Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 780.3KB
Покупки 1
Дата загрузки 10 Октябрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Eksportga bojxona bojlari. Eksportga subsidiyalar va import kompensasiya bojlari

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI “IQTISODIYOT” KAFEDRASI “MAKROIQTISODIYOT” fanidan Eksportga bojxona bojlari. Eksportga subsidiyalar va import kompensasiya bojlari mavzusidagi KURS ISHI «Himoyadan o’tdi» Baholandi __________________ «____» _____________ 2024 y. Qabul qildi: _____________________________ _____________________________ Bajardi:_______________________ ___-kurs, _______- guruh talabasi _______________________________ Ilmiy raxbar: _______________________________ MUNDARIJA KIRISH .......................................................................................................................................................... 2 I BOB. NAZARIY ASOSLAR ............................................................................................................................. 5 1.1. Eksportga Bojxona Bojlari Nazariyasi .................................................................................................... 5 1.2. Eksportga Subsidiyalar Nazariyasi ......................................................................................................... 7 1.3. Import Kompensasiya Bojlarining Nazariyasi ........................................................................................ 9 II BOB.AMALIYOT VA XALQARO TAJRIBALAR ............................................................................................. 12 2.1. Eksportga Bojxona Bojlarining Amaliyoti ............................................................................................ 12 2.2. Eksportga Bojxona Bojlari va Eksportga Subsidiyalarning Milliy Iqtisodiyotga Ta'siri ......................... 14 2.3. Yevropa Ittifoqining Bojxona Bojlari va Subsidiyalari .......................................................................... 17 XULOSA ...................................................................................................................................................... 25 Eksportga bojxona bojlari, eksportga subsidiyalarni ta'minlashda va import kompensatsiya bojlari global iqtisodiy munosabatlarda muhim ahamiyatga ega bo'lgan moliyaviy vositalar hisoblanadi. Bu qoidalar eksport va import mahsulotlarining dunyodagi narxlari va davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlari ustida o'zgarishlarni ta'sir qilishi mumkin. ................................................................................................. 25 1. Eksportga Bojxona Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish bilan, davlatlar o'z mamlakatlarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliqni oz ichiga oladi. Bu jarayon eksport mahsulotlarining narxlari va moliyaviy munosabatlari ustida samaradorlikni oshirish, shuningdek, o'zaro xalqaro savdo munosabatlarida raqobatbardoshlikni oshirish uchun amalga oshiriladi. .......................... 25 2. Eksportga Subsidiyalar: Subsidiyalar davlatlar tomonidan eksport qilishni rag'batlantirish maqsadida beriladigan moliyaviy yordamdir. Ular eksport mahsulotlarini xalqaro bozorda raqobatbardoshligini oshirish, iste'molchilar uchun narxlarni pastilash va eksportning umumiy darajadagi rivojlanishini rag'batlantirish maqsadida ishlatiladi. ....................................................................................................... 25 3. Import Kompensatsiya Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish bilan, import qilingan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliqni oz ichiga oladi yoki import narxidan miqdoriy to'lovlarni hisobga oladi. Bu jarayon importning moliyaviy ta'sirini kamaytirish, davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlarini barqaror qilish, shuningdek, importga qarshi chiqarishni rag'batlantirish maqsadida ishlatiladi. ...................................... 25 Ular global iqtisodiy munosabatlarda tajribalanganlik va davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlari ustida ta'sir qilish uchun muhim vositalar hisoblanadi. Bu bojlardan foydalanish mamlakatlar uchun xalqaro bozorda raqobatbardoshlikni yuqori darajada ta'minlashda va o'z eksport va importini iqtisodiy ravishda boshqarishda yordam beradi. .................................................................................................................... 25 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ................................................................................................ 27 4 KIRISH Mavzuning dolzarbligi : Bugungi kunda global savdo muhitida davlatlar o'z iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish va ichki sanoatni rivojlantirish uchun turli xil iqtisodiy vositalardan foydalanadi. Shulardan biri eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi, eksportga subsidiyalar berish va import kompensasiya bojlarining joriy qilinishidir. Ushbu vositalar xalqaro savdo qoidalariga muvofiq ravishda, iqtisodiy raqobatbardoshlikni oshirish va milliy iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash uchun ishlatiladi. Bu kurs ishida eksportga bojxona bojlari, eksportga subsidiyalar va import kompensasiya bojlarining nazariyasi, amaliyoti va xalqaro tajribalarini keng qamrovli tahlil qilamiz. Shu bilan birga, bu vositalarning milliy siyosatdagi o'rni va ularni yaxshilash yo'llari ham ko'rib chiqiladi. Kurs ishining maqsadi : Kurs ishi, yoki kurs loyihasi, o'quv jarayonining muhim qismi bo'lib, uning maqsadi quyidagilardan iborat: 1. O'quv materiallarini mustahkamlash: Talabalar nazariy bilimlarini amalda qo'llash imkoniyatiga ega bo'lishadi. 