Fransiyada IV-respublikaning ta’sis etilishi (1946-1958) - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	122.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	24 Dekabr 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Xojiakbar Sultonov

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2024

10 Sotish

Fransiyada IV-respublikaning ta’sis etilishi (1946-1958)

Sotib olish

FRANSIYADA IV-RESPUBLIKANING TA’SIS ETILISHI (1946-1958)
1

MUNDARIJA
KIRISH ................................................................................................................................................................ 3
II BOB. FRANSIYA VA JAHON KUCHLARI O'RTASIDAGI MUNOSABATLAR ......................................................... 13
III BOB. YEVROPA VA SHIMOLIY ATLANTIKA INTEGRATSIYASIDA FRANSIYANING ROLI ................................... 22
XULOSA ............................................................................................................................................................ 28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ...................................................................................................... 31
2

KIRISH
Ikkinchi jahon urushidan keyin Frantsiya g'oliblar qatorida bo'lsa-da, u jiddiy
zaiflashdi. Uning hududi deyarli to rt yil davomida nemislar tomonidan bosib olindi,ʻ
sanoat vayron bo ldi, Yevropada sotsialistik davlatlarning tashkil topishi natijasida
ʻ
fransuz kapitalizmi katta zarar ko rdi. U shaxtalarni, banklarni, sanoat korxonalarini
ʻ
yo'qotdi. Osiyo va Yevropada xalq demokratik davlatlarining shakllanishi natijasida
frantsuz imperializmining umumiy yo'qotishlari taxminan 850-1000 milliard frankga
baholandi .
IV Respublika va uning tashqi siyosati" kitobida yozuvchi Raymond Aronning
so'zlarini keltiradi: "Bugungi kunda Frantsiya tashqi siyosatining eng muhim
vazifalari nimalardan iborat? Birinchisi, Frantsiya imperiyasining buzilmagan holda
saqlanib qolishi, ikkinchisi, Frantsiyaning Germaniyaga nisbatan haqiqiy kuchayishi.
Biroq V Respublika tashkil topganidan keyin Fransiya butunlay boshqacha
maqsadlarni ko‘zlay boshladi” .
Ushbu ishning maqsadi Frantsiya tashqi siyosatining rivojlanishini tahlil
qilishdir 20-asrning ikkinchi yarmida, 1958 yildan boshlab, doimiy o'zgaruvchan
xalqaro vaziyatda.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni hal qilish kerak:
Frantsiya tashqi siyosatini sobiq mustamlakalarga nisbatan o'zgartirishni ko'rib
chiqing;
- Fransiyaning yetakchi jahon davlatlari bilan munosabatlarini tahlil qilish;
- Fransiyaning Yevro-Atlantika mintaqasi davlatlari bilan siyosiy, iqtisodiy,
harbiy integratsiyasini shakllantirish va yanada rivojlantirish yo‘llarini kuzatish.
Belgilangan vazifalarni bajarish va ushbu mavzu bo'yicha maksimal ma'lumot
olish uchun tadqiqotda turli manbalardan foydalanildi. Avvalo, Frantsiya tashqi
siyosatini tahlil qilish va baholashga bag'ishlangan adabiyotlar o'rganildi .
Ish ushbu davrdagi Frantsiya tashqi siyosatining turli yo'nalishlariga
bag'ishlangan uch bobdan iborat. Har uch bobda ham ushbu masalaning asosiy
3

