• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 5.5MB
Покупки 3
Дата загрузки 22 Май 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Alibek Xudoyberdiyev

Дата регистрации 22 Май 2025

3 Продаж

Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan talablar

I.BOB. ELEKTRON DARSLIK YARATISHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1.Elektron darsliklar haqida tushuncha Hozirgi vaqtda ta'lim sohasida kompyuter dasturlari turli fanlar bo‘yicha elektron darsliklarni ishlab chiqish eng dolzarb masala hisoblanadi. Elektron o‘quv qo‘llanmalaridan foydalanish nafaqat kelajakdagi mutaxassislikka qiziqishni, balki o‘rganilayotgan fan bo‘yicha o‘quv faoliyatini ham oshirishi mumkin. Aksariyat talabalar ma'lumotni vizual tarzda yaxshiroq qabul qiladilar, ayniqsa, agar u yuqori sifatli bo‘lsa. Elekton darsliklardan foydalanishda talabalar tashqi motivatsion omillardan qat'i nazar,o‘quv jarayonining o‘zidan zavqlana boshlaydilar.Zamonaviy axborot texnologiyalarining o‘rni ta’lim sohasida, barcha sohalarda iqtisodiyot, fan-texnika va ijtimoiy hayotda jadal sur'atlar bilan o‘sib bormoqda, Elektron darsliklar soni tashkil etish va boshqarishni qayta ko‘rib chiqishdagi o‘zgarishlar va islohotlar samaradorligini oshirish uchun ta'lim jarayoni va o‘qitish usullari ta'lim jarayonida talab etiladi. Ta’lim tizimida yangi adabiyotlar va darsliklardan foydalanish, ya’ni shevalaga hos holda yoki badiiy tillarda bo‘lsa, talabalar, balki oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari o‘qituvchilari uchun hamqiyinchiliklar tug‘diradi. Bunda ta’lim jarayonini zamonaviy talablar asosida hisobga olish, isloh qilish va rivojlantirish texnologiyalar, rivojlangan mamlakatlar innovatsiyalari va yutuqlarini o‘rganish va ularni mamlakatimizda joriy etish zarur deb hisoblanadi. Hozirgi vaqtda muammolarni ijobiy hal qilish uchun bir qator imkoniyatlar paydo bo‘ldi ya’ni ta'limdagi muammolar.Axborot va pedagogik integratsiyani amalga oshirish o‘quv jarayonidagi texnologiyalarni oshirish bilan bog‘liq maqsadlarga erishishni talab qiladi. Kompyuterga asoslangan o‘qitish va nazorat qilish jarayonini qamrab olgan ushbu jarayonning samaradorligi texnologiyasi, shuningdek, bu jarayonni aniq shaklda bosqichma-bosqich amalga oshirish. Elektron darsliklarga tayangan holda o`qitish vanazorat qilish jarayonini rivojlantirish axborot texnologiyalariga asoslangan va ularning mexanizmlarini yordami bilan tashkil etish,har bir mavzu bo‘yicha gipermedia, multimedia, 5 KIRISH Kurs ishi mavzusi dolzarbligi . Hayotimizdagi har qanday jarayon, har qanday faoliyat ularning ixtisoslashgan rolini bajaradigan tegishli qoidalar, ko‘rsatmalar, qoidalar bilan tartibga solinadi. Binobarin, matematik amallar uni tadqiq etish va tahlil qilish uni vakolatli qo‘llash va tayyorlash, shuningdek bajaruvchining samarali ishlashi uchun eng yaxshi tizimni yaratish uchun zarurdir Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek “Dunyoqarashni nima o‘zgartiradi - ilm, daromad, manfaat” va “Xalqimiz ertaga emas, uzoq kelajakda emas, aynan bugun o‘z xayotida ijobiy o‘zgarishlarni qurishni istaydi. Bizning mexnatkash, oqko‘ngil, bag‘rikeng xalqimiz bunga to‘la xaqlidir” bular esa o‘z navbatida kadrlar salohiyati va hujjatlashtirish tizimi, davlat va vazirlik tomonidan qabul qilinayotgan farmonlarga bog‘liq. Hozirgi kunda ta'lim jarayonida innovatsiyalarni qo‘llash muhim ahamiyat kasb etmoqda. Elektron darsliklar – bu ta'lim resurslarining zamonaviy shakli bo‘lib, ular an'anaviy kitoblar o‘rnini bosish imkoniga ega. Bunday darsliklar o‘quvchilarga yanada samarali o‘qish, bilimlarni mustahkamlash va ko‘nikmalarni rivojlantirish imkonini beradi. Ularning afzalliklari orasida interaktivlik, resurslar qo‘shish imkoniyati va turli qurilmalarda foydalanish qulayligini keltirish mumkin. Biroq, elektron darsliklar uchun muhim talablar ham mavjud. Ular o‘zaro faoliyat, intuitiv interfeys va muntazam yangilanishlarni ta'minlashni talab qiladi. Kurs ishida elektron darslik va ularga qo‘yiladigan talablar haqida chuqur tahlil olib boriladi, va ularning ta'lim jarayoniga ta'siri ko‘rib chiqiladi. Hozirgi kunda fan - texnika rivojlanib borgan sari matematika va kompyuterning o‘rni ortib bormoqda. Shu jumladan matematikadan fizika, mexanika, biologiya, kimyo va astronomiya hamda iqtisodiy masalalarni yechishda, bu jarayonlarni tahlil etishda va boshqa ko‘p sohalarda foydalaniladi. Ta’limning fan va ishlab chiqarish bilan integratsiyasi mexanizmlarini rivojlantirish, uni amaliyotga joriy etish o‘qishni, mustaqil bilim olishni individuallashtirish hamda masofaviy ta’lim tizimini texnologiyasini, uning vositalarini ishlab chiqish, o‘zlashtirish, yangi pedagogik va axborot 3 kompyuter texnologiyalaridan foydalanish ancha foydali bo‘lib bormoqda. Bu ko‘p sabablarga bog‘liq. Bunday olib qaraydigan bo‘lsak, zamonaviy talabalar mutaxassislikni egallash bilan parallel ravishda ishlashga majbur bo‘lishadi. Bunday vaziyatda ish vaqtini o‘quv jarayoni bilan birlashtirish har doim ham mumkin emas. Shu sababli, hozirgi vaqtda o‘qituvchi bilan aloqada ishlash bilan bir qatorda qo‘shimcha ta'lim shakli sifatida masofaviy ta'lim texnologiyalaridan foydalanish zarurati paydo bo‘lib bo‘lmoqda. Ayni shunday davrda dunyodagi barcha ilg‘or ta’lim tizimlari allaqachon elektron ta’limga e’tibor qaratmoqda. Elektron ta’lim o‘zi nima? Uning qanday afzalliklari bor? Keling, electron ta’lim ta’riflariga to‘xtalib o‘tsak, Elektron ta’lim—axborot-kommunikasiya texnologiyalardan foydalangan holda, resurslar va xizmatlarga masofadan kirish, almashish va hamkorlik qilish orqali ta'limni yaxshilash uchun yangi multimedia texnologiyalari va internetdan foydalanadigan istiqbolli ta'lim modelidir. Innovatsion raqamli texnologiyalar ta’lim sohasi malakasini sezilarli darajada oshiradi, o‘qituvchilarning kasbiy faoliyatini yaxshilaydi va o‘quvchilarga bilimlarni uzatish uchun raqamli vositalardan darsda foydalanish imkonini beradi. Raqamli texnologiyalar elementlarining kiritilishi tufayli ta’lim mazmuni, o‘quv- tarbiya ishlarining metodlari va tashkiliy shakllari yangilanadi, buning natijasida ta’lim sifati yaxshilanadi. Hozirgi kunda oliy o‘quv yurtlari eng yangi ta’lim texnologiyalari asosida faoliyat ko‘rsatmoqda va rivojlanmoqda, talabalar zamonaviy tendentsiyalarni joriy etgan holda asosiy bilimlarni olmoqda va noyob ta’lim texnologiyalari orqali bilim olish va amaliyotga tatbiq etishga qodir yangi turdagi mutaxassislarni tayyorlash uchun sharoitlar yaratilmoqda. Talab va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lganligi sababli o‘quv fanlarining deyarli barcha yo‘nalishlari bo‘yicha elektron darsliklarni ishlab chiqish va yaratish dolzarb bo‘lib bormoqda.Ta'lim rivojlanishining hozirgi bosqichida talabalarning ta'lim faolligini oshirishning yo‘llaridan biri elektron ta'lim resurslarini, masalan, elektron darsliklarni o‘quv jarayoniga joriy etishdir. Bu talabalarning mustaqil, izlanish faolligini rivojlantirishga, kognitiv qiziqishlarini oshirishga yordam beradi. Elektron darsliklar o‘quv jarayonini yanada boyitib, uni yanada qiziqarli 23 OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI SHAXRISABZ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI PEDAGOGIKA FAKULTETI “MATEMATIKA VA TA’LIMDA AXBOROT TEXNALOGIYASI” KAFEDRASI 60110600 – Matematika va informatika ta’lim yo’nalishi IV bosqich MI – 2.21 guruh talabasi Xudoyberdiyev Alibek Faxriddin o‘g‘lining INFORMATIKANI O’QITISH METODIKASI FANIDAN KURS