2. Mustaqil izlanish ko'nikmalarini rivojlantirish: Talabalar ilmiy tadqiqot olib borish, manbalar bilan ishlash va ma'lumotlarni tahlil qilishni o'rganadilar. 3. Yozma va og'zaki nutq ko'nikmalarini rivojlantirish: Kurs ishi yozish va uni himoya qilish jarayonida talabalar o'z fikrlarini aniq va mantiqiy ifodalashni o'rganadilar. 4. Muammolarni hal qilish qobiliyatini oshirish: Talabalar muammolarni aniqlash, tahlil qilish va ularni hal etish yo'llarini topish ko'nikmalarini rivojlantiradilar. 5. Professional tayyorgarlik: Kurs ishi orqali talabalar o'z kasbiy yo'nalishlari bo'yicha ko'proq tajriba orttiradilar va kelajakdagi ish faoliyatiga tayyorlanadilar. Bu maqsadlar kurs ishining talabalarning ta'lim va rivojlanish jarayonidagi ahamiyatini ko'rsatadi. 4 Kurs ishining vazifasi : Ushbu kurs ishining asosiy vazifasi eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining milliy iqtisodiyotga ta'sirini o'rganishdir. Bu mavzu bo'yicha tadqiqot olib borish orqali quyidagi maqsadlarga erishish ko'zda tutilgan: 1. Nazariy Asoslarni O'rganish: Bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining nazariy asoslarini o'rganish va tahlil qilish. Bu vositalarning iqtisodiy maqsadlari, qo'llanilish usullari va ularning iqtisodiy o'sishga ta'sirini aniqlash. 2. Amaliyotda Qo'llanilishini Tahlil Qilish: Bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining milliy va xalqaro amaliyotda qanday qo'llanilayotganini o'rganish. Bu iqtisodiy vositalarning turli mamlakatlarda qanday natijalar berganini aniqlash va olingan tajribalarni tahlil qilish. 3. Xalqaro Tajribani O'rganish: WTO, Yevropa Ittifoqi va AQSh misolida bojxona bojlarining, eksport subsidiyalarining va import kompensasiya bojlarining xalqaro tajribasini o'rganish. Bu tajribalar asosida milliy siyosatni shakllantirish bo'yicha tavsiyalar berish. 4. Muammolar va Yechaolrni Aniqlash: Bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining samarali qo'llanilishi bilan bog'liq muammolarni aniqlash va ularni hal qilish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Bu iqtisodiy vositalarning samaradorligini oshirish va milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish yo'llarini izlash. 5. Kelajak Tavsiyalarini Ishlab Chiqish: Kurs ishining natijalari asosida bojxona bojlarining, eksport subsidiyalarining va import kompensasiya bojlarining milliy siyosatda samarali qo'llanilishi bo'yicha kelajak tavsiyalarini ishlab chiqish. Bu tavsiyalar orqali milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va xalqaro savdo munosabatlarini yaxshilashga hissa qo'shish. Ushbu kurs ishi milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi muhim iqtisodiy vositalarni keng qamrovli tahlil qilish va ular bo'yicha ilmiy asoslangan 4 xulosalar chiqarishga qaratilgan. Bu orqali davlat siyosatining samaradorligini oshirish va milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish maqsadlari amalga oshiriladi. Kurs ishining pridmeti : Ushbu kurs ishining predmeti eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining milliy iqtisodiyotga ta'sirini tahlil qilishdir. Bu tahlil quyidagi asosiy yo'nalishlarni o'z ichiga oladi: 1. Bojxona Bojlari: Eksport va import uchun bojxona bojlarining belgilanishi, ularning maqsadlari va iqtisodiy o'sishga ta'siri. 2. Eksportga Subsidiyalar: Davlat tomonidan eksportni rag'batlantirish maqsadida ko'rsatiladigan moliyaviy yordam va subsidiyalarning iqtisodiyotga ta'siri. 3. Import Kompensasiya Bojlari: Ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish maqsadida importga qo'yiladigan kompensasiya bojlarining qo'llanilishi va ularning iqtisodiy samaradorligi. Kurs ishi ushbu iqtisodiy vositalarning nazariy asoslarini, amaliy qo'llanilishini va xalqaro tajribalarni o'rganishga qaratilgan bo'lib, milliy siyosatni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega bo'lgan tavsiyalar ishlab chiqishni maqsad qiladi. Kurs ishi tuzulishi: Mazkur ish “Kirish”, Asosiy qism, “Xulosa” hamda foydalaniladigan adabiyotlar r o’ y x atidan iborat. Jami 35 betni tashkil etadi. 4 I BOB. NAZARIY ASOSLAR 1.1. Eksportga Bojxona Bojlari Nazariyasi 1.1.1. Eksportga Bojxona Bojlarining Mohiyati Eksportga bojxona bojlarining iqtisodiy mohiyati ichki bozorda ishlab chiqariladigan mahsulotlarning xalqaro bozorlarga chiqarilishida davlat tomonidan qo'llaniladigan soliqlar va yig'imlar tizimida yotadi. Bu bojlar davlat tomonidan nazorat qilinadi va o'zining asosiy maqsadlari bilan farqlanadi. Eksportga bojxona bojlarining mohiyati iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish, milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash va davlat daromadlarini oshirishdan iboratdir. Bu bojlar ichki bozorda raqobatbardoshlikni oshirish va milliy ishlab chiqaruvchilarning xalqaro bozorlarda mustahkam o'rnashuvini ta'minlashga yordam beradi. 1 1.1.2. Eksportga Bojxona Bojlarining Turlari Eksportga bojxona bojlarining turli turlari mavjud bo'lib, ular o'zining maqsadlari va qo'llanilishiga ko'ra farqlanadi. Eng keng tarqalgan turlari quyidagilar: • Umumiy Eksport Bojlari: Bu bojlar barcha eksport qilinadigan mahsulotlarga nisbatan qo'llaniladi va davlat daromadlarini oshirish uchun ishlatiladi. • Maxsus Eksport Bojlari: Ushbu bojlar faqat muayyan mahsulotlar yoki mahsulot guruhlari uchun qo'llaniladi. Masalan, strategik ahamiyatga ega bo'lgan xom ashyolar yoki oziq-ovqat mahsulotlari. • Ajratilgan Eksport Bojlari: Bu bojlar davlatning muayyan sohalarini qo'llab-quvvatlash uchun maxsus ajratiladi va ma'lum bir muddat davomida amal qiladi. 1.1.3. Eksportga Bojxona Bojlarining Afzalliklari va Kamchiliklari 1 Bakiyeva I.A., Xo jayev H.S., Muxitdinova M.S., Fayziev SH.SH. “Mikroiqtisodiyot” o‘quv qo llanma.