Eylerning beta va gamma funksiyalari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
FIZIKA-MATEMATIKA FAKULTETI
MATEMATIKA TA’LIM YO’NALISHI
2-KURS  205-GURUH TALABASI
JO’RAYEVA  HUSNIYANING
MATEMATIK ANALIZ
FANIDAN “Eylerning beta va gamma funksiyalari”
MAVZUSIDA TAYYORLAGAN
KURS ISHI
Termiz-2025  ЭЙЛ E РНИНГ   Б E ТА   ВА   ГАММА   ФУНКСИЯЛАРИ
Р E ЖА:
I .Кириш:
II .   Асосий   қисм:
1.   Бета   функция   ва   унинг   текис
яқинлашувчанлиги.
2.   Гамма   функция   ва   унинг   текис   яқинлашувчанлиги.
3.   Бета   ва   гамма   функцияларнинг    хоссалари.
4.   Бета   ва   гамма   функциялар   орасидаги  	
  боғланиш.
III .   Хулоса
IV . Фойдаланилган   адабиётлар Kirish
’’Dunyoda ikki	 turli	 inson	 haqiqiy	 inson	 sanaladi:	 biri	 o’rgatuvchi,
biri	
 o’rganuvchi’’.	 Men	 sizlarning	 har	 biringizga	 ana	 shunday	 haqiqiy
inson	
 bo’lish	 baxti	 nasib	 etishini	 tilayman’’.
Yusuf Xos Hojib
“Biz	
 ta’lim	 va	 tarbiya	 bo’g’inlarining	 faoliyatini	 bugungi	 zamon
talablari	
 asosida	 takomillashtirishni	 o’zimizning	 birinchi	 darajali
vazifamiz	
 deb	 bilamiz”.
 
Sh.M.Mirziyoyev
 	
  Birinchi	 Prezidentimiz	 I.A.Karimov	 o’zining	 “O’zbekiston	 XXI
asr	
 bo’sag’asida	 xavfsizlikka	 tahdid,	 barqarorlik	 shartlari	 va	 taraqqiyot
kafolatlari”	
 asarida	 mamlakatni	 jadal	 rivojlantirish	 borasidagi	 dasturiy
vazifalarni	
 amalga	 oshrishda	 fanni	 va	 ilmiy	 infrastrukturani	 rivojlantirish
g’oyat	
 muhim	 ahamiyatga	 ega	 ekanligini	 ta’kidlab,	 O’zbekiston
innovatsion	
 rivojlanish	 turining	 hozirgi	 zamon	 modeliga	 o’tish	 uchun
hamma	
 zarur	 sharoitlarga	 ega.	 Bu	 model	 vujudga	 keltirilgan	 ilmiy
texnikaviy	
 salohiyatdan	 keng	 va	 samarali	 foydalanishga,	 fundamental	 va
amaliy	
 fanning	 yutuqlarini	 chuqur	 ilm	 talab	 qiladigan	 texnologiyalarni
amaliyotga	
 joriy	 etishga,	 yuqori	 malakali	 ilmiy	 kadrlar	 sonini	 oshirishga
bag’ishlanadi.	
 Bu	 esa	 o’z	 navbatida	 mamlakatimiz	 jahondagi	 iqtisodiyoti
va	
 sanoati	 rivojlangan	 davlatlar	 qatoriga	 kirib	 borishning	 zaruriy	 sharti
va	
 mustahkam	 poydevori	 bo’lib,	 xizmat	 qiladi.
Mavzuning   dolzarbligi.   O zbekiston
 Respublikasi	 mustaqil	 huquqiy	ʻ
demokratik	
 davlat,	 erkin	 fuqarolik	 jamiyat	 qurish	   yo lida	 ulkan	 ishlar	ʻ olib borilib,	 inson	 mohiyatining	 yangidan	 ochishga,	 uni	 o zliginiʻ
anglashga,	
 	imkoniyatlarni	 	ro yobga	 	chiqarishga	 	va	 	ma’naviy	ʻ
intellektual,	
 aqliy	 – amaliy	 rivojlanishga	 yangi	 shart-sharoitlar	 yaratib
berishdi	
 . Ta’limning	 fan	 va	 ishlab	 chiqarish	 bilan	 integrasiyasi
mexanizmlarini	
 rivojlantirish,	 uni	 amaliyotga	 joriy	 etish,	 o qishni,ʻ
mustaqil	
 bilim	 olishni	 individuallashtirish	 hamda	 masofaviy	 ta’lim
tizimi	
 texnologiyasini,	 uning	 vositalarini	 ishlab	 chiqish,	 o zlashtirish,ʻ
yangi	
 pedagogik	 va	 axborot	 texnologiyalari	 asosida	 o quvchi	 va	ʻ
talabalarni	
 o qitishni	 jadallashtirish	 ana	 shunday	 dolzarb	 vazifalar	ʻ
sirasiga	
 	kiradi.	 	Ushbu	 	vazifalarni	 	bajarish	 	mavjud	 	pedagogik
jarayonlarni	
 takomillashtirishni,	 uni	 hozirgi	 zamon	 o quvchi	 va	ʻ
talablariga	
 mos	 rivojlantirishni,	 xususan	 oliy	 pedagogik	 ta’lim
paradigmasini	
 zamonaviy	 pedagogik	 va	 axborot	 texnologiyalarini
o zlashtirishga,	
 	pedagogika	 	oliy	 	ta’lim	 	muassasalarida	 	kasbiy	ʻ
tayyorgarligi	
 	yuqori	 	bo lgan	 	pedagog	 	kadrlarni	 	tayyorlashga	ʻ
yo naltirishni	
 taqozo	 etadi.	 Ta’limni	 isloh	 qilish,	 yangi	 mazmundagi	 va	ʻ
zamon	
 talabiga	 javob	 beradigan	 o quv	 adabiyotlar,	 qo llanmalarni	ʻ ʻ
yaratish	
 va	 ilg or	 pedagogik	 texnologiyalarni	 joriy	 etishni	 taqozo	 etadi.	ʻ
Ta’lim	
 tizimidagi	 kamchiliklar,	 shu	 jumladan,	 matematika	  fanida	 ham
o qitish	
 uslubiyotini	 chetlab	 o tmaydi.	 Har	 bitta	 fanga	 alohida	 e’tibor	ʻ ʻ
berish,	
 har	 bir	 mavzuni	 o`qitishda	 ma’suliyatli	 bo`lish	 o`qituvchining
eng	
 oliy	 maqsadi	 hisoblanadi.	  Bizga	 ma’lumki	 matematika	 fani	 juda
qiziqarli	
 va	 shu	 bilan	 birga	 murakkab	 fan	 bo`lib	 ham	 hisoblanadi.
Ma’lumki	
  matematik	 analizda	 nima	  uchun	  kerak,	  nima	 maqsadlarda
foydalaniladi,	
 uning	  yechimlari	  qanday	  topiladi,	  kabi	  masalalar qaraladi. Ushbu	 fikrlar	 tanlangan	 mavzuning	 qanchalik	 darajada	 dolzarb
ekanligini	
 ko rsatadi.	  	ʻ
Kurs ishining  obyekti.   Oliy	
  ta’lim	  muassasalarida	  matematik	 analiz
fani	
  o qitish	  jarayoni.	ʻ
Kurs   ishining   predmeti.   Eylerning   beta   va   gamma   funksiyalari   va
ularni
  yechishga	  doir	  nazariy	 va	 amaliy	 bilimlarni	 o rgatish	 usullari	 va	ʻ
vositalari.
Kurs   ishining   maqsadi.   Eylerning   beta   va   gamma   funksiyalari
mavzusi	
 yuzasidan	 masalalar	 yechish	 metodikasini	 ishlab	  chiqish.
Kurs ishining vazifalari. 
 	
