Fiskal siyosat, uning mohiyati va tashkiliy vositalari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	469.3KB
Покупки	0
Дата загрузки	19 Июль 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

32 Продаж

Fiskal siyosat, uning mohiyati va tashkiliy vositalari

Купить

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu :Fiskal siyosat, uning mohiyati va tashkiliy vositalari
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

2Mavzu: Fiskal siyosat, uning mohiyati va tashkiliy vositalari
MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………………………….
.
I BOB. FISKAL SIYOSATNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Fiskal siyosat tushunchasi va uning iqtisodiy mohiyati ………….
…………..
1.2. Fiskal siyosatning asosiy turlari va maqsadlari ……………………………...
1.3. Soliq va budjet siyosati fiskal boshqaruv vositasi sifatida …………………..
II BOB. FISKAL SIYOSATNING AMALIYOTDA QO‘LLANILISHI VA
TASHKILIY VOSITALARI
2.1. Fiskal siyosatning iqtisodiy barqarorlikka ta’siri ……………………………
2.2. O‘zbekistonda fiskal siyosatning tashkiliy mexanizmlari va ularning
samaradorligi …………………………………………………………………….
2.3. Fiskal siyosatni takomillashtirish yo‘nalishlari va xalqaro tajriba ………….
Xulosa ……………………………………………………………………………
.
Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………………………………...

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Hozirgi zamon iqtisodiyoti shiddatli
o‘zgarishlar va kutilmagan inqirozlar bilan yuzlashayotgan bir davrda,
davlatning iqtisodiy siyosati, xususan, fiskal siyosatning dolzarbligi sezilarli
darajada oshdi. Global pandemiya, inflyatsion bosimlar, xalqaro savdo
zanjirlaridagi uzilishlar hamda geosiyosiy tangliklar davlatlarni tezkor va
samarali choralar ko‘rishga majbur qilmoqda. Bunday holatda fiskal siyosat,
ya’ni davlatning byudjet daromad va xarajatlarini boshqarish orqali
iqtisodiyotni barqarorlashtirishga qaratilgan harakatlari muhim ahamiyat kasb
etadi. O‘zbekiston Respublikasi ham fiskal siyosatni iqtisodiy islohotlarning
markaziy bo‘g‘ini sifatida qaramoqda. Aholining ijtimoiy himoyasi,
infratuzilmaviy loyihalarni moliyalashtirish, soliq yengilliklari, davlat
xarajatlarining maqsadli taqsimlanishi fiskal siyosatning dolzarb yo‘nalishlari
hisoblanadi. Davlat budjetining ochiqligi, samaradorligi va nishonli xarajat
siyosati iqtisodiy o‘sish uchun mustahkam asos yaratadi. Shuningdek, budjet
intizomi va soliq madaniyatini oshirish fiskal siyosatni izchil amalga oshirishda
muhim omil bo‘lmoqda. Xulosa qilib aytganda, fiskal siyosatni chuqur
o‘rganish va takomillashtirish bo‘yicha izlanishlar olib borish nafaqat nazariy,
balki amaliy jihatdan ham dolzarbdir 1
.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Fiskal siyosat nazariyasi
iqtisodiy fanlar tizimida keng o‘rganilgan va turli yondashuvlarga ega. Bu
borada ayniqsa, ingliz iqtisodchisi J.M. Keynsning qarashlari zamonaviy fiskal
nazariyaning asosini tashkil qiladi. Unga ko‘ra, davlatning fiskal vositalar orqali
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson
qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-
yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz

4iqtisodiyotga aralashuvi iqtisodiy o‘sishni barqarorlashtirishda zarur deb
hisoblangan. A. Laffer esa soliq stavkalari va daromadlar o‘rtasidagi
bog‘liqlikni tushuntirib bergan Laffer egri chizig‘i nazariyasini ilgari surgan. R.
Barro esa fiskal siyosatning kutilmalarga bog‘liqligini va uzoq muddatli
ta’sirini tahlil qilgan. Milliy miqyosda esa I. Umurzakov, B. Nishonov, S.
Jo‘rayev, I. Egamov kabi olimlar soliq yukining o‘sishiga bo‘lgan ta’siri,
byudjet intizomi, davlat xarajatlarining samaradorligi kabi mavzularda
tadqiqotlar olib borganlar. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi va Davlat byudjeti ijrosi bo‘yicha chiqayotgan rasmiy hisobotlar,
xalqaro tashkilotlarning (MMF, JST) tavsiyalari ham bu sohadagi bilimlar
bazasini boyitmoqda. Shu bilan birga, fiskal siyosatga oid yangi islohotlar
jarayoni mavzuni o‘rganishni izchil davom ettirishni talab qiladi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Fiskal siyosat
iqtisodiyotni tartibga solish, iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va ijtimoiy
tenglikka erishishda muhim rol o‘ynaydi. Uning nazariy ahamiyati shundaki, u
davlatning iqtisodiy siyosatidagi eng asosiy bo‘g‘inlardan biri sifatida qaraladi
va turli iqtisodiy maktablar tomonidan turlicha yondashuvlarda izohlangan.
Keynsiy yondashuvga ko‘ra, davlat fiskal vositalari orqali talabni
rag‘batlantirishi lozim bo‘lsa, zamonaviy yondashuvlarda fiskal intizom,
barqaror xarajatlar va soliq samaradorligi alohida e’tiborga olinadi. Mazkur
kurs ishi orqali bu nazariy yondashuvlar o‘zaro taqqoslanadi va ilmiy tahlil
qilinadi. Amaliy ahamiyatga kelsak, O‘zbekiston Respublikasida olib
borilayotgan iqtisodiy islohotlar doirasida fiskal siyosat strategik rol
o‘ynamoqda. Davlat byudjetini shakllantirish, soliq tizimini soddalashtirish,
xarajatlarni ijtimoiy yo‘naltirish fiskal siyosatning amaliy qirralaridandir.
Ushbu kurs ishi orqali O‘zbekistondagi fiskal siyosatning tashkiliy
mexanizmlari, ularning samaradorligi va xalqaro tajribalar asosida
takomillashtirish yo‘llari o‘rganiladi. Bu esa talabaga nafaqat nazariy bilim,
balki real iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilish ko‘nikmasini ham beradi. Shu

5jihatdan, kurs ishining amaliy foydasi kelajakdagi mutaxassislik faoliyatida
muhim bilim manbai bo‘lib xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining obyekti – davlat fiskal siyosati tizimi va uning
iqtisodiyotga ta’sir qilish mexanizmlari hisoblanadi.
Kurs ishi mavzusining predmeti – fiskal siyosatning nazariy asoslari,
turlari, tashkil etilish vositalari hamda O‘zbekistondagi amaliy yo‘nalishlari va
ularni takomillashtirish yo‘llaridir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi – fiskal siyosatning mohiyatini ochib
berish, uning asosiy turlarini va tashkiliy vositalarini o‘rganish, hamda
O‘zbekiston misolida fiskal siyosatning iqtisodiy barqarorlikdagi o‘rnini tahlil
qilishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Kurs ishi quyidagi vazifalarni amalga oshirishni ko‘zda tutadi:
 Fiskal siyosat tushunchasini tahlil qilish;
 Uning asosiy turlarini va maqsadlarini o‘rganish;
 Soliq va byudjet siyosatining fiskal boshqaruvdagi o‘rnini aniqlash;
 Fiskal siyosatning iqtisodiy barqarorlikka ta’sirini tahlil qilish;
 O‘zbekistonda fiskal siyosatning tashkiliy mexanizmlarini o‘rganish;
 Xalqaro tajriba asosida takomillashtirish yo‘nalishlarini belgilash.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, har bir
bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

6I BOB. FISKAL SIYOSATNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Fiskal siyosat tushunchasi va uning iqtisodiy mohiyat
Fiskal siyosat deganda davlatning soliqlar va budjet xarajatlari orqali
iqtisodiy jarayonlarga ta’sir ko‘rsatish strategiyasi tushuniladi. U davlatning
makroiqtisodiy siyosatining muhim tarkibiy qismi bo‘lib, iqtisodiyotda umumiy
talab va taklif muvozanatini ta’minlash, inflyatsiya darajasini boshqarish,
iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish, bandlik darajasini saqlash va ijtimoiy
tenglikni kuchaytirish kabi vazifalarni bajaradi. Fiskal siyosatni davlat o‘zining
soliq siyosati va byudjet xarajatlari orqali amalga oshiradi. Bu esa uning
iqtisodiy mexanizmlar orqali milliy iqtisodiyotni boshqarishdagi o‘rni va
ahamiyatini belgilaydi.
Fiskal siyosatning iqtisodiy mohiyatini to‘liq anglash uchun uni boshqa
iqtisodiy siyosat turlaridan farqlash zarur. Monetar siyosatdan farqli o‘laroq,
fiskal siyosat to‘g‘ridan-to‘g‘ri byudjet mablag‘lari, soliq stavkalari va davlat
xarajatlari orqali iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatadi. Bu siyosat vositalari qisqa
muddatli iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash bilan birga, uzoq muddatli ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish maqsadlariga ham xizmat qiladi. Masalan, iqtisodiy inqiroz
sharoitida davlat soliq stavkalarini kamaytirib, aholi qo‘lida ko‘proq mablag‘
qoldirish orqali iste’molni rag‘batlantiradi yoki bandlikni oshirish maqsadida
yirik infratuzilma loyihalariga investitsiya kiritadi.
Fiskal siyosat passiv va aktiv shakllarda amalga oshiriladi. Passiv fiskal
siyosat avtomatik stabilizatorlar – soliq stavkalarining daromadga bog‘liqligi,
ishsizlik nafaqalari kabi vositalar orqali iqtisodiyotdagi o‘zgarishlarga
moslashuvchan javob qaytaradi. Aktiv fiskal siyosat esa davlat tomonidan
maqsadli qarorlar qabul qilinib, iqtisodiy vaziyatga bevosita ta’sir ko‘rsatishga