ʻ ʻ T: “O‘FMJN”, 2018 4 Eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi bir qator afzalliklar va kamchiliklarga ega. • Afzalliklari: • Ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash: Bu bojlar ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash va ularning raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi. • Savdo balansini yaxshilash: Eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi savdo balansini yaxshilash va milliy iqtisodiyotda muvozanatni ta'minlashga yordam beradi. \• Xalqaro savdo munosabatlarining murakkablashishi: Eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va savdo urushlarini keltirib chiqarishi mumkin. • Raqobatbardoshlikning kamayishi: Bu bojlar ichki bozorni himoya qilish bilan birga, xalqaro bozorlarda raqobatbardoshlikning kamayishiga olib kelishi mumkin.(1.1.1-rasm.) 1.1.1-rasm.Eksport ta riflariʼ 2 Eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va ichki bozorni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Bu bojlar davlat daromadlarini oshirish va milliy ishlab chiqaruvchilarni 2 Abdullayeva Sh.Z V.A. Iqtisodiyot Nazaryasi.- SPb .: PETER.-2021 4 raqobatbardoshligini ta'minlash uchun muhimdir. Ammo, eksport bojlarining xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va narxlarning oshishiga olib kelishi kabi kamchiliklari ham mavjud. Ularni qo'llashda milliy va xalqaro shartlarga moslik va samaradorlikni oshirish zarur. 1.2. Eksportga Subsidiyalar Nazariyasi 1.2.1. Eksportga Subsidiyalarning Mohiyati Eksportga subsidiyalar davlat tomonidan eksportchilarni qo'llab-quvvatlash va ularning xalqaro bozorlarda raqobatbardoshligini oshirish uchun beriladigan moliyaviy yordamdir. Bu subsidiyalar davlat tomonidan nazorat qilinadi va o'zining asosiy maqsadlari bilan farqlanadi. Eksportga subsidiyalarning mohiyati iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish, milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab- quvvatlash va eksport hajmini oshirishdan iboratdir. Bu subsidiyalar ichki bozorda raqobatbardoshlikni oshirish va milliy mahsulotlarning xalqaro bozorlarda mustahkam o'rnashuvini ta'minlashga yordam beradi. 1.2.2. Eksportga Subsidiyalarning Turlari Eksportga subsidiyalarning turli turlari mavjud bo'lib, ular o'zining maqsadlari va qo'llanilishiga ko'ra farqlanadi. Eng keng tarqalgan turlari quyidagilar: Pul Subsidiyalari: Bu subsidiyalar davlat tomonidan eksportchilarga to'lanadigan to'g'ridan-to'g'ri moliyaviy yordamdir. Bu yordam eksport hajmini oshirish va eksportchilarning xarajatlarini kamaytirishga qaratilgan. • Soliq Imtiyozlari: Eksportchilarga beriladigan soliq imtiyozlari, masalan, soliq to'lovlarining kamaytirilishi yoki soliq stavkalarining pasaytirilishi. Bu imtiyozlar eksportchilarning moliyaviy yukini kamaytirishga yordam beradi. • Kredit Imtiyozlari: Davlat tomonidan eksportchilarga beriladigan kredit imtiyozlari, masalan, past foiz stavkalari yoki uzoq muddatli kreditlar. Bu imtiyozlar eksportchilarning moliyaviy imkoniyatlarini oshirishga yordam beradi. 1.2.3. Eksportga Subsidiyalarning Afzalliklari va Kamchiliklari 4 Eksportga subsidiyalarning qo'llanilishi bir qator afzalliklar va kamchiliklarga ega. • Afzalliklari: • Eksport hajmini oshirish: Eksport subsidiyalari eksport hajmini oshirishga yordam beradi, bu esa milliy iqtisodiyotning xalqaro bozorlardagi ulushini oshiradi. • Raqobatbardoshlikni oshirish: Subsidiyalar eksportchilar uchun raqobatbardosh sharoitlarni yaratadi, bu esa xalqaro bozorlarda milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshiradi. • Yangi bozorlarni ochish: Eksport subsidiyalari yangi bozorlarni ochish va milliy mahsulotlarni xalqaro bozorlarda targ'ib qilishga yordam beradi. • Kamchiliklari: • Narxlarning buzilishi: Eksport subsidiyalari xalqaro bozorlarda narxlarning buzilishiga olib kelishi mumkin, bu esa adolatsizliklarni keltirib chiqaradi. Moliyaviy yuklar: Subsidiyalar davlat byudjetiga qo'shimcha moliyaviy yuklarni keltirib chiqarishi mumkin, bu esa davlat byudjeti uchun zararli bo'lishi mumkin. • Xalqaro munosabatlarning murakkablashishi: Eksport subsidiyalari xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi 1.2.3. Eksportga Subsidiyalarning Afzalliklari va Kamchiliklari (davomi) • Kamchiliklari (davomi): • Xalqaro munosabatlarning murakkablashishi: Eksport subsidiyalari xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va savdo urushlarini keltirib chiqarishi mumkin. Bu subsidiyalar boshqa davlatlar tomonidan adolatsiz deb hisoblanishi mumkin, bu esa savdo ziddiyatlariga olib keladi. • Bozor mexanizmlarining buzilishi: Subsidiyalarning qo'llanilishi bozor mexanizmlarining tabiiy ishlashini buzishi mumkin, bu esa bozor tamoyillariga zid keladi. Bozor kuchlari o'rniga davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan eksportchilar ustunlikka ega bo'lishi mumkin. 4 Xulosa Eksportga subsidiyalarning qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va eksport hajmini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Bu subsidiyalar eksportchilarni qo'llab-quvvatlash va ularning xalqaro bozorlardagi raqobatbardoshligini oshirish uchun ishlatiladi. Ammo, subsidiyalarning xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va moliyaviy yuklarni oshirishi kabi kamchiliklari ham mavjud. Ularni qo'llashda xalqaro qoidalarga moslik va adolatli savdo tamoyillariga rioya qilish zarur. 1.3. Import Kompensasiya Bojlarining Nazariyasi 1.3.1. Import Kompensasiya Bojlarining Mohiyati Import kompensasiya bojlarining iqtisodiy mohiyati milliy ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qilish va ichki bozorni barqarorlashtirishda yotadi. Bu bojlar davlat tomonidan nazorat qilinadi va o'zining asosiy maqsadlari bilan farqlanadi. Import kompensasiya bojlarining mohiyati iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish, ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab- quvvatlash va bozor narxlarini barqarorlashtirishdan iboratdir. Bu bojlar ichki bozorda raqobatbardoshlikni oshirish va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini ta'minlashga yordam beradi. 