Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	536.1KB
Покупки	0
Дата загрузки	17 Апрель 2025
Расширение	docx
Категория	География

Ekvador davlatiga iqtisodiy geografik tavsif kurs ishi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA TA`LIM VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT UNIVERSTETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
“GEOGRAFIYA ” TA`LIM YO`NALISHI
4-KURS G-120-GURUH TALABASI
NING
“JAHON GEOGRAFIYASI”
FANIDAN “EKVADOR DAVLATINING IQTISODIY GEOGRAFIK
TAVSIFI”
MAVZUSIDA TAYYORLAGAN
KURS ISHI
Qabul qildi: _______________.
Topshirdi: _______________.
2023 o’quv yili

1

Jami: 812 km (bir trek)Tor o'lchov: 812 km 3 fut 6 dyuym (1,067 mm) o'lchov.
2020 yilda barcha transport turlari to'xtatildi. Kolumbiya bilan temir yo'l aloqasi
taklif etiladi. 2008 yil 5 iyulda Venesuela, Kolumbiya va Ekvador o'rtasida uch
mamlakatni bog'laydigan, shuningdek, Tinch okeanini Atlantika bilan bog'laydigan
yuk va yo'lovchi tashish uchun temir yo'l qurilishi bo'yicha uchrashuv bo'lib o'tdi.
Peru bilan poezd aloqasi yo'q. Metro xizmatlari 2020 yilda Ekvadordagi birinchi
zamonaviy temir yo'l tranzit liniyasi bo'lgan Kuenka tramvay liniyasi (Tranvía
Cuenca) xizmat ko'rsatish uchun ochildi. Kito metrosi 202 3 yil oxirida ochilishi
kutilmoqda. Suv yo’llari 1500 kilometr (930 milya)
Savdogar dengiz floti Jami: 31 ta kema (1000 gross tonnaj (GT) yoki undan ko’p)
umumiy og’irligi 184,819 GT/300,339 dedveyt tonna (DWT)
Kemalar turlari: (2006 yil holatiga)
Kimyoviy tanker 1
LNG tankeri 1
Yo’lovchi kemalari 7
Neft tankerlari 21
Ixtisoslashgan tanker 1
Xorijiy: 2
Norvegiya 1
Paragvay 1
Boshqa mamlakatlarda ro’yxatdan o’tgan 1
Gruziya 1
30

konkistadorlari kelib o rnashdi. 1531—33 yillarda F. Pisarro boshchiligidagiʻ
konkistadorlar ekspeditsiyasi Ekvador hududini egallab oldi. 16-asrning 40-yillarida
aholining ispanlarga qarshi qo zgolonlari bo lib o tdi. 1563— 1739-yillarda Ekvador
ʻ ʻ ʻ
Kito audensiyasi nomi bilan Peru vitseqirolligi, 1739—1822-yil larda Yangi Granada
vitseqirolligi tarkibida. 1809-yil aholining mustaqillik uchun harakati avj oddi. 1822-
yil Ispaniya mustamlakachiligi tugatildi. 1830-yil maygacha Kito viloyati nomi bilan
Buyuk Kolumbiya tarkibida bo ddi. 1830-yil mustaqil davlatga aylandi va Ekvador
ʻ
Respublikasi deb nomlandi. Ikkinchi jahon urushi yillari (1939—45)
Ekvador fashistik blokdagi davlatlar bilan munosabatlarni uzdi. 1944— 46 yillar
hokimiyatga turli partiya va jamoat tashkilotlari vakillaridan iborat hukumat
boshchilik qildi. 1972-yildagi davlat to ntarishidan so ng harbiy hukumat mamlakat
ʻ ʻ
suverenitetini himoya qilish, iqtisodiyotda davlat sektorini mustahkamlash siyosatini
olib bordi. 1979-yildan hokimiyatga fuqarolik hukumati boshchilik qilib kelmoqda.
1945-yildan BMT a zosi. O zbekiston Respublikasi suverenitetini 1992-yil 2-
ʼ ʻ
yanvarda tan olgan. Milliy bayrami – 10-avgust – Mustaqillik e lon qilingan kun
ʼ
(1809).
Kurs ishining maqsadi va vazifasi: Ekvador davlati haqida
ma’lumotlarni o’rganib tahlil qilish natijasida quyidagi vazifalarni bajarish.Iqtisodiy
siyosiy geografik o’rni, maydoni va chegaralar.Tabiiy sharoiti va mineral resurslari,
Aholi soninig tabiiy va mexanik o’sishi hamda zichligi, Aholi tarkibining
demografik xususiyatlari , Aholining shahar va qishloq aholi punktlarida joylashishi,
Sanoat tarmoqlarining hududiy joylashishi va rivojlanishi, Qishloq xo’jaligining
ixtisoslashuvi va rivojlanishi, Transport tarmoqlarining rivojlanishi va Tashqi
iqtisodiy aloqalar geografiyasi kabi vazifalarni bajarishdan iborat.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi, kirish, 3 ta bob va 9 ta reja, va xulosa
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
4

ishlash sanoati; sellyuloza va qog'oz sanoati; to'qimachilik va tikuvchilik sanoati;
Oziq-ovqat sanoati;
kimyo va farmatsevtika sanoati va boshqalar.
Va nihoyat, Ekvador sanoatining uchinchi asosiy yo'nalishi - bu energiya.
Uzoq vaqt davomida mamlakat energetika tarmog'ining asosini xom neft bilan
ishlaydigan yoqilg'i stansiyalari tashkil etdi. Natijada, energetika sanoati sekin
sur'atlar bilan rivojlandi va jahon energetika bozoridagi narxlarning yuqori darajasi
elektr energiyasini bunday ishlab chiqarishni haddan tashqari qimmat va foydasiz
qildi.
Hozirda energetika sohasini isloh qilish haqida gapirish mumkin. Xususan,
mamlakat hukumati energetika sohasi tuzilmasini o‘zgartirishga qaratilgan davlat
dasturini ishga tushirdi. Bu qayta tiklanadigan tabiiy manbalardan foydalanishga
o'tishga asoslangan. GESlar qurilishiga asosiy rol beriladi.
Hozirda energetika sohasini isloh qilish haqida gapirish mumkin. Xususan,
mamlakat hukumati energetika sohasi tuzilmasini o‘zgartirishga qaratilgan davlat
dasturini ishga tushirdi. Bu qayta tiklanadigan tabiiy manbalardan foydalanishga
o'tishga asoslangan. GESlar qurilishiga asosiy rol beriladi.
Tog'li And tog'larida ko'plab yirik, to'liq oqimli daryolarning mavjudligi
Ekvadorning ulkan gidroenergetika salohiyatini yaratadi, mutaxassislarning fikriga
ko'ra, bu faqat 15% ga amalga oshirilgan va umumiy ishlab chiqarish tarkibidagi
gidroenergetikaning umumiy ulushi taxminan 3% ni tashkil qiladi. Kelgusi yillarda
neft mahsulotlarini ishlab chiqarish va eksport qilishning roli davom etishi
kutilmoqda. Energetika sanoati tashqi muhit ehtiyojlariga mos ravishda o'zgaradi.
Ishlab chiqarish sanoati rivojlanadi.
Ekvador Respublikasi sanoat-agrar mamlakatdir. Uning rivojlanishining
asosiy yo'nalishlari: neft sanoati; Qishloq xo'jaligi; kon. Mamlakatda neftdan
tashqari turli xil tabiiy resurslar, masalan, oltin ishlab chiqariladi va eksport qilinadi.
Respublikada qazib olinadigan boshqa foydali qazilmalarga quyidagilar kiradi:
kumush;
sink;
22

sifatida sukre o'rnini egalladi. Inqiroz qashshoqlikning oshishiga olib keldi.
Daromadlari yashash darajasidan past bo‘lgan aholi ulushi 70 foizga yetdi.
Shu bilan birga, XVF bilan tuzilgan kelishuvlarga ko'ra, deyarli barcha neft
daromadlari tashqi qarzni to'lash uchun ishlatila boshlandi. Neft sanoatini
rivojlantirish uchun mablag‘ yetishmay qolgan davlat chet el kompaniyalariga o‘z
o‘rnini bosa boshladi. Hukumat siyosatidan norozi bo lgan hindular ayrimʻ
hududlarda neft qazib olish va quvurlar qurishga qarshi qurolli qarshilik ko rsata
ʻ
boshladilar. Pachacuti Hindiston fronti 2000 yilda poytaxtga tinch yurish uyushtirdi.
Polkovnik Lusio Gutierres boshchiligidagi harbiy xunta bundan unumli foydalanib,
hokimiyatni tinch yo‘l bilan egallab oldi, ammo AQSh bosimi ostida ular
hokimiyatni avvalgi rejimni tiklagan vitse-prezident Naboaga topshirishga majbur
bo‘ldi. Lusio Gutierrez bir necha oy qamoqda o‘tirib, eng mashhur siyosatchilardan
biriga aylandi. Ozod bo'lgach, Gutierres Pachacuti hindulari bilan hamkorlik qildi
va neftni Ekvador nazoratiga qaytarishga va'da berdi. Bu uning 2003 yilgi
saylovlarda g'alabasini ta'minladi.
Hokimiyatni qo'lga kiritgan Gutierres Qo'shma Shtatlar bilan yangi kelishuv
topishga va PetroEkvadorni haqiqiy xususiylashtirishga tayandi. Shu bilan birga, u
kolumbiyalik isyonchilar tomonidan mamlakatga tahdid solayotgani haqida gapirib,
jamoatchilik fikrini chalg‘itmoqchi bo‘ldi. Kolumbiya chegarasiga qo'shinlarni
qayta joylashtirish boshlandi. Bundan tashqari, Gutierres Amerika harbiy bazalarini
mamlakatda joylashtirishga rozi bo'ldi. 2005-yilning 20-aprelida AQSh tomonidan
qo‘llab-quvvatlanganiga qaramay, mamlakat parlamenti Gutierresni o‘z
lavozimidan mahrum qildi.
XULOSA
Xulosa o‘rnida shuni aytish joizki, Ekvadordagi ko'plab sarmoyaviy
imkoniyatlar mamlakatni xorijiy investitsiyalar uchun sevimli yo'nalishlardan biriga
aylantirdi. So'nggi bir necha yil ichida Ekvador xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
34

