Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 234.3KB
Покупки 2
Дата загрузки 03 Март 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Dunyo miqyosida amal qiluvchi xalqaro iqtisodiy tashkilotlar faoliyati va ularning O’zbekiston bilan iqtisodiyot aloqalari

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI __________________________ _______________ fakulteti ___________________________ _______________kafedrasi Ro ’ yxatga olindi № ________ Ro ’ yxatga olindi № ________ “__ __ __” ____ ____ __2023 y. “__ __ __” ____ ____ ___2023 y . “FUNDAMENTAL IQTISODIYOT” KAFEDRASI “GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISH” fanidan Kurs ishi Dunyo miqyosida amal qiluvchi xalqaro iqtisodiy tashkilotlar faoliyati va ularning O’zbekiston bilan iqtisodiyot aloqalari Reja: I. Kirish II. Asosiy qism 1. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar va ularning faoliyati. 2. Dunyo hamjamiyatida xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning o’rni. 3. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning O’zbekiston bilan aloqalari. 4. O’zbekistonni global iqtisodiy rivojlanishida xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning ta’siri. III. Xulosa Fooydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 2 KIRISH XXI аsr jаhоn iqtisоdiyoti o’z tаrаqqiyotining yangi bоsqichigа o’tishi bilаn tаvsiflаnаdi, bu yangi bоsqich оldingi rivоjlаnish bоsqichlаridаn tubdаn fаrq qilаdi. Jаhоn mаmlаkаtlаrining o’zаrо bоg’liqligi, ulаrning rivоjlаnish dаrаjаsi, mаdаniyati, tаriхiy аn’аnаlаridаgi bаrchа fаrqlаrgа qаrаmаy, Shundаy bоsqichgа o’tdiki, bu bоsqich hоzirgi kundа glоbаllаshuv bоsqichi dеb аtаlmоqdа. Hozirgi davrda jahon iqtisodiyotida ikki tendensiya amal qilmoqda. Bir tomondan, mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy aloqlarning rivojlanishi, xalqaro savdoning erkinlashuvi, kommunikatsiya va axborot zamonaviy tizimi, texnik jihatdan jahon andozalari va me’yorlarining yaratilishi natijasida jahon xo’jaligining yaxlitligi, uning globallashuvi kuchaymoqda. Ayniqsa, bu jarayon transmilliy korporatsiyalarining faoliyatlari orqali aniq namoyon bo’lmoqda. Boshqa tomondan, mintaqaviy darajada mamlakatlarning iqtisodiy jihatdan yaqinlashuvi va o’zaro aloqadorligi ro’y berib, jahon xo’jaligining nisbatan mustaqil markazlarini tashkil etish yo’nalishida rivojlanayotgan yirik mintaqaviy integratsion tuzilmalar shakllanmoqda. Davlatlar orasida integratsiyalashuv jarayonlari kuchayib borishi bilan mintaqaviy integratsion tashkilotlar ham rivojlana boshladi. Xususan, Yevropa Ittifoqi bunday tashkilotlarning eng birinchilaridan hisoblanadi. Mintaqaviy integratsion tashkilotlar turli jihatlariga ko’ra bir-biridan farq qiladi. Birinchi navbatda, integratsiya jarayonlarining turli bosqichlari mavjud bo’lib, hozirgi kunda integratsion tashkilotlar o’rtasidagi farqni keltirib chiqaruvchi asosiy omil ham aynan tashkilotning qaysi bosqichda ekanligi hisoblanadi. Masalan, Yevro hudud hamda Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi bir-biridan farq qiladi. Yevro hudud — valyuta ittifoqi bo’lsa, Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi (YeOII) — bojxona hududi hisoblanadi (ayrim manbalarda YeOII umumiy bozorga o’tish bosqichida, deb ham e’tirof etiladi). 3 Global iqtisodiy tashkilotlar dunyo bo’ylab savdoni, investitsiyalarni, xalqaro valyuta oqimini nazorat qilish, tartibga solish bilan shug’ullanadi. Bundan tashqari, ular mamlakatlarning rivojlanishiga yordam ko’rsatish maqsadida dasturlar, strategiyalar, yo’l xaritalari ishlab chiqadilar va rivojlanish loyihalarini moliyalashtiradi. Shunga ko’ra, ushbu kurs ishida xalqaro iqtisodiy tashkilotlar, ularning jahon iqtisodiyotidagi o’rni, ularning dunyo iqtisodiyotiga ta’siri, O’zbekistonning xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan aloqalari, O’zbekistonni globallashuvida ularning ta’siri haqida yoritilgan. 4 XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLAR VA ULARNING FAOLIYATI Xalqaro Valyuta Jamg’armasi (XVJ) o’zining 190 a’zo davlatlarining barchasi uchun barqaror o’sish va farovonlikka erishish uchun ishlaydi. U buni ishlab chiqarish, ish o’rinlari yaratish va iqtisodiy farovonlikni oshirish uchun muhim bo’lgan moliyaviy barqarorlik va pul-kredit hamkorlikni rag’batlantiradigan iqtisodiy siyosatni qo’llab-quvvatlash orqali amalga oshiradi. XVF o’z a zolari tomonidan boshqariladi va unga hisobot beradi.ʼ XVJning uchta muhim maqsadi bor: - xalqaro valyuta hamkorligini rivojlantirish; - savdo-iqtisodiy o’sishning kengayishini rag’batlantirish; - farovonlikka zarar yetkazadigan siyosatni to’xtatish. Ushbu maqsadlarni bajarish uchun XVFga a’zo davlatlar bir-biri bilan va boshqa xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda ishlaydi. Xalqaro Valyuta Jamg’armasi (XVJ) Birlashgan Millatlar Tashkilotining yirik moliyaviy agentligi hisoblanib, shtab-kvartirasi Vashingtonda joylashgan, 190 mamlakatdan iborat xalqaro moliya instituti. Uning maqsadi “global valyuta hamkorligini rivojlantirish, moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, xalqaro savdoni osonlashtirish, yuqori bandlik va barqaror iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish va butun dunyo bo’ylab qashshoqlikni kamaytirishga qaratilgan”. 1944-yilda tashkil etilgan, 1945-yil 27-dekabrda Bretton-Vuds konferensiyasida asosan Garri Dekster Uayt va Jon Meynard Keyns g’oyalari asosida boshlangan, u 1945-yilda 29 a zo davlat va xalqaro valyuta tizimini ʼ qayta qurish maqsadi bilan rasmiy ravishda vujudga kelgan. Hozirgi vaqtda u to’lov balansidagi qiyinchiliklar va xalqaro moliyaviy inqirozlarni boshqarishda markaziy rol o’ynaydi. Mamlakatlar to’lov balansida muammolarga duch kelgan davlatlar pul qarz olishlari mumkin bo’lgan kvota tizimi orqali pul mablag’larini qo’shadilar. 2016-yil holatiga ko’ra, fond 477 milliard XDR (Special Drawing Rights) (taxminan 667 milliard AQSh dollari) ga ega edi. 5 Statistik ma’lumotlar va tahlillarni yig’ish, a’zo davlatlar iqtisodiyotini kuzatish va muayyan siyosatlarga bo’lgan talab kabi boshqa tadbirlar orqali XVJ o’z a’zo mamlakatlari iqtisodiga ta’sir o’tkazadi. XVF mablag’lari ikkita asosiy manbadan keladi: kvotalar va kreditlar. A’zo davlatlarning kiritgan mablag’lari bo’lgan kvotalar XVF mablag’larining ko’p qismini tashkil qiladi. A’zolar kvotasi hajmi uning dunyodagi iqtisodiy va moliyaviy ahamiyatiga bog’liq. Kattaroq iqtisodiy ahamiyatga ega bo’lgan davlatlar kattaroq kvotaga ega. Kvotalar XVF resurslarini maxsus qarz olish huquqi shaklida ko’paytirish vositasi sifatida vaqti-vaqti bilan oshirib boriladi. Hozirgi boshqaruvchi direktor va XVJ raisi 2019-yil 1-oktabrdan buyon bu lavozimni egallab kelayotgan bolgariyalik iqtisodchi Kristalina Georgievadir. Jahon banki xalqaro moliya instituti bo’lib, past va o’rta daromadli mamlakatlariga kapital loyihalarni amalga oshirish uchun kreditlar va grantlar beradi. Jahon banki Jahon banki guruhiga tegishli besh xalqaro tashkilotdan ikkitasi bo’lgan Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB) va Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi ning (XTA) umumiy nomidir. U 1944-yil Bretton- Vuds konferensiyasida Xalqaro Valyuta Jamg’armasi bilan birgalikda tashkil etilgan. Uning birinchi krediti 1947-yilda Fransiyaga berildi. Oxirgi 30 yil davomida u o’zining kredit portfeliga NNT va ekologik guruhlarni kiritdi. Uning kredit strategiyasiga barqaror rivojlanish maqsadlari, shuningdek, ekologik va ijtimoiy kafolatlar ta sir ko’rsatadi.