1.3.2. Import Kompensasiya Bojlarining Turlari Import kompensasiya bojlarining turli turlari mavjud bo'lib, ular o'zining maqsadlari va qo'llanilishiga ko'ra farqlanadi. Eng keng tarqalgan turlari quyidagilar: General Import Duties: Bu bojlar barcha import qilinadigan mahsulotlarga nisbatan qo'llaniladi va ichki bozorni himoya qilish uchun ishlatiladi. • Specific Import Duties: Ushbu bojlar faqat muayyan mahsulotlar yoki mahsulot guruhlari uchun qo'llaniladi. Masalan, strategik ahamiyatga ega bo'lgan xom ashyolar yoki oziq-ovqat mahsulotlari. • Anti-Dumping Duties: Bu bojlar xorijiy mahsulotlarning ichki bozorda damping narxlarda sotilishiga qarshi qo'llaniladi. Bu mahsulotlar ichki bozorni buzishi mumkin bo'lgan holatlarda qo'llaniladi. 4 1.3.3. Import Kompensasiya Bojlarining Afzalliklari va Kamchiliklari Import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi bir qator afzalliklar va kamchiliklarga ega. Afzalliklari: • Ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash: Bu bojlar ichki ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qiladi va ularning raqobatbardoshligini oshiradi. • Bozor narxlarini barqarorlashtirish: Import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki bozor narxlarini barqarorlashtirishga yordam beradi, bu esa iqtisodiy barqarorlikni ta'minlaydi. • Davlat daromadlarini oshirish: Bu bojlar davlat daromadlarini oshirish va milliy byudjetni qo'llab-quvvatlash uchun ishlatiladi. • Kamchiliklari: • Narxlarning oshishi: Import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki bozor narxlarining oshishiga olib kelishi mumkin, bu esa iste'molchilar uchun qo'shimcha yuklarni keltirib chiqaradi. Xalqaro savdo munosabatlarining murakkablashishi: Bu bojlar xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va savdo urushlarini keltirib chiqarishi mumkin. 3 • Ichki bozorning izolyatsiyasi: Import bojlarining qo'llanilishi ichki bozorni xalqaro bozorlar bilan aloqalarini cheklashi va izolyatsiyaga olib kelishi mumkin. Xulosa Import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va ichki bozorni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Bu bojlar ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash va bozor narxlarini barqarorlashtirish uchun ishlatiladi. Ammo, bojlarning xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va narxlarning oshishiga olib kelishi kabi 3 Bakiyeva I.A., Xo jayev H.S., Muxitdinova M.S., Fayziev SH.SH. “Mikroiqtisodiyot” o‘quvʻ qo llanma. T: “O‘FMJN”, 2018 ʻ 4 kamchiliklari ham mavjud. Ularni qo'llashda milliy va xalqaro shartlarga moslik va samaradorlikni oshirish zarur. 4 II BOB.AMALIYOT VA XALQARO TAJRIBALAR 2.1. Eksportga Bojxona Bojlarining Amaliyoti 2.1.1. Jahon Mamlakatlari Tajribasi Eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi jahon mamlakatlari tomonidan turli darajada amalga oshiriladi. Bu bojlarning qo'llanilishi milliy iqtisodiy siyosat va strategiyalarga bog'liq. Misol uchun, Xitoy eksportga bojxona bojlarini qo'llash orqali davlat daromadlarini oshiradi va ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab- quvvatlaydi. Shu bilan birga, Hindiston ham eksportga bojxona bojlarini qo'llashda faol ishtirok etadi va bu orqali milliy iqtisodiy barqarorlikni ta'minlaydi. Yevropa Ittifoqi mamlakatlari esa eksportga bojxona bojlarini kamroq qo'llaydi, chunki ular erkin savdo tamoyillarini targ'ib qiladi va iqtisodiy integratsiyani qo'llab-quvvatlaydi. AQSh esa eksportga bojxona bojlarini qo'llashda strategik mahsulotlarga alohida e'tibor qaratadi, bu esa milliy xavfsizlik va iqtisodiy manfaatlarni himoya qilishga qaratilgan. 2.1.2. Eksportga Bojxona Bojlarining Samaradorligi Eksportga bojxona bojlarining samaradorligi ularning qanday qo'llanilishiga va milliy iqtisodiy sharoitlarga bog'liq. Samarali qo'llanilgan bojlar milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish, davlat daromadlarini oshirish va ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga yordam beradi. Misol uchun, Xitoy va Hindistonning eksportga bojxona bojlarini qo'llashda samarali siyosati iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlash va milliy ishlab chiqaruvchilarni raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi. Biroq, noto'g'ri qo'llanilgan bojlar iqtisodiy barqarorlikka zarar yetkazishi va xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi mumkin. Masalan, ba'zi Afrika mamlakatlarida eksportga bojxona bojlarining noto'g'ri qo'llanilishi iqtisodiy o'sishni sekinlashtirgan va ichki bozor narxlarining oshishiga olib kelgan. 2.1.3. Eksportga Bojxona Bojlarining Kamchiliklarini Yengib O'tish Davlat siyosatining moslashuvchanligi: Davlat siyosati moslashuvchan bo'lishi kerak, ya'ni bojxona bojlarining qo'llanilishi iqtisodiy sharoitlar va xalqaro 4 savdo munosabatlariga mos ravishda o'zgarishi zarur. Bu ichki va xalqaro savdo muvozanatini ta'minlashga yordam beradi • Subsidiyalar va boshqa iqtisodiy vositalar bilan muvozanatlash: Eksportga bojxona bojlarini subsidiyalar va boshqa iqtisodiy vositalar bilan muvozanatlash orqali ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash va raqobatbardoshlikni oshirish mumkin. Bu iqtisodiy barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi. O'zbekistonda eksportga bojxona bojlarining qo'llanilishi davlat iqtisodiy siyosatining muhim qismini tashkil etadi. Mamlakatda ba'zi strategik xom ashyo va qishloq xo'jaligi mahsulotlariga eksport bojxona bojlarining qo'llanilishi ichki bozorni himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash maqsadida amalga oshiriladi. Masalan, paxta va oltin kabi strategik mahsulotlarga bojxona bojlarining qo'llanilishi davlat daromadlarini oshirish va iqtisodiy barqarorlikni ta'minlashga qaratilgan. Ushbu bojlar milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga xizmat qiladi va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlaydi. 