Elektron pullar va ularni rivojlantirish istiqbollari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokumentlar soni: 653
Foydalanuvchilar soni: 289

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	579.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	16 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Elektron pullar va ularni rivojlantirish istiqbollari

Mavzu: Elektron pullar va ularni rivojlantirish
istiqbollari
Kirish
Bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligi.
Bugun raqamli texnologiyalar iqtisodiyotimizning barcha tarmoqlariga jadal kirib
bormoqda. Elektron tijoratning rivojlanishi, turli to’lov xizmatlarini etkazib
beruvchilar o’rtasida raqobat muhitining shakllanishi va kuchayishi, chakana
to’lovlar bo’yicha tranzaktsion xarajatlar qisqartirilishini, shuningdek, to’lovlarni
amalga oshirishda moliyaviy institutlarning vositachiligini talab etmaydigan
innovatsion va jozibador to’lov vositalarining joriy qilinishini taqozo etdi.
O’zbekiston Respublikasining “To’lovlar va to’lov tizimlari to’g’risida”gi
Qonunining qabul qilinishi elektron pullar muomalasini, jumladan, elektron
pullarni chiqarish, foydalanish va ularni qoplash bo’yicha amalga oshiriladigan
faoliyatning huquqiy asosini yaratib berdi.
Ushbu qonun asosida “O’zbekiston Respublikasi hududida elektron pullarni
chiqarilishi va muomalada bo’lishi qoidalari” ishlab chiqilib, Adliya vazirligida
2020 yil 29 aprelda 3231-son bilan davlat ro’yxatidan o’tkazildi.
Mazkur hujjat jahon tajribasiga tayangan holda, elektron pullar tizimi faoliyatini
tashkil etish, elektron pullar muomalasi, elektron pullar tizimida risklarni
boshqarish hamda tizimda xavfsizlikni ta’minlash maqsadida ishlab chiqildi.
Unda elektron pullar tizimiga oid asosiy tushunchalar, shu jumladan, “ayirboshlash
operatsiyasi”, “bir va ko’p emitentli elektron pullar tizimi”, “oldindan to’langan
karta”, “elektron pullar tizimining agenti”, “elektron hamyon” va sohaga oid
boshqa terminlarga batafsil tushuntirishlar berilgan.
Qoidaga ko’ra, emitent, operator, elektron pullar tizimining agenti, elektron pullar
egasi, shuningdek, emitent bilan shartnoma tuzgan banklar, to’lov tashkilotlari,
yakka tartibdagi tadbirkorlar va (yoki) yuridik shaxslar elektron pullar tizimining
sub’ektlari hisoblanadi. Bunda elektron pullar tizimining ishlashini ta’minlaydigan
bank va (yoki) tegishli litsenziyaga ega bo’lgan to’lov tashkiloti – elektron pullar

tizimining operatoridir. Emitent yoki emitent bo’lmagan boshqa bank operator
bilan tuzilgan shartnoma asosida elektron pullar tizimining hisob-kitob banki
sifatida faoliyat yuritishi mumkin. Ta’kidlash joizki, emitent o’z faoliyatini
boshlashi uchun, eng avvalo, elektron pullarni chiqarish va realizatsiya qilishi
to’g’risida Markaziy bankka belgilangan shakldagi xabarnoma va unga ilova
sifatida operator bilan tuzilgan shartnoma hamda elektron pullar tizimi sub’ektlari
bilan tuziladigan shartnomalar namunalarini yuborishi zarur.
Bitiruv malakaviy ishining maqsadi . N ormativ-huquqiy hujjat bilan elektron
pullar tizimida tranzaktsiyalarni operator tomonidan elektron pullar tizimi
qoidalariga muvofiq amalga oshirilish. Ushbu qoidalar operator va emitent
o’rtasida tuzilgan shartnomaga asosan tasdiqlanadi. Ko’p emitentli elektron pullar
tizimida esa ushbu qoidalar har bir emitent bilan kelishilgan bo’lishi talab etiladi.
Bitiruv malakaviy ishining vazifalari :
- tijorat banklari tomonidan elektron pul mablag’larini ishlatishning
takomillashtirish
- tijorat banklari tomonidan elektron pul mablag’larini depozitga jalb qilish va
uning bank faoliyatidagi o’rni ochib berish;
- tijorat banklari tamonidan depozitlariga mabla’glarni jalb etishning hozirgi
holati yoritib berish;
Bitiruv malakaviy ishining ob’ekti . O’zbekiston Respublikasi tijorat banklari
Bitiruv malakaviy ishning tarkibiy tuzilishi. Ushbu bitiruv malakaviy ishi kirish
qismi, ikkitadan rejaga ega bolgan ikkita bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlardan iborat.

I BOB O’ZBEKISTONDA ELEKTRON PULLARDAN
FOYDALANISH
1.1. Elektron pullar mohiyati, turlari va ishlatish tartibi
Internet to’lov tizimining hali hech kim o’ylamagan va yuqorida sanab o’tilgan
kamchiliklardan holi bir tizim mavjud. Bunday sxemalar elektron imzolarni
nominallarni saqlovchi – ma’lumotlar dahasini qalbakilashtirish (nusxa ko’chirish)
dan shifrlash va himoyalash bilan birga virtual banklarda himoyalangan kirish
yo’liga ega bo’lgan hisoblarni yuritish elektron pullar yordamida amalga oshiriladi.
Elektron pullar – elektron to’lovlarning asosi sifatida pul, tovar va xizmatlar
muomalasini faollashtirishga katta ta’sir o’tkazadi.
1980-yillarda muomalaga ilk bor magnit va debet kartalar kiritilib, fiat (naqd)
pullar elektron tizimga o’tkazila boshlandi. 1990-yillardan boshlab elektron to’lov
umumiy to’lov tizimining jiddiy elementiga aylanib, pul miqdorini o’zida
saqlovchi smart-kartalar naqd pullarni to’liq almashtirmagan bo’lsada, kartalardagi
pul miqdori sezilarli darajada ko’paya boshladi. Elektron to’lovlar pul
muomalasidagi xarajatlarni kamaytirishda, kartalar egalariga tezkorlik, qulaylik va
anonimlikni ta’minlashda katta ahamiyat kasb etadi.
2000-yillarga kelib elektron pullar elektron tijoratda eng asosiy rolni bajarishni
boshladi. AQSH Federal Rezerv bankining Maslahat Kengashi elektron pulga
“elektron shaklga o’tkaziladigan pullar” deb tushuncha berdi. Elektron pullar
standart bank hisob-raqami shaklidagi bank yoki moliya institutining kafolatiga
ega bo’ldi. Aynan shu davrda dasturiy paketlar shakllangan. Hozirgi kunda
elektron pul tizimlari naqdsiz pulni muomala qilishning eng ommabop turiga
aylandi. Yirik davlatlar butun dunyoga tarqalgan va ommaviy tusga ega bo’lgan
elektron pul muomolasi bilan bog’liq bank kartalarni chiqarishgan. Dunyodagi eng
mashhur, kredit va debet bank kartalari bilan ishlaydigan tizimlar bu:
Visa, MasterCard, Visa Electron va Maestrodir.
Bundan boshqa kartalar bilan ishlaydigan bir qancha tizimlar ham mavjud albatta,
faqat ular qamrab olgan amal qilish doirasi nisbatan torroq.

