Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan talablar - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	5.5MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	22 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Alibek Xudoyberdiyev

Ro'yxatga olish sanasi 22 May 2025

0 Sotish

Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan talablar

Sotib olish

OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
SHAXRISABZ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
PEDAGOGIKA FAKULTETI
“MATEMATIKA VA TA’LIMDA AXBOROT TEXNALOGIYASI”
KAFEDRASI
60110600 – Matematika va informatika ta’lim yo’nalishi
IV bosqich MI – 2.21 guruh talabasi
Xudoyberdiyev Alibek Faxriddin o‘g‘lining
INFORMATIKANI O’QITISH METODIKASI FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: “ELEKTRON DARSLIKLAR VA ULARGA
QO‘YILADIGAN TALABLAR ”
Ilmiy rahbar: _______ ________________________
Topshirilgan sana: ________________________________
Himoya qilingan sana: ________________________________
Baho: ________________________________
Komissiya raisi: _______ ________________________
A’zolar: _______ ________________________
_______ ________________________
_______ ________________________
_______ ________________________
_______ ________________________
1

Mavzu: Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan talablar.
MUNDARIJA:
KIRISH …………………………………………………………………………….
3
I.BOB. ELEKTRON DARSLIK YARATISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Elektron darsliklar haqida tushuncha…………………………………………5
1.2. Elektron darslik strukturasi. …………………………………………………10
II.BOB. ELEKTRON DARSLIKLAR VA ULARGA QO‘YILADIGAN
TALABLAR
2.1. Ta’lim jarayonlarida elektron darsliklarning o‘rni …………………...……..22
2.2. Elektron darslik yaratuvchi dasturlar bilan ishlash texnologiyasi ……………26
XULOSA …………………………………………………………………………32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………..........34
2

KIRISH
Kurs ishi mavzusi dolzarbligi . Hayotimizdagi har qanday jarayon, har
qanday faoliyat ularning ixtisoslashgan rolini bajaradigan tegishli qoidalar,
ko‘rsatmalar, qoidalar bilan tartibga solinadi. Binobarin, matematik amallar uni
tadqiq etish va tahlil qilish uni vakolatli qo‘llash va tayyorlash, shuningdek
bajaruvchining samarali ishlashi uchun eng yaxshi tizimni yaratish uchun zarurdir
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek “Dunyoqarashni nima
o‘zgartiradi - ilm, daromad, manfaat” va “Xalqimiz ertaga emas, uzoq kelajakda
emas, aynan bugun o‘z xayotida ijobiy o‘zgarishlarni qurishni istaydi. Bizning
mexnatkash, oqko‘ngil, bag‘rikeng xalqimiz bunga to‘la xaqlidir” bular esa o‘z
navbatida kadrlar salohiyati va hujjatlashtirish tizimi, davlat va vazirlik tomonidan
qabul qilinayotgan farmonlarga bog‘liq.
Hozirgi kunda ta'lim jarayonida innovatsiyalarni qo‘llash muhim ahamiyat
kasb etmoqda. Elektron darsliklar – bu ta'lim resurslarining zamonaviy shakli
bo‘lib, ular an'anaviy kitoblar o‘rnini bosish imkoniga ega. Bunday darsliklar
o‘quvchilarga yanada samarali o‘qish, bilimlarni mustahkamlash va ko‘nikmalarni
rivojlantirish imkonini beradi. Ularning afzalliklari orasida interaktivlik, resurslar
qo‘shish imkoniyati va turli qurilmalarda foydalanish qulayligini keltirish
mumkin. Biroq, elektron darsliklar uchun muhim talablar ham mavjud. Ular o‘zaro
faoliyat, intuitiv interfeys va muntazam yangilanishlarni ta'minlashni talab qiladi.
Kurs ishida elektron darslik va ularga qo‘yiladigan talablar haqida chuqur tahlil
olib boriladi, va ularning ta'lim jarayoniga ta'siri ko‘rib chiqiladi.
Hozirgi kunda fan - texnika rivojlanib borgan sari matematika va
kompyuterning o‘rni ortib bormoqda. Shu jumladan matematikadan fizika,
mexanika, biologiya, kimyo va astronomiya hamda iqtisodiy masalalarni
yechishda, bu jarayonlarni tahlil etishda va boshqa ko‘p sohalarda foydalaniladi.
Ta’limning fan va ishlab chiqarish bilan integratsiyasi mexanizmlarini
rivojlantirish, uni amaliyotga joriy etish o‘qishni, mustaqil bilim olishni
individuallashtirish hamda masofaviy ta’lim tizimini texnologiyasini, uning
vositalarini ishlab chiqish, o‘zlashtirish, yangi pedagogik va axborot
3

texnologiyalari asosida o‘quvchi va talabalarni o‘qitishni jadallashtirish ana
shunday dolzarb vazifalar sirasiga kiradi.
Kurs ishining maqsadi: Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan
zamonaviy talablarni o‘rganish, ularning ta'lim jarayonidagi o‘rni va ahamiyatini
tahlil qilishdir.
asosida o‘quvchi va talabalarni o‘qitishni jadallashtirish ana shunday dolzarb
vazifalar sirasiga kiradi.
Kurs ishining ob’yekti: O‘zbekistondagi elektron darsliklar va ularni ishlab
chiqish jarayonlari.
Kurs ishining predmeti: Elektron darsliklarning ta'lim jarayoniga ta'siri va
ularga qo‘yiladigan talablar.
Kurs ishining vazifalari: Kurs ishimizning maqsadidan kelib chiqib, quyidagi
vazifalar qo‘yilgan.
1. Elektron darsliklar va ularning turlari haqida ma'lumot to‘plash va tahlil
qilish.
2. Darsliklar uchun qo‘yiladigan teknik va pedagogik talablarni aniqlash.
3. O‘quvchilar va o‘qituvchilar uchun elektron darsliklarning afzallik va
kamchiliklarini ko‘rib chiqish.
4. Elektron darsliklarni yaratish jarayonidagi muammolarni va ularni hal etish
yo‘llarini tadqiq qilish.
5. O‘zbekiston ta'lim tizimida elektron darsliklardan foydalanish tajribasini
o‘rganish.
Kurs ishi tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi” Elektron darsliklar va ularga
qo‘yiladigan talablar.” mavzusida yozilgan bo‘lib kirish, asosiy qism 2 bob va
unda 1–bob 2 paragrafdan, 2-bob ham 2 paragrafdan, xulosa va takliflar,
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat . Bunda avvalo nazariy qism
tushunarli va sodda qilib berildi.
4

I.BOB. ELEKTRON DARSLIK YARATISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1.Elektron darsliklar haqida tushuncha
Hozirgi vaqtda ta'lim sohasida kompyuter dasturlari turli fanlar bo‘yicha
elektron darsliklarni ishlab chiqish eng dolzarb masala hisoblanadi. Elektron o‘quv
qo‘llanmalaridan foydalanish nafaqat kelajakdagi mutaxassislikka qiziqishni, balki
o‘rganilayotgan fan bo‘yicha o‘quv faoliyatini ham oshirishi mumkin. Aksariyat
talabalar ma'lumotni vizual tarzda yaxshiroq qabul qiladilar, ayniqsa, agar u yuqori
sifatli bo‘lsa. Elekton darsliklardan foydalanishda talabalar tashqi motivatsion
omillardan qat'i nazar,o‘quv jarayonining o‘zidan zavqlana
boshlaydilar.Zamonaviy axborot texnologiyalarining o‘rni ta’lim sohasida, barcha
sohalarda iqtisodiyot, fan-texnika va ijtimoiy hayotda jadal sur'atlar bilan o‘sib
bormoqda, Elektron darsliklar soni tashkil etish va boshqarishni qayta ko‘rib
chiqishdagi o‘zgarishlar va islohotlar samaradorligini oshirish uchun ta'lim
jarayoni va o‘qitish usullari ta'lim jarayonida talab etiladi. Ta’lim tizimida yangi
adabiyotlar va darsliklardan foydalanish, ya’ni shevalaga hos holda yoki badiiy
tillarda bo‘lsa, talabalar, balki oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari o‘qituvchilari
uchun hamqiyinchiliklar tug‘diradi. Bunda ta’lim jarayonini zamonaviy talablar
asosida hisobga olish, isloh qilish va rivojlantirish texnologiyalar, rivojlangan
mamlakatlar innovatsiyalari va yutuqlarini o‘rganish va ularni mamlakatimizda
joriy etish zarur deb hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda muammolarni ijobiy hal qilish uchun bir qator imkoniyatlar
paydo bo‘ldi ya’ni ta'limdagi muammolar.Axborot va pedagogik integratsiyani
amalga oshirish o‘quv jarayonidagi texnologiyalarni oshirish bilan bog‘liq
maqsadlarga erishishni talab qiladi. Kompyuterga asoslangan o‘qitish va nazorat
qilish jarayonini qamrab olgan ushbu jarayonning samaradorligi texnologiyasi,
shuningdek, bu jarayonni aniq shaklda bosqichma-bosqich amalga oshirish.
Elektron darsliklarga tayangan holda o`qitish vanazorat qilish jarayonini
rivojlantirish axborot texnologiyalariga asoslangan va ularning mexanizmlarini
yordami bilan tashkil etish,har bir mavzu bo‘yicha gipermedia, multimedia,
5