3.1.2. Eksportga Subsidiyalarning Qo'llanilishi O'zbekistonda eksportga subsidiyalarning qo'llanilishi ham muhim ahamiyatga ega. Davlat qishloq xo'jaligi va sanoat mahsulotlarini eksport qilishni rag'batlantirish uchun turli moliyaviy yordamlar va soliq imtiyozlari beradi. Bu subsidiyalar eksport hajmini oshirish va yangi bozorlarni ochish uchun ishlatiladi. Misol uchun, qishloq xo'jaligi mahsulotlari, ayniqsa paxta va meva-sabzavot mahsulotlarini eksport qilishni rag'batlantirish uchun turli subsidiyalar beriladi. Bu subsidiyalar qishloq xo'jaligi sektorining rivojlanishiga va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini ta'minlashga yordam beradi. 3.1.3. Import Kompensasiya Bojlarining Qo'llanilishi O'zbekistonda import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qilish va ichki bozorni barqarorlashtirish maqsadida amalga oshiriladi. Davlat ba'zi mahsulotlar uchun 4 import kompensasiya bojlarini qo'llaydi, bu ichki bozorni himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan. Masalan, qishloq xo'jaligi mahsulotlari va ba'zi sanoat mahsulotlari uchun import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab- quvvatlash va ichki bozorni barqarorlashtirishga yordam beradi. Ushbu bojlar milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga xizmat qiladi. O'zbekistonda eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga ega. Bu iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun qo'llaniladi. 2.2. Eksportga Bojxona Bojlari va Eksportga Subsidiyalarning Milliy Iqtisodiyotga Ta'siri Eksportga bojxona bojlarining va eksportga subsidiyalarning milliy iqtisodiyotga ta'siri muhim ahamiyatga ega. Bu iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash, eksport hajmini oshirish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga yordam beradi. Ularning samaradorligi milliy iqtisodiy siyosatga bog'liq bo'lib, samarali qo'llanilgan vositalar iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi. 2.2.1 Import Kompensasiya Bojlarining Milliy Iqtisodiyotga Ta'siri Import kompensasiya bojlarining milliy iqtisodiyotga ta'siri ham muhim ahamiyatga ega. Bu bojlar ichki ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qilish va ichki bozorni barqarorlashtirishga yordam beradi. Samarali qo'llanilgan bojlar ichki iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilishga xizmat qiladi. 2.2.2 Tavsiyalar 1. Adolatli savdo tamoyillariga rioya qilish: Milliy iqtisodiy siyosatni xalqaro savdo qoidalariga moslashtirish va adolatli savdo tamoyillariga rioya qilish 4 zarur. Bu xalqaro savdo munosabatlarini yaxshilash va savdo ziddiyatlarini oldini olishga yordam beradi. 2. Siyosatning moslashuvchanligi: Davlat siyosati moslashuvchan bo'lishi kerak, ya'ni iqtisodiy sharoitlar va xalqaro savdo munosabatlariga mos ravishda o'zgarishi zarur. Bu ichki va xalqaro savdo muvozanatini ta'minlashga yordam beradi. 3. Ichki bozor narxlarini nazorat qilish: Ichki bozor narxlarini nazorat qilish va bojlarning ichki bozor narxlariga ta'sirini kamaytirish muhimdir. Bu ichki bozorni barqarorlashtirish va iste'molchilarni himoya qilishga yordam beradi. Subsidiyalarning va bojxona bojlarining samarali qo'llanilishini ta'minlash uchun davlat nazoratini kuchaytirish muhimdir. Bu iqtisodiy vositalarning noto'g'ri qo'llanilishini oldini olishga yordam beradi. 5. Moliya resurslarini samarali taqsimlash: Moliya resurslarini samarali taqsimlash va iqtisodiy vositalarni aniq maqsadlar uchun ajratish zarur. Bu davlat byudjetining barqarorligini ta'minlashga yordam beradi. Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining milliy iqtisodiyotga ta'siri kata ahamiyatga ega. Bu iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun muhimdir. Samarali qo'llanilgan vositalar iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qiladi. Tavsiyalarni amalga oshirish orqali bu iqtisodiy vositalarning samaradorligini oshirish va milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo'shish mumkin. 4. Eksportga Bojxona Bojlari, Eksportga Subsidiyalar va Import Kompensasiya Bojlarining Xalqaro Tajribasi 2.2.3. Jahon Savdo Tashkiloti (WTO) va Bojxona Bojlari Jahon Savdo Tashkiloti (WTO) xalqaro savdo tizimini tartibga soluvchi asosiy tashkilot hisoblanadi. WTOning asosiy maqsadi savdo to'siqlarini 4 kamaytirish va xalqaro savdoni adolatli va ochiq amalga oshirishdir. Tashkilot bojxona bojlarining qo'llanilishi, subsidiyalar va import kompensasiya bojlarini tartibga soluvchi qoidalarni belgilaydi. 2.2.4. WTOning Bojxona Bojlari Bo'yicha Talablari WTO bojxona bojlarining qo'llanilishida adolatli savdo tamoyillariga rioya qilishni talab qiladi. Tashkilot a'zo mamlakatlardan bojxona bojlarining miqdorini kamaytirishni va savdo to'siqlarini olib tashlashni talab qiladi. WTO qoidalariga ko'ra, bojxona bojlarining noto'g'ri qo'llanilishi savdo ziddiyatlariga olib kelishi va xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi mumkin. 2.2.5. WTOning Subsidiyalar Bo'yicha Talablari WTO subsidiyalarni uch toifaga ajratadi: yashil, sariq va qizil toifalar. Yashil toifadagi subsidiyalar iqtisodiyotni rivojlantirish va ijtimoiy manfaatlarni qo'llab-quvvatlash uchun qo'llaniladi va xalqaro savdo qoidalariga mos keladi. Sariq toifadagi subsidiyalar iqtisodiyotni rag'batlantirish uchun qo'llaniladi, lekin ularning xalqaro savdo qoidalariga muvofiqligi baholanadi. Qizil toifadagi subsidiyalar esa adolatli savdoga zarar yetkazishi mumkin va ularning qo'llanilishi cheklangan. 