 Oliy	  ta’lim	  muassasalarida	  uchun	  DTS,	 taqvim	  rejasi,	 mavzuga	 oid
mavjud	
 adabiyotlar,	 internet	  ma’lumotlarini	  to plash	  va	  tahlil	  qilish;	 	ʻ
Eylerning   beta   va   gamma   funksiyalari   mavzusida	
 masalalar
ishlashning	
 muammolarini,	 fanda	 tutgan	 o rni	 va	 ahamiyatini	 o rganib	ʻ ʻ
chiqish;
Oliy	
  ta’lim	 muassasalarida	  Eylerning   beta   va   gamma   funksiyalari
mavzusining	
 	 asosiy	 	 tushunchalarini	 tahlil	 qilish,	 innovatsion
texnologiyalardan	
  foydalangan	 holda	 mavzuni	 o qitish	 metodikasini	ʻ
ishlab	
  chiqish.
 	
 	 	  Oliy	 	 ta’lim	 muassasalarida	  Eylerning   beta   va   gamma
funksiyalariga  doir	
 masalalar	 yechish	 metodikasini	  ishlab	  chiqish.
 	
   Bitiruv	 malakaviy	 ishi	 yuzasidan	 tajriba	 o tkazish,	 uning	 natijalarini	ʻ
tahlil	
 qilish	 va	 tegishli	 xulosalar	 chiqarish.
Kurs   ishining   tuzilishi.   Kurs   ishi	
  kirish,	 2 ta	 bob,	 4 ta	 paragrapf,
xulosa,	
  foydalanilgan	 adabiyotlar	  ro yxati	 hamda	  ilovadan	  iborat.	ʻ Эйлер интеграллари
Биз  ушбу	
∫
0
1
xa−1(1−x)b−1dx
хосмас	
 	интегралнинг	 a>0,b>0  	бўлганда
яқинлашувчилигини,	
 	
