DPG/PS markali signalizatsiya filtiri

MUNDARIJA
KIRISH
I. NAZARIY QISM………………………………………………….…….
1.1 O‘lchash. O‘lchash usullari haqida ma’lumotlar ………………………
1.2 Signalizatorlar, va uning texnologik jarayonlardagi ahamiyati ...............
1.3  Elektr Signalizatorlar turlar va ularning turlari, ishlash prinsiplari ….
II. TEXNALOGIK SXEMASI…….………………………………………
2.1 DPG/PS   markali   signalizatsiya   filtiri   ishlash   prinsipi   va   qo‘llanilish
sohalari ………………………………………………………………
2.2 DPG/PS   markali   signalizatsiya   filtiri   metrologik   xarakteristikalari,
o‘lchash   diapazoni,   aniqlik   sinfi   va   yo‘l   qo‘yiladigan   xatoliklarini
hisoblash……………………………………………………………….
2.3   DPG/PS   markali   signalizatsiya   filtirining   o‘rnatish   uchun
qo‘yiladigan talablar…………………………………………………..
XULOSA
ADABIYOTLAR. KIRISH
Metrologiya   —   o‘lchashlar,   uni   ta’minlash   usullari   va   vositalari   hamda   talab
etilgan aniqlikka erishish yullari haqidagi fan. Metrologiyaning asosini o‘lchashning
umumiy   masalalari,   fizik   kattaliklar   birligi   va   ularning   tizimlari   haqidagi
ma’lumotlar,   o‘lchashning   usul   va   vositalari,   o‘lchash   natijasining   to‘g‘riligini
aniqlash usullari va hokazolar hosil qiladi. O‘lchashga doir fizik kattaliklar mexanik,
elektr, issiqlik, optik, akustik bo‘lishi mumkin. Bu kattaliklarning bir turi texnologik
jarayon   rivojlanishining   bevosita   ko‘rsatkichi   bo‘lsa,   boshqalari   shu   jarayon   bilan
funksional   bog‘langan   bo‘ladi.Fizik   hodisalarni   o‘rganish   va   ulardan   amalda
foydalanish   turli   fizik   kattaliklarni   o‘lchash,   ya’ni   ma’lumot   olish   bilan   bog‘lik.
Ma’lumot   qancha   to‘la   va   xolisona   bo‘lsa,   fizik   xodisalarning   tub   ma’nosini
tushunish shunchalik chuqur bo‘ladi. Fizik kattalikning muayyan qiymati texnologik
jarayonning   rivojlanishi   hakidagi   ma’lumotning   muhim   qismidir.   Turli   usul   va
asboblar   orqali   ifodalangan   texnologik   jarayonning   holati   haqidagi   axborotlarni
ma’lumot, ya’ni informatsiya deb bilamiz. Informatsiyalar, asosan, o‘lchash asboblari
va   qurilmalari   yordamida   olinadi.Fizik   ob’ektning   sifat   jihatdan   umumiy,   lekin
miqdor   jihatdan   har   bir   ob’ekt   uchun   alohida   xususiyati   fizik   kattalik   deb   ataladi.
SHunday   qilib,   har   bir   fizik   kattalik   aynan   shu   kattalikning   sonli   qiymati   birligiga
kupaytmasidan   iborat   bo‘lgan   individual   qiymati   bilan   ifodalanadi.Bir-biriga
muayyan   erksizlik   bilan   bog‘langan   kattaliklar   yig‘indisi   fizik   kattaliklar   tizimi
deyiladi.   Fizik   kattaliklar   tizimi   asosiy,   qo‘shimcha   va   hosila   kattaliklardan   iborat.
Tizimga kirgan va boshqa tizimlarga nisbatan shartli ravishda erkin hisoblangan fizik
kattalik   asosiy   fizik   kattalik   deb   ataladi.Xalqaro   birliklar   tizimi   —   SI   (Sisteme
International   -   SI)   fan   va   texnikaning   barcha   sohalari   uchun   fizik   kattaliklarning
universal   tizimi   bo‘lib,   1960   yilning   oktyabr   oyida   O‘lchov   va   tarozilar   XI   Bosh
konferensiyasida qabul qilingan.SI ning joriy etilishi shu tizimda nazarda tutilgan va
uning tarkibiga kirmaydigan (ammo hozir o‘lchov birliklari sifatida qo‘llanilayotgan)
birliklarning   ilmiy-tadqiqot   natijalarini   hisoblashda,   ishlab   chiqarish   vositalari   va
asbob uskunalarini loyihalashda, qurilish hamda qurilgan ob’ektlardan foydalanishda,
shuningdek   o‘quv-ta’lim   ishlarida   ko‘p   qiyinchiliklar   tug‘dirayotgan   o‘lchov
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana birliklaridagi   turli   hillikka   barham   beradi.   SI   ning   hozirgi   qo‘llanilayotgan   ayrim
o‘lchov   tizimlariga   nisbatan   muhim   afzalligi   shundaki,   u   —universal;   o‘lchov
birliklarini birxillashtirgan; asosiy, qo‘shimcha va o‘z hosilaviy birliklarini amaliyot
uchun   qulay   o‘lchamlarga   mujassamlashtirgan;   kogerent,   ya’ni   hosilaviy   birliklar
o‘lchamlarini   aniqlovchi   fizik   tenglamalardagi   mutanosiblik   koeffitsientlarini
tugatgan   tizimidir.   Uning   tatbiqi   bilan   hisoblash   tenglamalarining   yozilishi   ancha
soddalashdi.
NAZARIY QISM.
1.O‘lchash. O‘lchash usullari haqida ma’lumotlar
O‘lchash — fizik kattaliklar qiymatlarini tajribada maxsus texnik vositalar yordamida
aniqlash.Ko‘p   hollarda   o‘lchash   jarayonida   o‘lchanayotgan   kattalikni   shunday   fizik
kattalik   bilan   takqoslanadiki,   unga   1   ga   teng   bo‘lgan   qiymat   beriladi   va   u   fizik
kattalik birligi yoki o‘lchov birligi deyiladi.
O‘lchash   natijasi   —   kattalikning   o‘lchash   usuli   bilan,   masalan,   kattalikni   o‘lchov
birligi   bilan   taqqoslash   yordamida   topilgan   qiymatidan   iborat.   O‘lchash   natijasini
tenglama ko‘rinishida quyidagicha yozish mumkin:
bu   erda,   Q—o‘lchanayotgan   fizik   kattalik,   U   —   o‘lchash     natijasi   yoki
o‘lchanayotgan kattalikning  son qiymati, q — fizik kattalik birligi.
(1)  tenglama   o‘ lchashning  asosiy   tenglamasi     deyiladi.  Uning   o‘ ng tomoni   o‘ lchash
natijasi deb yuritiladi.  O‘ lchash natijasi doimo  o‘ lchamli kattalik b o‘ lib, u  o‘ z nomiga
ega   b o‘ lgan   q   birlikdan   h amda   ayni   birlikdan   o‘ lchanayotgan   kattalikda   nechta
borligini   anglatadigan   U   sondan   tashkil   topgan. O‘ lchanayotgan   kattalikning   son
q iymati   bevosita,   bilvosita,   birlashtirib   va   birgalikda   o‘ lchash   usullari   yordamida
topiladi.  Laboratoriya   amaliyotida  va   ilmiy  tekshirishlarda   birlashtirib   va  birgalikda
o‘ lchash   usullaridan   foydalaniladi.Bevosita   o‘ lchash   deb   shunday   o‘ lchashga
aytiladiki,   unda   o‘ lchanayotgan   kattalikning   izlanayotgan   q iymati   tajriba
ma’lumotlaridan   bevosita   ani q lanadi.   Masalan,   harorat n i   termometr   bilan,   bosimni
manometr  bilan,  uzunlikni  chiz g‘ ich  bilan   o‘ lchash   va   h okazo  bevosita   o‘ lchashdan
iborat.
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana Bevosita  o‘ lchash tenglamasi  q uyidagi k o‘ rinishga ega:
                                                                 (2)
bu erda, Q
bev   — o‘lchanayotgan kattalnkning uning uchun qabul qilingan o‘lchov
birliklaridagi   qiymati;   S—raqamli   hisoblash   qurilmasi   shkalasi   bo‘linmalarining
yoki bir marta ko‘rsatishining o‘lchanayotgan kattalik birliklaridagi qiymati; n —
shkala bo‘linmalarining hisobida indikatorli qurilma bo‘yicha olingan sanoq.