Qo’shimcha qilish joizki, VISA kartalari bo’yicha yillik savdo aylanmasi 4,8
trillion AQSH dollarni tashkil qiladi. VISA kartalari dunyoning 200dan ortiq
mamlakatlarida qabul qilinadi. Dunyoda to’lov kartalarining 57% VISA kartalari
tashkil qiladi, asosiy raqobatchilari MasterCard 26% va American Express 13% ni
tashkil qiladi.
MasterCard Worldwide - dunyoning 210 mamlakatlaridagi 22 ming moliyaviy
tashkilotlarni birlashtirgan xalqaro to’lov tizimi hisoblanadi. Bosh ofisi AQShning
Nyu-York shahrida joylashgan.
Internet-banking tizimida ishlaydigan to’lov tizimlari ishlatish doirasi, hududlarni
qamrab olishi va to’lov imkoniyatiga qarab bir-biridan farqlanadi. Ularning
ayrimlari MDH davlatlari hududida amal qilsa, ba’zilari xalqaro tranzaktsiyalarni
amalga oshirishda ishlatiladi. Shulardan eng mashhur elektron tizimlardan biri
Webmoney hisoblanadi. Bu tizim aksariyat internet-do’konlarning elektron
to’lovlarida ishlatiladi va o’zining o’ta mustahkam xavfsizlik tizimi bilan ajralib
turadi. Hozirgi vaqtda Webmoney tizimidan foydlanuvchilarning qariyib 70 foizi
rossiyaliklardir. O’zbekistonda ham mazkur to’lov tarmog’i oxirgi 2 yil ichida
keng ishlatila boshlandi va hattoki, uning WMZ-belgilarini milliy valyuta –
so’mga almashtiradigan saytlar paydo bo’ldi.
1-rasm. Elektron pul tizimi sub’ektlari

Mazkur normativ-huquqiy hujjat bilan elektron pullar tizimida tranzaktsiyalarni
operator tomonidan elektron pullar tizimi qoidalariga muvofiq amalga oshirilishi
belgilangan. Ushbu qoidalar operator va emitent o’rtasida tuzilgan shartnomaga
asosan tasdiqlanadi. Ko’p emitentli elektron pullar tizimida esa ushbu qoidalar har
bir emitent bilan kelishilgan bo’lishi talab etiladi.
Elektron pullarning chiqarilishi
Hujjatga muvofiq, elektron pullarning chiqarilishi emitent tomonidan jismoniy
shaxs yoki elektron pullar tizimining agentidan qabul qilingan pul mablag’lari
doirasida elektron pullar tizimi qoidalari hamda elektron pullarni chiqarish, ulardan
foydalanish va ularni qoplash to’g’risidagi shartnomaga asosan amalga oshiriladi.
Emitent tomonidan elektron pullarning chiqarilishi uchun jismoniy shaxs naqd pul
yoki naqd pulsiz shaklda pul mablag’larini taqdim etishi zarur. Ushbu pul
mablag’lari emitent tomonidan hisob-kitob bankida ochilgan maxsus hisobvaraqqa
kirim qilinishi ta’minlanadi (2-rasm).
Elektron pullarni jismoniy shaxsga va elektron pullar tizimining agentiga
realizatsiya qilish elektron pullar tizimi tomonidan har bir elektron pullar egasi
uchun shakllantiriladigan elektron hamyonga emitentdan sotib olingan elektron
pullarni kirim qilish yo’li bilan amalga oshiriladi.
Emitent yoki operator bilan tuzilgan shartnoma asosida elektron pullar tizimining
agenti elektron hamyonga ega bo’lgan jismoniy shaxslarga ushbu pullarni
realizatsiya qilish yoki ularni qoplash maqsadida elektron pullarning nominal
qiymati bo’yicha uning egasi bo’lgan jismoniy shaxsdan sotib olishi mumkin.

2-rasm. Elektron hamyonlarni to’ldirish yo’llari
Ta’kidlash joizki, O’zbekiston Respublikasi hududida emitent tomonidan
chiqariladigan elektron pullar faqat milliy valyutada nominallashtirilgan bo’lishi
shart.
Emitent va elektron pullar tizimining agenti tomonidan elektron pullarni
chiqarishda uning egasiga elektron pullarni realizatsiya qilinganligi va elektron
pullarning egasi elektron pullarni sotib olganligini tasdiqlovchi kvitantsiya yoki
boshqa tasdiqlovchi hujjat qog’oz shaklda yoki elektron shaklda taqdim etiladi.
Mazkur kvitantsiyada ko’rsatilishi majburiy bo’lgan rekvizitlar, xususan,
agent, emitent va operatorning nomi;
 operatsiyaning amalga oshirilgan sanasi hamda vaqti;
 amalga oshirilgan operatsiyaning tartib raqami;
 realizatsiya qilingan elektron pullar summasi;
 elektron pullar egasiga tegishli elektron hamyonning identifikatsiya kodi;
 undiriladigan vositachilik haqi miqdori ko’rsatilishi shart.
Elektron pullardan foydalanish

Qoidaga ko’ra, elektron pullarning egasi bo’lgan jismoniy shaxs elektron pullardan
to’lovlarni va elektron pullar tizimining qoidalarida belgilangan hamda
O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga zid bo’lmagan shartlar asosida
egasidan elektron pullarni mazkur tizimning boshqa ishtirokchisiga o’tkazish
orqali boshqa operatsiyalarni amalga oshirish maqsadida foydalanadi (3-rasm).
Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi hududida realizatsiya qilingan tovarlar,
ishlar va xizmatlar uchun to’lovlarni amalga oshirishda faqat respublikamiz
hududida chiqarilgan elektron pullar qabul qilinishi belgilangan.
3-rasm. Elektron puldan foydalanish yo’nalishlari
Elektron pullar tizimida har bir elektron pullar egasiga mazkur tizim qoidalari,
elektron pullarni chiqarish, foydalanish va ularni qoplash to’g’risidagi shartnoma
hamda emitent va operator o’rtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq elektron
hamyon shakllantiriladi yoki oldindan to’langan karta (prepaid card) ko’rinishida

emitent, operator yoki elektron pullar tizimining agenti tomonidan beriladi (4-
rasm).
4-rasm. Elektron pul tizimidagi elektron hamyon turlari
Operator elektron pullarni ayirboshlash operatsiyalarini turli elektron pullar
tizimlari hamda ko’p emitentli elektron pullar tizimi doirasida amalga oshirishi
mumkin.
Shu bilan birga, O’zbekiston Respublikasi norezidenti tomonidan chiqarilgan chet
el valyutasida nominallashtirilgan elektron pullarni ayirboshlash operatsiyalari
mazkur sub’ekt bilan shartnomasi mavjud bo’lgan taqdirda emitent tomonidan
amalga oshirilishi belgilab qo’yilgan.
Elektron pullar egasi tovarlar, ishlar va xizmatlarni xarid qilish uchun yakka
tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxslarga to’lovni amalga oshirish maqsadida
elektron puldan foydalanishi mumkin. Bunda emitent yoki operator tomonidan
yakka tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxslarga maxsus elektron hamyonlar
shakllantiriladi. Ushbu elektron hamyonlarga faqat realizatsiya qilingan tovarlar,