7qaratilgan. Bu holatda davlat iqtisodiy ko‘rsatkichlar asosida soliq yukini
o‘zgartiradi yoki byudjet xarajatlarini oshirib-kamaytiradi.
Tarixiy nuqtai nazardan qaraganda, fiskal siyosat XIX asr oxiri – XX asr
boshlarida davlatning iqtisodiyotga aralashuvi bilan keng qo‘llanila boshlandi.
Ayniqsa, Buyuk depressiya davrida ingliz iqtisodchisi Jon Meynard Keyns
tomonidan ilgari surilgan g‘oyalar asosida fiskal siyosat muhim davlat
siyosatiga aylandi. U davlat xarajatlarini oshirish orqali umumiy talabni
kuchaytirish va iqtisodiy inqirozning oldini olish mumkinligini isbotlagan.
Shundan so‘ng fiskal siyosat nafaqat inqirozga qarshi choralar tizimi, balki
iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish vositasi sifatida qarala boshlandi.
Fiskal siyosat iqtisodiy sikllar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, uning ta’sir
doirasi iqtisodiy faoliyat darajasiga qarab o‘zgaradi. Masalan, pasayish davrida
davlat xarajatlarini oshirib, soliq imtiyozlari berish orqali talabni ko‘taradi.
Aksincha, iqtisodiy qizib ketish sharoitida soliq stavkalari oshirilib, xarajatlar
qisqartiriladi. Bu orqali fiskal siyosat iqtisodiy faollikni muvozanatga keltiradi.
Fiskal siyosatning samaradorligi uning qanday vositalar bilan amalga
oshirilishiga bog‘liq. Soliq tizimining adolatliligi, progressivlik darajasi, budjet
xarajatlarining oqilona rejalashtirilganligi va ularning natijadorligi fiskal
siyosatning umumiy natijasiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, byudjet
taqchilligi, davlat qarzi darajasi, fiskal intizom kabi omillar ham ushbu
siyosatning ishonchliligi va barqarorligini belgilaydi.
O‘zbekiston Respublikasida ham fiskal siyosat davlat iqtisodiy siyosatining
markaziy yo‘nalishlaridan biridir. Davlat byudjetining daromadlar qismini
ko‘paytirish, soliq yuki va ma’murchiligini kamaytirish, xarajatlarni ijtimoiy
sohalarga yo‘naltirish, byudjet intizomini kuchaytirish singari chora-tadbirlar
fiskal siyosat doirasida amalga oshirilmoqda. Ayniqsa, 2017 yildan boshlab olib
borilayotgan iqtisodiy islohotlar fiskal boshqaruvni liberallashtirishga,
shaffoflikni oshirishga va fuqarolik nazoratini mustahkamlashga qaratilgan.
Fiskal siyosat vositalari va ularning iqtisodiyotga ta’siri

8№ Fiskal siyosat
vosit asi Ta’sir yo‘nalishi Iqt isodiy nat ijalar
1 Soliq
stavkalarini
oshirish Byudjet
daromadlarini
oshirish Inflyatsiyani
pasaytirish, byudjet
taqchilligini
kamaytirish
2 Soliq
stavkalarini
kamaytirish Iste’mol va
investitsiyani
rag‘batlantirish Bandlik o‘sishi,
iqtisodiy faollikni
kuchaytirish
3 Davlat
xarajatlarini
oshirish Ijtimoiy sohalarga
qo‘llab-quvvatlash Umumiy talabni
oshirish, iqtisodiy
o‘sishni rag‘batlantirish
4 Davlat
xarajatlarini
kamaytirish Byudjet intizomini
kuchaytirish Davlat qarzining
pasayishi, fiskal
barqarorlik
5 Soliq
imtiyozlari
berish Investitsiyalarni jalb
qilish Ish o‘rinlari yaratish,
texnologik yangilanish
6 Transfer
to‘lovlar
(nafaqalar) Kam ta’minlangan
qatlamlarni qo‘llash Ijtimoiy barqarorlik,
aholi daromadlarini
tenglashtirish
7 Avtomatik
stabilizatorlar Iqtisodiy sikllarni
yumshatish Inqiroz davrida
iste’molni qo‘llab-
quvvatlash
8 Davlat qarz
olish siyosati Davlat
investitsiyalarini
moliyalashtirish Yirik infratuzilma
loyihalari uchun resurs
ta’minoti
Fiskal siyosatning iqtisodiy mohiyati shundaki, u faqat daromad va xarajatlar
muvozanatini saqlash vositasi bo‘lib qolmay, balki davlatning ijtimoiy-siyosiy
strategiyasini ham ifodalaydi. Ya’ni, davlat soliqlar orqali iqtisodiy resurslarni
qayta taqsimlaydi, aholining kam ta’minlangan qatlamlarini qo‘llab-
quvvatlaydi, sog‘liqni saqlash, ta’lim, infratuzilma kabi sohalarga investitsiya

9kiritadi. Bu esa fiskal siyosatning jamiyatdagi ijtimoiy adolat va iqtisodiy
o‘sishga xizmat qiluvchi muhim boshqaruv vositasi ekanligini ko‘rsatadi.
1.2. Fiskal siyosatning asosiy turlari va maqsadlari
Fiskal siyosat iqtisodiyotga davlat tomonidan bevosita ta’sir o‘tkazish
vositasi bo‘lib, u turli holatlarga moslab, turlicha yondashuvlarda amalga
oshiriladi. Har bir iqtisodiy sharoitga qarab tanlanadigan fiskal siyosat turi
o‘ziga xos maqsad va natijalarni ko‘zda tutadi. Umuman olganda, fiskal siyosat
ikki asosiy turga bo‘linadi: ekspansion (kengaytiruvchi) fiskal siyosat va
restriktiv (cheklovchi) fiskal siyosat. Har ikkisi ham iqtisodiy siklning muayyan
bosqichlarida muhim rol o‘ynaydi.
Fiskal siyosatning asosiy turlari
1. Ekspansion fiskal siyosat (Kengaytiruvchi fiskal siyosat).Makroiqtisodiy
ta’sirga ko‘ra:
Ekspansion fiskal
siyosat
Restriktiv fiskal
siyosat
Amalga oshirish
uslubiga ko‘ra:
Amalga oshirish
uslubiga ko‘ra:
Passiv
(avtomatik) fiskal
siyosat
Byudjet holatiga
ta’siriga ko‘ra:
Defitsitli fiskal
siyosat
Muvozanatli
fiskal siyosat

10Ekspansion fiskal siyosat iqtisodiy pasayish yoki inqiroz sharoitida iqtisodiy
faollikni rag‘batlantirishga qaratilgan choralar yig‘indisidir. Bunda davlat,
odatda, soliq stavkalarini kamaytiradi va byudjet xarajatlarini oshiradi. Maqsad
– umumiy talabni ko‘paytirish, ishlab chiqarish hajmini kengaytirish, bandlikni
oshirish va aholi daromadlarini ko‘tarishdir. Bunday siyosat, ayniqsa, iqtisodiy
turg‘unlik davrlarida muhim ahamiyat kasb etadi. Investitsion loyihalarga
moliyaviy ko‘mak, ijtimoiy sohalarga xarajatlar ko‘paytirilishi, infratuzilma
rivoji orqali iqtisodiyotga “hayotiy turtki” beriladi. Ushbu siyosat Keyns
iqtisodiyoti doirasida keng qo‘llaniladi.
2. Restriktiv fiskal siyosat (Cheklovchi fiskal siyosat)
Restriktiv fiskal siyosat iqtisodiy o‘sish haddan tashqari tez kechayotgan,
inflyatsiya xavfi kuchaygan paytlarda qo‘llaniladi. Maqsad – iqtisodiyotdagi
umumiy talabni cheklab, narxlar barqarorligini ta’minlashdir. Bunday siyosat
doirasida davlat soliq stavkalarini oshiradi va byudjet xarajatlarini qisqartiradi.
Natijada pul massasi qisqaradi, iste’mol va investitsiyalar kamayadi. Bu siyosat
inflyatsiyaga qarshi kurashda muhim vosita hisoblanadi. Bundan tashqari,
davlat qarzini kamaytirish, fiskal intizomni kuchaytirish va byudjet defitsitini
pasaytirish ham ushbu yondashuvning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
3. Faol (diskretsion) fiskal siyosat
Faol fiskal siyosat – bu davlat tomonidan iqtisodiy sharoitga qarab maxsus
qarorlar orqali soliq va xarajat siyosatini o‘zgartirish jarayonidir. Misol uchun,
iqtisodiy inqiroz davrida ishsizlar soni oshsa, hukumat qo‘shimcha nafaqa
ajratadi yoki soliq yengilliklari joriy etadi. Bu siyosat o‘zgaruvchan muhitga tez
javob berishi bilan ajralib turadi. Faol fiskal siyosat doirasida parlament yoki
hukumat byudjetni qayta ko‘rib chiqadi, yangi qonunlar qabul qiladi va
iqtisodiy rag‘batlantirish paketlarini ishlab chiqadi. Uning afzalligi – aniq va
maqsadli ta’sirdir. Ammo qarorlar qabul qilishdagi kechikishlar samaradorlikni
pasaytirishi mumkin.
4. Passiv (avtomatik) fiskal siyosat