ʼ 2022-yildan boshlab Jahon bankini prezident va 25 nafar ijrochi direktorlar, shuningdek, 29 ta turli vitse-prezidentlar boshqaradi. XTTB va XTA tashkilotlariga mos ravishda 189 va 174 ta davlatlar a’zo. AQSh, Yaponiya, Xitoy, Germaniya va Buyuk Britaniya eng ko’p ovoz berish huquqiga ega. Bank rivojlanayotgan mamlakatlarga qashshoqlikni kamaytirishga yordam berish maqsadida kreditlar ajratadi. Bank bir qancha global hamkorlik va tashabbuslar bilan shug’ullanadi va iqlim o’zgarishiga 6 qarshi kurashishda rol o’ynaydi. U ochiq ma’lumotlar tashabbusi doirasida ishlaydi va ochiq bilimlar omboriga ega. Jahon banki prezidenti an’anaviy ravishda amerikalik hisoblanadi. Jahon banki va XVJ ikkalasi ham Vashingtonda joylashgan va bir-biri bilan yaqindan hamkorlik qiladi. Bretton-Vuds konferensiyasida ko’plab mamlakatlar vakillik qilgan bo’lsa-da, AQSh va Buyuk Britaniya eng kuchli ishtirokchilar edi va muzokaralarda ustunlik qildi. Jahon bankining tashkil etilishidan maqsad tijorat yo’li bilan kredit ololmaydigan kam daromadli mamlakatlarga vaqtinchalik kreditlar berish edi. Xalqaro moliya korporatsiyasi (XMK) kam rivojlangan mamlakatlarda xususiy sektor rivojlanishini rag’batlantirish uchun investitsiya, maslahat va aktivlarni boshqarish xizmatlarini taklif qiluvchi xalqaro moliya institutidir. XMK Jahon banki guruhining a’zosi bo’lib, shtab-kvartirasi Vashingtonda, AQShda joylashgan. U 1956-yilda Jahon banki guruhining xususiy sektor bo’limi sifatida kambag’allikni kamaytirish va rivojlanishni rag’batlantirish uchun notijorat va tijorat loyihalariga sarmoya kiritish orqali iqtisodiy rivojlanishni rivojlantirish uchun tashkil etilgan. XMKning e lon qilingan maqsadlari:ʼ - xususiy tadbirkorlik uchun moliyaviy resurslarni safarbar qilish; - qulay va raqobatbardosh bozorlarni rag’batlantirish; - biznes va boshqa xususiy sektor subyektlarini qo’llab-quvvatlash orqali odamlarga qashshoqlikdan qutulish va yaxshi turmush darajasiga erishish imkoniyatlarini yaratish; - qashshoqlikdan aziyat chekkan yoki boshqa himoyaga muhtoj bo’lganlarga ish o’rinlari yaratish va zarur xizmatlar ko’rsatish. 2009-yildan beri XMK o’z loyihalarini mo’ljallanishi kutilayotgan rivojlanish maqsadlari to’plamiga e tibor qaratdi. Uning maqsadlari barqaror ʼ qishloq xo’jaligi imkoniyatlarini oshirish, sog’liqni saqlash va ta’limni yaxshilash, mikromoliya va biznes mijozlari uchun moliyalashtirish imkoniyatlarini oshirish, infratuzilmani rivojlantirish, kichik biznesga 7 daromadlarni oshirishga yordam berish va iqlim salomatligiga sarmoya kiritishdan iborat. XMK o’z a zo mamlakatlariga tegishli bo’lib, uni boshqaradi, lekinʼ o’zining oddiy biznes operatsiyalarini amalga oshiradigan o’zining ijro etuvchi rahbariyati va xodimlariga ega. Bu aktsiyadorlari to’langan kapitalni ta’minlaydigan a’zo hukumatlar bo’lgan va uning masalalari bo’yicha ovoz berish huquqiga ega bo’lgan korporatsiya. Dastlab u Jahon banki guruhi bilan ko’proq moliyaviy integratsiyalashgan edi, lekin keyinchalik XMK alohida tashkil etildi va oxir-oqibat moliyaviy mustaqil tashkilot sifatida faoliyat yuritish va mustaqil investitsiya qarorlarini qabul qilish vakolatiga ega bo’ldi. U bir qator qarz va aksiyalarni moliyalashtirish xizmatlarini taklif qiladi va kompaniyalarga boshqaruv qobiliyatida ishtirok etishdan bosh tortgan holda turli xavf-xatarlarga duch kelmasliklariga yordam beradi. Korporatsiya, shuningdek, kompaniyalarga qarorlar qabul qilish, ularning atrof-muhit va jamiyatga ta’sirini baholash va maslahatlar beradi. U hukumatlarga infratuzilmani qurish va xususiy sektor rivojlanishini yanada qo’llab-quvvatlash uchun hamkorlikni yo’lga qo’yish bo’yicha maslahat beradi. Korporatsiya har yili mustaqil baholovchi tomonidan baholanadi. 2011- yilda uning baholash hisoboti uning investitsiyalari yaxshi natijalarga erishganini va qashshoqlikni kamaytirganini tan oldi, lekin korporatsiyaga uning samaradorligini yaxshiroq tushunish va qashshoqlikni kamaytirishga yanada strategik yondashish uchun qashshoqlik va kutilayotgan natijalarni aniqroq belgilashni tavsiya qildi. Korporatsiyaning 2011-yilda jami sarmoyalari 18,66 milliard dollarni tashkil etdi. 2011-yilda u 642 ta loyiha uchun maslahat xizmatlari uchun 820 million dollar ajratdi va 24,5 milliard dollarlik likvid aktivlarga ega. XMK yaxshi moliyaviy mablag’ga ega va 2018-yilda ikkita mustaqil kredit reyting agentligidan eng yuqori reytinglarni oldi. Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD: Organization for Economic Co-operation and Development) 1961-yilda iqtisodiy taraqqiyot va jahon savdosini rag’batlantirish maqsadida tashkil etilgan 38 a zo davlatdan ʼ 8 iborat hukumatlararo tashkilotdir. Bu tashkilot a zo davlatlar o’zlariniʼ demokratiya va bozor iqtisodiyotiga sodiq, siyosat tajribalarini solishtirish, umumiy muammolarga javob izlash, ilg’or tajribalarni aniqlash hamda a zolarining ichki va xalqaro siyosatini muvofiqlashtirish uchun platformani ʼ taqdim etadi. IHTT a’zolarining aksariyati inson taraqqiyoti indeksi (HDI) juda yuqori bo’lgan yuqori daromadli iqtisodiyotga ega va rivojlangan davlatlar sifatida qaraladi. Ularning umumiy aholisi 2017 yil holatiga ko’ra 1,38 mlrd, IHTT ga a zo mamlakatlar xarid qobiliyati pariteti bo’yicha umumiy global nominal ʼ YaIM ning 62,2 foizini (49,6 trillion AQSh dollari) va global YaIMning 42,8 foizini (54,2 trillion dollar) tashkil etdi. IHTT Birlashgan Millatlar Tashkilotining rasmiy kuzatuvchisi hisoblanadi. 1948-yil aprel oyida Yevropa Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti (OEEC: Organization for European Economic Co-operation) Marshall rejasini amalga oshirishga yordam berish uchun tashkil etilgan bo’lib, u Sovet Ittifoqi va uning sun’iy yo’ldosh davlatlari tomonidan rad etilgan. Bunga Qo’shma Shtatlarning moliyaviy yordamini ajratish va Ikkinchi jahon urushidan keyin Yevropani qayta qurish uchun iqtisodiy dasturlarni amalga oshirish orqali erishildi. YIHT ga faqat G’arbiy Yevropa davlatlari a zo bo’lgan. 1960-yil 14-dekabrda YIHT ʼ 1961-yil sentabr oyi oxirida kuchga kiruvchi Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga aylantirildi va a zolik Yevropadan tashqari davlatlar, AQSh va ʼ Kanadaga kengaytirildi. IHTT shtab-kvartirasi Fransiyaning Parij shahridagi Château de la Muette binosida joylashgan. IHTT a zo mamlakatlarning turli stavkalardagi badallari ʼ hisobiga moliyalashtiriladi va 2019-yilda jami 386 million yevro byudjetga ega bo’lgan va nashrlar, shuningdek, yillik baholashlar orqali asosan iqtisodiy ma lumotlarning yuqori ta sirli nashriyotchisi sifatida tan olingan. ʼ ʼ BMT ning Sanoatni Rivojlantirish Tashkiloti (UNIDO: United Nations Industrial Development Organization) Birlashgan Millatlar Tashkilotining ixtisoslashgan agentligi bo’lib, mamlakatlarga iqtisodiy va 9 sanoat rivojlanishida yordam beradi. Bosh qarorgohi Avstriyaning Vena shahridagi BMT bo’limida joylashgan bo’lib, 60 dan ortiq mamlakatlarda doimiy vakolatxonasi mavjud. 2019-yil aprel holatiga ko’ra, UNIDO 170 ta a zo davlatni o’z ichiga oladi, ular birgalikda har ikki yilda bir martaʼ o’tkaziladigan Bosh konferensiya orqali tashkilot siyosati, dasturlari va tamoyillarini belgilaydilar. UNIDO 1966-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan dekolonizatsiyadan rekord darajada chiqqan va sanoat bazasi kam yoki umuman bo’lmagan rivojlanayotgan mamlakatlarni sanoatlashtirishni rag’batlantirish va tezlashtirish maqsadida tashkil etilgan. 1979-yilda BMTning 15 ta ixtisoslashgan agentliklaridan biriga aylandi, uning yangi konstitutsiyasi 1985-yilda kuchga kirdi. Tashkilot tashkil topganidan beri bir necha marta qayta tuzildi va isloh qilindi; 2013-yilgi Lima deklaratsiyasi o’z missiyasini atrof-muhitni muhofaza qilish bilan birga ko’proq odamlarga foyda keltirish sifatida belgilangan “inklyuziv va barqaror sanoat rivojlanishi” (ISID) ni rag’batlantirishni o’z ichiga olgan holda kengaytirdi. 