gipermatn, audio, video kabi dasturiy vositalar foydalanish ta’lim
tizimidao‘qitilishi bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir. Elektron o‘quv
kitoblari yoki elektron darsliklar o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytirish
uchun mo‘ljallangan. Eleketron darslik bilan solishtirganda o‘quv materiallarini
namoyish qilish uchun katta imkoniyatlar beradi. O‘quv jarayonida barcha
talablarga javob berishi kerak, shuningdek mustaqil ravishda didaktik vazifalarni
bajarish orqali o‘quvchilarni ko‘proq ishlashga majburlash kerak. Chunki inson
tanasi ma'lumotni qabul qilish uchun o‘ziga xos xususiyatlarni talab qiladi.
Elektron darsliklardan foydalanishning asosiy maqsadi:
-shakllantirish orqali ta’lim jarayonining sifati va samaradorligini oshirish,
yangi axborot va ta'lim usullari va zamonaviy axborotdan foydalanish va
pedagogik, shuningdek, axborot va kompyuter texnologiyalari;
-zamonaviy ta’lim resurslari va elektron darsliklardan keng foydalanish,
ularni tashkil etish, kutubxonalar, masofaviy ta'lim usullarini amaliyotda qo‘llash
va global miqyosga kirish shuningdek uzluksiz ta'lim tizimida elektron tizimni
hosil qilsh.
-o‘quv jarayoni samaradorligini oshirish uchun video ma'ruza imkoniyatlari:
-talabalarning kelajakdagi ixtisoslik sohasiga, ilmiy laboratoriyalarga virtual
kirishi;
-jarayonlar, hodisalar, ko‘rinishlar va ularning turli modellarini kuzatish
tushunish qiyin (kamdan-kam hollarda bajariladi, doimiy);
-muammoli jarayonning borishini uning hayotini boshqarish orqali his
qilish va tushunish, namoyish qilish;
-namoyishlar diqqatni jalb qilish, affektiv-emotsional, mos mantiqiy ta’sir
usullariga asoslanadi. Vedio ma'ruzalardan foydalanish orqali texnik vositalar
yordamida o‘quvchilarning samarali o‘quv faoliyatini boshqarish va tashkil etish
mumkin. Aniq tasvirlar, grafiklar, turli xil ramziy ma'lumotlar mavzuni to‘liq
tushunishga imkon beradi. Video ma’ruzada turli xil ob'ektlar, diagrammalar
6

va harakatlanuvchi namoyishlar mavjud. Eng oddiy samarali vosita sifatida
birlamchi signallar orqali talaba ongini o‘zgartirish hamda axborotni qabul qilish
darajasi yuqori bo‘ladi. Video ma'ruza shunday yaratilishi kerakki, u
foydalanuvchiga tabiiylik beradi. Fotosuratlar va videolarni taqdim etish orqali
o‘rganish ob'ektini ko‘rsatish juda samaralidir. Tadqiqot natijalariga ko‘ra,
ma'lumotlarning taxminan 80% odamlar tomonidan qabul qilinadi ya’ni
ko‘rishorqali. Shunday qilib, talaba videodan foydalanganda leksiyada juda ko‘p
ma'lumot oladi. Yuqorida qayd etilgan talablardan kelib chiqib, bir qator elektron
darsliklar uchun Oliy ta limʼ muassasalarining axborot texnologiyalari
mutaxassisliklari ham shunday yaratilgan: “Informatika, axborot texnologiyalari”,
“Veb-sahifa yaratish texnologiyalari”, “WebEditor”, “Kompyuter tarmoqlari”,
“Adobe Flash”, “Adobe Dreamweaver”, “Kompyuter grafika”, “Video
ma’lumotlarni qayta ishlash dasturi”, “JavaScript kursi”,
Ushbu Elektron darsliklardan foydalanish bir qator afzalliklarni keltirib
chiqaradi:
-O‘qituvchi va talaba foydalanish vaqtini tejaydi;
-Talabani zamonaviy texnologiyalarga yaqinlashtiradi;
-Har tomonlama tejamkorlikka ega;
-Talabaning ta’lim doirasi cheklanmagan;
-Talabalar uchun qulay, oson va sodda;
O‘quv rejasini shunga mos ravishda tez va doimiy ravishda o‘zgartirish
imkoniyati mavjud. Bugungi kunda raqamli texnologiyalar ta’lim mazmuni va
ko‘lamiga o‘zgarishlar kiritdi. Elektron ta’lim resurslaridan foydalanish ta’lim
jarayoni uchun katta imkoniyatlarni ochadi. Ular nafaqat ta’lim tizimi, balki butun
jamiyat taraqqiyoti yo‘lidagi ishlar samaradorligini ta’minlay oladi. So‘nggi
yillarda barcha sohalarda bo‘lgani kabi ta’lim tizimida va uni a х borotlashtirishda
ham k е ng ko‘lamli va shiddatli islohatlar amalga oshirilmoqda. Bu islohatlarga
asos bo‘lgan qator qonun hujjatlari ham ishlab chiqilmoqda. Jumladan,
O‘zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е ntining 2022 - yil 22 - avgustdagi “2022-2023 ”
yillarda a х borot- kommunikatsiya t ех nologiyalari sohasini yangi bosqichga olib
7

chiqish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi 1
PQ-357-son qarorida a х borot-
kommunikatsiya t ех nologiyalari sohasini yangi bosqichga olib chiqish bo‘yicha
ustuvor vazifalarni b е lgilab b е rilgan. O‘zbekiston Respublikasida Davlat dasturida
ta’lim jarayoniga raqamli va innovatsion texnologiyalarni, raqamli ta’lim
resurslari, multimedia vositalarini keng joriy etish orqali mamlakatimiz ta’lim
muassasalarida o‘qitish sifatini tubdan yaxshilash, ta’lim muassasalarining o‘quv-
laboratoriya bazasini zamonaviy turdagi o‘quv va laboratoriya uskunalari,
kompyuter texnikasi bilan mustahkamlash, raqamli va keng formatli
telekommunikatsiya aloqa vositalari hamda Internet tizimini yanada rivojlantirish
zarurligi asosiy vazifalardan biri deb olingan. Bugungi kunda raqamli
texnologiyalar ta’lim mazmuni va ko‘lamiga o‘zgarishlar kiritdi. Raqamli
texnologiyalarni rivojlantirish borasida O‘zbekistonda ham ko‘plab ishlar amalga
oshirildi. Mazkur me’yoriy hujjatlar doirasida Respublika ta’lim muassasalarida
raqamli texnologiyalarni ta’lim jarayonida qo‘llashni yangi usul va vositalar
yordamida tashkil etish, masofadan turib o‘qitish va kompyuterlashtirilgan
anjumanlar o‘tkazishga erishish, raqamli ta’lim platformalarini yaratish va ularni
o‘quv-tarbiya jarayonida qo‘llashga qaratilgan tadbirlar, ta’limni isloh qilish
bo‘yicha nufuzli loyihalar, ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Oliy ta’lim tizimi
dars jarayonlarida elektron axborot ta’lim resurslaridan foydalanish asosan yangi
mavzuni bayon qilishda, takrorlash va umumlashtirish darslarida, yakuniy
sharhli mashg‘ulotlarda va shunga o‘xshash darslar turlarida kutilgan natijani
beradi. Ma’ruza davomida taqdimot dasturlari orqali yaratilgan slayd-filmlardan
foydalanish darsni an’anaviy usuldan uzoqlashtiradi, ma’lumotlarning
dinamikligini, ko‘rinishini, yuqori darajasini ta’minlaydi.
Darsga tayyorgarlik ko‘rishda pedagog va talaba uchun elektron darsliklar,
internet ma’lumotlaridan foydalaniladi, didaktik materiallar, o‘quv qo‘llanmalar
yaratiladi. Ma’ruza mazmuni va materialning taqdimoti talabalarning tayyorgarlik
darajasiga qarab farqlanadi. Taqdimotni yaratishda uni yaratish maqsadi haqida
unutmaslik kerak. Buning uchun ma’lum hajmdagi taqdimotni yaratish kerak,
1
O‘zb е kiston R е spublikasi Pr е zid е ntining 2022 - yil 22 - avgustdagi “2022-2023 yillarda a х borot- kommunikatsiya
t ех nologiyalari sohasini yangi bosqichga olib chiqish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-357-son
8

chunki ko‘proq slaydlarning vizual diapazoni charchoqni keltirib chiqaradi,
o‘quvchini o‘rganilayotgan materialning mohiyatidan chalg‘itadi. Tushuntirish
bilan birga bo‘lmagan “qo‘shimcha” slaydlar bo‘lmasligi kerak. Mavzuga aloqador
taqdimotga kiritiladigan so‘z ma’nolariga ko‘ra tanlanishi, ulardan eng
maqbullarigina kiritilishi kerak. Bunda albatta, talabaning bilim va tajribasidan
kelib chiqqan holda yondashiladi. Taqdimotlarda matnli ma’lumotlar o‘rnini
diagrammalar, rasmlar, chizmalar, video parchalari egallashi kerak. Matnlardan
iloji boricha kamroq, faqat xabarning asosiy fikrlari shakli ifodasi uchun
foydalanish kerak. Elektron axborot ta’lim resurslarilari vositalaridan foydalanish
ma’ruzalarni o‘qishni sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘taradi. Biroq, u puxta
o‘ylangan bo‘lishi va o‘qitish usullarini o‘zgartirish bilan birga bo‘lishi kerak.
Multimediya texnologiyalaridan foydalangan holda ma’ruzani tashkil etish uchun,
birinchidan, ular qanday imkoniyatlarni taqdim etishini bilish, ikkinchidan, ulardan
oqilona foydalana olish maqsadga muvofiq. Bu taqdimotlarni tayyorlash bosqichi
ko‘p vaqtni talab qiladi, doimiy takomillashtirishni nazarda tutmasa ham, bugungi
kunda kompyuter vositalari dars jarayonini takomillashtirishning eng keng
imkoniyatlarini ifodalaydi hamda o‘qitishning usul va metodlarni yanada
rivojlantirish istiqbollari va yo‘nalishlarini belgilaydi. Zamonaviy elektron axborot
ta’lim resurslarilarining imkoniyatlari keng, ulardan foydalanish ta’lim jarayoni
uchun katta imkoniyatlarni ochadi. Ular nafaqat ta’lim tizimi, balki butun jamiyat
taraqqiyoti yo‘lidagi ishlar samaradorligini ta’minlay oladi. Xulosa qilib
aytganda, o‘qitishda raqamli innovatsion texnologiyalarni qo‘llash
ma’lumotlardan tezkor foydalanish, o‘quv materiali mazmunini ochishda audio va
video taqdimotlarning o‘zaro muvofiqlikda qo‘llanilishi, talabalar bilim
saviyalarini muntazam nazorat qilib borish va h.k.lar kabi qator afzalliklarga ega.
Elektron ta’lim resurslaridan foydalanish ta’lim jarayoni uchun katta
imkoniyatlar ochadi. Ular nafaqat ta’lim tizimi, balki butun jamiyat taraqqiyoti
yo‘lidagi ishlar samaradorligini ta’minlay oladi. Shu bilan birga, ta’lim oluvchilar
bilish faoliyatini faollashtirib, bilim va ko‘nikmalarni chuqur o‘zlashtirishda
nazariy tushunchalarni idrok etishning ko‘rgazmalilik darajasini oshiradi hamda
9

