Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 579.3KB
Xaridlar 1
Yuklab olingan sana 16 Avgust 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Elektron pullar va ularni rivojlantirish istiqbollari

Sotib olish
Mavzu:  Elektron pullar va ularni rivojlantirish
istiqbollari
Kirish
Bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligi.
Bugun raqamli  texnologiyalar  iqtisodiyotimizning  barcha  tarmoqlariga jadal  kirib
bormoqda.   Elektron   tijoratning   rivojlanishi,   turli   to’lov   xizmatlarini   etkazib
beruvchilar   o’rtasida   raqobat   muhitining   shakllanishi   va   kuchayishi,   chakana
to’lovlar   bo’yicha   tranzaktsion   xarajatlar   qisqartirilishini,   shuningdek,   to’lovlarni
amalga   oshirishda   moliyaviy   institutlarning   vositachiligini   talab   etmaydigan
innovatsion va jozibador to’lov vositalarining joriy qilinishini taqozo etdi.
O’zbekiston   Respublikasining   “To’lovlar   va   to’lov   tizimlari   to’g’risida”gi
Qonunining   qabul   qilinishi   elektron   pullar   muomalasini,   jumladan,   elektron
pullarni   chiqarish,   foydalanish   va   ularni   qoplash   bo’yicha   amalga   oshiriladigan
faoliyatning huquqiy asosini yaratib berdi.
Ushbu   qonun   asosida   “O’zbekiston   Respublikasi   hududida   elektron   pullarni
chiqarilishi   va   muomalada   bo’lishi   qoidalari”   ishlab   chiqilib,   Adliya   vazirligida
2020 yil 29 aprelda 3231-son bilan davlat ro’yxatidan o’tkazildi.
Mazkur   hujjat   jahon   tajribasiga   tayangan   holda,   elektron   pullar   tizimi   faoliyatini
tashkil   etish,   elektron   pullar   muomalasi,   elektron   pullar   tizimida   risklarni
boshqarish hamda tizimda xavfsizlikni ta’minlash maqsadida ishlab chiqildi.
Unda elektron pullar tizimiga oid asosiy tushunchalar, shu jumladan, “ayirboshlash
operatsiyasi”,   “bir   va   ko’p   emitentli   elektron   pullar   tizimi”,   “oldindan   to’langan
karta”,   “elektron   pullar   tizimining   agenti”,   “elektron   hamyon”   va   sohaga   oid
boshqa terminlarga batafsil tushuntirishlar berilgan.
Qoidaga ko’ra, emitent, operator, elektron pullar tizimining agenti, elektron pullar
egasi,   shuningdek,   emitent   bilan   shartnoma   tuzgan   banklar,   to’lov   tashkilotlari,
yakka  tartibdagi   tadbirkorlar  va  (yoki)  yuridik shaxslar   elektron  pullar   tizimining
sub’ektlari hisoblanadi. Bunda elektron pullar tizimining ishlashini ta’minlaydigan
bank va (yoki) tegishli  litsenziyaga ega bo’lgan to’lov tashkiloti – elektron pullar tizimining   operatoridir.   Emitent   yoki   emitent   bo’lmagan   boshqa   bank   operator
bilan   tuzilgan   shartnoma   asosida   elektron   pullar   tizimining   hisob-kitob   banki
sifatida   faoliyat   yuritishi   mumkin.   Ta’kidlash   joizki,   emitent   o’z   faoliyatini
boshlashi   uchun,   eng   avvalo,   elektron   pullarni   chiqarish   va   realizatsiya   qilishi
to’g’risida   Markaziy   bankka   belgilangan   shakldagi   xabarnoma   va   unga   ilova
sifatida operator bilan tuzilgan shartnoma hamda elektron pullar tizimi sub’ektlari
bilan tuziladigan shartnomalar namunalarini yuborishi zarur.
Bitiruv   malakaviy   ishining   maqsadi .   N ormativ-huquqiy   hujjat   bilan   elektron
pullar   tizimida   tranzaktsiyalarni   operator   tomonidan   elektron   pullar   tizimi
qoidalariga   muvofiq   amalga   oshirilish.   Ushbu   qoidalar   operator   va   emitent
o’rtasida tuzilgan shartnomaga asosan tasdiqlanadi. Ko’p emitentli elektron pullar
tizimida esa ushbu qoidalar har bir emitent bilan kelishilgan bo’lishi talab etiladi.
Bitiruv   malakaviy   ishining   vazifalari :
- tijorat   banklari   tomonidan   elektron   pul   mablag’larini   ishlatishning
takomillashtirish
- tijorat banklari tomonidan elektron pul mablag’larini depozitga jalb qilish va
uning   bank   faoliyatidagi   o’rni   ochib berish;
- tijorat   banklari   tamonidan   depozitlariga   mabla’glarni   jalb   etishning   hozirgi
holati   yoritib berish;
Bitiruv malakaviy ishining ob’ekti .  O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari
Bitiruv malakaviy ishning tarkibiy tuzilishi.  Ushbu bitiruv malakaviy ishi kirish
qismi,   ikkitadan   rejaga   ega   bolgan   ikkita   bob,   xulosa   va   foydalanilgan
adabiyotlardan iborat. I BOB O’ZBEKISTONDA ELEKTRON PULLARDAN
FOYDALANISH
1.1. Elektron pullar mohiyati, turlari va ishlatish tartibi
Internet   to’lov   tizimining   hali   hech   kim   o’ylamagan   va   yuqorida   sanab   o’tilgan
kamchiliklardan   holi   bir   tizim   mavjud.   Bunday   sxemalar   elektron   imzolarni
nominallarni saqlovchi – ma’lumotlar dahasini qalbakilashtirish (nusxa ko’chirish)
dan   shifrlash   va   himoyalash   bilan   birga   virtual   banklarda   himoyalangan   kirish
yo’liga ega bo’lgan hisoblarni yuritish elektron pullar yordamida amalga oshiriladi.
Elektron   pullar   –   elektron   to’lovlarning   asosi   sifatida   pul,   tovar   va   xizmatlar
muomalasini faollashtirishga katta ta’sir o’tkazadi.
1980-yillarda   muomalaga   ilk   bor   magnit   va   debet   kartalar   kiritilib,   fiat   (naqd)
pullar elektron tizimga o’tkazila boshlandi. 1990-yillardan boshlab elektron to’lov
umumiy   to’lov   tizimining   jiddiy   elementiga   aylanib,   pul   miqdorini   o’zida
saqlovchi smart-kartalar naqd pullarni to’liq almashtirmagan bo’lsada, kartalardagi
pul   miqdori   sezilarli   darajada   ko’paya   boshladi.   Elektron   to’lovlar   pul
muomalasidagi xarajatlarni kamaytirishda, kartalar egalariga tezkorlik, qulaylik va
anonimlikni ta’minlashda katta ahamiyat kasb etadi.
2000-yillarga   kelib   elektron   pullar   elektron   tijoratda   eng   asosiy   rolni   bajarishni
boshladi.   AQSH   Federal   Rezerv   bankining   Maslahat   Kengashi   elektron   pulga
“elektron   shaklga   o’tkaziladigan   pullar”   deb   tushuncha   berdi.   Elektron   pullar
standart   bank   hisob-raqami   shaklidagi   bank   yoki   moliya   institutining   kafolatiga
ega   bo’ldi.   Aynan   shu   davrda   dasturiy   paketlar   shakllangan.   Hozirgi   kunda
elektron   pul   tizimlari   naqdsiz   pulni   muomala   qilishning   eng   ommabop   turiga
aylandi.   Yirik   davlatlar   butun   dunyoga   tarqalgan   va   ommaviy   tusga   ega   bo’lgan
elektron pul muomolasi bilan bog’liq bank kartalarni chiqarishgan. Dunyodagi eng
mashhur, kredit va debet bank kartalari bilan ishlaydigan tizimlar bu:
Visa, MasterCard, Visa Electron va Maestrodir.