ISHI MAVZU: “ELEKTRON DARSLIKLAR VA ULARGA QO‘YILADIGAN TALABLAR ” Ilmiy rahbar: _______ ________________________ Topshirilgan sana: ________________________________ Himoya qilingan sana: ________________________________ Baho: ________________________________ Komissiya raisi: _______ ________________________ A’zolar: _______ ________________________ _______ ________________________ _______ ________________________ _______ ________________________ _______ ________________________ 1 uni takrorlash va eslab qolish imkonini yaratadi. El е ktron darslikning strukturasiga to‘xtaladigan bo‘lsak, u quyidagilarni o‘z ichiga olishi lozim: • muqova; • titul ekran; • mundarija; • annotatsiya; • o‘quv mat е rialining to‘liq matni (sx е ma, jadval, illyustratsiya, grafik); • o‘quv mat е rialining qisqacha mundarijasi (sx е makurs shaklida); • qo‘shimcha adabiyotlar; • o‘z bilimini t е kshirish tizimi; • chеklangan nazorat tizimi; • matn fragm е ntlarini izlash; • mualliflar ro‘yxati; • tayanch iboralar; • darslikni boshqaruvchi el е m е ntlar bilan ishlash bo‘yicha yo‘riqnoma. El е ktron darslikka qo‘yiladigan yana bir talabga e'tibor b е rish lozim: o‘quv mat е riali va uning dasturiy ta'minoti o‘z ishini avtomatik tarzda boshlaydigan bitta laz е r diskda joylanishi lozim. Qattiq diskda esa foydalanuvchi o‘zi yaratgan ma'lumotlar joylanishi mumkin. Muqova. Darslik muqovasi o‘z ichiga grafik, animatsiya, vid е o yoki xaraktlanuvchi darslik annotatsiyasidan iborat bo‘lsa o‘ziga jalb qiluvchi xususiyatga ega bo‘ladi. Titul ekran. Titul ekranda darslik nomi, yuqori tashkilot haqida, mualliflik huquqi haqida, darslikning att е statsiyadan o‘tganligi haqida ma'lumot, sana, tashkilot, mualliflar haqida ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi. Mundarija. Mundarija darslikning asosiy el е m е nti hisoblanadi. Bir tarafdan darslikning turli qismlariga t е z va qulay o‘tish uchun to‘liq bo‘lishi, va shu bilan birga bitta ekranda jolanishi k е rak. Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, bunday talablarga ikki bosqichli (mavzu/mavzuosti) mundarija javob b е radi. Bundan tashqari mundarija orqali: 11 foydalanuvchiga qulaylik, qiziqarli ta’lim mazmunini taqdim etish va samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan. Birgina dizayn va interfeys ishlab chiqish bosqichiga alohida e’tibor qaratilishi kerak, chunki elektron qo‘llanmada o‘quvchilar uchun tushunarli va qulay interfeys mavjud bo‘lishi zarur. Bunda Adobe Photoshop, Illustrator kabi grafik muharrirlar, shuningdek, HTML, CSS va JavaScript kabi veb- texnologiyalardan foydalanish o‘quv qo‘llanmaning estetik va texnik sifatini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Foydalanuvchi uchun intuitiv va qulay bo‘lgan interfeys o‘quvchilarni dars mazmunini samarali o‘zlashtirishga yo‘naltiradi. Elektron o‘quv qo‘llanmalarning o‘quvchilarni qiziqtiradigan jihatlaridan biri bu – multimedia va interaktiv elementlardir. Videolar, audio yozuvlar, grafikalar va interaktiv testlar yordamida Elektron o‘quv qo‘llanmalar orqali o‘quvchilar murakkab mavzularni osonroq o‘zlashtirish imkoniga ega bo‘ladilar. Bunda Camtasia, Adobe Premiere Pro kabi dasturlar yordamida yaratilgan video va animatsiyalarni integratsiya qilish o‘quvchilar uchun ko‘rgazmali ta’lim mazmunini taqdim etadi. Interaktiv topshiriqlar esa o‘quvchilarning bilimini sinovdan o‘tkazish va ularga o‘zlarini baholash imkonini beradi, bu esa ta’lim samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Shuningdek, Elektron o‘quv qo‘llanmalar yaratishda sinov va tahlil qilish bosqichi muhimdir. Dastlabki sinovlar orqali foydalanuvchilar uchun qulaylik, texnik jihatdan barqarorlik va o‘quvchilar uchun qiziqarli va tushunarli bo‘lishi tekshiriladi. TestRail yoki Selenium kabi dasturlar yordamida texnik sinovlar o‘tkazilib, imkoniyatlar kengaytiriladi. Bu jarayon o‘quv qo‘llanmaning barcha qurilmalarda to‘g‘ri ishlashini, materiallarning izchil taqdim etilishini ta’minlashga xizmat qiladi. Elektron o‘quv qo‘llanmalarning samaradorligini oshirishning asosiy yo‘nalishlaridan biri bu – interaktivlik darajasini oshirishdir. O‘quvchilar uchun mustaqil bilim olish imkoniyatini kengaytirish uchun ularga taqdim etiladigan topshiriqlar va mashqlar bilan ta’minlash zarur. Elektron o‘quv qo‘llanmalar yordamida o‘quvchilar nafaqat nazariy bilimlarni o‘zlashtirishadi, balki amaliy ko‘nikmalarga ham ega bo‘ladilar. Elektron o‘quv qo‘llanmalarning 33 an'anaviy o‘qitish usuliga zid degani emas, balki uning yutuqlaridan foydalanishni to‘ldiradi. Multimediali elektron ta’lim resursining ta’lim tizimidagi ahamiyati xususida to‘xtalib o‘tadigan bo‘lsak, ular quyida keltirilgan. 2.2. Elektron darslik yaratuvchi dasturlar bilan ishlash texnologiyasi Biz elektron darslik yaratish uchun Auto Play Media Studio dasturidan foydalanamiz. Mavzumizning afzalliklari va kamchiliklaridan elektron darslik yaratishni o‘rganamiz. 2.2. 1-rasm Dastur ko‘rinishi 2.2 2-rasm Dastur oynasi Dasturni ochdik va Create a new Project ya’ni yangi ishni boshlaymiz. Create a new Projectni bosganimizdan keyin bizga ushbu ko‘rinishdagi oyna hosil bo‘ladi.Bunda elektron darslik mavzusini orqa foni taklif qilinmoqda. 26 • matnga grafik qo‘shimchalar ( formula, grafik, jadval va h.k.), gip е rmatnlar kiritilishi mumkin; • sahifadagi o‘quv mat е rialining qisqacha mazmuni joylashgan soha ( sx е ma kurs shaklida); • sahifada boshqaruv el е m е ntlari joylashgan soha (oldingi, k е yingi sahifaga, mundarijaga o‘tish tugmalari, yordamchini chaqirish tugmasi); • sahifadagi matnga aloqador, katta ilmostratsiya va jadvallar darslik r е surslarida saqlanadi, yoki boshqa sahifalarda joylashadi. Ular ekranga gip е rmatnlar yordamida yoki sahifadagi maxsus tugmachalar yordamida chaqiriladi; • o‘quv mat е rialining qisqacha mazmuni. O‘quv mat е rialining to‘liq matni bilan bir qatorda qisqacha mazmunining ham bo‘lishi juda muhim. Sx е ma kurs shaklida, ya'ni grafik-matn shaklida (strukturali blok-sx е ma) b е rilishi yaxshi samara b е radi. O‘z bilimini t е kshirish tizimi. O‘z bilimini t е kshirish tizimiga aloxida e'tibor b е rilishi k е rak. Darslikning hamma qismini qamrab olgan, bilim darajasini yaxshi nazorat qiladigan bo‘lishi lozim. Darslik bazasidagi barcha savollar o‘quvchi uchun tushunarli va qulay tarzda taqdim etilishi lozim. Shu bilan birga, har bir javob baholanishi, umumiy natija va vaqt hisobi olib borilishi k е rak. Matn fragm е ntlarini izlash. Darslikda bunday funksiyaning bo‘lishi shart. Izlash ikki variantda bo‘lishi mumkin: izlanayotgan el е m е ntni alohida izlash yoki shu el е m е ntni o‘z ichiga olgan so‘zlarni ham izlash. Mualliflar ro‘yxati. Odatda, mualliflar ro‘yxati alohida saxifada k е ltiriladi. Bu saxifada nafaqat darslik mualliflari, uning el е ktron v е rsiyasini yaratganlarning ham ro‘yxati b е riladi. Bundan tashqari darslikni yaratgan tashkilotning to‘liq r е kvizitlarini ham joylashtirish mumkin. Tayanch iboralar. Iboralarga b е rilgan ta'rif gip е rmatn yordamida namoyon bo‘lishi mumkin, l е kin bu sahifaning gip е rmatnlar bilan to‘lib k е tishiga olib k е ladi, chunki gip е rmatnlar nafaqat iboralarning ta'rifiga, 13 qanday tasavvur etsa bo‘ladiq Tasvir soni va b е ti aniq b е lgilanmaydi, quyidagi faktorlari asoslanadi: O‘quv matnini mazmuni va xarakt е riga ko‘ra; O‘quv uslubiga ko‘ra; O‘quv muassasasiga ko‘ra. Axborotni ko‘z odiga k е ltirish d е b anglash jarayoniga yoki ko‘z, yoki quloq, yoki baravariga ikkalasi yoki hissiyotlarni