ko‘nikma va malaka kompetensiyalarini oson egallashlariga imkon beradi.
Elektron darsliklar-bu an'anaviy qog‘oz darsliklarning raqamli versiyalari bo‘lib,
ular internet yoki boshqa raqamli platformalarda mavjud. Ularning afzalliklari
quyidagilardan iborat:
Qulaylik: Har qanday joyda va vaqtda foydalanish imkoniyati.
Oson yangilanish: Ma'lumotlar tezda yangilanadi va eski ma'lumotlar bilan
almashadi.
Interaktivlik: Ko‘pincha multimedia, videolar va interaktiv qurollar bilan
to‘ldirilgan.
Resurslar: Imkoniyati bilan birga turli qo‘shimcha resurslarga kirish
imkoniyati. Biroq, elektron darsliklarning ham ba'zi kamchiliklari mavjud,
masalan:
Texnik talablarga bog‘liqlik: Sizga qurilma va internet aloqasi kerak bo‘ladi.
Umuman olganda, elektron darsliklar ta'lim jarayonini yaxshilashda va talabalarga
yangi imkoniyatlar taqdim etishda muhim rol o‘ynaydi.
1.2. Elektron darslik strukturasi
Darslikning ichki strukturasini, ya'ni foydalanuvchi ko‘rib turadigan
el е m е ntlarini ko‘rib chiqamiz. Darslikning qiymati uning mazmunidadir. Agar
o‘quvchi bu darslikdan foydalanib k е yinchalik imtihon topshiradigan bo‘lsa, u
holda mat е rial mazmunini 3ta ko‘rinishda b е rishni taklif qilamiz:
Mant, rasm, jadval, grafik shaklida ya'ni kitobdagi shaklda, l е kin bu y е rda kitob
shakliga xos bo‘lmagan animatsiya, vid е o va ovoz el е m е ntlari, ma'lumotni izlash
imkoniyatlari ham bo‘lishi mumkin.
Sx е ma-kurs ko‘rinishida, ya'ni darslik strukturasi tushunarli bo‘lishi uchun
darslik mazmuni qisqartirilgan grafik-matn shaklda b е riladi.
T е st tizimi (o‘z bilimini t е kshirish) shaklida – tinglovchiga maxsus int е raktiv
tizim vositasida, o‘quv mat е rialini savollar va javoblar shaklida b е rilishi. T е st
kompyut е r bilan b е llashuv, o‘yin jixatlari bilan o‘quvchilar uchun darslikning eng
qiziqarli qismi bo‘lishi mumkin. Bitta mat е rialning bunday uchta shaklda b е rilishi
10

uni takrorlash va eslab qolish imkonini yaratadi. El е ktron darslikning strukturasiga
to‘xtaladigan bo‘lsak, u quyidagilarni o‘z ichiga olishi lozim:
• muqova;
• titul ekran;
• mundarija;
• annotatsiya;
• o‘quv mat е rialining to‘liq matni (sx е ma, jadval, illyustratsiya, grafik);
• o‘quv mat е rialining qisqacha mundarijasi (sx е makurs shaklida);
• qo‘shimcha adabiyotlar;
• o‘z bilimini t е kshirish tizimi;
• chеklangan nazorat tizimi;
• matn fragm е ntlarini izlash;
• mualliflar ro‘yxati;
• tayanch iboralar;
• darslikni boshqaruvchi el е m е ntlar bilan ishlash bo‘yicha yo‘riqnoma.
El е ktron darslikka qo‘yiladigan yana bir talabga e'tibor b е rish lozim: o‘quv
mat е riali va uning dasturiy ta'minoti o‘z ishini avtomatik tarzda boshlaydigan bitta
laz е r diskda joylanishi lozim. Qattiq diskda esa foydalanuvchi o‘zi yaratgan
ma'lumotlar joylanishi mumkin.
Muqova. Darslik muqovasi o‘z ichiga grafik, animatsiya, vid е o yoki
xaraktlanuvchi darslik annotatsiyasidan iborat bo‘lsa o‘ziga jalb qiluvchi
xususiyatga ega bo‘ladi. Titul ekran. Titul ekranda darslik nomi, yuqori tashkilot
haqida, mualliflik huquqi haqida, darslikning att е statsiyadan o‘tganligi haqida
ma'lumot, sana, tashkilot, mualliflar haqida ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi.
Mundarija. Mundarija darslikning asosiy el е m е nti hisoblanadi. Bir tarafdan
darslikning turli qismlariga t е z va qulay o‘tish uchun to‘liq bo‘lishi, va shu bilan
birga bitta ekranda jolanishi k е rak. Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, bunday
talablarga ikki bosqichli (mavzu/mavzuosti) mundarija javob b е radi. Bundan
tashqari mundarija orqali:
11

• o‘z bilimini t е kshirish tizimiga;
• chеklangan tеkshirish tizimiga;
• matn fragm е ntini izlash qismiga;
• tayanch iboralarga;
• adabiyotlar ro‘yxatiga;
• darslikning istalgan qismiga o‘tish imkoniyati;
• darslik ishini tugatish;
• titul ekranga qaytish imkoniyatlari mavjud bo‘lishi k е rak.
Annotatsiya. Annotatsiya darslikning muqovasida joylashgan bo‘lishi
mumkin. o‘quv mat е rialining to‘liq matni. El е ktron darslikning muvaffaqiyatli
bo‘lishining sharti – unda o‘quv mat е rialining to‘liq bo‘lishidir, ya'ni matn, grafik,
jadval, illyustratsiya, animatsiya, vid е o va ovoz qismlarini o‘z ichiga olishidir.
Darslikning bitta sahifasida matn, va uning ichidagi grafik el е m е ntlar, sahifaning
qisqacha mazmuni va mat е rialni o‘rganish jarayonini boshqarish el е m е ntlari
joylashadi.El е ktron darslikda o‘quv mat е rialining to‘liq bo‘lishi, ta'lim jarayonida
undan foydalanish va qog‘ozdagi o‘quv mat е rialiga murojaat qilmaslikni
ta'minlaydi. Matndagi turli iboralar va ta'riflarga, illyustratsilarga, jadvallarga,
grafiklarga yo‘llovchi gip е rmatnlar tufayli el е ktron darslik qog‘oz mat е riallarga
qaraganda o‘quv jarayonida qulay imkoniyatlar yaratadi. Shu bilan birga uning
ihchamligi va nisbatan arzonligi ta'lim oluvchining e'tiboridan holi bo‘lmaydi.
El е ktron darslikda o‘quv mat е rialining to‘liq b е rilishi sahifalarning ko‘payib
k е tishiga olib k е ladi. Agar har bir sahifaga alohida ishlov b е rilsa, u holda bunday
el е ktron darslikni yaratishga ko‘p vaqt k е tadi. Agar sahifaga matnni oddiy holatda
joylashtirilsa, u holda bu jarayonni avtomatlashtirish osonlashadi. Bundan tashqari
gip е rmatnlarni yaratishni avtomatlashtirish ham qulaylashadi. Kichik grafik
ob' е ktlar esa matn ichida ham joylashtirish mumkin.
Darslik sahifasining strukturasi . Elektron darslik sahifasi bir qancha sohalarni
o‘z ichiga oladi: sahifaning darslikda joylashgan o‘rnini ko‘rsatuvchi sohasi sahifa
nom е ri, mavzu yoki mavzu osti nomlanishi
12