11Passiv fiskal siyosat – bu iqtisodiy sharoit o‘zgarganida, davlatning oldindan
belgilangan mexanizmlari avtomatik tarzda ishga tushadigan yondashuvdir.
Masalan, aholi daromadi kamayganda progressiv soliq tizimida soliq stavkasi
avtomatik pasayadi, ishsizlik oshganda esa ijtimoiy nafaqalar avtomatik
to‘lanadi. Bu siyosatning asosiy vositalari: progressiv soliqlar, ishsizlik
sug‘urtasi, ijtimoiy to‘lovlar. Avtomatik stabilizatorlar iqtisodiy siklni
tekislashtirishga xizmat qiladi va siyosiy qarorlar talab qilinmaydi. Bu fiskal
yondashuv barqarorlikni saqlab turish uchun samarali va tezkor mexanizmdir.
5. Defitsitli fiskal siyosat
Defitsitli fiskal siyosat – bu holatda davlat byudjet xarajatlari uning
daromadlaridan ortiq bo‘ladi. Ya’ni, davlat ko‘proq xarajat qiladi, lekin soliq va
boshqa tushumlar yetarli darajada emas. Bunday siyosat ko‘pincha inqirozli
sharoitda, iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish maqsadida qo‘llaniladi. Davlat
qarz oladi yoki milliy valyuta emissiyasi orqali mablag‘ topadi. Defitsitli
siyosat vaqtincha iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlasa-da, uzoq muddatda qarz
yukining oshishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli, bu siyosat juda
ehtiyotkorlik bilan yuritilishi kerak.
6. Muvozanatli fiskal siyosat
Muvozanatli fiskal siyosat – byudjet daromadlari va xarajatlari o‘zaro teng
bo‘ladigan holatni anglatadi. Ya’ni, davlat ortiqcha xarajat qilmaydi va yangi
qarzga kirmaydi. Bu siyosat moliyaviy barqarorlikni saqlash, inflyatsiyani
oldini olish, investorlar ishonchini oshirish uchun juda muhim. Rivojlangan
davlatlar ko‘p hollarda aynan shu fiskal yondashuvni afzal ko‘rishadi. Biroq
iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish yoki inqirozga qarshi kurashish uchun bu
siyosat yetarlicha elastik emas. Shu sababli, odatda, iqtisodiy siklga mos
ravishda muvozanatli siyosatdan chiqish holatlari ham kuzatiladi.
7. Profitsitli fiskal siyosat
Profitsitli fiskal siyosat – bu holatda davlat byudjeti ortiqcha bo‘ladi, ya’ni
daromadlar xarajatlardan ko‘p. Bunday siyosat davlatga qarzlarini qisqartirish,

12zaxira fondlarini yaratish va kelajakdagi iqtisodiy beqarorliklarga tayyor turish
imkonini beradi. Profitsitli siyosat odatda iqtisodiy o‘sish yuqori bo‘lgan
yillarda, soliq tushumlari ko‘paygan davrlarda yuritiladi. O‘zbekiston ham
2023-yildan boshlab ayrim yillarda profitsitli byudjetga erishishga intilmoqda.
Biroq profitsit doimiy emas, balki ehtiyot chorasi sifatida yuritiladi.
8. Rivojlantiruvchi fiskal siyosat
Rivojlantiruvchi fiskal siyosat iqtisodiy o‘sishni jadallashtirish, yangi
tarmoqlarni rivojlantirish, infratuzilmani yaxshilash va texnologik
yangilanishga moliyaviy asos yaratish maqsadida qo‘llaniladi. Bunday
siyosatda davlat investitsion xarajatlarni ko‘paytiradi, biznes uchun soliq
yengilliklari yaratadi, eksport salohiyatiga ega sohalarni rag‘batlantiradi. Bu
fiskal yondashuv ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlar uchun dolzarb bo‘lib,
uzoq muddatli taraqqiyot strategiyasi sifatida qaraladi. U orqali ichki bozor
kengayadi, sanoatlashtirish jarayoni tezlashadi.
Ekspansion fiskal siyosat iqtisodiy pasayish, inqiroz yoki sust o‘sish
holatlarida qo‘llaniladi. Bu siyosat turi davlat tomonidan soliqlarni kamaytirish
va byudjet xarajatlarini ko‘paytirish orqali umumiy talabni rag‘batlantirishga
xizmat qiladi. Soliq tushumlarining kamayishi natijasida iste’molchilar va
tadbirkorlar qo‘lida ko‘proq mablag‘ qoladi, bu esa iste’mol va investitsiyani
oshiradi. Shu bilan birga, davlat o‘zining kapital xarajatlarini oshirib,
infratuzilma, ta’lim, sog‘liqni saqlash kabi sohalarga sarmoya kiritadi. Bu
yondashuv asosan Jon Meynard Keyns tomonidan ilgari surilgan bo‘lib, u
iqtisodiy pasayish davrida davlat aralashuvining zarurligini asoslagan.
Restriktiv fiskal siyosat esa aksincha, iqtisodiy o‘sish haddan tashqari yuqori
bo‘lib, inflyatsiya xavfi yuzaga kelgan sharoitda qo‘llaniladi. Bu siyosat
doirasida davlat soliq stavkalarini oshiradi va byudjet xarajatlarini qisqartiradi.
Maqsad – umumiy talabni kamaytirish, inflyatsion bosimni jilovlash va
iqtisodiyotning “qizib ketishini” oldini olishdir. Ushbu yondashuv fiskal
intizomni mustahkamlash, davlat qarzini kamaytirish va moliyaviy

13barqarorlikni saqlashga xizmat qiladi.Bundan tashqari, fiskal siyosatni amalga
oshirish uslubiga ko‘ra ham tasniflash mumkin. Bu jihatdan faol (diskretsion)
va passiv (avtomatik) fiskal siyosat turlari ajratiladi. Faol fiskal siyosatda
hukumat vaziyatdan kelib chiqib, maqsadli qarorlar qabul qiladi. Masalan,
pandemiya davrida ishsizlar sonining oshib ketishiga javoban nafaqa miqdori
ko‘paytiriladi yoki soliqlarda imtiyozlar beriladi. Passiv fiskal siyosatda esa
iqtisodiy sharoitlarga javoban avtomatik stabilizatorlar – ya’ni soliq tizimi va
ijtimoiy to‘lovlar orqali o‘z-o‘zidan moslashuv yuz beradi. Masalan, aholi
daromadlari pasaysa, soliq tushumi avtomatik ravishda kamayadi va aksincha.
Fiskal siyosatning asosiy maqsadlari bir nechta muhim yo‘nalishlarga
qaratilgan. Ulardan biri – iqtisodiy o‘sishni ta’minlash. Davlat fiskal vositalari
orqali iqtisodiy faollikni rag‘batlantirib, ishlab chiqarish hajmini kengaytiradi
va yangi ish o‘rinlari yaratadi. Ikkinchi muhim maqsad – inflyatsiyani jilovlash.
Byudjet xarajatlarini nazorat qilish, soliq stavkalarini tartibga solish orqali pul
massasining oshib ketishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Yana bir asosiy maqsad – to‘liq bandlikka erishish. Ishsizlar sonining
kamaytirilishi davlat uchun ustuvor vazifa bo‘lib, bu yo‘lda byudjet
investitsiyalari orqali yangi loyihalarni moliyalashtirish muhim rol o‘ynaydi.
Shu bilan birga, fiskal siyosat yordamida ijtimoiy tenglik va adolat tamoyillari
ham ta’minlanadi. Progressiv soliq tizimi, ijtimoiy nafaqa va subsidiyalar orqali
davlat aholining turli qatlamlarini qo‘llab-quvvatlaydi.
Fiskal siyosatning yana bir strategik maqsadi – makroiqtisodiy barqarorlikni
saqlash. Ya’ni, davlat soliq tushumlari bilan xarajatlar o‘rtasidagi muvozanatni
nazorat qiladi, byudjet defitsitining oshib ketmasligini ta’minlaydi, davlat
qarzini boshqaradi. Bu orqali iqtisodiyotda ishonch muhitini mustahkamlash va
uzoq muddatli rivojlanishga erishish mumkin bo‘ladi.
Xalqaro amaliyotda fiskal siyosatning turlari davlatlarning rivojlanish
bosqichlari va ularning makroiqtisodiy ustuvorliklariga qarab farqlanadi.
Rivojlangan davlatlarda fiskal siyosat ko‘proq iqtisodiy barqarorlik va qarz