Bilvosita   o‘lchash   deb   shunday   o‘lchashga   aytiladiki,   unda   o‘lchash   natijasi
o‘lchanayotgan kattalik bilan ma’lum munosabat yordamida bog‘langan kattaliklarni
bevosita   o‘lchashga   asoslangan   bo‘ladi.   Bilvosita   o‘lchash   tenglamasi   quyidagi
ko‘rinishga ega:
                                                   (3)
bu   erda,   Q
bil .   —   o‘lchanayotgan   kattalikning   izlangan   qiymati;   Q
1 ,Q
2 ,…,Q n
bev   —
bevosita o‘lchanadigan kattaliklarning son qiymatlari.
Bilvosita   o‘lchashga   o‘tkazgichning   solishtirma   elektr   qarshiligini   uning   qarshiligi,
uzunligi va kundalang kesimini yuzi bo‘yicha topish; modda zichligini uning massasi
va xajmini o‘lchash natijasi bo‘yicha topish va boshqalar misol bo‘la oladi. Bilvosita
o‘lchashlar   bevosita   o‘lchashlarning   iloji   bo‘lmagan   ishlab   chiqarish   jarayonlarini
nazorat qilishda keng qo‘llanadi.Birlashtirib o‘lchash   bir necha bir nomli kattaliklarni
bir   vaqtda   o‘lchashdan   iboratki,   unda   izlangan   kattaliklarning   qiymatlari   bevosita
o‘lchashda   hosil   qilingan   tenglamalar   tizimidan   topiladi.Bir   vaqtda   ikki   yoki   bir
necha   nomli   turli   kattaliklarni,   ularning   orasidagi   funksional   munosabatlarni   topish
uchun   olib   borilgan   o‘lchashlar   birgalikda   o‘lchash   deyiladi.   Jumladan   o‘lchash
rezistorining 20°S dagi  elektr qarshiligi  va harorat koeffitsientlari  uning qarshiligini
turli   haroratlarda   bevosita   o‘lchash   ma’lumotlari   bo‘yicha   topiladi.O‘lchashlar   yana
mutlaq va nisbiy o‘lchashlarga bo‘linadi.Bitta yoki bir necha asosiy kattaliklarni fizik
konstantalar qiymatlaridan foydalanib yoki foydalanmasdan bevosita o‘lchash mutlaq
o‘lchash   deb   ataladi.   Masalan,   shtangensirkul   yordamida   bajarilgan   o‘lchashlar
mutlaq   o‘lchashdir,   chunki   unda   o‘lchanayotgan   kattalik   qiymatini   bevosita
olinadi.Biror kattalikning shu ismli birlik vazifasini bajarayotgan kattalikka nisbatini
o‘lchash yoki kattalikni shu ismli birlik kattalik deb qabul qilingan kattalik bo‘yicha
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana o‘lchash   nisbiy   o‘lchash   deb   ataladi.   Masalan,   haroratni   termoelektr   effektdan
foydalanishga   asoslangan   o‘lchash   yoki   massani   tortish   usuli   bilan,   ya’ni   massaga
mutanosib   bo‘lgan   og‘irlik   kuchidan   foydalanish   usuli   bilan   o‘lchash   nisbiy
o‘lchashdan   iborat.   Nisbiy   o‘lchashdan   katta   aniqlik   zarur   bo‘lgan   hollarda
foydalaniladi.O‘lchashlar   o‘lchash   asosini   aniqlab   beradigan   fizik   hodisalarga
asoslanib olib boriladi. Masalan, moddaning kengayishi bo‘yicha haroratni o‘lchash,
muvozanatlashtiruvchi   suyuqlik   ustunining   ko‘tarilishi   bo‘yicha   siyraklanish
(vakuum)ni   o‘lchash.   O‘ lchashning   biror   asosini   amalga   oshirish   uchun   turli   texnik
vositalar   qo‘ llaniladi.   O‘ lchashlarda   qo‘ llaniladigan   va   normallashgan   metrologik
xossalarga   ega   bulgan   texnik   vositalar   o‘ lchash   vositasi   deyiladi.   O‘ lchash   asosi   va
vositasini   belgilab   beradigan   usullar   majmui   o‘ lchash   usuli   deyiladi. O‘ lchashlarda
bevosita   ba h olash,   differensial,   o‘ lchov   bilan   ta qq oslash   va   nol   (kompensatsion)
usullar   keng   tar q a l gan. Bevosita   baholash   usuli   o‘lchanayotgan   kattalik   miqdorini
bevosita  o‘lchash   asbobining  hisoblash  qurilmasi  bo‘yicha  bevosita   topish  imkonini
beradi.   Masalan,   bosimni   prujinali   manometr   bilan,   massani   siferblatli   tarozida,   tok
kuchini ampermetr bilan  o‘ lchash va  h okazo. Bu usulda  o‘ lchash ani q ligi uncha katta
b o‘ lmasa  h am,  o‘ lchash jarayonining tezligi uni amalda  qo‘ llanishda tengi yu q  usulga
aylantiradi.Differensial   usul   o‘ lchanayotgan   va   ma’lum   kattaliklarning   ayirmasini
o‘ lchashni   xarakterlaydi.   Masalan,   gaz   aralashmasi   tarkibini   h avoning   issi q
o‘ tkazuvchanligiga   ta qq oslash   y o‘ li   bilan   issi q   o‘ tkazuvchanlik   b o‘ yicha
o‘ lchash. G‘ oyatda   ani q   o‘ lchashlarda   o‘ lchov   bilan   ta qq oslash   usuli   qo‘ llanadi.
Bunda   o‘ lchanayotgan   kattalik   o‘ lchov   yordamida   topilgan   kattaliklar   bilan
tak q oslanadi.   Masala n ,   o‘ zgarmas   tokning   kuchlanishini   elektr   yurituvchi   kuchi
normal   el e ment   EYUK   iga   teng   b o‘ lgan   ta qq oslash   kompensatorida   o‘ lchash   yoki
massani   pishangli   tarozlarda   muvozanatlashtiruvchi   toshlar   bilan   o‘ lchash.   Bu   usul
ta’sir   etuvchi   kattaliklarning   o‘ lchash   natijasiga   ta’sirini   kamaytirishga   imkon
beradi .Nol   (kompensatsion)   usul   o‘lchanayotgan   kattalikni   qiymati   ma’lum   bo‘lgan
kattalik   bilan   taqqoslashdan   iborat,   ammo   ular   orasidagi   ayirma   ma’lum   kattalikni
o‘zgartirish   usuli   bilan   nolga   keltiriladi.   Potensiometrlar,   muvozanatlashtirilgan
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana ko‘priklar va boshqalar nol usulga asoslangan asboblarga misol bo‘la oladi. Nol usul
o‘lchashning yuqori aniqligini ta’minlaydi.
O‘lchash xatoliklari haqida ma’lumotlar
O‘lchash   natijasida,   odatda,   o‘lchanayotgan   kattalikning   haqiqiy   qiymatidan
farq   qiladigan   qiymati   topiladi.   Qo‘pincha,   fizik   kattalikning   haqiqiy   qiymati
noma’lum   bo‘ladi   va   shu   kattalikning   qiymati   o‘rnida   uning   tajriba   yordamida
topilgan   qiymatlaridan   foydalaniladi.   Bu   qiymat   kattalikning   haqiqiy   qiymatiga
shuncha   yakin   bo‘ladiki   ko‘zda   tutilgan   maqsad   uchun   undan   foydalanish   mumkin.
Kattalikning o‘lchash usuli bilan topilgan qiymati o‘lchash natijasi deyiladi. O‘lchash
natijasi   bilan   o‘lchanayotgan   kattalikning   haqikiy   qiymati   orasidagi   farq   o‘lchash
xatoligi   deyiladi.   O‘lchanayotgan   kattalik   birliklarida   ifodalangan   o‘lchash   xatoligi
o‘lchashning mutlaq xatoligi deyiladi:
∆X=X-X
h            (4)
bu erda, ∆X — mutlaq xatolik; X—o‘lchash natijasi; X
h  — o‘lchanayotgap
kattalikning xakiqiy kiymati.