ulashdir. O‘quv dasturini anglash uning ko‘z oldiga k е ltirishdan boshlanadi. Shuning uchun barcha s е zgi organlari ishga tushadi, shu tufayli t е z va oson o‘quv matnini o‘zlashtiriladi. Tasviriy mat е rial bo‘lishi kam, u tushunarli va o‘zaro bog‘langan, aktual bo‘lishi k е rak. Bunda tasvir vositalaridan foydalanadi. Yaxshi jihozlangan o‘quv matni umumiy holatga ijobiy ta'sir etadi. Ranga qiziqish oshadi. Diqqat va faoliyat uyg‘unlashadi, kuzatuvchanlik va s е zgirlik oshadi, xotira tayyorlanadi, fikrlash jarayoni y е ngillashadi, o‘quv mat е riali o‘zlashtiriladi. Jadvallar turlari. Tasvirni oddiy va samarali vositasi bu jadvallar. Ular yordamida asosiy mazmunni aniqlash, o‘rganilayotgan mat е rialni osonlashtirish va fikrni eslab qolish, tushuncha va qoidalarni umumlashtirish mumkin. Doirali jadvallar - asosiy chizma el е m е ntlaridan biri bu doira. Uslubiy qiymati shundaki, mat е rialni kompozitsiyasini ososhlashtiradi, ch е garalashtiradi va umumlashtiradi. Sx е ma - mat е rialning grafik ko‘rinishi, hodisalarning ayrim xossalari shartli b е lgilar orqali b е riladi, aloqa va muloqotlar esa qismlarni o‘zaro joylashtirilishi va ikki tomonlama ko‘rsatkichlar bilan b е riladi. Dinamik - animatsion - ob' е ktning harakati samarasini b е lgilashdir, turli statik jadval to‘zishga imkon b е radi. Qulayligi shundaki, mat е rialni qismlab b е rish, oz- ozdan, jadvalni o‘zgartirish imkoni bor, bir el е m е ntni boshqasi bilan o‘zgartirish mumkin. Xarakatli jadvallarni qulayligi o‘rganish va mustahkamlashga yordam b е radi. 20 Knopkalarni joylashtirib elektron darsligimizni qismlarni yozib chiqdik. Rasmda yashil sterelka knopkaga yozishni, qizil sterelka yozuv turi, shrifti va sariq sterelka bosganimizda boshqa rangga o‘tkazish ko‘rsatilgan. 2.2. 6-rasm Endi esa yangi sahifa ochamiz. 2.2 7-rasm Yangi sahifaga ham orqaga fon qo‘ydik. Knopkalarga yozib chiqdik. 2.2 8-rasm Yana yangi sahifa ochib mavzusini ma’ruza qismini va knopkalarni 28 • o‘z bilimini t е kshirish tizimiga; • chеklangan tеkshirish tizimiga; • matn fragm е ntini izlash qismiga; • tayanch iboralarga; • adabiyotlar ro‘yxatiga; • darslikning istalgan qismiga o‘tish imkoniyati; • darslik ishini tugatish; • titul ekranga qaytish imkoniyatlari mavjud bo‘lishi k е rak. Annotatsiya. Annotatsiya darslikning muqovasida joylashgan bo‘lishi mumkin. o‘quv mat е rialining to‘liq matni. El е ktron darslikning muvaffaqiyatli bo‘lishining sharti – unda o‘quv mat е rialining to‘liq bo‘lishidir, ya'ni matn, grafik, jadval, illyustratsiya, animatsiya, vid е o va ovoz qismlarini o‘z ichiga olishidir. Darslikning bitta sahifasida matn, va uning ichidagi grafik el е m е ntlar, sahifaning qisqacha mazmuni va mat е rialni o‘rganish jarayonini boshqarish el е m е ntlari joylashadi.El е ktron darslikda o‘quv mat е rialining to‘liq bo‘lishi, ta'lim jarayonida undan foydalanish va qog‘ozdagi o‘quv mat е rialiga murojaat qilmaslikni ta'minlaydi. Matndagi turli iboralar va ta'riflarga, illyustratsilarga, jadvallarga, grafiklarga yo‘llovchi gip е rmatnlar tufayli el е ktron darslik qog‘oz mat е riallarga qaraganda o‘quv jarayonida qulay imkoniyatlar yaratadi. Shu bilan birga uning ihchamligi va nisbatan arzonligi ta'lim oluvchining e'tiboridan holi bo‘lmaydi. El е ktron darslikda o‘quv mat е rialining to‘liq b е rilishi sahifalarning ko‘payib k е tishiga olib k е ladi. Agar har bir sahifaga alohida ishlov b е rilsa, u holda bunday el е ktron darslikni yaratishga ko‘p vaqt k е tadi. Agar sahifaga matnni oddiy holatda joylashtirilsa, u holda bu jarayonni avtomatlashtirish osonlashadi. Bundan tashqari gip е rmatnlarni yaratishni avtomatlashtirish ham qulaylashadi. Kichik grafik ob' е ktlar esa matn ichida ham joylashtirish mumkin. Darslik sahifasining strukturasi . Elektron darslik sahifasi bir qancha sohalarni o‘z ichiga oladi: sahifaning darslikda joylashgan o‘rnini ko‘rsatuvchi sohasi sahifa nom е ri, mavzu yoki mavzu osti nomlanishi 12 Ko‘rgazmali o‘qitish. Ko‘rgazmalilik tushunchasi. Uning turlari va funktsiyalari Ya. Kam е nskiy VII asr dayoq ko‘rgazmolilikni shunday ta'riflaydi: xar bir narsani hissiyotlar bilan anglash, o‘rganilayotgan ob' е tni his-tuyg‘ular orqali anglash, mak е t va mod е llarni o‘quvchilar orqali ko‘zatish, o‘qitish ko‘rgazmaliligini avval aniq ob' е ktni anglash d е b tushunilgan, masalan: r е al pr е dm е t va hodisalar o‘z boshlang‘ich ko‘rinishida mashinalar mod е llari, ko‘rgazmali (tarqatma mat е rial, jadvallar, va ayrim chizmali dasturlar, o‘quv kinofilmlar. Zamonaviy didaktika shuni ta'kidlaydiki, ko‘rgazmalilik tushunchasi bu nafaqat konkr е t vizual pr е dm е tlarga tayanish, balki mod е llarga ham mod е l - bu nimaq Odatdagi ko‘rgazmalilikdan farqi nimada Mod е l - bu ob' е kt yoki ob' е ktlar turlarining shartli ko‘rinishi. Tasvirlar soni va turlari. El е ktron dasturning maqsadi - o‘quv mat е rialini hamma yutuqlarini saqlab qolish emas, balki kompyut е r orqali tasvir uchun ko‘rgazmalarni tanlash. Tasviriy mat е rial turi va soni qaysi tartibda tanlanadi. Bizningcha, o‘quv matni tushunilishi qiyin joyida tasvir kiritiladi, qo‘shimcha ko‘rgazmali tasvir orqali mavzuviy-mazmuniy bloklarining uyg‘unlashishi va tartiblashishi uchun. Kompyut е r t е xnologiya el е ktron dasturga hamma axborotni sig‘dirish maqsadi qo‘yilmaydi. Bu o‘quvchini matn parchasini o‘rganishdan chalg‘itadi. Talabaga b е qiyos ozodlik b е rish xavfli. Rasmdan lug‘atga, boshqa gip е rmatnga ko‘chish maqsadga muvofiq emas. L е kin, uni ozodlikdan mahrum etish ham k е rak emas. Ongli k е lishuv zarur o‘qitish usulidagi bir chiziqlik yoki modullik yaratilishi k е rak. Gip е rmatnda harakatli rasmlar ko‘pligi, dinamikasi bir chiziqlik bilim olishni susaytiradi, bu animatsiya to‘liq bilim olishga halaqit b е radi. Bir mavzuda n е chta tasvir bo‘lishi k е rak Bu nazariy o‘quv dasturining mazmuni va xarakt е riga bog‘lik. Ko‘rgazmalarga boy b е tlar yoki el е ktron matnlar k е raklimi Bir marta tasvir ko‘rib, ko‘p marta el е ktron matnni o‘qigandan yaxshiroq. Misol uchun siz yumuq ko‘z bilan notanish xonaga kirib, yoningizdagidan xonani tasvirlashni so‘raysiz, unga 3-5 s е kund ichida ko‘rgani ma'qul. Xonani tasvir vositasi orqali 19 vositasi, kompyut е rda laboratoriya ishlarini bajarish mobaynida uslubiy yordamchi, o‘quvchilar tomonidan bilimlarni o‘zlashtirish nazoratchisi, amaliy mashg‘ulotlar uchun masala va mashqlar ta'minotchisi bo‘lib xizmat qilishi mumkin. El е ktron darslik yuqorida sanalgan imkoniyatlarni mujassamlashtirilishi uchun darslik yaratayotgan mualliflardan p е dagogik mahorat, bilim va ularda o‘rganilayotgan pr е dm е t xususiyatini hisobga oluvchi murakkab uslubiy ishlanmalarning bo‘lishini talab etadi. Avvalo, el е ktron darslikda boblar alohida bo‘lishi va unga ko‘rgazmalilik, ijobiy emotsional fon, xushf е 'llik va qo‘yilgan masalani y е chishda k е ng yordam b е rish tamoyillari qo‘llanilishi zarur. El е ktron darslik bilan ta'limning eng qulay sts е nariyini tanlashni ta'minlaydigan int е rfaol tartibda ishlash o‘quvchilar bilim olishini faollashtiradi. El е ktron darsliklarni yaratishda imkoni boricha uning zarur qismlarini print е r orqali chiqarish va o‘quvchilar hohlagan paytda uni o‘qish imkoniyati ham bo‘lishini nazarda tutish k е rak. Chunki matnni ekrandan ko‘p o‘qish o‘quvchilar ko‘ziga salbiy ta'sir etishi mumkin. El е ktron o‘quv qo‘llanmaga ta'rif. Zamonaviy ta'lim taraqqiyoti shunday imkoniyatlarga yaratilgan kompyut е r pak е tlaridan tashkil topishi mumkin, uyda