14boshqaruvi ustuvor bo‘lsa, rivojlanayotgan davlatlarda soliq bazasini
kengaytirish, budjet xarajatlarining samaradorligini oshirish va infratuzilmani
rivojlantirish asosiy vazifalardan hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasida ham fiskal siyosat so‘nggi yillarda sezilarli
darajada takomillashtirildi. Soliq islohotlari, byudjet xarajatlarining oshkoraligi,
davlat xarajatlarining samaradorligi kabi mezonlar fiskal boshqaruvda asosiy
yo‘nalish sifatida belgilandi. Ayniqsa, 2019-yildan boshlab O‘zbekiston byudjet
tizimida ochiqlik va jamoatchilik nazorati prinsipi kuchaytirildi. Soliq
siyosatida esa kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash, soliq stavkalarini
pasaytirish orqali iqtisodiy faollikni kuchaytirishga qaratilgan choralar izchil
amalga oshirilmoqda.
1.3. Soliq va budjet siyosati fiskal boshqaruv vositasi sifatida
Fiskal siyosatning asosiy vositalari – bu soliq siyosati va byudjet siyosati
bo‘lib, ular orqali davlat iqtisodiyotni boshqaradi, tartibga soladi va ma’lum
strategik maqsadlarga erishishga harakat qiladi. Ushbu vositalar iqtisodiy
o‘sish, inflyatsiyani jilovlash, ijtimoiy barqarorlik va bandlikni oshirish kabi
asosiy makroiqtisodiy vazifalarni bajarishda muhim rol o‘ynaydi.Soliq siyosati
davlatning fuqarolar va yuridik shaxslardan undiriladigan majburiy to‘lovlarni
belgilash, undirish va nazorat qilishga qaratilgan siyosatidir. Bu siyosat
yordamida davlat byudjetining asosiy daromad manbalari shakllanadi. Soliq
stavkalarining darajasi, soliqqa tortish bazasining kengligi, imtiyozlar va
yengilliklar siyosati davlat iqtisodiy siyosatining strategik yo‘nalishlarini
belgilab beradi. Soliq siyosatining adolatli va samarali yuritilishi iqtisodiy
faollikni rag‘batlantiradi, tadbirkorlik muhitini yaxshilaydi va davlatga barqaror
daromad keltiradi.Soliq siyosatining fiskal boshqaruv vositasi sifatidagi o‘rni
shundaki, u orqali davlat resurslarni qayta taqsimlaydi. Masalan, progressiv
soliqlar yordamida yuqori daromadga ega qatlamlardan ko‘proq soliq undiriladi
va u ijtimoiy himoya tizimlariga yo‘naltiriladi. Shu bilan birga, soliqqa
tortishning oddiyligi va shaffofligi, soliq yuki darajasi, soliq ma’murchiligining

15samaradorligi fiskal boshqaruvning umumiy sifatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Samarali soliq siyosati davlat daromadlarini ko‘paytiradi, byudjet barqarorligini
ta’minlaydi va davlat xizmatlarining moliyaviy asosini mustahkamlaydi.
Byudjet siyosati esa davlatning xarajatlarini rejalashtirish, taqsimlash va
nazorat qilishga qaratilgan siyosatidir. Byudjet xarajatlari orqali davlat sog‘liqni
saqlash, ta’lim, ijtimoiy himoya, infratuzilma, mudofaa kabi sohalarga
moliyaviy resurslar ajratadi. Byudjet siyosati yordamida davlat iqtisodiy
faollikni rag‘batlantirishi yoki uni cheklashi mumkin. Bu xarajatlar fiskal
siyosatning eng muhim ko‘rinishidir, chunki ular iqtisodiy hayotga bevosita
ta’sir qiladi.
Byudjet siyosati fiskal boshqaruv vositasi sifatida iqtisodiyotga ikki
yo‘nalishda ta’sir ko‘rsatadi: birinchidan, umumiy talabga bevosita ta’sir etadi –
masalan, davlatning infratuzilmaviy xarajatlari qurilish va ishlab chiqarish
sohalarini jonlantiradi; ikkinchidan, ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlaydi –
nafaqalar, subsidiya va kompensatsiyalar orqali aholining ehtiyojmand
qatlamlari qo‘llab-quvvatlanadi. Bundan tashqari, budjet siyosati yordamida
makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar, masalan, YaIM, inflyatsiya, bandlik darajasiga
bevosita ta’sir ko‘rsatiladi.
Fiskal boshqaruv samaradorligi ko‘p jihatdan soliq va byudjet siyosatlarining
o‘zaro uyg‘unligiga bog‘liq. Soliqlardan tushgan daromadlar asosida
shakllangan byudjet resurslari rejalashtirilgan holda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish maqsadlariga yo‘naltiriladi. Shu jihatdan, soliq va byudjet siyosati
o‘zaro bir-birini to‘ldiradigan ikki tomonlama boshqaruv mexanizmi bo‘lib
xizmat qiladi. Davlat moliyasi tizimidagi muvozanat, ishonch va barqarorlik
aynan ushbu vositalarning to‘g‘ri ishlashiga bog‘liq.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida ham fiskal boshqaruv
samaradorligini oshirish bo‘yicha izchil islohotlar amalga oshirildi. Soliq
islohotlari doirasida yangi soliq kodeksi joriy qilindi, yuridik va jismoniy
shaxslarga soliq yengilliklari berildi, soliq yukining pasaytirilishi hisobiga

16“soya iqtisodiyoti” qisqartirildi. Shu bilan birga, elektron soliq tizimlari joriy
qilinib, soliq ma’murchiligi soddalashtirildi. Budjet siyosatida esa
xarajatlarning ochiqligi, samaradorligi va ijtimoiy yo‘naltirilganligi
kuchaytirildi. “Ochiq byudjet” loyihasi orqali fuqarolarning budjet
mablag‘laridan xabardorligi oshirildi.
Soliq va byudjet siyosatining to‘g‘ri yo‘naltirilishi iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashda kalit rol o‘ynaydi. Bu ikki vosita orqali davlat investitsion muhitni
yaxshilashi, tadbirkorlikni rivojlantirishi, kambag‘allikni kamaytirishi va
innovatsion iqtisodiyotga o‘tishni tezlashtirishi mumkin. Shu sababli fiskal
boshqaruv faqat moliyaviy masala emas, balki keng ma’nodagi ijtimoiy-
iqtisodiy strategiya hisoblanadi.Soliq va byudjet siyosati har bir davlatning
fiskal boshqaruv tizimining markaziy vositalaridir. Ushbu vositalar orqali
hukumat moliyaviy resurslarni shakllantiradi, ularni qayta taqsimlaydi va
iqtisodiy ustuvorliklarga muvofiq yo‘naltiradi. So‘nggi yillarda O‘zbekiston
Respublikasida soliq siyosatini liberallashtirish, byudjet barqarorligini
ta’minlash va fiskal ochiqlikni oshirish borasida muhim bosqichlar amalga
oshirildi. Bu o‘zgarishlar statistik ko‘rsatkichlar orqali yaqqol namoyon bo‘ladi.
2020-yilda mamlakat byudjetining umumiy daromadlari 120,2 trillion so‘mni
tashkil qilgan bo‘lsa, 2021-yilda bu ko‘rsatkich 147,0 trillion so‘mga yetdi.
O‘sish sur’ati 22,3 foizni tashkil etdi. 2022-yilda esa davlat byudjetining
daromadlari 178,6 trillion so‘mga yetib, oldingi yilga nisbatan yana 21,5 foizga
oshdi. Bu o‘sish asosan soliq tushumlari hajmining ortishi, yirik soliq
to‘lovchilarning elektron monitoringi, soliq bazasining kengaytirilishi va
soliqqa tortish tartibining soddalashtirilishi hisobiga yuzaga keldi.
Soliq siyosati bo‘yicha muhim yutuqlardan biri bu Yagona yer solig‘ining
bekor qilinishi va uning o‘rniga erkin soliq tizimi joriy etilishi bo‘ldi. 2020-
yildan boshlab kichik va o‘rta biznes subyektlariga nisbatan soliq stavkalari
pasaytirildi. Xususan, foyda solig‘i 12 foizdan 7,5 foizgacha tushirildi. Bu esa
tadbirkorlik faolligini oshirdi. 2021-yilda O‘zbekistonda ro‘yxatdan o‘tgan