∫
0
+∞
xa−1e−xdx
хосмас	
 интегралнинг	 эса	 a>0  	бўлганда	 яқинлашувчилигини
ис бот лаган	
 эдик.
Равшанки,	
 бу	 хосмас	 интеграллар	 a  	ва	 b  	ларга	 боғлиқ,
яъни	
 параметрга	 боғ лиқ	 хосмас	 интеграллар	 бўлади.
1 0
. Бета функция ва унинг текис яқинлашувчилиги.  
Ушбу	
∫
0
1
xa−1(1−x)b−1dx параметрга боғлиқ	 хосмас	 интеграл	 бета	 функция	 (Ι -тур
Эйлер	
 интеграли)	 дейи ла ди	 ва	 B(a,b)   каби	 белгиланади:	
B(a,b)=∫
0
1
xa−1(1−	x)b−1dx
 	
(a>0,b>0) .
Демак,	
 бета	 функция
{(a,b)∈R2:a∈(0,+∞	),b∈(0,+∞	)}
тўпламда	
 аниқланган	 функция.
1-теорема.  	
Ушбу	
B(a,b)=∫
0
1
xa−1(1−	x)b−1dx
интеграл	
 M	0=	{(a,b)∈	R2:a∈[a0,+∞	),b∈[b0,+∞	),a0>0,b0>0}  	тўп лам -
да	
 текис	 яқинлашувчи	 бўлади.
◄	
B(a,b)  	функцияни	 	ифодаловчи	 	интегрални	 	икки
қисмга	
 	
∫
0
1
xa−1(1−	x)b−1dx	=∫
0
1
2
xa−1(1−	x)b−1dx	+∫
1
2
1
xa−1(1−	x)b−1dx
ажратиб,	
 	ҳар	 	бир	 	интегралнинг	 	текис	 	яқинлашишга
текширамиз.   Параметр	
 a≥	a0  	(a0>0) ,	 ∀	b>0,  	
∀	x∈(0,1
2
]  	
да	 	
xa−1(1−	x)b−1≤	xa0−1(1−	x)b−1¿2xa0−1
ва	
 a>0  	бўлганда	 	
∫
0
1
2
xa−1dx
интегралнинг	
 	яқинлашувчи	 	бўлишидан	 	Вейерштрасс
аломатига	
 кўра ∫
0
1
2
xa−1(1−x)b−1dx 
интегралнинг	
 a≥	a0 ,	 (a0>0)   да	 текис	 яқинлашувчилигини
топа миз.   Шунингдек,	
 параметр	 b≥	b0  	(b0>0) ,	 ∀	a>0,  	
∀	x∈[1
2
,1)
да	
xa−1(1−	x)b−1≤	xa−1(1−	x)b0−1≤	2(1−	x)b0−1
ва	
 b>0  	бўлганда	 	
∫
1
2
1
(1−x)b−1dx
интегралнинг	
 	яқинлашувчи	 	бўлишидан	 	Вейерштрасс
аломати-га	
 кўра	 	
∫
1
2
1
xa−1(1−x)b−1dx
интегралнинг	
 b≥	b0	(b0>0)   да	 текис	 яқинлашувчи	 бўлишини
то па миз.   Демак,	
B(a,b)=∫
0
1
xa−1(1−	x)b−1dx
интеграл	
 
M	0=	{(a,b)∈	R2:a∈[a0,+∞	),b∈[b0,+∞	),a0>0,b0>0}
тўпламда	
 текис	 яқинлашувчи	 бўлади.  	►  
Натижа.  	
B(a,b)  	функция	 	
M	=	{(a,b)∈R2:a∈(0,+∞	),b∈(0,+∞	)}
тўпламда	
 узлуксиз	 бўлади.
◄Бу	
 тасдиқ	  ∫
0
1
xa−1(1−x)b−1dxинтегралнинг	
 	текис	 	яқинлашувчилиги	 	ҳамда	 	интеграл
ости даги  	
функ ция нинг	 M  	тўп лам да	 узлуксиз	 бўлишидан
келиб	
 чиқади.  	►  
2 0
.	
 B(a,b)   функциянинг хоссалари.  	Энди	
B(a,b)=∫
0
1
xa−1(1−	x)b−1dx
функциянинг	
 хоссаларини	 келтирамиз.
1)	
 B(a,b)  	функция	 a  	ва	 b  	аргументларига	 нисбатан
симмет рик	
 функция,	 яъни ,	
B(a,b)=	B(b,a)
 	(a>0,b>0)
бўлади.
◄	
B(a,b)  	ни	 ифодаловчи	 интегралда	 x=	1−	t  	алмаштириш
ба жа риб	
 топамиз:	
B(a,b)=∫
0
1
xa−1(1−	x)b−1dx	=−∫
1
0
(1−t)a−1tb−1dt	=∫
0
1
tb−1(1−t)a−1dt=	B(b,a)
.	
  ►
2)	
 B(a,b)  	функция	 қуйидагича	 ҳам	 ифода	 қилинади:	
B(a,b)=∫
0
+∞	ta−1	
(1+t)a+bdt
.  	
    (1)
◄	
B(a,b)  	ни	 ифодаловчи	 интегралда	 
x=	t
1+t  	алмаштириш
ба жариб	
 топа миз:	
B(a,b)=∫
0
1	
xa−1(1−	x)b−1dx	=	∫
0
+∞
(	
t
1+t)
a−1
(1−	t
1+t)
b−1	dt	
(1+t)2=	∫
0
+∞	ta−1	
(1+t)a+bdt	.
  ►
Агар	
 (1)	 да	 b=	1−	a  	(0<a<1)  	дейилса,	 унда B(a,1−	a)=	∫
0
+∞	ta−1	
1+tdt	=	π	
sin	πaбўлади.	
 Хусусан,	
B(
1
2	
,1
2)=	π
бўлади.
3)	
 B(a,b)  	функция	 учун	 ушбу	 	
B(a+1,b)=	a
a+b	
B(a,b)
 	