jihatlarini tashkil etuvchi voqealar imkon qadar batafsil muhokama qilinadi.
4

I BOB. MUSTAMLAKACHI IMPERIYANING QULASHI VA
FRANSIYANING SOBIQ MUSTAMLAKACHI DAVLATLAR BILAN
MUNOSABATLARI .
Ikkinchi jahon urushidan keyin Fransiya tashqi siyosatining og irlik markaziʻ
mustamlakachilik ishlari sohasida bo ldi. Bu davrdagi tashqi siyosat harakatlarining
ʻ
birortasini uning mustamlakachilik muammolari bilan bog‘liqligini hisobga olmasdan
turib tushunish yoki tushuntirish mumkin emas.
1958 yil Fransiya uchun Beshinchi Fransiya Respublikasining tashkil topishi
bilan nishonlandi. 1958 yilga kelib frantsuz diplomatiyasi bir qator jiddiy
muvaffaqiyatsizliklarga duch keldi. Indochinaning yo'qolishi va Mag'rib mintaqasida
jiddiy tartibsizliklar kabi. Suvaysh inqirozi ham frantsuz diplomatiyasining
samaradorligiga ishonchni susaytirdi. Ushbu siyosiy g'alayonlar fonida Frantsiya
milliy qahramoni Sharl de Goll hokimiyatga qaytadi.
Generalning qaytishi muxolifatda bo‘lganida tez-tez tanqid qilgan
diplomatiyaning tugashini anglatardi. Garchi yangi diplomatiyaning asosiy maqsadi
hali ham Jazoir masalasini hal qilish bo'lsa-da, 1958 yil 13 iyunda general de Goll o'z
siyosatining maqsadi "Fransiyaning jahon miqyosidagi munosib o'rnini qaytarib olish
va ayniqsa, , G arb dunyosida”
ʻ .
General de Goll hokimiyatga kelganidan keyin mustamlakachilik tuzumi
eskirganligini, Fransiya mustamlakasi bo lgan davlatlar bilan hamkorlik va
ʻ
hamkorlikning yangi yo llarini izlash zarurligini aytdi. Va allaqachon 1958 yil iyun
ʻ
oyida Frantsiya va "unga qo'shilgan xalqlar" o'rtasidagi munosabatlarni qayta qurish
to'g'risida qonun qabul qilindi . 1958 yil Konstitutsiyasiga muvofiq Fransiya ittifoqi
Fransuz hamjamiyatiga aylantirildi. Mustamlakalar uchta maqomdan birini tanlash
huquqiga ega bo'lishdi : chet el hududi, chet el departamenti va avtonom asosda
jamiyatning bir qismi bo'lgan shtat. 1
1
Ндоноджи, П.Д. Политика Франции в отношении стран Центральной и Западной Африки в 80-е гг.
<http://cheloveknauka.com/politika-frantsii-v-otnoshenii-stran-tsentralnoy-i-zapadnoy-afriki-v-80-e-gg> / П.Д.
Ндоноджи. - Киев, 1993. - 256 с.
5

Biroq bu tizim frantsuz mustamlakalari umid qilayotgan natijalar va islohotlarni
bermadi. 1959 yilda Gvineya o'zini mustaqil respublika deb e'lon qildi, 1960 yilda
Mali va Madagaskar mustaqillik e'lon qildi. Mustamlakalardagi bunday milliy
kayfiyat to lqinidan so ng Fransiya 1960-yilda Konstitutsiyaga o zgartirishlar kiritdiʻ ʻ ʻ .
Tuzatishning o‘zida mustaqil davlatlar ham Fransiya hamjamiyatiga qo‘shilishi
mumkinligi aytiladi. Konstitutsiyaning o'zgarishi boshqa Afrika mamlakatlari
mustaqillik e'lon qila boshlaganiga olib keldi. Bundan buyon Fransiyaning
mustamlakachilik siyosati eski qarashlar va o‘zaro munosabatlar usullariga
asoslanishi mumkin emas edi. Shuning uchun Parij yangi omillarni hisobga olgan
holda mustamlakalar bilan ilgari frantsuz siyosatida kuzatilmagan ikki tomonlama
hamkorlikka o‘tishga qaror qildi. Biroq, barcha o'zgartirishlar va choralar boshlangan
inqirozni to'xtata olmadi. 1961 yildan boshlab frantsuz hamjamiyati deyarli o'z
faoliyatini to'xtatdi, garchi unga bag'ishlangan maxsus bo'lim Konstitutsiyada deyarli
1995 yilgacha saqlanib qoldi.
Mustamlakalar bilan barcha munosabatlarni boshqaradigan asosiy organ – Bosh
kotibiyat Prezident huzuridagi Afrika va Malagasi ishlari bo yicha Bosh kotibiyatga
ʻ
aylantirildi .
1960-1963 yillarda Fransiya sobiq mustamlaka davlatlari bilan
munosabatlarning yangi usullarini qidirdi. Jamiyatning bir qismi bo'lgan deyarli
barcha Afrika davlatlari bilan harbiy shartnomalar tuzildi, ular tashqi va ichki
tahdidlarda ikki tomonlama harbiy yordam va yordamni ko'rsatdi.
Biroq, frantsuz diplomatiyasi uchun asosiy masala Jazoir muammosi bo'lib
qoldi. Jazoir frantsuz mustamlaka imperiyasi qanday parchalanib borayotganiga
yorqin misol bo'ldi. Frantsiyaning jahondagi obro'-e'tiborini tiklash ko'p jihatdan
ushbu mojaroning hal qilinishiga bog'liq edi. Vaziyat inqirozning o'zi hamjamiyatning
qulashi fonida sodir bo'lganligi bilan yanada og'irlashdi. Frantsiya bu muammoni hal
qilish uchun ko'plab harbiy va siyosiy harakatlar qildi. Mahalliy aholini o'z tomoniga
jalb qilish uchun ko'plab rejalar ishlab chiqilgan ( " Konstantin rejasi " va boshqalar).
6