ishlar va xizmatlar uchun elektron pullarni, keyinchalik bank hisobvaraqlariga
ularning nominal qiymatiga teng bo’lgan pul mablag’lari summasini o’tkazish
maqsadida qabul qilinadi. Yakka tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxslarning
maxsus elektron hamyonlaridagi elektron pullar mazkur tizimda qayta realizatsiya
qilinishiga yo’l qo’yilmaydi.
Elektron pullarni qoplash
Emitent elektron pullar egasi tomonidan taqdim qilingan elektron pullarni mazkur
tizim qoidalari hamda emitent va elektron pullar egasi o’rtasida tuzilgan elektron
pullarni chiqarish, ulardan foydalanish va ularni qoplash to’g’risidagi shartnomaga
muvofiq naqd pulga almashtirish yoki naqd pulsiz mablag’larni elektron pullar
egasining bank hisobvarag’iga kirim qilish orqali qoplaydi (5-rasm). Bunda
emitent tomonidan
elektron pullar egasi – jismoniy shaxsning bank hisobvarag’iga tegishli summa
kirim qilingan yoki unga naqd pul mablag’i berilgan paytdan boshlab;
elektron pullar egasi – yakka tartibdagi tadbirkor va (yoki) yuridik shaxsning bank
hisobvarag’iga tegishli mablag’ kirim qilingan paytdan boshlab elektron pullar
qoplangan hisoblanadi.
Emitent tomonidan elektron pullarni qoplash operatsiyasi amalga oshirilganligi
to’g’risida elektron pullar egasiga qog’oz yoki elektron shaklda kvitantsiya
beriladi.

5-rasm. Elektron pul tizimida elektron pulni qoplash jarayoni
Shu o’rinda e’tibor qaratish kerak, emitent elektron pullarni chiqarish bo’yicha
faoliyatini tugatadigan taqdirda, kamida o’ttiz kun oldin Markaziy bankka mazkur
belgilangan shaklda xabarnoma yuboradi va bu haqida o’zining rasmiy veb-saytida
e’lon qilishi, shuningdek, elektron pullar egalarini va elektron pullar tizimining
boshqa sub’ektlarini ommaviy axborot vositalari, jumladan, elektron vositalar
orqali mazkur faoliyatni tugatayotganligi haqida xabardor qilishi zarur. Agar
emitent tomonidan belgilangan muddat yakunlangandan so’ng elektron pullar egasi
tomonidan murojaat qilinmagan taqdirda, ularning elektron hamyonidagi elektron
pullari emitent tomonidan majburiy ravishda qoplanadi. Emitent tomonidan
majburiy ravishda qoplanganidan so’ng elektron pullar egalari belgilangan tartibda
shaxsini tasdiqlovchi hujjat yoki ularga oldindan yuborilgan kodli ma’lumotni
taqdim etish orqali pul mablag’larini olishlari mumkin.
Shu bilan birga, hujjatda elektron pullar tizimida xavfsizlikni ta’minlash va
risklarni boshqarish borasida ham emitent va operator tomonidan amalga
oshirilishi zarur bo’lgan chora-tadbirlar batafsil yoritilgan.

Umuman olganda, mamlakatimizda to’lov xizmatlari bozorini kengaytirish orqali
elektron tijoratni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, tovarlar
(xizmatlar)ni internet tarmog’i orqali realizatsiya qilish bo’yicha zamonaviy
mexanizm va tartib-taomillarni joriy qilish, mahalliy tadbirkorlik sub’ektlarining
tovarlari va xizmatlarini sotish geografiyasini kengaytirish va hajmini oshirish
ko’zda tutilgan. Shuningdek, to’lov xizmatlari bozorida zamonaviy to’lov
imkoniyatlarini shakllantirish orqali elektron pullar tizimining sub’ektlari
hisoblangan jismoniy shaxslar va tadbirkorlik sub’ektlari uchun xarajatlarni
optimallashtirish bo’yicha qo’shimcha imkoniyatlar hozirlanadi.
Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi norezidenti bilan shartnoma imzolagan
emitent tomonidan mazkur norezidentning chet el valyutasida nominallashtirilgan
elektron pullarini ayirboshlash operatsiyalarining amalga oshirilishi natijasida
mahalliy elektron pul tizimlarining xorijiy elektron pul tizimlariga integratsiya
qilinishiga shart-sharoit yaratiladi.
Bir so’z bilan aytganda, elektron pullar tizimining yaratilishi va joriy etilishi
innovatsion tizimli jarayon bo’lib, hisob-kitoblarni amalga oshirishda zamonaviy
IT va texnologik echimlarga asoslangan holda to’lovlarni tezkor va qulay usulda
amalga oshirish imkonini beradi. Bunda aynan “O’zbekiston Respublikasi
hududida elektron pullarni chiqarilishi va muomalada bo’lishi qoidalari” huquqiy
asos bo’lib xizmat qiladi.

1.2. Milliy va xorij elektron pul tizimlari
Naqd pulsiz hisob-kitoblar tizimini rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlarni izchil
amalga oshirish orqali naqd pullarning bankdan tashqarida muomalada bo’lishini
qisqartirishga erishildi, to’lovlarni amalga oshirish jarayoni sezilarli darajada
osonlashtirildi, masofaviy bank xizmatlarini ko’rsatish tizimlarining funksionali
kengaytirildi.
Olib borilgan ishlar natijasida aholining bank kartalari va boshqa naqd pulsiz
hisob-kitob usullariga xavfsiz va qulay to’lov vositasi sifatida bo’lgan ishonchi
oshdi. Shu bilan birga, erishilgan yutuqlarga qaramay, to’lov tizimlarini
rivojlantirish, ularning uzluksiz ishlashini ta’minlash va raqobat muhitini
rivojlantirish uchun zamonaviy texnologik yechimlarni joriy qilish borasida qator
kamchiliklar mavjud.
Xususan, chakana to’lovlarni qayta ishlash bo’yicha davlat protsessing
markazining mavjud emasligi milliy to’lov tizimining xavfsizligi darajasini
kamaytirmoqda, to’lov infratuzilmasining yagona integrallashuviga erishish
imkonini bermayapti hamda bir monopol tizimning mutlaq ustun bo’lishiga olib
kelmoqda.
Bundan tashqari, to’lov tizimlari operatorlarining faoliyati qonunchilik darajasida
tartibga solinmaganligi ularning rivojlanishini cheklamoqda va mazkur
tizimlarning ishonchli ishlashiga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda.
To’lovlarni amalga oshirish uzluksizligini ta’minlash, innovatsion mahsulotlarni
joriy qilish, bank xizmatlarining ommabopligini ta’minlash hamda to’lov
xizmatlari bozorida raqobat muhitini rivojlantirish, shuningdek, 2017 — 2021-
yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi
bo’yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalarni amalga oshirish
maqsadida:
1. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining “O’zbekiston Respublikasi
Markaziy banki Axborotlashtirish bosh markazi” davlat unitar korxonasi Milliy
banklararo protsessing markazini (keyingi o’rinlarda Milliy banklararo protsessing
markazi deb yuritiladi) tashkil qilish to’g’risidagi taklifiga rozilik berilgan.