(a>0,b>0)
формула	
 ўринли	 бўлади.
◄Равшанки,	
B(a+1,b)=∫
0
1	
xa(1−	x)b−1dx
.
Бу	
 интегрални	 бўлаклаб	 интеграллаймиз:	
B(a+1,b)=∫
0
1
xa(1−	x)b−1dx	=−1
b∫
0
1
xad((1−	x)b)=	−1
b	xa(1−	x)b|01+a
b∫
0
1
xa(1−	x)bdx	=	
¿a
b∫
0
1
xa−1(1−	x)b=	a
b[∫
0
1
xa−1(1−	x)b−1dx	−∫
0
1
xa(1−	x)b−1dx	]=a
b	B(a,b)−	a
b	B(a+1,b).
Натижада	
B(a+1,b)=	a
b	B(a,b)−	a
b	B(a+1,b)
  (2)
бўлиб,	
 ундан	
B(a+1,b)=	a
a+b	
B(a,b)
 
бўлиши	
 келиб	 чиқади.  	►  	
B(a,b)
 	функция	 симметрик	 бўлганлигидан	 ушбу B(a,b+1)=	b
a+b	
B(a,b)   	
    (3)
бўлади.
Натижа. 	
B(m,n)  	функцияга	 (m	∈N	,n∈N	)  	(2)	 ва	 (3)	 форму -
ла ларни	
 такрор	 қўл лаш	 натижасида	
B(m	,n)=	(m−1)!(n−1)!	
(m+n−1)!
бўлиши	
 келиб	 чиқади.
3 0
.   Гамма   функция   ва   унинг   яқинлашувчилиги.
Ушбу	
∫
0
+∞
xa−1e−xdx
параметрга	
 боғлиқ	 хосмас	 интеграл	 гамма	 функция	 (ΙΙ - тур
Эйлер	
 интеграли)	 дейи ла ди	 ва	 Γ(a) каби	 белгиланади:	
Γ(a)=	∫
0
+∞
xa−1e−xdx
.
Демак,	
 гамма	 функция	 (0,+∞)  	да	 аниқланган	 функция.
2-теорема.  	
Ушбу	
Γ(a)=	∫
0
+∞
xa−1e−xdx
интеграл	
 [a0,b0]  	да	 (0<	a0<	b0<+	∞	)  	текис	 яқинлашувчи	 бўлади.
◄	
Γ(a)  	функцияни	 	ифодаловчи	 	интегрални	 	икки
интеграл	
 йиғиндиси	 сифа ти да	 ёзиб	 оламиз:	
Γ(a)=∫
0
1
xa−1e−xdx	+∫
1
+∞
xa−1e−xdx
. Сўнг иккала	 интегралнинг	 ихтиёрий	 [a0,b0]  	сегментда	
(0<	a0<	b0<+	∞	)
 	текис	 яқинлашувчи	 бўлишини	 кўрсатамиз.
Параметр	
 a≥	a0  	(a0>0) ,	 ∀	x∈(0,1	]  	да	
xa−1e−x≤	xa0−1
ва	
 a0>0  	да	
∫
0
1
xa0−1dx
интегралнинг	
 	яқинлашувчи	 	бўлишидан	 	Вейерштрасс
аломати-га	
 кўра	 	
∫
0
1
xa−1e−xdx
 
