Evolyusiyani harakatlantiruvchi va yo’naltiruvchi kuchlar. Miqdoriy belgilarni irsiylantirishda kommulyativ va nokommulyativ genlarning o’zaro ta’siriga doir masalalar yechish

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	129.6KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Декабрь 2023
Расширение	pptx
Раздел	Презентации
Предмет	Биотехнология

Evolyusiyani harakatlantiruvchi va yo’naltiruvchi kuchlar. Miqdoriy belgilarni irsiylantirishda kommulyativ va nokommulyativ genlarning o’zaro ta’siriga doir masalalar yechish

Купить

REJA
1. EVOLYUSIYANI
HARAKATLANTIRUVCHI VA
YO’NALTIRUVCHI KUCHLAR.
2. AROMORFOZ
3. IDIOADAPTATSIYA
4. UMUMIY DEGENERATSIYA

GENLARNING O ZARO TA SIRIʻ ʼ
Genlarning o zaro ta siri -
ʻ ʼ genlarning belgilar
rivojlanishidagi ishtiroki.
Bir genning o zi bir necha xil belgilar rivojlaiishiga
ʻ
hamda bir necha xil genlar bir belgining
rivojlanishiga ta sir ko rsatishi mumkin.
ʼ ʻ
Bunday ta sir bir gen allellari (allelli ta sir)
ʼ ʼ
yoki turli genlarning allellari (allel bo lmagan ta sir)
ʻ ʼ
orasida sodir bo ladi.
ʻ

GENLARNING O ZARO TA SIRIʻ ʼ
Genlarning allelli o zaro ta sirini o rganish natijasida
ʻ ʼ ʻ
Mendel qonunlari kashf etilgan.
Organizmlardagi ko pchilik belgilarning irsiylanishi faqat bir gen
ʻ
emas, balki allel bo lmagan bir necha genlarning faoliyatiga ham
ʻ
bog’liq.
Allel bo lmagan Genlarning o zaro ta siri
ʻ ʻ ʼ
1. komplementar,
2. epistaz,
3. polimeriya,
4. kombinirlangan (aralash),
5. pleyotrop ta sir xillariga bo linadi.
ʼ ʻ

1. Genlarning o zaro ta sirining komplementar ʻ ʼ
(to ldiruvchi) ta siri
ʻ ʼ , ya ni komplementariya ikki ʼ
yoki undan ortiq allel bo lmagan genlarning o zaro
ʻ ʻ
ta siri tufayli organizmda ota-onada kuzatilmagan
ʼ
yangi belgi rivojlanadi.
Masalan, tovuqlarda tojning gulsimon va
no xatsimon shakllari bargsimon (oddiy) shakliga
ʻ
nisbatan dominant hisoblanadi.
Gulsimon tojli tovuqlar no xatsimon tojli xo rozlar
ʻ ʻ
bilan chatishtirilganda Fr da yong oqsimon tojli
ʻ
tovuqlar olinadi.
Yong oqsimon tojli parrandalar o zaro
ʻ ʻ
chatishtirilganida F2 da yong oqsimon, gulsimon,
ʻ
no xatsimon va bargsimon tojli tovuqlar 9:3:3:1
ʻ
nisbatda to rtta fenotipik sinflar olinadi.
ʻ

GENLARNING O ZARO TA SIRINING KOMPLEMENTAR ʻ ʼ
(TO LDIRUVCHI) TA SIRI ʻ ʼF1da kuzatilmagan yangi belgi, ya ni yong oqsimon tojning
ʼ ʻ
rivojlanishi gulsimon tojni rivojlantiruvchi, masalan, A geni bilan
no xatsimon tojni rivojlantiruvchi dominant V genining o zaro
ʻ ʻ
komplementar ta siriga bog liq.
ʼ ʻ
Ota-ona sifatida olingan gulsimon tojli tovuqlar o z genotipida
ʻ
gulsimon tojni nazorat qiluvchi A genining dominant allellariga
hamda no xatsimon tojni boshqaruvchi V genining resessiv
ʻ
allellariga (AAvv), ota sifatida olingan no xatsimon tojli xo rozlar
ʻ ʻ
esa, aksincha — aaVV genotipga ega bo lgan.
ʻ
Ota-ona va birinchi avlod parrandalarining genotipini
quyidagicha ko rsatish mumkin: Aavv (gulsimon tojli) X aaVV
ʻ
(no xatsimon tojli) F1, AaVv (yong oqsimon tojli).
ʻ ʻ

