Дата регистрации 14 Апрель 2025
8 ПродажFilips egri chizig’i. Modelning zamonaviy talqini
![oldindan anglay boshlaydi va o‘z kutilmalarini shu asosda moslashtiradi. Natijada,
siyosatning real ta’siri yo‘qoladi va u faqat inflyatsiyaning oshishiga olib keladi.
Bu yondashuv Filips egri chizig‘ini inflyatsion kutilmalar bilan chambarchas
bog‘lagan holda, uni faqat kutilmagan pul-kredit siyosati sharoitida samarali deb
hisoblaydi. Bu fikrlar 1980–1990-yillarda iqtisodiy siyosatni shakllantirishda
muhim nazariy asos bo‘ldi.
Boshqa tomondan, yangi keynesiy yondashuv bu fikrlarga muvozanatli
muqobil taklif qiladi. Yangi keynesiy iqtisodchilar — Stanley Fischer, Gregory
Mankiw, David Romer va Michael Woodford — klassik yondashuvda mavjud
bo‘lgan narxlar va ish haqlarning to‘liq moslashuvchanligi faraziga e’tiroz
bildirgan holda, real iqtisodiyotda narxlar va ish haqlar yopishqoq (rigid) bo‘lishi
mumkinligini isbotladilar. Ularning fikricha, narxlar va ish haqlarning sekin
o‘zgarishi sababli, iqtisodiy siyosat qisqa muddatda real ko‘rsatkichlarga sezilarli
ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Aynan shu yondashuv zamonaviy Filips egri
chizig‘ining “yangi keynesiycha” talqinini shakllantirdi.
Yangi keynesiy Filips egri chizig‘i (New Keynesian Phillips Curve – NKPC)
quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:
π = β·E [π ] + κ·x ,ₜ ₜ ₜ₊₁ ₜ
bu yerda:
π — hozirgi inflyatsiya darajasi,
ₜ
E [π ] — kelajakdagi inflyatsiya kutilmasi,
ₜ ₜ₊₁
x — ishlab chiqarish farqi (output gap), ya’ni haqiqiy ishlab chiqarish bilan
ₜ
potensial ishlab chiqarish o‘rtasidagi farq,
β — inflyatsion kutishlar ta’sirini ko‘rsatuvchi koeffitsiyent,
κ — ishlab chiqarish farqining inflyatsiyaga ta’sir kuchini bildiradi.
Bu tenglamada inflyatsiya faqat ishlab chiqarish farqi bilan emas, balki
iqtisodiy agentlarning kelajakdagi inflyatsiyaga bo‘lgan kutishlari bilan
belgilanadi. Bu model orqali iqtisodiy siyosat yurituvchilarga inflyatsiyani nazorat
qilishda ijtimoiy kutishlarni shakllantirish strategiyasi muhim rol o‘ynaydi. Shu
19](https://docx.uz/documents/dc07e8d1-b822-4a3c-a6a8-81b0b78b2fae/page_19.png?v=1)
![“ochib” qo‘yadi va ularning kutishlari ushbu siyosatni “zararsizlantiradi”. Natijada,
monetar yoki fiskal siyosatning real ko‘rsatkichlarga ta’siri yo‘qoladi.
Bu yondashuvlar Filips egri chizig‘ining strukturaviy shaklini tubdan
o‘zgartirdi. Endilikda zamonaviy Filips egri chizig‘ida inflyatsiya nafaqat mehnat
bozoridagi muvozanatsizlikka (ya’ni ishlab chiqarish farqi yoki ishsizlikka), balki
agentlarning inflyatsion kutilmalariga ham bevosita bog‘liq holda ifodalanadi.
Filips egri chizig‘ining ushbu zamonaviy talqini quyidagicha yoziladi:
π = π + α(u − u )*ₜ ᵉₜ ₜ
yoki yangi keynesiy yondashuvda:
π = βE [π ] + κx ,
ₜ ₜ ₜ₊₁ ₜ
bu yerda:
π — joriy inflyatsiya,
ₜ
E [π ] — kelajakdagi inflyatsiyaga bo‘lgan kutilma,
ₜ ₜ₊₁
x — ishlab chiqarish farqi (output gap),
ₜ
β — kutishlar muhimligini ko‘rsatuvchi parametr,
κ — iqtisodiy faollikning inflyatsiyaga ta’siri.
Inflyatsion kutilmalar Filips egri chizig‘i shaklini o‘zgartirish orqali uning
egiluvchanligini, ya’ni inflyatsiyaga nisbatan ishsizlikning qanday harakat qilishini
belgilaydi. Agar inflyatsion kutilmalar barqaror va ishonchli bo‘lsa, iqtisodiyotdagi
shoklar inflyatsiyani kuchli tebratmaydi. Aksincha, agar kutilmalar o‘zgaruvchan
va beqaror bo‘lsa, har qanday iqtisodiy shok inflyatsiyaga kuchli ta’sir ko‘rsatadi.
Shu sababli zamonaviy markaziy banklar kutilmalarni boshqarishni o‘z
siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylantirgan.
Inflyatsion kutilmalar ikki asosiy turga ajratiladi:
Adaptiv kutilmalar – agentlar o‘tgan davrdagi inflyatsiyani kelajakka
proyeksiya qiladi. Bu model oddiy va intuitiv, lekin anchagina kechikishlar bilan
bog‘liq.
Rotsional kutilmalar – agentlar barcha mavjud ma’lumotlardan foydalanadi va
hukumat siyosatidan kelib chiqib aniq prognozlar beradi. Bu model barqarorroq,
22](https://docx.uz/documents/dc07e8d1-b822-4a3c-a6a8-81b0b78b2fae/page_22.png?v=1)
Filips egri chizig’i. Modelning zamonaviy talqini