17yuridik shaxslar soni 580 mingga yetdi, bu esa avvalgi yilga nisbatan 13 foizga
ko‘p demakdir. Bu jarayon davlat daromad bazasining kengayishiga sabab
bo‘ldi.Byudjet siyosati ham keskin isloh qilinib, ijtimoiy xarajatlarga urg‘u
berila boshlandi. 2020-yilda umumiy byudjet xarajatlari 140 trillion so‘mni
tashkil qilgan bo‘lsa, 2023-yilda bu ko‘rsatkich 254 trillion so‘mga yetdi.
Xarajatlarning asosiy qismini ta’lim (24,6%), sog‘liqni saqlash (15,3%),
pensiya va ijtimoiy nafaqalar (30%) tashkil qildi. Ayniqsa, “Ochiq byudjet”
loyihasi orqali har bir xarajat turining manzilli sarflanishi ustidan jamoatchilik
nazorati kuchaydi. Bu orqali byudjet mablag‘larining maqsadli ishlatilishini
ta’minlashda ijobiy o‘zgarishlar sodir bo‘ldi.
2022-yilda davlat byudjeti defitsiti 28,5 trillion so‘mni tashkil qildi, bu esa
YaIMning 3,2 foiziga teng edi. Biroq 2023-yilda ushbu ko‘rsatkich 22,7 trillion
so‘mgacha kamaydi (YaIMning 2,4%). Bu fiskal intizomning kuchaygani,
budjet xarajatlarining samaradorligi oshgani va soliq tushumlarining
barqarorligi bilan bog‘liq. Shu yili mamlakatda 400 mingdan ortiq yangi ish
o‘rni yaratilib, ijtimoiy infratuzilmaga ajratilgan sarmoyalar 20%ga oshdi. Bu
jarayonda fiskal boshqaruv vositalari – soliq va byudjet siyosatining faol
integratsiyasi asosiy rol o‘ynadi.
O‘zbekiston Respublikasining 2024-yil uchun byudjeti 307 trillion so‘m
daromad va 330 trillion so‘m xarajat bilan rejalashtirilgan. Unda 40%ga yaqin
mablag‘lar sog‘liqni saqlash, ta’lim, bandlik, ijtimoiy xizmatlar va ekologiya
yo‘nalishlariga ajratilgan. Soliq siyosatidagi progressivlik kuchayib, yirik
korxonalar uchun foyda solig‘i saqlab qolingan bo‘lsa-da, aholi va kichik
biznesga yengilliklar ko‘paytirildi. Elektron soliq tizimi (E-NDS, E-Soliq)ning
joriy etilishi esa fiskal shaffoflikni yangi bosqichga olib chiqdi.Soliq
siyosatining barqaror yuritilishi iqtisodiyotning “soya sektori” qisqarishiga
sabab bo‘ldi. 2020-yilda “soya iqtisodiyoti” YaIMning 52%ini tashkil qilgan
bo‘lsa, 2023-yilga kelib bu ko‘rsatkich 37%ga tushdi. Shuningdek, davlat
daromadlarining 88% dan ortig‘i elektron tarzda tushirila boshlandi. Bu esa

18boshqaruvni avtomatlashtirish va korrupsiyani kamaytirish uchun katta
imkoniyat yaratdi.Fiskal boshqaruvda davlat qarzining mo‘’tadil saqlanishi ham
muhim mezonlardan biridir. 2020-yilda tashqi davlat qarzi 21,1 milliard AQSh
dollarini tashkil etgan bo‘lsa, 2023-yilda bu ko‘rsatkich 26,6 milliard dollarga
yetdi, biroq uning YaIMga nisbati 38,5%dan oshmadi. Bu davlat moliyaviy
siyosatining ehtiyotkorlik bilan olib borilayotganini anglatadi. Davlat qarzidan
foydalangan holda, infratuzilma (yo‘llar, elektr tarmoqlari, suv ta’minoti)
sohalariga sarmoya kiritildi.
O‘zbekist on Respublikasi: Soliq va byudjet siyosat i
ko‘rsat kichlari ( 2020–2024-yillar)
№ Ko‘rsatkichl
ar 2020
-yil 2021-
yil 2022-yil 2023-yil 2024-yil (reja)
1 Davlat
byudjeti
daromadlari
(trln so‘m) 120,2 147,0 178,6 218,4 307,0
2 Davlat
byudjeti
xarajatlari
(trln so‘m) 140,0 167,3 207,1 254,0 330,0
3 Byudjet
defitsiti (trln
so‘m) -19,8 -20,3 -28,5 -22,7 -23,0
4 Defitsitning
YaIMga
nisbati (%) 3,5% 3,1% 3,2% 2,4% 2,2%
5 Foyda solig‘i
stavkasi (%) 12,0
% 7,5% 7,5% 7,5% 7,5%
6 “Soya 52% 46% 42% 37% 30% (prognoz)

19iqtisodiyoti”
ulushi (%)
7 Elektron
tushum ulushi
(%) 65% 72% 81% 88% 90%+
8 Aholi
daromadiga
soliq
yengilligi Kam Ortiqch
a Rivojlanga
n Kengayga
n Rivojlantirilmoq
da
9 Davlat tashqi
qarzi (mlrd $) 21,1 23,5 25,2 26,6 28,0 (limit)
1
0 Ijtimoiy
sohalarga
ajratma (%) 38% 40% 41% 44% 47%
Soliq va byudjet siyosati O‘zbekistonda iqtisodiy modernizatsiyaning asosiy
tayanchi sifatida shakllanmoqda. Davlat fiskal siyosat orqali nafaqat iqtisodiy
o‘sishni ta’minlamoqda, balki ijtimoiy barqarorlik, tenglik va uzoq muddatli
rivojlanish uchun moliyaviy asos yaratmoqda. Bu jarayonda fiskal
boshqaruvning zamonaviy mexanizmlari – raqamli soliq nazorati, ochiq budjet
platformasi, shartnoma monitoringi tizimi, byudjet xarajatlarining baholanishi
kabi yondashuvlar doimiy joriy etilmoqda.

20II BOB. FISKAL SIYOSATNING AMALIYOTDA QO‘LLANILISHI
VA TASHKILIY VOSITALARI
2.1. Fiskal siyosatning iqtisodiy barqarorlikka ta’sir
Fiskal siyosat davlatning iqtisodiy jarayonlarni boshqarishdagi eng muhim
vositalaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, u iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda
markaziy o‘rin tutadi. Davlat o‘zining soliq va byudjet mexanizmlari orqali
umumiy talab va taklifni tartibga soladi, inflyatsiyani jilovlaydi, bandlikni
oshiradi va iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlaydi. Iqtisodiy barqarorlik esa, o‘z
navbatida, investitsiya muhiti, aholi farovonligi, ijtimoiy xavfsizlik va tashqi
iqtisodiy faoliyatda izchillikni ta’minlashda muhim omil hisoblanadi.
Makroiqtisodiy barqarorlikni saqlashda fiskal siyosat ikki asosiy yo‘nalishda
ishlaydi: birinchidan, talabga ta’sir ko‘rsatish orqali iqtisodiy faollikni
rag‘batlantiradi yoki cheklaydi; ikkinchidan, moliyaviy barqarorlikni ta’minlash
orqali davlat moliyasining mustahkamligini saqlaydi. Talabga ta’sir qilish fiskal
vositalar orqali amalga oshiriladi: ya’ni soliq stavkalarining o‘zgarishi, byudjet

21xarajatlarining oshirilishi yoki qisqartirilishi orqali umumiy iqtisodiy
muvozanatni boshqarish mumkin.
Inqiroz davrlarida fiskal siyosat ekspansion yondashuv asosida yuritiladi.
Masalan, iqtisodiy pasayish sharoitida davlat byudjet xarajatlarini ko‘paytiradi,
aholining daromadlarini oshirish, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash uchun soliq
yengilliklari beradi. Bu orqali iqtisodiyotga “turtki” beriladi va umumiy talab
jonlanadi. Boshqa tomondan, iqtisodiyot “qizib ketgan” holatda, ya’ni haddan
tashqari yuqori inflyatsiya sharoitida esa restriktiv fiskal siyosat qo‘llanadi –
soliq stavkalari oshiriladi, xarajatlar qisqartiriladi. Bu orqali pul massasining
ortiqcha o‘sishi to‘xtatiladi va inflyatsion bosim kamaytiriladi.
O‘zbekiston tajribasida ham fiskal siyosat iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashda muhim rol o‘ynamoqda. Xususan, 2020-yildagi pandemiya
davrida davlat fiskal siyosat vositalaridan faol foydalandi. Sog‘liqni saqlash,
bandlik, tadbirkorlik, ijtimoiy himoya kabi yo‘nalishlarga qo‘shimcha 20
trillion so‘mdan ortiq mablag‘ ajratildi. Bu iqtisodiy faollikni ushlab turishda,
ish o‘rinlarini saqlab qolishda va aholining xarid qobiliyatini pasaytirmaslikda
katta ahamiyat kasb etdi. Shu bilan birga, soliq yengilliklari va muddatli
imtiyozlar berilishi orqali ko‘plab korxonalar inqirozdan chiqish imkoniyatiga
ega bo‘ldi.
Fiskal siyosatning barqarorlikka ta’siri nafaqat qisqa muddatli, balki uzoq
muddatli rivojlanishda ham muhimdir. Masalan, ta’lim, sog‘liqni saqlash,
infratuzilma, transport kabi tarmoqlarga yo‘naltirilgan byudjet mablag‘lari uzoq
muddatda iqtisodiy o‘sish uchun asos bo‘ladi. Soliq siyosatining soddaligi va
adolatliligi esa investitsion muhitni yaxshilaydi, xususiy sektorning ishonchini
mustahkamlaydi. O‘zbekistonda aynan shu yondashuv asosida 2023–2024-
yillarda kichik biznes va startaplar uchun soliq stavkalari pasaytirildi, ayrim
hududlarda esa soliq ta’tillari joriy qilindi. Bu hududiy iqtisodiy faollikni
kuchaytirishga xizmat qildi.