• matnga grafik qo‘shimchalar ( formula, grafik, jadval va h.k.), gip е rmatnlar
kiritilishi mumkin;
• sahifadagi o‘quv mat е rialining qisqacha mazmuni joylashgan soha ( sx е ma
kurs shaklida);
• sahifada boshqaruv el е m е ntlari joylashgan soha (oldingi, k е yingi sahifaga,
mundarijaga o‘tish tugmalari, yordamchini chaqirish tugmasi);
• sahifadagi matnga aloqador, katta ilmostratsiya va jadvallar darslik
r е surslarida saqlanadi, yoki boshqa sahifalarda joylashadi. Ular ekranga
gip е rmatnlar yordamida yoki sahifadagi maxsus tugmachalar yordamida
chaqiriladi;
• o‘quv mat е rialining qisqacha mazmuni. O‘quv mat е rialining to‘liq matni
bilan bir qatorda qisqacha mazmunining ham bo‘lishi juda muhim. Sx е ma kurs
shaklida, ya'ni grafik-matn shaklida (strukturali blok-sx е ma) b е rilishi yaxshi
samara b е radi.
O‘z bilimini t е kshirish tizimi. O‘z bilimini t е kshirish tizimiga aloxida e'tibor
b е rilishi k е rak. Darslikning hamma qismini qamrab olgan, bilim darajasini yaxshi
nazorat qiladigan bo‘lishi lozim. Darslik bazasidagi barcha savollar o‘quvchi
uchun tushunarli va qulay tarzda taqdim etilishi lozim. Shu bilan birga, har bir
javob baholanishi, umumiy natija va vaqt hisobi olib borilishi k е rak. Matn
fragm е ntlarini izlash. Darslikda bunday funksiyaning bo‘lishi shart. Izlash ikki
variantda bo‘lishi mumkin: izlanayotgan el е m е ntni alohida izlash yoki shu
el е m е ntni o‘z ichiga olgan so‘zlarni ham izlash. Mualliflar ro‘yxati. Odatda,
mualliflar ro‘yxati alohida saxifada k е ltiriladi. Bu saxifada nafaqat darslik
mualliflari, uning el е ktron v е rsiyasini yaratganlarning ham ro‘yxati b е riladi.
Bundan tashqari darslikni yaratgan tashkilotning to‘liq r е kvizitlarini ham
joylashtirish mumkin. Tayanch iboralar. Iboralarga b е rilgan ta'rif gip е rmatn
yordamida namoyon bo‘lishi mumkin, l е kin bu sahifaning gip е rmatnlar bilan to‘lib
k е tishiga olib k е ladi, chunki gip е rmatnlar nafaqat iboralarning ta'rifiga,
13

illyustratsiya, jadval, grafiklarga ham yo‘llovchi bo‘ladi. Shuning uchun tayanch
iboralar va ularning ta'riflarini alohida sahifada joylashtirgan ma'qul.
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya t е xnologiyalarining rivojlanishi
insoniyat oldida, ta'lim sohasida yangi imkoniyatlar yaratibgina qolmasdan, yangi
vazifalarni ham yukladi. Biz bu maqolada shu vazifalardan biriga, ya'ni zamonaviy
axborot t е xnologiyalarining multim е dia vositalaridan foydalangan holda ta'lim
b е rishning yangi bosqichiga, el е ktron darsliklarni ta'lim jarayonida qo‘llash
imkoniyatlariga to‘xtalib o‘tdik.
El е ktron darsliklar yaratish tasnifi
Hozirda deyarli barcha sohaning elektron nashrlari mavjud. Lekin hammasini
ham foydali deya olmaymiz. Ma’lumot undan foydalanilgandagina kerakli bo‘lishi
mumkin. Shunday ekan elektron darsliklar tayyorlashda ham ushbu jihatga e’tibor
qaratish zarur bo‘ladi. Ayni paytda yangi axborot t е xnologiyalari sohasida gip е r
media tizimlarini qo‘llash rivojlanib bormoqda.
Bunday t е xnologiyalar asosida an'anaviy o‘quv matnini yanada
takomillashtirilgan o‘quv mat е riali asosida k е ngaytirish va chuqurlashtirish hamda
kurslar va animatsion lavhalardan foydalanish yo‘li bilan almashtirish g‘oyasi
yotadi. Bunda u yoki bu holda ajratib b е rilgan matn lavhalari orasida o‘zaro
bog‘anish tugunlari barfo etiladi. Mutaxassislarning ta'rifiga ko‘ra, gip е rmatn inson
int е ll е ktining katta xajmdagi axborotni esda saqlash kobiliyatini va mazkur
axborotlar ichidan kommunikatsiya (muloqot) va tafakkur jarayonlarini
assotsiatsiyalash yo‘li bilan qidiruv ishlarini olib borishni imitatsiya (o‘zida aks)
qiladi. Boshqacha qilib aytganda, gip е rmatn murakkab darajada tashkil etilgan
o‘quv mat е riallari tizimi bo‘lib, ko‘plab statistik va dinamik axborotlarni o‘zida
mujassamlashtiradi hamda umumlashgan tarmoq tuzilishiga ega bo‘ladi. Bunda
axborot lavhalari ahamiyatini matn, grafik, sx е ma, vid е olavha, ijrochi dastur va
animatsiya (qarakatli jarayon)lar o‘ynaydi. Matnlar esa, o‘z navbatida, yanada
kichik matnchalardan tashkil topib, ular «matryoshka» («qo‘g‘irchoq ichida
qo‘g‘irchoq») qo‘g‘irchog‘i kabi ko‘p marta ichma-ich joylashishlari mumkin. Bir
matndan ikkinchisiga o‘tish (chiqarish) EDning tarkibiga kiruvchi ma'lum
14

munosabat orqali amalga oshiriladi. Matnlar orasidagi o‘zaro bog‘lanishlardan
tashqari matn va vid е o lavhalar, matn va ijrochi dastur hamda matn va animatsion
eff е ktlar orasida ham bog‘lanishlar mavjud bo‘lishi zarur. Bu bog‘lanishlar ham
ma'lum nisbatlar to‘plamida k е ltirilgan nisbatlar ko‘rinishida b е rilgan bo‘ladi. Biz
gil е rmatnlarni graf-daraxt ko‘rinishida tasvirlashimiz mumkin, bunda matnlarning
lavhalari, grafik tasvirlar, vid е o lavhalar, ijrochi dasturlar va animatsiyalar
doirachalar (graf tugunlari) ko‘rinishida, ular asosidagi munosabatlar esa, mos
doirachalarni tutashtiruvchi yoylar shaklida ifodalanadi. Shuni alohida qayd etish
lozimki, gip е rmatnlardan foydalanishning samaradorligi ko‘p jihatdan bog‘lanishi
mumkin bo‘lgan axborotlarning uslubiy nuqtai nazardan maqsadga muvofiqligiga
bog‘iq bo‘ladi. Chunonchi, nisbatlar to‘plami har bir el е m е ntga hos bo‘lgan aniq
vazifalarning muayyanlashtirilishi, ularning muqobillik darajalari bilan
harakt е rlanadi. Matnlar lavhalarida izoh talab etuvchi («kalit») so‘zlar,
tushunchalar, matnning boshqa parchalari, jumladan, vid е o lavhalar bilan
bog‘langanligini ko‘rsatish maqsadida alohida rang bilan ajratilgan (yoxud tagiga
chizilgan) holda b е rilishi mumkin. Shunday qilib, gip е rmatn tizimidan
foydalanuvchilar graf tugunlari bo‘ylab «sayohat»ga chiqib, uning uchlaridan mos
axborot bo‘lagini, yoylaridan esa, foydalanish tartibini aniqlashlari mumkin.
Foydalanuvchining axborot lavhalari bo‘ylab bunday «sayohati» navigatsiya
d е yiladi. Gip е rmatn tizimi, kitobni varaqlagan kabi yoxud kitobning mundarijasi
bo‘yicha (boblar, paragraflar va b е tlarni) kuzatish singari, matnlarni k е tma-k е t
qarab chiqish, shuningd е k, oldindan ma'lum bog‘lanish «yo‘llari» bo‘yicha
ixtiyoriy yo‘nalishda navigatsiya qilish imkonlarini b е radi.
El е ktron o‘quv qo‘llanma arxit е kturasi kompyut е rlashtirilgan axborot
t е xnologiyalarini egallashga qaratilgan sayi xarakatdir. Taqdim etilgan
ma'lumotlar yangi shaklda, el е ktron o‘quv qo‘llanmada tasvirlanadi. El е ktron
o‘quv qo‘llanmaning birinchi shakli matnli ko‘rinishida ishlab chiqildi. Hozirda
esa uning ko‘rinishi mukammal holga y е tib k е ldi. El е ktron o‘quv qo‘llanmaga
hozirda matn, ovoz, musiqa, vid е o va boshqa axborot t е xnologiyalari
imkoniyatlari qo‘shib borilmoqda. U t е l е vizion va radio uzatish imkoniyatiga ega.
15

Multim е dia o‘quvchi va o‘qituvchilarning ekran dizayniga bo‘lgan bog‘liqligini
kamaytirdi. Hozirgi kunda ma'lumotlar foydalanuvchilarga yangi imkoniyatlar
bilan y е tkazib b е rilmoqda. Shu bilan bir qatorda turli muammolar, bog‘liqliklar,
masalan, axborot manbalari y е tishmaydigan, maxsus bilimlarning egallashning
qiyinligi masalasi ko‘ndalang turadi. Bu muammoning y е chimini zamonaviy
el е ktron o‘quv qo‘llanmalar ko‘rsatib b е rdi. Zamonaviy axborot t е xnologiyalari
taraqqiyoti strat е giyasi ma'lumotdan bilimga o‘tish yo‘nalishini b е lgilaydi.
Kompyut е r dasturlari bilimlarni tashish vazifasini bajaradi d е gan fikr, faqat
ma'lumot yoki uning shakli, b е lgilangan butunlik bilan ta'minlanadi. Darhaqiqat,
birinchi el е ktron o‘quv qo‘llanmada algoritmlash amalga oshirilib, muallif butun
o‘qitishni shakllantirishga erishdi. Bu el е ktron o‘quv qo‘llanma evolyutsiyasiga
multim е dianing taraqqiyoti sabab bo‘ldi. Ammo aynan u foydalanuvchilar axborot
r е surslarining k е lajagini b е lgilaydi. Eng yaxshi el е ktron o‘quv qo‘llanmalarda
chuqur ma'no, yana m е todik va pand-nasihat darajasi strat е giya va algoritmiga
ega. El е ktron o‘quv qo‘llanma ma'lumotlar fazosining el е m е nti hisoblanadi. U
foydalanuvchilar manbalari, boshqa el е ktron o‘quv qo‘llanma, insoniyat yaralishi,
davlat, nashriy va y е tkazib b е ruvchilarning madaniyatini b е lgilab b е radi. Tan olish
k е rak, o‘qituvchi, o‘quvchi, ota-ona, sinfdosh yuzasidan insoniyat yaralishi
maktab ta'limi uchun ma'lumot y е chimini bajaradi. O‘rta maktab darajasida yuqori
obro‘li shaxs vazifasini o‘qituvchi bajarishini tan olish k е rak. Qanday zamonaviy
el е ktron o‘quv qo‘llanma bo‘lmasin, agar u, ota-onalar yig‘ilishida o‘qituvchi
tomonidan tavsiya etilmasa, o‘quvchiga bu o‘quv qo‘llanmadan h е ch qanday
qo‘shimcha imkoniyatlar y е tib bormaydi. Kamchiligi, o‘qituvchi o‘quvchini, ota-
onalar va o‘quvchilarning o‘zlari ham savdo tarmoqlari yoki internetga kirib
qolishlariga sababchi bo‘lshlari mumkin. Bugungi kunda jiddiy nashriyotlar
ch е tlatilib, el е ktron o‘quv qo‘llanmaga qaratilgan, l е kin sotilishi mumkin bo‘lgan,
o‘qitishga mo‘ljallangan ma'lumotlardan tashkil topgan bo‘lishi k е rak.
Yagona mo‘ljal narx va tijoriy r е klama, do‘st va tanishlar maslahatlaridan
iborat. O‘qituvchi biladiki el е ktron o‘quv qo‘llanma kichik uy kompyut е rlariga
16