2. Milliy banklararo protsessing markazini tashkil qilish bo’yicha kompleks chora-
tadbirlar ilovaga muvofiq tasdiqlangan.
3. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki:
2019-yil 1-iyulga qadar O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Milliy
banklararo protsessing markazi, banklararo to’lov tizimi va kliring markazining
faoliyat yuritishi uchun ma’lumotlarni qayta ishlovchi to’laqonli markaz
yaratilishini;
2020-yil 1-yanvarga qadar mahalliy va xalqaro bank kartalari bo’yicha hisob-
kitoblarda ishtirok etuvchi banklar o’rtasida axborot va texnologik aloqa
o’rnatishga ko’maklashuvchi Milliy banklararo protsessing markazi ishga
tushirilishini;
2020-yil 1-iyulga qadar mamlakatdagi barcha protsessing markazlarining, shu
jumladan, xalqaro to’lov tizimlarining bevosita Milliy banklararo protsessing
markazining yagona shlyuzi orqali ishlashini;
bank to’lov infratuzilmasi doimiy ravishda yaxshilanishini, bankomatlar va o’ziga
o’zi xizmat ko’rsatuvchi ko’p funksiyali terminallar tarmog’ining, shu jumladan,
o’z tasarrufidagi korxona va tashkilotlarni jalb qilgan holda kengaytirilishini
ta’minlagan.
4. O’zbekiston banklari assotsiatsiyasi tijorat banklari bilan birgalikda Milliy
banklararo protsessing markazi loyihasini amalga oshirish davomida mavjud
protsessing markazlarining Milliy banklararo protsessing markazi bilan
integratsiyalashuvini va o’zaro xizmat ko’rsatilishini ta’minlagan.
5. Chakana to’lov xizmatlarini ko’rsatish uchun bank tariflari banklar xarajatlari
qoplanishini ta’minlash va raqobatga ko’maklashish uchun ma’muriy
aralashuvlarsiz xalqaro tajribaga muvofiq o’rnatilishi belgilangan.
6. Markaziy bank 2019-yil 1-yanvarga qadar bo’lgan muddatda xorijiy
mamlakatlarning ilg’or tajribasini, shuningdek, umume’tirof etilgan xalqaro norma
va qoidalarni chuqur o’rganish asosida quyidagilarni nazarda tutuvchi O’zbekiston
Respublikasining “To’lovlar va to’lov tizimlari to’g’risida”gi qonuni loyihasini
ishlab chiqgan va Vazirlar Mahkamasiga kiritgan:

milliy to’lov tizimining huquqiy va tashkiliy asoslari;
Markaziy bank tomonidan to’lov xizmatlari bozorini tartibga solishni nazorat
qilish, shuningdek, milliy to’lov tizimi subyektlarini litsenziyalash tartibi;
to’lov tizimlarida bank siri himoyasini ta’minlash xususiyatlari;
elektron pullar bilan operatsiyalarni amalga oshirish sohasida huquqiy
munosabatlarni tartibga solish, shu jumladan, elektron hamyonlar egalarini
identifikatsiya qilish tartibi.
7. Loyihani amalga oshirish doirasida, istisno tariqasida, Markaziy bank va
“O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Axborotlashtirish bosh markazi”
DUKga:
Markaziy bank hududida o’rnatilgan shaharsozlik norma va qoidalariga amal
qilgan holda, qurilish va loyihalashtirishni bir vaqtning o’zida loyihalashtirish va
moliyalashtirish shartlarida amalga oshirishga;
loyihalash va pudrat tashkilotlarini, shuningdek, jihozlar, butlovchi buyumlar,
texnika va texnologiyalar, ehtiyot qismlar, xomashyo va materiallarni yetkazib
beruvchilarni tender (tanlov) savdolarini o’tkazmasdan, eng yaxshi takliflarni
tanlash asosida aniqlashga ruxsat berilgan.
8. Mazkur qarorning ijrosini nazorat qilish O’zbekiston Respublikasining Bosh
vaziri A.N. Aripov, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi rahbari
Z.Sh. Nizomiddinov, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti maslahatchisining
birinchi o’rinbosari B.M. Mavlonov va O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki
raisi M.B. Nurmuratov zimmasiga yuklangan.
O’zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyevning «Milliy to’lov
tizimini rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qarori qabul qilindi.
Qaror matnida chakana to’lovlarni qayta ishlash borasida davlat protsessing
markazi yo’qligi milliy to’lov tizimi xavfsizligi darajasini pasaytirishi, to’lov
infratuzilmasining yagona integratsiyasini ta'minlashga izn bermasligi hamda bitta
monopol tizimning hukmronlik qilishiga olib kelishi qayd etilgan.

«Boz ustiga, to’lov tizimi operatorlari faoliyatining qonunchilik darajasida tartibga
solinmagani ularning rivojlanishini cheklaydi va mazkur tizimlar faoliyat
ko’rsatishining ishonchliligiga raxna soladi», deyiladi prezident qarorida.
To’lovlarni uzluksiz o’tkazishni ta'minlash, innovatsion mahsulotlarni ilgari surish,
bank xizmatlaridan to’siqsiz foydalanish va to’lov xizmatlari bozorida
raqobatbardosh muhitni rivojlantirish, shuningdek 2017–2021 yillarda O’zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning besh ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar
strategiyasida belgilangan vazifalarni amalga oshirish maqsadida:
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Banklararo milliy protsessing
markazi — «O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Bosh informatizatsiya
markazi» davlat unitar korxonasi tashkil etish to’g’risidagi taklifi ma'qullanmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga:
2019 yil 1 iyulgacha Banklararo milliy protsessing markazi, banklararo to’lov
tizimi va Markaziy bankning kliring markazi ishga tushishi uchun to’laqonli
ma'lumotlarni qayta ishlash markazini barpo etilishini ta'minlash;
2020 yilning 1 yanvariga qadar mahalliy va xalqaro bank kartalari bo’yicha a'zo
banklar o’rtasida informatsion va texnologik hamjihatlikni ta'minlab beruvchi
Banklararo milliy protsessing markazini ishga tushirish;
2020 yilning 1 iyuliga qadar mamlakatdagi barcha protsessing markazlarini, shu
jumladan, bevosita Banklararo milliy protsessing markazining yagona shlyuzi
orqali xalqaro to’lov tizimlari to’laqonli ishlashini ta'minlash;
Bank to’lov infratuzilmasini doimiy ravishda yaxshilab borish, bankomatlar va
o’z-o’ziga xizmat ko’rsatish ko’p funksiyali terminallari tarmoqlarini kengaytirish
vazifasi qo’yildi.
Markaziy bank 2019 yilning 1 yanvariga qadar xorijiy davlatlarning ilg’or
tajribalari va umum tan olingan xalqaro normalar va qoidalar asosida «To’lovlar va
to’lov tizimlari haqida»gi O’zbekiston Respublikasi qonuni loyihasi ishlab chiqadi
va Vazirlar Mahkamasiga taqdim etadi.