Biroq, bunga parallel ravishda mintaqada harbiy kuchlarning ko'payishi kuzatildi.
Jazoir tomonining statistik ma'lumotlariga ko'ra, Frantsiya Jazoirdagi urushga 650
mingga yaqin harbiy xizmatchilarni, barcha aviatsiyasining 60 foizini va butun
flotining 90 foizini safarbar qilgan. Urush ikkala tomon uchun ham halokatli edi.
Harbiy harakatlar paytida bir milliondan ortiq jazoirlik va 200 ming frantsuz halok
bo'ldi, Frantsiya g'aznasi 50 million frank yo'qotdi. Mojaroning burilish nuqtasi 1959
yil sentyabr oyida Sharl de Gollning Frantsiya hukumati Jazoirning o'z taqdirini o'zi
belgilash huquqini tan olishini e'lon qilishi edi. Ushbu nutqdan ko'p o'tmay, Jazoir
muvaqqat hukumati o't ochishni to'xtatish bo'yicha muzokaralar olib borishga va
Jazoirning o'z taqdirini o'zi belgilashini amalga oshirish uchun kafolatlar berishga
tayyorligi bilan Frantsiyaga murojaat qildi. Biroq, muzokaralar faqat 1961 yil 20
mayda Evian shahrida bo'lib o'tdi. Kechikishning sabablaridan biri inqilobga qarshi
bo'lgan va "Fransuz Jazoirini " himoya qilgan millatchilarning qo'zg'oloni edi. 1959-
yil oktabrda ultras J.Joustel boshchiligida qo mita tuzdi va 1960-yil yanvaridaʻ
hukumatga qarshi qo zg olon (barrikadalar haftasi) boshladi
ʻ ʻ [6, 53-bet].
1961 yil aprelda fransuz Jazoir tarafdorlari yangi davlat to ntarishini boshlab,
ʻ
viloyatning markaziy shahrini egallab, prezident ag darilganini e lon qildi. Shimoliy
ʻ ʼ
Afrika va metropolda joylashgan frantsuz qo'shinlari tomonidan harbiy aralashuv
tahdidi mavjud edi. Biroq, qo'zg'olon bostirildi va isyonchilar yashirin armiya
tashkilotini (OAS) tuzdilar. Bu voqealarning barchasi sulh masalasi bo'yicha qarorni
yana bir yilga orqaga surdi. Biroq, 1962 yil 18 martda Frantsiya bilan muzokaralar
muvaffaqiyatli yakunlandi: Evian kelishuvlari imzolandi va Jazoirdagi harbiy
harakatlar to'xtatildi. Frantsiya 1962 yil 3 iyulda e'lon qilingan Jazoir xalqining
suverenitet huquqini tan oldi. 2
Fransuz imperializmi hukmronligidan ozod bo'lgan davlatlar qatorida Marokash
2
Ндоноджи, П.Д. Политика Франции в отношении стран Центральной и Западной Африки в 80-е гг.
<http://cheloveknauka.com/politika-frantsii-v-otnoshenii-stran-tsentralnoy-i-zapadnoy-afriki-v-80-e-gg> / П.Д.
Ндоноджи. - Киев, 1993. - 256 с.
7