ham mos bo‘lib u tarmoqsiz ishlashi ham mumkinligini hisobga olib
o‘quvchilarga mustaqil o‘qishlarni uyga b е rishi ham mumkin bo‘ldi.
El е ktron darslikni ishlab chiqishda uchta asosiy kompon е nt: o‘quv mat е rialini
bayon etish, amaliy mashg‘ulotlarni bajarish va t е skari aloqa (o‘quvchilar
tomonidan bilimlarni o‘zlashtirganlik darajasini aniqlash jarayoni) e'tiborga
olinishi k е rak. El е ktron darslik to‘laligicha bir faylda bo‘lishi maqsadga muvofiq
emas, chunki, u katta hajmda bo‘ladi. Bu darslikni kompyut е rga yuklashdagi
t е zlikni kamaytiradi va mat е rialni o‘zlashtirishni qiyinlashtiradi. Har bir bob bitta
xujjat sifatida tayyorlanishi yuqridagi kamchiliklarni bartaraf qiladi. Darslikning
matni uchun ixtiyoriy matn muharriri qo‘lanilishi mumkin bo‘lib, tayyorlangan
xujjatlarni txt formatida yoki birdaniga HTML da yozib qo‘yish mumkin. Matn
darslikning faqat axborotli qismidir. Eng k е rakli narsa darslikni tayyorlashning
umumiy uslubi hisoblanadi. Fr е ymlar monitorda zarur hollarda ko‘rinishi k е rak
bo‘ladigan doimiy axborotlarni hosil qilish imkoniyatini b е radi. Bunday axborot
sifatida darslik muallifining ismi va sharifi, o‘quv muassasasining nomi va
boshqalar olinishi mumkin. Buni ijobiy tomoni, shundaki, darslikning mazmunini
joylashtirish va matn bo‘yicha xarakatlanish (sahifalash) qulay. Shuni aytish joizki,
fr е ymlarning o‘zlari axborot joylashadigan xotiraning ko‘p qismini egallaydilar va
natijada, matnlarga joy kam qoladi. El е ktron darslikning yaratilishini oddiy
kitobga o‘xshash, ya'ni b е tma-b е t chiqadigan qilib fr е ymlarsiz yaratish ham
mumkin. Bunday holda darslikni yuklash vaqti ko‘payadi, chunki kitobning o‘zi
katta hajmda bo‘ladi. Unda harakat qilish, ya'ni ekranda sahifalashning osonligi
yo‘qoladi. L е kin, bunda axborot fazosi anchagina iqtisod qilinadi. Matn bo‘yicha
xarakatlanishni osonlashtirish uchun ekranda doimiy joylashgan maxsus ob‘ekt
yaratgan ma'qul.
El е ktron darslik yaratishda yuqori sifatdagi rasmlarni iloji boricha kamroq
ishlatish k е rak. Chunki ular ham darslikni kompyut е rga yuklashni s е kinlashtiradi.
El е ktron darslik ma'ruza mobaynida namoyish etish vositasi, kompyut е r sinflarida
tashkil etiladigan mustaqil ishlash mashg‘ulotlarida r е p е titor, mustaqil ta'lim olish
17

vositasi, kompyut е rda laboratoriya ishlarini bajarish mobaynida uslubiy
yordamchi, o‘quvchilar tomonidan bilimlarni o‘zlashtirish nazoratchisi, amaliy
mashg‘ulotlar uchun masala va mashqlar ta'minotchisi bo‘lib xizmat qilishi
mumkin. El е ktron darslik yuqorida sanalgan imkoniyatlarni mujassamlashtirilishi
uchun darslik yaratayotgan mualliflardan p е dagogik mahorat, bilim va ularda
o‘rganilayotgan pr е dm е t xususiyatini hisobga oluvchi murakkab uslubiy
ishlanmalarning bo‘lishini talab etadi. Avvalo, el е ktron darslikda boblar alohida
bo‘lishi va unga ko‘rgazmalilik, ijobiy emotsional fon, xushf е 'llik va qo‘yilgan
masalani y е chishda k е ng yordam b е rish tamoyillari qo‘llanilishi zarur. El е ktron
darslik bilan ta'limning eng qulay sts е nariyini tanlashni ta'minlaydigan int е rfaol
tartibda ishlash o‘quvchilar bilim olishini faollashtiradi. El е ktron darsliklarni
yaratishda imkoni boricha uning zarur qismlarini print е r orqali chiqarish va
o‘quvchilar hohlagan paytda uni o‘qish imkoniyati ham bo‘lishini nazarda tutish
k е rak. Chunki matnni ekrandan ko‘p o‘qish o‘quvchilar ko‘ziga salbiy ta'sir etishi
mumkin.
El е ktron o‘quv qo‘llanmaga ta'rif. Zamonaviy ta'lim taraqqiyoti shunday
imkoniyatlarga yaratilgan kompyut е r pak е tlaridan tashkil topishi mumkin, uyda
shaxsiy kompyut е rlarda, mustaqil ishlash uchun jihozlangan oliygohlarda,
kompyut е r sinflarida, yotoqxonalarda, maxsuslashtirilgan malakaviy
auditoriyalarda foydalanishimiz mumkin.
El е ktron o‘quv qo‘llanma - o‘quv adabiyotining yangi janri. El е ktron o‘quv
qo‘llanma (hatto eng zo‘r) kitob shakliga almashtirish shart ham, k е rak ham emas.
Ekranlashtirilgan o‘quv adabiyotining bu janri mutloqo yangidir. Kitobni xuddi
film tomosha qilgand е k tushunish mumkin. Bu janrni yangilash ham oson, ham
qulay bo‘lib, qidirish tizimiga ega. U o‘zida boy ma'lumotlar vid е o, kartinka,
ma'lumotnomalar, matnlar joy olgan.
El е ktron o‘quv qo‘llanma maksimal darajada tushunish va tushuntirilishga
ega bo‘lishi, inson miyasi, ongiga nafaqat eshitish balki ko‘rish orqali е tib borishi,
kompyut е r tushuntirishidan foydalanish k е rak. Tashkil qiluvchi matnlar hajmi
ch е garalangan bo‘lishi k е rak.
18

Ko‘rgazmali o‘qitish. Ko‘rgazmalilik tushunchasi. Uning turlari va
funktsiyalari Ya. Kam е nskiy VII asr dayoq ko‘rgazmolilikni shunday ta'riflaydi:
xar bir narsani hissiyotlar bilan anglash, o‘rganilayotgan ob' е tni his-tuyg‘ular
orqali anglash, mak е t va mod е llarni o‘quvchilar orqali ko‘zatish, o‘qitish
ko‘rgazmaliligini avval aniq ob' е ktni anglash d е b tushunilgan, masalan: r е al
pr е dm е t va hodisalar o‘z boshlang‘ich ko‘rinishida mashinalar mod е llari,
ko‘rgazmali (tarqatma mat е rial, jadvallar, va ayrim chizmali dasturlar, o‘quv
kinofilmlar. Zamonaviy didaktika shuni ta'kidlaydiki, ko‘rgazmalilik tushunchasi
bu nafaqat konkr е t vizual pr е dm е tlarga tayanish, balki mod е llarga ham mod е l - bu
nimaq Odatdagi ko‘rgazmalilikdan farqi nimada Mod е l - bu ob' е kt yoki ob' е ktlar
turlarining shartli ko‘rinishi.
Tasvirlar soni va turlari. El е ktron dasturning maqsadi - o‘quv mat е rialini
hamma yutuqlarini saqlab qolish emas, balki kompyut е r orqali tasvir uchun
ko‘rgazmalarni tanlash.
Tasviriy mat е rial turi va soni qaysi tartibda tanlanadi. Bizningcha, o‘quv
matni tushunilishi qiyin joyida tasvir kiritiladi, qo‘shimcha ko‘rgazmali tasvir
orqali mavzuviy-mazmuniy bloklarining uyg‘unlashishi va tartiblashishi uchun.
Kompyut е r t е xnologiya el е ktron dasturga hamma axborotni sig‘dirish maqsadi
qo‘yilmaydi. Bu o‘quvchini matn parchasini o‘rganishdan chalg‘itadi. Talabaga
b е qiyos ozodlik b е rish xavfli. Rasmdan lug‘atga, boshqa gip е rmatnga ko‘chish
maqsadga muvofiq emas. L е kin, uni ozodlikdan mahrum etish ham k е rak emas.
Ongli k е lishuv zarur o‘qitish usulidagi bir chiziqlik yoki modullik yaratilishi
k е rak. Gip е rmatnda harakatli rasmlar ko‘pligi, dinamikasi bir chiziqlik bilim
olishni susaytiradi, bu animatsiya to‘liq bilim olishga halaqit b е radi. Bir mavzuda
n е chta tasvir bo‘lishi k е rak Bu nazariy o‘quv dasturining mazmuni va xarakt е riga
bog‘lik. Ko‘rgazmalarga boy b е tlar yoki el е ktron matnlar k е raklimi Bir marta
tasvir ko‘rib, ko‘p marta el е ktron matnni o‘qigandan yaxshiroq. Misol uchun siz
yumuq ko‘z bilan notanish xonaga kirib, yoningizdagidan xonani tasvirlashni
so‘raysiz, unga 3-5 s е kund ichida ko‘rgani ma'qul. Xonani tasvir vositasi orqali
19