hajmi 260 million kub metrni tashkil etdi. m.Loja provinsiyasida mis, kumush, oltin
oz miqdorda qazib olinadi.
3.2.Qishloq xo’jaligining ixtisoslashuvi va rivojlanishi
Qishloq xo'jaligi Ekvador yalpi ichki mahsulotining atigi sakkizdan bir
qismini tashkil etsa-da, dehqonchilik va baliqchilikda ishchi kuchining deyarli
yarmi ishlaydi. Bu nomuvofiqlik qishloq xo'jaligining juda past mahsuldorligini
ko'rsatadi va bundan tashqari, Ekvadorda bir-biridan keskin farq qiluvchi ikkita
qishloq xo'jaligi turi mavjudligini aks ettiradi - biri Sierrada, ikkinchisi Kostaning
qirg'oq tekisliklarida qo'llaniladi. Sierrada hindular makkajo'xori va kartoshka
etishtiradi, bu tog'li hududlarda mahalliy aholining ratsionining asosini tashkil
qiladi; Arpa va bug'doy kamroq miqdorda etishtiriladi, ularning etishmasligi
Qo'shma Shtatlardan import bilan qoplanadi. Syerraning tog yaylovlarida chorvaʻ
mollari va qo ylar o tlanadi. Vulkan kullarida rivojlangan And tog'lari tuproqlari
ʻ ʻ
juda eroziyalangan. Yirik yerlar qishloq xo jaligi erlarining yarmidan ko prog ini
ʻ ʻ ʻ
egallaydi, biroq faqat bir nechtasi yuqori mahsuldorlikka imkon beruvchi
zamonaviy usullar yordamida boshqariladi.
Hind dehqonlari odatda kichik er uchastkalarida dehqonchilik qilishadi - 200
mingdan ortiq uchastkalarning har biri 1 gektardan kam maydonga ega. Aksincha,
26

Importning asosiy ob'ektlari don va ulardan tayyorlangan yarim tayyor mahsulotlar,
xom ashyo, kimyoviy moddalar, stanoklar va transport uskunalari.
Ekvadorning asosiy savdo sherigi AQSH hisoblanadi. 1990-yillarda
Germaniya, Chili va Yaponiya, shuningdek, Ekvadorning Anddagi hamkorlari bilan
savdo ahamiyati ortdi. Ekvadorning tashqi qarzi 1997 yilda 13,2 milliard dollarni
tashkil etdi va Lotin Amerikasidagi eng yuqori qarzlardan biri edi. Ekvador XVF va
boshqa xalqaro kredit tashkilotlari bilan tashqi qarzni tarkibiy o zgartirishʻ
mexanizmi va u bo yicha to lovlar muddatlarini o zgartirish bo yicha muzokaralarni
ʻ ʻ ʻ ʻ
davom ettirdi. 2009-yilda Ekvadorning tashqi qarzi 13,28 milliard dollarni tashkil
etdi, bu 2008 yildagidan kam — 16,82 milliard dollar. Mamlakatning tashqi savdo
balansi 2009 yilda -1,03 milliard dollarni, 2008 yilda +1,12 milliard dollarni tashkil
etdi.
Ekvador banki va moliyasi 1927 yilda tashkil etilgan Ekvador Markaziy
banki milliy valyuta - sukreni muomalaga chiqaradi. Mamlakatda xorijiy va milliy
tijorat banklari, shuningdek, qishloq xo‘jaligi, sanoat va moliya korxonalarini
moliyalashtiruvchi Milliy taraqqiyot banki mavjud. Byudjet daromadlarining asosiy
qismi neft eksportidan tushadi. Xarajat qismiga kelsak, 1992 yil ma'lumotlariga
ko'ra xarajatlarning eng katta moddasi tashqi davlat qarziga xizmat ko'rsatishdir.
Ikkinchi o'rinda davlat muassasalarini saqlash xarajatlari, keyin ta'lim, sog'liqni
saqlash, uy-joy qurilishi va shaharni obodonlashtirish xarajatlari turadi.
Neft va Ekvador siyosati Amazon vodiysidagi birinchi neft koni 1967 yilda
Amerika Texaco-Gulf Oil konsortsiumi tomonidan topilgan. 1971 yilda qabul
qilingan "Uglevodorodlar to'g'risida"gi qonunga ko'ra, davlat kompaniyasi neft
resurslarini o'zlashtirish uchun ustuvor huquqlarga ega bo'lishi kerak edi. Ammo uni
yaratish jarayoni yangi neft korruptsiyasining gullab-yashnashi fonida davom etdi.
Chet el kompaniyalari bosimi ostida hukumat hatto qonunning kuchga kirishini
2025 yilgacha qoldirishni taklif qildi.
Qabul qilingan qonunni fuqarolik hokimiyati amalga oshira olmaganini
ko'rgan general Rodriges Lara boshchiligidagi harbiylar davlat to'ntarishini amalga
oshirdi. Ekvador OPEKga qo'shildi, xorijiy kompaniyalarning konsessiyalari
32

shartnomalar va ishtirok etish to'g'risidagi bitimlarga qayta rasmiylashtirildi, soliqlar
oshirildi. Natijada xorijliklar neft konlaridagi ulushlarini hukumatga sota
boshladilar. CEPE davlat neft kompaniyasi Amerika kompaniyalari tomonidan
yaratilgan infratuzilma asosida yaratilgan. Daromadning salmoqli qismi ijtimoiy
dasturlarni amalga oshirishga yo‘naltirildi.
1970-yillarda neft narxining keskin ko'tarilishi bilan Ekvadorning afzalliklari
- okeanga chiqish va Amerika bozoriga yaqinlik - davlat daromadlarini keskin
oshirish imkonini berdi - 1971 yildagi 43 million dollardan 1974 yilda 350 million
dollargacha. Neft daromadlari buni amalga oshirdi. qashshoqlikka qarshi kurashish
va shu bilan birga sanoatni rivojlantirish. Sanoatning o'sishi siyosiy rivojlanishning
tezlashishiga olib keldi va kasaba uyushmalari, partiyalar va biznesning bosimi
ostida 1979 yilda harbiylar hokimiyatni fuqarolik hukumatiga berishga majbur
bo'ldi.
Afsuski, fuqarolik boshqaruvi tashqi qarzning nazoratsiz o'sishiga olib keldi -
1979 yildagi 600 million dollardan asr oxiriga kelib deyarli 17 milliard dollargacha.
1980-yillarning ikkinchi yarmida neft narxining pasayishi davlatni o'zining
oldingi iqtisodiy siyosati garoviga qo'ydi va xarajatlarni tobora qimmatlashib
borayotgan kreditlar hisobidan moliyalashga majbur qildi. 1989 yilda CEPE davlat
kompaniyasi PetroEkvadorga aylantirilgandan so'ng, uning ijtimoiy majburiyatlari
davlat ixtiyoriga o'tkazildi va bu ularning bekor qilinishiga olib keldi. Hududida neft
qazib olinadigan hind aholisini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlashning kamayishi
hindlarning jamiyatdagi eng faol va inqilobiy kuchga aylanishiga olib keldi.
Vaziyatni bartaraf etish uchun neft qazib olishni ko'paytirishga qaror qilindi, bu esa
mamlakatning 1990-yillarning boshida OPEKdan chiqishini talab qildi. Biroq,
ishlab chiqarishning o'sishi neft narxining pastligi uzoq vaqtga to'g'ri keldi, shuning
uchun investitsiyalarni keskin oshirish mumkin emas edi. 1998 yilda neft narxining
pasayishi moliyaviy inqirozga olib keldi. 1999-yilda Ekvador tashqi qarzlar
bo yicha defoltga uchradi. Iqtisodiyotni saqlab qolish uchun Ekvador XVFgaʻ
yordam so'rab murojaat qildi va 2000 yil boshida Amerika dollari milliy valyuta
33

1.2.Tabiiy sharoiti va mineral resurslari
Ekvador ekvatorda joylashgan. Shimolida Kolumbiya, janubiy va sharqda
Peru bilan chegaradosh. G arbda Tinch okean suvlariga tutash. Tinch okeandagiʻ
Galapagos orollari ham Ekvadorga qaraydi. Ekvador hududi tabiiy jihatdan 3
qismga bo linadi: Oryente (tog oddi tekisliklar), Syerra (And tog ligi) va Kosta
ʻ ʻ ʻ
(tog etagi va Guayas vodiysi pasttekisliklari). Kordilyera tog larining ichki yon
ʻ ʻ
bag irlarida so ngan (Chimboraso – Ekvador ning eng baland nuqtasi, 6262 m) va
ʻ ʻ
harakatdagi (Kotopaxi va boshqalar) vulkanlar bor. Asosiy foydali qazilmalari: neft,
tabiiy gaz, oltin, kumush, oltingugurt, toshqo mir, marganets, mis va polimetall
ʻ
rudalari. Iqlimi Oryenteda ekvatorial, Syerrada tog ekvatorial, Kostada
ʻ
subeqvatorial Iqlim. O rtacha oylik temperatura Kito (2800 m balandlik)da 13°,
ʻ
janubida 23° dan 27° gacha. Yillik yog in 100 mm dan (jan.da) 6000 mm gacha
ʻ
(And tog larining sharqiy yon bag irlarida). Yirik daryolari: Guayas, Putumayo,
ʻ ʻ
Napo, Tigro. Hududining 75% o dshon (asosan, nam tropik o rmon). Urmonlarda
ʻ ʻ
ayiq, yaguar, yovvoyi mushuk vab. Sut emizuvchi hayvonlar yashaydi. Ilon,
toshbaqa, echkemar, dengiz iguanasi, timsoh, qush ko p. Tuproqlari podzollashgan
ʻ
qizil, tog o tloq va allyuvial tuproq. Galapagos, Kotopaxi, Sangay va boshqalar
ʻ ʻ
milliy bog lari bor.
ʻ Ekvadorning iqlimi odatda tropik bo lib, balandlikning ʻ
o zgarishi va ma lum darajada ekvatorga yaqinligi tufayli balandlik va mintaqaga
ʻ ʼ
qarab o zgaradi.
ʻ