«HumoCard» – bank to’lov kartalariga asoslangan Humo to’lov tizimi
O’zbekistonda va xorijda operatsiyalarni amalga oshirishga mo’ljallangan
bo’lib,O’zbekiston to’lov tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi.
To’lov tizimining operatori, to’lov tizimi ishtirokchilari va/yoki to’lov
tashkilotlarining ushbu to’lov tizimi operatori tomonidan o’rnatilgan tartib-
taomillar, infratuzilma va qoidalarni qo’llash orqali o’zaro hamkorligi yo’li bilan
to’lovlarni amalga oshirishni ta’minlaydigan munosabatlar majmui to’lov tizimi
hisoblanadi.
Humo – davlat xududida pul harakatini va xorijiy to’lov tizimlari bilan o’zaro
munosabatlarni ta’minlaydigan hisob-kitoblar ishtirokchilari, to’lov instrumentlari
va vositalari, dasturiy-texnik vositalar, shuningdek, banklararo pul o’tkazmalari
tizimlari majmuidir.
To’lov tizimining Operatori «Milliy banklararo protsessing markazi» («Milliy
banklararo protsessing markazi») MChJ bo’lib, u O’zbekistonda xorijiy valyutada
amalga oshirilgan barcha operatsiyalar bo’yicha ma’lumotlar kliringini,
shuningdek, «HumoCard» to’lov tizimi doirasida amalga oshirilgan barcha
operatsiyalar bo’yicha protsessing funksiyalarini bajaradi. «HumoCard» to’lov
tizimida milliy valyutada hisob-kitoblarni amalga oshiruvchi bank funksiyasini
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Hisob-kitob Kliring markazi
amalga oshiradi.
Humo to’lov tizimining Operatori xalqaro to’lov tizimlari (Visa, MasterCard,
Union Pay International) bilan o’zaro munosabatlarni o’rnatish bo’yicha ishlarni
olib bormoqda. Natijada Humo bank kartalari bilan xorijda chet el valyutasida
operatsiyalarni o’tkazish va yuqorida keltirilgan tizimlarning xorijiy banklarning
kartalari orqali O’zbekistonda operatsiyalarni amalga oshirish imkoniyati
yaratiladi. Banklarning «HumoCard» to’lov tizimiga a’zo bo’lishi ixtiyoriydir.
Tizimning afzalliklari
- Dual interfeysli. Dual interfeysli kartalar (kontaktli va kontaktsiz)
- Boshqa turdagi kartalar. Mijozlar uchun transportda qo'llash uchun ,
studentlarga mo’ljallangan, oilaviy va boshqa turdagi kartalar

- PIN kodsiz to’lovlari. PIN kodsiz kichik summada to’lovlarni amalga
oshirish imkoniyati
- Tizimining moslashuvchanligi
Karta mahsulotlarining (xizmatlarini) yaratish va boshqarish tizimining
moslashuvchanligi
- Xavfsizlik kafolati. Terminallar parki, plastik kartalar va protsessing
tizimlarini xalqaro to’lov tizimlari tomonidan sertifikatsiyalanishi
- Noyob dizayn. Noyob dizayn (embosclash, lak bilan qoplangan
tekstura)
Jahon saviyasida. Jahon saviyasida mahsulotlar va xizmatlarni olish imkoniyati
Visa, Master Card va Union Pay
Bir vaqtning o’zida Visa, Master Card va Union Pay International bilan emitent
hamda ekvayer sifatida ulanish imkoniyati
«HumoCard» kartalarining funksionali
 Dual interfeysli kartalar (kontaktli va kontaktsiz)
 PIN kodsiz kichik summada to’lovlarni amalga oshirish imkoniyati
 Noyob dizayn (embosclash, tekcturato’rda lak bilan)
 Kartani emissiya qilishda karta dizaynida kod va rasm joylashtirish
imkoniyati
 Jahon saviyasida mahsulotlar va xizmatlarni olish imkoniyati
 O’z ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda karta mahsulotlarini tanlash
imkoniyati
 Mijozlarga turli qulayliklarga ega bo’lgan transport, studentlar uchun,
oilaviy va boshqa turdagi kartalar
Kartaning afzalliklari
 Karta mahsulotlarining (xizmatlarini) yaratishva boshqarish tizimining
moslashuvchanligi
 Bir vaqtning o’zida Visa, Master Card va Union Pay International bilan
emitent hamda ekvayer sifatida ulanish imkoniyati

 Mukammal (to’la quvvatli) mobil banking
 Terminallar parki, plastik kartalar va protsessing tizimlarini xalqaro to’lov
tizimlari tomonidan sertifikatsiyalanishi
 Sodiqlik tizimlari bilan integratsiyalanish
 O ’ z extiyojidan kelib chiqib karta mahsulotlarini ( xizmatlarini ) tanlash
 Bir qancha karta va hisobraqamlar uchun umumiy karta
 Bir hisobraqamga bog’liq bo’lgan ko’plab kartalarni emissiya qilish
 Mijozlar uchun transportga, studentlarga mo’ljallangan, oilaviy va boshqa
turli qulayliklarga ega bo’lgan kartalar
Turli to’lov tizimlari uchun yagona terminal tarmog’i
Savdo-sotiqekvayring – Savdo-servis korxonalarida Tovarlar va xizmatlar uchun
Visa International, MasterCard, UnionPay xalqaro to’lov tizimlari va Humo to’lov
tizimi orqali to’lovni amalga oshirishda, turli bank kartalarini bitta POS-
Terminalda qabul qilish.
Kontaktsiz texnologiyalar
Humo to’lov tizimi o’zining barcha mijozlariga kontaktsiz texnologiya vositasida
to’lovlarni amalga oshirishning innovatsion texnologiyasini taklif etadi. Bunda
kartani terminalning o’qish qurilmasiga bir marotaba tekkazish orqali, harid
amalga oshirilgan hisoblanadi.
Asosiy afzalliklari:
 Tezlik
 Savdo aktivligini rag’batlantirish
 Marketingning yangi imkoniyatlari
 Innovatsion imidj
Zamonaviy sifatli qurilmalar
 Magnit polasali, chipli va kontaktsiz kartalarni qabul qilish
 Alohida turadigan terminallar
 POS – Terminallarni qo’llagan holdai ntegratsion (kassa) yechimi
imkoniyati