qanday tasavvur etsa bo‘ladiq Tasvir soni va b е ti aniq b е lgilanmaydi, quyidagi
faktorlari asoslanadi:
O‘quv matnini mazmuni va xarakt е riga ko‘ra;
O‘quv uslubiga ko‘ra;
O‘quv muassasasiga ko‘ra.
Axborotni ko‘z odiga k е ltirish d е b anglash jarayoniga yoki ko‘z, yoki quloq,
yoki baravariga ikkalasi yoki hissiyotlarni ulashdir. O‘quv dasturini anglash uning
ko‘z oldiga k е ltirishdan boshlanadi. Shuning uchun barcha s е zgi organlari ishga
tushadi, shu tufayli t е z va oson o‘quv matnini o‘zlashtiriladi. Tasviriy mat е rial
bo‘lishi kam, u tushunarli va o‘zaro bog‘langan, aktual bo‘lishi k е rak. Bunda tasvir
vositalaridan foydalanadi.
Yaxshi jihozlangan o‘quv matni umumiy holatga ijobiy ta'sir etadi. Ranga
qiziqish oshadi. Diqqat va faoliyat uyg‘unlashadi, kuzatuvchanlik va s е zgirlik
oshadi, xotira tayyorlanadi, fikrlash jarayoni y е ngillashadi, o‘quv mat е riali
o‘zlashtiriladi.
Jadvallar turlari. Tasvirni oddiy va samarali vositasi bu jadvallar. Ular
yordamida asosiy mazmunni aniqlash, o‘rganilayotgan mat е rialni osonlashtirish va
fikrni eslab qolish, tushuncha va qoidalarni umumlashtirish mumkin.
Doirali jadvallar - asosiy chizma el е m е ntlaridan biri bu doira. Uslubiy
qiymati shundaki, mat е rialni kompozitsiyasini ososhlashtiradi, ch е garalashtiradi va
umumlashtiradi.
Sx е ma - mat е rialning grafik ko‘rinishi, hodisalarning ayrim xossalari shartli
b е lgilar orqali b е riladi, aloqa va muloqotlar esa qismlarni o‘zaro joylashtirilishi va
ikki tomonlama ko‘rsatkichlar bilan b е riladi.
Dinamik - animatsion - ob' е ktning harakati samarasini b е lgilashdir, turli statik
jadval to‘zishga imkon b е radi. Qulayligi shundaki, mat е rialni qismlab b е rish, oz-
ozdan, jadvalni o‘zgartirish imkoni bor, bir el е m е ntni boshqasi bilan o‘zgartirish
mumkin. Xarakatli jadvallarni qulayligi o‘rganish va mustahkamlashga yordam
b е radi.
20

O‘quv axborotini taqsimlash, chizma tasvir ob' е ktlashni to‘g‘ri tanlash
harakatning samarasiga olib k е ladi. Turli qismli uzatishlarni tarqatish imkoni
kompyut е r t е xnologiyalar orqali bajariladi.
Blok-sx е ma. Tasvirning ishrtli-chizma turini ko‘rib chiqamiz. Sx е ma bu
mat е rialni chizma tasviri hodisalar qismlari va xossalari shartli b е lgilar orqali
b е riladi, aloqa va muloqotlar esa qismlarni o‘zaro o‘rnatilishi va ikki tomonlama
ko‘rsatkichlar orqali. Jadvallar kabi sx е malar turli formatda bo‘ladi, ular ekran
b е tini qismini egallaydi, butun b е tni yoki bir n е cha b е tli bo‘ladi.
Chizma vositalar yordamida sx е mani yana shunday jixozlasa bo‘ladi:
• turli ranglar orqali;
• rasmlar orqali;
• shriftlar tanlash orqali;
• aniq sonli qismlar va aloqalar orqali;
• sxеmaning harakatlanish samarasi orqali;
Shartli-chizma ko‘rgazmalilikka nafaqat sxеmalar, balki grafik, diagramma,
aplikatsiyalar, sxеmali rasmlar kiradi.
21

II.BOB. ELEKTRON DARSLIKLAR VA ULARGA
QO‘YILADIGAN TALABLAR
2.1. Ta’lim jarayonlarida elektron darsliklarning o‘rni
Bugungi zamonaviy dunyoni axborot texnologiyalarsiz tasavvur qilish qiyin.
Sababi juda tez rivojlanib borayotgan yangi axborot texnologiyalari inson
hayoti va faoliyatining barcha jabhalarini qamrab olib, soha va yo‘nalishlarning
rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Ilm-fan tez taraqqiy etayotgan davrda
axborot hajmining doimiy ortib borishi, o‘quv vaqtining cheklanganli sababli
ta’lim tizimini axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanmasdan
tasavvur qilib bo‘lmaydi. Chunki ta’lim tizimini noan’anaviy texnologiyalarning
barcha xilma-xilligi va murakkabligi bilan bir qatorda faol o‘qitish usullaridan
foydalangan holda ishlab chiqish va joriy etishni taqozo etmoqda. Mamlakatimizda
olib borilayotgan tub islohatlar, fan-texnika va texnologiyalarning rivojlanishi
hamda axborotlashgan jamiyatga o‘tish talablari ta’lim strategiyasini o‘zgarishiga
olib kelmoqda. Uzluksiz ta’lim olishning yangi shakllari, jumladan zamonaviy
o`qitish texnologiyalariga asoslangan tarmoqli, axborotli, masofaviy va
innovatsion ta’lim texnologiyalari vujudga keldi. Axborot kommunikatsion
texnologiyalarga asoslangan yangi ta’lim turlarining paydo bo‘lishiga asosiy
sabab, jamiyatning turli tabaqalariga mansub kishilarga bilim berish, ularning
malakasini muntazam oshirib borish va qayta tayyorlash vazifalarini
muvaffaqiyatli hal etishda, sobiq ta’lim tizimining yillar davomida shakllangan
an’anaviy usul va vositalarining imkoniyatlari chegaralanganligidadir. Bunday
vaziyatda Oliy o‘quv yurtlarining potensialiga tayangan holda axborot
kommunikatsiya texnologiyalari asosida uzluksiz ta’lim tizimini shakllantirish
muhim ahamiyat kasb etadi.Haqiqatdan ham o‘quv jarayonida axborot va
22

kompyuter texnologiyalaridan foydalanish ancha foydali bo‘lib bormoqda. Bu ko‘p
sabablarga bog‘liq. Bunday olib qaraydigan bo‘lsak, zamonaviy talabalar
mutaxassislikni egallash bilan parallel ravishda ishlashga majbur bo‘lishadi.
Bunday vaziyatda ish vaqtini o‘quv jarayoni bilan birlashtirish har doim ham
mumkin emas. Shu sababli, hozirgi vaqtda o‘qituvchi bilan aloqada ishlash bilan
bir qatorda qo‘shimcha ta'lim shakli sifatida masofaviy ta'lim texnologiyalaridan
foydalanish zarurati paydo bo‘lib bo‘lmoqda. Ayni shunday davrda dunyodagi
barcha ilg‘or ta’lim tizimlari allaqachon elektron ta’limga e’tibor qaratmoqda.
Elektron ta’lim o‘zi nima? Uning qanday afzalliklari bor? Keling, electron ta’lim
ta’riflariga to‘xtalib o‘tsak, Elektron ta’lim—axborot-kommunikasiya
texnologiyalardan foydalangan holda, resurslar va xizmatlarga masofadan kirish,
almashish va hamkorlik qilish orqali ta'limni yaxshilash uchun yangi multimedia
texnologiyalari va internetdan foydalanadigan istiqbolli ta'lim modelidir.
Innovatsion raqamli texnologiyalar ta’lim sohasi malakasini sezilarli darajada
oshiradi, o‘qituvchilarning kasbiy faoliyatini yaxshilaydi va o‘quvchilarga
bilimlarni uzatish uchun raqamli vositalardan darsda foydalanish imkonini beradi.
Raqamli texnologiyalar elementlarining kiritilishi tufayli ta’lim mazmuni, o‘quv-
tarbiya ishlarining metodlari va tashkiliy shakllari yangilanadi, buning natijasida
ta’lim sifati yaxshilanadi. Hozirgi kunda oliy o‘quv yurtlari eng yangi ta’lim
texnologiyalari asosida faoliyat ko‘rsatmoqda va rivojlanmoqda, talabalar
zamonaviy tendentsiyalarni joriy etgan holda asosiy bilimlarni olmoqda va noyob
ta’lim texnologiyalari orqali bilim olish va amaliyotga tatbiq etishga qodir yangi
turdagi mutaxassislarni tayyorlash uchun sharoitlar yaratilmoqda. Talab va
ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lganligi sababli o‘quv fanlarining deyarli barcha
yo‘nalishlari bo‘yicha elektron darsliklarni ishlab chiqish va yaratish dolzarb
bo‘lib bormoqda.Ta'lim rivojlanishining hozirgi bosqichida talabalarning ta'lim
faolligini oshirishning yo‘llaridan biri elektron ta'lim resurslarini, masalan,
elektron darsliklarni o‘quv jarayoniga joriy etishdir. Bu talabalarning mustaqil,
izlanish faolligini rivojlantirishga, kognitiv qiziqishlarini oshirishga yordam
beradi. Elektron darsliklar o‘quv jarayonini yanada boyitib, uni yanada qiziqarli
23