2018-yildan 2021-yilgacha UNIDO ning strategik ustuvor yo’nalishlari umumiy farovonlikni yaratishni o’z ichiga oladi; iqtisodiy raqobatbardoshlikni oshirish; atrof-muhitni muhofaza qilish; bilim va institutlarni mustahkamlash. Ushbu maqsadlarning har biriga texnik hamkorlik, siyosat bo’yicha maslahatlar, tahlil va tadqiqotlar, yagona standartlar va sifat nazoratini ishlab chiqish hamda bilimlarni almashish, tarmoq va sanoat kooperatsiyasi bo’yicha sheriklik orqali erishish kerak. UNIDO 670 ga yaqin xodimni ish bilan ta’minlaydi va har yili dunyo bo’ylab loyiha topshiriqlarida ishlaydigan 2800 ga yaqin xalqaro va milliy ekspertlar (taxminan yarmi rivojlanayotgan mamlakatlardan) xizmatlaridan foydalanadi. Jahon Savdo Tashkiloti (JST) xalqaro savdoni tartibga soluvchi va osonlashtiradigan mamlakatlararo tashkilotdir. BMT tizimidagi samarali hamkorlik bilan davlatlar xalqaro savdoni tartibga soluvchi qoidalarni o’rnatish, 10 qayta ko’rib chiqish va amalga oshirish uchun tashkilotdan foydalanadilar. 1994- yil Marokash kelishuviga asosan 1995-yil 1-yanvarda rasman o’z faoliyatini boshladi va shu tariqa Tariflar va savdo bo’yicha bosh kelishuvni joriy qildi. 1948-yilda tashkil etilgan JST dunyodagi eng yirik xalqaro iqtisodiy tashkilot bo’lib, 164 a’zo davlat jahon savdosi va global YaIMning 98% dan ortig’ini ifodalaydi. JST odatda ta’riflar, kvotalar va boshqa cheklovlarni kamaytirish yoki yo’q qilishga qaratilgan savdo bitimlari bo’yicha muzokaralar olib borish uchun asos yaratish orqali ishtirokchi davlatlar o’rtasida tovarlar, xizmatlar va intellektual mulk savdosini osonlashtiradi; bu kelishuvlar a’zo mamlakatlar vakillari tomonidan imzolanadi va ularning qonun chiqaruvchi organlari tomonidan ratifikatsiya qilinadi. JST, shuningdek, ishtirokchilarning savdo kelishuvlariga rioya qilishlarini ta’minlash va savdo bilan bog’liq nizolarni mustaqil hal qilishni boshqaradi. Tashkilot savdo hamkorlari o’rtasida kamsitishlarni taqiqlaydi, lekin atrof-muhitni muhofaza qilish, milliy xavfsizlik va boshqa muhim maqsadlar uchun istisnolar beradi. JST shtab-kvartirasi Shveytsariyaning Jeneva shahrida joylashgan. Uning oliy qaror qabul qiluvchi organi barcha a zo davlatlardan iborat va odatda ikkiʼ yilda bir marta chaqiriladigan Vazirlar konferensiyasidir; barcha qarorlarda konsensus ta’kidlanadi. Kundalik vazifalarni barcha a zolar vakillaridan iborat ʼ Bosh kengash bajaradi. Bosh direktor va to’rt o’rinbosar boshchiligidagi 600 dan ortiq xodimlardan iborat Kotibiyat ma’muriy, professional va texnik xizmatlarni taqdim etadi. JSTning yillik byudjeti taxminan 220 million AQSH dollarini tashkil etadi, bu a zolar tomonidan xalqaro savdodagi ulushiga qarab ʼ to’lanadi. Jahon Iqtisodiy Forumi (WEF) xalqaro nodavlat va lobbi tashkilot bo’lib, Shveytsariyaning Kyolni shahrida joylashgan. U 1971-yil 24-yanvarda nemis muhandisi va iqtisodchisi Klaus Shvab tomonidan tashkil etilgan. Asosan o’zining 1000 a’zo kompaniyalari-odatda aylanmasi besh milliard AQSh dollaridan ortiq bo’lgan jahon korxonalari va davlat subsidiyalari tomonidan 11 moliyalashtiriladigan jamg’arma o’z missiyasini “biznes, siyosiy, biznes va boshqalarni jalb qilish orqali dunyo holatini yaxshilash” deb biladi. WEF asosan yanvar oyi oxirida Shveytsariyaning sharqiy Alp tog’lari mintaqasidagi tog’ kurorti Davosda o’tkaziladigan yillik yig’ilishi bilan mashhur. Yig’ilish 3000 ga yaqin pul to’lovchi a’zolarni va tanlangan ishtirokchilarni, jumladan sarmoyadorlar, biznes rahbarlari, siyosiy yetakchilar, iqtisodchilar, taniqli shaxslar va jurnalistlarni 500 sessiya davomida global muammolarni muhokama qilish uchun besh kungacha birlashtiradi. Davos yonida tashkilot Afrika, Sharqiy Osiyo, Lotin Amerikasi va Hindistonda mintaqaviy konferentsiyalarni chaqiradi va Xitoy va Birlashgan Arab Amirliklarida har yili ikkita qo’shimcha yig’ilish o’tkazadi. Bundan tashqari, u bir qator hisobotlarni tayyorlaydi, o’z a’zolarini sohaga oid tashabbuslarga jalb qiladi va tanlangan manfaatdor tomonlar guruhlari rahbarlariga loyihalar va tashabbuslar ustida hamkorlik qilish uchun platformani taqdim etadi. Forum globallashgan dunyoni eng yaxshi transmilliy korporatsiyalar, hukumatlar va fuqarolik jamiyati tashkilotlarining o’z-o’zidan tanlangan koalitsiyasi tomonidan boshqarilishini taklif qiladi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengashi (UNESC) Birlashgan Millatlar Tashkilotining oltita asosiy organlaridan biri bo’lib, tashkilotning iqtisodiy va ijtimoiy sohalarini muvofiqlashtirish uchun mas’uldir, xususan: o’n beshta ixtisoslashgan muassasalar, sakkizta funksional komissiyalar va uning yurisdiksiyasidagi beshta hududiy komissiyalardan iborat. UNESC xalqaro iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni muhokama qilish hamda a zo davlatlar va Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimiga qaratilganʼ siyosiy tavsiyalarni ishlab chiqish uchun markaziy forum bo’lib xizmat qiladi. U 54 a zodan iborat. Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a’zo 54 davlatning ʼ aylanma a’zoligiga qo’shimcha ravishda, 1600 dan ortiq nodavlat tashkilotlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti ishida ishtirok etish uchun Kengashda maslahatchi maqomga ega. 12 UNESC har yili iyul oyida to’rt haftalik bir sessiya o’tkazadi va 1998- yildan beri Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg’armasi (XVJ) asosiy qo’mitalariga rahbarlik qiluvchi moliya vazirlari bilan aprel oyida yillik yig’ilish o’tkazadi. Bundan tashqari, har iyul oyida Kengash homiyligida 2030- yilgacha barqaror rivojlanish kun tartibini amalga oshirish jarayonini ko’rib chiqadigan Oliy darajadagi siyosiy forum (HLPF) chaqiriladi. Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) Birlashgan Millatlar Tashkiloti agentligi bo’lib, uning vakolati xalqaro mehnat standartlarini belgilash orqali ijtimoiy va iqtisodiy adolatni rivojlantirishdan iborat. 1919-yil oktabrda Millatlar Ligasi qoshida tashkil etilgan bo’lib, u BMTning birinchi va eng qadimgi ixtisoslashgan agentligi hisoblanadi. XMTga 187 a’zo davlat kiradi: BMTga a’zo 193 davlatdan 186 tasi. Bosh qarorgohi Shveytsariyaning Jeneva shahrida joylashgan, butun dunyo bo’ylab 40 ga yaqin ofislariga ega va 107 mamlakatda 3381 nafarga yaqin xodim ishlaydi, ulardan 1698 nafari texnik hamkorlik dasturlari va loyihalarida ishlaydi. XMT standartlari erkinlik, tenglik, xavfsizlik va qadr-qimmat sharoitida butun dunyo bo’ylab qulay, samarali va barqaror mehnatni ta’minlashga qaratilgan. Ular 189 ta konventsiya va shartnomalarda bayon etilgan bo’lib, ulardan sakkiztasi 1998-yildagi Mehnat sohasidagi asosiy tamoyillar va huquqlar to’g’risidagi deklaratsiyaga muvofiq asosiy deb tasniflangan; ular birgalikda birlashish erkinligini va jamoaviy muzokaralar o’tkazish huquqini samarali tan olishni, majburiy mehnatni yo’q qilishni, bolalar mehnatini bekor qilishni va bandlikka nisbatan kamsitishni yo’q qilishni himoya qiladi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti tizimida tashkilot noyob uch tomonlama tuzilmaga ega: barcha standartlar, siyosat va dasturlar hukumatlar, ish beruvchilar va ishchilar vakillarining muhokamasi va ma’qullanishini talab qiladi. Ushbu asos XMTning uchta asosiy organida saqlanadi: Xalqaro mehnat standartlarini shakllantirish uchun har yili yig’iladigan Xalqaro mehnat konferentsiyasi; Ijroiya kengashi vazifasini bajaradigan va agentlik siyosati va 13 byudjetini hal qiluvchi boshqaruv organi; va Xalqaro mehnat byurosi: tashkilotni boshqaradigan va faoliyatni amalga oshiruvchi doimiy kotibiyat. 1969-yilda Xalqaro mehnat tashkiloti xalqlar o’rtasidagi birodarlik va tinchlikni mustahkamlash, mehnatkashlar uchun munosib mehnat va adolatni ta’minlash hamda boshqa rivojlanayotgan davlatlarga texnik yordam ko’rsatish uchun Nobel tinchlik mukofotini oldi. 2019-yilda tashkilot Ish kelajagi bo’yicha Global komissiyani chaqirdi, uning hisobotida hukumatlarga 21-asr mehnat muhiti muammolarini hal qilish bo’yicha o’nta tavsiyalar berildi; bularga umumiy mehnat kafolati, tug’ilishdan to qarishgacha ijtimoiy himoya va umrbod ta’lim olish huquqi kiradi. Xalqaro rivojlanishga e’tibor qaratgan holda, u Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishga yordam berishga qaratilgan BMT tashkilotlari koalitsiyasi bo’lgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot guruhining a’zosidir. 