Operatsiyalarning xavfsizligi
Humo to’lov tizimi o’z mijozlariga kontaktsiz texnologiyalar yordamida
to’lovlarni amalga oshirish innovatsion usulini taklif qiladi. Buning uchuun
bizning barcha karta va terminallarimiz kontaktsiz to’lov funksionali bilan
ta’minlangan. To’lash uchun kartani terminal rideriga yaqinlashtiring va o’z PIN
kodingizni tering. Bir urinishda to’lash oddiy va qulay.
Kontaktsiz kartalarning afzalliklari: Soniya davomida ma’lumotlarni uzatilishi
hisobiga hisob-kitoblarning yuqori tezlikda amalga oshirilishi; Kartadan
foydalanish muddatini uzunligi, chunki uning o’qiydigan qurilma bilan jisman
kontakti talab etilmaydi – kartani hamyondagi maxsus bo’limdan chiqarish va
qo’lga olish zarur emas.
Tashqi magnit maydonlarning ta’siri va magnitlashni yo’qolishi sabablari bo’yicha
axborotni yo’qotish xavf-xatari mavjud emas – kartada ma’lumotlar 10 yilgacha
saqlanishi mumkin. Tranzaksiyalarning yuqori xavfsizligi va axborot tashuvchisini
qalbakilashni mumkin emasligi - to’lovni amalga oshirishda karta boshqa shaxs
qo’liga tushmaydi.
Plastik kartalar egalariga ko’plab imkoniyatlar taqdim qilinadi Eng avvalo, bu
xavfsizlik Agarda plastik karta egasi kartasini yo’qotsa, bu uning o’z pulini
yo’qotganini bildirmaydi. Har bir plastik karta, faqatgina karta egasiga ma’lum
bo’lgan, boshqa shaxslar tomonidan foydalanish imkonitidan saqlaydigan, to’rt
xonali shaxsiy PIN-kodi bilan himoyalangan. Plastik karta yo’qotilgan taqdirda,
uning egasi yer sharining ixtiyoriy nuqtasidan bank emitentga qo’ng’iroq qilib,
kartaning yo’qotilganligini ma’lum qiladi, bank emitent kartani stop-listga qo’yadi.
Mir to lov tizimiʻ — bu to lov operatsiyalari xizmatlarini ko rsatadigan Rossiya ʻ ʻ
milliy to lov tizimi
ʻ dir. Rossiyada va butun dunyoda tizimning asosiy faoliyati
savdo nuqtalariga xizmat ko rsatadigan ekvayring banklar, emitent banklar yoki
ʻ
to lovlar uchun brend debet va kredit kartalaridan foydalangan holda kredit
ʻ
kooperativlari o rtasida to lovlarni qayta ishlash hisoblanadi.
ʻ ʻ

Hisob-kitoblar rublda amalga oshiriladi. Kredit kartalari va overdraft xizmatini
taqdim qiluvchi debet kartalari chiqariladi. „Mir“ to lov tiziminingʻ
operatori “Milliy to lov kartalari tizimi” AJ
ʻ hisoblanadi.
To lovlar hajmi bo yicha u Rossiya to lov tizimlari bozorining barcha chiqarilgan
ʻ ʻ ʻ
kartalar bo yicha qariyb 32,3 foizini va kartalar bilan amalga oshirilgan barcha
ʻ
operatsiyalarning 25,2 foizini egallaydi (2021-yil dekabr holatiga ko ra). 2022-yil
ʻ
iyul holatiga ko ra 134
ʻ milliondan ortiq kartalar chiqarilgan. Skolkovo tadqiqotiga
ko ra, 2021-yil iyun oyida Mir Rossiya aholisini qamrab olish bo yicha Visa va
ʻ ʻ
Mastercard’dan o zib ketdi, so rovnomada qatnashganlarning 42 foizi uchun bu
ʻ ʻ
tizim kartasi asosiy karta bo ldi
ʻ
„Milliy to lov kartalari tizimi AJ 2014-yil 23-iyulda tashkil etilgan. 2015-yil aprel
ʻ
oyida milliy to lov tizimining eng yaxshi nomi va savdo belgisi uchun
ʻ
Butunrossiya ijodiy tanlovi e lon qilindi, natijada Rossiya to lov tizimi „Mir
ʼ ʻ
nomini va globus tasviri tushirilgan savdo belgisini oldi. Korporativ ranglar
sifatida yashil va ko k ranglari tanlandi.
ʻ
Rossiya banki
2015-yil 1-apreldan boshlab Rossiya hududida barcha plastik kartalar, jumladan
Visa va MasterCard bo yicha to lovlar Mir to lov tizimining operatori Milliy
ʻ ʻ ʻ
to lov kartalari tizimidan o tadi. MTKTni yaratishning qonuniy ravishda
ʻ ʻ
belgilangan maqsadi pul o tkazmalari xizmatlarini uzluksiz, samarali va qulay
ʻ
ko rsatishni ta minlash („Milliy to lov tizimi to g risidagi 161-FQ-sonli Federal
ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ
qonunining 30.1-moddasi 1-qismi) va to lov tizimi operatorlarining milliy
ʻ
ahamiyatga ega bo lmagan (Rossiya Banki tomonidan 2014-yil 12-iyundagi 423-P-
ʻ
son bilan tasdiqlangan Ta minot badallari to g risidagi nizom <...>) ta minot
ʼ ʻ ʻ ʼ
badallarini undirish mexanizmini takomillashtirishdan iborat.
2015-yil 15-dekabrda Rossiya banki va MTKT Mir to lov kartalarini chiqarish
ʻ
boshlanganini e lon qildi. Birinchi emitent banklar Gazprombank, MDM Bank,
ʼ
Moskva sanoat banki, RMTB, Rossiya banki, Svyaz-bank va SMP Bank edi.
Rossiyada va chet elda to lash mumkin bo lgan birinchi „Mir Maestro bank kartasi
ʻ ʻ

