr. miqdori quyidagi formula yordamida aniqlanadi n - glyukozaning nur sindirish ko‗rsatgichi. 18 n0 - suvning nur sindirish ko’rsatgichi 0,00142 - glyukozaning nur sindirish ko’rsatkich omili. NSl ning miqdorini aniqlash uchun 25 ml eritmaga 1 t metil qizil indikatoridan qo’shilib, NaON 0,02 m/l eritmasi bilan sariq rang hosil bo’lgungacha titrlanadi (V 1 ml). 1 ml 0,02 mol/l NaON eritmasiga 0,0007292 g NSl mos keladi. 0,1 mol/l NSl ning dori turidagi ml dagi miqdori quyidagi formula yordamida aniqlanadi X= V∗0.0007292 ∗100 ∗100 25 ∗0.3646 Bu erda 0,3640-100 ml 0,1 m/l li eritmadagi NSl ning gr miqdori. NaCl va HCl yig’indisini aniqlash uchun 2 ml dori turiga 2 t K 2 SrO 4 eritmasidan qo’shib, 0,02 m/l AgNO3 eritmasi bilan qizil sariq cho’kma hosil bo’lguncha titrlanadi (V ml). NaCl+2AgNO 3 → 2 AgCl+NaNO 3 K 2 CrO 4 + 2 AgNO 3 → 2KNO 3 + Ag 2 CrO 4 1 ml 0.02 mol/l AgNO 3 eritmasiga 0.0011688 g NaSl mos keladi. NaCl miqdori quyidagi formula bo’yicha xisoblanadi: pH muxit universal indikator qog’oz bilan yoki potensiometrik usulda aniqlanadi 19 Xulosa. Barcha dori moddalarining sifati ustidan me’yoriy hujjat (DF, FM, VFM va boshqalar) ko'rsatmasi asosida nazorat o'tkazish, odatda, ulaming chinligini aniqlashdan boshlanadi. Bunda awal preparatning tashqi ko'rinishi, ya’ni uning agregat holati (qattiq, suyuq gaz holati) rangi, tiniqligi, kristallaming shakli va tuzilishi, amorfligi, hidi, mazasi hamda yana bir muhim fizikaviy xossalari hisoblanadigan, ulaming turli noorganik va organik erituvchilarda (suv, kislota, ishqor, spirt, efir, xloroform, atseton, benzol va boshqalar) eruvchanlik darajasiga e’tibor beriladi. Dori moddalarining chinligini aniqlashda farmatsevtik tahlilda fizikaviy, fizik- kimyoviy, kimyoviy va biologik usullardan foydalaniladi. Fizikaviy usul dori moddalari chinligini isbotlashda va sifatini baholashda asosiy omillardan biri bo'lib, u moddalaming fizikaviy konstantalarini aniqlashga asoslangan. Ma’Iumki, har bir toza modda o‘ziga xos fizikaviy konstantalar bilan ifodalanadi. Ularga moddalaming suyuqlanish, qaynash va qotish haroratlari, suyuq moddalaming zichligi va qovushqoqligi kiradi. Dori vositalari sifatini nazorat qilishda kimyoviy usullar yordamida aniqlash, farmatsevtik tahlilda asosiy o'rinni egallaydi. Preparatning sifatini Me’yoriy hujjat bo'yicha aniqlashda avval uning fizikaviy xossasi chuqur tekshirilib, so‘ng chinligi aniqlanadi. Me’yoriy hujjatda preparatlaming har qaysisiga tegishli xususiy va sezgir reaksiyalar keltirilib, bu dori sifatini nazorat qilishda asosiy omil hisoblanadi. Davlat farmakopeyasidagi dori moddalari miqdorini aniqlashda ishlatiladigan usullarni quyidagi to'rta katta guruhga bo'lish mumkin: 1. Kimyoviy usullar. 2. Fizikaviy usullar. 3. Fizikaviy-kimyoviy usullar. 20 4. Biologik usullar. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006 2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. 11. T., Abu Ali ibn Sino,1996. 3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990. 4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М., Медицина,1987. 5 .The united states pharmacopoeia, 2003 6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg, 1997 7 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001 8 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001 9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011 10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г. 11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975. 12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед», 2005. 13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник», 2000 r . 21 22

Dori vositalari tahlilida kompleks usulini qo’llanilishi

Купить