2.2.6. WTOning Import Kompensasiya Bojlari Bo'yicha Talablari WTO import kompensasiya bojlarining qo'llanilishida adolatli savdo tamoyillariga rioya qilishni talab qiladi. Tashkilot bu bojlarning noto'g'ri qo'llanilishini cheklash va xalqaro savdo qoidalariga moslashtirishni talab qiladi. Import kompensasiya bojlarining noto'g'ri qo'llanilishi xalqaro savdo munosabatlarini murakkablashtirishi va savdo ziddiyatlariga olib kelishi mumkin. Jahon Savdo Tashkiloti bojxona bojlarining, eksport subsidiyalarining va import kompensasiya bojlarining qo'llanilishini tartibga soluvchi asosiy tashkilot hisoblanadi. Tashkilot xalqaro savdo qoidalariga rioya qilishni talab qiladi va savdo to'siqlarini kamaytirishga qaratilgan. WTO qoidalariga rioya qilish orqali mamlakatlar xalqaro savdo munosabatlarini yaxshilashi va savdo ziddiyatlarini oldini olishi mumkin. 4 2.3. Yevropa Ittifoqining Bojxona Bojlari va Subsidiyalari 2.3.1. Yevropa Ittifoqining Bojxona Siyosati Yevropa Ittifoqi (EU) bojxona siyosati savdo to'siqlarini kamaytirish va a'zo mamlakatlar o'rtasida savdo munosabatlarini yaxshilashga qaratilgan. EU bojxona ittifoqiga ega bo'lib, bu ittifoq ichida bojxona bojlarining qo'llanilishi minimal darajada amalga oshiriladi. A'zo mamlakatlar o'rtasida erkin savdo amalga oshiriladi, bu esa iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi.(2.3.1-rasm) 2.3.1.Eksport subsidiyalari 4 2.3.2. Yevropa Ittifoqining Eksport Subsidiyalari Yevropa Ittifoqi qishloq xo'jaligi mahsulotlariga eksport subsidiyalarini keng qo'llaydi. Bu subsidiyalar qishloq xo'jaligi sektorini rivojlantirish va a'zo mamlakatlar o'rtasida oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan. Subsidiyalar qishloq xo'jaligi mahsulotlarining eksportini rag'batlantiradi va Yevropa qishloq xo'jaligi mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshiradi. 2.3.3. Yevropa Ittifoqining Import Kompensasiya Bojlari 4 http://ekonomic.doso.rn 4 Yevropa Ittifoqi import kompensasiya bojlarini ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish va ichki bozorni barqarorlashtirish maqsadida qo'llaydi. Bu bojlar ichki bozorni xorijiy raqobatdan himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan. Misol uchun, ba'zi qishloq xo'jaligi mahsulotlari uchun import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki bozorni himoya qilish va narxlarni barqarorlashtirishga yordam beradi. Yevropa Ittifoqining bojxona siyosati a'zo mamlakatlar o'rtasida savdo munosabatlarini yaxshilashga qaratilgan. Ittifoq ichida bojxona bojlarining qo'llanilishi minimal darajada amalga oshiriladi va a'zo mamlakatlar o'rtasida erkin savdo amalga oshiriladi. Eksport subsidiyalari qishloq xo'jaligi sektorini rivojlantirish va oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan. Import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki bozorni himoya qilish va narxlarni barqarorlashtirishga xizmat qiladi. AQSh bojxona siyosati ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish va milliy iqtisodiy manfaatlarni ta'minlashga qaratilgan. AQSh turli mahsulotlar uchun bojxona bojlarini qo'llaydi va bu bojlar milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va ichki ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlash xizmat qiladi. AQShning Eksport Subsidiyalari AQSh yuqori texnologiyalar va innovatsiyalar sohasida eksport subsidiyalarini keng qo'llaydi. Bu subsidiyalar milliy korxonalarni xalqaro bozorlarda raqobatbardoshligini oshirish va yangi bozorlarni ochishga qaratilgan. Misol uchun, AQSh qishloq xo'jaligi mahsulotlari va yuqori texnologiyalar eksportini rag'batlantirish uchun turli moliyaviy yordamlar va soliq imtiyozlari beradi. 5 AQShning Import Kompensasiya Bojlari AQSh import kompensasiya bojlarini ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish va ichki bozorni barqarorlashtirish maqsadida keng qo'llaydi. Bu bojlar ichki 5 Bakiyeva I.A., Xo jayev H.S., Muxitdinova M.S., Fayziev SH.SH. “Mikroiqtisodiyot” o‘quv qo llanma.ʻ ʻ T: “O‘FMJN”, 2018 4 bozorni xorijiy raqobatdan himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab- quvvatlashga qaratilgan. Misol uchun, po'lat va alyuminiy kabi mahsulotlar uchun import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilishga yordam beradi. AQSh bojxona siyosati ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish va milliy iqtisodiy manfaatlarni ta'minlashga qaratilgan. Eksport subsidiyalari yuqori texnologiyalar va innovatsiyalar sohasida milliy korxonalarni xalqaro bozorlarda raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi. Import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi ichki bozorni xorijiy raqobatdan himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga qaratilgan eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab- quvvatlashda muhim ahamiyatga ega. Samarali qo'llanilgan iqtisodiy vositalar iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlaydi. Kelajak Tavsiyalari 1. Siyosatning Moslashuvchanligi: Davlat siyosati moslashuvchan bo'lishi kerak, ya'ni iqtisodiy sharoitlar va xalqaro savdo munosabatlariga mos ravishda o'zgarishi zarur. Bu ichki va xalqaro savdo muvozanatini ta'minlashga yordam beradi. Mamlakatlar o'z siyosatlarini muntazam ravishda qayta ko'rib chiqishlari va kerak bo'lsa, tegishli o'zgartirishlarni kiritishlari zarur. 2. Ichki Bozor Narxlarini Nazorat qilish: Ichki bozor narxlarini nazorat qilish va bojlarning ichki bozor narxlariga ta'sirini kamaytirish muhimdir. Bu ichki bozorni barqarorlashtirish va iste'molchilarni himoya qilishga yordam beradi. Narx barqarorligini ta'minlash uchun bozor mexanizmlarini mustahkamlash va davlat nazoratini kuchaytirish zarur. 3. Davlat Nazoratini Kuchaytirish: Subsidiyalarning va bojxona bojlarining samarali qo'llanilishini ta'minlash uchun davlat nazoratini kuchaytirish muhimdir. 4 Bu iqtisodiy vositalarning noto'g'ri qo'llanilishini oldini olishga yordam beradi. Davlat nazorati orqali adolatli va samarali siyosat amalga oshirilishi ta'minlanadi. 