8

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Ekvador , Ekvador Respublikasi – Janubiy
Amerikaning shimoli-g arbiy qismidagi davlat. Maydoni 283,6 ming km². Aholisiʻ
13,447 mln. kishi. Poytaxti – Kito shahri. Ma muriy
ʼ jihatdan 21 provinsiya
(rgouyu1a)ga bo linadi.
ʻ
Ekvador – respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1998-yil 10-avgustda qabul
qilingan. Davlat boshlig i – prezident (2005-yil apreldan Alfredo Palasio), u 4 yil
ʻ
muddatga saylanadi va qayta saylanishi mumkin emas. Qonun chiqaruvchi
hokimiyatni Milliy kongress (1 palatali parlament), ijrochi hokimiyatni prezident va
u tomonidan tayinlanadigan hukumat amalga oshiradi; prezident hukumatga ham
boshchilik qiladi.
Ekvador ekvatordajoylashgan. Shimolida Kolumbiya, janubiy va sharqda Peru
bilan chegaradosh. G arbda Tinch okean suvlariga tutash. Tinch okeandagi
ʻ
Galapagos orollari ham Ekvadorga qaraydi. Ekvador hududi tabiiy jihatdan 3 qismga
bo linadi: Oryente (tog oddi tekisliklar), Syerra (And tog ligi) va Kosta (tog etagi
ʻ ʻ ʻ ʻ
va Guayas vodiysi pasttekisliklari). Kordilyera tog larining ichki yon bag irlarida
ʻ ʻ
so ngan (Chimboraso
ʻ – Ekvador ning eng baland nuqtasi, 6262 m) va harakatdagi
(Kotopaxi va boshqalar) vulkanlar bor. Asosiy foydali qazilmalari: neft, tabiiy gaz,
oltin, kumush, oltingugurt, toshqo mir, marganets, mis va polimetall rudalari. Iqlimi
ʻ
Oryenteda ekvatorial, Syerrada tog ekvatorial, Kostada subeqvatorial Iqlim. O rtacha
ʻ ʻ
oylik temperatura Kito (2800 m balandlik)da 13°, janubida 23° dan 27° gacha. Yillik
yog in 100
ʻ mm dan (jan.da) 6000 mm gacha (And tog larining sharqiy yon ʻ
bag irlarida). Yirik daryolari: Guayas, Putumayo, Napo, Tigro. Hududining 75%
ʻ
o dshon (asosan, nam tropik o rmon).
ʻ ʻ
O’ rmonlarda ayiq, yaguar, yovvoyi mushuk vab. sut emizuvchi hayvonlar
yashaydi. Ilon, toshbaqa, echkemar, dengiz iguanasi, timsoh, qush ko p. Tuproqlari
ʻ
podzollashgan qizil, tog o tloq va allyuvial tuproq. Galapagos, Kotopaxi, Sangay va
ʻ ʻ
boshqalar milliy bog lari bor.
ʻ
Ekvador hududida qadimdan 16-asr boshlariga qadar indeys qabilalari
yashagan. 15-asr oxirida inklar zabt etgan. 1526-yil Ekvador sohiliga ispan
3

qilish. Bu chora jamiyatning eng zaif qatlamlariga bevosita ta'sir qilib, qashshoqlik
va qashshoqlikning kuchayishiga, xarid qobiliyatining pasayishiga va ishsizlikning
kuchayishiga olib keldi. Natijada, daromadi hatto oddiy oziq-ovqat savatini ham
qoplay olmagan ekvadorliklar o'z mehnatini xorijda - asosan Ispaniya va AQShda
taklif qilishni afzal ko'rdilar. Shu bilan birga, davlatning katta tashqi qarzi har bir
aholiga 2880 yevroni tashkil etadi - YaIMning 51,5 foizi (aholi jon boshiga 5590
evro) va Davlat sektorida korruptsiyani his qilish indeksi 34 ballni tashkil etadi - bu
juda ko'p.
15

makkajo'xori (makkajo'xori), arpa va kartoshka etishtiriladigan unumdor tuproqli
yuzdan ortiq vodiylar mavjud. Ekvador poytaxti Kito markaziy tog'li mintaqada
joylashgan; Kuenka shahri ham xuddi shunday pozitsiyani egallaydi. Bu hududda
nafosatli dehqonchilik ustunlik qiladi, ekin maydonlari yetishmaydi, malakasiz
ishchi kuchi ko‘pligi bilan ajralib turadi. Sohilbo yi tekisliklarida unumdor yerʻ
yetarli bo lsa, ichki va xalqaro bozorlar uchun tijorat dehqonchiligi amalga
ʻ
oshiriladi. Sohilning janubiy qismida mamlakatning iqtisodiy poytaxti, yirik bozor
va asosiy dengiz porti Guayaquil joylashgan.
Kon sanoati. Ekvador And tog'lari qimmatbaho foydali qazilmalarda
kambag'al, ularning qazib olinishi YaIMning 1% dan kamrog'ini tashkil qiladi.
Tog -kon sanoati asosan 1995 yildan beri oltin qazib olish keskin oshgan Oriente
ʻ
mintaqasining janubida to plangan. Ekvadorning asosiy resurs boyligi 1917 yildan
ʻ
beri qazib olinayotgan neftdir; Texaco Gulf konsorsiumi Orientening boy neft
konlarini o'zlashtira boshlagandan keyingina neft muhim daromad manbaiga
aylandi. U yerda ishlab chiqarilgan neft Trans-And neft quvuri orqali Esmeraldas
portiga va yaqin atrofdagi neftni qayta ishlash zavodlariga yetkaziladi. 1973 yilda
Ekvador Neft eksport qiluvchi mamlakatlar tashkilotiga (OPEK) qo'shildi. Biroq,
1992 yilda Prezident Duran tashabbusi bilan Ekvador OPEK a'zolaridan chiqdi,
assotsiatsiyalangan a'zo maqomini saqlab qoldi va yillik a'zolik to'lovi 2 million
dollardan va belgilangan kvotalarga rioya qilish zaruratidan ozod qilindi. Keyingi
yillarda neft qazib olish ko'payib, 1995 yilda kuniga 387 ming barrelga yetdi va
1993 yil darajasidan 10 foizga oshdi, ammo keyingi o'sishga Trans-And neft
quvurining cheklangan o'tkazish qobiliyati to'sqinlik qilmoqda. 2009 yilda
Ekvadorda neft qazib olish kuniga 486,1 ming barrelni, neft eksporti 327,6 ming
barrelni tashkil etdi. Ekvadordagi erigan neft zaxiralari 2009 yil 1 yanvar holatiga
ko'ra 4,66 milliard barrelni tashkil etdi.
Ekvadorda ham tabiiy gazning katta zahiralari mavjud (o‘rganilgan zahiralar
8,9 mlrd. kub metrga baholanmoqda), ammo tegishli infratuzilma yo‘qligi sababli
ular haligacha kam foydalanilmoqda. 2008 yilda Ekvadorda tabiiy gaz qazib olish
25

Biz yosh-jinsiy piramidaning soddalashtirilgan modelini tayyorladik, u faqat uchta
yosh guruhini ifodalaydi, ular haqida ma’lumotlar yuqorida keltirilgan:
Ko'rib turganimizdek, Ekvadorning yosh piramidasi progressiv yoki o'sib
borayotgan turga ega. Ushbu turdagi piramida odatda rivojlanayotgan
mamlakatlarda uchraydi. Bunday mamlakatlarning demografiyasi o'lim va
tug'ilishning yuqori darajasi natijasida o'rtacha umr ko'rishning nisbatan qisqaligi
bilan tavsiflanadi. O'lim va tug'ilishning yuqori darajasi boshqa sabablar qatori
sog'liqni saqlash va ta'lim darajasining pastligi bilan bog'liq.
Biz yana Lotin Amerikasi mamlakatlaridagi statistik ma'lumotlar va
demografik ma'lumotlar mavzusiga qaytamiz va bugun biz Ekvador aholisi va uning
etnik tarkibi haqida gaplashamiz. Shunday qilib, Ekvador Respublikasi - Janubiy
Amerika davlati, qit'aning shimoli-g'arbiy qismida Tinch okeanida joylashgan. U
Kolumbiya va Peru bilan chegaradosh, shuningdek, materikdan deyarli 1000 km
uzoqlikda joylashgan Galapagos arxipelagini o'z ichiga oladi. 2021-yil 13-may
holatiga ko‘ra, unda 17 882 026 kishi istiqomat qiladi, shundan 50,1 foizi erkaklar
va 49,9 foizi ayollardir. Shunday qilib, aholi soni bo'yicha Ekvador Amerika
davlatlari orasida 10-o'rinni va dunyodagi 196 davlat ro'yxatida 68-o'rinni egallaydi.
Shtatning maydoni 256,370 kvadrat kilometrni tashkil etadi va aholisi soni bo'yicha
aholi zichligi har kvadrat kilometrga 67 kishini tashkil etadi - bu Janubiy
Amerikadagi eng yuqori zichlikdir.
Ekvador aholisi o‘tgan asrning o‘rtalaridan boshlab barqaror o‘sib
bormoqda, biroq so‘nggi yillarda keskin pasayish kuzatildi, 2018-yilda tug‘ilishlar
biroz o‘sdi. Ekvador demografiyasi tadqiqotchilari, mamlakat aholisining o’sishi va
migratsiyasining sekinlashishiga qaramay, 2085 yilga kelib aholi soni 24 800 000
kishiga ko’payadi va shundan keyingina o’sish yiliga -0,1% - -0,9% oralig’ida
salbiy bo’ladi.
Aholi o'sishining pasayishiga shtatdagi siyosiy va iqtisodiy vaziyat tubdan
ta'sir ko'rsatdi: 1998 yildan 2002 yilgacha Ekvador chuqur moliyaviy inqirozni
boshdan kechirdi, dollarizatsiya va sukrening devalvatsiyasi tufayli kuchaydi, bu
milliy valyuta va milliy valyutaning yo'qolishiga olib keldi. amerika dollarini qabul
14

suv yo'llari kiradi. Yo'lovchilarni tashishdan tashqari, mamlakat banan, papayya va
ananas kabi meva va sabzavotlarning nisbatan kichik eksportchisi hisoblanadi.