22Fiskal siyosat barqarorlikni saqlashda avtomatik stabilizatorlar vositasida
ham ishlaydi. Ya’ni, daromad solig‘i stavkalari progressiv shaklda belgilangan
bo‘lsa, daromad kamayganda soliq yuki ham avtomatik ravishda kamayadi. Shu
bilan birga, ishsizlik nafaqalari yoki ijtimoiy to‘lovlar orqali aholi
daromadining minimal darajada ushlab turilishi ta’minlanadi. Bu esa ichki
talabning keskin pasayib ketishining oldini oladi.
Fiskal siyosatning iqtisodiy barqarorlikka ta’sirini baholashda davlat
byudjetining defitsit darajasi muhim indikator hisoblanadi. Agar davlat
xarajatlari daromadlardan doimiy ravishda oshsa, bu moliyaviy barqarorlikka
xavf tug‘diradi. Shu bois, O‘zbekistonda defitsit YaIMning 3 foizidan
oshmasligi maqsad qilinmoqda. Bu borada 2023-yilda byudjet defitsiti
YaIMning 2,4 foizini tashkil etgani fiskal intizom va tartibli xarajat siyosatining
dalilidir.
Yana bir muhim jihat – fiskal siyosat orqali tashqi iqtisodiy barqarorlik ham
qo‘llab-quvvatlanadi. Soliq va bojxona siyosati eksport-import hajmiga ta’sir
o‘tkazib, milliy valyutaning barqarorligini saqlashga xizmat qiladi. Masalan,
eksport qiluvchilarga soliq yengilliklari berilishi eksport salohiyatini oshiradi,
bu esa tashqi savdo balansini muvozanatda ushlab turadi.
Fiskal siyosat har qanday davlat uchun iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda
muhim vosita hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi so‘nggi besh yil davomida
fiskal boshqaruv tizimini tubdan isloh qilish orqali makroiqtisodiy
barqarorlikka erishish yo‘lida izchil choralar ko‘rmoqda. Bu boradagi asosiy
indikatorlar soliq tushumlari, byudjet defitsiti, davlat xarajatlarining ijtimoiy
yo‘naltirilganligi, davlat qarzining boshqarilishi va umumiy talabni qo‘llab-
quvvatlash samaradorligi bilan o‘lchanadi.
2020-yil pandemiya yili bo‘lgan bo‘lishiga qaramay, O‘zbekiston byudjet
daromadlari 120,2 trillion so‘mni tashkil qildi. Bu ko‘rsatkichga asosan
soliqlardan tushgan tushumlar sabab bo‘ldi – YaIMga nisbatan soliqlar hajmi
20,4 foiz atrofida qayd etildi. Biroq pandemiya sharoitida iqtisodiy pasayish

23xavfi kuchaygani sababli davlat ekspansion fiskal siyosat yuritdi. Natijada,
byudjet xarajatlari 140 trillion so‘mga yetdi va byudjet defitsiti 3,5 foizni
tashkil etdi. Bu esa davlat tomonidan iqtisodiy talabni saqlab turish uchun
qo‘llanilgan aniq choralar edi.
2021-yilda iqtisodiy tiklanish bosqichi boshlandi. Byudjet daromadlari 147
trillion so‘mga, xarajatlar esa 167,3 trillion so‘mga yetdi. Davlat moliyaviy
barqarorlikni ta’minlash maqsadida soliq ma’murchiligini yaxshiladi. Elektron
hisob-faktura tizimi joriy qilindi, shaffoflik oshirildi. Shu yili joriy etilgan
“Soliq to‘lovchilarning reytingi” mexanizmi soliq tushumlarini 15 foizga
oshirdi. Byudjet defitsiti YaIMga nisbatan 3,1 foizgacha kamaytirildi.
2022-yilda fiskal siyosat orqali iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlash siyosati
davom ettirildi. Daromadlar 178,6 trillion so‘m, xarajatlar esa 207,1 trillion
so‘mga etdi. Defitsit 28,5 trillion so‘m bo‘lib, YaIMning 3,2 foizini tashkil etdi.
Biroq bu holat salbiy ko‘rsatkich sifatida emas, balki davlat tomonidan
sog‘liqni saqlash, ta’lim va infratuzilmaga yo‘naltirilgan investitsiyalar uchun
amalga oshirilgan ongli siyosat sifatida baholandi. Shuningdek, ishsizlikka
qarshi kurash maqsadida byudjet hisobidan 1,2 million fuqaro mehnat bozoriga
jalb etildi.
2023-yilda davlat xarajatlarining tarkibi ijtimoiy yo‘nalishlarga ko‘proq
qaratildi. 254 trillion so‘mlik xarajatlarning 44 foizi sog‘liqni saqlash, ta’lim,
pensiya va ijtimoiy nafaqalar sohalariga yo‘naltirildi. Shu bilan birga,
daromadlar 218,4 trillion so‘mni tashkil etdi va defitsit 22,7 trillion so‘mgacha
kamaytirildi. YaIMga nisbatan bu 2,4 foizga teng bo‘lib, bu fiskal
barqarorlikning saqlanayotganini ko‘rsatdi. Davlat tomonidan kichik biznesni
qo‘llab-quvvatlash uchun 10 trillion so‘m subsidiya va imtiyozli kreditlar
ajratildi. Buning natijasida mamlakatda 400 mingga yaqin yangi ish o‘rinlari
yaratildi.
2024-yil uchun byudjet loyihasida daromadlar 307 trillion so‘m, xarajatlar
esa 330 trillion so‘m etib belgilandi. YaIMga nisbatan defitsit 2,2 foizdan

24oshmasligi rejalashtirilgan. Bunda soliq siyosatining progressivligi,
ma’murchilikning soddalashtirilishi, va ijtimoiy yo‘nalishdagi xarajatlar
ustuvorligi asosiy fiskal strategiyalardan bo‘lib qolmoqda. “Ochiq byudjet”
platformasining joriy etilishi orqali 2023-yilda 13 mingta mahalliy loyihalar
jamoatchilik tomonidan nazorat qilinib, 2,5 trillion so‘mlik mablag‘larning
sarflanishi ochiq tarzda olib borildi.
Boshqa bir muhim ko‘rsatkich – davlat tashqi qarzining boshqarilishi orqali
fiskal barqarorlik saqlanmoqda. 2020-yilda 21,1 mlrd dollar bo‘lgan tashqi qarz
hajmi 2023-yilga kelib 26,6 mlrd dollarga yetdi. Biroq bu hajmning YaIMga
nisbati 38,5 foizdan oshmagan. Bu esa xalqaro standartlar bo‘yicha xavfsiz
daraja hisoblanadi. Davlat qarzining aksariyati infratuzilma loyihalarini
moliyalashtirishga, energiya samaradorligini oshirishga va transport-logistika
tizimini yaxshilashga yo‘naltirilmoqda.
Soliq bazasi kengaytirilgani va raqamli tizimlar joriy etilgani fiskal
barqarorlikka ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. 2020-yilda elektron soliq tushumlari
umumiy yig‘imning 65 foizini tashkil qilgan bo‘lsa, 2023-yilda bu ko‘rsatkich
88 foizga yetdi. Bu esa fiskal nazoratning oshganini, korrupsion holatlarning
kamayganini ko‘rsatadi. 2024-yil yakuniga qadar bu ko‘rsatkichni 90 foizdan
oshirish rejalashtirilgan.
Aholining real daromadlarini oshirish orqali ichki talabni qo‘llab-quvvatlash
fiskal siyosatning barqarorlikdagi yondashuvlaridan biridir. 2022–2023-yillarda
o‘qituvchilar, shifokorlar, pensiya oluvchilar uchun to‘lovlar oshirildi. Bu
jarayon umumiy ijtimoiy xarajatlarning YaIMga nisbatan 17 foizga yetishiga
sabab bo‘ldi. Shu bilan birga, aholini ijtimoiy himoya qilish uchun 2023-yilda
byudjetdan 10,4 trillion so‘m subsidiya ajratildi.
Fiskal siyosatning iqtisodiy barqarorlikka ta’siri aynan prognozlar bilan
mustahkamlanadi. 2024-yil yakuniga qadar O‘zbekiston hukumati davlat
byudjeti defitsitining YaIMga nisbatan 2,2 foizda saqlanishini, inflyatsiya
darajasining 9–10% oralig‘ida barqaror bo‘lishini, va umumiy iqtisodiy