4. Moliya Resurslarini Samarali Taqsimlash: Moliya resurslarini samarali taqsimlash va iqtisodiy vositalarni aniq maqsadlar uchun ajratish zarur. Bu davlat byudjetining barqarorligini ta'minlashga yordam beradi. Resurslarni samarali taqsimlash orqali iqtisodiy rivojlanish va milliy manfaatlar ta'minlanadi. 5. Raqobatbardoshlikni Oshirish: Milliy korxonalarning xalqaro bozorlarda raqobatbardoshligini oshirish uchun innovatsiyalar va yuqori texnologiyalarga investitsiya qilish zarur. Bu milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish va eksport hajmini ko'paytirishga yordam beradi. Innovatsion rivojlanish va texnologik taraqqiyot iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi. 6. Ta'lim va Kadrlar Tayyorlash: Milliy iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi uchun ta'lim va kadrlar tayyorlashga investitsiya qilish zarur. Malakali kadrlar iqtisodiy rivojlanishning asosiy omili hisoblanadi. Ta'lim sifati va kadrlar tayyorlash tizimini yaxshilash orqali milliy iqtisodiyotning barqarorligi ta'minlanadi. Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga ega. Bu iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun muhimdir. Samarali qo'llanilgan vositalar iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qiladi. Yuqoridagi tavsiyalarni amalga oshirish orqali bu iqtisodiy vositalarning samaradorligini oshirish va milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo'shish mumkin. Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining xalqaro tajribasi milliy iqtisodiyotlar uchun muhim saboqlar beradi. WTO qoidalari, Yevropa Ittifoqi va AQShning tajribasi milliy siyosatni shakllantirishda qimmatli darslar beradi. Milliy iqtisodiy siyosatni 4 xalqaro qoidalarga moslashtirish, moslashuvchanlikni ta'minlash va davlat nazoratini kuchaytirish orqali milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash mumkin. Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining samarali qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashda muhimdir. Bu iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun zarur. Yuqoridagi tavsiyalarni amalga oshirish orqali bu iqtisodiy vositalarning samaradorligini oshirish va milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo'shish mumkin.(2.3.2- rasm) 2.3.2-rasm.YaIM o sishiʻ 6 Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining xalqaro tajribasi milliy iqtisodiyotlar uchun muhim saboqlar beradi. WTO qoidalari, Yevropa Ittifoqi va AQShning tajribasi milliy 6 G’aniyev.X.A Bizga meros tijorat. (ANavoiy asarlarida tijorat masalalarining yoritilishi). / / «Iqtisod va hisobot», 2008, 9-son. 4 siyosatni shakllantirishda qimmatli darslar beradi. Milliy iqtisodiy siyosatni xalqaro qoidalarga moslashtirish, moslashuvchanlikni ta'minlash va davlat nazoratini kuchaytirish orqali milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash mumkin. Eksportga bojxona bojlarınıng, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining samarali qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashda muhimdir. Bu iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun zarur. Yuqoridagi tavsiyalarni amalga oshirish orqali bu iqtisodiy vositalarning samaradorligini oshirish va milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo'shish mumkin. Eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining milliy iqtisodiyotga ta'siri katta ahamiyatga ega. Bu iqtisodiy vositalar milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish uchun muhimdir. Samarali qo'llanilgan vositalar iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qiladi. Yuqoridagi tahlillar va xalqaro tajribalar shuni ko'rsatadiki, eksportga bojxona bojlarining, eksportga subsidiyalarning va import kompensasiya bojlarining qo'llanilishi milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga ega. Samarali qo'llanilgan iqtisodiy vositalar iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlaydi va milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlaydi. Kelajakda milliy siyosatni shakllantirishda xalqaro qoidalarga rioya qilish, siyosatning moslashuvchanligini ta'minlash va davlat nazoratini kuchaytirish orqali milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash mumkin. Moliya resurslarini samarali taqsimlash, raqobatbardoshlikni oshirish, ta'lim va kadrlar tayyorlashga investitsiya qilish orqali milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo'shish 4 mumkin.(2.3.2-rasm.) 2.3.2-rasm.Yevropa Ittifoqi import ta riflarʼ 7 Yuqoridagi tavsiyalarni amalga oshirish orqali milliy iqtisodiyotning barqarorligini ta'minlash va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish mumkin. Bu esa o'z navbatida, milliy iqtisodiy manfaatlarni himoya qilish va milliy ishlab chiqaruvchilarni qo'llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Shu bilan birga, xalqaro savdo munosabatlarini yaxshilash va savdo ziddiyatlarini oldini olish uchun xalqaro qoidalarga rioya qilish muhimdir. Innovatsion texnologiyalar zamonaviy jamiyat rivojlanishida juda muhim rol o’ynaydi. Ularning ahamiyatini bir necha asosiy yo’nalishlarda ko’rish mumkin: 1. Iqtisodiy o’sish: Innovatsion texnologiyalar yangi bozorlar va ish o’rinlari yaratib, iqtisodiy rivojlanishga katta hissa qo’shadi. Masalan, axborot texnologiyalari va sun’iy intellekt sohasidagi yangiliklar yangi biznes modellari va xizmatlarni vujudga keltiradi. 7 www.ceep.uz 4 4 XULOSA Eksportga bojxona bojlari, eksportga subsidiyalarni ta'minlashda va import kompensatsiya bojlari global iqtisodiy munosabatlarda muhim ahamiyatga ega bo'lgan moliyaviy vositalar hisoblanadi. Bu qoidalar eksport va import mahsulotlarining dunyodagi narxlari va davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlari ustida o'zgarishlarni ta'sir qilishi mumkin. 