Bundan boshqa kartalar bilan ishlaydigan bir qancha tizimlar ham mavjud albatta,
faqat ular qamrab olgan amal qilish doirasi nisbatan torroq. Qo’shimcha   qilish   joizki,   VISA   kartalari   bo’yicha   yillik   savdo   aylanmasi   4,8
trillion   AQSH   dollarni   tashkil   qiladi.   VISA   kartalari   dunyoning   200dan   ortiq
mamlakatlarida   qabul   qilinadi.   Dunyoda   to’lov   kartalarining   57%   VISA   kartalari
tashkil qiladi, asosiy raqobatchilari MasterCard 26% va American Express 13% ni
tashkil qiladi. 
MasterCard   Worldwide   - dunyoning   210   mamlakatlaridagi   22   ming   moliyaviy
tashkilotlarni birlashtirgan xalqaro to’lov tizimi hisoblanadi. Bosh ofisi AQShning
Nyu-York shahrida joylashgan.
Internet-banking tizimida ishlaydigan to’lov tizimlari  ishlatish doirasi,  hududlarni
qamrab   olishi   va   to’lov   imkoniyatiga   qarab   bir-biridan     farqlanadi.   Ularning
ayrimlari MDH davlatlari hududida amal qilsa, ba’zilari   xalqaro tranzaktsiyalarni
amalga   oshirishda   ishlatiladi.   Shulardan   eng   mashhur   elektron   tizimlardan   biri
Webmoney   hisoblanadi.   Bu   tizim   aksariyat     internet-do’konlarning   elektron
to’lovlarida   ishlatiladi   va   o’zining   o’ta   mustahkam   xavfsizlik   tizimi   bilan   ajralib
turadi.   Hozirgi   vaqtda   Webmoney   tizimidan   foydlanuvchilarning   qariyib   70   foizi
rossiyaliklardir.   O’zbekistonda   ham   mazkur   to’lov   tarmog’i   oxirgi   2   yil   ichida
keng   ishlatila   boshlandi   va   hattoki,   uning   WMZ-belgilarini   milliy   valyuta   –
so’mga almashtiradigan saytlar paydo bo’ldi.
1-rasm. Elektron pul tizimi sub’ektlari Mazkur   normativ-huquqiy   hujjat   bilan   elektron   pullar   tizimida   tranzaktsiyalarni
operator   tomonidan   elektron   pullar   tizimi   qoidalariga   muvofiq   amalga   oshirilishi
belgilangan.   Ushbu   qoidalar   operator   va   emitent   o’rtasida   tuzilgan   shartnomaga
asosan tasdiqlanadi. Ko’p emitentli elektron pullar tizimida esa ushbu qoidalar har
bir emitent bilan kelishilgan bo’lishi talab etiladi.
Elektron pullarning chiqarilishi
Hujjatga   muvofiq,   elektron   pullarning   chiqarilishi   emitent   tomonidan   jismoniy
shaxs   yoki   elektron   pullar   tizimining   agentidan   qabul   qilingan   pul   mablag’lari
doirasida elektron pullar tizimi qoidalari hamda elektron pullarni chiqarish, ulardan
foydalanish va ularni qoplash to’g’risidagi shartnomaga asosan amalga oshiriladi.  
Emitent tomonidan elektron pullarning chiqarilishi uchun jismoniy shaxs naqd pul
yoki   naqd   pulsiz   shaklda   pul   mablag’larini   taqdim   etishi   zarur.   Ushbu   pul
mablag’lari emitent tomonidan hisob-kitob bankida ochilgan maxsus hisobvaraqqa
kirim qilinishi ta’minlanadi (2-rasm).
Elektron   pullarni   jismoniy   shaxsga   va   elektron   pullar   tizimining   agentiga
realizatsiya   qilish   elektron   pullar   tizimi   tomonidan   har   bir   elektron   pullar   egasi
uchun   shakllantiriladigan   elektron   hamyonga   emitentdan   sotib   olingan   elektron
pullarni kirim qilish yo’li bilan amalga oshiriladi.
Emitent yoki operator bilan tuzilgan shartnoma asosida elektron pullar tizimining
agenti   elektron   hamyonga   ega   bo’lgan   jismoniy   shaxslarga   ushbu   pullarni
realizatsiya   qilish   yoki   ularni   qoplash   maqsadida   elektron   pullarning   nominal
qiymati bo’yicha uning egasi bo’lgan jismoniy shaxsdan sotib olishi mumkin. 2-rasm. Elektron hamyonlarni to’ldirish yo’llari
Ta’kidlash   joizki,   O’zbekiston   Respublikasi   hududida   emitent   tomonidan
chiqariladigan   elektron   pullar   faqat   milliy   valyutada   nominallashtirilgan   bo’lishi
shart.
Emitent   va   elektron   pullar   tizimining   agenti   tomonidan   elektron   pullarni
chiqarishda   uning   egasiga   elektron   pullarni   realizatsiya   qilinganligi   va   elektron
pullarning   egasi   elektron   pullarni   sotib   olganligini   tasdiqlovchi   kvitantsiya   yoki
boshqa   tasdiqlovchi   hujjat   qog’oz   shaklda   yoki   elektron   shaklda   taqdim   etiladi.
Mazkur kvitantsiyada ko’rsatilishi majburiy bo’lgan rekvizitlar, xususan,
agent, emitent va operatorning nomi;
 operatsiyaning amalga oshirilgan sanasi hamda vaqti;
 amalga oshirilgan operatsiyaning tartib raqami;
 realizatsiya qilingan elektron pullar summasi;
 elektron pullar egasiga tegishli elektron hamyonning identifikatsiya kodi;
 undiriladigan vositachilik haqi miqdori ko’rsatilishi shart.
Elektron pullardan foydalanish Qoidaga ko’ra, elektron pullarning egasi bo’lgan jismoniy shaxs elektron pullardan
to’lovlarni   va   elektron   pullar   tizimining   qoidalarida   belgilangan   hamda
O’zbekiston   Respublikasi   qonun   hujjatlariga   zid   bo’lmagan   shartlar   asosida
egasidan   elektron   pullarni   mazkur   tizimning   boshqa   ishtirokchisiga   o’tkazish
orqali boshqa operatsiyalarni amalga oshirish maqsadida foydalanadi (3-rasm).
Shuningdek,   O’zbekiston   Respublikasi   hududida   realizatsiya   qilingan   tovarlar,
ishlar   va   xizmatlar   uchun   to’lovlarni   amalga   oshirishda   faqat   respublikamiz
hududida chiqarilgan elektron pullar qabul qilinishi belgilangan.
3-rasm. Elektron puldan foydalanish yo’nalishlari
Elektron   pullar   tizimida   har   bir   elektron   pullar   egasiga   mazkur   tizim   qoidalari,
elektron   pullarni   chiqarish,   foydalanish   va   ularni   qoplash   to’g’risidagi   shartnoma
hamda   emitent   va   operator   o’rtasida   tuzilgan   shartnomaga   muvofiq   elektron
hamyon   shakllantiriladi   yoki   oldindan   to’langan   karta   (prepaid   card)   ko’rinishida emitent,   operator   yoki   elektron   pullar   tizimining   agenti   tomonidan   beriladi   (4-
rasm).
4-rasm. Elektron pul tizimidagi elektron hamyon turlari
Operator   elektron   pullarni   ayirboshlash   operatsiyalarini   turli   elektron   pullar
tizimlari   hamda   ko’p   emitentli   elektron   pullar   tizimi   doirasida   amalga   oshirishi
mumkin.
Shu bilan birga, O’zbekiston Respublikasi norezidenti tomonidan chiqarilgan chet
el   valyutasida   nominallashtirilgan   elektron   pullarni   ayirboshlash   operatsiyalari
mazkur   sub’ekt   bilan   shartnomasi   mavjud   bo’lgan   taqdirda   emitent   tomonidan
amalga oshirilishi belgilab qo’yilgan.