6-rasm Ekvodorning temiryo‘l transporti
Temir yo'llarning uzunligi taxminan. 965 km. Asosiy temir yo'l liniyasi
janubi-g'arbiy sohildagi Salinasdan Guayaquil, Quito va u yerdan mamlakat
shimoli-g'arbidagi San-Lorensogacha davom etadi. Ushbu muhim chiziq 1983 yilda
halokatli suv toshqini paytida shikastlangan. 1993 yilda yo'llarning uzunligi
taxminan. 43 ming km, shundan taxminan 12% asfaltlangan. 1970-yillarda va 1980-
yillarning boshlarida yo llarning umumiy uzunligi deyarli ikki baravar ko paydi, buʻ ʻ
esa yangi qishloq xo jaligi yerlarini o zlashtirish va qirg oqbo yi aholi punktlarini
ʻ ʻ ʻ ʻ
o zlashtirish uchun imkoniyatlar yaratdi. Biroq o shandan beri hukumat
ʻ ʻ
infratuzilmani rivojlantirishga yetarlicha e tibor bermadi va 1990-yillarning
ʼ
o rtalarida yo l tarmog i davlat xususiylashtirish dasturining asosiy yo nalishiga
ʻ ʻ ʻ ʻ
aylandi. Eng muhimlari Guayaquil va Kitoni bog'laydigan avtomagistral va
shimoldan janubga And tog'lari orqali o'tadigan Pan-Amerika avtomagistrali;
Ekvadordagi uzunligi 1392 km. Mamlakatning asosiy porti Guayaquil bo'lib
qolmoqda; Esmeraldas porti neft eksportiga xizmat qiladi, qolgan savdo
oqimlarining 81% (1993 yil ma'lumotlariga ko'ra) Guayaquil orqali. Manta va
Puerto-Bolivar portlari ham katta ahamiyatga ega. Xalqaro aviakompaniyalar Quito
va Guayaquil aeroportlariga xizmat ko'rsatadi.
Avyomobil transporti jami: 43,197 kilometr (26,841 mil)
Asfaltlangan uzunligi: 6,467 kilometr (4,018 milya) Tuproq yo'llarida: 36,730
kilometr (22,820 mil) (2004 yilga to'g'ri keladi) Sierra mintaqasi butun mamlakat
bo'ylab transportda muhim rol o'ynashda davom etmoqda.
Panamerikan avtomagistrali uni shimoldan janubga kesib o'tadi. Ekvador
ba'zi yo'llarni to'rt qatorli magistrallarga aylantirishga muvaffaq bo'ldi: Kito -
Alpichakas. Uzunligi: 33 km. Guayaquil halqa yo'li. Uzunligi: 46 km. Guayaquil -
Taura. Uzunligi: 30 km. Guayakil - Serro Blanko. Uzunligi: 27 km. Machala -
Pasaje. Uzunligi: 23 km. Quvurlar xom neft 800 km Neft mahsulotlari 1358 km
29

paytida va undan keyin kamroq miqdorda polyaklar, litvaliklar, inglizlar, irlandlar
va xorvatlar ko'chib o'tdi.
Afrikalik qullik Janubiy Amerikaning And tog'laridagi ispan koloniyalarida
ishchi kuchi bo'lmaganligi sababli, mahalliy aholining xushxabar va encomiendas
orqali qullikka aylantirilishi hisobga olinsa, Afrika millatiga mansub ozchilik asosan
qirg'oq shimolidagi Esmeraldas provinsiyasida istiqomat qiladi. Mahalliy
afsonalarga ko'ra, bunga asosan Ekvadorning shimoliy qirg'og'ida 17-asrda qul
savdosi bilan shug'ullangan galleonning kema halokati sabab bo'lgan.
Ekvadorning mahalliy jamoalari asosiy madaniyatga turli darajada
integratsiyalashgan [24], ammo ba'zilari o'zlarining mahalliy madaniyatini, ayniqsa
Amazon havzasining uzoqroq mahalliy jamoalarini ham qo'llashlari mumkin. Ispan
tilida aholining 90% dan ortig'i birinchi til sifatida va 98% dan ortig'i birinchi yoki
ikkinchi til sifatida so'zlashadi. Ekvador aholisining bir qismi amerikalik tillarda,
ayrim hollarda ikkinchi til sifatida gapiradi. Aholining ikki foizi faqat amerika
tillarida gaplashadi.
18

sohillari bo ylab And tog larining pasttekisliklari va tog etaklari, markazida ikkitaʻ ʻ ʻ
asosiy parallel tizmalardan tashkil topgan And tog lari – G arbiy. va Vost.
ʻ ʻ
Kordilyera (Syerra) konuslari so‘ngan (Chimborazo, 6267 m) va faol (Kotopaxi va
boshqalar) vulqonlari, sharqida tog‘ oldi tekisliklari bor. Ekvadorning iqlimi
ekvatorial, tog li-ekvatorial, janubida esa subekvatorial. Kitodagi o'rtacha oylik
ʻ
haroratlar (taxminan 2800 m balandlikda) taxminan. 13 ° C, janubda 23 dan 27 ° C
gacha. Yiliga 100 mm (janubda) dan 6000 mm gacha (And tog larining sharqiy yon
ʻ
bag irlarida) yog in tushadi.
ʻ ʻ Eng muhim daryolar: Guayas, Putumayo, Napo va
Tigre. Ko pchilik tekisliklar va tog yonbag irlari nam ekvatorial o rmonlar bilan
ʻ ʻ ʻ ʻ
qoplangan, balandroqda muzlik-nival zonasi landshaftlariga o z o rnini bosuvchi
ʻ ʻ
baland tog o tloqlari joylashgan. Milliy bog'lar - Galapagos, Kotopaksi, Sangay va
ʻ ʻ
boshqalar. Qadimda Ekvador hududida hind qabilalari yashagan, XV asrda. 16-
asrda inklar tomonidan bosib olingan. - ispan konkistadorlari. Ispaniya
mustamlakachiligi davrida ekspluatatsiyaning turli shakllari Afrikadan olib kelingan
qullar mehnati bilan birlashtirildi. Amerikadagi ispan mustamlakalarining 1810-26
yillardagi Mustaqillik urushi davrida 1822 yilda Ekvadordagi Ispaniya hukmronligi
ag‘darildi. 1830 yilgacha Quito viloyati nomi bilan Gran Kolumbiya tarkibiga
kirgan. 1830 yildan mustaqil davlat Ekvador Respublikasi hisoblanadi. Qullik 1852
yilda bekor qilingan.
7

2.2.Aholi tarkibining demografik xususiyatlari
Bog'liqlik koeffitsienti mehnatga layoqatli aholi (aholining qaram qismi)
tarkibiga kirmaydigan aholi tomonidan jamiyat va iqtisodiyotga yukni ko'rsatadi.
Mehnatga layoqatli deb hisoblanmaydigan aholi deganda 15 yoshgacha bo'lgan jami
aholi va 64 yoshdan oshgan aholi tushuniladi. Mehnatga layoqatli aholining yoshi
(aholining ishlab chiqarish qismi) mos ravishda 15 yoshdan 65 yoshgacha.
Bog'liqlik koeffitsienti to'g'ridan-to'g'ri davlatdagi ijtimoiy siyosatga moliyaviy
xarajatlarni aks ettiradi. Masalan, bu koeffitsient oshsa, ta’lim muassasalarini
qurish, aholini ijtimoiy muhofaza qilish, sog‘liqni saqlash, pensiya to‘lovlari va
hokazolar uchun xarajatlarni oshirish kerak. Umumiy yuk koeffitsienti Umumiy
qaramlik koeffitsienti aholining qaram qismining mehnatga layoqatli yoki mehnat
unumdor qismiga nisbati sifatida hisoblanadi. Ekvador uchun qaramlik darajasi
57,5% ni tashkil qiladi.
Bu munosabat Ekvador jamiyat uchun nisbatan yuqori ijtimoiy yukni
boshdan kechirayotganini anglatadi. Bu shuni anglatadiki, Ekvadorda ishlaydigan
har bir kishi o'zi uchun zarur bo'lganidan 1,5 baravar ko'proq mahsulot va
xizmatlarni taqdim etishi kerak. Potentsial almashtirish darajasi Potentsial
almashtirish darajasi (bola yuklamasi darajasi) mehnatga layoqatli yoshdan past
bo'lgan aholining mehnatga layoqatli aholiga nisbati sifatida hisoblanadi. Ekvador
uchun potentsial almashtirish darajasi 47,3% ni tashkil qiladi. Pensiya yuk
koeffitsienti
Pensiya yuki koeffitsienti mehnatga layoqatli yoshdagi aholi sonining mehnatga
layoqatli aholiga nisbati sifatida hisoblanadi. Ekvadorda pensiya yuki nisbati 10,1%
ni tashkil qiladi.
O'rtacha umr ko'rish eng muhim demografik ko'rsatkichlardan biridir. U
insonning o'rtacha umr ko'rish davomiyligini ko'rsatadi. Ya'ni, hozirgi tug'ilish va
o'lim ko'rsatkichlari insonning butun umri davomida o'zgarishsiz qolishi sharti bilan,
inson nazariy jihatdan yashashi mumkin bo'lgan yillar soni.
Odatda, "o'rtacha umr ko'rish davomiyligi" tug'ilishda, ya'ni 0 yoshda
kutilgan umr ko'rishni anglatadi. Ekvadorda tug'ilishda o'rtacha umr ko'rish (har ikki
16