1. Eksportga Bojxona Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish bilan, davlatlar o'z mamlakatlarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliqni oz ichiga oladi. Bu jarayon eksport mahsulotlarining narxlari va moliyaviy munosabatlari ustida samaradorlikni oshirish, shuningdek, o'zaro xalqaro savdo munosabatlarida raqobatbardoshlikni oshirish uchun amalga oshiriladi. 2. Eksportga Subsidiyalar: Subsidiyalar davlatlar tomonidan eksport qilishni rag'batlantirish maqsadida beriladigan moliyaviy yordamdir. Ular eksport mahsulotlarini xalqaro bozorda raqobatbardoshligini oshirish, iste'molchilar uchun narxlarni pastilash va eksportning umumiy darajadagi rivojlanishini rag'batlantirish maqsadida ishlatiladi. 3. Import Kompensatsiya Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish bilan, import qilingan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliqni oz ichiga oladi yoki import narxidan miqdoriy to'lovlarni hisobga oladi. Bu jarayon importning moliyaviy ta'sirini kamaytirish, davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlarini barqaror qilish, shuningdek, importga qarshi chiqarishni rag'batlantirish maqsadida ishlatiladi. Ular global iqtisodiy munosabatlarda tajribalanganlik va davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlari ustida ta'sir qilish uchun muhim vositalar hisoblanadi. Bu bojlardan foydalanish mamlakatlar uchun xalqaro bozorda raqobatbardoshlikni yuqori darajada ta'minlashda va o'z eksport va importini iqtisodiy ravishda boshqarishda yordam beradi. Eksportga bojxona bojlari, eksportga subsidiyalar va import kompensatsiya bojlari global savdo siyosati va moliyaviy munosabatlarda muhim rollarni o'z ichiga olgan iqtisodiy vositalar hisoblanadi. 4 1. Eksportga Bojxona Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish orqali, davlatlar o'z mamlakatlarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliq yoki importga qarshi chiqarishdan to'liq yoki qisman ozod qilinadi. Bu jarayon davlatlar uchun eksportni rag'batlantirish, ishlab chiqarish va savdo darajasini oshirish, shuningdek, xalqaro bozorda o'zaro raqobatbardoshlikni yuqori darajada ta'minlash uchun muhim vosita hisoblanadi. 2. Eksportga Subsidiyalar: Subsidiyalar davlatlar tomonidan beriladigan moliyaviy yordamdir, bu yordam eksport mahsulotlarini xalqaro bozorda raqobatbardoshligini oshirish, iste'molchilar uchun narxlarni pastilash va eksportning umumiy darajadagi rivojlanishini rag'batlantirish maqsadida ishlatiladi. Subsidiyalar mamlakatlarga eksportni kengaytirish, iqtisodiy tashqi mablag'larni jalb qilish, ishlab chiqarishni oshirish va savdo munosabatlari ustida raqobatni oshirish imkoniyatini beradi. 3. Import Kompensatsiya Bojlari: Bu bojlarni amalga oshirish orqali, import qilingan mahsulotlar uchun to'lanadigan soliq yoki import narxidan miqdoriy to'lovlarni hisobga oladi. Bu jarayon importning moliyaviy ta'sirini kamaytirish, davlatlar o'rtasidagi savdo munosabatlari ustida barqarorlikni oshirish, shuningdek, davlat ishlab chiqarish sektori va moliyaviy sohalarda qo'llanadi. Ular davlatlar uchun savdo politikasi va moliyaviy munosabatlarni boshqarishda muhim rollarni o'z ichiga olgan iqtisodiy vositalar hisoblanadi. Bu bojlardan foydalanish orqali, davlatlar eksport va importni rivojlanishiga o'z hissasini qo'shish, ishlab chiqarishning rivojlanishini oshirish va xalqaro savdo munosabatlari ustida raqobatbardoshlikni ta'minlash uchun harakat qilishadi. 4 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI I. Normativ qonun va xujjatlar 1. “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7ʻ fevraldagi PF-4947-sonli Qarori. www . lex . uz . 2. O ' zbekiston Respublikasi Prezidentining “ Xalqaro savdo siyosatini yanada takomillashtirish chora - tadbirlari to ’ g ’ risida ” gi Qonuni , 13.09.2017 yildagi PQ -3272- son . www.lex.uz . 3. O zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2022 yil 19 ʼ noyabrdagi 27/5-sonli qarori. www.lex.uz 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 7 yanvardagi PQ-1464- sonli Qarori. www.lex.uz. II. Kitoblar, darsliklar va o'quv qo'llanmalar 5. Anikin A.V. Yunost nauki. M., Politizdat, О ’zbekiston iqtisodiyotni liberallashtirish yillarida. 1-5-qismlar. Т .: TDIU, 2005 . 6. Abramov A. H Xalqaro savdo va Pul, kredit va pul muomalasi. O’quv qo’llanma/T.: Extremum-press, 2018. -M.: Bustard. 2023 yil 7. Kireev A. Xalqaro iqtisodiyot. Birinchi qism. M.: Xalqaro munosabatlar 2016. 8. Saidov D. V. Xalqaro savdo nazariyalari. -M.: Toshkent.-2020.415-bet 9. A.Razzoqov, Sh.Toshmatov, N.O`rmonov. Iqtisodiy ta`limotlar tarixi. «Darslik». Toshk е nt. «Moliya»- 2002 y. 10. Abdullayeva Sh. Z V.A. Iqtisodiyot Nazaryasi- SPb .: PETER.-2021 11. Andreff W. The new multinational corporations from transition countries // Economic systems. 2002. 12. Bakiyeva I.A., Xo jayev H.S., Muxitdinova M.S., Fayziev SH.SH. ʻ “Mikroiqtisodiyot” o’quv qo llanma. T: “O’FMJN”, 2018 ʻ 4 13. Dornbusch R., Fischer S., Samuelson P.A. Comparative Advantage, Trade, and Payments in a Ricardian Model with a Continuum of Goods // American Economic Review. 1977. 14. Eaton J., Kortum S. Technology, Geography, and Trade // Econometrica. September 2023. 16. G’aniyev.X.A Bizga meros tijorat. (ANavoiy asarlarida tijorat masalalarining yoritilishi). / / «Iqtisod va hisobot», 2008, 9-son. 17. Islomov A., Egamov E. T. Iqtisodiy ta'limotlar tarixi. TMI, 2005. 18. Karimov I.A O`zb е kiston buyuk k е lajak sari.T., O`zb е kiston,1998. 19. Hamroyev O.H. Iqtisodiy muvozanat va uni ta’minlash mexanizmlari. Т .: TDIU, 2004 . III. Maqolalar va Internet manbalari 20. https://iqtisod.uz/ 21. https://kun.uz/news/2023/09/27 22. https://www.spot.uz/oz/ 23. www.stat.uz 24. www.ceep.uz 25. http://ekonomic.doso.rn 4

Eksportga bojxona bojlari. Eksportga subsidiyalar va import kompensasiya bojlari

Купить