Elektron   pullar   egasi   tovarlar,   ishlar   va   xizmatlarni   xarid   qilish   uchun   yakka
tartibdagi   tadbirkorlar   va   yuridik   shaxslarga   to’lovni   amalga   oshirish   maqsadida
elektron   puldan   foydalanishi   mumkin.   Bunda   emitent   yoki   operator   tomonidan
yakka   tartibdagi   tadbirkorlar   va   yuridik   shaxslarga   maxsus   elektron   hamyonlar
shakllantiriladi.   Ushbu   elektron   hamyonlarga   faqat   realizatsiya   qilingan   tovarlar, ishlar   va   xizmatlar   uchun   elektron   pullarni,   keyinchalik   bank   hisobvaraqlariga
ularning   nominal   qiymatiga   teng   bo’lgan   pul   mablag’lari   summasini   o’tkazish
maqsadida   qabul   qilinadi.   Yakka   tartibdagi   tadbirkorlar   va   yuridik   shaxslarning
maxsus elektron hamyonlaridagi elektron pullar mazkur tizimda qayta realizatsiya
qilinishiga yo’l qo’yilmaydi.
Elektron pullarni qoplash
Emitent elektron pullar egasi tomonidan taqdim qilingan elektron pullarni mazkur
tizim  qoidalari  hamda  emitent  va elektron pullar  egasi  o’rtasida  tuzilgan elektron
pullarni chiqarish, ulardan foydalanish va ularni qoplash to’g’risidagi shartnomaga
muvofiq   naqd   pulga   almashtirish   yoki   naqd   pulsiz   mablag’larni   elektron   pullar
egasining   bank   hisobvarag’iga   kirim   qilish   orqali   qoplaydi   (5-rasm).   Bunda
emitent tomonidan
elektron   pullar   egasi   –   jismoniy   shaxsning   bank   hisobvarag’iga   tegishli   summa
kirim qilingan yoki unga naqd pul mablag’i berilgan paytdan boshlab;
elektron pullar egasi – yakka tartibdagi tadbirkor va (yoki) yuridik shaxsning bank
hisobvarag’iga   tegishli   mablag’   kirim   qilingan   paytdan   boshlab   elektron   pullar
qoplangan hisoblanadi.
Emitent   tomonidan   elektron   pullarni   qoplash   operatsiyasi   amalga   oshirilganligi
to’g’risida   elektron   pullar   egasiga   qog’oz   yoki   elektron   shaklda   kvitantsiya
beriladi. 5-rasm. Elektron pul tizimida elektron pulni qoplash jarayoni
Shu   o’rinda   e’tibor   qaratish   kerak,   emitent   elektron   pullarni   chiqarish   bo’yicha
faoliyatini tugatadigan taqdirda, kamida o’ttiz kun oldin Markaziy bankka mazkur
belgilangan shaklda xabarnoma yuboradi va bu haqida o’zining rasmiy veb-saytida
e’lon   qilishi,   shuningdek,   elektron   pullar   egalarini   va   elektron   pullar   tizimining
boshqa   sub’ektlarini   ommaviy   axborot   vositalari,   jumladan,   elektron   vositalar
orqali   mazkur   faoliyatni   tugatayotganligi   haqida   xabardor   qilishi   zarur.   Agar
emitent tomonidan belgilangan muddat yakunlangandan so’ng elektron pullar egasi
tomonidan murojaat qilinmagan taqdirda, ularning elektron hamyonidagi  elektron
pullari   emitent   tomonidan   majburiy   ravishda   qoplanadi.   Emitent   tomonidan
majburiy ravishda qoplanganidan so’ng elektron pullar egalari belgilangan tartibda
shaxsini   tasdiqlovchi   hujjat   yoki   ularga   oldindan   yuborilgan   kodli   ma’lumotni
taqdim etish orqali pul mablag’larini olishlari mumkin.
Shu   bilan   birga,   hujjatda   elektron   pullar   tizimida   xavfsizlikni   ta’minlash   va
risklarni   boshqarish   borasida   ham   emitent   va   operator   tomonidan   amalga
oshirilishi zarur bo’lgan chora-tadbirlar batafsil yoritilgan. Umuman   olganda,   mamlakatimizda   to’lov   xizmatlari   bozorini   kengaytirish   orqali
elektron   tijoratni   rivojlantirish   uchun   qulay   shart-sharoitlar   yaratish,   tovarlar
(xizmatlar)ni   internet   tarmog’i   orqali   realizatsiya   qilish   bo’yicha   zamonaviy
mexanizm   va   tartib-taomillarni   joriy   qilish,   mahalliy   tadbirkorlik   sub’ektlarining
tovarlari   va   xizmatlarini   sotish   geografiyasini   kengaytirish   va   hajmini   oshirish
ko’zda   tutilgan.   Shuningdek,   to’lov   xizmatlari   bozorida   zamonaviy   to’lov
imkoniyatlarini   shakllantirish   orqali   elektron   pullar   tizimining   sub’ektlari
hisoblangan   jismoniy   shaxslar   va   tadbirkorlik   sub’ektlari   uchun   xarajatlarni
optimallashtirish bo’yicha qo’shimcha imkoniyatlar hozirlanadi.
Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi norezidenti bilan shartnoma imzolagan
emitent tomonidan mazkur norezidentning chet  el valyutasida nominallashtirilgan
elektron   pullarini   ayirboshlash   operatsiyalarining   amalga   oshirilishi   natijasida
mahalliy   elektron   pul   tizimlarining   xorijiy   elektron   pul   tizimlariga   integratsiya
qilinishiga shart-sharoit yaratiladi.
Bir   so’z   bilan   aytganda,   elektron   pullar   tizimining   yaratilishi   va   joriy   etilishi
innovatsion   tizimli   jarayon   bo’lib,   hisob-kitoblarni   amalga   oshirishda   zamonaviy
IT   va   texnologik   echimlarga   asoslangan   holda   to’lovlarni   tezkor   va   qulay   usulda
amalga   oshirish   imkonini   beradi.   Bunda   aynan   “O’zbekiston   Respublikasi
hududida  elektron  pullarni  chiqarilishi  va  muomalada   bo’lishi  qoidalari”  huquqiy
asos bo’lib xizmat qiladi. 1.2. Milliy va xorij elektron pul tizimlari
Naqd   pulsiz   hisob-kitoblar   tizimini   rivojlantirish   bo’yicha   chora-tadbirlarni   izchil
amalga   oshirish   orqali   naqd   pullarning   bankdan   tashqarida   muomalada   bo’lishini
qisqartirishga   erishildi,   to’lovlarni   amalga   oshirish   jarayoni   sezilarli   darajada
osonlashtirildi,   masofaviy   bank   xizmatlarini   ko’rsatish   tizimlarining   funksionali
kengaytirildi.
Olib   borilgan   ishlar   natijasida   aholining   bank   kartalari   va   boshqa   naqd   pulsiz
hisob-kitob   usullariga   xavfsiz   va   qulay   to’lov   vositasi   sifatida   bo’lgan   ishonchi
oshdi.   Shu   bilan   birga,   erishilgan   yutuqlarga   qaramay,   to’lov   tizimlarini
rivojlantirish,   ularning   uzluksiz   ishlashini   ta’minlash   va   raqobat   muhitini
rivojlantirish uchun zamonaviy  texnologik yechimlarni  joriy qilish  borasida qator
kamchiliklar mavjud.
Xususan,   chakana   to’lovlarni   qayta   ishlash   bo’yicha   davlat   protsessing
markazining   mavjud   emasligi   milliy   to’lov   tizimining   xavfsizligi   darajasini
kamaytirmoqda,   to’lov   infratuzilmasining   yagona   integrallashuviga   erishish
imkonini   bermayapti   hamda   bir   monopol   tizimning   mutlaq   ustun   bo’lishiga   olib
kelmoqda.