14 DUNYO HAMJAMIYATIDA XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLARNING O’RNI Mamlakatlar rivojlanib borgani sari, boshqa davlatlar bilan iqtisodiy munosabatlarga kirishgani sari xalqaro iqtisodiy raqobatbardoshlik mavzusi vujudga kela boshladi va so’nggi yillarda nafaqat iqtisodiy adabiyotlarda balkim amaliyotga ham e’tibor markaziga aylana boshladi. Iqtisodiy globallashuv davrida ochiq iqtisodiyotga ega mamlakatlar raqobatbardoshlilik darajasidan xavotirga tushishdi. Bundan tashqari, xalqaro tashkilotlar va forumlar, xususan, Jahon Savdo Tashkiloti, BMT ning Sanoatni Rivojlantirish Tashkiloti, Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot tashkiloti, Xalqaro Valyuta Jamg’armasi va Jahon Iqtisodiy Forumi millatlarning, sanoatlarning va moliya bozorlarining xalqaro maydondagi raqobatbardoshligiga qiziqa boshladi. Yevropa Komissiyasi har yili iqtisodiy reformalarning samaradorlikka ta’siri va Yevropa Ittifoqining global raqobatbardoshlik faoliyatidagi o’zgarishlarni, rivojlanishlarni tahlilini o’zida jamlagan Yevropaning Raqobatbardoshlik Hisobotini chop etadi. Xalqaro Valyuta Fondi doimiy a’zo mamlakatlarning raqobatbardoshlikning rivojlanish jarayonlarini tahlil qilib boradi. Jahon Banki va Jahon Iqtisodiy Forumi mamlakatlarning xalqaro reyting natijalarini joriy qilgan. Bu natijalar mamlakatlarning raqobatbardoshligini ifodalaydi va mikroiqtisodiy darajani baholaydi. Jahon Iqtisodiy Forumi 30 yildan oshiq Global Raqobatbardoshlik natijalarini o’rgandi va milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshlikning raqobatbardoshligini oshiruvchi ko’plab omillarni aniqladi. Ushbu hisobotning maqsadi mamlakatlarga g’oyalar berish va manfaatdor jamoalar o’rtasida raqobatbardoshlikni rivojlantirishda vujudga keladigan to’siqlarni yengib o’tishga qaratilgan strategiyalar va dasturlar ishlab chiqish edi. Hisobotlar iqtisodiy o’sishga ta’sir qiluvchi muhim faktorlarni tushunishga, ma’lum mamlakatlarda daromadlar darajasi boshqalariga qaraganda yuqoriligini anglashga yordam berdi. Bundan tashqari, qonun chiqaruvchilarga va 15 tadbirkorlarga iqtisodiy dasturlarni samarali amalga oshirish va institutsional reformalarni rivojlantirishda qo’l keldi. Xalqaro Boshqaruvni Rivojlantirish institutining Raqobatbardoshlik Markazi tomonidan ko’plab kitoblar va maqolalar chop etildi. Ushbu kitoblar 1989 yildan boshlab chop etiladi va ma’lumotlar manbai hisoblanib, mamlakatning raqobatbardoshlik darajasini aniqlashga, ushbu raqobatbardoshlikning asosida yotuvchi sabablarni anglashda va raqobatbardoshlikni rivojlantirishning yangi yo’llarini topishga xizmat qiladi. Qolaversa, ushbu kitoblar mamlakatlarni mintaqaviy va global miqyosda taqqoslashga va natijada, mamlakatlarga, mintaqalarga investitsiya qilish imkonini ham beradi. Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkilotining maqsadi dunyo bo’ylab insonlarning ijtimoiy hamda iqtisodiy farovonligini oshirishga qaratilgan dasturlar ishlab chiqish hisoblanadi. IHTT mamlakatlar uchun tajriba almashishlari hamda umumiy bo’lgan muammolarga yechim topishga qaratilgan forumlar tashkillashtiradi. Bundan tashqari, tashkilot mamlakatlar bilan iqtisodiy, ijtimoiy va atrof-muhitdagi o’zgarishlarga nima sabab bo’lgani aniqlashda, global savdo va investitsiya oqimini hamda samaradorlikni baholashda, kelajakdagi o’zgarishlarni prognoz qilish ma’lumotlarni tahlil qilishda hamda qishloq xo’jaligi va soliq tizimidan, kimyoviy moddalarning xavfsizligigacha bo’lgan tarmoqlar uchun xalqaro standartlar ishlab chiqishda hamkorlik qiladi. Jahon Savdo Tashkilot mamlakatlar o’rtasida amalga oshadigan savdo munosabatlarini muvofiqlashtiruvchi yagona xalqaro tashkilot hisoblanadi. JST ning maqsadi tovar va xizmatlar ishlab chiqaruvchilarga, eksport va import qiluvchilarning faoliyat ko’rsatishlariga yordam berish hisoblanadi. JST shunday tashkilotki, u savdo erkinligini rag’batlantiradi, mamlakatlarga savdo bitimlarini imzolashishda kelishishga va savdoni tartibga solishda vujudga keladigan nizolarga yechim topishda ko’maklashadi. Qolaversa, JST ning maqsadlaridan yana biri, dunyo resurslaridan optimal foydalanish, ishlab 16 chiqarish va savdoni kengaytirish, to’liq ish bilan ta’minlash orqali dunyo aholisining yashash standartlarini yaxshilashdir. Dunyo iqtisodiyotida JST quyidagi funksiyalarni bajaradi: - savdo siyosati uchun dasturlash ishlab chiqish; - turli mamlakatlarning savdo siyosatlarini ko’rib chiqish; - rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar uchun texnik hamkorlikni ta’minlash; - turli mamlakatlar uchun savdoga oid muamolarni yechishga qaratilgan forumlar tashkil qilish; - xalqaro savdo uchun to’siqlarni kamaytirish; - global iqtisodiy siyosat yuritish uchun xalqaro institutlar, misol tariqasida, XVF va Jahon Banki bilan hamkorlik qilish; - shaffof savdo siyosatini ta’minlash; - iqtisodiy tadqiqotlar va tahlillar olib borish. Tashkilot dunyo iqtisodiyotining barqarorligiga va rivojlanishiga ta’sir qiluvchi fundamental muammolarni yechish uchun milliy iqtisodiyotlarni tahlil qiladi, rivojlanayotgan mamlakatlarning xalqaro savdodagi integratsiyasini qo’llab-quvvatlaydi va global bozorlardagi rivojlanishlarni prognozini amalga oshiradi. Xalqaro Valyuta Jamg’armasi moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, xalqaro valyuta munosabatlarini rivojlantirish, xalqaro savdoni qo’llab- quvvatlash va butun dunyoda kambag’allikni kamaytirib, barqaror iqtisodiy rivojlanishga erishish yo’lida ish olib boradi. XVF ning maqsadi va faoliyati quyidagilar hisoblanadi: - ishsizlikni kamaytirish va insonlar real daromadlarini oshirishga yordam ko’rsatish; - mamlakatlarning iqtisodiy o’sishiga halaqit qiluvchi xalqaro valyuta bilan bog’liq muammolarni yechish; - xalqaro valyuta almashuv kursidagi barqarorlikni ta’minlash; - iqtisodiy integratsiyani kuchaytirish; 17 - a’zo mamlakatlarga qachonki zarur bo’lganda pul mablag’lari bilan ta’minlash; - a’zo mamlakatlarning moliyaviy va iqtisodiy siyosatini monitoringini olib boradi; - past rivojlanayotgan mamalakatlarga iqtisodiyotini samarali yuritish uchun yordam berish. Shuni ta’kidlash lozimki, XVJ va JST bir qancha masalalarda hamkorlik qiladi va xalqaro savdoni rivojlantirish, mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishiga ko’maklashadi. Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) ijtimoiy adolat va xalqaro miqyosda e’tirof etilgan inson va mehnat huquqlarini ta’minlashga bag’ishlangan bo’lib, mehnat tinchligi farovonlik uchun muhim ahamiyatga ega degan ta’sis missiyasini amalga oshiradi. Bugungi kunda XMT mehnatkashlar va ishbilarmonlarga mustahkam tinchlik, farovonlik va taraqqiyotga hissa qo’shadigan munosib mehnat, iqtisodiy va mehnat sharoitlarini yaratishga ko’maklashmoqda. XMTning to’rtta strategik maqsadi bor: – Mehnatda me’yorlar, asosiy tamoyillar va huquqlarni ilgari surish va amalga oshirish – Ayollar va erkaklar uchun munosib ish va daromad olish uchun keng imkoniyatlar yaratish – Hamma uchun ijtimoiy himoya qamrovi va samaradorligini oshirish, – Uch tomonlama munosabatlar va ijtimoiy muloqotni kuchaytirish. O z maqsadlarini qo llab-quvvatlash uchun XMT 90 yildan ortiq vaqtʻ ʻ davomida har yerda odamlarning munosib mehnat, yashash va qadr-qimmatga bo lgan ehtiyojlarini qondirish uchun olingan ish dunyosi bo yicha tajriba va ʻ ʻ bilimlarni taklif etadi. U o’zining uch tomonlama tarkibiy qismlariga va butun jamiyatga turli yo’llar bilan xizmat qiladi, jumladan: – Insonning asosiy huquqlarini rag’batlantirish, mehnat va yashash sharoitlarini yaxshilash hamda bandlik imkoniyatlarini kengaytirish bo’yicha xalqaro siyosat va dasturlarni shakllantirish 18 – ularning qo’llanilishini nazorat qilishning yagona tizimi bilan ta’minlangan xalqaro mehnat standartlarini yaratish – Xalqaro texnik hamkorlikning keng qamrovli dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish, tarkibiy qismlar bilan faol hamkorlik, mamlakatlarga ushbu siyosatni samarali tarzda amalga oshirishga yordam berish - yuqoridagi barcha sa’y-harakatlarni rivojlantirishga yordam berish uchun o’qitish, ta’lim va tadqiqot faoliyatlar majmuidir. 