2015-yil dekabr oyida Gazprombank tomonidan chiqarildi. 2016-yilning bahoridan
boshlab JCB, AmEx va UnionPay kartalari bilan mahalliy tranzaktsiyalarni qayta
ishlash ham MTKT tomonidan amalga oshirilmoqda.
2016-yil oxirida Moliyaviy bozorlar qo mitasi rahbari Anatoliy Aksakov 161-FQ-ʻ
sonli „Milliy to lov tizimi to g risida gi Federal qonuniga o zgartirishlarni Davlat
ʻ ʻ ʻ ʻ
Dumasiga muhokama qilish uchun taqdim etdi. Qonun loyihasi 30.5-moddaning 5-
qismiga 2018-yil 1-yanvardan kechiktirmay MTKT ishtirokchisi bo lgan banklar
ʻ
jismoniy shaxslarning Rossiya Federatsiyasi byudjetlaridan va davlat byudjetidan
tashqari jamg armalaridan milliy to lov vositalari orqali pul mablag larini
ʻ ʻ ʻ
olishlarini ta minlashi shartligini belgilaydigan o zgartirishlar kiritadi. Shunday
ʼ ʻ
qilib, jismoniy shaxslarga byudjetdan barcha turdagi to’lovlar milliy to’lov
vositalariga bog’langan bank hisobvaraqlariga amalga oshirilishi shart. Byudjetlar
va davlat nobyudjet jamg’armalaridan to’lovlar hisobga olinadigan bank
hisobvaraqlari bo’yicha to’lov kartalari bo’yicha operatsiyalar esa, faqat milliy
to’lov vositalaridan foydalangan holda (ya ni MIR kartalari orqali, Qonun
ʼ
loyihasida taklif etilgan „milliy to’lov vositasi atamasining yangi ta rifini hisobga
ʼ
olgan holda) amalga oshirilishi kerak. Bu byudjet va davlat nobyudjet
jamg armalaridan to lovlarning barcha turlariga taalluqlidir.
ʻ ʻ
MTKTning Moskvadagi bosh ofisi
2017-yilda Rossiya banklari tomonidan Mir kartalarini ommaviy chiqarish
boshlandi. 2017-yil 1-may kuni Rossiya Federatsiyasi Prezidenti byudjet
to lovlarini Mir kartalariga o tkazish to g risidagi qonunni imzoladi. Qonun uch
ʻ ʻ ʻ ʻ
bosqichni nazarda tutadi:
2017-yil 1-iyuldan boshlab — davlat byudjeti muassasalarida yangi xodimlar va
pensionerlar uchun;
byudjet tashkilotlarining boshqa xodimlari 2018-yil 1-iyulgacha Mir kartalarini
oladilar;
hozirda xalqaro to lov tizimlarining kartalaridan foydalanayotgan pensionerlar
ʻ
uchun ushbu kartalarning amal qilish muddati tugashi bilan kartalar Mir to lov
ʻ

tizimi asosida qayta chiqariladi, bu jarayon 2020-yil 1-iyulda yakunlandi,
pensionerlar uchun kartalarni chiqarish va ularga xizmat ko rsatish bepul bo ldi.ʻ ʻ
2019-yil mart oyida Mir Pay — smartfonlardan kontaktsiz to lov tizimi ishga
ʻ
tushirildi. To’lov xizmati Mir kontaktsiz kartalari qabul qilinadigan istalgan
terminalda to’lovni amalga oshirish imkonini beradi. Ilova Android operatsion
tizimida ishlaydigan smartfonlar uchun mavjud.
2019-yilda O’zbekistondagi Aloqabank MIR to’lov ilovasi bilan UzCard
kartalarining emitentiga aylandi.
2021-yil 20-iyulda Apple o’zining Apple Pay to’lov xizmatida Mir kartalaridan
foydalanish imkoniyatini ishga tushirdi.
2022-yil yanvar oyida Rossiyaning yirik riteyleri Wildberries 2021-yilda MIR
kartalari bo yicha to lovlar ulushi Visa va MasterCard kabi raqobatchilarnikidan
ʻ ʻ
oshib ketgani haqida xabar berdi.
MTKT MasterCard, UnionPay, Japan Credit Bureau va American Express bilan
Rossiya infratuzilmasida Mir, xorijda esa tegishli to lov tizimi kartasi sifatida
ʻ
ishlaydigan qo shma kartalarni chiqarish bo yicha bir nechta kobeyjing
ʻ ʻ
shartnomalarini tuzdi. Mir-Maestro kobeyjing kartalari allaqachon chiqarilmoqda,
Mir-JCB kartalari 2016-yilning avgustidan, Mir-UnionPay kartalari esa 2017-
yilning iyulidan beri chiqarilmoqda. 2017-yil iyul oyidan boshlab Rossiyada ArCa
arman kartalariga va Armanistonda Rossiyaning Mir kartalariga xizmat ko rsatish
ʻ
boshlandi.
Shu bilan birga, 2022-yil holatiga ko ra, Rossiyaga qarshi sanksiyalar, shuningdek,
ʻ
to lov tizimlarining bir qismi Rossiya Federatsiyasidan chiqib ketganligi sababli,
ʻ
ko plab kobeyjing shartnomalari o z kuchini yo qotdi. Xitoyning UnionPay tizimi,
ʻ ʻ ʻ
shuningdek, sobiq SSSRdagi tizimlar bundan mustasno bo lib qolmoqda.
ʻ
2022-yil 23iyulda Rossiya Federatsiyasi hukumati faqat Mir kartalariga
o tkaziladigan ijtimoiy nafaqalar ro yxatini kengaytirdi. Oldingi to lovlarga
ʻ ʻ ʻ
qo shimcha ravishda (pensiyalar, ish haqi, ishsizlik nafaqalari, birinchi va ikkinchi
ʻ

bolaning tug ilishi bilan bog liq to lovlar) kam ta minlangan fuqarolarga to lovlarʻ ʻ ʻ ʼ ʻ
va nafaqalar, fuqarolarning alohida toifalari uchun uy-joy to lovi va uy-joy
ʻ
kommunal xizmatlari xarajatlari uchun kompensatsiyalar va "Faxriy donor"
ko krak nishoni bilan taqdirlangan fuqarolarga har yillik to lovlardir.
ʻ ʻ
Mir to lov kartalari Rossiya (MEMTI va Mikron, Angstrem) va xorijiy ishlab
ʻ
chiqarish chiplari bilan chiqarilishi mumkin.
Mir to lov tizimining ishlashi xorijiy to lov tizimlarining faoliyatiga bog liq emas.
ʻ ʻ ʻ
2017-yil 1-avgustdan boshlab Mir to lov tizimi MTKT tomonidan 3-D Secure
ʻ
asosida ishlab chiqilgan MirAccept 2.0 xavfsizlik protokolini qo llab-quvvatlay
ʻ
boshladi. Bungacha Mir VISA to lov tizimidan litsenziyalangan 3-D Secure 1.0
ʻ
ning eski versiyasidan foydalangan.
Ultrabinafsha nurda kartaning old tomonida xuddi Visa kartalarida V harfi,
MasterCard kartasida M va C harflari va American Expressda burgut tasviri paydo
bo lgani kabi rus rubli ( ) belgisi paydo bo ladi.
ʻ ʻ ₽
Kartaning gologrammasida MTKT logotipi tasvirlangan bo lib, u orqali siz yer
ʻ
sharining qismlarini, MIR, MIR yozuvini va rus rubli ( ) ramzini ko rishingiz
₽ ʻ
mumkin.
Ishtirokchilar va qamrov
2022-yil 1-iyungacha 134 milliondan ortiq kartalar chiqarildi. Chiqarilish bo yicha,
ʻ
Mir kartalari allaqachon bozorning uchdan bir qismini (32,3 %) va Rossiyada
moliyaviy operatsiyalar umumiy hajmining chorak qismini egallaydi. Shu bilan
birga, Mir kartalari bilan oylik o rtacha xarid miqdori, shuningdek, to lovlarning
ʻ ʻ
o rtacha soni xalqaro to lov tizimlariga nisbatan uchdan bir qismga kamroqdir.
ʻ ʻ
MIR ulushining o sishi, asosan, byudjet sohasida kartalardan faol foydalanish,
ʻ
shuningdek, bir qator chegirma va keshbek dasturlari bilan bog liq. 2023 yilga
ʻ
kelib, MIRning ulushi 25 dan 30 % gacha oshishi kerak.
Rossiyada