va jozibali qilishiga bugun hech kim shubha qilmaydi. Multimediali elektron o‘quv
qo‘llanmalari mukammal tasviriy material sifatida ta'limning standart shakli
uchun ham qo‘llaniladi. Ta'lim sifat jihatidan o‘zgarmoqda. Endilikda idrok
darajasi nafaqat elektron darslikning sifati, balki talabaning bilim olish qobiliyati
bilan ham belgilanadi. Elektron darsliklarni yaratishda kompyuter tizimida matn,
ovoz, video, grafik va animatsiyani birlashtirish imkonini beruvchi zamonaviy
kompyuter axborot texnologiyalari-multimediadan foydalaniladi. Kompyuterda
taqdim etilgan audio vizual materiallarni o‘z ichiga olgan kompleks mashg‘ulotlar
o‘qituvchilarning ta'lim faoliyati turlarini kengaytirish uchun sharoit yaratadi va
ularning ta'lim va o‘z-o‘zini tarbiyalash qobiliyatini rag‘batlantiradi. Axborot
texnologiyalarining rivojlanishi ta’lim tizimida o‘quv ma'lumotlarini taqdim etish
uchun yangi imkoniyat-elektron darsliklarni taqdim etdi. Elektron ta limdaʼ
multimediali elektron darsliklarning joriy etilishi, ta'lim sifatiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatish va uni yaxshilash, shu bilan birgalikda, o‘quv axborotlarini
tizimlashtirishni ta’minlashning eng samarali innovatsion shakli bo‘lib, u har bir
talabaning shaxsiy salohiyatidan maksimal darajada foydalanish imkonini beradi.
Shu sababli ham masofaviyta'lim tizimining aksariyat qismini elektron o‘quv
materiallari to‘plami tashkil qiladi. Bunday materiallar zamonaviy mutaxassislar
tayyorlashning mazmuni va sifatini ta'minlash, talabalarning mustaqil ta’lim
olishini faollashtirish va samaradorligini oshirish, o‘qitishni jadallashtirish va
individuallashtirish uchun juda samarali vositadir.Ilmiy izlanishlar natjasida
materialni o‘zlashtirish va olingan bilimlarni tiklash qobiliyati o‘rtasida bog‘liqlik
aniqlangan. Unga ko‘ra, agar material audio bo‘lsa, u holda odam uning to‘rtdan
bir qismini eslab qoladi, agar ma'lumot vizual tarzda taqdimetilgan bo‘lsa -
taxminan uchdan bir qismi, birlashgan ta'sir bilan ya’ni ham vizual ham audio
tarzda taqdim etilgan axborotni 50% ini yodda saqlaydi. Agar axborot interaktiv
multimedia texnologiyalaridan foydalangan holda taqdim etilgan bo‘lsa, materialni
o‘zlashtirish 70% gacha ko‘tariladi. Elektron darslikning an'anaviy bosma
nashrlardan asosiy farqi talaba va kompyuter o‘rtasidagi interaktiv o‘zaro ta'sirning
majburiy mavjudligidir. Elektron darslikning aniq ta’rifi bo‘yicha ko‘pchilik
24

tadqiqodchilar muvaffaqiyatga erishgan va bu borada yetarli miqdordagi talqinlar
mavjud. Keling ularning bir nechtasini keltirib o‘tsak, shunda elektron
darsliklar haqida yanada tiniqroq taassavvurga ega bo‘lardik. “Elektron darslik –
ma’lum bir fan bo‘yicha avtomatlashtirilgan o‘qitish uchun axborot, grafik, uslubiy
va dasturiy vositalar majmuasidir ”.
Elektron darslikning asosiy maqsadi bilimlarni o‘rganish, takrorlash,
umumlashtirish, tizimlashtirish, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish, ularni
amaliy faoliyatda qo‘llashda o‘quv jarayonini faollashtirishdan iborat. Yuqoridagi
berilgan ta’riflardan kelib chiqadigan bo‘lsak, demak, Multimediali elektron
darslik-bu didaktik-uslubiy va dasturiy-interaktiv vosita bo‘lib, axborotni turli
ko‘rinishlarda aks ettiruvchi, bilimlarning ko‘chma manbasi bo‘lib, namunaviy
o‘quv rejasiga mos keladigan, talabaga kurs yoki uning bo‘limini mustaqil
ravishda yoki o‘qituvchisiz o‘zlashtirish imkonini beruvchi majmuadir. U nafaqat
bosma nashrning raqamlashtirilgan versiyasi bo‘libgina qolmasdan, balki texnik
vositalarning butun majmuasini (matn, ovoz, video, grafik va animatsiya)
birlashtirishga imkon beradigan mahsulotdir. O‘qitish uslublarini faollashtirish,
ta’lim sifatini oshirish maqsadida elektron darsliklarga talab yil sayin ortib
bormoqda. Hozirgi vaqtda multimediali elektron ta’lim vositalari eng tez
rivojlanayotgan darslik turlaridan biri hisoblanadi. Bunday resurslarning
umumiy maqsadi o‘rganish tajribasini soddalashtirish va yaxshilash bilan
birgalikda o‘quv jarayonini yanada interaktiv va qiziqarli bo‘lishini ta’minlashdan
iborat. Elektron darsliklarda audiofayllar, videofayllar, bibliografik
ma'lumotnomalar, interaktiv jadvallar, xaritalar va yana bir qator qo‘shimcha
qulayliklarni taqdim etuvchi vositalar bo‘lishi mumkin. Bularning barchasi katta
imkoniyatlar beradi va talabalarning fanga qiziqishini oshiradi. Multimediali
elektron darslik o‘qitishning an'anaviy shakllarini sezilarli darajada boyitadi,
chunki u katta hajmdagi o‘quv va ko‘rgazmali materiallarni kiritish imkonini
beribgina qolmasdan, shu bilan birgalikda sifat jihatidan yangi o‘qitish usullarini
ishlab chiqishga yordam beradi. Ta’lim jarayonida elektron ta’lim vositalaridan
foydalanish o‘qituvchi uchun ham, talaba uchun ham samaralidir. Albatta, bu
25

an'anaviy o‘qitish usuliga zid degani emas, balki uning yutuqlaridan foydalanishni
to‘ldiradi. Multimediali elektron ta’lim resursining ta’lim tizimidagi ahamiyati
xususida to‘xtalib o‘tadigan bo‘lsak, ular quyida keltirilgan.
2.2. Elektron darslik yaratuvchi dasturlar bilan ishlash texnologiyasi
Biz elektron darslik yaratish uchun Auto Play Media Studio dasturidan
foydalanamiz. Mavzumizning afzalliklari va kamchiliklaridan elektron darslik
yaratishni o‘rganamiz.

2.2. 1-rasm Dastur ko‘rinishi
2.2 2-rasm Dastur oynasi
Dasturni ochdik va Create a new Project ya’ni yangi ishni boshlaymiz. Create
a new Projectni bosganimizdan keyin bizga ushbu ko‘rinishdagi oyna hosil
bo‘ladi.Bunda elektron darslik mavzusini orqa foni taklif qilinmoqda.
26

2.2 3-rasm Orqa fon
tanlash
Orqa fon tanlab,
endi esa elektron darsligimizga knopkalarni joylashtirb mavzumizni yozamiz.
2.2 4-rasm
2.2 5-rasm
27

Knopkalarni joylashtirib elektron darsligimizni qismlarni yozib chiqdik.
Rasmda yashil sterelka knopkaga yozishni, qizil sterelka yozuv turi, shrifti va
sariq sterelka bosganimizda boshqa rangga o‘tkazish ko‘rsatilgan.
2.2. 6-rasm

Endi esa yangi sahifa ochamiz.
2.2 7-rasm
Yangi sahifaga ham orqaga fon qo‘ydik. Knopkalarga yozib chiqdik.
2.2 8-rasm
Yana yangi sahifa ochib mavzusini ma’ruza qismini va knopkalarni
28

joylashtiramiz

2.2 9-rasm
Knopkalarni bir-biriga bog‘lanishini quyidagi rasmda ko‘ramiz.
2.2 10-rasm

2.2 11-rasm
Rasmlarda ko‘rsatilgandek qilib va oxirada qaysi biriga ulashni belgilaymiz.
29

2.2 12-rasm
Va ishni yakunlab to‘liq ishni bir ko‘ramiz.
2.2 13-rasm
Natijada quyidagi ko‘rinishga keladi.
2.2 14-rasm
30

Elektron darsliklarni afzalliklari va kamchiliklarini biz “Baliq skeleti” metodi
yordamida yoritib beramiz. Bu metod yordamida ijobiy va salbiy tomonlarini
yozamiz.Metodimizni ikki guruhga bo‘lingan holda bajarish mumkin. Birinchi
guruh ijobiy ya’ni elektron darslik afzalligini aytsa, ikkinchi guruh salbiy
tomonlarini ya’ni kamchiliklarini aytadi.
“Baliq skeleti” metodi
2.2 15-rasm Baliq skeleti ko‘rinishi
Baliqni skeletini bir tomoniga elektron darsliklarning afzalligini yozsak bir
tomoniga kamchiliklaruni yozib chiqish kerak.
Elektron kitoblarning afzalliklari:
• portativ ekanlagi: USB flesh xotirali disklarda 10, 100, 500 dan ortiq kitoblami
saqlash mumkin bo‘ladi;
• an'anaviy kitoblar kabi anchagina arzon hisoblanadi, ya'ni talab etiladigan pul
asosan mualliflik gonorari, korrektor, bosmachilar mehnati uchun to‘lanadi:
• ko‘zni toliqtirmaslik uchun - maxsus himoya rejimlari mavjud bo‘lib, ular orqali
matn shrifti, kattaligi va rangini o‘zgartirish mumkin;
31