ham bor. 44 yil davomida Marokash Fransiya hukmronligi ostida edi. Marokashning
geografik joylashuvi va uning qa'rida boy foydali qazilma konlarining mavjudligi bu
mamlakatning Frantsiya mustamlaka imperiyasida egallagan muhim o'rnini belgilab
berdi. Frantsiya hukmronligi 1956 yilgacha, ya'ni Marokash xalqi mustaqillikka
erishgunga qadar davom etdi.
Beshinchi respublikaning paydo bo'lishi bilan Marokash va Frantsiya
o'rtasidagi munosabatlar yangi tus oldi. 1958 yilga kelib, frantsuz askarlarining
muhim kontingenti Marokashda qoldi. General de Goll Marokashda inqilob kelishi
bilan yuzaga kelgan va hokimiyat tepasiga kelishi davrida davom etgan ziddiyatni
kuchaytirmaslikka harakat qildi. 1959 yilda frantsuz vakili to'rtta bazani saqlab qolish
sharti bilan frantsuz qo'shinlarini evakuatsiya qilishga rozi bo'ldi, ammo Marokash bu
taklifni qabul qilmadi. Biroq, barcha harbiy qarama-qarshiliklarga qaramay, ko'plab
hamkorlik shartnomalari imzolandi, xususan, 1958 yilda - Frantsiya Marokash xalqiga
20 milliard frank miqdorida moliyaviy yordam ko'rsatish to'g'risidagi bitim.
Marokash hukumatining siyosati fransuz monopoliyalari bilan iqtisodiy
munosabatlarni tubdan buzishni istamasligiga asoslangan edi. Frantsiya hukumati
Marokashdagi monopoliyalarining mavqeini saqlab qolishga harakat qilib,
marokashliklarga ma'lum yon berishlar qildi, ularga ssuda va kreditlar berdi. Shu
bilan birga, Marokash hukumati mamlakatni fransuz qo‘shinlaridan to‘liq ozod
qilishni talab qilgan xalq fikrini inobatga olishga majbur bo‘ldi. Faqat 1960 yil 1
sentyabrda Frantsiya bilan qo'shinlarni olib chiqish to'g'risida kelishuvga erishildi.
Biroq Fransiya va Marokash o‘rtasidagi munosabatlar Mavritaniya masalasi va Sahroi
Kabirdagi yadroviy sinovlar tufayli keskinligicha qoldi. Shuningdek, Frantsiya va
qardosh Jazoir o'rtasidagi urush.
Jazoir urushi tugaganidan keyin Marokash va Fransiya o rtasidagi munosabatlarʻ
yaxshilandi. Va endi Marokashning Frantsiyadan moliyaviy yordam so'rashiga hech
narsa to'sqinlik qilmadi. 1962 yil may oyida Fransiya Marokashga 10 mlrd frank uzoq
muddatli kredit berdi .
8

Doimiy qarz olish va boshqa bir qator sabablarga ko'ra, Marokash, ko'p yillar
oldin sodir bo'lgan inqilobga qaramay, hali ham Mag'rib davlatlaridan ko'ra ko'proq
Frantsiyaga tobedir.
Biroq, Mag'rib mintaqasida Frantsiya uchun yana bir juda muhim davlat bor
edi. Tunis mustaqilligini e'lon qilishi bilan bu davlatlar o'rtasidagi munosabatlarda
yangi bosqich boshlandi. Frantsiyaning hukmron doiralari Tunisga siyosiy mustaqillik
berish bilan birga, bu mintaqadagi o'z pozitsiyalaridan voz kechmoqchi emas edilar.
Ular mudofaa, tashqi siyosat, iqtisod va boshqa sohalarda o zaro bog liqlik debʻ ʻ
ataladigan kelishuvlar orqali Tunis hukumatini kuchsiz qo g irchoq holatiga
ʻ ʻ
qo yishga umid qilishgan.
ʻ Frantsiya hukumati Tunisdagi o'z pozitsiyalarini saqlab
qolish va Tunis xalqining suveren huquqlarini tiklashni sekinlashtirish uchun qo'lidan
kelganicha harakat qildi. Ushbu rejalarga Tunisda joylashgan frantsuz qo'shinlari
kontingenti yordam berdi. 1956 yilga kelib u erda 50 mingdan ortiq frantsuz askari
bor edi. Tunisning Fransiyani o'z qo'shinlarini olib chiqishga majburlash bo'yicha
barcha urinishlariga qaramay, ular 1958 yilga kelib qo'shinlar kontingentini 20 ming
kishiga qisqartirishga muvaffaq bo'lishdi. Tunisda frantsuz askarlarini ushlab turish
bahonalaridan biri Tunisning Jazoir inqilobiy harakatini qo'llab-quvvatlaganligi edi.
1958-yil 8-fevralda Tunis hukumatini qo‘rqitish maqsadida Sakiet Sidi Yusuf shahri
bombardimon qilindi, ammo bu harakat butun dunyoda keskin tanqidlarga sabab
bo‘ldi, hatto Fransiyada ham Fransiya hukumati o‘z maqsadiga erisha olmadi. Bunday
harakatga javoban Tunis hukumati o‘z elchisini Parijdan chaqirib oldi va o‘z
hududida fransuz qo‘shinlarining barcha harakatlarini taqiqladi.
Shundan so'ng bu ikki davlat o'rtasidagi keskin vaziyatda qisqa tanaffus bo'ldi,
ammo 1958 yil may oyida vaziyat keskin yomonlashdi. Frantsiya va Tunis qo'shinlari
o'rtasidagi voqealar tez-tez bo'lib bordi, ba'zi hollarda voqealar hatto ochiq harbiy
to'qnashuvlarga qadar ko'tarildi. Vaziyatning keskinlashishiga Jazoir qo'zg'oloni va
Frantsiyaning Tunis hukumatiga bosimining kuchayishi sabab bo'ldi.
Hokimiyatga kelgan Sharl de Goll Tunisning BMT Xavfsizlik Kengashiga
9