Rossiya hududida Mir kartasini komissiyasiz istalgan bankomatda to ldirishʻ
mumkin. Shuningdek, kartalar Rossiyadagi barcha POS-terminallar tomonidan
istisnosiz qabul qilinadi.
Mir kartalarini Android smartfonlariga ulash va Mir Pay, Samsung Pay va SberPay
mobil to lov tizimlarida (2021-yil 7-iyunidan boshlab) foydalanish mumkin edi.
ʻ
2021-yilning 20-iyulidan 2022-yilning martigacha Mir to lov tizimining kartalari
ʻ
Apple Pay smartfoni yordamida naqd pulsiz to lov xizmatiga qo shilishi mumkin
ʻ ʻ
edi.
Rossiyadagi barcha to lov ilovalari 2023-yil oktyabridan kechiktirmay Mir kartasi
ʻ
bilan integratsiya qilinishni majburiy qilindi.
To lov tizimining o zi doimiy ravishda turli xil aksiyalarni o tkazadi va
ʻ ʻ ʻ
ishtirokchilarga turli chegirmalar taqdim qiladi.
O'zbekistonda
O’zbekistonda Mir kartalari 2020-yildan boshlab qabul qilina boshladi. Mir
kartochkalariga talab ortib borayotgani tufayli bu yildan to’lov tizimlarining bu
yo’nalishdagi ishlari ancha faollashdi. O’zbekistonda Mir kartalarini Aloqabank,
Xalq banki, Qishloq Qurilish Bank, Turonbank, Mikrokreditbank va O'zmilliybank
banklari chiqaradi. Qishloq Qurilish Bankdan tashqari barcha banklarda Mir
kartalari kobeyj kartalar - Uzcard-Mir ko’rinishida chiqariladi. Kobeydj kartalari
bilan O’zbekistonda to'lovlar so’mda, Rossiyada esa rublda amalga oshiriladi.
O’zbekistonda Uzcard-Mir kartalari bilan nafaqat terminallarda to’lovlarni amalga
oshirish, bankomatlardan pul yechib olish, kartadan-kartaga pul o’tkazish, QR-
kodlar yordamida va onlayn to’lovlarni amalga oshirish mumkin. Balki, metro va
boshqa jamoat transportida yo l haqini naqd pulsiz shaklda va kontaksiz amalga
ʻ
oshirish ham mumkin.
Boshqa davlatlarda
Mir to lov tizimi quyidagi mamlakatlarda xizmat ko rsatadi (2022-yil iyul holati
ʻ ʻ
ma lumotlariga ko ra):
ʼ ʻ

Ushbu mamlakatlar hududida bankomatdan pul yechish va tovarlar yoki xizmatlar
uchun to lash mumkin:ʻ
 Qozog iston Qozog'iston (VTB, Sberbank, Qozog’iston Respublikasi Xalq
ʻ
banki (Halyk Bank), Bank Center-Kredit)
 Turkiya Turkiya (Türkiye İş Bankasi, Ziraat Bank, Vakıfbank va
DenizBank, jami 25,2 mingga yaqin bankomatlar). 2022-yil avgust oyida
"Kommersant" hatto sanksiyaga uchragan Rossiya banklari ham Turkiyada MIR
kartalarini qabul qilayotgani haqidagi ma lumotlarni e lon qildi.
ʼ ʼ
 O zbekiston O'zbekiston (Aloqabank, Qishloq Qurilish Bank, Savdogarbank,
ʻ
Turonbank, Universalbank, Xalq banki, Agrobank)
 Tojikiston Tojikiston (Mir kartasi mamlakat qurilmalarining yarmidan ko pi,
ʻ
shuningdek, Korti Milli va Express Pay tizimlari bilan ishlaydigan barcha
qurilmalar tomonidan qabul qilinadi. Tojikistonning yirik banklari — Amonatbonk
va Dushanbe Siti bankomatlarida naqd pul yechish mumkin.)
 Abxaziya
 Janubiy Osetiya
 Donetsk Xalq Respublikasi DXR (Promsvyazbank)
 Lugansk Xalq Respublikasi LXR (Promsvyazbank)
YOII mahalliy to lov tizimlariga xizmat ko rsatish bo yicha ikki tomonlama
ʻ ʻ ʻ
kelishuv tamoyiliga ko ra:
ʻ
 Armaniston
 Belarus
 Qirg iziston
ʻ
 Vietnam
Faqat POS-terminal orqali tovarlar va xizmatlar uchun to lash mumkin bo lgan
ʻ ʻ
mamlakatlar:
 Birlashgan Arab Amirliklari BAA. Kontaktsiz to lov ham mavjud;
ʻ
 Janubiy Koreya
 Kuba 2022-yil oxirigacha to liq foydalanish yo lga qo yilishi kutilmoqda
ʻ ʻ ʻ

 Kipr Respublikasi (RCB Bank Ltd)
 Eron (tez orada)
Kartalar quyidagi mamlakatlarning ayrim Internet xizmatlari tomonidan to lovʻ
uchun qabul qilinadi:
Isroil. Kartalar El-Al aviakompaniyasi tomonidan qabul qilinadi
Asosiy va qo’shimcha o’quv adabiyotlar hamda
Axborot manbalari
Asosiy adabiyotlar
1. Гаврилов Л.П. Электронная коммерция. Учебник и практикум для
2. бакалавриата и магистратуры.М.:ЮРАЙТ, 2019.- 433 стр.
3. Лапидус Л. Цифровая экономика. Управление электронным бизнесом и
4. электронной коммерцией. Учебник. М.: ИНФРА-М, 2019.- 348 стр.
5. https://www.labirint.ru/books/670196/.
6. Yakubov U., Azizova M, Jumaniyazova M.. Elektron tijorat. O’UM. Tashkent.
7. TMI., - 2019-360 bet.
8. Qo’shimcha adabiyotlar
9. “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar
10. strategiyasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil
7 fevraldagi
11. PF-4947-sonli Farmoni.
12. O’zbekiston Respublikasining “Elektron tijorat to’g’risida”gi O’zbekiston
13. Respublikasi Qonuniga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqida”gi
2015-yil 22-
14. maydagi O’RQ-385-sonli qoniniga muvofik qabul qilindi. Xalq so’zi, 2015
yil 23 may.
15. 11.www.udemy.com – (Ochiq kodli ommaviy on-line kursi).
16. 12.www.KhanAcademiya.com – (Ochiq kodli ommaviy on-line kursi).
17. 13.www.catback.ru – (Иқтисодга оид ўқув материаллари ва илмий
журналлар).

18. 14.www.mf.uz - O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti.

Elektron pullar va ularni rivojlantirish istiqbollari

Sotib olish