O‘lchash   mutlaq   xatoligining   o‘lchanayotgan   kattalikning   hakiqiy   qiymatiga
nisbati   o‘lchashning   nisbiy   xatoligi   deyiladi.O‘lchash   xatoliklari   ularning   kelib
chiqishi   sabablariga   ko‘ra   muntazam,   tasodifiy   va   qo‘pol   xatoliklarga
bo‘linadi.Muntazam xatolik deyilganda faqat bitta kattalikni qayta-qayta o‘lchaganda
o‘zgarmas bo‘lib qoladigan yoki biror qonun bo‘yicha o‘zgaradigan o‘lchash xatoligi
tushuniladi. Ular aniq qiymat va ishoraga ega bo‘ladi, ularni tuzatmalar kirtish bilan
yo‘qotish mumkin.Kattalikni o‘lchash natijasida olgan qiymatga muntazam xatolikni
yo‘qotish   maqsadida   qo‘shiladigan   qiymat   tuzatma   deb   ataladi.   Odatda,   muntazam
xatoliklar   instrumental   (o‘lchash   asboblari),   o‘lchash   usullari,   sub’ektiv   (noaniq
o‘qish),   o‘rnatish,   uslubiy   xatoliklarga   bo‘linadi.Instrumental   xatolik   deyilganda
qo‘llanayotgan   o‘lchov   asboblari   xatoliklariga   bog‘liq   bo‘lgan   o‘lchash   xatoliklari
tushuniladi.   Yuqori   aniqlikda   o‘lchaydigan   asboblar   qo‘llanganda   o‘lchov
asboblarining   takomillashmagani   orqasida   kelib   chiqadigan   instrumental   xatoliklar
tuzatma   kiritish   usuli   bilan   yo‘qotiladi.   Texnik   o‘lchov   asboblarining   instrumental
xatoliklarini yo‘qotib bo‘lmaydi, chunki bu asboblarni tekshirilganda tuzatmalar bilan
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana ta’minlanmaydi.O‘lchash   usuli   xatoligi   deyilganda   usulning   takomillashmaganligi
orqasida   kelib   chiqadigan     xatolik   tushuniladi.   Ular,   ko‘pincha,   yangi   usullar
qo‘llaganda,   qiymatlar   orasidagi   haqiqiy   bog‘lanishni   taxminiy   apporoksimatsiya
qiluvchi   tenglamalardan   foydalanilganda   paydo   bo‘ladi.   O‘lchash   usuli   xatoligi
o‘lchov   vositasi,   xususan,   o‘lchash   qurilmasi,   ba’zida   esa,   o‘lchash   natijasi
xatoliklarini baholashda e’tiborga olinishi  lozim.Sub’ektiv xatoliklar kuzatuvchining
shaxsiy xususiyatlaridan masalan, biror signal berilgan paytni kayd qilishda kechikish
yoki   shoshilishdan,   shkala   bir   bo‘limi   chegarasida   ko‘rsatuvni   noto‘g‘ri   yozib
olishdan, parallaksdan va hokazodan kelib chiqadi. Parallaksdan hosil bo‘lgan xatolik
deyilganda   sanash   xatoligiga   kiradigan,   shkala   sirtidan   biror   masofada   joylashgan
strelka   shu   sirtga   perpendikulyar   bo‘lmagan   yo‘nalishda   vizirlash   (belgilash)
natijasida   kelib   chikadigan   xatolik   tushuniladi.O‘rnatish   xatoligi   o‘lchov   asbobi
strelkasining   shkala   boshlang‘ich   belgisiga   noto‘g‘ri   o‘rnatilishi   natijasida   yoki
o‘lchash   vositasini   e’tiborsizlik   bilan,   masalan,   vertikal   yoki   gorizontal   bo‘yicha
o‘rnatilmasligi   natijasida   kelib   chiqadi.O‘lchash   uslubi   xatoliklari   kattaliklarni
(bosim   harorat   va   b.   ni)   o‘lchash   uslubi   bilan   bog‘liq   bo‘lgan   va   qo‘llanayotgan
o‘lchash   asboblariga  bog‘liq bo‘lmagan  xatoliklaridan  iborat.O‘lchashlarni,  ayniqsa,
aniq   o‘lchashlarni   bajarishda   o‘lchash   natijasini   muntazam   xatoliklar   anchagina
buzishi   mumkin.   SHuning   uchun,   o‘lchashlarni   bajarishga   kirishishdan   avval   bu
xatoliklarning   barcha   manbalarini   aniqlash   va   ularni   yo‘qotish   choralarini   ko‘rish
zarur.   Ammo   muntazam   xatoliklarni   topish   va   yo‘qotish   uchun   uzil-kesil   qoidalar
berish   amalda   mumkin   emas,   chunki   turli   kattaliklarni   o‘lchash   usullari   g‘oyatda
turli-tumandir.Tasodifiy xatolik deyilganda faqat bitta kattalikni qayta-qayta o‘lchash
mobaynida tasodifiy o‘zgaruvchi o‘lchash xatoligi tushuniladi. Tasodifiy xatolikning
borligini faqat bitta kattalikni bir xil sinchkovlik bilan qayta-qayta o‘lchangandagina
sezish   mumkin.   Agar   xar   bir   o‘lchash   natijasi   boshqalardan   farq   qilsa,   u   holda
tasodifiy xatolik mavjud bo‘ladi. SHu xatoliklarni baholash ehtimollar nazariyasi va
matematik   statistika   nazariyasiga   asoslangan   bo‘lib,   ular   o‘lchash   natijasi
o‘lchanayotgan   kattalikning   haqiqiy   qiymatiga   yaqinlashish   darajasini   baxolash
usullarini, xatolikning ehtimoliy chegarasini baholash imkonini beradi, ya’ni natijani
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana aniqlash,   boshqacha   aytganda,   o‘lchanayotgan   kattalikning   haqiqiy   qiymatiga
anchagina   yaqin   qiymatini   topish   va   kuzatish   natijasini   topish   imkonini
beradi.O‘lchashning   qo‘pol   xatoligi   deyilganda   berilgan   shartlar   bajarilganda   yuz
beradigan,   kutilgan   natijadan   tubdan   farq   qiladigan   o‘lchash   xatoligi
tushuniladi.O‘lchashdan  ko‘zda  tutilgan maqsad  va o‘lchash  aniqligiga qo‘yiladigan
talablarga   qarab   o‘lchashlar   aniq   (laboratoriya)   va   texnik   o‘lchashlarga   bo‘linadi.
O‘lchash   natijasining   o‘lcha-nayotgan   kattalik   haqiqiy   qiymatiga   yaqinligini
ifodalovchi  o‘lchash sifati o‘lchash  aniqligi deb ataladi. Aniqlikni  oshirishga intilib,
biz   o‘lchash   xatoligini   kamaytirishimiz   lozim.   Ammo   aniqlikni   oshirish   usullari,
ko‘pincha,  murakkab bo‘ladi   va qimmat   turadi.  SHuning  uchun,  avval  o‘lchashning
konkret   shart-sharoitlari   va   maqsadlarga   bog‘liq   bo‘lgan   maqbul   aniqlikni   baholab
olish va zarur bo‘lsa, so‘ngra aniqlikni oshirish choralarini ko‘rish lozim. O‘lchashni
bajaruvchi   asboblarning   ko‘rsatishi   o‘lchanayotgan   kattalikning   haqiqiy   qiymatidan
farq   qiladi.   SHuning   uchun,   o‘lchov   asbobining   ko‘rsatishi   va   haqiqiy   ko‘rsatishi
degan   tushunchalar   mavjud.Kattalikning   sanoqqa   ko‘ra   topilgan   qiymati   o‘lchov
asbobining   ko‘rsatishi   deyiladi.   Bu   kattalikning   namuna   asboblar   orqali   aniqlangan
ko‘rsatishi   haqiqiy   ko‘rsatishi   deyiladi.Asbobning   ko‘rsatishi   va   o‘lchanayotgan
kattalikning   haqiqiy   qiymati   orasidagi   farq   o‘lchov   asbobining   xatosi   deyiladi.
Kattalikning   haqiqiy   qiymatini   aniqlash   mumkin   bo‘lmagani   sababli,   o‘lchov
texnikasida namuna asbobning ko‘rsatishi shu kattalikning haqiqiy kiymati deb qabul
qilinadi.
Agar   X
k   bilan   sanoq   ko‘rsatishidagi   qiymatni,   X
h   bilan   haqiqiy   qiymatni
belgilasak, quyidagi ifodadan  ∆X   mutlaq xatolikni topamiz:
                               (5)
O‘lchov   asbobining   mutlaq   xatoligi   deb,   shu   asbobning   ko‘rsatishi   bilan
o‘lchanayotgan   kattalikning   hakiqiy   qiymati   oradagi   farqqa   aytiladi.   Bu   erda,
xatol iklar   plyus   yoki   minus   ishorasi   bilan   kattalikning   birliklarida   ifodalanadi.