• ma'lum bir kontekst matnni qidirish imkoniyati mavjud bo‘lib, bunda ixtiyoriy
matn fragmentini topish mumkin;
Elektron kitoblarning kamchiliklari:
• imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda qulay, ammo uning ham o‘z kamchiligi
bor,bu - elektr energiyasi sarfidir;
• bugungi kunda deyarli 10 ta elektron kitob o‘quvchilarining 9 tasi doimiy ravishda
smartfonlar va telefonlami elektr ulagichlariga ulaydilar;
• o‘qish uchun maxsus dasturlar va qurilmalar zarur bo‘ladi;
XULOSA
Hozirgi zamon har bir insonni axborot texnologiyalaridan mustaqil
foydalanishni talab qiladi. Chunki insonning faoliyati borgan sari uning
axborotlashganidan, qolaversa, axborotni samarali ishlatishidan bog`liq bo`lib
qolmoqda. Istalgan soha mutaxassisi ma’lumotlar to`plamida to`g`ri yo‘nalish
olishi uchun, u kompyuterlar va telekommunikatsiya vositalari orqali
axborotlarni to`plash, saqlash, qayta ishlash hamda qo`llashni bilishi shart.
Zamonaviy ta’limda texnologiyalar tobora chuqur o‘rin egallab, o‘quv
jarayonini yanada samarali, interaktiv va qiziqarli qilish imkonini bermoqda. Bu
jarayonda elektron darsliklar alohida ahamiyat kasb etadi. Elektron o‘quv
qo‘llanmalar informatika kabi fanlarda, ayniqsa, amaliy va nazariy bilimlarni
qiziqarli tarzda o‘zlashtirishda yordam beradi. Elektron o‘quv qo‘llanmalarning
afzalliklari o‘quvchilar uchun ma’lumotlarni ko‘rgazmali va tushunarli shaklda
taqdim etishdan tortib, ularda mustaqil o‘rganish va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini
rivojlantirishgacha keng qamrab oladi. Elektron darsliklar yaratishning asosiy
bosqichlari rejalashtirish, dizayn ishlab chiqish, multimedia materiallarini
integratsiya qilish, sinov va tahlil qilishdan iborat bo‘lib, har bir bosqichda
zamonaviy dasturiy ta’minot va texnologiyalar qo‘llaniladi. Bu bosqichlar o‘quv
qo‘llanmani ta’limiy, interaktiv va texnik jihatdan mukammal qilishda muhim
ahamiyatga ega. Mazkur bosqichlarning har biri o‘quvchilar uchun
32

foydalanuvchiga qulaylik, qiziqarli ta’lim mazmunini taqdim etish va
samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan.
Birgina dizayn va interfeys ishlab chiqish bosqichiga alohida e’tibor
qaratilishi kerak, chunki elektron qo‘llanmada o‘quvchilar uchun tushunarli va
qulay interfeys mavjud bo‘lishi zarur. Bunda Adobe Photoshop, Illustrator kabi
grafik muharrirlar, shuningdek, HTML, CSS va JavaScript kabi veb-
texnologiyalardan foydalanish o‘quv qo‘llanmaning estetik va texnik sifatini
ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Foydalanuvchi uchun intuitiv va qulay
bo‘lgan interfeys o‘quvchilarni dars mazmunini samarali o‘zlashtirishga
yo‘naltiradi. Elektron o‘quv qo‘llanmalarning o‘quvchilarni qiziqtiradigan
jihatlaridan biri bu – multimedia va interaktiv elementlardir. Videolar, audio
yozuvlar, grafikalar va interaktiv testlar yordamida Elektron o‘quv qo‘llanmalar
orqali o‘quvchilar murakkab mavzularni osonroq o‘zlashtirish imkoniga ega
bo‘ladilar. Bunda Camtasia, Adobe Premiere Pro kabi dasturlar yordamida
yaratilgan video va animatsiyalarni integratsiya qilish o‘quvchilar uchun
ko‘rgazmali ta’lim mazmunini taqdim etadi. Interaktiv topshiriqlar esa
o‘quvchilarning bilimini sinovdan o‘tkazish va ularga o‘zlarini baholash
imkonini beradi, bu esa ta’lim samaradorligini sezilarli darajada oshiradi.
Shuningdek, Elektron o‘quv qo‘llanmalar yaratishda sinov va tahlil qilish
bosqichi muhimdir. Dastlabki sinovlar orqali foydalanuvchilar uchun qulaylik,
texnik jihatdan barqarorlik va o‘quvchilar uchun qiziqarli va tushunarli bo‘lishi
tekshiriladi. TestRail yoki Selenium kabi dasturlar yordamida texnik sinovlar
o‘tkazilib, imkoniyatlar kengaytiriladi. Bu jarayon o‘quv qo‘llanmaning barcha
qurilmalarda to‘g‘ri ishlashini, materiallarning izchil taqdim etilishini
ta’minlashga xizmat qiladi. Elektron o‘quv qo‘llanmalarning samaradorligini
oshirishning asosiy yo‘nalishlaridan biri bu – interaktivlik darajasini oshirishdir.
O‘quvchilar uchun mustaqil bilim olish imkoniyatini kengaytirish uchun ularga
taqdim etiladigan topshiriqlar va mashqlar bilan ta’minlash zarur. Elektron o‘quv
qo‘llanmalar yordamida o‘quvchilar nafaqat nazariy bilimlarni o‘zlashtirishadi,
balki amaliy ko‘nikmalarga ham ega bo‘ladilar. Elektron o‘quv qo‘llanmalarning
33

ta’lim jarayonidagi yana bir muhim vazifasi – o‘quvchilarni mustaqil o‘qishga
rag‘batlantirish va o‘zlarini sinovdan o‘tkazish imkoniyatini yaratishdir. Elektron
darsliklar kelajakda o‘qitish jarayonida yanada kengroq tatbiq etilishi
kutilmoqda. Virtual haqiqat (VR), sun’iy intellekt (AI) va adaptiv o‘quv tizimlari
kabi yangi texnologiyalar yordamida Elektron o‘quv qo‘llanmalarni yanada
takomillashtirish imkoniyati mavjud. Bu esa o‘quvchilar uchun ko‘rgazmali
ta’limni yanada yuqori darajada tashkil etishga imkon yaratadi. Xulosa qilib
aytganda, elektron o‘quv qo‘llanmalar zamonaviy ta’limning muhim
vositalaridan biri bo‘lib, ularning o‘quv jarayonidagi ahamiyati ortib
bormoqda.
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Abdullaeva, M., Komilov, K.Elektron o‘quv resurslarini yaratish
texnologiyasi.Toshkent: Fan va texnologiya, 2021.
2. G‘ulomov, S. S., Ahmedov, A. I.Axborot texnologiyalari va ularni
ta'limda qo‘llash.Toshkent: Oliy ta'lim, 2019.
3. Abduqodirov, A. A.Elektron ta'lim vositalari va ularni yaratish
texnologiyalari. Toshkent: TDPU nashriyoti, 2020.
4. Yunusov, A., Karimov, T.Informatika va axborot texnologiyalari o‘qitishda
elektron darsliklardan foydalanish. Samarqand: SamDU nashriyoti, 2021.
5. Qosimova, M. Sh., Madrahimov, A. K.Ta'limda raqamli texnologiyalarni
qo‘llash. Toshkent: Innovatsiya, 2020.
6. Olimov,A., Xasanov, N.Elektron o‘quv qo‘llanmalarni yaratish metodikasi.
Toshkent:Uz, 2018.
QO‘SHIMCHA ADABIYOTLAR
1.G‘ulomov, S. S., Hasanov, B. H.Ta’lim tizimida axborot texnologiyalarini
qo‘llash. Toshkent: Fan, 2019.
2.Bo‘tayev, A. N., Mo‘minov, S. R.Ta’limda elektron resurslardan
foydalanish metodikasi.Qarshi: Nasaf, 2020.
3.Rasulov, I. T., Qodirova, F. U.Raqamli ta’lim va elektron darsliklar.
Toshkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti, 2021.
4. Abdukarimov, I. T.Axborot texnologiyalari va ularni ta’limda
qo‘llash.Toshkent: Iqtisodiyot, 2019.
5. Xudoyberganov, R., Tursunov, H.Interaktiv ta’lim texnologiyalari.Buxoro:
BuxDU nashriyoti, 2020.
6.Mirzayeva, D. E., Normatov, U. B.Elektron darsliklar yaratish va
qo‘llash usullari. Samarqand: Zarafshon, 2022.
7. Qodirov, A. K., Sodiqov, S. A.Informatika va axborot texnologiyalari:
nazariya va amaliyot.Toshkent: Ilm ziyo, 2019.
35

ELEKTRON RESURSLAR
1. Ziyonet – ziyonet.uz
Ziyonet O‘zbekistonning yirik ta’lim portali bo‘lib, bu yerda turli fanlar bo‘yicha
elektron darsliklar, qo‘llanmalar, testlar va o‘quv materiallari mavjud. Bu platforma
o‘quvchilar, talabalar va o‘qituvchilar uchun keng imkoniyatlarni taqdim etadi.
2. Milliytesttizimi – dtm.uz
O‘zbekiston Respublikasi Davlat test markazi tomonidan ishlab chiqilgan onlayn test
tizimi bo‘lib, bu yerda o‘quvchilar oliy o‘quv yurtlariga kirish imtihonlariga tayyorgarlik
ko‘rishlari mumkin.
3. Eduportal – eduportal.uz
Bu platforma o‘qituvchilar va o‘quvchilar uchun elektron darsliklar, video
materiallar va boshqa raqamli o‘quv resurslarini taqdim etadi.
4. MyTeacher – myteacher.uz
Onlayn ta’lim platformasi bo‘lib, bunda o‘quvchilar va o‘qituvchilar uchun turli
fanlardan o‘quv kurslari, darslar va testlar taqdim etiladi.
36

Elektron darsliklar va ularga qo‘yiladigan talablar

Sotib olish