25o‘sishning 5,6% atrofida bo‘lishini ko‘zlamoqda. Bu fiskal siyosatning to‘g‘ri
yo‘naltirilganini ko‘rsatadi.
2.2. O‘zbekistonda fiskal siyosatning tashkiliy mexanizmlari va ularning
samaradorligi

26O‘zbekiston Respublikasida olib borilayotgan fiskal siyosat tizimli va
tashkiliy jihatdan izchil takomillashib bormoqda. Davlat moliyasi, soliq
ma’murchiligi va byudjet jarayonlarini zamonaviy talablar asosida tashkil etish
orqali fiskal boshqaruvning samaradorligi oshirilmoqda. Ushbu bo‘limda
mamlakatimizda amalda qo‘llanilayotgan fiskal siyosatning tashkiliy
mexanizmlari, ularning vazifalari va bugungi kundagi samarali ishlash
ko‘rsatkichlari tahlil qilinadi.
Fiskal siyosatning asosiy tashkiliy mexanizmlari quyidagilardan iborat: Soliq
tizimi, Byudjet siyosatini amalga oshiruvchi tashkilotlar, Davlat moliyaviy
nazorati, Soliq ma’murchiligi tizimi, Avtomatlashtirilgan monitoring va tahlil
platformalari, Ochiq byudjet loyihasi, hamda Davlat qarzi boshqaruvi
mexanizmlari. Har bir tizim fiskal boshqaruvda o‘ziga xos rol o‘ynaydi.
Avvalo, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi fiskal siyosatning bosh
koordinatoridir. Bu tashkilot orqali davlat byudjeti tuziladi, soliq siyosati taklif
etiladi, byudjet intizomi nazorat qilinadi. Hozirgi kunda Moliya vazirligi
faoliyatida raqamlashtirish, ochiqlik, samaradorlik va jamoatchilik ishtirokini
ta’minlash asosiy prinsiplar sifatida qaralmoqda.
Soliq siyosatini amalga oshirishda esa Davlat soliq qo‘mitasi muhim rol
o‘ynaydi. Tashkilot soliq to‘lovchilar bilan ishlash, nazorat qilish, soliq
qonunchiligiga rioya etilishini ta’minlash, shuningdek, soliq tushumlarini
maksimal darajada yig‘ish uchun mas’uldir. So‘nggi yillarda soliq
ma’murchiligi soddalashtirildi: Soliq to‘lovchilarning shaxsiy kabineti, E-NDS,
E-solik, onlayn kassa kabi xizmatlar joriy etildi. Bu esa korrupsiyani
kamaytirib, soliq tushumlarini oshirdi.
Tashkiliy mexanizmlardan yana biri bu – Byudjetlararo munosabatlar tizimi.
O‘zbekistonda 2019-yildan boshlab mahalliy byudjetlarning mustaqilligi
oshirildi. Har bir viloyat, tuman yoki shahar o‘zining byudjet daromadlarini
to‘plashi va xarajatlarni rejalashtirishi mumkin bo‘lgan tizim yaratildi. Bu

27yondashuv fiskal mas’uliyatni mahalliy darajada ham mustahkamlash imkonini
berdi.
Fiskal siyosatning ochiqligini ta’minlovchi eng muhim tashkiliy
innovatsiyalardan biri bu – “Ochiq byudjet” portalidir. 2021-yilda joriy etilgan
ushbu tizim orqali fuqarolar byudjet mablag‘larining qanday sarflanayotganini
onlayn ko‘rishlari, ovoz berishlari, taklif bildirishlari mumkin. Bu esa davlat
moliyasiga nisbatan ishonchni oshirdi. 2023-yilda mazkur platformada 13
mingdan ortiq loyihalar ovoz orqali tanlangan.Shuningdek, Davlat xaridlari
bo‘yicha avtomatlashtirilgan platforma – “Xarid.uz” orqali xarajatlar
samaradorligini oshirish maqsad qilingan. Davlat xaridlarining elektron shaklga
o‘tkazilishi byudjet mablag‘larining tejashiga xizmat qilmoqda. 2023-yil
yakuniga kelib 3 trln so‘mdan ortiq mablag‘lar tanlov orqali tejab qolingan.
Davlat qarzining boshqaruvi ham fiskal siyosatning muhim tashkil etuvchi
qismidir. Hozirda tashqi qarz 26,6 mlrd AQSh dollarini tashkil etadi (2023),
ammo uning YaIMga nisbati 38,5%dan oshmasligi qat’iy belgilangan. Bu
limitlar qonunchilikda mustahkamlangan bo‘lib, fiskal barqarorlikni
ta’minlashga xizmat qiladi. Har yili qarz portfeli Moliya vazirligi tomonidan
baholab chiqiladi va qamrovli strategiyalar ishlab chiqiladi.
Tashkiliy mexanizmlarning samaradorligini ifodalovchi yana bir muhim omil
– bu “soya iqtisodiyoti”ning qisqarishidir. 2020-yilda bu ko‘rsatkich YaIMning
52%ini tashkil qilgan bo‘lsa, 2023-yilda 37%gacha kamaydi. Soliq
to‘lovchilarning ro‘yxatdan o‘tishining elektronlashtirilishi, QR-fiskal nazorat,
onlayn nazorat-kassa apparatlarining majburiy joriy etilishi bu borada katta
ijobiy natijalarni berdi.
Fiskal siyosatning natijadorligi me’yoriy-huquqiy jihatdan ham
mustahkamlangan. Soliq kodeksi 2020-yilda to‘liq yangilandi. Unda soliq
to‘lovchilarga aniq huquq va majburiyatlar, ma’muriy soddalik, erkinlik va
javobgarlik tamoyillari belgilandi. Bu kodeks bo‘yicha har yili 100 dan ortiq
seminar-treninglar o‘tkazilib, soliq xabardorligi oshirildi.

28Samaradorlik masalasi faqat tashkilotlar faoliyatiga emas, balki ularning
natijaviy ishlash indikatorlariga ham bog‘liq. Davlat tomonidan ishlab chiqilgan
“Fiskal samaradorlik reytingi” asosida har bir soha, vazirlik va mahalliy
hokimlik byudjet mablag‘laridan qanchalik oqilona foydalanganiga qarab
baholanadi. Bu reyting indikatorlari ochiq e’lon qilinadi.
2.3. Fiskal siyosatni takomillashtirish yo‘nalishlari va xalqaro tajriba
Hozirgi davrda fiskal siyosatning roli nafaqat davlat byudjetini muvozanatda
ushlab turish, balki iqtisodiy o‘sishni jadallashtirish, investitsiyalarni jalb qilish,
ijtimoiy adolatni ta’minlash kabi ko‘plab funksiyalarni o‘z ichiga olmoqda. Shu
sababli O‘zbekistonda fiskal siyosatni takomillashtirish zarurati tobora
kuchayib bormoqda. Global tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, fiskal siyosatni
modernizatsiya qilish orqali davlat iqtisodiy samaradorlikka erishadi, aholi
farovonligi ortadi va raqobatbardosh iqtisodiy muhit shakllanadi.
O‘zbekistonda fiskal siyosatni takomillashtirish bir necha asosiy
yo‘nalishlarda amalga oshirilmoqda. Avvalo, soliq tizimini soddalashtirish va
adolatlilik prinsipini kuchaytirish maqsad qilingan. Yaqin yillarda soliq
stavkalari pasaytirilishi bilan birga, soliqqa tortish bazasi kengaytirildi.
Shuningdek, soliq yengilliklari aniq ijtimoiy va iqtisodiy maqsadlar bilan
bog‘langan. Biroq xalqaro tajribaga tayanib aytish mumkinki, soliq siyosatining
takomillashuvi davomiy jarayon bo‘lib, uni doimiy optimallashtirib borish
zarur.
Masalan, Estoniya modeli soliq ma’murchiligining eng ilg‘or namunalaridan
biri hisoblanadi. Bu davlatda barcha soliq jarayonlari raqamlashtirilgan bo‘lib,
soliqlar 5 daqiqada to‘lanadi. Har bir fuqaroning soliq hisobotlari avtomatik
tarzda shakllantiriladi. O‘zbekistonda ham bu yo‘nalishda ijobiy siljishlar
mavjud – “E-NDS”, “Soliq to‘lovchining shaxsiy kabineti”, “My.soliq.uz”
portali orqali ko‘plab xizmatlar avtomatlashtirildi. Ammo bu tizimlar butun
respublika bo‘yicha to‘liq joriy etilishi, xususan qishloq hududlarida, hamon