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Sh.Mirziyoyev Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. Toshkent –“O’zbekiston” -2016.
2.Sh.Mirziyoyev Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz. Toshkent –“O’zbekiston” -2016.
3. “.Ekonomicheskaya I sotsialnaya geografiya mira. “uchebnik dlya bakalavrov. –
M.: Izdatelstvo Yurayt, 2015.-431 s.
4.”Ekonomicheskaya I sotsialnaya geografiya stran blijnego zarubejya “–M., 2004.
(Ratanova M tahriri ostida).
5.Michael Pacione.” Urban Geography A Global Perspective Kindle Edition”.
England,2012.
6.Yermakov Yu.G., Ignatev G.M.” Fizicheskaya geografiya materikov I okeanov”. -
M.: Vыsshaya shkola, 1988
7.Lipes Yu. G. Pulyarkin V. A., Shlixter S. B. “Geografiya mirovogo xozyaystvo.” -
M., 1999
8.”Fizicheskaya geografiya mirovogo okeanov.” -M.: Izd-vo MGU, 1998.
9.Aleksandrovskaya N.V., Yeramov R.A. va boshqalar. “Dunyo qit alari tabiiyʼ
geografiyasi. “– T.: 1967.
10.Vlasova T.V.” Fizicheskaya geografiya materikov I okeanov.” -M.:
Prosveщyeniye, 1986. Zarubejnaya Aziya. 1982.Zarubejnaya Yevropa. 1982.
11.Kalesnik S.V. “Obshiye geograficheskiye zakonomernosti Zemli.” -M.:1970.
12.Leontev O.K. “Fizicheskaya geografiya mirovogo okeana”. -M.: 1982.
13.Pritula T.Yu., Yeryomina V.A., Spryalin A.N. Fizicheskaya geografiya materikov
I okeanov.” –M.: VLADOS, 2003, s. 685
14.Maksakovskiy V.P.”Geograficheskaya kartina mira” Kn. I, II: “obshaya
xarakteristika mira.” M.: Drofa, 2008, - 495 s
15. “Jahoning tabiiy Atlasi”.T: 2019
16. L.M. Abdunazarov, Sh.A. Qambarova, O.Q. Tobirov “ Markaziy Osiyo
geografiyasi” 2017
37

jins uchun) 75,7 yil (yil). Bu o'rtacha umr ko'rish global ko'rsatkichidan yuqori
bo'lib, taxminan 71 yoshni tashkil etadi (BMTning Iqtisodiy va ijtimoiy masalalar
bo'yicha departamenti aholi bo'limi ma'lumotlariga ko'ra). Tug'ilganda erkaklarning
o'rtacha umr ko'rish davomiyligi 72,8 yil (yil). Tug'ilganda ayollarning o'rtacha umr
ko'rish davomiyligi 78,8 yil (yil).
Hisob-kitoblarga ko‘ra, Ekvadorda 15 yoshdan oshgan taxminan 12 113 477
kishi til o‘qish va yozishni biladi. Bu umumiy kattalar aholisining 94,45 foizini
tashkil qiladi. Bunday holda, kattalar aholisi 15 yoshdan oshgan barcha odamlarni
anglatadi. Shunga ko‘ra, 712 ming 46 nafarga yaqin kishi haligacha savodsiz.
Voyaga etgan erkak aholi orasida savodxonlik darajasi 95,38% (6 017 687 kishi).
291550 kishi savodsiz. Voyaga etgan ayollarning savodxonlik darajasi 93,55% (6
095 790 kishi). 420 496 kishi savodsiz. Yoshlarning savodxonlik darajasi erkaklarda
98,83% va ayollarda 98,82%. Yoshlarning umumiy savodxonlik darajasi 98,83
foizni tashkil etadi. Bu holatda yoshlar tushunchasi 15 yoshdan 24 yoshgacha
bo'lgan aholini qamrab oladi.
Ekvador Konstitutsiyasi mahalliy etnik guruhlarga a'zo bo'lishni istaganlar
uchun bir nechta fuqarolikni tan oladi. Ekvadorda beshta asosiy etnik guruhlar
mavjud: Mestizo, Yevropa, Afro-Ekvador, Amerindian va Montubio. Mestizos
aholining 70% dan ortig'ini tashkil qiladi. 2015-yilda o tkazilgan genealogik DNKʻ
testiga ko ra, o rtacha ekvadorliklar 52,96% amerikalik, 41,77% yevropalik va
ʻ ʻ
5,26% Sahroi-saxara afrikaliklaridir.[15] Bundan oldin, 2008 yilda Braziliya
universiteti tomonidan o'tkazilgan genetik tadqiqot Ekvador genetik aralashmasi
64,6% amerikalik, 31,0% yevropalik va 4,4% afrikalik ekanligini aniqladi.[16 ]
Ekvadorning asosiy madaniyati ispan tilida so'zlashuvchi ko'pchilik
mestizolar tomonidan belgilanadi va ularning ajdodlari singari, u an'anaviy ravishda
ispan kelib chiqishi bo'lib, amerikalik an'analar va ba'zi hollarda afrikalik
elementlardan turli darajada ta'sirlangan. Ekvadorga zamonaviy immigratsiyaning
birinchi va eng muhim to'lqini 1499 yilda yevropaliklar kelganidan keyin ispan
mustamlakachilaridan iborat edi. 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida boshqa
evropaliklar va shimoliy amerikaliklarning kamroq soni, Ikkinchi jahon urushi
17

2023 yilda Ekvador aholisi 285 358 kishiga ko’payadi va yil oxirida
18 624 562 kishini tashkil qiladi. Aholining tabiiy o’sishi ijobiy bo’lib, 294 344
kishini tashkil etadi. Butun yil davomida taxminan 388 975 bola tug’iladi va 94 630
kishi vafot etadi. Agar tashqi migratsiya darajasi o‘tgan yil darajasida saqlanib
qolsa, migratsiya sabablari tufayli aholi soni -8986 kishiga o‘zgaradi. Ya’ni,
mamlakatdan chiqib ketayotganlarning umumiy soni (emmigrantlar) uzoq muddat
qolish maqsadida mamlakatga kirganlar sonidan (immigrantlar) ustunlik qiladi.

3-rasm Ekvadorning Aholi soning yillar davomida o‘sish koeffisiyendi.
Quyida 2023 yil uchun hisoblangan Ekvador aholisining o’zgarish
koeffitsientlari keltirilgan:
Tug’ilish darajasi: kuniga o’rtacha 1066 bola (soatiga 44,40)
O’lim darajasi: kuniga o’rtacha 259 kishi (soatiga 10,80)
Migratsiya aholisining o’sishi: kuniga o’rtacha -25 kishi (soatiga -1,03)
12

Kosta tekisliklarida ilg'or dehqonchilik usullari qo'llaniladi va qishloq xo'jaligi
mahsulotlari ortig'ini eksport qilish imkonini beradigan miqdorda ishlab chiqariladi.
O'tgan asrdan qolgan bir nechta yirik mulklar, ammo xoldinglarning aksariyati
1970-yillarda agrar islohotlar dasturi doirasida yaratilgan o'rta xususiy fermer
xo'jaliklari yoki yirik kooperativlardir. Bu yerda asosiy ekinlar banan, kakao, kofe,
guruch va shakarqamishdir.
Eksportda uzilgan gul, qishki sabzavot kabi yangi turdagi mahsulotlarning
ahamiyati ortib bormoqda. O'rmonlar hali ham Ekvador hududining yarmidan
ko'pini egallaydi (1993 yil). Yiliga yig'ib olinadigan yog'ochning deyarli to'rtdan
uch qismi yoqilg'i sifatida ishlatiladi. Tijorat ahamiyatiga ega bo'lgan o'rmon
mahsulotlariga balsa yog'ochi (buning uchun Ekvador yig'ish bo'yicha dunyoda
birinchi o'rinda turadi), qimmatbaho issiqlik va ovoz izolyatsiya qiluvchi materialni
ta'minlaydigan ceiba va tagua palmalari deb ataladi. tugmalar tayyorlash uchun
ishlatiladigan "sabzavotli fil suyagi". 1980-yillarda Ekvador qirg'oq va Galapagos
orollari orasidagi baliqlarga boy suvlarda baliq ovlashni keskin oshirdi, ammo 1990-
yillarda baliqchilik kamaydi. 1971 yilda atigi 100 ming tonna bo'lgan baliq ovlash
1984 yilga kelib taxminan 870 ming tonnaga ko'paydi va 1993 yilda yana 330,7
ming tonnaga kamaydi. Umumiy ishlab chiqarishning uchdan bir qismi
qisqichbaqalardir, Ekvador eksporti bo'yicha dunyoda ikkinchi o'rinda turadi. ;
ovning qolgan qismi orkinos, hamsi, seld va skumbriya hisoblanadi .
Ekvadorda uchta iqtisodiy rayon bor: Oriente tekisliklari, ularning ko p qismiʻ
tropik yomg ir o rmonlari bilan qoplangan; Sierra tog' vodiylari; va Kosta
ʻ ʻ
tekisliklari - Tinch okeani sohillari, Guayas va Esmeraldas daryolari oqib o'tadi.
Oriente aholisi siyrak va asosan hindlardan iborat. Bu yerda yirik neft zahiralari
joylashgan. Sierra ichida, And tog'larining baland tog' tizmalari orasida bug'doy,
makkajo'xori (makkajo'xori), arpa va kartoshka etishtiriladigan unumdor tuproqli
yuzdan ortiq vodiylar mavjud. Ekvador poytaxti Kito markaziy tog'li mintaqada
joylashgan; Kuenka shahri ham xuddi shunday pozitsiyani egallaydi. Bu hududda
nafosatli dehqonchilik ustunlik qiladi, ekin maydonlari yetishmaydi, malakasiz
ishchi kuchi ko‘pligi bilan ajralib turadi. Sohilbo yi tekisliklarida unumdor yer
ʻ
27