Bundan  tashqari,   to’lov  tizimlari  operatorlarining  faoliyati   qonunchilik  darajasida
tartibga   solinmaganligi   ularning   rivojlanishini   cheklamoqda   va   mazkur
tizimlarning ishonchli ishlashiga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda.
To’lovlarni   amalga   oshirish   uzluksizligini   ta’minlash,   innovatsion   mahsulotlarni
joriy   qilish,   bank   xizmatlarining   ommabopligini   ta’minlash   hamda   to’lov
xizmatlari   bozorida   raqobat   muhitini   rivojlantirish,   shuningdek,   2017   —   2021-
yillarda   O’zbekiston   Respublikasini   rivojlantirishning   beshta   ustuvor   yo’nalishi
bo’yicha   Harakatlar   strategiyasida   belgilangan   vazifalarni   amalga   oshirish
maqsadida:
1.   O’zbekiston   Respublikasi   Markaziy   bankining   “O’zbekiston   Respublikasi
Markaziy   banki   Axborotlashtirish   bosh   markazi”   davlat   unitar   korxonasi   Milliy
banklararo protsessing markazini (keyingi o’rinlarda Milliy banklararo protsessing
markazi deb yuritiladi) tashkil qilish to’g’risidagi taklifiga rozilik berilgan. 2. Milliy banklararo protsessing markazini tashkil qilish bo’yicha kompleks chora-
tadbirlar ilovaga muvofiq tasdiqlangan.
3. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki:
2019-yil   1-iyulga   qadar   O’zbekiston   Respublikasi   Markaziy   bankining   Milliy
banklararo   protsessing   markazi,   banklararo   to’lov   tizimi   va   kliring   markazining
faoliyat   yuritishi   uchun   ma’lumotlarni   qayta   ishlovchi   to’laqonli   markaz
yaratilishini;
2020-yil   1-yanvarga   qadar   mahalliy   va   xalqaro   bank   kartalari   bo’yicha   hisob-
kitoblarda   ishtirok   etuvchi   banklar   o’rtasida   axborot   va   texnologik   aloqa
o’rnatishga   ko’maklashuvchi   Milliy   banklararo   protsessing   markazi   ishga
tushirilishini;
2020-yil   1-iyulga   qadar   mamlakatdagi   barcha   protsessing   markazlarining,   shu
jumladan,   xalqaro   to’lov   tizimlarining   bevosita   Milliy   banklararo   protsessing
markazining yagona shlyuzi orqali ishlashini;
bank to’lov infratuzilmasi doimiy ravishda yaxshilanishini, bankomatlar va o’ziga
o’zi   xizmat   ko’rsatuvchi   ko’p   funksiyali   terminallar   tarmog’ining,   shu   jumladan,
o’z   tasarrufidagi   korxona   va   tashkilotlarni   jalb   qilgan   holda   kengaytirilishini
ta’minlagan.
4.   O’zbekiston   banklari   assotsiatsiyasi   tijorat   banklari   bilan   birgalikda   Milliy
banklararo   protsessing   markazi   loyihasini   amalga   oshirish   davomida   mavjud
protsessing   markazlarining   Milliy   banklararo   protsessing   markazi   bilan
integratsiyalashuvini va o’zaro xizmat ko’rsatilishini ta’minlagan.
5.   Chakana   to’lov   xizmatlarini   ko’rsatish   uchun   bank   tariflari   banklar   xarajatlari
qoplanishini   ta’minlash   va   raqobatga   ko’maklashish   uchun   ma’muriy
aralashuvlarsiz xalqaro tajribaga muvofiq o’rnatilishi belgilangan.
6.   Markaziy   bank   2019-yil   1-yanvarga   qadar   bo’lgan   muddatda   xorijiy
mamlakatlarning ilg’or tajribasini, shuningdek, umume’tirof etilgan xalqaro norma
va qoidalarni chuqur o’rganish asosida quyidagilarni nazarda tutuvchi O’zbekiston
Respublikasining   “To’lovlar   va   to’lov   tizimlari   to’g’risida”gi   qonuni   loyihasini
ishlab chiqgan va Vazirlar Mahkamasiga kiritgan: milliy to’lov tizimining huquqiy va tashkiliy asoslari;
Markaziy   bank   tomonidan   to’lov   xizmatlari   bozorini   tartibga   solishni   nazorat
qilish, shuningdek, milliy to’lov tizimi subyektlarini litsenziyalash tartibi;
to’lov tizimlarida bank siri himoyasini ta’minlash xususiyatlari;
elektron   pullar   bilan   operatsiyalarni   amalga   oshirish   sohasida   huquqiy
munosabatlarni   tartibga   solish,   shu   jumladan,   elektron   hamyonlar   egalarini
identifikatsiya qilish tartibi.
7.   Loyihani   amalga   oshirish   doirasida,   istisno   tariqasida,   Markaziy   bank   va
“O’zbekiston   Respublikasi   Markaziy   banki   Axborotlashtirish   bosh   markazi”
DUKga:
Markaziy   bank   hududida   o’rnatilgan   shaharsozlik   norma   va   qoidalariga   amal
qilgan  holda,   qurilish   va   loyihalashtirishni   bir   vaqtning  o’zida   loyihalashtirish   va
moliyalashtirish shartlarida amalga oshirishga;
loyihalash   va   pudrat   tashkilotlarini,   shuningdek,   jihozlar,   butlovchi   buyumlar,
texnika   va   texnologiyalar,   ehtiyot   qismlar,   xomashyo   va   materiallarni   yetkazib
beruvchilarni   tender   (tanlov)   savdolarini   o’tkazmasdan,   eng   yaxshi   takliflarni
tanlash asosida aniqlashga ruxsat berilgan.
8.   Mazkur   qarorning   ijrosini   nazorat   qilish   O’zbekiston   Respublikasining   Bosh
vaziri A.N. Aripov, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi rahbari
Z.Sh.   Nizomiddinov,   O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   maslahatchisining
birinchi o’rinbosari  B.M. Mavlonov va O’zbekiston Respublikasi  Markaziy banki
raisi M.B. Nurmuratov zimmasiga yuklangan.
O’zbekiston   Respublikasi   prezidenti   Shavkat   Mirziyoyevning   «Milliy   to’lov
tizimini rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qarori qabul qilindi.
Qaror   matnida   chakana   to’lovlarni   qayta   ishlash   borasida   davlat   protsessing
markazi   yo’qligi   milliy   to’lov   tizimi   xavfsizligi   darajasini   pasaytirishi,   to’lov
infratuzilmasining yagona integratsiyasini ta'minlashga izn bermasligi hamda bitta
monopol tizimning hukmronlik qilishiga olib kelishi qayd etilgan. «Boz ustiga, to’lov tizimi operatorlari faoliyatining qonunchilik darajasida tartibga
solinmagani   ularning   rivojlanishini   cheklaydi   va   mazkur   tizimlar   faoliyat
ko’rsatishining ishonchliligiga raxna soladi», deyiladi prezident qarorida.
To’lovlarni uzluksiz o’tkazishni ta'minlash, innovatsion mahsulotlarni ilgari surish,
bank   xizmatlaridan   to’siqsiz   foydalanish   va   to’lov   xizmatlari   bozorida
raqobatbardosh muhitni rivojlantirish, shuningdek 2017–2021 yillarda O’zbekiston
Respublikasini   rivojlantirishning   besh   ustuvor   yo’nalishi   bo’yicha   Harakatlar
strategiyasida belgilangan vazifalarni amalga oshirish maqsadida:
O’zbekiston   Respublikasi   Markaziy   bankining   Banklararo   milliy   protsessing
markazi — «O’zbekiston Respublikasi  Markaziy bankining Bosh informatizatsiya
markazi» davlat unitar korxonasi tashkil etish to’g’risidagi taklifi ma'qullanmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga:
2019   yil   1   iyulgacha   Banklararo   milliy   protsessing   markazi,   banklararo   to’lov
tizimi   va   Markaziy   bankning   kliring   markazi   ishga   tushishi   uchun   to’laqonli
ma'lumotlarni qayta ishlash markazini barpo etilishini ta'minlash;
2020   yilning   1   yanvariga   qadar   mahalliy   va   xalqaro   bank   kartalari   bo’yicha   a'zo
banklar   o’rtasida   informatsion   va   texnologik   hamjihatlikni   ta'minlab   beruvchi
Banklararo milliy protsessing markazini ishga tushirish;
2020   yilning   1   iyuliga   qadar   mamlakatdagi   barcha   protsessing   markazlarini,   shu
jumladan,   bevosita   Banklararo   milliy   protsessing   markazining   yagona   shlyuzi
orqali xalqaro to’lov tizimlari to’laqonli ishlashini ta'minlash;
Bank   to’lov   infratuzilmasini   doimiy   ravishda   yaxshilab   borish,   bankomatlar   va
o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish ko’p funksiyali terminallari tarmoqlarini kengaytirish
vazifasi qo’yildi.