Mutlaq   xa tolik   kattaligining   haqiqiy   qiymatiga   nisbati   nisbiy   xatolik   deb   ataladi.
Nisbiy xatolik orqali o‘lchashning aniqlik darajasini   ifodalash juda qulay.
   (6)
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana Odatda,   hakiqiy   qiymat   —   X
q   va   topilgan   qiymatlar   X
k   ga   nisbatan   ∆X   juda
kichik bo‘ladi, ya’ni
SHuning uchun,   quyidagi  ifoda ni yozish mumkin:
              (7)
SHunday   qilib,   nisbiy   xatolikni   hisoblashda   mutlaq   xatolikning   asbobning
ko‘rsatishiga nisbatini olish mumkin. Nisbiy xatolik % larda ifodalanadi.
Kattalikning   haqiqiy   qiymatini   aniqlash   uchun   o‘lchov   asbobinnng
ko‘rsatishiga tuzatish kiritiladi. Uning son  q iymati teskari ishora b i lan olingan mutlaq
qi ymatga teng:
               T=X
h -X
k            yoki            T=-∆X                   (8)
bu erda,  T-tuzatma.
Asbobning   xatoligi   shkala   diapazonining   foizlarida   ifodalanadi.   Bunday
xatoliklar   keltirilgan   xatolik   deyiladi   va   mutlaq   xatolikning   asbob   o‘lchash
chegarasiga nisbatiga teng, ya’ni
         (9)
bu erda,  N  — asbobning o‘lchash chegarasi .
1.2.Signalizatorlar, va uning texnologik jarayonlardagi ahamiyati
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana Texnologik   jarayonlarni   avtomatlashtirishda   turli   shakldagi   va   hajmdagi
idishlardagi sochiluvchan moddalar sathni o‘lchash — suyuq moddalar sathni nazorat
qilishga   nisbatan   ancha   murakkab   masaladir.   Bu   sochiluvchan   moddalarning
idishlarni   to‘ldirishda   va   bo‘shatishda   gorizontal   sirtga   ega   bo‘lmay,   balki
sochiluvchan   moddaning   zarrachalari   orasidagi   ishqalanish   va   ma’lum   bir   ilashish
natijasida qiyaliklar hosil qilishi bilai bog‘liq. Sochiluvchan muhitlarning idish tubiga
va   devorlariga   bosimi   sathning   balandligiga   mutanosib   emas,   chunki   sochiluvchan
materiallarga   Paskal   qonuni   ta’sir   etmaydi.   Ko‘pchilik   sochiluvchan   materiallar
(ayniqsa   sement,   qum,   selitra,   shakar,   un,   tuz   va   shularga   o‘xshash)   saqlashda
sochiluvchanligini yo‘qotadi, ya’ni yopishuvchanlik xossasiga ega bo‘ladi. Bulardan
tashqari,   ular   idishlarning   sirtiga   va   sath   o‘zgartkichlari   sezgir   elementlariga
yopishishi   mumkin,   bu   esa   yopishqoqlik   bilan   birga   materialning   qiya   va   ba’zi
hollarda   vertikal   tekisliklarda   osilib   turishiga   olib   keladi.   Ba’zi   sochiluvchan
moddalarning (bug‘doy, tuz va boshqalar) abrazivligi bunkerlarda o‘rnatiladigan sath
datchiklarini   tez   ishdan   chiqaradi,   uyumli   moddalar   esa   ularni   mexanik
shikastlantirishi   mumkin.Bir   qator   sochiluvchan   moddalar   (tuz,   un,   konsentrlangan
ozuqalar,   oltingugurt   va   boshqalar)   idishlarda   muvozanatli,   oson   alangalanuvchan,
ma’lum sharoitlarda esa portlash xavfi bo‘lgan changni hosil qiladi. SHuning uchun
elektr   sath   o‘lchagichlar,   faqat   portlash   xavfi   bo‘lmaydigan   hollarda
qo‘llanilishi mumkin.Sochiluvchan muhitlarni o‘lchash sharoitlarining va
tavsiflarining   turlichaligi   sochiluvchan   materiallar   sathini   o‘lchaydigan
asboblarning   katta   nomenklaturasini   belgilaydi:   mexanik,   kontaktli-
mexanik,   vaznli,   qalqovichli,   elektrik,   radioizotopli,   ultratovushli   va
boshq.   SHuni   ta’kidlab   o‘tish   kerakki,   suyuk   muhitlarning   sathni
o‘lchovchi   yuqorida  qarab  chiqilgan  bir   qator  asboblardan   sochiluvchan
moddalarning   sathini   o‘lchash   uchun   foydalanish   mumkin.   Biroq
sochiluvchan   moddalar   sathini   nazorat   qiluvchi   ommaviy   chiqarilgan
asboblar   sanoatda   TJABT   ni   joriy   qilishda   vujudga   keladigan   barcha
xilma-xil     vazifalarni   hal   qila   olmaydi.Membranali   sath   o‘lchagichlar   sochiluvchan
yopishmaydigan moddalarning chegaraviy sathlarini o‘lchash va signal berishda keng
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana1 –  Rasm .  Membranali 
sath signalizator 
sxemasi. tarqalgan.   Bunker   devoriga   mahkamlanadigan   sochiluvchan   modda   sathini
membranali signallovchida (1 - rasm) sochiluvchan moddalarning bosim kuchi qattiq
metall   disk   2   li   rezinalangan   matodan   qilingan   egiluvchan   membrana   1   ga   ta’sir
qiladi   va   prujina   3  ning   kuchini   engib,   uni   siljitadi.   Bu   siljish   korpus   5  ning   ichida
joylashgan   mitti   almashlab   ulagich   4   ning   elektr   kontaktlarining   ulanishiga   olib
keladi.   Kontaktlar   membrana   ustidagi   sochiluvchan   kontaktli   yoki   kontaktsiz
ulagichga   ta’siri   prinsipida   ishlaydi.Kontaktli   —   mexanik   (mayatnikli)   sath
signalizatorlari   idishga   tushayotgan   sochiluvchan   moddalarning   ta’siri   ostida   sezgir
elementning   (sharnirli   yoki   egiluvchan   osma   ko‘rinishda   ishlangan   plastina   yoki
qalqovich)   va   uning   kontaktli     yoki   kontaktsiz   ulagichga   ta’siri     prinsipi   bœyicha
ishlaydi.
Vaznli   sath   o‘lchagichlari   sochiluvchan   moddalarn i ng   bunkerga   solinishi   va   undan
to‘kilishi   bir   m e ’yorda
bajariladigan hollarda ishlatiladi. O‘ zgartkich
sifatida   turl i   vaznli   qurilmalar qo‘llan i ladi.
Vaznli   sath   o‘lchagichlard a o‘zgartkich
sifatida   messdozalar   ishlatilishi mumkin.   Bu
erda,   bunker   tayanchiga
ko‘rsatiladigan   bosim o‘lchanadi.
Bu   hold a   bosim   bunkerni   modda   bilan   to‘ldirish   funksiyasidan   ib o rat.   Bir
xillashtirilgan   chiqish   signalli   bosimni   (yoki   kuchni)   o‘lchashning   zamonaviy
vositalaridan   foydalanish   bunday   idishlardagi   sathni   nazorat   qilishga   va   rostlab
borishga   imkon   beradi.   Hozirgi   paytda   datchik   sifatida   nominal   yuklanish   10   dan
10000   kGk   gacha   bo‘lgan   kuchni   o‘lchovchi   tenzorezistorli   datchiklardan
foydalaniladi.O‘lchashning   barcha   elektrik   usullari   ichida   sig‘imli   usul   ko‘proq
qo‘llaniladi.Turli xil sig‘imli sath signalizatorlari sanoatda bunkerlarni, idishlarni va
boshqa texnologik qurilmalarning to‘lishini signallash uchun keng qo‘llaniladi.