19 XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLARNING O’ZBEKISTON BILAN ALOQALARI O’zbekiston Respublikasi 1992 yil sentabr oyidan boshlab Jahon bankining teng huquqli a’zosi hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasining Jahon banki bilan o’zaro hamkorligi 1992- yil 2-iyulda qabul qilingan “Xalqaro valyuta fondi, Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki, Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi, Xalqaro moliya korporatsiyasi, Investitsiyalarni kafolatlash bo’yicha ko’p tomonlama agentlikda O’zbekiston Respublikasining a’zoligi to’g’risida”gi qonuniga muvofiq amalga oshiriladi. O’zbekiston Jahon bankiga a’zo mamlakatlar Ozarbayjon, Qozog’iston, Qirg’izston, Polsha, Serbiya, Shveytsariya, Tojikiston va Turkmaniston bilan birgalikda shveytsariya-guruhi tarkibiga kiradi. 1992-yil sentyabr oyida Toshkent shahrida Jahon bankning vakolatxonasi o’z faoliyatini boshlagan. Jahon banki bilan O’zbekistonda amalga oshirilayotgan dasturlar va loyihalar yo’nalishi, asosan energetika tizimini rekonstruksiya va modernizatsiya qilish, irrigatsiya-drenaj tarmoqlarini qayta qurish va rekonstruksiya qilish, kommunal xo’jaligi infratuzilmalarini takomillashtirish, tibbiyot sohasini rivojlantirish hamda tibbiyot muassassalarini jihozlashga qaratilganligi bilan izohlanadi. Hozirda Jahon bankining O’zbekiston Respublikasi tomonidan ofisi bo’lib Investitsiyalar bo’yicha Davlat qo’mitasi hisoblanadi. O’zbekistonda 2017 yilda amalga oshirilgan keng ko’lamli islohotlarni munosabati bilan Markaziy bankning Jahon banki guruhi bilan hamkorligi sezilarli darajada faollashdi. 2017 yilning sentabr oyida global amaliyoti menedjeri Alfonso Garsiya Mora rahbarligidagi Jahon banki delegatsiyasining tashrifi natijasida kelishuv yakuni, shuningdek, 2017 yilning oktabr oyidagi XVF va Jahon banki yillik majlisida O’zbekiston delegatsiyasining yakuni bo’yicha Markaziy bankning Jahon banki guruhi bilan hamkorligi bank sektorini takomillashtirish, shu bilan 20 birga, davlat islohotlarini amalga oshirilishi natijasida moliyaviy sektorda namoyon bo’lishi mumkin bo’lgan xavfni bartaraf qilish bo’yicha keng doiradagi masalalar bo’yicha hamkorlik yo’nalishlari belgilandi. 2017-yilning IV choragida ikki yo’nalish bo’yicha ish boshlandi: bank boshqaruvi va nazorati me’yoriy-huquqiy bazasini takomillashtirish hamda tijorat banklarning stress-testdan o’tkazishning metodologiyasini ishlab chiqish. Markaziy bank xodimlari Jahon banki mutaxassislari bilan birgalikda bir nechta videokonferensiyalar tashkil etildi va unda asosiy mavjud muammolar aniqlandi hamda stress-test o’tkazish bo’yicha tadbirlar muvofiqlashtirildi. Markaziy bankning 4 normativ hujjatlarining qayta ko’rib chiqish chora- tadbirlari grafigi ishlab chiqildi: “Tijorat banklari kapitalining monandligiga qo’yiladigan talablar to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida”, “Tijorat banklarida aktivlar sifatini tasniflash va aktivlar bo’yicha ehtimoliy yo’qotishlarni qoplash uchun zaxiralar shakllantirish hamda ulardan foydalanish tartibi to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida”, “Tijorat banklarining likvidliligini boshqarishga qo’yiladigan talablar to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida”, “Tijorat banklarining O’zbeksiton Respublikasi Markaziy bankiga topshiriladigan bank nazorati bo’yicha hisobotini to’ldirish bo’yicha tavsiyalar”. 2018-yilning mart oyining oxirida ularni mukammallashtirish bo’yicha ishlar tugatilishi nazarda tutilmoqda. Moliyaviy sektor va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish masalasida 12 dan 15 dekabrgacha bo’lgan davrda Jahon bankining texnik ko’magi missiyasi Markaziy bankda bo’ldi va Kredit tashkilotlarini prudensal nazorati va kredit tashkilotlarini inspeksiya qilish departamenti xodimlariga konsultatsiya berdi. Keyingi birgalikdagi faoliyat risklarni boshqarish va korporativ boshqaruv bo’yicha nizom, shuningdek, joylarda inspeksiya qilish metodologiyani ishlab chiqishni ko’zda tutadi. Stress-testlash yo’nalishida ushbu jarayonda Markaziy bank xodimlarining faol ishtirokida ularni o’qitish va malakalarini takomillashtirishda 2-3ta yirik tijorat bankida stress-testlashni amalga oshirish 21 misolida uning metodologiyasini ishlab chiqish borasida Jahon banki ekspertlarining texnik ko’magini olish ko’zda tutilmoqda. Bundan tashqari, Jahon bankining 2017 yilning sentabr oyidagi missiya yakuni ma’lumotnomasida ko’rsatib o’tilgan taklif asosida, o’rta muddatli (3-5 yil) istiqbolda quyidagi yo’nalishlar bo’yicha hamkorlik masalalari ishlab chiqilmoqda: - banklarni sog’lomlashtirish bo’yicha maslahat (ayrim banklarni moliyaviy holatini tahlil qilish asosida risklarni aniqlash, oqibatlarini yengillashtirish va korrektirovka qilish chora-tadbirlari bo’yicha tavsiyalar berish, potensial restruktizatsiya yoki sog’lomlashtirishni hisobga olgan holda). - tijorat banklaridagi tanklik vaziyatlarni boshqarish metodologiyasini ishlab chiqish - bank tizimida Bazel III joriy etish ta’sirini miqdoriy tadqiqot o’tkazish hamda ushbu o’tish jarayonini ishlab chiqish. - omonatlarni sug’urta qilishni tizimi modernizatsiyalash - moliviy sektorni baholash Dasturlari doirasida baholashni amalga oshirish. 2021-yilning 1-fevral kuni O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o’rinbosari - investitsiyalar va tashqi savdo vaziri S.Umurzakov Jahon bankining Markaziy Osiyo bo’yicha mintaqaviy direktori L.Burunchuk boshchiligidagi Jahon banki delegatsiyasi bilan ikki tomonlama hamkorlikning hozirgi holati va istiqbollarini muhokama qilish uchun uchrashuv o’tkazdi. Uchrashuv chog’ida o’zaro hamkorlikning joriy holati, loyihalarning amalga oshirilishi, shuningdek, Jahon bankining O’zbekistondagi faoliyatini kengaytirishning istiqbolli yo’nalishlari muhokama qilindi. Xususan, 2020-yil birinchi yarim yilligi yakunlari bo’yicha Bank kredit mablag’larining 1 mlrd dollardan ziyod qismi o’zlashtirilganligi ta’kidlandi. Bu, Jahon banki vakillarining so’zlariga ko’ra, mintaqada eng yaxshi ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. 22 O’zbekiston tomoni pandemiya sharoitida Jahon banki COVID-19 tarqalishiga qarshi kurashish, tadbirkorlik faoliyatiga ko’maklashish va muhim ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni targ’ib qilishda o’z vaqtida va samarali qo’llab- quvvatlaganini ta’kidladi. Shu nuqtai nazardan, aynan ushbu yo’nalishlardagi izchil ishlar natijasida pandemiyaning dunyo iqtisodiyotiga salbiy ta’siriga qaramay, O’zbekiston 2020-yilda iqtisodiy o’sishga erishgan kam sonli davlatlardan biriga aylangani e’tirof etildi. Shuningdek, uchrashuv davomida kelgusi besh yilga mo’ljallangan O’zbekiston va Jahon banki o’rtasidagi hamkorlikning yangi dasturini shakllantirish bo’yicha ishlab chiqilayotgan loyihalarni va rejalashtirilgan tadbirlarni tayyorlash masalalari ham ko’rib chiqildi. “Mozori Sharif – Kobul – Peshavor” temir yo’l loyihasi hayotga tatbiq etilishining amaliy jihatlarini muhokama qilishga bag’ishlangan Afg’oniston, Pokiston va O’zbekiston Hukumatlari delegatsiyalari ishtirokida bo’lib o’tadigan yuqori darajadagi uch tomonlama muzokaralarga alohida e’tibor qaratildi. L.Burunchuk, ushbu loyihaning Markaziy Osiyo mamlakatlarining dinamik iqtisodiy o’sishini ta’minlash, mintaqaviy aloqalarni mustahkamlash va tranzit salohiyatini tubdan yuksaltirish nuqtai nazaridan strategik ahamiyatini ta’kidlab, Jahon banki rahbariyati uning muhimligini to’liq anglayotgani va O’zbekiston Hukumatining uni ilgari surish bo’yicha qat’iy sa’y-harakatlarini olqishlayotganini aytdi. Uchrashuv yakunlari bo’yicha tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish, infratuzilma va ijtimoiy sohani zamonaviylashtirishga alohida urg’u berilib, O’zbekistonni barqaror rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlaridan kelib chiqib, sheriklikni mustahkamlash to’g’risida kelishuvga erishildi. O’zbekiston Respublikasi 1992 yilning 21 sentabrida Xalqaro valyuta jamg’armasining a’zoligiga qabul qilindi. 