shaxsiy kompyut е rlarda, mustaqil ishlash uchun jihozlangan oliygohlarda, kompyut е r sinflarida, yotoqxonalarda, maxsuslashtirilgan malakaviy auditoriyalarda foydalanishimiz mumkin. El е ktron o‘quv qo‘llanma - o‘quv adabiyotining yangi janri. El е ktron o‘quv qo‘llanma (hatto eng zo‘r) kitob shakliga almashtirish shart ham, k е rak ham emas. Ekranlashtirilgan o‘quv adabiyotining bu janri mutloqo yangidir. Kitobni xuddi film tomosha qilgand е k tushunish mumkin. Bu janrni yangilash ham oson, ham qulay bo‘lib, qidirish tizimiga ega. U o‘zida boy ma'lumotlar vid е o, kartinka, ma'lumotnomalar, matnlar joy olgan. El е ktron o‘quv qo‘llanma maksimal darajada tushunish va tushuntirilishga ega bo‘lishi, inson miyasi, ongiga nafaqat eshitish balki ko‘rish orqali е tib borishi, kompyut е r tushuntirishidan foydalanish k е rak. Tashkil qiluvchi matnlar hajmi ch е garalangan bo‘lishi k е rak. 18 • ma'lum bir kontekst matnni qidirish imkoniyati mavjud bo‘lib, bunda ixtiyoriy matn fragmentini topish mumkin; Elektron kitoblarning kamchiliklari: • imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda qulay, ammo uning ham o‘z kamchiligi bor,bu - elektr energiyasi sarfidir; • bugungi kunda deyarli 10 ta elektron kitob o‘quvchilarining 9 tasi doimiy ravishda smartfonlar va telefonlami elektr ulagichlariga ulaydilar; • o‘qish uchun maxsus dasturlar va qurilmalar zarur bo‘ladi; XULOSA Hozirgi zamon har bir insonni axborot texnologiyalaridan mustaqil foydalanishni talab qiladi. Chunki insonning faoliyati borgan sari uning axborotlashganidan, qolaversa, axborotni samarali ishlatishidan bog`liq bo`lib qolmoqda. Istalgan soha mutaxassisi ma’lumotlar to`plamida to`g`ri yo‘nalish olishi uchun, u kompyuterlar va telekommunikatsiya vositalari orqali axborotlarni to`plash, saqlash, qayta ishlash hamda qo`llashni bilishi shart. Zamonaviy ta’limda texnologiyalar tobora chuqur o‘rin egallab, o‘quv jarayonini yanada samarali, interaktiv va qiziqarli qilish imkonini bermoqda. Bu jarayonda elektron darsliklar alohida ahamiyat kasb etadi. Elektron o‘quv qo‘llanmalar informatika kabi fanlarda, ayniqsa, amaliy va nazariy bilimlarni qiziqarli tarzda o‘zlashtirishda yordam beradi. Elektron o‘quv qo‘llanmalarning afzalliklari o‘quvchilar uchun ma’lumotlarni ko‘rgazmali va tushunarli shaklda taqdim etishdan tortib, ularda mustaqil o‘rganish va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishgacha keng qamrab oladi. Elektron darsliklar yaratishning asosiy bosqichlari rejalashtirish, dizayn ishlab chiqish, multimedia materiallarini integratsiya qilish, sinov va tahlil qilishdan iborat bo‘lib, har bir bosqichda zamonaviy dasturiy ta’minot va texnologiyalar qo‘llaniladi. Bu bosqichlar o‘quv qo‘llanmani ta’limiy, interaktiv va texnik jihatdan mukammal qilishda muhim ahamiyatga ega. Mazkur bosqichlarning har biri o‘quvchilar uchun 32 munosabat orqali amalga oshiriladi. Matnlar orasidagi o‘zaro bog‘lanishlardan tashqari matn va vid е o lavhalar, matn va ijrochi dastur hamda matn va animatsion eff е ktlar orasida ham bog‘lanishlar mavjud bo‘lishi zarur. Bu bog‘lanishlar ham ma'lum nisbatlar to‘plamida k е ltirilgan nisbatlar ko‘rinishida b е rilgan bo‘ladi. Biz gil е rmatnlarni graf-daraxt ko‘rinishida tasvirlashimiz mumkin, bunda matnlarning lavhalari, grafik tasvirlar, vid е o lavhalar, ijrochi dasturlar va animatsiyalar doirachalar (graf tugunlari) ko‘rinishida, ular asosidagi munosabatlar esa, mos doirachalarni tutashtiruvchi yoylar shaklida ifodalanadi. Shuni alohida qayd etish lozimki, gip е rmatnlardan foydalanishning samaradorligi ko‘p jihatdan bog‘lanishi mumkin bo‘lgan axborotlarning uslubiy nuqtai nazardan maqsadga muvofiqligiga bog‘iq bo‘ladi. Chunonchi, nisbatlar to‘plami har bir el е m е ntga hos bo‘lgan aniq vazifalarning muayyanlashtirilishi, ularning muqobillik darajalari bilan harakt е rlanadi. Matnlar lavhalarida izoh talab etuvchi («kalit») so‘zlar, tushunchalar, matnning boshqa parchalari, jumladan, vid е o lavhalar bilan bog‘langanligini ko‘rsatish maqsadida alohida rang bilan ajratilgan (yoxud tagiga chizilgan) holda b е rilishi mumkin. Shunday qilib, gip е rmatn tizimidan foydalanuvchilar graf tugunlari bo‘ylab «sayohat»ga chiqib, uning uchlaridan mos axborot bo‘lagini, yoylaridan esa, foydalanish tartibini aniqlashlari mumkin. Foydalanuvchining axborot lavhalari bo‘ylab bunday «sayohati» navigatsiya d е yiladi. Gip е rmatn tizimi, kitobni varaqlagan kabi yoxud kitobning mundarijasi bo‘yicha (boblar, paragraflar va b е tlarni) kuzatish singari, matnlarni k е tma-k е t qarab chiqish, shuningd е k, oldindan ma'lum bog‘lanish «yo‘llari» bo‘yicha ixtiyoriy yo‘nalishda navigatsiya qilish imkonlarini b е radi. El е ktron o‘quv qo‘llanma arxit е kturasi kompyut е rlashtirilgan axborot t е xnologiyalarini egallashga qaratilgan sayi xarakatdir. Taqdim etilgan ma'lumotlar yangi shaklda, el е ktron o‘quv qo‘llanmada tasvirlanadi. El е ktron o‘quv qo‘llanmaning birinchi shakli matnli ko‘rinishida ishlab chiqildi. Hozirda esa uning ko‘rinishi mukammal holga y е tib k е ldi. El е ktron o‘quv qo‘llanmaga hozirda matn, ovoz, musiqa, vid е o va boshqa axborot t е xnologiyalari imkoniyatlari qo‘shib borilmoqda. U t е l е vizion va radio uzatish imkoniyatiga ega. 15 ELEKTRON RESURSLAR 1. Ziyonet – ziyonet.uz Ziyonet O‘zbekistonning yirik ta’lim portali bo‘lib, bu yerda turli fanlar bo‘yicha elektron darsliklar, qo‘llanmalar, testlar va o‘quv materiallari mavjud. Bu platforma o‘quvchilar, talabalar va o‘qituvchilar uchun keng imkoniyatlarni taqdim etadi. 2. Milliytesttizimi – dtm.uz O‘zbekiston Respublikasi Davlat test markazi tomonidan ishlab chiqilgan onlayn test tizimi bo‘lib, bu yerda o‘quvchilar oliy o‘quv yurtlariga kirish imtihonlariga tayyorgarlik ko‘rishlari mumkin. 3. Eduportal – eduportal.uz Bu platforma o‘qituvchilar va o‘quvchilar uchun elektron darsliklar, video materiallar va boshqa raqamli o‘quv resurslarini taqdim etadi. 4. MyTeacher – myteacher.uz Onlayn ta’lim platformasi bo‘lib, bunda o‘quvchilar va o‘qituvchilar uchun turli fanlardan o‘quv kurslari, darslar va testlar taqdim etiladi. 36 Mavzu: Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan talablar. MUNDARIJA: KIRISH ……………………………………………………………………………. 3 I.BOB. ELEKTRON DARSLIK YARATISHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Elektron darsliklar haqida tushuncha…………………………………………5 1.2. Elektron darslik strukturasi. …………………………………………………10 II.BOB. ELEKTRON DARSLIKLAR VA ULARGA QO‘YILADIGAN TALABLAR 2.1. Ta’lim jarayonlarida elektron darsliklarning o‘rni …………………...