Markaziy   bank   2019   yilning   1   yanvariga   qadar   xorijiy   davlatlarning   ilg’or
tajribalari va umum tan olingan xalqaro normalar va qoidalar asosida «To’lovlar va
to’lov tizimlari haqida»gi O’zbekiston Respublikasi qonuni loyihasi ishlab chiqadi
va Vazirlar Mahkamasiga taqdim etadi. «HumoCard»   –   bank   to’lov   kartalariga   asoslangan   Humo   to’lov   tizimi
O’zbekistonda   va   xorijda   operatsiyalarni   amalga   oshirishga   mo’ljallangan
bo’lib,O’zbekiston to’lov tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi.
To’lov   tizimining   operatori,   to’lov   tizimi   ishtirokchilari   va/yoki   to’lov
tashkilotlarining   ushbu   to’lov   tizimi   operatori   tomonidan   o’rnatilgan   tartib-
taomillar,   infratuzilma   va   qoidalarni   qo’llash   orqali   o’zaro   hamkorligi   yo’li   bilan
to’lovlarni   amalga   oshirishni   ta’minlaydigan   munosabatlar   majmui   to’lov   tizimi
hisoblanadi.
Humo   –   davlat   xududida   pul   harakatini   va   xorijiy   to’lov   tizimlari   bilan   o’zaro
munosabatlarni  ta’minlaydigan hisob-kitoblar  ishtirokchilari, to’lov instrumentlari
va   vositalari,   dasturiy-texnik   vositalar,   shuningdek,   banklararo   pul   o’tkazmalari
tizimlari majmuidir.
To’lov   tizimining   Operatori   «Milliy   banklararo   protsessing   markazi»   («Milliy
banklararo protsessing markazi») MChJ bo’lib, u O’zbekistonda xorijiy valyutada
amalga   oshirilgan   barcha   operatsiyalar   bo’yicha   ma’lumotlar   kliringini,
shuningdek,   «HumoCard»   to’lov   tizimi   doirasida   amalga   oshirilgan   barcha
operatsiyalar   bo’yicha   protsessing   funksiyalarini   bajaradi.   «HumoCard»   to’lov
tizimida   milliy   valyutada   hisob-kitoblarni   amalga   oshiruvchi   bank   funksiyasini
O’zbekiston   Respublikasi   Markaziy   bankining   Hisob-kitob   Kliring   markazi
amalga oshiradi.
Humo   to’lov   tizimining   Operatori   xalqaro   to’lov   tizimlari   (Visa,   MasterCard,
Union   Pay   International)   bilan   o’zaro   munosabatlarni   o’rnatish   bo’yicha   ishlarni
olib   bormoqda.   Natijada   Humo   bank   kartalari   bilan   xorijda   chet   el   valyutasida
operatsiyalarni   o’tkazish   va   yuqorida   keltirilgan   tizimlarning   xorijiy   banklarning
kartalari   orqali   O’zbekistonda   operatsiyalarni   amalga   oshirish   imkoniyati
yaratiladi. Banklarning «HumoCard» to’lov tizimiga a’zo bo’lishi ixtiyoriydir.
Tizimning afzalliklari
- Dual interfeysli. Dual interfeysli kartalar (kontaktli va kontaktsiz)
- Boshqa   turdagi   kartalar.   Mijozlar   uchun   transportda   qo'llash   uchun   ,
studentlarga mo’ljallangan, oilaviy va boshqa turdagi kartalar - PIN kodsiz to’lovlari. PIN kodsiz kichik summada to’lovlarni amalga
oshirish imkoniyati
- Tizimining moslashuvchanligi
Karta   mahsulotlarining   (xizmatlarini)   yaratish   va   boshqarish   tizimining
moslashuvchanligi
-   Xavfsizlik kafolati. Terminallar parki, plastik kartalar va protsessing
tizimlarini xalqaro to’lov tizimlari tomonidan sertifikatsiyalanishi
- Noyob   dizayn.   Noyob   dizayn   (embosclash,   lak   bilan   qoplangan
tekstura)
Jahon saviyasida. Jahon saviyasida mahsulotlar va xizmatlarni olish imkoniyati
Visa, Master Card va Union Pay
Bir   vaqtning   o’zida   Visa,   Master   Card   va   Union   Pay   International   bilan   emitent
hamda ekvayer sifatida ulanish imkoniyati
«HumoCard» kartalarining funksionali
 Dual interfeysli kartalar (kontaktli va kontaktsiz)
 PIN kodsiz kichik summada to’lovlarni amalga oshirish imkoniyati
 Noyob dizayn (embosclash, tekcturato’rda lak bilan)
 Kartani   emissiya   qilishda   karta   dizaynida   kod   va   rasm   joylashtirish
imkoniyati
 Jahon saviyasida mahsulotlar va xizmatlarni olish imkoniyati
 O’z   ehtiyojlaridan   kelib   chiqqan   holda   karta   mahsulotlarini   tanlash
imkoniyati
 Mijozlarga   turli   qulayliklarga   ega   bo’lgan   transport,   studentlar   uchun,
oilaviy va boshqa turdagi kartalar
Kartaning afzalliklari
 Karta   mahsulotlarining   (xizmatlarini)   yaratishva   boshqarish   tizimining
moslashuvchanligi
 Bir   vaqtning   o’zida   Visa,   Master   Card   va   Union   Pay   International   bilan
emitent hamda ekvayer sifatida ulanish imkoniyati  Mukammal (to’la quvvatli) mobil banking
 Terminallar   parki,   plastik   kartalar   va   protsessing   tizimlarini   xalqaro   to’lov
tizimlari tomonidan sertifikatsiyalanishi
 Sodiqlik tizimlari bilan integratsiyalanish
 O ’ z   extiyojidan   kelib   chiqib   karta   mahsulotlarini  ( xizmatlarini )  tanlash
 Bir qancha karta va hisobraqamlar uchun umumiy karta
 Bir hisobraqamga bog’liq bo’lgan ko’plab kartalarni emissiya qilish
 Mijozlar   uchun   transportga,   studentlarga   mo’ljallangan,   oilaviy   va   boshqa
turli qulayliklarga ega bo’lgan kartalar
Turli to’lov tizimlari uchun yagona terminal tarmog’i
Savdo-sotiqekvayring   –   Savdo-servis   korxonalarida   Tovarlar   va   xizmatlar   uchun
Visa International, MasterCard, UnionPay xalqaro to’lov tizimlari va Humo to’lov
tizimi   orqali   to’lovni   amalga   oshirishda,   turli   bank   kartalarini   bitta   POS-
Terminalda qabul qilish.
Kontaktsiz texnologiyalar
Humo to’lov tizimi  o’zining barcha  mijozlariga kontaktsiz  texnologiya vositasida
to’lovlarni   amalga   oshirishning   innovatsion   texnologiyasini   taklif   etadi.   Bunda
kartani   terminalning   o’qish   qurilmasiga   bir   marotaba   tekkazish   orqali,   harid
amalga oshirilgan hisoblanadi.