Ekvador aholisi 2023 yilda kuniga 782 kishiga ko’payadi.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Statistika Departamenti ma’lumotlariga
ko’ra, Ekvadorning umumiy maydoni 283,560 kvadrat kilometrni tashkil qiladi.
Umumiy maydon deganda shtatning xalqaro chegaralaridagi quruqlik va barcha suv
sathlari maydoni tushuniladi. Aholi zichligi ma’lum bir hududda yashovchi umumiy
aholining ushbu hududning umumiy maydoniga nisbati sifatida hisoblanadi. Bizning
hisob-kitoblarga ko’ra, 2023 yil boshida Ekvador aholisi taxminan 18 339 204
kishini tashkil qilgan.
4-rasm Ekvador aholisining yosh piramidasi
Bizning hisob-kitoblarga ko'ra, 2023 yil boshida Ekvador aholisi quyidagi yosh
taqsimotiga ega edi: Mutlaq raqamlarda: 15 yoshgacha bo'lgan 5 513 498 kishi
(erkaklar: 2 812 867 / ayollar: 2 700 631) 14 yoshdan oshgan va 65 yoshgacha
bo lgan 11.647.045 kishi (erkaklar: 5.742.922 / ayollar: 5.904.123)ʻ
64 yoshdan oshgan 1,178,661 kishi (erkaklar: 566,315 / ayollar: 612,163)
13

1-rasm Ekvadorning geografik o‘rni
Ekvador g arbda, Tinch okeanida joylashgan bo lib, 2237 km qirg oqʻ ʻ ʻ
chizig iga ega. Ekvadorning quruqlikdagi chegaralarining uzunligi 2237 km,
ʻ
shimolda Kolumbiya (chegara 708 km), sharq va janubda Peru (chegara 1529 km)
bilan. 283 561 km2 quruqlik, 6720 km2 esa suv maydonidir. Ekvador Janubiy
Amerikadagi eng kichik davlatlardan biri, lekin Urugvay, Gayana, Surinam va
Frantsiya Gvianasidan kattaroqdir. U Galapagos orollarini o'z ichiga olgan 1 077
231 km2 (415 921 sq milya) maydoni bo'lgan 29-o'rindagi eng katta eksklyuziv
iqtisodiy zonaga ega.
Ekvador uchta kontinental mintaqaga bo’lingan – Kosta (qirg’oq), Sierra
(tog’lar) va Oriente (sharq) – va bitta orol mintaqasi, Galapagos orollari (rasmiy
ravishda Kolon arxipelagi). Qit’a mintaqalari mamlakat bo’ylab shimoldan janubga
cho’zilgan va And tog’lari bilan ajralib turadi.
Galapagos orollari Ekvador qirg oqlaridan 1000 kilometr (621 milya)
ʻ
g arbda joylashgan. Ular Charlz Darvin bilan assotsiatsiyasi bilan mashhur bo’lib,
ʻ
uning Biglida sayohati davomida mahalliy hayvonlarni kuzatishlari evolyutsiya
vositasi sifatida tabiiy tanlanish nazariyasini shakllantirishga olib keldi. So’nggi
yillarda orollar ko’plab sayyohlar va sayohatchilarning guvohi bo’ldi. Bu erda
topilishi mumkin bo’lgan maxsus turlarga ko’k oyoqli boobies, iguanalar va
boshqalar kiradi. Ekvadordan Galapagos orollariga ichki reyslar ham sayyohlar
uchun mavjud bo’lib, ularni xalqaro tashrif buyuruvchilar uchun qulayroq qiladi.
Ekvador Respublikasi (Republica del Ecuador), Janubiy Amerikaning
shimoli-g arbida, ekvatorning ikki tomonida joylashgan davlat; Ekvadorni Tinch
ʻ
okeani yuvib turadi. Ekvadorga Galapagos orollari kiradi. Ekvadorning maydoni
283,6 ming km2.
Ekvador aholisi 12,664 million kishi (2004), asosan hindular - Kechua (40%)
va mestizolar. Shahar aholisi 55,4% (1990). Ekvadorning rasmiy tili ispan tilidir.
Dindorlarning aksariyati katoliklardir. Ekvadorning ma muriy bo linishi: 21
ʼ ʻ
provinsiya. Ekvadorning poytaxti - Kito. Davlat va hukumat boshlig'i - prezident.
Qonun chiqaruvchi organi Milliy Kongressdir. Ekvadorning g arbida Tinch okeani
ʻ
6

eng katta boyligi ko’plab go’zal ko’llar va sharsharalar mavjud bo’lgan mahalliy
milliy bog’dir.
5-rasm Ekvador shaharlari.
Boshqa hech bir joyda, na Ekvadorda, na dunyoda, faqat mintaqaning tub
aholisi savdo qiladigan bunday katta miqdordagi yirik bozorlarni topa olmaysiz. Shu
bilan birga, ular nafaqat bizga tanish bo’lgan narsalar va mahsulotlarni, balki juda
ekzotik aksessuarlarni ham sotadilar. Mahalliy hindlarning xotirasiga o’zingiz
uchun biror narsa sotib olish – bu muqaddas narsa. Bundan tashqari, Otavalo And
tog’larining baland qismida joylashganligini ta’kidlash kerak, shuning uchun bu
erdagi tabiiy go’zallik shunchaki hayratlanarli. Bu yerda go‘zal cho‘qqilar, qorli
cho‘qqilar, ko‘plab sharsharalar bor.
Bu shahar Ekvador uchun umuman xos emas, lekin u biz sayyohlar uchun
tanish bo'ladi. Gap shundaki, Manta Tinch okeanida joylashgan yirik savdo portidir.
Suv va plyajlardan tashqari, siz bu erda juda yaxshi tungi hayotni topishingiz
mumkin, shuningdek, bizning standartlarimiz bo'yicha juda qulay bo'lgan eng
hashamatli restoranlarda mahalliy dengiz mahsulotlari taomlarini tatib ko'rishingiz
mumkin.
Ekvadorning eng ajoyib viloyatidagi eng katta shahar - Galapagos orollari.
Puerto Ayora mahalliy noyob tabiati, g'ayrioddiy aholisi va ajoyib plyajlari bilan
tanishishni istagan barcha sayyohlar uchun boshlang'ich nuqtadir. Galapagos
orollari dunyodagi boshqa hech kimga o'xshamaydi, ular o'ziga xosdir va bu yerdagi
barcha o'simlik va hayvonot dunyosi hukumat tomonidan faol himoyalangan.
Tinch okeani sohilida joylashgan bu shaharcha tinchlik va osoyishtalikni
sevuvchilar uchun joy. So'nggi paytlarda bu erda sayyohlar avvalgidan ko'ra bir oz
ko'proq bo'lganiga va qirg'oqda hashamatli mehmonxonalar paydo bo'lganiga
qaramay, bu joy hali ham tinch va o'ziga xos bo'lib qoldi. Sayyoradagi eng katta
okean tomonidan yuvilgan plyajlar bu erda ajoyib; siz yovvoyi er uchastkasida to'liq
shaxsiy hayotda yoki mehmonxonaning hashamatli jihozlangan dam olish
20

mis;
Tabiiygaz . Mamlakat qishloq xo jaligi, birinchi navbatda, meva va dengizʻ
mahsulotlari (birinchi navbatda, banan va qisqichbaqalar) eksportiga yo naltirilgan.
ʻ
Ekvador qishloq xo'jaligi mamlakat yalpi ichki mahsulotining atigi 1/8 qismini
tashkil etishiga qaramay, unda ishchi kuchining deyarli yarmi ishlaydi. Shunday
qilib, sanoatda past mehnat unumdorligi haqida gapirish mumkin. Oxir oqibat,
milliy iqtisodiyotning ushbu tarmoqlari mamlakatga milliy daromadning ¾
qismidan ko'prog'ini olib keladi va aslida tizimni tashkil qiladi. Ekvador yirik neft
sanoatiga ega agrar-industrial mamlakat. 2009 yilda yalpi ichki mahsulot 56,27
milliard dollarni, xarid qobiliyati pariteti bo‘yicha 108,2 milliard dollarni tashkil
etdi. Aholi jon boshiga YaIM (PPP) – 7200 dollar. Yalpi ichki mahsulotning 57,6
foizi xizmatlar, 35,7 foizi sanoat, 6,8 foizi qishloq xo‘jaligi hissasiga to‘g‘ri keldi.
Ekvador banan yetishtirish va eksport qilish bo‘yicha dunyodagi yetakchi
davlatlardan biri hisoblanadi. Boshqa pul ekinlari: qahva, kakao, paxta. Asosiy
iste mol ekinlari: makkajo xori, shakarqamish, bug doy, soya, sholi. Chorvachilik
ʼ ʻ ʻ
va qo'ylarni ko'paytirish. Tuna, qisqichbaqalar, omar uchun baliq ovlash. O'rmon
xo'jaligi (balsa yog'ochini yig'ish, Hevea sharbatini yig'ish va boshqalar).
Ekvadorning pul birligi sukre (2000-yil sentabrgacha), 2000-yil sentabrdan
boshlab AQSh dollari milliy valyutaga aylandi . 1822 yilda Ekvador Ispaniyadan
mustaqillikka erishgach, mamlakat iqtisodiyoti bir yarim asr davomida nihoyatda
sekin sur'atlarda rivojlandi. Aholining asosiy qismi istiqomat qiluvchi Syerrada hind
dehqonlari ommasi va kreol er egalarining kichik tabaqasi o rtasida ijtimoiy
ʻ
tafovutlar keskin namoyon bo ldi. Odatda, hindular an'anaviy usullardan
ʻ
foydalangan holda kreol aristokratlariga tegishli bo'lgan latifundiyalarda, yirik
mulklarda kichik er maydonlarini o'stirishgan. Ekvadorda asosiy eksport ekinlari
kakao, qahva va keyinchalik banan edi. Savdo va ishlab chiqarish qirg'oq bilan
chegaralanib, sanoat va savdo markaziga aylangan Guayakilda to'plangan. 1970-
yillarda sanoat neft zahiralarining ochilishi hisobiga jadal iqtisodiy rivojlanish
kuzatildi. Ijtimoiy va iqtisodiy infratuzilmani rivojlantirishda sezilarli yutuqlarga
erishildi; Eksport ko‘proq diversifikatsiya qilindi, sanoat sohasida o‘sish kuzatildi.
23