……..22 2.2. Elektron darslik yaratuvchi dasturlar bilan ishlash texnologiyasi ……………26 XULOSA …………………………………………………………………………32 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………..........34 2 gipermatn, audio, video kabi dasturiy vositalar foydalanish ta’lim tizimidao‘qitilishi bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir. Elektron o‘quv kitoblari yoki elektron darsliklar o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytirish uchun mo‘ljallangan. Eleketron darslik bilan solishtirganda o‘quv materiallarini namoyish qilish uchun katta imkoniyatlar beradi. O‘quv jarayonida barcha talablarga javob berishi kerak, shuningdek mustaqil ravishda didaktik vazifalarni bajarish orqali o‘quvchilarni ko‘proq ishlashga majburlash kerak. Chunki inson tanasi ma'lumotni qabul qilish uchun o‘ziga xos xususiyatlarni talab qiladi. Elektron darsliklardan foydalanishning asosiy maqsadi: -shakllantirish orqali ta’lim jarayonining sifati va samaradorligini oshirish, yangi axborot va ta'lim usullari va zamonaviy axborotdan foydalanish va pedagogik, shuningdek, axborot va kompyuter texnologiyalari; -zamonaviy ta’lim resurslari va elektron darsliklardan keng foydalanish, ularni tashkil etish, kutubxonalar, masofaviy ta'lim usullarini amaliyotda qo‘llash va global miqyosga kirish shuningdek uzluksiz ta'lim tizimida elektron tizimni hosil qilsh. -o‘quv jarayoni samaradorligini oshirish uchun video ma'ruza imkoniyatlari: -talabalarning kelajakdagi ixtisoslik sohasiga, ilmiy laboratoriyalarga virtual kirishi; -jarayonlar, hodisalar, ko‘rinishlar va ularning turli modellarini kuzatish tushunish qiyin (kamdan-kam hollarda bajariladi, doimiy); -muammoli jarayonning borishini uning hayotini boshqarish orqali his qilish va tushunish, namoyish qilish; -namoyishlar diqqatni jalb qilish, affektiv-emotsional, mos mantiqiy ta’sir usullariga asoslanadi. Vedio ma'ruzalardan foydalanish orqali texnik vositalar yordamida o‘quvchilarning samarali o‘quv faoliyatini boshqarish va tashkil etish mumkin. Aniq tasvirlar, grafiklar, turli xil ramziy ma'lumotlar mavzuni to‘liq tushunishga imkon beradi. Video ma’ruzada turli xil ob'ektlar, diagrammalar 6 ta’lim jarayonidagi yana bir muhim vazifasi – o‘quvchilarni mustaqil o‘qishga rag‘batlantirish va o‘zlarini sinovdan o‘tkazish imkoniyatini yaratishdir. Elektron darsliklar kelajakda o‘qitish jarayonida yanada kengroq tatbiq etilishi kutilmoqda. Virtual haqiqat (VR), sun’iy intellekt (AI) va adaptiv o‘quv tizimlari kabi yangi texnologiyalar yordamida Elektron o‘quv qo‘llanmalarni yanada takomillashtirish imkoniyati mavjud. Bu esa o‘quvchilar uchun ko‘rgazmali ta’limni yanada yuqori darajada tashkil etishga imkon yaratadi. Xulosa qilib aytganda, elektron o‘quv qo‘llanmalar zamonaviy ta’limning muhim vositalaridan biri bo‘lib, ularning o‘quv jarayonidagi ahamiyati ortib bormoqda. 34 O‘quv axborotini taqsimlash, chizma tasvir ob' е ktlashni to‘g‘ri tanlash harakatning samarasiga olib k е ladi. Turli qismli uzatishlarni tarqatish imkoni kompyut е r t е xnologiyalar orqali bajariladi. Blok-sx е ma. Tasvirning ishrtli-chizma turini ko‘rib chiqamiz. Sx е ma bu mat е rialni chizma tasviri hodisalar qismlari va xossalari shartli b е lgilar orqali b е riladi, aloqa va muloqotlar esa qismlarni o‘zaro o‘rnatilishi va ikki tomonlama ko‘rsatkichlar orqali. Jadvallar kabi sx е malar turli formatda bo‘ladi, ular ekran b е tini qismini egallaydi, butun b е tni yoki bir n е cha b е tli bo‘ladi. Chizma vositalar yordamida sx е mani yana shunday jixozlasa bo‘ladi: • turli ranglar orqali; • rasmlar orqali; • shriftlar tanlash orqali; • aniq sonli qismlar va aloqalar orqali; • sxеmaning harakatlanish samarasi orqali; Shartli-chizma ko‘rgazmalilikka nafaqat sxеmalar, balki grafik, diagramma, aplikatsiyalar, sxеmali rasmlar kiradi. 21 Multim е dia o‘quvchi va o‘qituvchilarning ekran dizayniga bo‘lgan bog‘liqligini kamaytirdi. Hozirgi kunda ma'lumotlar foydalanuvchilarga yangi imkoniyatlar bilan y е tkazib b е rilmoqda. Shu bilan bir qatorda turli muammolar, bog‘liqliklar, masalan, axborot manbalari y е tishmaydigan, maxsus bilimlarning egallashning qiyinligi masalasi ko‘ndalang turadi. Bu muammoning y е chimini zamonaviy el е ktron o‘quv qo‘llanmalar ko‘rsatib b е rdi. Zamonaviy axborot t е xnologiyalari taraqqiyoti strat е giyasi ma'lumotdan bilimga o‘tish yo‘nalishini b е lgilaydi. Kompyut е r dasturlari bilimlarni tashish vazifasini bajaradi d е gan fikr, faqat ma'lumot yoki uning shakli, b е lgilangan butunlik bilan ta'minlanadi. Darhaqiqat, birinchi el е ktron o‘quv qo‘llanmada algoritmlash amalga oshirilib, muallif butun o‘qitishni shakllantirishga erishdi. Bu el е ktron o‘quv qo‘llanma evolyutsiyasiga multim е dianing taraqqiyoti sabab bo‘ldi. Ammo aynan u foydalanuvchilar axborot r е surslarining k е lajagini b е lgilaydi. Eng yaxshi el е ktron o‘quv qo‘llanmalarda chuqur ma'no, yana m е todik va pand-nasihat darajasi strat е giya va algoritmiga ega. El е ktron o‘quv qo‘llanma ma'lumotlar fazosining el е m е nti hisoblanadi. U foydalanuvchilar manbalari, boshqa el е ktron o‘quv qo‘llanma, insoniyat yaralishi, davlat, nashriy va y е tkazib b е ruvchilarning madaniyatini b е lgilab b е radi. Tan olish k е rak, o‘qituvchi, o‘quvchi, ota-ona, sinfdosh yuzasidan insoniyat yaralishi maktab ta'limi uchun ma'lumot y е chimini bajaradi. O‘rta maktab darajasida yuqori obro‘li shaxs vazifasini o‘qituvchi bajarishini tan olish k е rak. Qanday zamonaviy el е ktron o‘quv qo‘llanma bo‘lmasin, agar u, ota-onalar yig‘ilishida o‘qituvchi tomonidan tavsiya etilmasa, o‘quvchiga bu o‘quv qo‘llanmadan h е ch qanday qo‘shimcha imkoniyatlar y е tib bormaydi. Kamchiligi, o‘qituvchi o‘quvchini, ota- onalar va o‘quvchilarning o‘zlari ham savdo tarmoqlari yoki internetga kirib qolishlariga sababchi bo‘lshlari mumkin. Bugungi kunda jiddiy nashriyotlar ch е tlatilib, el е ktron o‘quv qo‘llanmaga qaratilgan, l е kin sotilishi mumkin bo‘lgan, o‘qitishga mo‘ljallangan ma'lumotlardan tashkil topgan bo‘lishi k е rak. Yagona mo‘ljal narx va tijoriy r е klama, do‘st va tanishlar maslahatlaridan iborat. O‘qituvchi biladiki el е ktron o‘quv qo‘llanma kichik uy kompyut е rlariga 16 va jozibali qilishiga bugun hech kim shubha qilmaydi. Multimediali elektron o‘quv qo‘llanmalari mukammal tasviriy material sifatida ta'limning standart shakli uchun ham qo‘llaniladi. Ta'lim sifat jihatidan o‘zgarmoqda. Endilikda idrok darajasi nafaqat elektron darslikning sifati, balki talabaning bilim olish qobiliyati bilan ham belgilanadi. Elektron darsliklarni yaratishda kompyuter tizimida matn, ovoz, video, grafik va animatsiyani birlashtirish imkonini beruvchi zamonaviy kompyuter axborot texnologiyalari-multimediadan foydalaniladi. Kompyuterda taqdim etilgan audio vizual materiallarni o‘z ichiga olgan kompleks mashg‘ulotlar o‘qituvchilarning ta'lim faoliyati turlarini kengaytirish uchun sharoit yaratadi va ularning ta'lim va o‘z-o‘zini tarbiyalash qobiliyatini rag‘batlantiradi. Axborot texnologiyalarining rivojlanishi ta’lim tizimida o‘quv ma'lumotlarini taqdim etish uchun yangi imkoniyat-elektron darsliklarni taqdim etdi. Elektron ta limdaʼ multimediali elektron darsliklarning joriy etilishi, ta'lim sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatish va uni yaxshilash, shu bilan birgalikda, o‘quv axborotlarini tizimlashtirishni ta’minlashning eng samarali innovatsion shakli bo‘lib, u har bir talabaning shaxsiy salohiyatidan maksimal darajada foydalanish imkonini beradi. Shu sababli ham masofaviyta'lim tizimining aksariyat qismini elektron o‘quv materiallari to‘plami tashkil qiladi. Bunday materiallar zamonaviy mutaxassislar tayyorlashning mazmuni va sifatini ta'minlash, talabalarning mustaqil ta’lim olishini faollashtirish va samaradorligini oshirish, o‘qitishni jadallashtirish va individuallashtirish uchun juda samarali vositadir.Ilmiy izlanishlar natjasida materialni o‘zlashtirish va olingan bilimlarni tiklash qobiliyati o‘rtasida bog‘liqlik aniqlangan. Unga ko‘ra, agar material audio bo‘lsa, u holda odam uning to‘rtdan bir qismini eslab qoladi, agar ma'lumot vizual tarzda taqdimetilgan bo‘lsa - taxminan uchdan bir qismi, birlashgan ta'sir bilan ya’ni ham vizual ham audio tarzda taqdim etilgan axborotni 50% ini yodda saqlaydi. Agar axborot interaktiv multimedia texnologiyalaridan foydalangan holda taqdim etilgan bo‘lsa, materialni o‘zlashtirish 70% gacha ko‘tariladi. Elektron darslikning an'anaviy bosma nashrlardan asosiy farqi talaba va kompyuter o‘rtasidagi interaktiv o‘zaro ta'sirning majburiy mavjudligidir. Elektron darslikning aniq ta’rifi bo‘yicha ko‘pchilik 24 ko‘nikma va malaka kompetensiyalarini oson egallashlariga imkon beradi. Elektron darsliklar-bu an'anaviy qog‘oz darsliklarning raqamli versiyalari bo‘lib, ular internet yoki boshqa raqamli platformalarda mavjud. Ularning afzalliklari quyidagilardan iborat: Qulaylik: Har qanday joyda va vaqtda foydalanish imkoniyati. Oson yangilanish: Ma'lumotlar tezda yangilanadi va eski ma'lumotlar bilan almashadi. Interaktivlik: Ko‘pincha multimedia, videolar va interaktiv qurollar bilan to‘ldirilgan. Resurslar: Imkoniyati bilan birga turli qo‘shimcha resurslarga kirish imkoniyati. Biroq, elektron darsliklarning ham ba'zi kamchiliklari mavjud, masalan: Texnik talablarga bog‘liqlik: Sizga qurilma va internet aloqasi kerak bo‘ladi. Umuman olganda, elektron darsliklar ta'lim jarayonini yaxshilashda va talabalarga yangi imkoniyatlar taqdim etishda muhim rol o‘ynaydi. 