Asosiy afzalliklari:
 Tezlik
 Savdo aktivligini rag’batlantirish
 Marketingning yangi imkoniyatlari
 Innovatsion imidj
Zamonaviy sifatli qurilmalar
 Magnit polasali, chipli va kontaktsiz kartalarni qabul qilish
 Alohida turadigan terminallar
 POS   –   Terminallarni   qo’llagan   holdai   ntegratsion   (kassa)   yechimi
imkoniyati Operatsiyalarning xavfsizligi
Humo   to’lov   tizimi   o’z   mijozlariga   kontaktsiz   texnologiyalar   yordamida
to’lovlarni   amalga   oshirish   innovatsion   usulini   taklif   qiladi.   Buning   uchuun
bizning   barcha   karta   va   terminallarimiz   kontaktsiz   to’lov   funksionali   bilan
ta’minlangan.   To’lash   uchun   kartani   terminal   rideriga   yaqinlashtiring   va   o’z   PIN
kodingizni tering. Bir urinishda to’lash oddiy va qulay.
Kontaktsiz   kartalarning   afzalliklari:   Soniya   davomida   ma’lumotlarni   uzatilishi
hisobiga   hisob-kitoblarning   yuqori   tezlikda   amalga   oshirilishi;   Kartadan
foydalanish   muddatini   uzunligi,   chunki   uning   o’qiydigan   qurilma   bilan   jisman
kontakti   talab   etilmaydi   –   kartani   hamyondagi   maxsus   bo’limdan   chiqarish   va
qo’lga olish zarur emas.
Tashqi magnit maydonlarning ta’siri va magnitlashni yo’qolishi sabablari bo’yicha
axborotni   yo’qotish   xavf-xatari   mavjud   emas   –   kartada   ma’lumotlar   10   yilgacha
saqlanishi mumkin. Tranzaksiyalarning yuqori xavfsizligi va axborot tashuvchisini
qalbakilashni   mumkin   emasligi   -   to’lovni   amalga   oshirishda   karta   boshqa   shaxs
qo’liga tushmaydi.
Plastik   kartalar   egalariga   ko’plab   imkoniyatlar   taqdim   qilinadi   Eng   avvalo,   bu
xavfsizlik   Agarda   plastik   karta   egasi   kartasini   yo’qotsa,   bu   uning   o’z   pulini
yo’qotganini   bildirmaydi.   Har   bir   plastik   karta,   faqatgina   karta   egasiga   ma’lum
bo’lgan,   boshqa   shaxslar   tomonidan   foydalanish   imkonitidan   saqlaydigan,   to’rt
xonali   shaxsiy   PIN-kodi   bilan   himoyalangan.   Plastik   karta   yo’qotilgan   taqdirda,
uning   egasi   yer   sharining   ixtiyoriy   nuqtasidan   bank   emitentga   qo’ng’iroq   qilib,
kartaning yo’qotilganligini ma’lum qiladi, bank emitent kartani stop-listga qo’yadi.
Mir   to lov   tizimiʻ   —   bu   to lov   operatsiyalari   xizmatlarini   ko rsatadigan   Rossiya	ʻ ʻ
milliy   to lov   tizimi	
ʻ dir.   Rossiyada   va   butun   dunyoda   tizimning   asosiy   faoliyati
savdo   nuqtalariga   xizmat   ko rsatadigan   ekvayring   banklar,   emitent   banklar   yoki	
ʻ
to lovlar   uchun   brend   debet   va   kredit   kartalaridan   foydalangan   holda   kredit	
ʻ
kooperativlari o rtasida to lovlarni qayta ishlash hisoblanadi.	
ʻ ʻ Hisob-kitoblar   rublda   amalga   oshiriladi.   Kredit   kartalari   va   overdraft   xizmatini
taqdim   qiluvchi   debet   kartalari   chiqariladi.   „Mir“   to lov   tiziminingʻ
operatori   “Milliy to lov kartalari tizimi” AJ	
ʻ   hisoblanadi.
To lovlar hajmi bo yicha u Rossiya to lov tizimlari bozorining barcha chiqarilgan	
ʻ ʻ ʻ
kartalar   bo yicha   qariyb   32,3   foizini   va   kartalar   bilan   amalga   oshirilgan   barcha	
ʻ
operatsiyalarning 25,2 foizini egallaydi  (2021-yil dekabr holatiga ko ra). 2022-yil	
ʻ
iyul holatiga ko ra 134	
ʻ   milliondan ortiq kartalar chiqarilgan. Skolkovo tadqiqotiga
ko ra,   2021-yil   iyun   oyida   Mir   Rossiya   aholisini   qamrab   olish   bo yicha   Visa   va	
ʻ ʻ
Mastercard’dan   o zib   ketdi,   so rovnomada   qatnashganlarning   42   foizi   uchun   bu	
ʻ ʻ
tizim kartasi asosiy karta bo ldi	
ʻ
„Milliy to lov kartalari tizimi AJ 2014-yil 23-iyulda tashkil etilgan. 2015-yil aprel	
ʻ
oyida   milliy   to lov   tizimining   eng   yaxshi   nomi   va   savdo   belgisi   uchun	
ʻ
Butunrossiya   ijodiy   tanlovi   e lon   qilindi,   natijada   Rossiya   to lov   tizimi   „Mir	
ʼ ʻ
nomini   va   globus   tasviri   tushirilgan   savdo   belgisini   oldi.   Korporativ   ranglar
sifatida yashil va ko k ranglari tanlandi.	
ʻ
Rossiya banki
2015-yil   1-apreldan   boshlab   Rossiya   hududida   barcha   plastik   kartalar,   jumladan
Visa   va   MasterCard   bo yicha   to lovlar   Mir   to lov   tizimining   operatori   Milliy	
ʻ ʻ ʻ
to lov   kartalari   tizimidan   o tadi.   MTKTni   yaratishning   qonuniy   ravishda	
ʻ ʻ
belgilangan   maqsadi   pul   o tkazmalari   xizmatlarini   uzluksiz,   samarali   va   qulay	
ʻ
ko rsatishni   ta minlash   („Milliy   to lov   tizimi   to g risidagi   161-FQ-sonli   Federal	
ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ
qonunining   30.1-moddasi   1-qismi)   va   to lov   tizimi   operatorlarining   milliy	
ʻ
ahamiyatga ega bo lmagan (Rossiya Banki tomonidan 2014-yil 12-iyundagi 423-P-	
ʻ
son   bilan   tasdiqlangan   Ta minot   badallari   to g risidagi   nizom   <...>)   ta minot	
ʼ ʻ ʻ ʼ
badallarini undirish mexanizmini takomillashtirishdan iborat.
2015-yil   15-dekabrda   Rossiya   banki   va   MTKT   Mir   to lov   kartalarini   chiqarish	
ʻ
boshlanganini   e lon   qildi.   Birinchi   emitent   banklar   Gazprombank,   MDM   Bank,	
ʼ
Moskva   sanoat   banki,   RMTB,   Rossiya   banki,   Svyaz-bank   va   SMP   Bank   edi.
Rossiyada va chet elda to lash mumkin bo lgan birinchi „Mir Maestro bank kartasi	
ʻ ʻ 2015-yil dekabr oyida Gazprombank tomonidan chiqarildi. 2016-yilning bahoridan
boshlab JCB,  AmEx va UnionPay kartalari bilan mahalliy tranzaktsiyalarni  qayta
ishlash ham MTKT tomonidan amalga oshirilmoqda.