Idishlardagi   sochiluvchan   moddalarning   yuqori   va   quyi   sathlarini   nazorat   qilish
uchun bitta (BKS-2.1) yoki ikkita (BKS-2.2) sath datchiklari bilan bir komplektdagi
BXS-2   bloki   asosida   qurilgan   sath   signalizatorlari   (rele)   o‘zini   oqladi.   Nazorat
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana 2 –  Rasm .   Sg’imli sath 
signalizatorining sxemasi.   bloklari   uchqundan   xavfsiz   qilib   ham   chiqariladi   (BKS-24   turidagi).Sath
signalizatorlari   sifatida   ulchashning   rezonans   sxemali   (ko‘prikli   emas)   sig‘imli
signalizatorlaridan   foydalanish   mumkin,   masalan,   ESU-1,   ESU-2   va   boshqa
turlaridan.Bunday qurilmalarda elektrod 1 va bunker devori 2 (2-rasm) dan tuzilgan
sig‘imli   o‘zgartkich   induktivlik   g‘altagi   L   bilan   birga   tebranish   konturini   tashkil
etadi.   Uning   rezonans   chastotasi   o‘zgartkich   sig‘imi   bilan,   ya’ni   sathning   qiymati
bilan   aniqlanadi.   Konturning   rezonans   chastotasi   bilan   generator   G   ning   kuchlanish
chastotasi   (sathning   chegaraviy   qiymatiga   mos   kelgan)   ustma-ust   tushsa,   R   rele
sinalizatsiya sxemasini ulaydi.Akustik sath signalizatorlari zarrachalar o‘lchami 2 dan
200   mm   gacha   bo‘lgan   sochiluvchan   va   bo‘lakli   moddalarning   sathini   kontaktsiz
avtomatik   signalizatsiyalash   uchun   qo‘llaniladi.   EXO   turidagi   signalizator   akustik
o‘zgartkichdan,   uzatuvchi   o‘zgartkichdan   va   releli   chiqishdan   iborat.   Signalizatsiya
oralig‘iga bog‘liq holda turli xil akustik o‘zgartkichlar qo‘llaniladi. Sathdan qaytgan
impulslar   generatordan   kelayotgan   impulslardan   vaqt   oralig‘ining   farqi   b ilan
belgilanadi. Keyin moslashi sh  sxemasidan chiqish signali chiqish qurilmasiga keladi,
u   erda   rele   qurilmasini   ishga   tushuruvchi   o‘zgarmas   tokning   chiqish   kuchlanishi
shaklla nadi. Sath   o‘ lchashning bir qator   uslub va vositala r i (radioizotopli, rezonansli,
konduktometrik va boshq.) mavjud bo‘lib, ular  qurilmasi  murakkab bo‘lganidan   yoki
o‘lchanayotgan   muhitning   tavsifiga   ko‘p   jihatdan   bog‘liqligidan,   yoki   oziq-ovqat
mahsulotlariga   ta’sir   k o‘ rsati sh   mumkin   bo‘lganidan   sanoatda   amalda   deyarli
qo‘llanilmaydi, shunga qaramay ular yuqori metrologik xossalarga ega.
1.3.Elektr signalizatsiya turlar va ularning turlari, ishlash prinsiplari
Elektr   sath   o‘lchagichlarda   suyuqlik   sathning   holati   biror   elektr   signaliga
o‘zgartiriladi.   Elektr sath o‘lchagichlar  orasida eng ko‘p tarqalgani sig‘imli va aktiv
qarshiliklarning o‘zgarishiga muvofiq o‘lchashga acoclangan asboblardir.
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana
3 –  Rasm .  Sig’imli sath signalizator sexemasi. Suyuqlik sathining o‘zgarishi bilan bog‘liq ravishda elektrodlar orasidagi elektr
sig‘im   o‘zgarishiga   asoslangan   asbob   sig‘imli   sath   o‘lchagich   deb   ataladi.   Bunda,
suyuqlikning   dielektrik   xususiyatlari   nazorat   qilinadi.   Suyuqlik   sathini   sig‘imli   sath
o‘lchagich   yordamida   o‘lchashning   prinsipial   sxemasi   3-rasmda   ko‘rsatilgan.   Bu
o‘lchagich silindrik kondensator va o‘lchov asbobidan iborat. Sath o‘lchanishi kerak
bo‘lgan   suyuqlik   quyilgan   idishga   izolyasion   material   bilan   qoplapgan   elektrod   2
tushiriladi.   Elektrod   idish   devorlari   bilan   birgalikda   silindrik   kondensatorni   hosil
qiladi,   uning   sig‘imi   suyuqlik   sathi   o‘zgarishi   bilan   o‘zgaradi.   Sig‘imning   kattaligi
elektron   kuchaytirgich   3   orqali   kuchaytirilib,   signalizator   yoki   o‘lchov   asbobi   4   ga
uzatiladi.Sig‘imli   sath   balandlik   o‘lchagichlarni   silindrik   va   plastinkali   turda,
shuningdek, qattiq sterjen ko‘rinishida chiqariladi.O‘zgartkichning sig‘imi ikki qism
sig‘imi — suyuqlikka botirilgan  ε
s  dielektrik o‘tkazuvchanlikli va muhitda joylashgan
ε
M   (havo   uchun   ε
M   =   1)   dielektrik   o‘tkazuvchanlikli   qismlar   sig‘imlari   yig‘indisiga
teng.Silindrik o‘zgartkichning sig‘imi (3- rasm, b) quyidagicha ifodalanadi:
,     (10)
bu   erda,   h   —   sathning   o‘lchanayotgan   balandligi,   sm;   N   —   idish   balandligi,
sm;   D   va   d   —   o‘zgartkich   naychalarining   tashqi   va   ichki   diametrlari,   sm;   S   —
silindrik   o‘zgartkichning   sig‘imi,   p   F.Agressiv,   lekin   elektr   tokini   o‘tkazmaydigan
suyuqliklar   sathini   o‘lchashda   o‘zgartkich   qoplamalari   kimyoviy   turg‘un
qotishmalardan   tayyorlanadi   yoki   har   bir   qoplama   korroziyaga   qarshi   modda
(viniplast yoki ftoroplast) bilan qoplanadi. Bu qoplamalarning dielektrik xususiyatlari
hisoblashlarda   e’tiborga   olinadi.   Elektr   o‘tkazadigan   suyuqliklar   sathini   o‘lchashda
ham   qoplamalar   izolyasion   modda   bilan   qoplanadi.Elektr   sig‘imi,   odatda,   rezonans
va ko‘prik sxemalari yordamida o‘lchanadi.  Rezonans usulida o‘lchanayotgan sig‘im
induktivlik   konturiga   parallel   ulanadi   va   rezonans   konturini   hosil   qiladi.   Rezonans
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana konturi   o‘zgartkichning   ma’lum   boshlan g‘i ch   sig‘imdagi   ta’minlovchi   chastota
rezonansiga   rostlanadi.   O‘zgartkich ning   sig‘imi   nazorat   qilinayotgan   muhit   kerakl i
sathga   erishgan   yoki   erishmaganligini   ko‘rsatadi.   Bu   sig‘im   o‘zgarishi   natijasida
uning   chast o ta si   o‘zgaradi   va   rezonans   buziladi.   Bu   usul   ko‘pchilik   sig‘imli   sath
signalizatorlarida ishlatiladi.
Ko‘prik   usulida   nazorat   qilinayotgan   sig‘im
ko‘prikning   bir   elkasiga   ulanadi.   Sath   o‘zgarishi
bilan sig‘im o‘zgaradi  va ko‘prikda nomuvozanat
holat   vujudga   keladi.   Nomuvozanatlik   signali
kuchaytirgich   orqali   sath   birligida   darajalangan
ko‘rsatuvchi elektr asbobiga uzatiladi.
Ko‘prikli   sxemalar   eng   sodda   hisoblanadi.
Sathni   œlchash   elektron   indikator   EIU   (4-rasm)   sxemasi   bunga   misol   b o‘ l a   oladn.
Ko‘prik   Tr   transformatorning   ikkita   ikk i lamchi   chulg‘ami   I   va   II   o‘zgartkichni
sig‘imi S
pr  va qo‘shimcha kondensator S dan iborat. Ko‘prik suyuqlikning nol sathida
muvozanatlashgan, bu erda, kuchaytirgichning kirishi va chiqishida signal nolga teng.
Sath ortishi bilan S
p r   sig‘imi ortadi, ko‘prik nomuvozanatligi ortadi va kuchaytirgich
kirishidagi   kuchlanish   ortib   boradi.   Bu   signal
kuchaytirgich   EK   bilan   kuchaytiriladi,
unifikatsiyalangan   signalga   o‘zgartiriladi   va
ikkilamchi   asbob   O‘ A   bilan   o‘lchanadi,   EIU   sath
o‘lchagichlarining   o‘lchash   chegaralari   o‘zgartkich
turiga   bog‘liq   va   1   dan   20   m   gacha   o‘zgarishi
mumkin:   yo‘l   qo‘yiladigan   asosiy   xatoliklar
chegarasi  1 dan  2,5% gacha bo‘lishi mumkin.