интегралнинг	
 a≥	a0  	да	 текис	 яқинлашувчи	 бўлиши	 келиб
чиқади.   Шунингдек,	
 параметр	 a≤	b0 ,	 ∀	x∈[1,+∞)  	да	 	
xa−1e−x≤	xb0−1e−x
ва	
∫
1
+∞
xb0−1e−xdx
интегралнинг	
 яқинлашувчи	 бўлишидан	 яна	 Вейерштрасс
ало ма тига	
 кўра	
∫
1
+∞
xa−1e−xdx
интегралнинг	
 a≤	b0  	да	 	текис	 	яқинлашувчи	 	бўлишини
топамиз.	
 Демак,	
Γ(a)=	∫
0
+∞
xa−1e−xdx хосмас интеграл	 [a0,b0]  	да	 текис	 яқинлашувчи	 бўлади.  	►  
Натижа. 	
Γ(a) функция	 (0,+∞)  	да	 узлуксиз	 бўлади.
◄Бу	
 тасдиқ	 	
∫
0
+∞
xa−1e−xdx
интегралнинг	
 	текис	 	яқинлашувчилиги	 	ҳамда	 	интеграл
остида-ги	
 	функ циянинг	 M	=	{(x,a)∈	R2:x∈(0,+∞	),a∈(0,+∞	)} да
узлуксиз	
 бўли ши дан	 келиб	 чиқади.  	►  
4 0
.  	
Γ(a)   функциянинг   хоссалари.  	1)	  Гамма	 функция	
(0,+∞)
 	да	 барча	 тартиб даги	 узлуксиз	 ҳосилаларга	 эга	 ва	
Γ(n)(a)=	∫
0
+∞
xa−1e−x(ln	x)ndx
 	
(n=1,2,3	....)
бўлади.
◄Равшанки,	
 	
Γ(a)=	∫
0
+∞
xa−1e−xdx
интеграл	
 остидаги	 f(x,a)=	xa−1e−x  	
функция	 	
M	=	{(x,a)∈	R2:x∈(0,+∞	),a∈(0,+∞	)}
тўпламда	
 узлуксиз	 бўлиб,	 узлуксиз	
f
'a(x,a)=	xa−1e−xln	x
ҳосилага	
 эга	 бўлади.   Юқорида	 айтганимиздек	
Г(a)=∫
0
1
xa−1e−xdx	+∫
1
+∞
xa−1e−xdx
тенгликнинг	
 ўнг	 томонидаги	 интеграллар	 ихтиёрий	 [a0,b0]  	да	
(0<	a0<b0<+	∞	)
 	текис	 яқинлашувчи. Ушбу 
∫
0
1
xa−1ln	x⋅e−xdx ,	
 
∫
1
+∞
xa−1ln	x⋅e−xdx  	
интегралларни	 қарай-
лик.	
 Бу	 интеграллардан	 биринчиси,	 a≥	a0>0  	да	
|xa−1ln	x⋅e−x|≤	x
a0−1
|ln	x|
ва	
∫
0
1
xa0−1|ln	x|dx
интеграл	
 	яқинлашувчи	 	бўлганлигидан	 	Вейерштрасс
аломатига	
 кўра	 текис	 яқин ла шув чи	 бўлади.	 Шунингдек
иккинчи	
 интеграл	 ҳам,	 a≤	b0<+	∞  	да	
|xa−1ln	x⋅e−x|≤	x
b0−1
ln	x⋅e−x=	x
b0¿e−x
ва	
∫
1
+∞
xb0−1ln	x⋅e−xdx
интеграл	
 яқинлашувчи	 бўлганлигидан	 яна	 Вейерштрасс
аломатига	
 кўра	 текис	 яқинлашувчи	 бўлади.	 Параметрга
боғлиқ	
 хосмас	 интегралнинг	 параметр	 бўйича	 диф ферен -
циаллаш	
 ҳақидаги	 теоремадан	 фойдаланиб	 топамиз:	
d
da	Г	(a)=	d
da	[∫
0
1	
xa−1e−xdx	+∫
1
+∞	
xa−1e−xdx	]=∫
0
1d
da	
(xa−1e−x)dx	+	
+∫
1
+∞d
da	
(xa−1e−x)dx	=	∫
1
+∞
xa−1⋅ln	x⋅e−xdx	.
Демак,	
Г'(a)=	∫
0
+∞	
xa−1⋅ln	x⋅e−xdx
.	
Γ'(a)
 	функциянинг	 [a0,b0]  	да	 узлуксиз	 бўлиши	 равшан.   Худди шу	 йўл	 билан	 Γ(a)  	функциянинг	 иккинчи,
учинчи	
 ва	 ҳоказо	 тартиб да ги	 ҳосилаларининг	 мавжудлиги,
узлуксиз-лиги	
 ҳамда	
Г(n)(a)=	∫
0
+∞
xa−1e−x(ln	x)ndx
бўлиши	
 кўрсатилади.  	►  
2)	
 Γ(a)  	функция	 учун	 ушбу	 	
Γ	(a+1)=	aΓ	(a)
(4)
формула	
 ўринли	 бўлади.
◄Равшанки,	
Γ(a)=∫
0
+∞
xa−1e−xdx
.
Бу	
 интегрални	 бўлаклаб	 интеграллаймиз.	 Натижада	 	
Γ(a+1)=	∫
0
+∞
xae−xdx	=−	∫
0
+∞
xad(e−x)=−	xae−x|0
+∞+a∫
0
+∞
xa−1e−xdx	=	aΓ	(a)
 