2016-yil oxirida Moliyaviy bozorlar qo mitasi rahbari Anatoliy Aksakov 161-FQ-ʻ
sonli „Milliy to lov tizimi to g risida gi Federal  qonuniga o zgartirishlarni  Davlat	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Dumasiga muhokama qilish uchun taqdim etdi. Qonun loyihasi 30.5-moddaning 5-
qismiga   2018-yil   1-yanvardan   kechiktirmay   MTKT   ishtirokchisi   bo lgan   banklar	
ʻ
jismoniy  shaxslarning   Rossiya   Federatsiyasi   byudjetlaridan  va   davlat   byudjetidan
tashqari   jamg armalaridan   milliy   to lov   vositalari   orqali   pul   mablag larini	
ʻ ʻ ʻ
olishlarini   ta minlashi   shartligini   belgilaydigan   o zgartirishlar   kiritadi.   Shunday
ʼ ʻ
qilib,   jismoniy   shaxslarga   byudjetdan   barcha   turdagi   to’lovlar   milliy   to’lov
vositalariga bog’langan bank hisobvaraqlariga amalga oshirilishi shart. Byudjetlar
va   davlat   nobyudjet   jamg’armalaridan   to’lovlar   hisobga   olinadigan   bank
hisobvaraqlari   bo’yicha   to’lov   kartalari   bo’yicha   operatsiyalar   esa,   faqat   milliy
to’lov   vositalaridan   foydalangan   holda   (ya ni   MIR   kartalari   orqali,   Qonun	
ʼ
loyihasida taklif etilgan „milliy to’lov vositasi  atamasining yangi ta rifini hisobga	
ʼ
olgan   holda)   amalga   oshirilishi   kerak.   Bu   byudjet   va   davlat   nobyudjet
jamg armalaridan to lovlarning barcha turlariga taalluqlidir.	
ʻ ʻ
MTKTning Moskvadagi bosh ofisi
2017-yilda   Rossiya   banklari   tomonidan   Mir   kartalarini   ommaviy   chiqarish
boshlandi.   2017-yil   1-may   kuni   Rossiya   Federatsiyasi   Prezidenti   byudjet
to lovlarini   Mir   kartalariga   o tkazish   to g risidagi   qonunni   imzoladi.   Qonun   uch	
ʻ ʻ ʻ ʻ
bosqichni nazarda tutadi:
2017-yil   1-iyuldan   boshlab   —   davlat   byudjeti   muassasalarida   yangi   xodimlar   va
pensionerlar uchun;
byudjet   tashkilotlarining   boshqa   xodimlari   2018-yil   1-iyulgacha   Mir   kartalarini
oladilar;
hozirda   xalqaro   to lov   tizimlarining   kartalaridan   foydalanayotgan   pensionerlar	
ʻ
uchun   ushbu   kartalarning   amal   qilish   muddati   tugashi   bilan   kartalar   Mir   to lov	
ʻ tizimi   asosida   qayta   chiqariladi,   bu   jarayon   2020-yil   1-iyulda   yakunlandi,
pensionerlar uchun kartalarni chiqarish va ularga xizmat ko rsatish bepul bo ldi.ʻ ʻ
2019-yil   mart   oyida   Mir   Pay   —   smartfonlardan   kontaktsiz   to lov   tizimi   ishga	
ʻ
tushirildi.   To’lov   xizmati   Mir   kontaktsiz   kartalari   qabul   qilinadigan   istalgan
terminalda   to’lovni   amalga   oshirish   imkonini   beradi.   Ilova   Android   operatsion
tizimida ishlaydigan smartfonlar uchun mavjud.
2019-yilda   O’zbekistondagi   Aloqabank   MIR   to’lov   ilovasi   bilan   UzCard
kartalarining emitentiga aylandi.
2021-yil   20-iyulda   Apple   o’zining   Apple   Pay   to’lov   xizmatida   Mir   kartalaridan
foydalanish imkoniyatini ishga tushirdi.
2022-yil   yanvar   oyida   Rossiyaning   yirik   riteyleri   Wildberries   2021-yilda   MIR
kartalari   bo yicha   to lovlar   ulushi   Visa   va   MasterCard   kabi   raqobatchilarnikidan	
ʻ ʻ
oshib ketgani haqida xabar berdi.
MTKT   MasterCard,   UnionPay,   Japan   Credit   Bureau   va   American   Express   bilan
Rossiya   infratuzilmasida   Mir,   xorijda   esa   tegishli   to lov   tizimi   kartasi   sifatida	
ʻ
ishlaydigan   qo shma   kartalarni   chiqarish   bo yicha   bir   nechta   kobeyjing	
ʻ ʻ
shartnomalarini tuzdi. Mir-Maestro kobeyjing kartalari  allaqachon chiqarilmoqda,
Mir-JCB   kartalari   2016-yilning   avgustidan,   Mir-UnionPay   kartalari   esa   2017-
yilning iyulidan beri chiqarilmoqda. 2017-yil iyul oyidan boshlab Rossiyada ArCa
arman kartalariga va Armanistonda Rossiyaning Mir kartalariga xizmat ko rsatish	
ʻ
boshlandi.
Shu bilan birga, 2022-yil holatiga ko ra, Rossiyaga qarshi sanksiyalar, shuningdek,	
ʻ
to lov   tizimlarining   bir   qismi   Rossiya   Federatsiyasidan   chiqib   ketganligi   sababli,	
ʻ
ko plab kobeyjing shartnomalari o z kuchini yo qotdi. Xitoyning UnionPay tizimi,
ʻ ʻ ʻ
shuningdek, sobiq SSSRdagi tizimlar bundan mustasno bo lib qolmoqda.	
ʻ
2022-yil   23iyulda   Rossiya   Federatsiyasi   hukumati   faqat   Mir   kartalariga
o tkaziladigan   ijtimoiy   nafaqalar   ro yxatini   kengaytirdi.   Oldingi   to lovlarga	
ʻ ʻ ʻ
qo shimcha ravishda (pensiyalar, ish haqi, ishsizlik nafaqalari, birinchi va ikkinchi
ʻ bolaning tug ilishi bilan bog liq to lovlar) kam ta minlangan fuqarolarga to lovlarʻ ʻ ʻ ʼ ʻ
va   nafaqalar,   fuqarolarning   alohida   toifalari   uchun   uy-joy   to lovi   va   uy-joy	
ʻ
kommunal   xizmatlari   xarajatlari   uchun   kompensatsiyalar   va   "Faxriy   donor"
ko krak nishoni bilan taqdirlangan fuqarolarga har yillik to lovlardir.	
ʻ ʻ
Mir   to lov   kartalari   Rossiya   (MEMTI   va   Mikron,   Angstrem)   va   xorijiy   ishlab	
ʻ
chiqarish chiplari bilan chiqarilishi mumkin.
Mir to lov tizimining ishlashi xorijiy to lov tizimlarining faoliyatiga bog liq emas.
ʻ ʻ ʻ
2017-yil   1-avgustdan   boshlab   Mir   to lov   tizimi   MTKT   tomonidan   3-D   Secure	
ʻ
asosida   ishlab   chiqilgan   MirAccept   2.0   xavfsizlik   protokolini   qo llab-quvvatlay	
ʻ
boshladi.   Bungacha   Mir   VISA   to lov   tizimidan   litsenziyalangan   3-D   Secure   1.0	
ʻ
ning eski versiyasidan foydalangan.
Ultrabinafsha   nurda   kartaning   old   tomonida   xuddi   Visa   kartalarida   V   harfi,
MasterCard kartasida M va C harflari va American Expressda burgut tasviri paydo
bo lgani kabi rus rubli ( ) belgisi paydo bo ladi.	
ʻ ʻ	₽
Kartaning   gologrammasida   MTKT   logotipi   tasvirlangan   bo lib,   u   orqali   siz   yer	
ʻ
sharining   qismlarini,   MIR,   MIR   yozuvini   va   rus   rubli   ( )   ramzini   ko rishingiz	
₽ ʻ
mumkin.
Ishtirokchilar va qamrov
2022-yil 1-iyungacha 134 milliondan ortiq kartalar chiqarildi. Chiqarilish bo yicha,	
ʻ
Mir   kartalari   allaqachon   bozorning   uchdan   bir   qismini   (32,3   %)   va   Rossiyada
moliyaviy   operatsiyalar   umumiy   hajmining   chorak   qismini   egallaydi.   Shu   bilan
birga,   Mir   kartalari   bilan   oylik   o rtacha   xarid   miqdori,   shuningdek,   to lovlarning	
ʻ ʻ
o rtacha   soni   xalqaro   to lov   tizimlariga   nisbatan   uchdan   bir   qismga   kamroqdir.	