Sig‘imli   sath   o‘lchagichlar   arzonligi,   u   bilan
ishlashning   soddaligi,   idishda   birlamchi   o‘zgartkichni   o‘rnatish   qulayligi,
harakatlanuvchi   elementlarining   yo‘qligi,   haroratlarning   (kriogenligidan     +200°S
gacha) va bosimlarning (6 MPa gacha) etarli keng  oralig‘ida  foydalanish mumkinligi
sababli keng tarqalgan. Ularning kamchiliklariga qovushoq (1 Pas dan ortiq dinamik
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana 5  –  Rasm .  Sath 
signalizatoring sxemasi.  4 –  Rasm .   Sathni elektron 
indicator EIYsxemasi.  qovushoqlikkacha),   parda   hosil   qiluvchi,   kristallanuvchi   va   cho‘kma   hosil   qiluvchi
suyuqliklarning   sathni   o‘lchashga   yaramasligini,   shuningdek,   suyuqlikning   elektr
xossalarining o‘zgarishiga va birlamchi o‘zgartkichni o‘lchov asbobi bilan ulaydigan
kabel   sig‘imi   o‘zgarishiga   g‘oyat   sezgirligini   kiritish   mumkin.Elektr
o‘tkazuvchanlikka   (aktiv   qarshiligining   o‘zgarishiga)   asoslangan   sath   o‘lchagichlar
elektr o‘tkazuvchan suyuqliklar sathni nazorat qilish, signalizatsiya va rostlash uchun
xizmat   qiladi.Solishtirma   qarshiligi   R
s   <10 6
Om ∙ m   va   dielektrik   œtkazuvchanligi  
>7   bo‘lgan   suyuqliklar   elektr   o‘tkazuvchi   suyuqlik   deyiladi.5-rasmda   sath
signalizatorining sxemas i   ko‘rsatilgan. Signalizatorning ishlash prinsipi elektrodlar 4
suyuqlik   orqali   ulanishi   bilan   rele   chulg‘ami   3   dan   tok   o‘ti sh i   va   uning   kontakti   5
ulanishi   bilan   signal   lampasi   SL   yonib,   yorug‘lik   signali   berishiga   asoslanadi.
Elektrodlar   4   ta’minlovchi   transformator   2   ning   ikkilamchi   chulg‘amiga
elektromagnit   rele   chulg‘ami   3   orqali   ulangan.   Suyuqlik   sathi   elektrodlargacha
ko‘tarilib,   ularni   ulasa,   suyuqliklarning   o‘tkazuvchanligi   tufayli   signal   lampasi   SL
yonadi,   aksincha,   suyuqlik   sathi   pastga   tushib   elektrodlarni   uzsa,   signal   lampasi
o‘chadi.Signalizator   zanjiridagi   kuchlanish   o‘zgarmas   tokda   24V,   o‘zgaruvchan
tokda   esa   36   V   bo‘ladi.   Bunday   signalizatorlarni   qovushoq,   kristallanuvchi,   qattiq
cho‘kmalar   hosil   qiluvchi   va   elektrodlarga   yopishib   qoluvchi   muhitlarda   ishlatib
bo‘lmaydi.Yuqoridagi   sath   o‘lchagichlardan   tashqari   yana   induktivli   sath   o‘lchash
asboblari   mavjud.   Induktiv   sath   o‘lchagichlarning   ishlash   prinsipi   bitta   g‘altak
induktivligi   yoki   ikki   g‘altakning   o‘z   induksiyasi   ularning   elektr   o‘tkazuvchi
suyuqlikka botirilgan chuqurligiga bog‘liqligiga asoslangan.
Ikkala   g‘altak   induktivligi   L
1   va   L
2   o‘zgartirilganda   ularning   o‘z   induktivligi
tenglamaga mos ravishda o‘zgaradi,
                           (11)
bu erda, K — tarqatish oqimi bilan aniqlanadigan aloqa koeffitsienti.
Bunday   sath   o‘lchagichlar   yadroviy   energetika   qurilmalarida   suyuq   metall   tarzidagi
issiq   eltuvchilar   sathini   o‘lchashda   eng   ko‘p   tarqalgan.«Kvant»   turidagi   diskret
induktiv   sath   o‘lchagichlar   chiqarilyapti.   Ular   harorati   680°S   gacha   bo‘lgan
suyuqlantirilgan metall sathini o‘lchashga mo‘ljallangan.
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana II.TEXNALOGIK SXEMASI
2.1.   DPG/PS signalizatsiya filtiri   ishlash prinsipi va qo‘llanilish sohalar.
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana Elektr   jihozlarini   o'rnatish   va   yig'ish   faqat   vakolatli   xodimlar   tomonidan   amalga
oshirilishi   kerak.Mahsulot   faqat   mo'ljallangan   dastur   uchun   ishlatilishi   kerak.
Ruxsatsiz o'zgartirishlar taqiqlanadi! Mahsulot bo'lmasligi kerak
ishlamay   qolganda   inson   salomatligi   yoki   hayotiga   bevosita   yoki   bilvosita   tahdid
soladigan yoki oqibatlarga olib kelishi mumkin bo'lgan har qanday uskunaga nisbatan
qo'llaniladi.   O'rnatishdan   oldin   barcha   quvvat   o'chirilganligiga   ishonch   hosil   qiling.
Jonli/ishlaydiganga ulamang uskunalar.
• Mahalliy qonunlar, sog'liq va xavfsizlik qoidalari, texnik standartlar va qoidalar
• Xavfsiz o'rnatishni ta'minlash uchun o'rnatish vaqtidagi qurilmaning holati
• Ushbu ma'lumotlar varag'i va o'rnatish qo'llanmasi
O'rnatish, ishga tushirish va ishlatishdan oldin, o'lchash nuqtai nazaridan to'g'ri bosim
o'lchagich   tanlanganligiga   ishonch   hosil   qiling.diapazoni,   dizayni   va   o'ziga   xos
o'lchash   sharoitlari   tufayli   mos   ho'llangan   muhit.   Faqat   bosim   o'lchagichlarni
o'rnating   va   saqlangtomonidan   vakolat   berilgan   malakali   xodimlar   tomonidan
DPG/PS   bosim   o'lchagichi   agressiv   bo'lmagan   gazsimon   muhitning   bosimining
pasayishini   kuzatish   uchun   ishlatiladi,   ko'pincha   an'anaviy   shamollatish   tizimlarida
filtrlar yoki fanatlar holatini kuzatish uchun va ba'zi hollarda shamollatish kanallarida
oqimni   kuzatish   uchun   ishlatiladi.   Bosim   o'lchagich   mos   keladigan   aksessuarlarga
ega   PS200,   PS600   yoki   PS1500   havo   differentsial   bosimi   kaliti   bilan   jihozlangan.
DPG/PS   dial   ko'rsatkichli   bosim   o'lchagichlari   maxsus   ishlab   chiqilgan   va   agressiv
bo'lmagan gazsimon muhitning bosim farqini kuzatish uchun ishlatiladi. -5 dan +60 °
C gacha  bo'lgan harorat  oralig'ida ishlash  uchun  mo'ljallangan.  Modelga  qarab,  ular
diapazonlarda   bosimni   o'lchash   uchun   mo'ljallangan:   0...200   Pa   |   0...600   Pa   |
0...1500pa. 
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana 6- Rasm Ko’rinish  DPG/PS signalizatsiya filtiri   ni.
Diapazon   quyidagi   tarzda   qayta   sozlangan:o‘rnatish   uchun   “Bosim”   sozlash   vintini
aylantiring   belgilangan   nuqta   (diapazon)   qiymatlari   soat   yo'nalishi   bo'yicha,   agar
sozlashni   kamaytirish   kerak,   va   soat   sohasi   farqli   o'laroq   o'qlar,   agar   kerak   bo'lsa,
oshiring;     “Differensial”   sozlash   vintini   burangdifferentsial   qiymatni   o'rnatish
(qaytish   zonasi)   zonani   oshirish   kerak   bo'lsa,   soat   yo'nalishi   bo'yicha   qaytish,   va
sozlama   bo'lsa,   soat   sohasi   farqli   o'laroq   kamaytirish   kerak.   Agar   boshqariladigan
muhitning   bosimi   o'zgarganda   zonadan   kattaroq   qiymat   bilan   belgilangan   nuqtaga
nisbatan   Qaytish,   elektr   signali   yo'q,   siz:   kabel   kirishini   va   kabel   o‘tkazgichlarini
yo‘qligini   tekshiringkabel   yadrolarining   sinishi   va   kontaktli   ulanishlarning
ishonchliligi,   kamchiliklarni   bartaraf   etish;   sezgir   tizimning   nipelidagi   teshikni
tozalang   mis   yoki   guruch   sim.Umumiy   sanoat   bosim   kaliti   uchun   ishlatiladi   farq
o'zgarganda   elektr   davrlarini   almashtirish   bilan   agressiv   bo'lmagan   va
kristallanmaydigan muhitning bosimi maksimal harorat 110 °C (havo, moy, suv)
 Ishlash printsipi Tizimdagi bosim ma'lum bir darajaga yetganda oldindan o'rnatilgan
sozlama almashtiriladi bitta qutbli o'zgaruvchan kontakt va o'rni faollashtirilgan,
elektr   zanjirini   yopish   yoki   ochish.   Ayni   paytda   qachon   bosim   sozlanishi   qiymatga
qarab o'zgaradi differensial, o'rni dastlabki holatiga qaytadi.