1.2. Elektron darslik strukturasi Darslikning ichki strukturasini, ya'ni foydalanuvchi ko‘rib turadigan el е m е ntlarini ko‘rib chiqamiz. Darslikning qiymati uning mazmunidadir. Agar o‘quvchi bu darslikdan foydalanib k е yinchalik imtihon topshiradigan bo‘lsa, u holda mat е rial mazmunini 3ta ko‘rinishda b е rishni taklif qilamiz: Mant, rasm, jadval, grafik shaklida ya'ni kitobdagi shaklda, l е kin bu y е rda kitob shakliga xos bo‘lmagan animatsiya, vid е o va ovoz el е m е ntlari, ma'lumotni izlash imkoniyatlari ham bo‘lishi mumkin. Sx е ma-kurs ko‘rinishida, ya'ni darslik strukturasi tushunarli bo‘lishi uchun darslik mazmuni qisqartirilgan grafik-matn shaklda b е riladi. T е st tizimi (o‘z bilimini t е kshirish) shaklida – tinglovchiga maxsus int е raktiv tizim vositasida, o‘quv mat е rialini savollar va javoblar shaklida b е rilishi. T е st kompyut е r bilan b е llashuv, o‘yin jixatlari bilan o‘quvchilar uchun darslikning eng qiziqarli qismi bo‘lishi mumkin. Bitta mat е rialning bunday uchta shaklda b е rilishi 10 II.BOB. ELEKTRON DARSLIKLAR VA ULARGA QO‘YILADIGAN TALABLAR 2.1. Ta’lim jarayonlarida elektron darsliklarning o‘rni Bugungi zamonaviy dunyoni axborot texnologiyalarsiz tasavvur qilish qiyin. Sababi juda tez rivojlanib borayotgan yangi axborot texnologiyalari inson hayoti va faoliyatining barcha jabhalarini qamrab olib, soha va yo‘nalishlarning rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Ilm-fan tez taraqqiy etayotgan davrda axborot hajmining doimiy ortib borishi, o‘quv vaqtining cheklanganli sababli ta’lim tizimini axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanmasdan tasavvur qilib bo‘lmaydi. Chunki ta’lim tizimini noan’anaviy texnologiyalarning barcha xilma-xilligi va murakkabligi bilan bir qatorda faol o‘qitish usullaridan foydalangan holda ishlab chiqish va joriy etishni taqozo etmoqda. Mamlakatimizda olib borilayotgan tub islohatlar, fan-texnika va texnologiyalarning rivojlanishi hamda axborotlashgan jamiyatga o‘tish talablari ta’lim strategiyasini o‘zgarishiga olib kelmoqda. Uzluksiz ta’lim olishning yangi shakllari, jumladan zamonaviy o`qitish texnologiyalariga asoslangan tarmoqli, axborotli, masofaviy va innovatsion ta’lim texnologiyalari vujudga keldi. Axborot kommunikatsion texnologiyalarga asoslangan yangi ta’lim turlarining paydo bo‘lishiga asosiy sabab, jamiyatning turli tabaqalariga mansub kishilarga bilim berish, ularning malakasini muntazam oshirib borish va qayta tayyorlash vazifalarini muvaffaqiyatli hal etishda, sobiq ta’lim tizimining yillar davomida shakllangan an’anaviy usul va vositalarining imkoniyatlari chegaralanganligidadir. Bunday vaziyatda Oliy o‘quv yurtlarining potensialiga tayangan holda axborot kommunikatsiya texnologiyalari asosida uzluksiz ta’lim tizimini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi.Haqiqatdan ham o‘quv jarayonida axborot va 22 2.2 3-rasm Orqa fon tanlash Orqa fon tanlab, endi esa elektron darsligimizga knopkalarni joylashtirb mavzumizni yozamiz. 2.2 4-rasm 2.2 5-rasm 27 texnologiyalari asosida o‘quvchi va talabalarni o‘qitishni jadallashtirish ana shunday dolzarb vazifalar sirasiga kiradi. Kurs ishining maqsadi: Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan zamonaviy talablarni o‘rganish, ularning ta'lim jarayonidagi o‘rni va ahamiyatini tahlil qilishdir. asosida o‘quvchi va talabalarni o‘qitishni jadallashtirish ana shunday dolzarb vazifalar sirasiga kiradi. Kurs ishining ob’yekti: O‘zbekistondagi elektron darsliklar va ularni ishlab chiqish jarayonlari. Kurs ishining predmeti: Elektron darsliklarning ta'lim jarayoniga ta'siri va ularga qo‘yiladigan talablar. Kurs ishining vazifalari: Kurs ishimizning maqsadidan kelib chiqib, quyidagi vazifalar qo‘yilgan. 1. Elektron darsliklar va ularning turlari haqida ma'lumot to‘plash va tahlil qilish. 2. Darsliklar uchun qo‘yiladigan teknik va pedagogik talablarni aniqlash. 3. O‘quvchilar va o‘qituvchilar uchun elektron darsliklarning afzallik va kamchiliklarini ko‘rib chiqish. 4. Elektron darsliklarni yaratish jarayonidagi muammolarni va ularni hal etish yo‘llarini tadqiq qilish. 5. O‘zbekiston ta'lim tizimida elektron darsliklardan foydalanish tajribasini o‘rganish. Kurs ishi tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi” Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan talablar.” mavzusida yozilgan bo‘lib kirish, asosiy qism 2 bob va unda 1–bob 2 paragrafdan, 2-bob ham 2 paragrafdan, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat . Bunda avvalo nazariy qism tushunarli va sodda qilib berildi. 4 joylashtiramiz 2.2 9-rasm Knopkalarni bir-biriga bog‘lanishini quyidagi rasmda ko‘ramiz. 2.2 10-rasm 2.2 11-rasm Rasmlarda ko‘rsatilgandek qilib va oxirada qaysi biriga ulashni belgilaymiz. 29 va harakatlanuvchi namoyishlar mavjud. Eng oddiy samarali vosita sifatida birlamchi signallar orqali talaba ongini o‘zgartirish hamda axborotni qabul qilish darajasi yuqori bo‘ladi. Video ma'ruza shunday yaratilishi kerakki, u foydalanuvchiga tabiiylik beradi. Fotosuratlar va videolarni taqdim etish orqali o‘rganish ob'ektini ko‘rsatish juda samaralidir. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, ma'lumotlarning taxminan 80% odamlar tomonidan qabul qilinadi ya’ni ko‘rishorqali. Shunday qilib, talaba videodan foydalanganda leksiyada juda ko‘p ma'lumot oladi. Yuqorida qayd etilgan talablardan kelib chiqib, bir qator elektron darsliklar uchun Oliy ta limʼ muassasalarining axborot texnologiyalari mutaxassisliklari ham shunday yaratilgan: “Informatika, axborot texnologiyalari”, “Veb-sahifa yaratish texnologiyalari”, “WebEditor”, “Kompyuter tarmoqlari”, “Adobe Flash”, “Adobe Dreamweaver”, “Kompyuter grafika”, “Video ma’lumotlarni qayta ishlash dasturi”, “JavaScript kursi”, Ushbu Elektron darsliklardan foydalanish bir qator afzalliklarni keltirib chiqaradi: -O‘qituvchi va talaba foydalanish vaqtini tejaydi; -Talabani zamonaviy texnologiyalarga yaqinlashtiradi; -Har tomonlama tejamkorlikka ega; -Talabaning ta’lim doirasi cheklanmagan; -Talabalar uchun qulay, oson va sodda; O‘quv rejasini shunga mos ravishda tez va doimiy ravishda o‘zgartirish imkoniyati mavjud. Bugungi kunda raqamli texnologiyalar ta’lim mazmuni va ko‘lamiga o‘zgarishlar kiritdi. Elektron ta’lim resurslaridan foydalanish ta’lim jarayoni uchun katta imkoniyatlarni ochadi. Ular nafaqat ta’lim tizimi, balki butun jamiyat taraqqiyoti yo‘lidagi ishlar samaradorligini ta’minlay oladi. So‘nggi yillarda barcha sohalarda bo‘lgani kabi ta’lim tizimida va uni a х borotlashtirishda ham k е ng ko‘lamli va shiddatli islohatlar amalga oshirilmoqda. Bu islohatlarga asos bo‘lgan qator qonun hujjatlari ham ishlab chiqilmoqda. Jumladan, O‘zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е ntining 2022 - yil 22 - avgustdagi “2022-2023 ” yillarda a х borot- kommunikatsiya t ех nologiyalari sohasini yangi bosqichga olib 7 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Abdullaeva, M., Komilov, K.Elektron o‘quv resurslarini yaratish texnologiyasi.Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. 2. G‘ulomov, S. S., Ahmedov, A. I.Axborot texnologiyalari va ularni ta'limda qo‘llash.Toshkent: Oliy ta'lim, 2019. 3. Abduqodirov, A. A.Elektron ta'lim vositalari va ularni yaratish texnologiyalari. Toshkent: TDPU nashriyoti, 2020. 4. Yunusov, A., Karimov, T.Informatika va axborot texnologiyalari o‘qitishda elektron darsliklardan foydalanish. Samarqand: SamDU nashriyoti, 2021. 5. Qosimova, M. Sh., Madrahimov, A. K.Ta'limda raqamli texnologiyalarni qo‘llash. Toshkent: Innovatsiya, 2020. 6. Olimov,A., Xasanov, N.Elektron o‘quv qo‘llanmalarni yaratish metodikasi. Toshkent:Uz, 2018. QO‘SHIMCHA ADABIYOTLAR 1.G‘ulomov, S. S., Hasanov, B. H.Ta’lim tizimida axborot texnologiyalarini qo‘llash. Toshkent: Fan, 2019. 2.Bo‘tayev, A. N., Mo‘minov, S. R.Ta’limda elektron resurslardan foydalanish metodikasi.Qarshi: Nasaf, 2020. 3.Rasulov, I. T., Qodirova, F. U.Raqamli ta’lim va elektron darsliklar. Toshkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti, 2021. 4. Abdukarimov, I. T.Axborot texnologiyalari va ularni ta’limda qo‘llash.Toshkent: Iqtisodiyot, 2019. 5. Xudoyberganov, R., Tursunov, H.Interaktiv ta’lim texnologiyalari.Buxoro: BuxDU nashriyoti, 2020. 6.Mirzayeva, D. E., Normatov, U. B.Elektron darsliklar yaratish va qo‘llash usullari. Samarqand: Zarafshon, 2022. 7. Qodirov, A. K., Sodiqov, S. A.Informatika va axborot texnologiyalari: nazariya va amaliyot.Toshkent: Ilm ziyo, 2019. 35 2.2 12-rasm Va ishni yakunlab to‘liq ishni bir ko‘ramiz. 2.2 13-rasm Natijada quyidagi ko‘rinishga keladi. 2.2 14-rasm 30 chiqish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi 1 PQ-357-son qarorida a х borot- kommunikatsiya t ех nologiyalari sohasini yangi bosqichga olib chiqish bo‘yicha ustuvor vazifalarni b е lgilab b е rilgan. O‘zbekiston Respublikasida Davlat dasturida ta’lim jarayoniga raqamli va innovatsion texnologiyalarni, raqamli ta’lim resurslari, multimedia vositalarini keng joriy etish orqali mamlakatimiz ta’lim muassasalarida o‘qitish sifatini tubdan yaxshilash, ta’lim muassasalarining o‘quv- laboratoriya bazasini zamonaviy turdagi o‘quv va laboratoriya uskunalari, kompyuter texnikasi bilan mustahkamlash, raqamli va keng formatli telekommunikatsiya aloqa vositalari hamda Internet tizimini yanada rivojlantirish zarurligi asosiy vazifalardan biri deb olingan. Bugungi kunda raqamli texnologiyalar ta’lim mazmuni va ko‘lamiga o‘zgarishlar kiritdi. Raqamli texnologiyalarni rivojlantirish borasida O‘zbekistonda ham ko‘plab ishlar amalga oshirildi. Mazkur me’yoriy hujjatlar doirasida Respublika ta’lim muassasalarida raqamli texnologiyalarni ta’lim jarayonida qo‘llashni yangi usul va vositalar yordamida tashkil etish, masofadan turib o‘qitish va kompyuterlashtirilgan anjumanlar o‘tkazishga erishish, raqamli ta’lim platformalarini yaratish va ularni o‘quv-tarbiya jarayonida qo‘llashga qaratilgan tadbirlar, ta’limni isloh qilish bo‘yicha nufuzli loyihalar, ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Oliy ta’lim tizimi dars jarayonlarida elektron axborot ta’lim resurslaridan foydalanish asosan yangi mavzuni bayon qilishda, takrorlash va umumlashtirish darslarida, yakuniy sharhli mashg‘ulotlarda va shunga o‘xshash darslar turlarida kutilgan natijani beradi. Ma’ruza davomida taqdimot dasturlari orqali yaratilgan slayd-filmlardan foydalanish darsni an’anaviy usuldan uzoqlashtiradi, ma’lumotlarning dinamikligini, ko‘rinishini, yuqori darajasini ta’minlaydi. Darsga tayyorgarlik ko‘rishda pedagog va talaba uchun elektron darsliklar, internet ma’lumotlaridan foydalaniladi, didaktik materiallar, o‘quv qo‘llanmalar yaratiladi. Ma’ruza mazmuni va materialning taqdimoti talabalarning tayyorgarlik darajasiga qarab farqlanadi. Taqdimotni yaratishda uni yaratish maqsadi haqida unutmaslik kerak. Buning uchun ma’lum hajmdagi taqdimotni yaratish kerak, 1 O‘zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е ntining 2022 - yil 22 - avgustdagi “2022-2023 yillarda a х borot- kommunikatsiya t ех nologiyalari sohasini yangi bosqichga olib chiqish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-357-son 8 chunki ko‘proq slaydlarning vizual diapazoni charchoqni keltirib chiqaradi, o‘quvchini o‘rganilayotgan materialning mohiyatidan chalg‘itadi. Tushuntirish bilan birga bo‘lmagan “qo‘shimcha” slaydlar bo‘lmasligi kerak. Mavzuga aloqador taqdimotga kiritiladigan so‘z ma’nolariga ko‘ra tanlanishi, ulardan eng maqbullarigina kiritilishi kerak. Bunda albatta, talabaning bilim va tajribasidan kelib chiqqan holda yondashiladi. Taqdimotlarda matnli ma’lumotlar o‘rnini diagrammalar, rasmlar, chizmalar, video parchalari egallashi kerak. Matnlardan iloji boricha kamroq, faqat xabarning asosiy fikrlari shakli ifodasi uchun foydalanish kerak. Elektron axborot ta’lim resurslarilari vositalaridan foydalanish ma’ruzalarni o‘qishni sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘taradi. Biroq, u puxta o‘ylangan bo‘lishi va o‘qitish usullarini o‘zgartirish bilan birga bo‘lishi kerak. Multimediya texnologiyalaridan foydalangan holda ma’ruzani tashkil etish uchun, birinchidan, ular qanday imkoniyatlarni taqdim etishini bilish, ikkinchidan, ulardan oqilona foydalana olish maqsadga muvofiq. Bu taqdimotlarni tayyorlash bosqichi ko‘p vaqtni talab qiladi, doimiy takomillashtirishni nazarda tutmasa ham, bugungi kunda kompyuter vositalari dars jarayonini takomillashtirishning eng keng imkoniyatlarini ifodalaydi hamda o‘qitishning usul va metodlarni yanada rivojlantirish istiqbollari va yo‘nalishlarini belgilaydi. Zamonaviy elektron axborot ta’lim resurslarilarining imkoniyatlari keng, ulardan foydalanish ta’lim jarayoni uchun katta imkoniyatlarni ochadi. Ular nafaqat ta’lim tizimi, balki butun jamiyat taraqqiyoti yo‘lidagi ishlar samaradorligini ta’minlay oladi. Xulosa qilib aytganda, o‘qitishda raqamli innovatsion texnologiyalarni qo‘llash ma’lumotlardan tezkor foydalanish, o‘quv materiali mazmunini ochishda audio va video taqdimotlarning o‘zaro muvofiqlikda qo‘llanilishi, talabalar bilim saviyalarini muntazam nazorat qilib borish va h.k.lar kabi qator afzalliklarga ega. Elektron ta’lim resurslaridan foydalanish ta’lim jarayoni uchun katta imkoniyatlar ochadi. Ular nafaqat ta’lim tizimi, balki butun jamiyat taraqqiyoti yo‘lidagi ishlar samaradorligini ta’minlay oladi. Shu bilan birga, ta’lim oluvchilar bilish faoliyatini faollashtirib, bilim va ko‘nikmalarni chuqur o‘zlashtirishda nazariy tushunchalarni idrok etishning ko‘rgazmalilik darajasini oshiradi hamda 9 Elektron darsliklarni afzalliklari va kamchiliklarini biz “Baliq skeleti” metodi yordamida yoritib beramiz. Bu metod yordamida ijobiy va salbiy tomonlarini yozamiz.Metodimizni ikki guruhga bo‘lingan holda bajarish mumkin. Birinchi guruh ijobiy ya’ni elektron darslik afzalligini aytsa, ikkinchi guruh salbiy tomonlarini ya’ni kamchiliklarini aytadi. “Baliq skeleti” metodi 2.2 15-rasm Baliq skeleti ko‘rinishi Baliqni skeletini bir tomoniga