1993 yilning sentabr oyidan boshlab XVJning O’zbekitondagi vakolatxonasi ish yuritadi va u XVJning Vashingtondagi (AQSh) bosh qarorgohi (shtab-kvartirasi) bilan 23 ma’lumotlarning tezkor ayirboshlanishini ta’minlagan holda respublikaning Jamg’arma bilan o’zaro aloqalarini amalga oshirishda hamkorlik qiladi. 2016 yilga qadar O’zbekistonning XVJdagi kvotasi 275,6 mln SDRni tashkil etdi. XVJ kvotalarini navbatdagi qayta ko’rib chiqish bo’yicha XVJ Boshqaruvchilar Kengashining qarori kuchga kirganidan keyin ya’ni 2016 yil yanvarida respublikamiz kvotasi 275,6 mln. SDRdan 551,2 mln. SDR ga yetkazildi. Bunda, kvotalarning umumiy sonidagi mamlakatimizning ulushi 0,116 foiz miqdorida saqlanib qoldi. O’zbekiston Respublikasi ovoz berish jarayonlarida o’z tarkibiga Janubiy Koreya, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Yangi Gvineya Papuasi, Mongoliya, Vanuatu, Solomon orolllari, Samoa, Seyshel orollari, Palau, Mikroneziya, Marshall orollari, Karibati va Tuvalu mamlakatlarini o’z ichiga olgan guruh tarkibiga kiradi. Guruhga 2016 yildan boshlab Xinam ChOY rahbarlik qiladi. XVJdagi O’zbekiston nomidan boshqaruvchi O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o’rinbosari – moliya vaziri, uning o’rinbosari esa – Markaziy bank Raisi hisoblanadi. Markaziy bank XVJ bilan hamkorlik manzili qilib belgilangan. O’zbekiston Respublikasi 2003 yilning 15 oktabridan XVJ Bitimlari VIII moddasining 2 (a), 3 va 4 bo’limlari bo’limlari bo’yicha majburiyatlarni o’z zimmasiga oldi. Bitimlar IV moddasiga muvofiq maslahatlar berish va texnik yordam ko’rsatish maqsadida XVJning missiyasi muntazam ravishda O’zbekiston Respublikasiga tashrif buyuradi. Missiyalar faoliyati iqtisodiyot, moliya sektori va statistika sohalaridagi ishlar holatini o’rganish hamda kelgusida amalga oshiriladigan islohotlarning yo’nalishlarini belgilashga qaratilgan. O’zbekiston delegatsiyasi XVJ Boshqaruvchilar kengashi va Jahon bankining yillik yig’ilishlarida muntazam ishtirok etadi. XVJning moliyaviy ko’magi yordamida Yaponiya, AQSh va Avstriyadagi magistratura va doktoranturalarda maxsus dasturlar bo’yicha davlat iqtisodiy idoralari xodimlarini o’qitish ishlari amalga oshiriladi. Bundan 24 tashqari, Birlashgan Vena institutida (BVI) makroiqtisodiy siyosat yo’nalishlarida muntazam ravishda qisqa muddatli trening va seminarlar muntazam o’tkazib boriladi. Oxirgi yillarda Markaziy bankning XVJ bilan texnik ko’maklar doirasidagi hamkorligi asosan monetar siyosat, bank faoliyatini tartibga solish va bank nazoratini takomillashtirish yo’nalishlarida amalga oshirilmoqda. 2017-yilda amalga oshirilgan islohotlar munosabati bilan XVJ bilan hamkorlik sezilarli ravishda faollashdi. Xususan, O’zbekiston Respublikasi delegatsiyasi o’tgan yilning 19-21 aprel kunlari Vashington shahrida bo’lib XVJ va Jahon banki Boshqaruvchilar kengashining yig’ilishida ishtirok etdi. Shuningdek, XVJning ijro direktori K. Lagard O’zbekiston Respublikasi Prezidentining nomiga maktub yo’llab, unda mamlakatimizda o’tkazilayotgan islohotlarni qo’llab - quvvatlashini hamda texnik ko’mak va tavsiyalar berish orqali yordam ko’rsatishga tayyorligini bildirdi. Missiya tashrif yakunlari bo’yicha quyidagi bayonotni berdi: “Missiya Prezident Shavkat Mirziyoev tomonidan tasdiqlangan “O’zbekiston Respublikasini 2017-2021 yillarda yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi”ga asoslangan rasmiy organlarning iqtisodiyotni isloh qilish bo’yicha kompleks rejalarini ma’qullaydi. Mazkur rejalarning o’z vaqtida va samarali ijro etilishi iqtisodiyotning sifatli ish o’rinlari barpo etilishi va barqaror o’sishini ta’minlash salohiyatini sezilarli darajada oshishiga sharoit yaratadi. Respublikada valyuta siyosatini erkinlashtirish borasidagi islohotlar dasturi missiya tomonidan alohida e’tibor berilgan holda ma’qullandi. Valyuta kurslarini unifikatsiya qilish va valyuta resurslarini bozor tamoyillari asosida taqsimlash imkoniyatlarini yaratish O’zbekiston Markaziy bankiga barqarorlikni qo’llab-quvvatlash va inflyatsiyani samarali nazorat qilishga yo’naltirilgan pul-kredit siyosatini olib borishiga sharoit yaratadi. Shuningdek ushbu islohotlar tashqi raqobatbardoshlik, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish hajmlarini oshirish va ichki resurslar 25 taqsimotini takomillashtirish orqali ish o’rinlari yaratish va iqtisodiy o’sish suratlarini tezlashtirishga yordam beradi. O’zbekistonning sezilarli valyuta rezervlari ushbu islohotlarni dadil amalga oshirish imkonini beradi”. XVJ ning Yaqin Sharq va Markaziy Osiyo mamlakatlari departamenti direktori D.Azur 14-16 sentabr kunlari tashrif bilan Toshkent shahrida bo’ldi. Ushbu missiya tomonidan e’lon qilingan bayonotda quyidagilar qayd etildi: “O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish jarayonida qator masalalarni hal etishga duch kelinishi mumkin va ushbu islohotlar mamlakatga yanada samarali va yakunda tez rivojlanuvchi iqtisodiy tizimga o’tish imkonini beradi. Shuningdek, men mamlakat hukumatining hududiy hamkorlikni rivojlantirish va hududiy savdoni kengaytirishga qaratilgan tadbirlarini mamnunlik bilan ma’qullayman”. Yuqori darajadagi O’zbekiston delegatsiyasining AQShga tashrifi davomida Nyu-York shahrida 19 sentabrda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoevning XVJ direktori - taqsimlovchisi K. Lagard bilan uchrashuvi bo’lib o’tdi va unda Jamg’arma rahbari O’zbekistondagi iqtisodiy islohotlar jarayonlariga yuqori baho berdi va ularni qo’llab-quvvatlashini bildirdi: “O’zbekistonning islohotlarni amalga oshirish borasidagi harakatlari oson bo’lmaydi va uzoq davom etadi. Jamg’armaning mamlakat iqtisodiyotini o’sish suratlari va aholining turmush darajasini yuksaltirish borasida yuqori darajalarga chiqarishda O’zbekistonning sherigi bo’lishi aniq maqsadi ekanligini yana bir bor tasdiqlayman”. Toshkent, 2020 yil 22 dekabr – O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vaziri Jamshid Qo’chqorov va Birlashgan Millatlar Tashkilotining sanoatni rivojlantirish tashkiloti (YuNIDO) Bosh Direktori Li Yong to’rt yillik (2020-2024 yy.) dastlabki muddatga hamkorlik Qo’shma Deklaratsiyasini imzoladilar. 26 Qo’shma Deklaratsiya O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi va YuNIDOni turli sohalarda, jumladan yashil sanoat, aylanma iqtisodiyot, qayta tiklanadigan energiya manbalari va energiya samaradorligi, agrosanoat klasterlari, yengil sanoatni modernizatsiya qilish va boshqa o’zaro kelishilgan harakat yo’nalishlari bo’yicha hamkorlikni rivojlantirishga chorlaydi, bu esa o’z navbatida inklyuziv va barqaror sanoat rivojlanishiga hamda 2030 yilgacha barqaror rivojlanish kun tartibini amalga oshirishga hissa qo’shadi. Qo’shma deklaratsiya “2030-yilgacha O zbekiston Respublikasi Sanoatniʻ rivojlantirish strategiyasi”ni amalga oshirishga xizmat qiladi. Shuningdek, Qo’shma Deklaratsiyani amalda tadbiq etish bo’yicha aniq chora-tadbirlarni o’z ichiga oluvchi “Yo’l Xaritasi” mavjud. COVID-19 pandemiyasi va safar cheklovlari tufayli Qo’shma Deklaratsiya tomonlar o rtasida yozishmalar orqali almashildi. ʻ O’zbekiston-YuNIDO hamkorligi 27 yildan ortiq davom etmoqda va bugungi kunda milliy investitsiyalarni targ’ib qilish, barqaror ish bilan ta’minlash va tadbirkorlikni rivojlantirish, eksportga yo’naltirilgan savdo, ekologik toza mahsulot ishlab chiqarish, biznes-inkubatorlar va korxonalarni rivojlantirish bo’yicha texnik ko’mak va tavsiyalarga bag’ishlangan 15 ta loyihani o’z ichiga oladi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Sanoatni rivojlantirish tashkiloti (UNIDO, Avstriya) tomonidan “Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi – 2022” navbatdagi hisoboti e’lon qilindi. Hisobotda O’zbekiston 154 ta mamlakatlar orasida 0,017 ball bilan 89- o’rinni egallagan va so’nggi hisobotga ko’ra reytingda 5 pog’onaga ko’tarilib, bu indeks metodologiyasiga muvofiq, sanoat rivojlanishining o’rta kvintiliga ega mamlakatlar toifasiga o’tish imkoniyatini yaratadi. “Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi – 2022” hisobotida 2020- yilgi statistik ma’lumotlardan foydalanilgan bo’lib, jahon sanoati rivojiga salbiy 27 ta’sir ko’rsatgan COVID-19 pandemiyasi davrida o’rtacha indeks 0,062 tashkil etdi yoki avvalgi qiymatdan -0,006 ga pasaydi. Oldingi hisobotga nisbatan reytingga 2 ta davlat qo shildi (Markaziyʻ Afrika Respublikasi va Nikaragua). Mamlakatimizda amalga oshirilgan islohotlar natijasida, indeksning oxirgi hisobotiga ko’ra, O’zbekiston 8 ta indikatorning 6 tasida ijobiy o’zgarishlarni qayd etgan, shu bilan birga 2 ta indikatorda pasaygan. 