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana 7- Rasm Ko’rinish va o’lchami  DPG/PS  signalizatsiya filtiri  ni.
DPG/PS  tizimni juda past assimilyatsiya bosimi yoki juda yuqori tushirish bosimidan
himoya qilish uchun isitish va sovutish tizimlarida foydalanish uchun mo'ljallangan.
O'rni,   shuningdek,   sovutish   kompressorlarini,   isitish   va   shamollatish   tizimlaridagi
nasoslarni   va   havo   bilan   sovutilgan   kondensator   fanatlarini   boshqarish   uchun
ishlatiladi. Bosim kalitlari tizim bosimi belgilangan qiymatlardan o'zgarganda elektr
zanjirini yopadigan yoki ochadigan o'rnatilgan kalitlarga ega.
O'rnatish   asboblar   panelida   yoki   qavs   yordamida   amalga   oshiriladi.   Fitting   o'rni
to'g'ridan-to'g'ri yoki kapillyar naycha orqali chiziqqa ulash imkonini beradi. Xavfsiz
kronshteyn o'rni sozlamalarini tasodifiy o'zgartirishni oldini oladi. O'rni korpusi IP30
himoyasini   ta'minlaydi   (alohida   etkazib   beriladigan   aksessuarlar   bilan   IP42   yoki
IP55).Ishlash   printsipi:   Tizim   bosimi   oldindan   belgilangan   nuqtaga   yetganda,   bitta
qutbli almashtirish kontakti o'zgaradi. Va keyin o'rni ishga tushiriladi, elektr pallasini
yopadi   yoki   ochadi.   Bosim   sozlanishi   differentsial   miqdori   bo'yicha   o'zgarganda,
o'rni kontaktni asl holatiga qaytaradi. Qurilmaning ko'p qirraliligi bosimning oshishi
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana va   kamayishi   bilan   ishlash   qobiliyatidadir.   Yagona   qutbli   almashtirish   kontakti
(SPTD) tez javob berish vaqtini va uzoq xizmat muddatini ta'minlaydi.
O'rni bir qutbli o'zgaruvchan kontakt tizimi bilan jihozlangan
O'qish diapazoni/differensial: 0,1…0,6(1)/0,1…0,4MPa
Atrof-muhit harorati: -10… +110 °C
Himoya darajasi: IP40 (yuqori qopqoqli IP42)
Material: qopqoq - plastmassa, oq; moslashtirish va birlashma
yong'oq - xrom po'lat 10; qavs va mexanizm -
anodlangan po'lat 10; pufakchalar - mis qotishmasi; alyuminiy shkalasi, qora; shisha -
organik.
Ulanish usuli: G1/4 ip.
2.2.   DPG/PS signalizatsiya filtiri   metrologik xarakteristikalari, o‘lchash
diapazoni, aniqlik sinfi va yo‘l qo‘yiladigan xatoliklarini hisoblash.
8- Rasm   DPGe Ko’rinish.
O'lchov qiymatlari Differensial bosim
O'rta havo, agressiv bo'lmagan gazlar, yonmaydigan gazlar
Chiqishni almashtirish kontakti maks. 3 Rezistiv yuk
maks. 2 A induktiv yuk;
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana maks. 250 VAC
almashtirish farqi,
DPG250/PS300: 20 Pa
DPG600/PS600: 30 Pa,
DPG1,5k/PS1500: 80 Pa
Ishlash harorati oralig'i -5..+60 °C
O'lchov diapazoni bosimi DPG250/PS300: 0..250 Pa,
DPG600/PS600: 0..600 Pa,
DPG1,5k/PS1500: 0..1500 Pa
Aniqlik bosimi o'lchov diapazonidan <±2%
Maks. ortiqcha bosim 50 kPa
Displey Displey terish o'lchami Ø=100 mm
Kommutatsiya   qiymatlari   o'tish   quvvati:   3   A   rezistiv   yuk,   2   A   induktiv   yuk,   maks.
250 V ~,
kumush kontaktli miniatyura kalitlari, diapazoni:,
DPG250/PS300: 30..300 Pa,
DPG600/PS600: 40..600 Pa,
DPG1,5k/PS1500: 100..1500 Pa,
xizmat muddati: > 1.000.000 kommutatsiya operatsiyalari
Korpus ABS, kompyuter qopqog'i
EN60529 bo'yicha IP54 himoyasi
Kabel kirishi M16 maks. Ø=8 mm
Ulanish elektr Terminal bloki, maks. 1,5 mm²
Ulanish mexanik bosimli ulanish: ABS, ulanish trubkasi: PVX, yumshoq
Mumkin   holati   -40..+85   °C,   maks.   85%   rH   qisqa   muddatli   kondensatsiyaYetkazib
berish tarkibi 2 ta o'rnatish vintlari, 2 ta plastik kanalli troyniklar, 2 m PVC ulanish
trubkasi yumshoq, Ø=4/7 mm  
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana 9- Rasm Prinsipyalni sxemasi ko’rinish.
Qurilma   asboblar   paneliga   o'rnatilgan   yoki   qavs   yordamida.   Kapillyar   naycha
biriktirilgan   birlashtiruvchi   gayka   yordamida   fittingga.   Ilgari   kapillyar   trubkani
yoqish   kerak.   Elektr   Kabel   diagrammaga   muvofiq   ulanadi:O'rnatish   faqat   malakali
xodimlar   tomonidan   amalga   oshirilishi   kerak.   Qoidalarga   rioya   qilishxavfsizlik
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana choralari, sensorni o'rnatish, demontaj qilish yoki xizmat  ko'rsatish bo'yicha ishlarni
boshlashdan oldin tizimdagi bosimni o'chirish kerak va elektr uzilishi.
Pulsni   ulashga   ruxsat   berilmayditrubkani   bitta   kalit   yordamida   yoki   sensor   tanasini
aylantirish orqali.
Asosiy xususiyatlar:
Quvvat: 1 ta batareya (AAA turi)
O'lchov diapazoni: 0..2500 Pa
Aniqlik: o'lchangan qiymatning ±1,5%
Chang va namlikdan himoya: P65 resp. EN 60529
2.3  DPG/PS signalizatsiya filtiri   o‘rnatish uchun qo‘yiladigan talablar.
Tizimda siqish elementlari yordamida DPGe trubkasi ulanishlaridan foydalanish 
tufayli biz tez, aniq va qattiq ulanishlarni olamiz. Yordamchi tizimlar bilan quvurlarni
ta'mirlashda DPG payvand choklari va maxsus o'ymalarni keraksiz ishlatishni yo'q 
qiladi.
10-Rasm O’rnatilish qisimlar
  fittingining elementlaridan biri St 37 po'latdan yasalgan va galvanizli kesilganferrul
halqa   bo'lib,   fitting   gaykani   qisish   orqali   ta'mirlanayotgan   quvurning   tashqi
o'lchamlariga moslashtiriladi va tortiladi. Ferrule qisilganida, ichki diametrdagi (ichki
ipga o'xshash)  tishlar quvurni kesib, butun ulanishni to'sib qo'yadi. Keyingi element
St  37  po'latdan yasalgan   va  galvanizli  siqish   halqasi   (astar)   bo'lib, u  to'g'ri  siqishni,
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana shuningdek muhrlash halqasini mexanik shikastlanishdan himoya qilishni ta'minlaydi
(siqish   rishtasi   siqish   paytida   o'lchamini   o'zgartiradigan   kesishmaga   ega   va   uni
o'zgartira olmaydi). to'g'ridan-to'g'ri bir-biriga mos keladi, menda O-ring bor). Ushbu
qisqich yordamida sızdırmazlık halqasi ta'mirlanadigan quvurning tashqi diametriga,
shuningdek,   ta'mirlangan   maydonning   mahkam   bog'lanishini   ta'minlab,   fitting
korpusidagi   muhr   kamerasining   ichki   o'lchamlariga   moslashtiriladi.   Sızdırmazlık
halqasi DIN3535 bo'yicha FX 406 kauchukdan tayyorlangan
4. Gaykni (1), mahkamlash halqasini (2), mahkamlash halqasini (3) va muhrni (4)
trubaning uchiga rasmda ko'rsatilgan tartibda joylashtiring. 1. Biz quyidagilarni
olamiz:
11-rasm O’rnatish yo’rqnoma.