2-rasm Ekvadorning iqlim xaritasi
G arbiy Ekvadordagi qirg oq pasttekisliklari odatda issiq bo lib, harorat 25 °Cʻ ʻ ʻ
(77 °F) atrofida. Sohilbo yi hududlari okean oqimlari ta sirida bo lib, yanvardan
ʻ ʼ ʻ
aprelgacha issiq va yomg irli bo ladi.
ʻ ʻ
Kitodagi ob-havo subtropik tog'li iqlimga mos keladi. Kunduzgi o'rtacha
harorat 21 °C (70 °F), odatda kechasi o'rtacha 10 °C (50 °F) ga tushadi. O rtacha
ʻ
yillik harorat 18 °C (64 °F). Shaharda ikki fasl bor: quruq va nam. Quruq mavsum
iyundan sentyabrgacha, yomg'irli mavsum esa oktyabrdan maygacha davom etadi.
Ekvador turli xil geografiyaga ega va iqlim o’zgarishiga juda zaif. Antisana,
Kotopaxi, Chimborazo, Kayambe, Ilinizas (shimoliy va janubiy), El Altar va
Karixuayrazo Ekvadorning ettita muzligidir. Bu muzliklarning barchasi issiqxona
effektiga duchor bo’lgan vulqon kraterlarida joylashgan. Global isish tufayli
Karixuayrazo muzligi allaqachon muzlik yuzasining 96 foizini yo’qotgan. Iqlim
o’zgarishi yomonlashishda davom etar ekan, Karixuayrazo besh yil ichida yo’q
bo’lib ketishi mumkin. 2018 yil oxiriga kelib, milliy o’rtacha muz qoplamining 53
foizini yo’qotdi. Muzliklarning qisqarishi – mavjud bo’lgan tabiiy hodisa; ammo,
so’nggi 20 yil ichida iqlim o’zgarishi pasayishni kuchaytirdi. Ekvadordagi bu
muzliklar iqlim o’zgarishida muhim rol o’ynaydi, chunki ular Tinch okeanidan
atmosfera sirkulyatsiyasini va Amazon mintaqasidan namlikni to’playdi.
9

I-BOB. MAMLAKAT TABIATINING ASOSIY GEOGRAFIK
XUSUSIYATLARI
1.1.Iqtisodiy siyosiy geografik o’rni, maydoni va chegaralari
Ekvador — Janubiy Amerikaning g arbiy qismidagi shtat, Tinch okeaniʻ
tomonidan ekvator bo ylab yuvilib, mamlakat nomi bilan atalgan. Ekvador cho’lga
ʻ
o’xshash janubiy qirg’oqdan And tog’ tizmasining qorli cho’qqilari va Amazonka
havzasi tekisliklarigacha bo’lgan keng doiradagi tabiiy shakllanishlar va iqlimni
qamrab oladi. Ekvadordagi Kotopaksi dunyodagi eng yuqori faol vulqonlardan
biridir. Bundan tashqari, janubiy chegara bo’ylab oqib o’tadigan va Peruning
shimoli-g’arbiy qismiga bo’sh bo’lgan katta qator daryolar mavjud.

5

yetarli bo lsa, ichki va xalqaro bozorlar uchun tijorat dehqonchiligi amalgaʻ
oshiriladi. Sohilning janubiy qismida mamlakatning iqtisodiy poytaxti, yirik bozor
va asosiy dengiz porti Guayaquil joylashgan. 1996 yilda Ekvador yalpi ichki
mahsuloti taxminan 19 milliard dollarni yoki aholi jon boshiga 1630 dollarni tashkil
etdi. Nisbatan past narxlarni hisobga olgan holda (ya'ni, iqtisodchilar xarid
qobiliyati pariteti deb atashadi), aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot taxminan.
4000 dollar 1996 yilda neft qazib olish YaIMning 11%, ishlab chiqarish - 21%,
savdo - 20% va qishloq xo'jaligi - 12% ni tashkil etdi. Neft bumi davridagi
g'ayrioddiy yuqori o'sish sur'atlari 7,5% dan so'ng, 1980-yillarda iqtisodiyot keskin
pasayib ketdi, yillik o'sish 2% dan oshmadi. 1990-yillar boshidagi ma lum o sishdan
ʼ ʻ
so ng (1991-yilda o sish 5%), o sish sur ati yana pasaydi va 1995-yilda 1980-yillar
ʻ ʻ ʻ ʼ
darajasiga yetdi. 1991–1996 yillarda yalpi ichki mahsulotning o rtacha o sishi yiliga
ʻ ʻ
3,4% ni tashkil etdi.
3.3.Transport tarmoqlarining rivojlanishi
Ekvadordagi transport Ekvadordagi va mamlakatni boshqa mamlakatlar bilan
bog'laydigan transport infratuzilmasi tarmoqlarini anglatadi. Ekvadordagi
transportga aviatsiya, avtomobil yo'llari, quvurlar, portlar va portlar, temir yo'llar va
28

MUNDARIJA
KIRISH………………………………………………………………………………3
I-BOB. MAMLAKAT TABIATINING ASOSIY GEOGRAFIK
XUSUSIYATLARI ………………………………………………………………..
1.1.Iqtisodiy siyosiy geografik o'rni, maydoni va chegaralari …………………….
1.2.Tabiiy sharoiti va mineral resurslari ……………………………………………
II-BOB.MAMLAKAT AHOLISI VA UNING HUDUDIY
JOYLASHISHINING GEOGRAFIK JIHATLARI ……… ……………………
2.1.Aholi soninig tabiiy va mexanik o'sishi hamda zichligi ………………………..
2.2.Aholi tarkibining demografik xususiyatlari ……………………………………..
2.3.Aholining shahar va qishloq aholi punktlarida joylashishi ……………………….
III-BOB.MAMLAKAT IQTISODIYOTINING RIVOJLANISHI VA UNING
TARMOQLAR TARKIBI………………………………………………………
3.1.Sanoat tarmoqlarining hududiy joylashishi va rivojlanishi …………………..
3.2.Qishloq xo'jaligining ixtisoslashuvi va rivojlanishi ………………………….
3.3.Transport tarmoqlarining rivojlanishi ……………………………………….
3.4.Tashqi iqtisodiy aloqalar geografiyasi ………………………………………..
XULOSA …………………………………………………………………………
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………………..
2

maskanida dam olishingiz mumkin. Meditatsiya, ruhiy amaliyot va shahar
shovqinidan dam olish uchun ajoyib joy.
III-BOB.MAMLAKAT IQTISODIYOTINING RIVOJLANISHI VA UNING
TARMOQLAR TARKIBI
3.1.Sanoat tarmoqlarining hududiy joylashishi va rivojlanishi
Ekvador sanoati mamlakat taraqqiyotida hal qiluvchi rol o'ynaydi va
respublika milliy iqtisodiyotining asosiy tarmoqlaridan biridir. Shartli ravishda u
uchta komponent shaklida ifodalanishi mumkin (2-rasm). Keling, ularni batafsil
ko'rib chiqaylik.
Tog'-kon sanoati muhim rol o'ynaydi. Mamlakatda qazib olinadigan va
eksport qilinadigan asosiy foydali qazilmalar neft va tabiiy gazdir. Bundan tashqari,
qimmatbaho metallar, rux, mis va boshqa foydali qazilmalar respublikaning ayrim
hududlarida qazib olinadi. Ular oz miqdorda qazib olinadi.
Neft mamlakatning asosiy "boyligi" hisoblanadi. Uning ishlab chiqarish
hajmlari nafaqat Respublika ehtiyojlarini to'liq qondirish, balki eksport uchun asos
bo'lib xizmat qiladi. O'rtacha neft qazib olishning 40% ga yaqini ichki ehtiyojlar
uchun va 60% ga yaqini jahon bozoriga sotiladi. Sanoatning katta qismini nazorat
qiluvchi asosiy davlat neft kompaniyasi Petroekvador hisoblanadi. Bu
mamlakatdagi umumiy neft qazib olishning qariyb 80% ni tashkil qiladi. Bozorning
qolgan qismini kichik xususiy firmalar egallaydi.
Ekvador Respublikasi neftdan tashqari tabiiy gaz zahiralari bilan ham
mashhur. Mutaxassislarning fikricha, tasdiqlangan gaz zaxiralari qariyb 8,9 milliard
kub metrni tashkil qiladi. m.Shu bilan birga, tegishli infratuzilma mavjud emasligi
sababli tasdiqlangan gaz zaxiralaridan yomon foydalanilmoqda. Ularning salohiyati
ancha yuqori. Mamlakat iqtisodiyotida ishlab chiqarish sanoati muhim o‘rin tutadi.
Uning asosiy tarmoqlari: neftni qayta ishlash sanoati; metall va yog'ochni qayta
21