1-jadval. O’zbekiston Respublikasining Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi tarkibiy ko’rsatkichlarining 2021 va 2022-yillardagi taqqoslama jadvali. 1 O’zbekiston Respublikasi 3 yillik sanoat mahsuloti hajmida 2018-yildagi 235,3 trln so’mdan 2020-yilda 368,7 trln so’mni tashkil etib, 1,5 barobarga oshgan. Ishlab chiqarish tarkibida eng katta ulush (82,0%) ishlab chiqarish korxonalariga to’g’ri keladi hamda ishlab chiqarish hajmi 305,9 trln so’mni tashkil etadi. 2-jadval. O’zbekiston Respublikasi sanoat ishlab chiqarish 3 yillik hajmi. 2 1 Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi ma’lumotlari 2 Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi ma’lumotlari 28 Shuningdek, MDH davlatlari orasida O’zbekiston Rossiya, Belarus, Qozog’istondan keyin 4-o’rinni egallagan. 3-jadval. “Raqobatdardosh sanoat unumdorligi-2022” Mustaqil Davlatlar Hamdo’stiligi mamlakatlari ko’rsatkichlari. 3 Dunyo reytingining eng yuqori 5 ta pog’onasida Germaniya (0,416), Xitoy (0,369), Irlandiya (0,347), Yaponiya (0,325) va Koreya Respublikasi (0,324) o’rin egallagan. Mehnat munosabatlari sohasidagi xalqaro hamkorlik Vazirlik hamda uning barcha tarkibiy bo’linmalari va xorijiy sheriklari bilan o’zaro aloqalarining keng doirasiga ega. Shuningdek, u O’zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarining umumiy tizimida muhim o’rin egallaydi. Xususan, sheriklik aloqalarini o’rnatish, rivojlantirish va kengaytirish bo’yicha Vazirlik quyidagilar bilan maqsadli ishlarni amalga oshirmoqda: Bandlik, mehnat munosabatlari, migrasiya va ijtimoiy himoya siyosatini amalga oshirishga mas’ul bo’lgan xorijiy idoralar; Xalqaro tashkilotlar; 3 Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi ma’lumotlari 29 Xalqaro moliya institutlari. Bugungi kunga qadar Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligining xorijiy sheriklar bilan xalqaro hamkorligini tartibga soluvchi 28 ta hamkorlik shartnomalari va o’zaro anglashuv memorandumlari imzolandi. Hozirda O’zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi Rossiya Federasiyasi, Janubiy Koreya, Yaponiya, Turkiya, Birlashgan Arab Amirliklari, AQSH, Ozarbayjon, Qozog’iston, Tojikiston kabi davlatlarining mehnat vazirliklari bilan yaqin hamkorlik aloqalarini o’rnatdi. BMT agentliklari va xalqaro institutlar bilan yaqin hamkorlik ishlari amalga oshirilmoqda. Xususan, Vazirlik Xalqaro mehnat tashkilotining asosiy milliy sheriklaridan biri hisoblanadi. Shunga binoan O’zbekiston Respublikasi unga 1992 yildan buyon a’zo bo’lib kelmoqda. Qabul qilingan paytdan boshlab hozirgi kunga qadar O’zbekiston XMTning 15 ta konvensiyasini ratifikasiya qildi. Shuningdek, vazirlik Xalqaro Migrasiya Tashkilotining strategik sheriklaridan biridir. 2020-yil 27-noyabr kuni Jenevada BMTning migrasiya masalalari agentligi XMT Kengashining 109-sessiyasida O’zbekistonning XMTga a’zo bo’lish to’g’risidagi arizasi qo’llab-quvvatlangan. Shunday qilib, O’zbekiston Xalqaro Migrasiya Tashkilotining (XMT) 173-a’zosi bo’ldi. 30 O’ZBEKISTONNI GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISHIDA XALQARO IQTISODIY TASHKILOTLARNING TA’SIRI O’zbekistonning global iqtisodiy rivojlanishida xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning o’rni albatta muhim. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar a’zolari va miqyosi dunyo bo’ylab yoyilgan bo’lib, agar qaysidir mamlakat bilan O’zbekiston iqtisodiy munosabatlarga kirishmoqchi bo’lsa, albatta u a’zo bo’lgan xalqaro tashkilotlar bilan ham aloqaga kirishishga majbur yoki eng kamida aloqalarini o’sha tashkilot belgilab qo’ygan normativ-me’yorlarga ko’ra amalga oshiradi. Qolaversa, xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning tashkil qilinishining asosiy sababi va maqsadi mamlakatlar o’rtasida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni yengillashtirish va mavjud nizo va to’siqlarni bartaraf qilish hisoblanadi. Quyida O’zbekistonning global iqtisodiy rivojlanishida xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning har birini ta’sirini ko’rib chiqamiz. Proteksionizm qimmatga tushadi 4 . Biz hammamiz iste’molchilarmiz va biz oziq-ovqat va kiyimlarga, bizga kerakli bo’lgan narsalarga to’laydigan narxiga savdo siyosati ta’sir ko’rsatadi. Proteksionizm esa narxlarni oshiradi. JST ning global tizimi savdo to’siqlarini muzokaralar asosida kamaytiradi va kamsitilmaslik siyosati orqali boshqaradi. Ishlab chiqarishda foydalaniladigan mahsulotlarning arzonroq import qilinishi sababli ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytiradi, pirovard mahsulot va xizmatlarning narxini kamaytiradi, taklifning ko’pligi va xilma-xillagi va natija, yashash xarajatlarining kamayishiga olib keladi. JST iqtisodiy o’sishni va bandlikni harakatga keltiradi oladi 5 . Ochiq iqtisodiyot yopiq iqtisodiyotdagidan ko’ra tezroq o’sadi va barqaror hisoblanadi va iqtisodiy o’sish ishchi o’rinlari yaratilishida muhim factor hisoblanadi. Daromadli kompaniyalar zararga ishlayotgan kompaniylarga nisbatan ko’proq ishchilarni ishga qabul qiladi. Savdo ham yuqori unumdorlik va samaradorlikni olib kelishi mumkin. Buning sababi kompaniyalar ko’plab yuqori sifatli, arzon 4 JST ning “WTO can do…10 things” nomli maqolasidan. 5 JST ning “WTO can do…10 things” nomli maqolasidan. 31 xomashyoga ega ekanligidir. Bundan tashqari, kompaniyalar texnologiya va nou xaulardan foydalanishlari ham mumkin bo’ladi. Bunday imkoniyatlar yopiq iqtisodiyotda imkonsizdir. Texnologiya va sifatli xomashyolardan foydalanish imkoniyati komapaniyalarda innovatsiya va kreativlikni kuchaytiradi. Yuqorida JST ning mamalakatlar iqtisodiyotiga ko’rsatadigan ta’sirining asosiylari keltirildi, bundan tashqari JST mamlakatlarda atrof-muhitning muhofazasiga va sog’likni saqlash tizimini yaxshilashga, yaxshi boshqaruvni rag’batlantirish, tinchlik va barqaror rivojlanishga hissa qo’shishga ham ko’maklashadi. XVF iqtisodiy va moliyaviy muammolardagi bilimlarni rivojlantiruvchi global markaz hisoblanadi. Oxirgi yetmish yillikda u qanday siyosatlar ishlayotgani, nima uchun ular o’sishga olib kelishi va ularni amalga oshirishning eng yaxshi yo’llari bo’yicha dunyoda yetakchi tajriba va tajribalar omborini ishlab chiqdi. - hukumatlarga daromadlarni qanday oshirish va xarajatlarni samarali boshqarish, jumladan soliq va bojxona siyosati, byudjetni shakllantirish, ichki va tashqi qarz hamda ijtimoiy xavfsizlik tarmoqlari bo’yicha maslahat beradi. Bu hukumatlarga maktablar, yo’llar va shifoxonalar kabi yaxshi davlat xizmatlarini taqdim etish imkonini beradi. XVF ning fiscal boshqaruv bo’yicha mutaxassislik sohalariga quyidagilar kiradi: soliq siyosati, soliq va bojxona ma’muriyati, xarajatlar siyosati, budjetni shakllantirish, davlat moliyasini boshqarish, fiscal siyosat va institutsional asoslar. - Valyuta kursi, inflyatsiya va qarz siyosati kabi moliyaviy tizimlarini modernizatsiya qilish va bank nazoratini amalga oshirish uchun markaziy banklar bilan hamkorlik qiladi. Bu mamlakatning moliyaviy barqarorligini yaxshilaydi, ichki o’sishni va xalqaro savdoni kuchaytiradi. XVF ning pul- kredit siyosati sohasidagi tajriba sohalariga quyidagilar kiradi: pul va valyuta siyosati, markaziy bank operatsiyalari, markaziy bank boshqaruvi va buxgalteriya hisobi, moliyaviy nazorat va tartibga solish, tizimli xavf tahlili, moliyaviy inqirozni boshqarish. 