29sekin kechmoqda. Shuning uchun raqamlashtirish qamrovini kengaytirish fiskal
siyosatni takomillashtirishda muhim vazifadir.
Fiskal siyosat samaradorligini oshirish uchun xalqaro tajribada keng
qo‘llaniladigan yondashuvlardan yana biri – natijaviy byudjetlashtirish
tizimidir. Bu tizimda har bir byudjet xarajati uchun aniq ko‘rsatkichlar
belgilanadi va amalga oshirilgan ish natijalariga qarab moliyalashtirish darajasi
aniqlanadi. Masalan, Koreya Respublikasi va Kanadada maktab yoki shifoxona
byudjetdan mablag‘ olishi uchun avvalgi yillardagi natijadorlik asosida
baholanadi. O‘zbekistonda ham “Samarali byudjet” konsepsiyasi ishlab
chiqilmoqda, biroq hali bu tizim to‘liq joriy etilmagan.
Xalqaro amaliyotda keng qo‘llanilayotgan yondashuvlardan yana biri –
byudjet ochiqligi va jamoatchilik ishtirokini kuchaytirishdir. Misol uchun,
Shvetsiya va Norvegiyada har bir fuqaroga “byudjet pasporti” taqdim etiladi,
unda soliqdan tushgan mablag‘lar qayerga sarflanayotgani aks ettiriladi.
O‘zbekistonda “Ochiq byudjet” portali orqali bu yo‘nalishda muhim qadamlar
tashlandi, biroq fuqarolar ishtiroki va xabardorlik darajasi hali past. Demak,
moliyaviy savodxonlikni oshirish orqali ochiqlik tizimi real natija berishi
mumkin.
Davlat investitsiyalarini samarali rejalashtirish ham fiskal siyosatni
takomillashtirishda alohida o‘rin tutadi. Xalqaro tajribada, xususan Singapurda
investitsion loyihalar davlat-xususiy sheriklik asosida moliyalashtiriladi va
byudjet resurslariga kam yuk tushiradi. O‘zbekistonda DXS mexanizmlari
yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa-da, amaliy samaradorligi hali cheklangan. Shu bois,
xususiy sektorni fiskal hamkor sifatida faol jalb qilish orqali byudjet
resurslarining bosimini kamaytirish mumkin.
Davlat qarzini boshqarishda esa xalqaro tajribada Yaponiya va Germaniya
moliyaviy intizom va qarz qamrovi chegaralariga qat’iy amal qilish bilan ajralib
turadi. Ular qarz olishdan oldin ijtimoiy-iqtisodiy ta’sirni baholash tizimini
qo‘llashadi. O‘zbekistonda ham 40%li chegaraviy ko‘rsatkich mavjud bo‘lib,

30Moliya vazirligi har yili qarz strategiyasini e’lon qiladi. Ammo qarzga olingan
mablag‘lar natijadorligini baholash tizimi hali to‘liq yo‘lga qo‘yilmagan. Shu
bois, qarz samaradorligini o‘lchovchi indikatorlar tizimini yaratish dolzarb
hisoblanadi.
Soliq siyosatini takomillashtirishda esa differensial soliqqa tortish tizimi
xalqaro amaliyotda samarali hisoblanadi. Masalan, Fransiya va Germaniyada
ekologik zarar keltiruvchi ishlab chiqaruvchilar uchun yuqori soliq stavkalari,
ekologik toza texnologiyalarga esa imtiyozlar joriy etilgan. O‘zbekistonda
bunday yondashuv endigina yo‘lga qo‘yilmoqda. “Yashil iqtisodiyot” bo‘yicha
moliyaviy rag‘batlantirish, karbon solig‘i va energiya samaradorlik yengilliklari
ustida ishlash kerak.
Bundan tashqari, O‘zbekistonda fiskal siyosatni takomillashtirish
yo‘nalishlari quyidagilar bilan yakunlanadi:
 Soliq islohotlarining hududiy tafovutlarini kamaytirish;
 Sektorlararo fiskal muvozanatni ta’minlash;
 Soliq yukining odil taqsimlanishini kuchaytirish;
Byudjet intizomini nazorat qiluvchi mustaqil audit organlari rolini
kengaytirish;
Xalqaro reytinglar (Open Budget Index, Tax Competitiveness Index)
ko‘rsatkichlarida O‘zbekistonning o‘rnini yaxshilash.
O‘zbekistonda fiskal siyosatni takomillashtirish global tendensiyalar bilan
uyg‘un holda olib borilmoqda. Biroq samaradorlikka erishish uchun xalqaro
tajribadagi ilg‘or usullarni keng joriy etish, ularni milliy sharoitga
moslashtirish, tizimdagi ochiqlik, natijadorlik va adolat prinsiplarini
kuchaytirish zarur. Bu esa uzoq muddatli iqtisodiy barqarorlik va moliyaviy
mustahkamlikning asosi bo‘lib xizmat qiladi.

31 Xulosa
Men ushbu kurs ishim davomida fiskal siyosatning nazariy asoslari, uning
iqtisodiy mohiyati, asosiy turlari, tashkiliy vositalari hamda O‘zbekistonda
amaliyotda qanday qo‘llanilayotganini chuqur o‘rganishga harakat qildim.
Avvalo, fiskal siyosat – bu davlatning iqtisodiyotga soliq va byudjet vositalari
orqali ta’sir ko‘rsatish mexanizmi ekanligini angladim. U makroiqtisodiy
barqarorlikni ta’minlash, inflyatsiyani jilovlash, bandlik darajasini ushlab
turish, ijtimoiy himoyani kuchaytirish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishda
asosiy vosita hisoblanadi.
Kurs ishida soliq va byudjet siyosati fiskal boshqaruvning asosiy elementlari
sifatida alohida o‘rganildi. Soliqlar orqali davlat daromad bazasini shakllantirsa,
byudjet xarajatlari orqali ijtimoiy va iqtisodiy yo‘nalishlarga bevosita ta’sir
ko‘rsatadi. Ayniqsa, davlatning xarajatlari ta’lim, sog‘liqni saqlash, infratuzilma

32va ijtimoiy yordam sohalariga yo‘naltirilgani iqtisodiy taraqqiyot bilan birga
ijtimoiy barqarorlikni ham ta’minlashga xizmat qilmoqda.
Fiskal siyosatning tashkiliy mexanizmlari ham kurs ishimda tahlil qilindi.
Soliq qo‘mitasi, Moliya vazirligi, Davlat byudjeti ijrosini nazorat qiluvchi
tuzilmalar, elektron platformalar – bularning barchasi fiskal boshqaruvni tizimli
tashkil etishga xizmat qilmoqda. Ayniqsa, “Ochiq byudjet”, “my.soliq.uz” kabi
raqamli tizimlarning joriy etilishi shaffoflikni oshirib, jamoatchilik ishtirokini
kuchaytirganini ta’kidlash lozim.
Men O‘zbekiston misolida fiskal siyosatning amaliy qo‘llanilishi va uni
takomillashtirish yo‘nalishlarini ham o‘rgandim. Soliq yuki pasaytirilgani,
kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash siyosati, byudjet defitsitining nazorat ostida
ushlanishi, ijtimoiy xarajatlarning oshirilgani – bularning barchasi davlat fiskal
siyosatining ijobiy natijalarini ko‘rsatmoqda. Shu bilan birga, xalqaro tajriba –
Estoniya, Germaniya, Koreya, Kanada kabi mamlakatlardagi fiskal
mexanizmlar tahlil qilinib, ularni O‘zbekiston sharoitiga moslashtirish zarurligi
asoslab berildi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsam, men ushbu kurs ishim orqali fiskal
siyosatning nazariy va amaliy jihatlarini chuqur tahlil qilishga, uning
iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyatini anglashga erishdim. Kelajakda ushbu
mavzudagi bilimlarimni yanada boyitish, iqtisodiy siyosat sohasida chuqur
izlanishlar olib borish niyatidaman. Zero, fiskal siyosat nafaqat davlat
moliyasining asosi, balki mamlakat taraqqiyotining hal qiluvchi mexanizmidir.

33Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi
to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba:
www.lex.uz
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son,
2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini
oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba:
www.prezident.uz

344) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining
bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish
to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart.
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar
bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil
20-yanvar.
6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish
to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel.
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil
24-fevral.
8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil.
9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. –
Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet.
10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”.
– Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet.
11) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent:
“Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet.
12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz
13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz
14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik
ma’lumotlari. – 2023-yil.
15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020.
16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance
Toolkit”, 2019.
17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”,
2022.
18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik
jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”.

3519) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2-
chorak.
20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini
oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022.
21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat
mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019.
22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot,
2021. – 280 bet.
23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot.
24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging
Markets”, 2021.

Fiskal siyosat, uning mohiyati va tashkiliy vositalari

Купить