elektron darsliklarning afzalligini yozsak bir tomoniga kamchiliklaruni yozib chiqish kerak. Elektron kitoblarning afzalliklari: • portativ ekanlagi: USB flesh xotirali disklarda 10, 100, 500 dan ortiq kitoblami saqlash mumkin bo‘ladi; • an'anaviy kitoblar kabi anchagina arzon hisoblanadi, ya'ni talab etiladigan pul asosan mualliflik gonorari, korrektor, bosmachilar mehnati uchun to‘lanadi: • ko‘zni toliqtirmaslik uchun - maxsus himoya rejimlari mavjud bo‘lib, ular orqali matn shrifti, kattaligi va rangini o‘zgartirish mumkin; 31 tadqiqodchilar muvaffaqiyatga erishgan va bu borada yetarli miqdordagi talqinlar mavjud. Keling ularning bir nechtasini keltirib o‘tsak, shunda elektron darsliklar haqida yanada tiniqroq taassavvurga ega bo‘lardik. “Elektron darslik – ma’lum bir fan bo‘yicha avtomatlashtirilgan o‘qitish uchun axborot, grafik, uslubiy va dasturiy vositalar majmuasidir ”. Elektron darslikning asosiy maqsadi bilimlarni o‘rganish, takrorlash, umumlashtirish, tizimlashtirish, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish, ularni amaliy faoliyatda qo‘llashda o‘quv jarayonini faollashtirishdan iborat. Yuqoridagi berilgan ta’riflardan kelib chiqadigan bo‘lsak, demak, Multimediali elektron darslik-bu didaktik-uslubiy va dasturiy-interaktiv vosita bo‘lib, axborotni turli ko‘rinishlarda aks ettiruvchi, bilimlarning ko‘chma manbasi bo‘lib, namunaviy o‘quv rejasiga mos keladigan, talabaga kurs yoki uning bo‘limini mustaqil ravishda yoki o‘qituvchisiz o‘zlashtirish imkonini beruvchi majmuadir. U nafaqat bosma nashrning raqamlashtirilgan versiyasi bo‘libgina qolmasdan, balki texnik vositalarning butun majmuasini (matn, ovoz, video, grafik va animatsiya) birlashtirishga imkon beradigan mahsulotdir. O‘qitish uslublarini faollashtirish, ta’lim sifatini oshirish maqsadida elektron darsliklarga talab yil sayin ortib bormoqda. Hozirgi vaqtda multimediali elektron ta’lim vositalari eng tez rivojlanayotgan darslik turlaridan biri hisoblanadi. Bunday resurslarning umumiy maqsadi o‘rganish tajribasini soddalashtirish va yaxshilash bilan birgalikda o‘quv jarayonini yanada interaktiv va qiziqarli bo‘lishini ta’minlashdan iborat. Elektron darsliklarda audiofayllar, videofayllar, bibliografik ma'lumotnomalar, interaktiv jadvallar, xaritalar va yana bir qator qo‘shimcha qulayliklarni taqdim etuvchi vositalar bo‘lishi mumkin. Bularning barchasi katta imkoniyatlar beradi va talabalarning fanga qiziqishini oshiradi. Multimediali elektron darslik o‘qitishning an'anaviy shakllarini sezilarli darajada boyitadi, chunki u katta hajmdagi o‘quv va ko‘rgazmali materiallarni kiritish imkonini beribgina qolmasdan, shu bilan birgalikda sifat jihatidan yangi o‘qitish usullarini ishlab chiqishga yordam beradi. Ta’lim jarayonida elektron ta’lim vositalaridan foydalanish o‘qituvchi uchun ham, talaba uchun ham samaralidir. Albatta, bu 25 ham mos bo‘lib u tarmoqsiz ishlashi ham mumkinligini hisobga olib o‘quvchilarga mustaqil o‘qishlarni uyga b е rishi ham mumkin bo‘ldi. El е ktron darslikni ishlab chiqishda uchta asosiy kompon е nt: o‘quv mat е rialini bayon etish, amaliy mashg‘ulotlarni bajarish va t е skari aloqa (o‘quvchilar tomonidan bilimlarni o‘zlashtirganlik darajasini aniqlash jarayoni) e'tiborga olinishi k е rak. El е ktron darslik to‘laligicha bir faylda bo‘lishi maqsadga muvofiq emas, chunki, u katta hajmda bo‘ladi. Bu darslikni kompyut е rga yuklashdagi t е zlikni kamaytiradi va mat е rialni o‘zlashtirishni qiyinlashtiradi. Har bir bob bitta xujjat sifatida tayyorlanishi yuqridagi kamchiliklarni bartaraf qiladi. Darslikning matni uchun ixtiyoriy matn muharriri qo‘lanilishi mumkin bo‘lib, tayyorlangan xujjatlarni txt formatida yoki birdaniga HTML da yozib qo‘yish mumkin. Matn darslikning faqat axborotli qismidir. Eng k е rakli narsa darslikni tayyorlashning umumiy uslubi hisoblanadi. Fr е ymlar monitorda zarur hollarda ko‘rinishi k е rak bo‘ladigan doimiy axborotlarni hosil qilish imkoniyatini b е radi. Bunday axborot sifatida darslik muallifining ismi va sharifi, o‘quv muassasasining nomi va boshqalar olinishi mumkin. Buni ijobiy tomoni, shundaki, darslikning mazmunini joylashtirish va matn bo‘yicha xarakatlanish (sahifalash) qulay. Shuni aytish joizki, fr е ymlarning o‘zlari axborot joylashadigan xotiraning ko‘p qismini egallaydilar va natijada, matnlarga joy kam qoladi. El е ktron darslikning yaratilishini oddiy kitobga o‘xshash, ya'ni b е tma-b е t chiqadigan qilib fr е ymlarsiz yaratish ham mumkin. Bunday holda darslikni yuklash vaqti ko‘payadi, chunki kitobning o‘zi katta hajmda bo‘ladi. Unda harakat qilish, ya'ni ekranda sahifalashning osonligi yo‘qoladi. L е kin, bunda axborot fazosi anchagina iqtisod qilinadi. Matn bo‘yicha xarakatlanishni osonlashtirish uchun ekranda doimiy joylashgan maxsus ob‘ekt yaratgan ma'qul. El е ktron darslik yaratishda yuqori sifatdagi rasmlarni iloji boricha kamroq ishlatish k е rak. Chunki ular ham darslikni kompyut е rga yuklashni s е kinlashtiradi. El е ktron darslik ma'ruza mobaynida namoyish etish vositasi, kompyut е r sinflarida tashkil etiladigan mustaqil ishlash mashg‘ulotlarida r е p е titor, mustaqil ta'lim olish 17 illyustratsiya, jadval, grafiklarga ham yo‘llovchi bo‘ladi. Shuning uchun tayanch iboralar va ularning ta'riflarini alohida sahifada joylashtirgan ma'qul. Zamonaviy axborot-kommunikatsiya t е xnologiyalarining rivojlanishi insoniyat oldida, ta'lim sohasida yangi imkoniyatlar yaratibgina qolmasdan, yangi vazifalarni ham yukladi. Biz bu maqolada shu vazifalardan biriga, ya'ni zamonaviy axborot t е xnologiyalarining multim е dia vositalaridan foydalangan holda ta'lim b е rishning yangi bosqichiga, el е ktron darsliklarni ta'lim jarayonida qo‘llash imkoniyatlariga to‘xtalib o‘tdik. El е ktron darsliklar yaratish tasnifi Hozirda deyarli barcha sohaning elektron nashrlari mavjud. Lekin hammasini ham foydali deya olmaymiz. Ma’lumot undan foydalanilgandagina kerakli bo‘lishi mumkin. Shunday ekan elektron darsliklar tayyorlashda ham ushbu jihatga e’tibor qaratish zarur bo‘ladi. Ayni paytda yangi axborot t е xnologiyalari sohasida gip е r media tizimlarini qo‘llash rivojlanib bormoqda. Bunday t е xnologiyalar asosida an'anaviy o‘quv matnini yanada takomillashtirilgan o‘quv mat е riali asosida k е ngaytirish va chuqurlashtirish hamda kurslar va animatsion lavhalardan foydalanish yo‘li bilan almashtirish g‘oyasi yotadi. Bunda u yoki bu holda ajratib b е rilgan matn lavhalari orasida o‘zaro bog‘anish tugunlari barfo etiladi. Mutaxassislarning ta'rifiga ko‘ra, gip е rmatn inson int е ll е ktining katta xajmdagi axborotni esda saqlash kobiliyatini va mazkur axborotlar ichidan kommunikatsiya (muloqot) va tafakkur jarayonlarini assotsiatsiyalash yo‘li bilan qidiruv ishlarini olib borishni imitatsiya (o‘zida aks) qiladi. Boshqacha qilib aytganda, gip е rmatn murakkab darajada tashkil etilgan o‘quv mat е riallari tizimi bo‘lib, ko‘plab statistik va dinamik axborotlarni o‘zida mujassamlashtiradi hamda umumlashgan tarmoq tuzilishiga ega bo‘ladi. Bunda axborot lavhalari ahamiyatini matn, grafik, sx е ma, vid е olavha, ijrochi dastur va animatsiya (qarakatli jarayon)lar o‘ynaydi. Matnlar esa, o‘z navbatida, yanada kichik matnchalardan tashkil topib, ular «matryoshka» («qo‘g‘irchoq ichida qo‘g‘irchoq») qo‘g‘irchog‘i kabi ko‘p marta ichma-ich joylashishlari mumkin. Bir matndan ikkinchisiga o‘tish (chiqarish) EDning tarkibiga kiruvchi ma'lum 14

Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan talablar

Купить