32 - Mamlakatlarga qonunchilik va boshqaruv tizimini xalqaro standartlarga moslashtirishga yordam beradi, shunda ular yaxshi moliyaviy islohotlarni ishlab chiqishlari, korrupsiyaga qarshi kurashishlari va jinoiy daromadlarni legallashtirish va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashishlari mumkin. - Mamlakatlarga makroiqtisodiy va moliyaviy statistika ma’lumotlarini to’plash, boshqarish va hisobot berishda yordam beradi. Bu ularning iqtisodini, jumladan, iqtisodiy zaifliklar va xatarlarni aniqroq tushunish imkonini beradi va ko’proq ma’lumotga ega siyosatni shakllantirishga yordam beradi. Shuningdek, u shaffoflikka olib keladi va hukumat siyosatiga ishonchni kuchaytiradi, bu yo’l bilan makroiqtisodiy barqarorlikni baholash uchun bunday statistikadan foydalanadigan xalqaro investorlarni jalb qiladi. - Hukumat xodimlarini iqtisodiy o’zgarishlarni tahlil qilish qobiliyatini oshirish uchun o’qitish; diagnostika, prognozlash va modellashtirish vositalarini ishlab chiqish; hamda oqilona makroiqtisodiy va moliyaviy siyosatni shakllantirish va amalga oshirish vazifasi ham kiradi. Bu siyosat va dasturiy masalalar bo’yicha mamlakatlar bilan muloqotni chuqurlashtirishga yordam beradi va tengdosh-tengdoshga usulida o’rganish orqali siyosat tajribalarini almashishni osonlashtiradi. Yuqoridagi vazilar o’z samarasini ko’rsatgan, tajribadan o’tgan, mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishiga, moliyaviy nazoratni yaxshilashga yordam bergan usullar hisoblanadi. 4-jadval: Xalqaro Tiklanish va Taraqqiyot Bankining 2022-yilda O’zbekistonda loyihalarga ajratigan mablag’i 6 Loyiha nomi Ajratilgan mablag’(AQSH dollarida) Bog’dorchilikni rivojlantirish dasturi 500 000 000 Barqaror bozor reformalarini amalga oshirish 500 000 000 O’zbekiston DPO 5 350 000 000 Uzb: Shaffoflik va Inklyuziv DPO 250 000 000 Energy EFF-INDUST ENTERPRISES 200 000 000 Farg’ona vodiysida korxonalarni rivojlantirish 200 000 000 6 Jahon Bankining ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi. 33 Barqaror bozor reformalarini amalga oshirish 200 000 000 Pop-Angren temir yo’li 195 000 000 Qishloq xo’jaligini modernizatsiya qilish loyihasi 181 000 000 Ikkinchi qishloq xo’jaligi korxonalarini rivojlantirish 180 000 000 Yuqoridagi jadvaldan ma’lumki, xalqaro iqtisodiy tashkilotdan qariyb milliard dollar mablag’ 2022-yilning o’zida 32 ta loyihani moliyalashtirishga yo’naltirilgan. Agar ko’rsatilgan, mablag’lar to’g’ri yo’naltiriladigan bo’lsa, ushbu mablag’lar albatta o’z natijasini, ya’ni O’zbekistonning rivojlanishiga o’z ta’sirini ko’rsatmay qolmaydi. XMT faoliyati zamirida ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotga ko’maklashishda hukumatlar, ish beruvchilar va ishchilar tashkilotlari o’rtasidagi hamkorlikning muhimligi yotadi. XMT mehnat standartlarini belgilash, siyosatni ishlab chiqish va dasturlarni ishlab chiqish uchun hukumatlar, ish beruvchilar va ishchilarni birlashtirib, ishchi ayollar va erkaklar ehtiyojlarini qondirishni ta’minlashga qaratilgan. Ishchilar va ish beruvchilar birgalikda muhokamalarda hukumatlar bilan teng ovozga ega bo’lgan XMT tuzilishining o’zi ijtimoiy muloqotni amalda ko’rsatadi. Bu ijtimoiy sheriklarning fikrlari XMT mehnat standartlari, siyosati va dasturlarida yaqindan aks etishini ta’minlaydi. XMT o’z tarkibiy qismlari - ish beruvchilar doirasida ushbu tripartizmni rag’batlantiradi, ishchilar va a’zo davlatlar, ijtimoiy, iqtisodiy va boshqa ko’plab masalalar bo’yicha milliy siyosatni shakllantirish va zarur hollarda amalga oshirishda kasaba uyushmalari va ish beruvchilar o’rtasida ijtimoiy muloqotni rivojlantirish orqali. 34 XULOSA Yuqorida xalqaro iqtisodiy tashkilotlar ularning roli, vazifalari, funksiyalari, tarkibi, a’zolari haqida hamda ularning O’zbekiston Respublikasi bilan iqtisodiy aloqalari, uning iqtisodiy rivojlanishidagi ahamiyati va ta’siri haqida to’xtalib o’tildi. Xulosa o’rnida esa O’zbekistonning hozirgi iqtisodiy siyosatini hamda uning iqtisodiyotining rivojlanishini sekinlashtirayotgan bir qancha omillar haqida to’xtalmoqchiman. Dastlab, proteksionizm siyosatiga to’xtalsam. Dunyoda mutlaq ochiq iqtisodiyot ham va mutlaq yopiq iqtisodiyot ham mavjud emas. Har bir mamlakat o’z ishlab chiqaruvchilarini himoya qilish, resurslarini saqlab qolish, aholisiga qulayliklar yaratish maqsadida ma’lum darajada proteksionizm siyosatini qo’llaydi. Bu siyosat dunyoning eng rivojlangan mamlakati AQSH ni ham chetlab o’tmagan. Biroq har bir siyosat avvalo xalqning manfaatlarini ko’zlashi lozim. Hozirda O’zbekistonda ham ma’lum sohalarga nisbatan proteksionizm siyosati yuritiladi. Buni maishiy texnika, elektrotexnika va avtomobil ishlab chiqarish sanoatida yaqqol ko’rishimiz mumkin. Yuqorida ko’rib o’tganimizdek, proteksionizm narxlarni qimmatlashtiradi. Bundan esa aholi qatlami aziyat chekadi. Ayniqsa, mamlakat aholisining qatlami o’rtasidagi farq juda yuqori bo’lsa. So’nggi yillarda, O’zbekistonda aholining yuqori qatlami bilan quyi qatlami orasidagi farq juda ortdi, o’rta qatlami esa kamayib bordi. Proteksionizmning ta’siri esa aholining quyi va o’rta qatlamiga seziladi va turmush darajasiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. O’zbekiston hozirda JST ga a’zo emas, biroq qo’shilish uchun faol harakatlarni amalga oshirmoqda. Agar O’zbekiston ushbu tashkilotga a’zo bo’lsa, uning shartlarini qabul qilishi va ochiq iqtisodiy siyosat olib borishiga to’g’ri keladi, bu esa pirovardida monopoliya va proteksionizmning cheklanishiga olib keladi. Bundan tashqari mamlakatimizda keskin qonun hujjatlari hamda qaror qabul qilish qiyin. Mamlakatning rivojlanishida muhim omillardan biri hisoblangan investitsiyalar kirishiga ham to’sqinlik qiladi. Oddiy misol qilib korxonalarda buxgalteriya hisobining xalqaro standartlarini yuritishini keltirish 35 mumkin. Biz ushbu tizimga bosqichma-bosqich o’tmoqdamiz. Bundan avval esa buxgalteriya hisobining milliy standartlarida ish olib borilardi, buxgalteriya standartlaridagi katta farqlar, investorlarning bizning buxgalteriya standartlarimizni tushunmasligi, ularga katta to’siq edi. Ushbu xalqaro standartlarga o’tishimizga 30 yil kerak bo’ldi. Xuddi shunday qarorlar qabul qilinmas ekan biz rivojlangan mamlakatlar qatorida bo’lishimiz, aholi farovon yashashi uchun yana shuncha yil kerak bo’lishi mumkin. Bu bilan JST ga ham qo’shilishni yanada jadallashtirish kerak deb o’ylayman. Sababi, JST ga kirish haqida 2022-yilda 5-marta ariza bergan. Shu vaqtgacha 5 marotaba harakat qilib, yakunlanmagan. Agar keskin qarorlar qilinmasa bu a’zolik yana cho’zilib ketishi turgan gap. 36 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. B.E.MAMARAXIMOV “GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISH”, T.: “IQTISODIY RIVOJLANISH NASHRIYOT-MATBAA UYI”-2021 2. R.A.Yusupov, S.R.Topildiyev, B.Z.Ganiyev “GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISH”, o’quv qo’llanma, 2019 3. G.G’.NAZAROVA, H.X.XALILOV, A.A.ESHTOYEV, I.A.AHMEDOV, N.Z.HAKIMOV, U.H.MUHAMEDRAHIMOV “JAHON IQTISODIYOTI”, T.: “ILM ZIYO”-2005 4. Irina-Elena Gentimir “THE ROLE OF THE INTERNATIONAL ECONOMIC ORGANIZATIONS AND THE PUBLIC SECTOR IN CREATING AND SUSTAINING INTERNATIONAL COMPETITIVENESS”, maqola 5. Obinna Johnkennedy Chukwu “The role of the International Economic Institutions and Economic Development Agreements (EDAs) in pursuing Sustainable Development” maqola, 2018 INTERNET SAYTLAR 1. www.worldbank.org 2. www.imf.org 3. www.wto.org 4. www.ilo.org 5. https://finlit.uz 6. https://mineconomy.uz 7. cbu.uz 8. mehnat.uz 9. Wikipedia.org 37

Dunyo miqyosida amal qiluvchi xalqaro iqtisodiy tashkilotlar faoliyati va ularning O’zbekiston bilan iqtisodiyot aloqalari

Купить