бўлади.  	
►  
Маълумки,	
 a∈(0,1	]  	бўлса,	 a+1∈(1,2	]  	бўлади.	 Γ(a)  	функ -
ция нинг	
 бу	 хосса си ни	 ифодаловчи	 (4)	 муносабат	 Γ(a)  	функ -
ция нинг	
 (0,1	]  	даги	 қийматларига	 кўра	 унинг	 (1,2	]  	оралиқдаги
қийматла рини,	
 умуман	 ихтиёрий	 (n,n+1]  	даги	 қийматла рини
топиш	
 имко ни ни	 беради.
Натижа.  	
Γ(n) функцияга	 (n∈	N	)  	(4)	 формулани	 такрор
қўл лаш	
 натижасида	 (Γ(1)=1)
Γ(n)=(n−1)! бўлиши келиб	 чиқади.
3)	
 Γ(a)  	функциянинг	 ўзгариш	 характери.	 Равшанки,	
Γ(1)=∫
0
+∞
e−xdx	=1
.	
 
Юқоридаги	
 (4)	 формулага	 кўра	 	
Γ(2)=1⋅Γ(1)=1
бўлади.	
 Рол л ь	 теоремасига	 мувофиқ,	 шундай	 a0  	(1<a0<2)
нуқта	
 топиладики,	
Γ'(a0)=	0
бўлади.	
 Айни	 пайтда ,  	∀	a∈(0,+∞	)  	да	
Γ''(a)=	∫
0
+∞
xa−1e−xln	2xdx	>0
бўлганлиги	
 учун	 Γ'(a)  	функция	 (0,+∞) да	 қатъий	 ўсувчи
бўлади.	
 Бинобарин,	 Γ'(a)  	функция	 a0  	нуқтадан	 бошқа
нуқталарда	
 нолга	 айланмайди.   Демак,	 	
Γ'(a)=	∫
0
+∞
xa−1e−xln	xdx	=0
тенглама	
 (0,+∞)  	оралиқда	 ягона	 ечимга	 эга.   Унда,	
0<a<a0
 	да	 Γ'(a)<0 ,	
a0<a<+	∞
 	да	 Γ'(a)>0
бўлиб,	
 Г(a) функция	 a0  	нуқтада	 минимумга	 эга	 бўлади.	 (	
a0=1,4616	...,
 	Г(a0)=	min	Г(a)=	0,8856	... бўлиши	 топилган).	
Γ(a)
 	функция	 a>a0  	да	 ўсувчи	 бўлганлиги	 сабабли	
a>n+1
 	бўлганда	 Γ	(a)>Γ(n+1)=	n!  	бўлиб,	 ундан lim
a→+∞
Г(a)=+	∞бўлиши	
 келиб	 чиқади.
Агар	
 a→	+0  	да	 Γ	(a+1)→	Γ(1)=	1  	ҳамда	
Γ(a)=	Γ(a+1)	
a
бўлишини	
 эътиборга	 олсак,	 унда	
lim
a→+0
Γ	(a)=+	∞
эканлигини	
 топамиз.
5 0
. Бета ва гамма функциялар орасидаги боғланиш.
Бета	
 ва	 гамма	 функ ция лар	 орасидаги	 боғланишни	 қуйидаги
теорема  	
ифода лайди.
3-теорема.  	
∀	(a,b)∈{(a,b)∈	R2:a∈(0,+∞	),b∈(0,+∞	)}  	учун	
B(a,b)=	Γ(a)⋅Γ(b)	
Γ(a+b)
  (5)
формула	
 ўринли	 бўлади.
◄Ушбу	
Γ(s)=∫
0
+∞
xs−1e−xdx
интегралда	
 x=	(1+u)t ,	 (t>0)  	алмаштириш	 бажариб,	 s   ни	 a+b
га	
 алмаштирамиз.	 Натижада	
Γ(a+b)=∫
0
+∞
(1+u)a+b−1ta+b−1e−(1+u)t(1+u)dt
бўлиб,	
Γ(a+b)	
(1+u)a+b=∫
0
+∞
ta+b−1e−(1+u)tdt бўлади.
Энди бу	 тенгликнинг	 ҳар	 икки	 томонини	 ua−1  	
га
кўпайтириб,	
 сўнг	 (0,+∞)  	оралиқ	 бўйича	 интеграллаб	 топамиз:	
Γ(a+b)∫
0
+∞	ua−1	
(1+u)a+bdu	=	∫
0
+∞
[∫
0
+∞
ta+b−1e−(1+u)tdt	]ua−1du
яъни,	
Γ(a+b)⋅B(a,b)=	∫
0
+∞
[∫
0
+∞
ta+b−1e−(1+u)tdt	]ua−1du
.
[1],	
 8-§да	 келтирилган	 теоремадан	 фойдаланиб,	 кейинги
тенгликнинг	
 ўнг	 томонидаги	 интегралларнинг	 ўринларини
алмаш ти рамиз.	
 Натижада	 	
Γ(a+b)⋅B(a,b)=	∫
0
+∞
[∫
0
+∞
ua−1e−(1+u)tdu	]ta+b−1dt
бўлади.	
 Интегралда	 ut	=	y  	алмаштириш	 бажариб	 топамиз:	
Γ	(a+b)⋅B(a,b)=	∫
0
+∞
[∫
0
+∞	
ya−1tb−1e−te−ydy	
]
dt	=∫
0
+∞
tb−1e−tdt⋅∫
0
+∞	
ya−1e−ydy	=	Γ(b)⋅Γ(a).
Демак,	
B(a,b)=	Γ	(a)⋅Γ	(b)	
Γ(a+b)
.	  ►
Натижа.  	
∀	a∈(0,1	)  	учун	 	
Γ(a)Γ(1−	a)=	π	
sin	aπ
  (6)
бўлади.
◄	
 (5)	 тенгликда	 b=	1−	a  	(0<a<1)  	деб	 олинса,	 унда B(a,1−	a)=	Γ(a)⋅Γ(1−	a)	
Γ(1)бўлади.	
  Маълумки,	
B(a,1−	a)=	π	
sin	aπ
,	 Γ(1)=1 .
Демак,	
Γ	(a)Γ(1−	a)=	π	
sin	aπ
,	 (0<a<1) .	  ►
 	
Агар	 (6)	 формулада	 
a=	1
2  	дейилса,	
Γ	(
1
2)=	√π
бўлиши	
 келиб	 чиқади.
1- мисол.  
1.	 Ушбу	
∫
0
+∞
e−x2
dx
интеграл	
 ҳисоблансин.
◄Бу
 интегралда	 x2=	t  	алмаштириш	 бажарамиз.	 Унда	
dx	=	1
2√t
dt	=	1
2t
−1
2dt
бўлиб,	
∫
0
+∞
e−x2
dx	=	1
2∫
0
+∞
t
−1
2e−tdt	=	1
2∫
0
+∞
t
1
2−1
e−tdt	=	1
2	
Γ(
1
2)=	√π
2
бўлади.  	
►
2 -мисол .  	
Ушбу ∫
0
+∞	dx
1+x3интеграл	
 ҳисоблансин.
◄Бу
 интегралда	
1+x3=	1
y
алмаштириш	
 бажарамиз.	 Унда	 	
x=	(
1−	y
y	)
1
3,
 	dx	=	1
3(
1−	y
y	)
−2
3⋅(−	dy
y2) ,	
∫
0
+∞dx
1+x3=−	1
3∫
1
0	
y1
3(
1−	y	
y	)
−2
3⋅dy
y2=	1
3∫
0
1	
y
−1
3(1−	y)
−2
3dy	=	
¿1
3	
B(2
3	
,1
3	
)=	1
3
⋅
Γ(
1
3)⋅Γ(
2
3	)	
Γ(1)	
=	1
3
⋅π
sin	1
3	
π	
=	π
3⋅√3
2	
=	2π
3√3
бўлади.  	
► XULOSA
     Xulosam	 shuki,	 bu	 kurs	 ishimni	 yozish	 mobaynida	 men	 juda	 ko’p
ma’lumotlarga	
 ega	 bo’ldim,bilgan	 bilimlarimni	 takrorlab	 mustahkamlab
oldim.Bundan	
 tashqari	   Eylerning   beta   va   gamma   funksiyalari ni	 afzallik
tomonlarini	
 bilib	 oldim	  Eylerning   beta   va   gamma   funksiyalari ning
tadbiqlari	
   usullari	  formulalri	   to’g’risida	  chuqur	  bilim	  va
ko’nikmalarga	
  ega	 bo’ldim	 .
Oliy	
  ta’lim	  muassasalarida	   matematik   analiz  	kursini	  o’qitish
jarayonida	
  Eylerning   beta   va   gama   funksiyalari  	 mavzusini	  o’rganishda
talabalar	
  faolligini	  oshirish	   shakllantirishda	  dastlab	  nazariy
tushunchalar	
    ta’riflar	  ustida	  ishlash,	  umumlashtirish	  va
konkretlashtirishga	
  o’rgatish	  Eylerning   beta   va   gama   funksiyalari
hamda	
  ularning	  qo’llanilishiga	  doir	  misol	  masalalarni	  yecha	  olishga
o’rgatish	
  muhim	  o’rinni	  egallaydi.
 	
     Talabalar	   faolligini	  oshirish	  uchun	    Eylerning   beta   va   gama
funksiyalari  	
   mavzusiga	  doir	  mashq	  va	  topshiriqlar	  bajarish
bosqichlari	
  asosida	  o’rgatish,	  ular	  yordamida	  tahlil	  qilish,	  tadqiqot
o’tkazish	
 	 ularning	 	 mantiqiy	 	 matematik	 	 faoliyat	 	 tadbiqlarini
talabalarning	
  amaliy	  faoliyatda	   zaruriyligi	   va	  qo’llash	  usullariga
o’rgatishda	
  talabalarning	    bilim	  saviyalarining	  oshishiga	  va
fikrlashlarini	
  oshishiga	  ijobiy	  ta’sir	  ko’rsatadi.       Eylerning   beta   va   gama   funksiyalari  	 mavzusiga	  oid	  konkret
mashqlar	
  va	  masalalar	  yechish	  jarayonida	  nazariy	  mantiqiy
savollardan	
  foydalanish	  na	  faqat	  talabalarning	   mantiqiy	  tafakkur
ko’nikmalarini	
 	 rivojlantirishga,	 	 balki	 	 nazariy	 	 	 qoida	 	 va
formulalarning	
  tadbiqlarining	  o’zlashtirilishini	  ta’minlaydi	  va	  ularni
bosqichma-bosqich	
  tafakkur	  usullari	  mohiyatini	  tushunishlariga
hizmat	
  qiladi.
 	
      Talabalar	  faolligini	  oshirishda	  Eylerning   beta   va   gama   funksiyalari
mavzusining	
  xossalari	  va	  ularning	  masalalar	  yechishga	  qo’llash
usullari	
   haqidagi	  bilimlar	  va	  ko’nikmalarni	  shakllantirishda	  yangi
pedagogik	
  texnologiyalarni	  qo’llash	  loyihalash	  usuli,	  axborot-
kommunikativ	
   vositalardan	  foydalanish,	  turli	  interfaol	  dars
usullarini	
  qo’llashi,	  bunda	  talabalarning	  turli	  imkoniyatlardan
foydalana	
  olishi,	  tayyorlovchi	  savol	  va	  topshiriqlardan	  o’rinli
foydalana	
  olishini	  talab	  etadi.
 	
       Talabalarning	   Eylerning   beta   va   gama   funksiyalari  	 mavzusini
o’rganishda	
  talabalarni	  ko’nikmalarini	  shakllantirishda	  turlicha	  savol
va	
 	 topshiriqlar,	 	 loyihalar	 	  matematik   analiz  	kursini	 	 o’qitishda
talabalarda	
  nafaqat	  puxta	  bilimlar	  egallashlariga	   balki	  talabalar
faolligini	
  oshirish	   asosida	  ularning	  fikrlash	  ko’nikmalari,	  isbotlash
usullari	
 to’g’risidagi	  bilimlarni	  mustahkamlashga,	  mantiqiy	   asoslash
va	
  tadqiq	  etishni	  talab	  etadigan	  tavsiyalardan	  foydalanishlari	  muhim
ta’sir	
  ko’rsatadi.	                                      Foydalanilgan   adabiyotlar .
1.   Sh . M . Mirziyoyev . “ Erkin   va   farovon ,	  demokratik   O ’ zbekiston
davlatini  	
           birgalikda   barpo   etamiz ”.	 “ O ’ zbekiston ”.
2.   Sh . M . Mirziyoyev .	
 “ Tanqidiy   tahlil ,	  qat ’ iy   tartib - intizom   va   shaxsiy
javobgarlik - har   bir   rahbar   faoliyatining   kundalik   qoidasi   bo ’ lishi   kerak ”.
“ O ’ zbekiston ”.
3.   Sh . M . Mirziyoyev .	
 “ Buyuk   kelajagimizni   mard   va   oliyjanob   xalqimiz
bilan   birga   quramiz ”.
 “ O ’ zbekiston ”.
4.   Sh.Alimov,	
 R.Ashurov.	 Matemayik	 analiz.	 Toshkent,	 “Mumtoz
so’z”	
 ,  2018-yil,	 3-qism.
5.  	
T.Azlarov,	 X.Mansurov.	 Matematik	 analiz.	 Toshkent,	 “O’zbekiston”	 ,
1973-	
  1975-yil,	 2-qism.
6.  G.M.Fixtengolv.	
 Matematik	 analiz	 asoslari.	 Toshkent,	  “O’qituvchi”	 ,
1970-	
       1972-yil,	 1-2-qismlar.
7.  ziyonet.uz.
8. fayllar.org

Eylerning beta va gamma funksiyalari

ЭЙЛEРНИНГ БEТА ВА ГАММА ФУНКСИЯЛАРИ


РEЖА:


I.Кириш:
II. Асосий қисм:
1. Бета функция ва унинг текис

яқинлашувчанлиги.
2. Гамма функция ва унинг текис яқинлашувчанлиги.

3. Бета ва гамма функцияларнинг  хоссалари.
4. Бета ва гамма функциялар орасидаги  боғланиш.

III. Хулоса
IV.Фойдаланилган адабиётлар