GENLARNING O ZARO TA SIRINING ʻ ʼ
KOMPLEMENTAR (TO LDIRUVCHI) TA SIRI ʻ ʼF 1 da kuzatilmagan yangi belgi, ya ni yong oqsimon tojning
ʼ ʻ
rivojlanishi gulsimon tojni rivojlantiruvchi, mas, A geni bilan
no xatsimon tojni rivojlantiruvchi dominant V genining o zaro
ʻ ʻ
komplementar ta siriga bog liq.
ʼ ʻ
Ota-ona sifatida olingan gulsimon tojli tovuklar o z genotipida
ʻ
gulsimon tojni nazorat qiluvchi A genining dominant allellariga
hamda no xatsimon tojni boshqaruvchi V genining resessiv
ʻ
allellariga (AAvv), ota sifatida olingan no xatsimon tojli xo rozlar
ʻ ʻ
esa, aksincha — aaVV genotipga ega bo lgan.
ʻ
Ota-ona va birinchi avlod parrandalarining genotipini quyidagicha
ko rsatish mumkin:
ʻ
Aavv (gulsimon tojli) X aaVV (no xatsimon tojli) F1,
ʻ
AaVv (yong oqsimon tojli).
ʻ
Belgilarning komplementar tipda irsiylanishi 9:7; 9:6:1; 9:3:4
nisbatda ham bo lishi mumkin.
ʻ

GENLARNING O ZARO TA SIRINING EPISTATIK TIPI, ʻ ʼ
EPISTAZ
2. Genlarning o zaro ta sirining epistatik tipi, epistaz — bir genning
ʻ ʼ
allellari boshqa genlar allellarining faoliyatini bosib turishidan iborat.
Masalan, A>V yoki V>A, a>V yoki v>A.
Allel bo lmagan genlar faoliyatini bosib turuvchi allel genlar supressorlar
ʻ
yoki ingibitorlar deb ataladi.
Ular dominant yoki resessiv holatda bo lishi mumkin. Dominant epistaz
ʻ
ta sirida bir genning dominant alleli boshqa allel bo lmagan gen
ʼ ʻ
faoliyatini bosib turadi.
Dominant epistazda belgilar ajralishi F2 da 13:3 yoki 12:3:1 nisbatda
sodir bo ladi. Resessiv epistaz bir tomonlama yoki ikki tomonlama
ʻ
bo lishi mumkin. Birinchi holda bir gen resessiv allelli gomozigota
ʻ
holatda boshqa genning dominant yoki resessiv allellari faoliyatini bosib
turadi, ya ni aa>V yoki aa>vv bo ladi.
ʼ ʻ
Bu holda F2 da belgilar 9:3:4 nisbatda ro y beradi. Ikki tomonlama
ʻ
resessiv epistazda aa>V-, vv>A- bo lganidan, fenotip bo yicha ajralish F2
ʻ ʻ
da 9:7 nisbatda sodir bo ladi.
ʻ

3. GENLARNING O ZARO TA SIRINING POLIMERIYA TIPI, YA NI ʻ ʼ ʼ
POLIMERIYA
3. Genlarning o zaro ta sirining polimeriya tipi, ya ni polimeriya — bir
ʻ ʼ ʼ
belgining rivojlanishiga ikki va undan ortiq allel bo lmagan genlarning bir
ʻ
xilda ta sir ko rsatishidan iborat. Bunday polimer genlar bir xil harf bilan
ʼ ʻ
belgilanib, bir-biridan indekslari orqali farq qiladi. Masalan, A,A,
a2a2a,a,A,A2; A,A2 yoki a,a,a2a2.
Polimeriya holida nasldan-naslga o tish kumulyativ va nokumulyativ tipda
ʻ
bo ladi. Kumulyativ polimeriyada fenotipda paydo bo ladigan belgi dominant
ʻ ʻ
allellarning soniga bog liq, nokumulyativ polimeriyada esa belgining
ʻ
rivojlanishi dominant allellarning soniga bog liq emas.
ʻ
Kumulyativ polimeriyaga misol qilib 1908 yilda shved olimi G. Nilson-Ele
o tkazgan tajri-ba natijasini keltiramiz. To q qizil va oq donli bug doy irqlarini
ʻ ʻ ʻ
chatishtirib birinchi avlodda (G ,) donlari qizil bo lgan duragay o simlik
ʻ ʻ ʻ
olinadi. Ular o zaro chatishtirilganida G , da rangi (to q qizildan och
ʻ ʻ ʻ
qizilgacha) va oq rangli bo lgan o simliklar 15:1 (15 ta rangli 1 ta oq) paydo
ʻ ʻ
bo ladi. Donlar 15:1 bo lgan. 15 qism don rangining to q qizildan och
ʻ ʻ ʻ
qizilgacha o zgarishi ular genotipidagi qizil rangni ta min etuvchi dominant
ʻ ʼ
gen allellarining soniga bog liq. Bu misolda keltirilgan bugdoy navlari ikki juft
ʻ
polimer genlar bilan bir-biridan farq qiladi.

POLIMERIYA HOLIDA NASLDAN-NASLGA O TISH ʻ
KUMULYATIV VA NOKUMULYATIV TIPDA BO LADI.
ʻ
kumulyativ nokumulyativ

•
fenotipda paydo
bo ladigan belgi ʻ
dominant
allellarning soniga
bog liq
ʻKumulyativ
polimeriyada
•
belgining rivojlanishi
dominant
allellarning soniga
bog liq emas.
ʻnokumulyati
v
polimeriyada

Nokumulyativ polimeriyaga achambiti o simligida qo zoq ʻ ʻ
mevasi shaklining irsiylanishi misol bo ladi. Achambiti
ʻ
mevasining uchburchak shakli oval shakli ustidan dominantlik
qiladi.
Uchburchak mevali achambiti oval mevali o simlik bilan
ʻ
chatishtirilganda F, da uchburchak mevali duragaylar, F2 da
esa 16 o simlikdan 15 tasining mevasi uchburchak, bittasi oval
ʻ
bo ladi. Bu misolda ham ota-ona o simliklar ikki juft polimer
ʻ ʻ
genlar orqali bir-biridan farq qiladi.
Ammo F, da o simliklar mevasining uchburchak shakli
ʻ
dominant allellarning soniga bog liq emas.
ʻ
Masalan: 4 ta (A,A,A2A2) yoki faqat 1 ta (A,a,a2a2 yoki
a,a,A2a2) dominant allel bo lganida ham meva uchburchak
ʻ
bo ladi.
ʻ
Shunday qilib, uchburchak mevali o simliklarning rivojlanishi
ʻ
dominant allellarning soniga bog liq bo lmaydi.
ʻ ʻ

GENLARNING O ZARO TA SIRINING KOMBINIRLANGAN ʻ ʼ
TIPI.4. Genlarning o zaro ta sirining kombinirlangan tipi. Bir belgining
ʻ ʼ
rivojlanishida bir vaqtning o zida komplementar, epistaz, polimeriya,
ʻ
pleytropiya tiplarining birgalikda ta sir ko rsatishidan iborat. Bu holat,
ʼ ʻ
odatda, genom tuzilishi murakkab bo lgan allopoliploid organizmlarda
ʻ
kuzatiladi. Bu tipdagi ta sir chigit ustidagi tuk va tola qatlamining
ʼ
irsiylanishini o rganish jarayonida aniklangan. Chigit tuklarining
ʻ
rivojlanishini to rtta allel bo lmagan genlar — I-i, Ft,—ft,, Ft2—ft2 va Fc—
ʻ ʻ
fc nazorat qiladi. Ta sir qilish xususiyatiga binoan bu genlar uch
ʼ
guruhgabo linadi: 1) gen-ingibitor (I-i); buning dominant alleli gomozigota
ʻ
(II) va geterozigota (I) holatda asosiy (Ft,, Ft2) va yordamchi (Fc) genlar
ta sirini to xtatib qo yadi va fenotipik ji-hatdan tuksiz chigit rivojlanadi; 2)
ʼ ʻ ʻ
asosiy genlar — Ft,—ft, va Ft2—ft,. Ular dominant allellar bo lib,
ʻ
polimeriya tipida ta sir ko rsatib, chigitning mikropileda tuklarining
ʼ ʻ
rivojlanishini nazorat etadi. Bu genlar faqat gen ingibitorning resessiv
gomozigota (ii) holatida va yordamchi (Fc—fc) genning allel holatiga
bog liq bo lmagan holda ta sir etadi.
ʻ ʻ ʼ

GENLARNING O ZARO TA SIRINING KOMBINIRLANGAN TIPI. BIR ʻ ʼ
BELGINING RIVOJLANISHIDA BIR VAQTNING O ZIDA
ʻ
TIPLARINING BIRGALIKDA TA SIR KO RSATISHIDAN IBORAT
ʼ ʻ
komplementar
epistaz
polimeriya
pleytropiya

Mikropileda tuklar fenotipda namoyon bo lishi darajasi ʻ
genotipdagi asosiy genlarning dominant allellari soniga
bog liq; yordamchi gen — Fc—fc.
ʻ
Uning dominant alleli asosiy genning biror dominant
gomozigota holati bilan o zaro ta sir qilib, chigitning xalaza
ʻ ʼ
va yon qismlarida tuklarning rivojlanishini nazorat qiladi.
Yordamchi gen dominant gomozigota holatda (Fsfs) chigit
bir tekis va qalin tuk bilan qoplanadi, geterozigota (Fcfc)
holatida esa tuklar notekis rivojlanadi.
Shunday qilib, chigit tuklari poligenlar (epistaz, polimeriya,
komplementar), asosiy va yordamchi genlar hamda gen-
modifikatorning o zaro murakkab ta siri natijasida rivojlanadi.
ʻ ʼ
Chigit uzun tolasining rivojlanishini kamida ikki guruhga
mansub genlar nazorat qiladi.

POLIMER GENLAR FUNKSIYASIGA KO RA IKKIGA BO LINADI: ʻ ʻasosiy yordamchi

Yopdamchi genlar asosiy genlarning
fenotipik rivojlanishini kuchaytirish
xususiyatiga ega.
Ular genotipda asosiy polimer
genlarning dominant allellari bo lganida ʻ
ta sir ko rsatadi.
ʼ ʻ
Chigit tuklari rivojlanishini nazorat
qiluvchi asosiy genlar F1, F2 tolani
chigitning ma lum qismida
ʼ
rivojlanishiga pleyotrop ta sir ko rsatadi.
ʼ ʻ

GENLARNING PLEYOTROP TA SIRIʼ
5. Genlarning pleyotrop ta siri — bir genning bir necha
ʼ
belgilar rivojlanishiga ta siri.
ʼ
Masalan, qorako l qo ylari qo zilarida junning kulrangi
ʻ ʻ ʻ
(sheroziy) dominant gen tomonidan boshqariladi.
Ana shu gen bo yicha dominant gomozigotali bo lgan
ʻ ʻ
qo zichoqlar tug ilgandan so ng sutdan chiqqach oshqozon-
ʻ ʻ ʻ
ichak yo lining to liq rivojlanmaganligi sababli nobud bo ladi.
ʻ ʻ ʻ
Demak, junning kulrangini rivojlantiruvchi dominant gen
gomozigota holatda hazm qilish sistemasida nuqsonning
paydo bo lishiga olib keladi.
ʻ
Drozofilada ko zning oq rangini belgilovchi gen pushtning
ʻ
kamayishi va ular hayotining qisqarishiga sabab bo ladi.
ʻ

TEST TOPSHIRIQLARDAN TO`G`RI JAVOBNI ANIQLANG .
1. Biologik progress bu....
2. A. Tarixiy jarayonda organizmlar tuzulishini
murakkablashishi;
3. B. Tarixiy jarayonda organizmlarning muhit
sharoitiga moslashishi;
4. C. Organizmlar sonini ortishi, tarqalish
arealini kengayishi va yangi taksonlarni
hosil qilishi;
5. D. Tarixiy jarayonda organizm tarqalgan
arealni kengayishi .

2. ARAMORFOZ BU.....
A. Tarixiy jarayonda organizmlar tuzulishini
murakkablashishi;
B. Tarixiy jarayonda organizmlarni
ixtisoslashishi;
C. Tarixiy jarayonda organizmlarning
moslashishi;
D. Tarixiy jarayonda organizmlar tuzilishini
soddalashishi.

3. BIOLOGIK REGRESS BU...
A. Taksonlardagi organizmlarning
kamayishi;
B. Taksonlardagi shug`al qilgan xududni
torayishi;
C. Taksonlarda yangi sistematik birliklarni
paydo bo`lishi;
D. A – C

4. SENOGENEZ BU.....
A. Tuxumda ozuqa zahirasini ko`p
bo`lishi;
B. Murtak pardalarini hosil bo`lishi;
C. Murtakning pardalarsiz rivojlanishi;
D. A – V.

5. UMUMIY DEGENERATSIYA BU..
A. Murakkab tuzulishidan oddiy
tuzulishiga o`tishi;
B. Tuxum orqali ko`payishi;
C. Metamorfoz orqali ko`payishi;
D. Murtakning pardasiz taraqqiy
etishi.

МАВЗУГА ОИД МАСАЛАЛАР ЕЧИШ
1. Қуёнларнинг қулоқ супрасининг
узунлиги доминант D1D1 D2 D2
генларга, калталиги d1d1 d2 d2 генларга
боғлиқ.
Қулоқ супраси узун 24 см бўлган Барон
қуён зоти қулоқ супраси калта
12 см бўлган зот билан чатиштирилган.
F1 дурагайининг қулоқ супрасининг
узунлигини топинг.

МАВЗУГА ОИД МАСАЛАЛАР ЕЧИШ
2. Қуёнларнинг қулоқ супрасининг
узунлиги доминант D1D1 D2 D2
генларга, калталиги d1d1 d2 d2
генларга боғлиқ.
Қулоқ супраси узун 15 см бўлган
организмларнинг генотипини топинг

3. Қовоқда U - гени меванинг сариқ
рангини, u – гени яшил рангини
ифодалайди.
Гомозигота оқ ва яшил қовоқлар
ўзаро чатиштирилса, F1 да қандай
рангли қовоқ ҳосил бўлади?МАВЗУГА ОИД МАСАЛАЛАР ЕЧИШ

МАВЗУГА ОИД МАСАЛАЛАР ЕЧИШ
4. Одамларда сочнинг жингалак
бўлиши J, текис бўлиши j
генлари билан белгиланади.
Бундай эр-хотиндан туғилган
фарзандларнинг
сочи тўлқинсимон бўлади.
Сочлари жингалак бўлган аёл, сочи
текис бўлган эркакга турмушга чиқди.
Бу оила фарзандларининг соч шакли
ва генотипини аниқланг.

Evolyusiyani harakatlantiruvchi va yo’naltiruvchi kuchlar. Miqdoriy belgilarni irsiylantirishda kommulyativ va nokommulyativ genlarning o’zaro ta’siriga doir masalalar yechish

Купить

Похожие документы
Ветеринария амалиёти учун лактофлор таблеткасининг сифатини ва турғунлигини белгилаш
Азитромицин 500 мг таблеткасининг технологияси
Ферментлар муҳандислиги. Экологик биотехнология. Биогазни олиниши. Геометаногенез
Микробиологиянинг ҳозирги замон биотехнологиясидаги, қишлоқ ҳўжалигидаги, соғлиқни сақлашдаги аҳамияти
Белгиларни ирсийланишида генларнинг узаро таъсири турлари. Комплементар ва эпистаз таъсири. Хромосомалар морфологияси

Информация о документе

Продавец

Evolyusiyani harakatlantiruvchi va yo’naltiruvchi kuchlar. Miqdoriy belgilarni irsiylantirishda kommulyativ va nokommulyativ genlarning o’zaro ta’siriga doir masalalar yechish

Похожие документы