2.3.Aholining shahar va qishloq aholi punktlarida joylashishi
Ekvador biz uchun nihoyatda uzoq va noma’lum mamlakat. Hatto kamida bir
marta u erda bo’lgan odamlar bu mintaqa madaniyatining ozgina qismiga
tegishganini aytishadi, lekin aslida u erda ko’rish uchun juda ko’p narsa bor.
Ekvador shaharlari bir-biridan juda farq qiladi, birinchi navbatda, ular turli iqlim va
zonal zonalarda joylashgan. Bu yerda siz qorli tog’lar, tropik o’rmonlar va okean
shabadalarini topasiz. Keling, bu ekvatorial mamlakatning o’ziga xos nomga ega
shaharlari bo’ylab sayr qilaylik va ko’plab yangi narsalarni kashf qilaylik.
Loja
Tabiat go’zalligi – tropik chakalakzorlar va baland And tog’lari chorrahasida
joylashgan shahar. Bir paytlar ispan konkistadorlarining juda katta mustamlakasi
bor edi – ular bu hududda oltin izlashardi. Shu bilan birga, bu yigitlar zamonaviy
Lojaning keng hududlarida o’z uylarini, ibodatxonalarini, mulklarini va bularning
barchasini odatiy Evropa mustamlaka uslubida qurdilar. Ushbu binolar bugungi
kungacha saqlanib qolgan va ular haqida o’ylash juda yoqimli. Ammo mintaqaning
19

uskunalari.
Sayohat va turizm. Kabi ishlar Ekvodorni rivojlanishga olib keladi.
36

uchun birgalikda harakat qildi. Investitsion qonunchiligini liberallashtirish orqali.
Mahalliy va xorijiy investorlarga teng huquq beriladi, shuning uchun siz
Ekvadorga sarmoya kiritganingizda, siz Ekvador fuqarolari kabi istalgan bozorga
kirish huquqiga ega bo'lasiz. Deyarli barcha tarmoqlar sarmoyadorlar uchun ochiq
va foyda ham, kapital ham cheklovlarsiz vatanga qaytarilishi mumkin.
Narxlar va xarajatlar ortib bormoqda va kelgusi bir necha yil ichida o'sishda
davom etishi kerak. Inflyatsiya nazorat ostida (2019 yilgacha mavjud bo'lgan
ma'lumotlarga asoslanib) ko'rinadi va aksariyat iqtisodiy ko'rsatkichlar ijobiydir.
Ekvadorda yaxshi iste'dodlar jamg'armasi mavjud bo'lib, bu Ekvadorga
sarmoya kiritishni ayniqsa jozibador qiladi. Minimal kompensatsiya darajalari
Mehnat Departamenti tomonidan ish va sanoat asosida belgilanadi va Kongress
tomonidan o'zgartirilishi mumkin. Minimal kompensatsiya paketi oyiga taxminan
366 dollarni tashkil qiladi va Ekvadorda ko'plab yaxshi xususiy sektor hamkorlari
mavjud. Bularning barchasi Ekvadorda biznes investitsiyalari uchun qulay muhitdir.
Ekvador hukumatiga ko‘ra, mamlakatning to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalarni jalb qilishga urinishlari faqat oz sonli tarmoqlar mo‘ljallangan
bo‘lsa, muvaffaqiyatli bo‘lishi avvalgi holatlarda isbotlangan.
Ekvador misolida, mamlakatdagi barcha daromadli tarmoqlardan iqtisodiy
jozibadorligi tufayli faqat to'rtta sektor tanlangan. Investitsiyalar bo'yicha talab va
taklif statistik ma'lumotlariga ko'ra. Bu sektorlar:
O rmon xo jaligi va agrobiznes.ʻ ʻ
Ko'chmas mulk. Baliqchilik va baliqchilik. Turizm. Agar siz Ekvadordagi
biznesga sarmoya kiritmoqchi bo'lsangiz, bu sohalarni ko'rib chiqishga arziydi. Bu,
xususan, hukumat e'tibor qaratadigan sohalar, shuning uchun siz u erda eng yaxshi
investitsiya imtiyozlarini topishingiz mumkin.
Ehtimol, siz allaqachon rivojlanayotgan biznesingiz bor va bozoringizni
kengaytirishni xohlaysiz. Ekvadorda hozirda eng katta imkoniyatlarga ega bo'lgan
oltita yirik nodavlat hududlar: Plastik uskunalar.Avto ehtiyot qismlar va
aksessuarlar. Suv resurslari uchun uskunalar. Ortopediya va telekommunikatsiya
35

II-BOB.MAMLAKAT AHOLISI VA UNING HUDUDIY
JOYLASHISHINING GEOGRAFIK JIHATLARI
2.1.Aholi soninig tabiiy va mexanik o’sishi hamda zichligi
11

3.4.Tashqi iqtisodiy aloqalar geografiyasi
Ekvador iqtisodiyoti ko'p jihatdan tashqi savdoga bog'liq. 1990-yillarda
mamlakat ijobiy tashqi savdo balansini saqlab qolishga muvaffaq bo'ldi, ya'ni.
eksportning importdan ustunligini ta'minlash. Ekvadorning asosiy eksporti neftdir.
Xom neftning eksportdagi ulushi asosan uning jahon bozoridagi narxlari bilan
belgilanadi va keskin tebranishlarga duch keladi. Shunday qilib, 1977 yilda neft
Ekvadorning barcha eksport daromadlarining uchdan bir qismini, 1983 yilda -
chorakdan uch qismini, 1986 yilda - taxminan yarmini ta'minladi. va 1993 yilda -
40%. Narxlar va ob-havo sharoitlariga qarab qiymati ham o'zgarishi mumkin
bo'lgan boshqa muhim eksportlar - banan, dengiz mahsulotlari, qahva va kakao.
31

Biroq, 1970-yillardagi iqtisodiy yuksalishlarga qaramay, Ekvador Janubiy
Amerikadagi eng qashshoq mamlakatlardan biri bo'lib qoldi. Bundan tashqari,
neftning jahon narxlarining keskin pasayishi, Ekvador neft sanoati duch kelgan
qiyinchiliklar va bir qator tabiiy ofatlar natijasida keyingi o'n yilliklarda o'sish
sur'atlari pasayib ketdi. 1987 yilda zilzila Trans-Amazoniya neft quvuriga zarar
etkazdi va bu Ekvadorni neft eksportini vaqtincha to'xtatishga majbur qildi. 1990-
yillarda qirg oqbo yi zonasida ekinlarga katta zarar yetkazgan bir necha suvʻ ʻ
toshqinlari bo ldi, 1995-yilda esa qurg oqchilik elektr energiyasining katta qismi
ʻ ʻ
gidroelektrostansiyalar tomonidan ishlab chiqariladigan mamlakatda o tkir
ʻ
energetika inqirozini keltirib chiqardi. 1990-yillarda Ekvador iqtisodiyoti neft,
banan va qisqichbaqalar eksportiga asoslangan edi. Ishlab chiqarishni rivojlantirish
va sarmoyalarni ko‘paytirishga qaratilgan iqtisodiy islohotlar qisman muvaffaqiyatli
bo‘ldi. 1996 yilda Ekvador Jahon savdo tashkilotiga a'zo bo'ldi, lekin u bilan bog'liq
bir qator majburiyatlarni bajara olmadi. Iqtisodiy faol aholi soni yiliga 3,2 foizga
o'sib bormoqda, bu qisman yoki to'liq ishsizlik va qashshoqlikning oshishiga olib
kelmoqda. Hisob-kitoblar juda xilma-xil bo'lsa-da, rasmiy ma'lumotlarga ko'ra,
ishsizlik darajasi taxminan. 9%; Biroq, yaqinda ishchi kuchining yana 50% rasmiy
statistikada aks ettirilmagan sohada band edi.
1995 yilda aholining qariyb yarmi qashshoqlik chegarasida yashagan. Uzoq
vaqt davomida, 1970-yillar va 1980-yillarning boshlarida inflyatsiya ushlab turildi,
ammo 1989 yilga kelib narxlar nazoratdan chiqdi va ularning o'sishi yiliga 76% ga
etdi. 1990-yillarda Ekvador hukumatlari, shu jumladan qisqa muddatli Bukaram
ma'muriyati bozorga yo'naltirilgan iqtisodiyotni qayta qurish talablari va ijtimoiy
kafolatlarni ta'minlash zarurati o'rtasida murosa topishga harakat qildi; Tabiiyki, bu
urinishlar muvaffaqiyatsiz tugadi.
Ekvadorda uchta iqtisodiy rayon bor: Oriente tekisliklari, ularning ko p
ʻ
qismi tropik yomg ir o rmonlari bilan qoplangan; Sierra tog' vodiylari; va Kosta
ʻ ʻ
tekisliklari - Tinch okeani sohillari, Guayas va Esmeraldas daryolari oqib o'tadi.
Oriente aholisi siyrak va asosan hindlardan iborat. Bu yerda yirik neft zahiralari
joylashgan. Sierra ichida, And tog'larining baland tog' tizmalari orasida bug'doy,
24

17.”Dunyoning iqdisodiy-ijtimoiy atlasi” 2020
Internet manbalari.
1.www.n.b.g.t. intal. Uz.
2.www//ziyonet. Uz.
3.www. arxiv. Uz
4.http//:feb-veb. Ru/feb/izvest/1940/03/403-089htm
5.file: //localhost/C:Documents/%20and %20Settings/
38

Ekvadorda mavjud bo’lgan foydali qazilma konlari yer qobig’ida mavjud
bo’lgan minerallarning katta konsentratsiyasi bo’lgan barcha tuzilmalardir.
Minerallar barqaror kimyoviy va fizik xususiyatlarga ega qattiq tabiiy
materiallardir.
Ular geologik evolyutsiyaga mos keladigan noorganik jarayon natijasida hosil
bo’ladi. Ular qayta tiklanmaydigan tabiiy resurslar hisoblanadi. Har qanday konda
topilgan foydali qazilmalar konining miqdori, sifati, hajmi va chuqurligini aniqlash,
ulardan foydalanish va mamlakat iqtisodiyoti uchun foydali ekanligini asoslash
zarur.
Ekvador geografiyasiga xos geologik shakllanish tufayli uning tuprog’I
mamlakatning butun uzunligi va kengligi bo’ylab turli xil foydali qazilma konlarini
o’z ichiga oladi, shuning uchun u yer ostida juda ko’p miqdorda foydali
qazilmalarni saqlaydi. Hozirgi vaqtda Ekvadorda qazib olish juda eski va kam
qo’llaniladigan kon usullari yordamida amalga oshirilmoqda, garchi katta salohiyat
mavjud bo’lsa-da, mavjud konlarning atigi 5% ekspluatatsiya qilinmoqda.
Bu metall kelib chiqadigan mineralning yuqori konsentratsiyasi bo'lgan
qatlamlardir. Bu depozitlar o'z navbatida quyidagilarga bo'linadi:
-Qimmatbaho metallar: kumush, oltin va platina.
-po'lat metallar: molibden, nikel, temir, kobalt, vanadiy, titan va xrom va
boshqalarni o'z ichiga oladi.
-Asosiy metallar: qo'rg'oshin, mis, rux va qalay kabilar.
-Yengil metallar: masalan, alyuminiy va magniy.
-Yadro metallari: radio va uran deb atash mumkin bo'lgan metallar.
-Maxsus metallar: litiy, galiy, germaniy va mishyak kabi.
10

Купить