ʻ ʻ
MIR   ulushining   o sishi,   asosan,   byudjet   sohasida   kartalardan   faol   foydalanish,	
ʻ
shuningdek,   bir   qator   chegirma   va   keshbek   dasturlari   bilan   bog liq.   2023   yilga	
ʻ
kelib, MIRning ulushi 25 dan 30 % gacha oshishi kerak.
Rossiyada Rossiya   hududida   Mir   kartasini   komissiyasiz   istalgan   bankomatda   to ldirishʻ
mumkin.   Shuningdek,   kartalar   Rossiyadagi   barcha   POS-terminallar   tomonidan
istisnosiz qabul qilinadi.
Mir kartalarini Android smartfonlariga ulash va Mir Pay, Samsung Pay va SberPay
mobil   to lov   tizimlarida   (2021-yil   7-iyunidan   boshlab)   foydalanish   mumkin   edi.	
ʻ
2021-yilning   20-iyulidan   2022-yilning   martigacha   Mir   to lov   tizimining   kartalari	
ʻ
Apple Pay smartfoni yordamida naqd pulsiz to lov xizmatiga qo shilishi  mumkin	
ʻ ʻ
edi.
Rossiyadagi barcha to lov ilovalari 2023-yil oktyabridan kechiktirmay Mir kartasi	
ʻ
bilan integratsiya qilinishni majburiy qilindi.
To lov   tizimining   o zi   doimiy   ravishda   turli   xil   aksiyalarni   o tkazadi   va	
ʻ ʻ ʻ
ishtirokchilarga turli chegirmalar taqdim qiladi.
O'zbekistonda
O’zbekistonda   Mir   kartalari   2020-yildan   boshlab   qabul   qilina   boshladi.   Mir
kartochkalariga   talab   ortib   borayotgani   tufayli   bu   yildan   to’lov   tizimlarining   bu
yo’nalishdagi   ishlari   ancha   faollashdi.   O’zbekistonda   Mir   kartalarini   Aloqabank,
Xalq banki, Qishloq Qurilish Bank, Turonbank, Mikrokreditbank va O'zmilliybank
banklari   chiqaradi.   Qishloq   Qurilish   Bankdan   tashqari   barcha   banklarda   Mir
kartalari   kobeyj   kartalar   -   Uzcard-Mir   ko’rinishida   chiqariladi.   Kobeydj   kartalari
bilan O’zbekistonda to'lovlar so’mda, Rossiyada esa rublda amalga oshiriladi.
O’zbekistonda Uzcard-Mir kartalari bilan nafaqat terminallarda to’lovlarni amalga
oshirish,   bankomatlardan   pul   yechib   olish,   kartadan-kartaga   pul   o’tkazish,   QR-
kodlar yordamida va onlayn to’lovlarni amalga oshirish mumkin. Balki, metro va
boshqa   jamoat   transportida   yo l   haqini   naqd   pulsiz   shaklda   va   kontaksiz   amalga	
ʻ
oshirish ham mumkin.
Boshqa davlatlarda
Mir   to lov   tizimi   quyidagi   mamlakatlarda   xizmat   ko rsatadi   (2022-yil   iyul   holati	
ʻ ʻ
ma lumotlariga ko ra):	
ʼ ʻ Ushbu mamlakatlar hududida bankomatdan pul yechish va tovarlar yoki xizmatlar
uchun to lash mumkin:ʻ
 Qozog iston   Qozog'iston   (VTB,   Sberbank,   Qozog’iston   Respublikasi   Xalq	
ʻ
banki (Halyk Bank), Bank Center-Kredit)
 Turkiya   Turkiya   (Türkiye   İş   Bankasi,   Ziraat   Bank,   Vakıfbank   va
DenizBank,   jami   25,2   mingga   yaqin   bankomatlar).   2022-yil   avgust   oyida
"Kommersant"   hatto   sanksiyaga   uchragan   Rossiya   banklari   ham   Turkiyada   MIR
kartalarini qabul qilayotgani haqidagi ma lumotlarni e lon qildi.	
ʼ ʼ
 O zbekiston O'zbekiston (Aloqabank, Qishloq Qurilish Bank, Savdogarbank,	
ʻ
Turonbank, Universalbank, Xalq banki, Agrobank)
 Tojikiston Tojikiston (Mir kartasi mamlakat qurilmalarining yarmidan ko pi,	
ʻ
shuningdek,   Korti   Milli   va   Express   Pay   tizimlari   bilan   ishlaydigan   barcha
qurilmalar tomonidan qabul qilinadi. Tojikistonning yirik banklari — Amonatbonk
va Dushanbe Siti bankomatlarida naqd pul yechish mumkin.)
 Abxaziya 
 Janubiy Osetiya 
 Donetsk Xalq Respublikasi DXR (Promsvyazbank)
 Lugansk Xalq Respublikasi LXR (Promsvyazbank)
YOII   mahalliy   to lov   tizimlariga   xizmat   ko rsatish   bo yicha   ikki   tomonlama	
ʻ ʻ ʻ
kelishuv tamoyiliga ko ra:	
ʻ
 Armaniston 
 Belarus 
 Qirg iziston 	
ʻ
 Vietnam
Faqat   POS-terminal   orqali   tovarlar   va   xizmatlar   uchun   to lash   mumkin   bo lgan	
ʻ ʻ
mamlakatlar:
 Birlashgan Arab Amirliklari BAA. Kontaktsiz to lov ham mavjud;	
ʻ
 Janubiy Koreya 
 Kuba 2022-yil oxirigacha to liq foydalanish yo lga qo yilishi kutilmoqda	
ʻ ʻ ʻ  Kipr Respublikasi (RCB Bank Ltd)
 Eron (tez orada)
Kartalar   quyidagi   mamlakatlarning   ayrim   Internet   xizmatlari   tomonidan   to lovʻ
uchun qabul qilinadi:
Isroil. Kartalar El-Al aviakompaniyasi tomonidan qabul qilinadi
Asosiy va qo’shimcha o’quv adabiyotlar hamda
Axborot manbalari
Asosiy adabiyotlar
1. Гаврилов Л.П. Электронная коммерция. Учебник и практикум для
2. бакалавриата и магистратуры.М.:ЮРАЙТ, 2019.- 433 стр.
3. Лапидус Л. Цифровая экономика. Управление электронным бизнесом и
4. электронной коммерцией. Учебник. М.: ИНФРА-М, 2019.- 348 стр.
5. https://www.labirint.ru/books/670196/.
6. Yakubov U., Azizova M, Jumaniyazova M.. Elektron tijorat. O’UM. Tashkent.
7. TMI., - 2019-360 bet.
8. Qo’shimcha adabiyotlar
9. “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar
10. strategiyasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil
7 fevraldagi
11. PF-4947-sonli Farmoni.
12. O’zbekiston Respublikasining “Elektron tijorat to’g’risida”gi O’zbekiston
13. Respublikasi   Qonuniga   o’zgartish   va   qo’shimchalar   kiritish   haqida”gi
2015-yil 22-
14. maydagi   O’RQ-385-sonli   qoniniga   muvofik   qabul   qilindi.   Xalq   so’zi,   2015
yil 23 may.
15. 11.www.udemy.com – (Ochiq kodli ommaviy on-line kursi).
16. 12.www.KhanAcademiya.com – (Ochiq kodli ommaviy on-line kursi).
17. 13.www.catback.ru   –   (Иқтисодга   оид   ўқув   материаллари   ва   илмий
журналлар). 18. 14.www.mf.uz - O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti.

Elektron pullar va ularni rivojlantirish istiqbollari

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский