Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 6.1MB
Покупки 0
Дата загрузки 26 Август 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Медицина

Продавец

Bohodir Jalolov

Farmasevtik tahlilda asosiy reglamentlovchi hujjatlar

Купить
Farmasevtik tahlilda asosiy reglamentlovchi hujjatlar PAGE \* MERGEFORMAT 1 Reja: Kirish I. Adabiyotlar sharhi I.1. Meyoriy hujjatlar tasnifi I.2. Turli dori shakllari uchun me’yoriy hujjatlarni tuzilishi I.3. Sifat nazorati me'yoriy texnik hujjatlari ishlab chiqish tartibi va ularning mazmuni I.4. Dori moddalari sifatini nazorat qilish davlat tizimi I.5. Farmatsevtika ishlab chiqarish korxonalarida dori vositalari sifatini nazorat qilishni uyushtirish II. Tajriba qismi II.1. Askorbin kislotani Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili II.2. Askorbin kislotani Yevropa farmakopeyasi bo’yicha tahlili II.3. Olingan natijalarni matematik statisika usulida qayta ishlash III. Xulosa IV. Foydalanilgan adabiyotlar V. Mundarija PAGE \* MERGEFORMAT 1 Kirish Oliy ta’limning maqsadi respublikamizning ijtimoiy-iqtmsodiy va madaniy rivojini ta’minlashga, o‘zi tanlagan mutaxassislik bozor iqtisodiyoti sharoitida mustaqil ishlashga layoqatli, yuqori malakali raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashdan iborat. Tayyorlanayotgan mutaxassislarga real iqtisodiyot tarmoqlari va sohalardagi mavjud talablarga alohida e’tibor qaratilgan holda, o‘sib kelayotgan yosh avlodga ta’lim va tarbiya berish sohasidagi moddiy-texnika bazasini yanada mustahkamlash, undan oqilona va samarali foydalanishni ta’minlash, davlat ta’lim standartlarini, o‘quv dasturlari va o‘quv uslubiy adabiyotlarini takomillashtirish ishlari kо’rib chiqildi. Respublikamiz mustaqillikdan so‘ng ta’lim tizimini yuksaltirish uchun aniq va dadil qadamlar tashlamoqda[3]. Hozirgi kunda mamlakatimiz taraqqiyoti va rivojlanishi kimyo sanoatining rivojlanishi bilan bog‘liq. Ishning dolzarbligi . Dori moddalar sifat ko’rsatkichlari oxirgi 10 yillikda ancha keng tushunchalarni o’z ichiga qamrab oldi. Ilgari dori moddalar sifati deganda asosan ularning MH talablariga javob berishi tushunilgan. Hozirgi kunda qo'shimcha ravishda dori moddalar sifati ularning davlat ro'yxatiga olish tartibini ishlab chiqish texnik talablari va xususiyatlariga javob berish bilan baholanadi. Xalqaro farmatsiyada qo'llanilgan atamalar bo'yicha sifat bu substansiya va dori shaklini qo'llash talablariga javob berishi uning sifat-samaradorlik va xavfsizlik tizimi bog'liqligiga mutanosibligi bilan izohlanadi. Dori vositalari sifatini ta'minlashga qaratilgan tadbirlar ya'ni, dori vositalari MH va ularga qo’yiladigan talablar tahlil ishlarini olib borish ro’yxatga olish tartiblari bo'yicha bir qator davlatlararo kelishuvlar Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi mas'ul tashkilotlari tomonidan imzolangan . . Bundan tashqari, dori vositalari sifatini jahon va ayrim mintaqalar bo'yicha muvofiqlashtiruvchi bir qator mas'ul tashkilotlar faoliyat olib boradi. Bularga Jahon Sog'liqni Saqlash Tashkiloti (JSST), Farmatsevt injenerlar xalqaro assotsatsiyasi (FIXA-ISPE), Xalqaro farmatsevtlar tashkiloti (XFT-FIP), Farmatsevtik inspeksiyasining faoliyat sistemasi (FIFS-PICS), Dori vositalarini ro'yxatga olish texnik talablarini muvofiqlashtiruvchi xalqaro konferensiyasi (TTMXK-ICH), Janubi-Sharqiy Osiyo hamdo 'stlik tashkiloti (OHT-ASEAN) hamda Yevropa farmakopeyasining yaratish konvensiyasi va boshqalar. Bularning barchasi farmasevtikaga doir hujjjatlar tashkil qilishning nechog’lik zarur ekanligini ko’rsatib turibdi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 I. ADABIYOTLAR SHARXI 1.1 Dori vositalari Davlat standartlari Dori vositalarining sifatiga bo'lgan talabni belgilovchi me'yoriy hujjatlarning quyidagi turlari mavjud: Davlat farmakopeyasi-DF Umumiy farmakopeya maqolasi- UFM , Farmakopeya maqolasi FM , Vaqtinchalik farmakopeya maqolasi -VFM , Korxona farmakopeya maqolasi-KFM . Tarmoq standarti TS (OCL). Korxona standarti KSt (CTN). Rahbariy meyoriy hujjat (yo'llovchi hujjat). Farmakopeya-dori vositalari sifatini, ularni tayyorlash, sifat miqdori jihatdan nazorat qilishni, saqlash shart-sharoitlarini va nomlanishini belgilaydigan davlat standartlari to'plami. Davlat farmakopeyasi farmakopeya maqolalari, umumiy fizikaviy- kimyoviy, kimyoviy va biologik tahlil usullari, qo'llaniladigan reaktivlar, titrlangan eritmalar, indikatorlar va dori vositalariga bo'lgan umumiy talablar va me'yoriy hujjatlar haqidagi ma'lumotlar to'plami bo’lib, qonuniy maqomga ega bo'lgan hujjat. Farmakopeya qo'mitasi (FQ)-dori vositalari, tibbiyot buyumlari sifatiga va ularni nazorat qilish usullariga nisbatan qo'yiladigan talablarni belgilaydigan me'yoriy hujjatlarni tasdiqlovchi rasmiy ekspert organi. Umumiy farmakpeya maqolasi (UFM)-dori vositasiga qo'yilgan asosiy talablarni o’z ichiga olgan yoki nazoratning standart usullari tasvirlangan davlat sifat standarti. Farmakopeya maqolasi (FM)-dori vositasi uchun farmakopeya qo'mitasi tomonidan tasdiqlangan me'yoriy hujjat. Farmakopeya maqolasining amal qilish muddati 5 yil bo'lib, bu muddat o'tgach, FM qayta ko'rib chiqilib, amal qilish muddati keyingi muddatga uzaytirib boriladi. Vaqtinchalik farmakopeya maqolasi (VFM)-keng miqyosda ishlab chiqariladigan yangi dori vositalari va dorivor o'simlik xomashyosining dastlabki turkumi uchun tuzilgan, O'zbekiston Respublikasi Sog'liqni saqlash vazirligi Dori vositalari va tibbiy texnikasi sifatini nazofat qilish bosh boshqarmasining farmakopeya qo'mitasi tomonidan tasdiqlangan Davlat sifat standartidir. Vaqtinchalik famakopeya maqolasining amal qilish muddati 3 yil bo'lib, bu muddatdan so'ng VFM qayta ko'rib chiqiladi va FM tarzida ro'yxatdan o’tkaziladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 Korxona famakopeya maqolasi, KFM -ayrim korxona texnologiyasi va dori vositasining aniq tarkibi hisobga olingan holda dori vositasining sifatini nazorat qilish usullari va ko'rsatkichlardan iborat bo'lgan, farmakopeya qo'mitasi tomonidan tasdiqlangan sifat standarti. Xorijiy korxonalar me'yoriy hujjati spetsifikatsiyasi -xorijiy korxona texnologiyasi va dori vositasining aniq tarkibi hisobga olingan holda dori vositasining sifa- tini nazorat qilish usullari va ko'rsatkichlardan iborat bo'lgan, farmakopeya qo'mitasi tomonidan tasdiqlangan, xorijda ishlab chiqarilgan dori vositasini O'zR hududida nazorat qilish uchun sifat standarti. Tarmoq standartlari va boshqa me'yoriy hujjatlar-ishlab chiqarishni loyihalashtirish, mahsulot ishlab chiqarish, mahsulotni sotish sohasida ilmiy texnik atamalar, umumiy texnik hujjatlar va texnik me'yorlar ishlab chiqishning umumiy qoidalari, xavfsizlik texnikasi me'yor va talablari ishlab chiqilgan hujjat. Davlat standart namunasi (DSN)-tegishli tartibda tasdiqlangan, sifat o’lchamlari farmakopeya maqolasida keltirilgan standart namuna. Ishchi standart namunasi, ISN -dori vositasining tegishli sifat standarti (VFM, FM, TS, KFM) talablariga javob beriladigan substansiya namunasi. Nazorat me'yoriy-texnik hujjatlar farmatsevtik va tibbiy mahsulotlar sifatini obyektiv baholashni, mahsulot sifati nazorati usullarini yaxshi qayatariluvchanligini, ishonchliligini va aniqligini, mahsulotning raqobatbardoshligini va tashqi farmatsevtika bozoriga chiqish imkoniyatlarini kengayishini ta'minlashi kerak. Ular farmatsevtika ilmining ilg'or yutuqlariga mos keladigan dori vositalari sifatiga qo 'yiladigan yuqori darajadagi talablarga va dori vositalari sifatiga talablarning xalqaro standartlar bilan uyg'unlashuviga mavofiq bo’lishi lozim. Dori vositalari sifat nazorat standartining ekspertizasida loyihaning ilmiy-texnik saviyasi, uning dori vositalari me'yoriy hujjatlariga qo'yilgan zamonaviy talablarga mosligini tekshirishda quyidagilarga e'tibor qaratiladi: -dori vositasining sifat me'yorlari va iste'molchi uchun qulay qadoqlanishi; -MH va boshqa standartlarning talabiga mosligi; -sifat meyorlari qiymatlari keltirilgan ko’rsatkichlar va yaroqlilik muddatining asoslanganligi; -kimyoviy nomenklatura fizikaviy birliklarning qiymatlari, keltirilgan atamalarning aniqligi va bir xildaligi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 Me'yoriy texnik hujjatning ekspertizasida ishtirok etgan shaxslar ushbu ish jarayonida olingan ma'lumotlarning maxfiyligi uchun mas'uldir. Umumiy farmakopeya maqolalari, vaqtinchalik farmakopeya maqolalari va korxonaning farmakopeya maqolalari farmakopeya qo'mitasi tomonidan, Me'yoriy hujjat esa O’zbekiston Respublikasining Sog'liqni saqlash vazirligi tomonidan tasdiqlanadi. Dori vositalari Davlat standartlarini yaratish, chop etish va tatbiq etish «Dori vositalari sifati standartlari. Asosiy qoidalar» TS 42-01:2002 tarmoq standarti asosida amalga oshiriladi. Ushbu hujjat dori vositalarining barcha sifat standartlari hujjatlari ishlab chiqish tartibi, ularning mazmuni, rasmiylashtirish qoidalari, ekspertizasi, kelishuvi va tasdiqlanishining umumiy tartib qoidalarini belgilaydi. 1.2 Turli dori shakllari uchun meyoriy hujjatlarning tuzilishi Ushbu me'yoriy hujjatga asosan har bir dori vositasining dori shakliga farmakopeya maqolasining sifat ko'rsatkichlari belgilangan. Dori moddasi (substansiya) uchun Me'yoriy hujjatning tuzilishi 1. Preparatning lotincha, davlat va rus tillaridagi nomi. 2. Xalqaro patentlanmagan nomi. 3. IYuPAK talabalari bo'yicha kimyoviy nomi. 4. Struktura va emperik formulalari hamda molekular massasi. 5. Ta'sir qiluvchi modda miqdori (foiz yoki ta sir birligida)· 6. Tasvirlanishi. 7. Eruvchanligi. 8. Chinligi. 9. Erish (parchalanish), qotish yoki qaynash harorat 10. Zichligi. 11. Nur sindirish ko'rsatkichi. 12. Solishtirma yutilish ko 'rsatkichi. 13. Solishtirma burish burchagi. 14. Eritmasining tiniqligi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 15. Eritma rangi. 16. pH muhiti, kislotali yoki ishqoriyligi. 17. Mexanik qo'shimchalar. 18. Yot moddalar (turdosh birikmalar). 19. Tozaligi (xloridlar, sulfatlar va boshqalar). 20. Sulfat kuti va og'ir metallar. 21. Quritilganda yo’qotilgan massa yoki suv (K. Fisher usuli bilan aniqlangan). 22. Qoldiq organik erimvchilar (agar oxirgi texnologik jarayon- da ishlatilsa). 23. Pirogenligi yoki bakterial endotoksinlar mavjudligi (LAL- test). 24. Zaharliligi. 25. Gistaminga o’xshash ta'sir qiluvchi birikmalar. 26. Mikrobiologik tozaligi (sterilligi). 27. Miqdoriy tahlil, 28. Qadoqlanishi. 29. Yorliqlash. 30. Tashilishi. 31. Saqlanishi. 32. Yaroqlilik muddati. 33. Asosiy farmakologik ta'siri. Yangi dori shakllarini ishlab chiqarish, sifatini nazorat qilishning zamonaviy usullarini kiritish, qadoqlash uchun yangi materiallar ishlatilishi tufayli bu ro'yxatga yangi bo'limlar kiritilishi mumkin. Qo'shimcha: 1,38,18,20,21,26-33 bo'limlar zaruriy hisoblanadi. Qolgan bo'limlarni kiritilishi dori moddasi (substansiya) ning tabiatiga olinish texnologiyasi va bu substansiyadan olinadigan dori shakllariga bog’liq. Barcha turdagi sifat nazorati me'yoriy hujjatlari (farmakopeya maqolalari) ishlab chiqilishida quyidagi ma'lumotlarga asoslaniladi PAGE \* MERGEFORMAT 1 -dori vositalarini sifat ko 'rsatkichlari va nazorat usullarining zamonaviy darajasini ta'minlash maqsadida tibbiy fanlar, biologiya, kimyo, fizika va boshqa fundamental fanlarning yutuqlariga; -Me'yoriy hujjat, xorijiy davlatlar farmakopeyasi, farmatsevtika fani va sanoatining dori vositalari sifatiga qo'yilgan talablariga; -dori vositalari sifatini nazorat qilish qadoqlash va belgilash ko'rsatkichlariga, davlat va tarmoq me'yoriy hujjatlari talablariga; -laboratoriya va ishlab chiqarish korxonalarida aniqlangan dori vositalarining sifati va dinamikasi haqidagi ma'lumotlarga. Standartning sarlavhasida dori vositasining nomlanishi beri- ladi, unda matn qisqa, fikrlar bayoni qaytarilishsiz, aniq yozilgan bo’lishi kerak va so'zlarning qisqartirilishiga yo’l qo’yilmaydi. Foydalanilgan atamalar, tushunchalar va kattaliklar me'yoriy hujjat va boshqa standartlar tomonidan qabul qilingan amalarga mos bo’lishi lozim. Ba’zi bo limlar birlashtirilib, lozim topilganda esa boshqa bo’limlar ham, agar shu bo’lim muhim deb hisoblansa, kiritiladi (kislota soni, sovunlanish soni, yod soni, efir soni, zaharliligi, pirogenligi bakterial endotoksinlar, gistaminga o’xshash ta'sir etuvchi moddalar, sterilligi va boshqalar). PAGE \* MERGEFORMAT 1 Standartning kirish qismida ta'sir etuvchi moddaning kimyoviy nomi (bir komponentli preparatlar uchun), dorivor o’simlik xomashyosining lotincha, o'zbekcha, ruscha nomi, o'simlik nomi va oilasi (damlama va ekstraktlar uchun)ko 'rsatiladi. Dori preparatining tarkibi keltirilganda, ta'sir etuvchi va qo'shimcha moddalaming miqdori ro'yxat tarzida yozilib, tegishli MHga ishora beriladi. “Tasvirlanishi” bo'limida tayyor dori vositasi tashqi ko'rinishining organoleptik ko'rsatkichlari berilib, dori preparatining rangi jumla oxirida keltiriladi. Masalan: ko'k-yashil rang. Dori preparati tarkibiga kirgan dori moddasi (substansiya) to'g'risidagi tegishli me'yoriy hujjatga ko 'rsatma (ishora) keltiriladi. Dori moddasi (substansiya) ning nomi lotin, davlat tili va rus tillarida yozilib, IYuPAK talablari asosidagi kimyoviy nomi keltiriladi. Dori moddasining empirik formulasida dastlab uglerod, so'ng vodorod tartib bo'yicha yoziladi. Masalan: C6H806· Dori moddasining nisbiy molekula massasi 400 dan kichik bo’lsa, butundan keyin ikki xona aniqlikda, 400 dan katta bo'lsa butundan keyin bir xona aniqlikda yoziladi. « Tasvirlanishi» bo’limida dori vositasining tashqi ko 'rinishi (fizik holati, rangi, hidi, mazasi), saqlash jarayonida havo va yorug'lik nuri ta'sirida o'zgarishi mumkinligi, gigroskopikligi haqida ma'lumot beriladi. Zaharli va kuchli ta'sir etuvchi dori vositalari uchun hidi va mazasini aniqlash tavsiya etilmaydi. Hozirgi vaqtda dori PAGE \* MERGEFORMAT 1 moddalarning (rangsizlik) oqlik darajasi va yaltiroqlilik darajasini aniqlashda qaytar spektrofotometrik usuldan ham foydalanilmoqda. Murakkab tarkibli preparatlarning chinligi aniqlanganda, tahlil uslubi bayonidan so'ng qavsda identifikatsiyalmayotgan ingrediyent keltiriladi. «Quruq qoldiq», « spirtning miqdori», « qaynash harorati», « zichligi», «nur sindirish ko'rsatkichi», « burish burchagi», « qovushqoqligi» bo’limlarida ushbu me'yoriy ko'rsatkichlarning pastki va yuqori qiymatlari tegishli o'lchov birliklarida ko’rsatiladi. « Miqdorini aniqlash» bo'limida dori preparatidagi ta'sir etuvchi moddaning miqdorini aniqlash usulining bayoni yozilib, ularning foiz miqdori yoki milligrammlardagi ta'sir birligi (TB/mg, mkg/mg) ko’rsatiladi. «Chinligini aniqlash» bo'limida, dori moddasi uchun xos bo'1gan 2-3 ta kimyoviy sifat reaksiyasi, shuningdek, ultrabinafsha va infraqizil yutilish spektrlari va boshqa ma'lumotlar keltiriladi. “Eruvchanligi ” bo'limida dori moddasining suv, 95%li spirt xloroform va efirdagi nisbiy eruvchanligi ko’rsatilib, lozim b’lgan taqdirda boshqa erituvchilar ham ko'rsatilishi mumkin. Eruvchanlikni baholashda me'yoriy hujjatda keltirilgan eruvchanlik atamalaridan foydalaniladi. Dori moddasining haydalish suyuqlanish va qotish haroratli, shuningdek, zichligi, solishtirma burish burchagi, nur sindirish ko'rsatkichi, solishtirma nur yutish ko’rsatkichi va boshqa fizikaviy konstantalari ayrim bo’limlar holida berilib, me'yoriy ko’rsatkichlarning quyi va yuqori qiymatlari keltiriladi. Dori moddani eritmasining tiniqligi va rangsizligi eritmaning ma'lum konsentratsiyasi uchun aniqlanib, rangli modda loyqa eritmalar uchun esa loyqalik darajasi yoki ranglilik darajasining miqdori yoki bu eritmalarning tegishli yutilish spektrlari keltiriladi. Dori moddasi eritmasining kislotaliligi yoki ishqoriyligi indikatorlar yordamida aniqlanganda kislota yoki ishqorlaming 0,01 molyarlidan 0.1molyarligigacha konsentratsiyadagi eritmalaridan foydalanib, eritmaning pH potensiometrik usul bilan o’lchanadi. “Yot xususiy aralashmalarni aniqlash” bo'limida temotogik aralashma yoki moddani saqlash jarayonida hosil bo'Iuvchi birikmalarning yo’l qo'yish mumkin bo'lgan me'yorlovchi etalonlar yoki boshqa zamonaviy usullar, masalan, PAGE \* MERGEFORMAT 1 mmatogradik usui ko'rsatilgan bo’lishi kerak. Bu maqsadda xromatografik usuldan foydalanilgan bo'lsa sorbent turi, qo’zg'aluvchan faza tarkib xromatografiyalanuvchi tekshiriluvchi modda va standart namuna (guvoh) ning miqdori, xromatografiyalash vaqti, ochuvchi reaktiv turi va jarayonni belgilovchi barcha shart-sharoitlar keltiriladi. “Organik erituvchilar qoldig'i” bo'limi dori vositasini tayyorlashtexnologiyasida zaharli erituvchilardan foydalanilsa yoki dori moddasini olishning oxirgi bosqichida organik erituvchi ishlatilgan taqdirda MHga kiritiladi. “Xloridlar”, “Sulfatlar” va boshqa bo’limlarda bu aralashmalarning yo’l qo’yilgan meyor ko’rsatkichlari ko’rsatiladi. “Quritilganda massasining kamayishi” va “suv” bo’limlarida dori moddasining tortmasi, quritish sharoiti me'yori yoki namlik miqdori va K. Fisher bo'yicha titrlash usuli ko'rsatiladi. « Sulfat kuli va og'ir metallar» bo 'limida dori moddasining tortmasi, sulfat kuli va og'ir metallarning miqdoriy me'yorlari keltiriladi. « Mishyak» bo'limida yot aralashma holidagi mishyakning yo'1 qo'yish mumkin bo'lgan miqdoriy oraliqlari yoki uning dori moddasida bo'lmasligi talablari ko’rsatiladi. « Zaharliligi», pirogenligi, gistamin ta'siriga ega bo'lgan moddalar» bo'limlarida tajriba o'tkazilgan hayvon turi, test-doza, moddani hayvonga yuborish usuli va tajribani olib borish muddati ko'rsatiladi. « Sterilligi» bo 'limi ayrim dori shakllarini sterillash talab qilingan taqdirda kiritiladi. « Mikrobiologik tozaligi» bo'limida mikroorganizmlarni aniqlash usullari va ularning yo'1 qo'yilgan miqdoriy chegaralari ko’rsatiladi. « Miqdorini aniqlash» bo’limida dori vositasidagi asosiy moddaning miqdoriy tahlil usuli keltirilib, uning foiz miqdori yoki faolligining milligrammlardagi ta'sir birligi ko’rsatiladi. « Qadoqlash»» bo’limida me'yoriy hujjat ko'rsatilgan holda dastlabki qadoqlash (banka, ampula, flakon, paket va b.), mahsulotning birlamchi qadoqdagi miqdori, ikkilamchi qadoq (me'yoriy hujjat birlamchi qadoq miqdori va germetiklash yo'llari va boshqalar ko'rsatilgan holda) haqidagi ma'lumotlar keltiriladi. Tashilish qadog'i (tara) ko’rsatilganda tegishli me'yoriy hujjatga ishora beriladi. Qadoq dori PAGE \* MERGEFORMAT 1 vositasining belgilangan yaroqlilik muddati davrida saqlanuvchanligini ta'minlashi lozim. « Yorliqlash» bo’limi dori vositalarini grafik jihozlash bo'yicha me'yoriy hujjat RH 19-11 talablari asosida, mikrobiologik va immunobiologik preparatlar uchun esa РД -42-28-86 talablari asosida rasmiylashtiriladi. « Tashilishi» bo’limida amaldagi standartga ishora berilib, agar lozim topilsa, mahsulotni transportga yuklash va tushirish shartlari hamda tashilgandan keyingi munosabat yuzasidan qo'yilgan talablar ko 'rsatiladi. « Saqlanishi» bo'limida mahsulotning sifatini va tovar holatini ta'minlovchi saqlash sharoiti, lozim topilganda esa mahsulotni tashqi omillar (namlik, quyosh nuri, harorat) ta'siridan ehtiyotlash talablari ko’rsatiladi. Zaharli, kuchli ta'sir qiluvchi, psixotrop, giyohvandlik vositalar va prekursorlar guruhiga kirgan dori vositalari uchun ularni saqlashning o'ziga xos tomonlari (amaldagi ro'yxatga ko'ra)keltiriladi. « Yaroqlilik muddati» bo’limida dori vositasini ishlatish mumkin bo'lgan vaqt muddati ko’rsatiladi. « Asosiy farmakologik ta'siri» bo’limida dori moddasining rasmiy e'tirof etilgan farmakologik ta’siri ko’rsatiladi. -Vaqtinchalik farmakopeya maqolasi (VFM) muallif tashkilot tomonidan dori vositasini tayyorlash texnologiyasi bilan birga ishlab chiqilib, uning yaroqlilik muddati 3 yildan kam bo'lmasligi kerak. Famakopeya maqolasi esa ishlab chiqarish korxonasi tomonidan tegishli VFMning amal qilish muddati o'tgach ishlab chiqiladi. Dori vositasi bir nechta korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan taqdirda farmakopeya maqolasi hamkorlar ishtirokida bosh korxona tomonidan ishlab chiqiladi. Dori vositasi sifatini nazorat qilishda Davlat standart namunasi (DSN)dan foydalanish lozim bo'lgan holda, bir vaqtning o'zida DSNga ham farmakopeya maqolasi yoki vaqtinchalik famakopeya maqolasi tuzilib, tasdiqlanishi lozim. Farmakopeya maqolasining amal qilish muddati tugamasidan ishlab chiqarish korxonasi tomonidan qayta ko’rib chiqiladi. VFM, FM, KFM va MH (bundan keyin Farmakopeya maqolasi)ning loyihasi quyidagi shaxslar tomonidan imzolanadi: PAGE \* MERGEFORMAT 1 -dori vositasi yoki dorivor o’simlik xomashyosiga MHni ishlab chiqqan korxona rahbari tomonidan; -MH loyihasini ishlab chiqqan shaxs tomonidan; -dori vositasi yoki dorivor o’simlik xomashyosini ishlab chiqaruvchi korxona rahbari tomonidan; -farmakopeya qo’mitasining ilmiy kotibi tomonidan. Farmakopeya maqolasi ekspertizadan o’tkazilib, loyihaning ilmiy-texnik saviyasi va MHning dori vositalarining me'yoriy hujjatlariga qo'yilgan zamonaviy talablarga mos ekanligi tekshirilib, quyidagilarga e'tibor qaratiladi: -dori vositasi sifat ko’rsatkichlari va qadoqlanishining farmakopeya hamda xalqaro farmakopeyalar talablari va standartlariga mos kelishi; -barcha ko 'rsatkichlar, sifat me'yorlari va yaroqlilik muddatining asoslanganligi; -dori vositasi sifatini nazorat qilishning metrologik ta'minlanganlik darajasi va o’lchash vositalarining to’g'ri tanlanganligi; -qo’llanilgan ilmiy atamalar, usullar, kimyoviy atamalar va fizikaviy kattaliklar birliklarining aniqligi; -farmakopeya maqolasi, maqolasi loyihasining to’g’ri rasmiylashtirilganligi va unga qo'shib topshirilishi lozim bo'lgan hujjatlar majmuasining to'laligi; -farmakopeya maqolasi loyihasi 5 nusxada ushbu MHni tasdiqlash uchun ariza, tushuntirish xati, dori vositasining turg'unligini va yaroqlilik muddatini tasdiqlovchi hujjatlar, tahlil sertifikati, tahlil natijalari jadvali (kamida dori vositasining 5 ta seriyasida), dori vositasining patent tozaligini tasdiqlovchi patent formulyarlari, sifat standarti loyihasida ko 'zda tutilgan ko'rsatkichlarni chet el farmakopeyalarining ko’rsatkichlari (agar bo'lsa) bilan solishtirish jadvali, qadoqlangan va yorliqlangan dori vositasining namunalari, dori vositasi sifatini nazorat qilishning metrologik tavsifnomasi jadvali kabi hujjatlar bilan birga topshiriladi. Dori vositasi sifat standartining loyihasiga tushuntirish xatida quyidagi ma'lumotlar keltiriladi: -MHni ishlab chiqqan korxonaning nomi; -dori moddasini olinishi yoki texnologiyasi haqidagi qisqacha ma'lumot; PAGE \* MERGEFORMAT 1 -loyihada keltirilgan tahlil usullari, me'yor ko 'rsatkichlarining asoslanishi haqida atroflicha ma’lumot, shuningdek, ushbu dori vositasi yoki dori moddasining muqobil tahlil usullari keng tasvirlanadi; -sifat standartining loyihasi namunalarning qancha miqdori qanday texnologik hujjatlar bo'yicha ishlab chiqilganligi haqidagi ma'lumotlar; -Me'yoriy hmatning umumiy talablaridan chetlanish kuzatilganida, bu holat alohida ko’rsatiladi; -ushbu dori vositasining chet el farmakopeyalarida yoki boshqa adabiy manbalarda o'xshashlari qayd etilgani haqida ma'lumotlar; -agar dori vositasi yangi va birinchi marta tibbiyot amaliyotiga tatbiq etilayotgan bo 'lsa, bu haqida alohida ma'lumot beriladi. Davlat standartlarining ekspertizasi, tahlil usullari, Dori vositalarini standartlash va ekspertiza qilish Davlat markazi laboratoriyalarida tekshirib ko'rilgach, farmakopeya qo'mitasi tomonidan amalga oshiriladi. MHlarning loyihalari farmakopeya qo’mitasining ixtisoslashgan hay'ati tomonidan qo'mita yig'ilishida ko’rib chiqiladi. Umumiy farmakopeya maqolasi, farmakopeya maqolasi, vaqtinchalik famakopeya maqolasi va korxonaning fannakopeya maqolalari tasdiqlangach, O’zbekiston Respublikasi Sog'liqni saqlash vazirligining Farmakopeya qo'mitasi tomonidan tegishli belgi berilib, ro'yxatga olinadi. Ularga belgi berilganida, dastlab O'zbekiston Respublikasi Sog'liqni saqlash vazirligining indeksi, so'ng hujjatga berilgan tartib soni va tasdiqlangan yili ko’rsatiladi. Masalan: UFM (O Ф C), VFM (B Ф C), FM ( Ф C). 42Uz-0985-2010, bunda: 42-standartlash bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Sog'liqni saqlash vazirligi tomonidai belgilangan indeks; 0985-hujjatning reestrdagi soni, 2010-hujjat tasdiqlangan yil. Korxonaning farmakopeya maqolasi belgilanganda, korxonaning kodi ham ko'rsatiladi. Masalan: KFM -42Uz-14346847-0183-2010. Bu belgida 14346847-korxonaning kodi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 1.3 Sifat nazorati me'yoriy texnik hujjatlari ishlab chiqish tartibi va ularning mazmuni Dori moddalar sifat ko’rsatkichlari oxirgi 10 yillikda ancha keng tushunchalami o’z ichiga qamrab oldi. Ilgari dori moddalar sifati deganda asosan ulaming MH talablariga javob berishi tushunilgan. Hozirgi kunda qo'shimcha ravishda dori moddalar sifati ularning davlat ro'yxatiga olish tartibini ishlab chiqish texnik talablari va xususiyatlarigajavob berish bilan baholanadi. Xalqaro farmatsiyada qo'llanilgan atamalar bo'yicha sifat bu substansiya va dori shaklini qo'llash talablariga javob berishi uning sifat-samaradorlik va xavfsizlik tizimi bog'liqligiga mutanosibligi bilan izohlanadi. Dori vositalari sifatini ta'minlashga qaratilgan tadbirlar ya'ni, dori vositalari MH va ularga qo’yiladigan talablar tahlil ishlarini olib borish ro’yhatga olish tartiblari bo'yicha bir qator davlat- lararo kelishuvlar Mustaqil Davlatlar Hamdo'stligi mas'ul tashkilotlari tomonidan imzolangan. Bundan tashqari, dori vositalari sifatini jahon va ayrim mintaqalar bo'yicha muvofiqlashtiruvchi bir qator mas'ul tashkilotlar faoliyat olib boradi. Bularga Jahon Sog'liqni Saqlash Tashkiloti (JSST), Farmatsevt idenerlar xalqaro assotsatsiyasi (FIXA-ISPE), Xalqaro farmatsevtlar tashkiloti (XFT-FIP), Farmatsevtik inspeksiyasining faoliyat sistemasi (FIFS-PICS), Dori vositalarini ro'yxatga olish texnik talablarini muvofiqlashtiruvchi xalqaro konferensiyasi (TTMXK-ICH), Janubi-Sharqiy Osiyo hamdo 'stlik tashkiloti (OHT-ASEAN) hamda Yevropa farmakopeyasining yaratish konvensiyasi va boshqalar. Odatda, dori vositalari sifatini ta'minlashga qaratilgan Xalqaro hujjatlar qamrab olingan jarayon (Dori vositasini yaratish, ro'yxatga olish, tajriba namunasini tayyorlash, farmatsevtik korxonalami loyihalash dori vositalarini ishlab chiqarish, farmasevtik nazorat va hakozo) bo’yicha tavsiya maqomiga ega bo'ladi. Yuqorida qayd etilgan xalqaro tashkilotlardan JSST va TTMXK(-ICH) yuqori nufuzli bo'lib, ularning tavsiyalari dori voritalar sifat nazorati milliy qonunlari va boshqa meyoriy hujjatlarni qabul qilishda asos sifatida foydalaniladi. O'zbekiston Respublikasida 1997-yil 25-aprelda qabul qilingan « Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to'g'risida» gi qonunga binoan nazorat me'yoriy- texnik hujjatlari dori vositalarini tayyorlash, sifatini nazorat qilish ishlatilishi va saqlanishining sharoitlari belgilangan va umumiy majburiy maqomga ega bo'lgan hujjatlar hisoblanadi. Nazorat me'yoriy-texnik huijatlami qo'llanilishi doirasiga qarab ularni asosan ikki xil toifaga ajratish mumkin: PAGE \* MERGEFORMAT 1 1. Korxona standartlari. Ishlab chiqaruvchi korxonaning ichki me'yoriy-texnik hujjatlari; 2. Dori vositalari nazorat qilish Davlat standartlari, Ishlab chiqaruvchi korxonaning ichki me'yoriy texnik hujjatlariga: -korxona farmakopeya maqolasi KFM ; -xomashyo, yarimtayyor mahsulotlar, yorliq qadoqlash mahsulotlari spetsifikatsiyalari; -xomashyo, yarimtayyor mahsulot tayyor mahsulot sifatini nazorat qilish bo'yicha uslubiy hujjatlari; -nazorat tahlil bayonnomalari kiradi. Korxonada joriy qilingan sifat tizimi talablariga binoan boshqa ichki nazorat me'yoriy-texnik hujjatlar ham qo’llanilishi mumkin. Barcha ichki meyoriy-texnik hujjatlar korxonaning mutaxassislari tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. KFMning faqat ekspertizasi va rasmiy tasdiqlanilishi davlat vakolatiga ega bo'lgan nazorat tashkiloti tomonidan amalga oshiriladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 1.4 Dori moddalari sifatini nazorat qilish davlat tizimi Dori vositalari, tibbiy buyumlar bo'yicha standartlashtirish ishlarini tashkil etish, muvofiqlashtirish va ta'minlashni Sog'liqni saqlash vazirligi nomidan Dori vositalari va tibbiy texnika sifatini nazorat qilish Bosh boshqarmasi amalga oshiradi. U O zbeki ston Respublikasi Vazirlar Mmamasining Dorivor vositalar, tibbiy buyumlar va davolash-prolilaktik oziq-ovqatlari sifati ustidan davlat nazoratini tashkil etish to g'risida» gi 1995-yil 25-maydagi 181-sonli qaroriga muvofiq tashkil etilgan bo lib, unga quyidagi vazifalar yuklatilgan: -dori vositalari, tibbiy texnika va tibbiy buyumlar sifati ustidan davlat nazoratini tashkil etish va amalga oshirish; -dori vositalari tibbiy buyumlar, davolash oziq-ovqatlari va tibbiy texnikani ekspertizadan o'tkazuvchi, standartlashtiruvchi, ro’yxatdan o’tkazuvchi va sertifikatlashtiruvchi muassasalar va tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish va ularga rahbarlik qilish. Dori vositalari va tibbiy texnika sifatini nazorat qilish Bosh boshqarmasi tasarrufiga Fannakologiya qo'mitasi, Farmakopeya qo'mitasi, Yangi tibbiy texnika qo'mitasi, Narkotiklar nazorati qo'mitasi, Dori vositalari ekspertizasi va standartizatsiyasi Davlat markazi, qayd etish byurosi, Farminspeksiya, Metrologiya bo limi va Fafmatsevtika faoliyatini muvofiqlashtiruvchi xalqaro standartlar bo'yicha malaka oshirish kurslari bo limi kiradi. Dori vositalari ekspertizasi va standartizatsiyasi Davlat markaziga o’z navbatida dori vositalari sifatini fiazorat qilish va standartlash laboratoriyasi, vaksina, zardob preparatlari va mikrobiologik tahlil laboratoriyasi, farmako-toksikologik tahlil laboratoriyasi, tibbiy uskunalar va tibbiy buyumlar sifatini nazorati qilish laboratoriyasi, ihniy-uslubiy va axborot bo'limi kiradi. Markaziy sertifikatlashtirish idorasi ekspertizatsiyasi va standartizatsiyasi Davlat markazi negizida tashkil etilgan bo lib, uning Andijon, Samarqand, Qarshi va Xorazm filiallari mavjud. Bundan tashqari, bugungi kunda vakolatli sertifikatlashtirish organlari Toshkent farmatsevtika instimtining Dori vositalarini standartlash Ilmiy markazi hamda “Sof-Dori” sertifikatlashtirish markazidan tashkil topgan. Dori vositalari va tibbiy texnika sifatini nazorat qilish Bosh boshqarmasi tarkibiga kirgan har bir qo'mita hamda bo lim o'ziga yuklatilgan vazifasi doirasida dori vositasining sifatini nazorat qilish va taminlash borasida ishlar olib boradi. Davlat tizimida dori vositalarining sifatini nazorat qilish asosan ikki xil yo’nalishda birlamchi va keyingi davlat nazorati tariqasida olib boriladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 Dastlabki davlat nazorati · me'yoriy hmatlaming birlamchi ekspertizasi; · dori vositasi sifatini nazorat qilish usullarining qaytaruvchanligini tekshirish; · me'yoriy hujjatlaming yakuniy ekspertizasi; · klinikagacha va klinik sinovlar natijalarining ekspertizasi; · ekspert kengash tomonidan dori vositasining qayd etish masalasini ko’rilishi; · xomashyo substansiyalarining nazorati. Dori vositalarining sifatini nazorat qilish davlat tizimi doirasidagi keyingi sifat nazorati quyidagi hollarda olib boriladi: · dori vositalarini sertifikatlashtirish; · dori vositalarini qayta nazorat qilish; · farmatsevtika faoliyati bilm shug'ullanuvchi tashkilotlar faoliyati ustidan Farminspeksiya nazorati; · dori vositasining sifati buzilganligi aniqlangan holiardagi nazorat. Dastlabki davlat nazoratidan O'zbekiston Respublikasida qayd etilgan barcha dori vositalari o'tadi: a) mahalliy ishlab chiqaruvchi komona tomonidan birinchi marta ishlab chiqarilgan dori vositalari; b) O'zR hududiga birinchi marta olib kirilayotgan (qayd etilayotgan) dori vositalari; d) ishlab chiqarish texnologiyasi o’zgartirilgan dori vositalari; e) 3 yil va undan ortiq muddatga ishlab chiqarilishi to 'xtatilib, qayta ishlab chiqarilgan dori vositalari. Dastlabki davlat nazorati Sog’liqni saqlash vazirligining quyidagi yo’riqnomalariga asosan amalga oshiriladi: «Dori vositasi ekspertizasi, klinik sinovlari, ro'yxatga olish va qayta ro’yxatga olish bo'yicha yo'riqnoma (1998-yil 3-avgust) va Dorivor o’simliklardan olingan mahalliy dori vositalari ekspertizasi, klinik sinovlari va ro'yxatga olish bo'yicha yo'riqnoma (2001-yil 22-noyabr). PAGE \* MERGEFORMAT 1 Substansiyalarning nazorati Dori vositalari va tibbiy texnika sifatini nazorat qilish Bosh boshqarmasi tomonidan substansiya har bir seriyasi O'zbekiston Respublikasi hududiga olib kirishga bir martalik ruxsat berish va ro'yxatga olish uchun amalga oshiriladi. Keyingi sifat nazorati. Dori vositalarini majburiy sertifikatlashtirish jarayoni davomida amalga oshiriladi. O'zR hududida ishlab chiqarilayotgan va xorijdan keltirilayotgan har bir dori vositasining partiyasi (seriyasi) muvofiqlik sertifikatisiz muomalaga chiqarilishi O'zR qonun hujjatlari bilan taqiqlangan. Dori vositasining sertifikatlashtirish ishlari maxsus mustaqil tibbiy mahsulotlami sertifikatlashtirish idoralari va sertifikatlashtirish nazorat-tahlil laboratoriyalari orqali amalga oshiriladi. Hozirgi kunda Respublikamizda 7 ta sertifikattashtirish idorasi faoliyat yuritib kelmoqda. Bular quyidagilar: Dori vositalari ekspertizasi va standartizatsiyasi Davlat markazining Markaziy sertifikatlashtirish idorasi; Dori vositalari ekspertizasi va standartizatsiyasi Davlat markazining Andijon filiali; Dori vositalari ekspertizasi va standartizatsiyasi Davlat markazining Samarqand filiali; Dori vositalari ekspertizasi va standartizatsiyasi Davlat markazining qarshi filiali; Dori vositalari ekspertizasi va standartizatsiyasi Davlat markazining Urganch filiali; Dori vositalarini standartlash Ilmiy markazi qoshidagi sertifikatlashtirish idorasi; « Sof-Dori» MCHJ sertifikatlashtirish markazi. Sertifikatlashtirilgan dori vositalarini qayta nazorat qilish asosan inspeksiya nazorati doirasida amalga oshiriladi. Ushbu nazoratdan ko'zlangan maqsad, ishlab chiqarish korxonasida dori vositasining sifatini ta'minlash tizimi o'zgarmaganligi va sifatli mahsulot ishlab chiqarishga bo'lgan imkoniyati to g'risida xulosa olishdan iborat. Bu holatdan tashqari, farmatsevtik korxonalarida (ishlab chiqaruvchi, ulgurj I firma, dorixonalarda)huquqni muhofaza qilish organlari tomonidan o’rnatilgan PAGE \* MERGEFORMAT 1 tartibda o'tkazilgan tekshiruvlari yoki farminspeksiya nazorati davomida tekshiruv uchun olingan dori vositalari ham qayta davlat nazoratidan o'tkaziladi. Dori vositasining sifati buzilganligiga shubha bo'lgan hollarda yakuniy xulosa olish maqsadida qayta davlat nazorati o’tkaziladi. Dori vositalarini Davlat nazorati Dori vositalari ekspertizasi va standartizatsiyasi Davlat markazining maxsus akkreditatsiyalangan nazorat-tahlil laboratoriyalarida amalga oshiriladi . 1.5 Farmatsevtika ishlab chiqarish korxonalarida dori vositalari sifatini nazorat qilishni uyushtirish Rivojlangan mamlakatlarda dori vositalarining nazorat tizimi davlat milliy sertifikatlashtirish, litsenziyalash va nazorat organlari hamda tahlil laboratoriyalaridan tashkil topgan. Dori vositalari ishlab chiqarish jarayonida sifatni ta'minlash farmatsevtik korxonaning xalqaro GMP talablarini joriy etilishi va korxonani doimiy ravishda tegishli davlat organlari tomonidan inspeksiyalash orqali erishiladi. Bu holatda eng asosiy elementlardan farmatsevtik korxonada alohida dori shakllari ishlab chiqarilishini GMP talablariga muvofiqligini litsenziyalash va dori vositasini ishlab chiqaruvchi korxona uchun ro'yxatdan o’tkazishdan iborat bo’ladi. Nazorat-tahlil laboratoriyalarining vazifasi dori vositalari bozorini nazorat qilish emas, aksincha, ishlab chiqarishdagi muammolarni topishdan iboratdir.  Sifat deb, ISO (ISO 8402 xalqaro standarti)standartining tarmoqlararo ta'rifi bo'yicha-mahsulot yoki xizmatning belgilangan yoki kutilayotgan xossalariga tasir etuvchi xususiyatlar va ko’rsatkichlari majmuasiga aytiladi. Nazorat deb tegishli o'lchashlar, sinovlar va kalibrlash natijalari asosidagi, kuzatuvlar va xulosalar orqali muvofiqlikni baholashga aytiladi. Sifat nazorati o’z ichiga namunalarni olish, spetsifikatsiyalar, kuzatuvlar, sinovlar o'tkazish xulosasini berilishi bo'yicha ishlar tashkillashtirilishi va hujjatlar yurgizilishini qamrab olgan, GMP talablarining bir qismi hisoblanadi. Uning asosiy vazifasi xomashyo, yarimtayyor mahsulotlar, tayyor mahsulotlarga tegishli tahlillar o’tkazilib, sifati qoniqarli baholanmasdan, qo’llanilishi, sotilishi yoki jo'natilishini man etuvchi tartib qoidani joriy etish PAGE \* MERGEFORMAT 1 hisoblanadi. Bu ta'rif har qanday mahsulot, shu qatorda dori moddalariga ham tegishlidir. Sifat nazorati, faqat laboratoriya ishlari bilan chegaralanib qolmasligi kerak, u barcha mahsulotning sifatiga tegishli jarayonlar va xulosalarda ishtirok etilishi zarur bo’ladi. Ishlab chiqarish sanoati korxonalarida, sifat nazorati tizimining mustaqilligini ta'minlash, bu nazorat-tahlil laboratoriyalarining qoniqarli faoliyat yurgizishi uchun asosiy negiz va bosh mezon hisoblanadi. Har bir litsenziyalangan farmatsevtik ishlab chiqarish korxonasi sifat nazorati bo'limiga ega bo’lishi shart. Bu bo’lim, boshqa bo'limlardan mustaqil bo'lib, bir yoki bir necha nazorat tahlil laboratoriyalaridan tashkil topgan bo 'ladi. Sifat nazorati bo’limiga faqat tegishli ma'lumot, saviya va tajribaga ega bo'lgan mutaxassis rahbarlik qilishi kerak. Sifat nazorati bo'yicha barcha tadbirlarning samaraligi va ishonchligini ta'minlash maqsadida sifat nazorati bo'limi yetarli darajada manbalariga ega bo’lishi zarur. O’z faoliyatining sifat nazorati bo’limi davlat va tarmoq hujjatlariga asoslangan holda ishlarini tashkil etadi. Ishlab chiqarish korxonasida tayyor mahsulotning sifatini baholashda barcha omillar qamrab olinadi, ishlab chiqarish shart-sharoitidan boshlab, yarimtayyor mahsulotning ichki nazorat natijalari, ishlab chiqarishga tegishli hujjatlar (qadoqlash bo'yicha ham) majmuasi, spetsifikatsiyalarga muvofiqligi va tayyor mahsulotning nazorati bilan tugaydi. Nazorat-tahlil laboratoriyalari ishlab chiqarish zonalaridan ajralgan bo’lishi kerak. Sifat nazorat bo'limining xodimlari, ishlab chiqarish zonalariga, namuna va izlanishlar olib borishi uchun kirish imkoniyatiga ega bo 'lishi kerak. Bu biologik, mikrobiologik va radioizotop preparatlarining nazorati laboratoriyalari uchun juda muhim hisoblanadi. Barcha bunday laboratoriyalar ham bir biridan ajralgan holatda loyihalashtirilishi kerak. Nazorat-tahlil laboratoriyalarni loyihalashda mo 'ljallangan ishlarni to'laqonli bajarish uchun barcha shart-sharoit bajarilishi zarur. Chalkashish va kontaminatsiyaning oldini olish maqsadida laboratoriyalarning xonalari yetarli darajada keng va batartib bo 'lishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Namunalar va tahlil natijalarini saqlash uchun alohida xonalar ajratiladi. Yuqori sezgirli priborlar, vibratsiya, namlik, harorat va boshqa ta'sir etuvchi ishlar uchun alohida xonalar tashkil etiladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 Biologik, mikrobiologik va radioaktiv namunalar bilan ishlaydigan laboratoriyalar maxsus talablar bo'yicha loyihalashtiriladi. Sifat nazorati-bu mahsulotlar va jarayonlarning miqdoriy hamda sifat ko’rsatkichlar va ko’rsatkichlarini aniqlash bo’yicha sifatni ta'minlashga qaratilgan tadbirlar tizimidir. Dori vositalari ishlab chiqarish korxonalarida sifatni nazorat qilish tizimining maqsadi, asosan sotuvga chiqarilayotgan dori vositalarining barcha seriyalari tasdiqlangan spetsifikatsiyalarga muvofiqligini ta'minlashdan iborat bo ladi. Ishlab chiqarish sanasidan boshlab, saqlanish muddati tugagunga qaqar dori vositasining har bir seriyasi, tasdiqlangan rasmiy talablarga (farmakopeya maqolasi) muvofiqligini kafolatlash maqsadida, korxona o'zi uchun sifat ko’rsatkichlari talablarini yuqori darajada o'rnatishi zarur. Shuning uchun ishlab chiqarish spetsifikatsiyalari tasdiqlangan farmakopeya maqolasiga moslanib asoslangan holda yaratilishiga qaramasdan, ayrim ko’rsatkichlar bilan ajralishi mumkin. Odatda GMP talablariga muvofiq bo’lgan korxonalarda ishlab chiqarish spetsilikatsiyalarning talablari umumiy farmakopeya maqolalari talablaridan bir qancha yuqoriroq bo’ladi. Shunday qilib, farmatsevtika korxonalarida dori vositalarining sifatini nazorat qilishning asosiy maqsadi, bu yaratilayotgan, ishlab chiqarilayotgan va sotuvga chiqarilayotgan dori vositasining sifatini doimiy ravishda o’rnatilgan me'yoriy talablarga mosligini ta’minlashdan iborat bo’ladi. Bu vazifani sanoat korxonalarida sifatini ta'minlash bo’limi bajaradi PAGE \* MERGEFORMAT 1 II. TAJRIBA QISM 2.1 Askorbin kislotani Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili ASKORBIN KISLOTASI – Acidum ascorbinicum Vitaminum C Tashqi ko’rinishi: Oq kristallsimon kukun, hidsiz, nordon mazaga ega. Eruvchanligi: Suvda y е ngil eriydi, spirtda eriydi, efir, xloroform va b е nzolda erimaydi. Chinligini aniqlash: 0,05 g modda 2 ml suvda eritiladi va ustiga 0,5 ml kumush nitrat eritmasidan qo’shiladi, qoramtir cho’kma hosil bo’ladi. 2. Pr е paratning 1:100 nisbatdagi eritmasiga 2,6 - dixlorf е nolindof е nol eritmasidan qo’shilsa, r е aktivning ko’k rangi o’chib k е tadi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 Suyuqlanish xarorati: 190-193° (parchalanish bilan) Xaroratni oshish t е zligi daqiqasiga 5°C. Dori pr е paratini oldindan 2 soat davomida quritish lozim. Solishtirma burish burchagi: 22 dan 24° gacha (2 % suvli eritma). Organik moddalar: 0,1 g moddaga 2 ml kons е ntrlangan sulfat kislota qo’shib 30 daqiqaga qoldiriladi. Eritmaning rangi 2 marta suyultirilgan etalon № 5 Б rangidan oshmasligi k е rak. Sulfatli kuli va og’ir m е tallar: 0,5 g moddaning sulfatli kuli 0,1% dan, og’ir m е tallar miqdori esa 0,001% dan oshmasligi k е rak. Miqdorni aniqlash: 0,5 g atrofidagi pr е paratning aniq tortmasi xajmi 50 ml bo’lgan o’lchov kolbasida eritilib, b е lgisiga suv bilan y е tkaziladi va aralashtiriladi. Tayyorlangan eritmadan 10 ml olib, ustiga 0,5 ml 1% kaliy yodid, 2 ml kraxmal eritmasi va 1 ml 2% xlorid kislota eritmasidan qo’shib 0,1 M kaliy yodat eritmasi bilan och ko’kimtir rang hosil bo’lguncha titrlanadi. 1ml 0,1 mol/l kaliy yodat eritmasi 0,008806 g askorbin kislotasiga to’g’ri k е lib, uning foiz miqdori 99,0% kam bo’lmasligi k е rak bu y е rda: V-titrlash uchun sarf bo’lgan 0,1 mol/l kaliy yodat eritmasini hajmi, ml; Т - Askorbin kislota titri 0,008806 g; а - aniq og’irlikdagi tortma, g. К - Kaliy yodat eritmasining tuzatish koeffisi е nti PAGE \* MERGEFORMAT 1 Saqlanishi: Og’zi zich yopilgan idishda, yorug’lik nuridan xoli. 2.2 Askorbin kislotani Yevropa farmakopeyasi bo’yicha tahlili Yevropa farmakopeyasi asosida C vitamin tahlil qilishda YuSSX usulidan foydalaniladi. Bunda vitaminning metanoldagi eritmasiga kaliy fosfat bilan ishlov berilib pH 4.5 temperatura 35ºC li sharoitda to’lqin uzunligi 220nm bo’lgan detektorga joylashtiriladi. Kattaligi 15sm×4.6mm li plastinkada turli xil xromatogramma chiziqlari hosil bo’ladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1 2.3 Olingan natijalarni matematik statisika usulida qayta ishlash a=0.5 T= 0,008806 V=0.5 0.008806 =56.78 Titrlash uchun ketgan hajm V 1 V 2 V 3 V 4 V 5 Son qiymati(ml) 56.76 56.78 56.80 56.82 56.84 Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi: 1) X ％ = 56 .76 ⋅1⋅0,008806 ⋅100 0,5 =99,97 ％ 2) X ％ = 56 .78⋅1⋅0,008806 ⋅100 0,5 =100.00 ％ 3) X ％ = 56 .80⋅1⋅0,008806 ⋅100 0,5 =100.03 ％ 4) X ％ = 56 .82⋅1⋅0,008806 ⋅100 0,5 =100.07 ％ 5) X ％ = 56 .84⋅1⋅0,008806 ⋅100 0,5 =100.01 ％ Tahlil soni 1 2 3 4 5 xi ％ 99.97 100.00 100.03 100.07 100.01 O’rtacha qiymat X ni hisoblash PAGE \* MERGEFORMAT 1 X= X 1+X 2+X 3+X 4+X 5 5 = 99 ,97 +100 ,00 +100 ,03 +100 ,07 +100 ,01 5 =99,962 Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati d 1= X 1−X d1 =│99,97-99,962│=0,008 d 2 =│100.00-99,962│=0,038 d3 =│100.03-99,962│=0,068 d 4 =│100.07-99,962│=0,108 d 5 =│100.01-99,962│=0,048 f=n-1 f=5-1=4 Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu kattalikning kvadrati S 2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi: S 2 = ∑1 5¿d 1 2 f = 0.038 2 ⋅0 .068 2 ¿0.108 2 ¿0.008 2 ¿0 .048 2 4 =0.004433 S= √S 2 = √0.004433 =0.06658 S X= S √n = 0.06658 √5 =0.0297 Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi: R=( X max −X min )=(100.07-99.97)=0.1 Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat PAGE \* MERGEFORMAT 1 mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati bilan solishtiriladi:Q 1= |x1−x2| R = |99 .97 −100 .00 | 0.1 =0.3 Q 2= |x2−x3| R = |100 .00 −100 .03| 0.1 =0.3 Q 3= |x3−x4| R = |100 .03 −100 .07 | 0.1 =0.4 Q 4= |x4−x5| R = |100 .07 −100 .01 | 0.1 =0.6 Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n) x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S 2 va s1 , sx kattaliklarini hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan Q(5.95 ％ ) topamiz. Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95 ％ va n=5 bo’lganda nazorat mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64 Q 1 ; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n) Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q. Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati X i ± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0.4219= X i ±1.172882 X i ± ∆ X =x± t(P,f)s √n =9.966± 2.79⋅0.4219 √5 =9.966±0.5245 Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi: X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX PAGE \* MERGEFORMAT 1 X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔXBulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik ɛ ε hisoblab topiladi. ε= ΔX X ×100 ％ = 1.17288 99 .962 ×100 =1.174 ％ ε= ΔX X ×100 = 0.5245 99 .962 ×100 =0.5247 ％ Xulosa 1. Farmasevtik meyoriy hujjatlar farm kimyo va tibbiyot sohasi uchun g’oyat zarur hujjatlar tizimidan iborat bo’lib ulardan eng muhimi Davlat farmakopeya maqolalari hisoblanadi. 2. Sifat nazorati o’z ichiga namunalarni olish, spetsifikatsiyalar, kuzatuvlar, sinovlar o'tkazish xulosasini berilishi bo'yicha ishlar tashkillashtirilishi va hujjatlar yurgizilishini qamrab olgan, GMP talablarining bir qismi hisoblanadi 3. O'zbekiston Respublikasida 1997-yil 25-aprelda qabul qilingan « Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to'g'risida» gi qonunga binoan nazorat me'yoriy-texnik hujjatlari dori vositalarini tayyorlash, sifatini nazorat qilish ishlatilishi va saqlanishining sharoitlari belgilangan va umumiy majburiy maqomga ega bo'lgan hujjatlar hisoblanadi PAGE \* MERGEFORMAT 1 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006 2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. I. T., Abu Ali ibn Sino,1996. 3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990. 4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М., Медицина,1987. 5 .The united states pharmacopoeia, 2003 6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg, 1997 7 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001 8 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001 9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011 10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г. 11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975. PAGE \* MERGEFORMAT 1 12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед», 2005. 13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник», 2000 r . PAGE \* MERGEFORMAT 1

Farmasevtik tahlilda asosiy reglamentlovchi hujjatlar

Купить