Quvurning   uchini   ulagichning   tanasiga   (5)   soling.   Quvurni   (6)   oxirigacha
kiritmaslikkerak,   lekin   ikkita   quvurni   ulagandan   so'ng   bir-biriga   tegmasligi   uchun
OK (birlashma), TK (tee) kabi armatura uchun. Quvurning uchi muhrni (4) taxminan
10   mm   ga   yopishi   kerak.   Muhrni   (4),   bosim   halqasini   (3)   va   qisqich   halqasini   (2)
korpusga   (5)   suring.   Yong'oq   (1)   korpusga   (5)   mahkam   o'rnatilgan.   Bunday   holda,
quvurning aylanishiga yo'l qo'ymaslik kerak (10-rasm).Tork kalitidan foydalanganda
quyidagi   tortish   momentlari   tavsiya   etiladi:1/2   "...1"   o'lchamdagi   quvurlar   uchun   -
120 Nm; 1"...2" - taxminan 150 Nm.
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana 12-Rasm  o’rnatishga ko’rsatma.
Pulsni   ulashga   ruxsat   berilmayditrubkani   bitta   kalit   yordamida   yoki   sensor   tanasini
aylantirish   orqali.   elektr   tokining   harorat   sensori   GOST   12.2.007.0-75   bo'yicha   III
sinfga tegishli. O'rnatish, ulanish va sinov paytidadatchiklar talablarga javob berishi
kerak   GOST   12.3.019-80,   Foydalanish   qoidalari   "iste'molchilar"   ning   elektr
inshootlari   va   Qoidalar   elektr   inshootlarini   ishlatish   paytida   mehnatni   muhofaza
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana qilish   "iste'molchilar".   Har   qanday   turdagi   o'rnatish   va   ulanish   ishlari   va
konvertorlarga texnik xizmat ko'rsatish kerak dan uzilgan holdagina bajariladinazorat
kuchlanishi qurilmalar va majburiy topraklamaHarorat sensorlarini o'rnatish va ulash
xavfsizlik   choralariga   muvofiq   amalga   oshirilishi   kerak   Atrof-muhit   parametrlari:
harorat,bosim  va  namlik bir  xil  bo'lishi  kerak  datchiklarning texnik  xususiyatlari   va
materialning o'lchangan muhit sharoitlariga chidamliligi.O'rnatish va ishlatish vaqtida
harorat   sensorlari   to'satdan   isitish,   sovutish   yoki   mexanik   zarbalarga   duchor
bo'lmasligi   kerak.   Datchiklarni   o'rnatishga   tayyorlash   quyidagi   ketma-ketlikda
amalga   oshirilishi   kerak:   Paketni   ochishdan   oldin,   tavsiya   etiladi   to'liqligini
tekshirish.   Sensorni   qadoqdan   olib   tashlang   va   shikastlanganligini   tekshiring.
O’lchovning   yaxlitligini   tekshiring   xona   haroratida   sxemalar   va   sensor
ko'rsatkichlari. O'rnatish joyini  ko'ra tayyorlang normativ hujjatlar talablari. Harorat
sensorini   o'rnating.   Ulanishni   ulang   sensor   terminal   blokiga   simlar.     Ulanish   uchun
yadro kesimi 0,75 bo'lgan ikki yadroli kabeldan foydalanish tavsiya etiladi. 1,5 mm2
gacha. Balandligi bo'lgan joylarda yotqizishda elektromagnit nurlanish tavsiya etiladi
ekranli   kabeldan   foydalaning.   Tavsiya   etilgan   sensor   kabeli   va   kabel   orasidagi
masofa   kuchlanish   230   V   15   sm   Harorat   sensorlarini   o'rnatish   va   o'rnatish   faqat
malakali   xodimlar   tomonidan   bajarilishi   kerak.   Xavfsizlik   nuqtai   nazaridan,   avval
Sensorni   o'rnatish,   sozlash   yoki   xizmat   ko'rsatishdan   oldin   siz   elektr   ta'minotini
o'chirib qo'yishingiz kerak. Ishlash va harorat sensori  o'qishlari uchun elektromagnit
moslik   standartlariga   mos   kelmaydigan   uskunalar   yaqinida   o'rnatilishi   (masalan,
chastota   konvertorlari)   ta'sir   qilishi   mumkin.   Bunday   hollarda   dizel   dvigatellarini
avtomatlashtirish   tizimlariga   ulash   uchun   siz   himoyalangan   kabeldan
foydalanishingiz kerak, simi qalqoni, shkaf tomonida, topraklama bilan ulanadi.
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana XULOSA.
Ushbu   kurs   ishini   yoritish   davomida   men,   DPG/PS   signalizatsiya   filtiri
o’lchash asboblari haqida ko’plab ma’lumotlarga ega bo’ldim. Xususan, siglizatsiya
o’zgaruvchan   sath   o’lchagichlar,O’zgaruvchan   sathli   sarf   o’lchagichlar,
Elektromagnit     sath   signalizatorlar   o’lchagichlar,   prinsipial   sxemalari   qo’llanilish
sohalari, qo’llanilishdagi afzalliklari, kamchiliklari kabi ma’lumotlari bilan tanishib
chiqdim. 
Bundan   tashqari   manometr   sath   o’lchash   asbobi   –   DPG/PS   signalizatsiya
filtiri   qurilmasi   priborini   o’rganib   chiqdim.   DPG/PS   signalizatsiya   filtiri   qurilmasi
o’lchov   vositasining   ishlash   prinsipi,   tuzilishi,   texnik   parametrlari,   qo’llanilish
sohalari, afzalliklari, kamchliklari, quvurlarda o’rnatilish tartibi kabilar haqida bilib
oldim. 
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.   N.R.   Yusufbekov,   V   .L.   Muxamedov,   Sh.M.   G’ulomov   “Texnologik
jarayonlarni
nazorat qilish va avtomatlashtirish ” . -Toshkent:  O ‘qituvchi, 2011. -576 b.
2.   N.R.Yusufbekov,   V.L.Muxamedov,   SH.M   G’ulomov.   “ Texnologik
jarayonlarni boshkarish sistemalari ” . -Toshkent:  O’q ituvchi. 1997. -704 b.
3.   Alan   S.   Moris,   Reza   Langari.   Measurement   and   Instrumentation.   -UK:
Academic Press, 2016. -697p.
4.Ivanova   G.M.,   Kuznetsov   N.D.,   CHistyakov   B.C.   Teplotexnicheskie
izmereniya i pribor i . -M.:MEI, 2005.-460s.
5.   Rukovodstvo schyotchik rasxodomeri elektromagnitniye – MAGX2
Internet saytlari:
1. www.ziyonet.uz
2. www.elibrary-book.ru
3. www.books.ru/.../technologicheskie-izmereniya-i-priborv-dlya-khimiche
4. www.radiosovet.ru/.../5815-tehnologicheskie-izmereniya-i-pribory.
Varoq
O ’ lch Varaq Hujjat   № Imzo Sana
  1. NAZARIY QISM………………………………………………….…….
 
 1.1O‘lchash. O‘lchash usullari haqida ma’lumotlar ……………………… 
 1.2Signalizatorlar, va uning texnologik jarayonlardagi ahamiyati............... 
 1.3 Elektr Signalizatorlar turlar va ularning turlari, ishlash prinsiplari …. 
  1. TEXNALOGIK SXEMASI…….………………………………………
 
 2.1DPG/PS markali signalizatsiya filtiri ishlash prinsipi va qo‘llanilish sohalari ……………………………………………………………… 
 

2.2

 

 

 

 

DPG/PS markali signalizatsiya filtiri metrologik xarakteristikalari, o‘lchash diapazoni, aniqlik sinfi va yo‘l qo‘yiladigan xatoliklarini hisoblash……………………………………………………………….

2.3 DPG/PS markali signalizatsiya filtirining o‘rnatish uchun qo‘yiladigan talablar…………………………………………………..

 

 

 
XULOSA 
ADABIYOTLAR.