murojaat qilgani va Fransiyaga jahon hamjamiyatining bosimi faqat kuchayganligi
sababli Tunis bilan munosabatlarni ma'lum bir tartibga solishga majbur bo'ldi. 1958
yil 17 iyunda Tunis hududidan Bizerta harbiy bazasidan tashqari barcha fransuz
qo‘shinlarini evakuatsiya qilish to‘g‘risida Franko-Tunis kelishuvi imzolandi . Bu
kelishuv birinchi yirik diplomatik g'alaba edi Tunis - Fransiya. Biroq, Frantsiya
Tunisdagi o'z mavqeini saqlab qolishga, xususan, iqtisodiy ta'sirlardan foydalanishga
harakat qildi. 1958 yildan beri Tunis iqtisodiy sohasi frantsuz imperialistlari va Tunis
o'rtasidagi ayniqsa keskin qarama-qarshilik maydoniga aylandi . Chet el kapitali bilan
kurashishga harakat qilgan Tunis 1962-1971 yillar uchun 10 yillik reja tuzdi,
shuningdek, bir qator iqtisodiy va siyosiy islohotlarni amalga oshirdi. Tunisda xorij
kapitali saqlanib qolmoqda, ammo mamlakatning iqtisodiy qaramligi 1958 yilga
nisbatan zaiflashdi.
Shuningdek, Frantsiya uchun Markaziy va G'arbiy Afrikaning frantsuz tilida
so'zlashuvchi davlatlari - Gabon, Markaziy Afrika Respublikasi, Chad Respublikasi,
Kongo muhim koloniyalar edi.
1958-yilga kelib mustamlakachilik tizimi barbod bo‘layotgani ma’lum bo‘ldi.
Tropik Afrikaning 12 ta davlati - jamiyat a'zolari, xususan, 1958 yil noyabr-dekabr
oylarida Hamjamiyatga avtonom a'zo davlatlarga aylangan sobiq Ekvatorial Afrika
davlatlarining davlat mustaqilligi xayoliy bo'lib chiqdi.
Milliy ozodlik harakatining kuchayishi va jahon bozorlarida raqobatning
kuchayishi sharoitida de Goll hukumati 1960 yil avgustda hamjamiyatni yangilash
tashabbusi bilan qaror qabul qildi, sobiq Fransiya Ekvatorial Afrikasi mamlakatlari
mustaqillik e'lon qilishdi;
“ Ixtiyoriy dekolonizatsiya ” siyosati unga Afrika qit’asi mamlakatlari, xususan,
Markaziy Afrika mintaqasi bilan munosabatlarda qator masalalarda o‘zining ustun
mavqeini saqlab qolish imkonini berdi. Mustaqillik e'lon qilinishi bilan bir vaqtda
Frantsiya Afrika mamlakatlari suverenitetini sezilarli darajada cheklaydigan butun
10

shartnomalar to'plamini joriy etishga muvaffaq bo'ldi . 3
“ Hamkorlik ” siyosatining shakllanishi davrida 1960-1963 y . 70 ga yaqin
mintaqaviy va ikki tomonlama shartnomalar tuzildi, ular mohiyatan Fransiya
tomonidan o zining sobiq mustamlakalarini neokolonialistik boshqaruvning puxtaʻ
o ylangan tizimini tashkil etdi.
ʻ
Biroq 1960-1970-yillarda Afrika mamlakatlari bilan Fransiya o rtasidagi
ʻ
munosabatlar yomonlashdi, bu keskinlashuvning sabablaridan biri metropolning
neokolonialistik siyosati edi . 1970-yillar boshida Afrika davlatlari kelishuvlarni qayta
ko'rib chiqishni talab qilganda, Frantsiya hukumati bunga keskin qarshilik ko'rsatdi.
Afrika davlatlari o'z suverenitetini o'rnatish uchun bir tomonlama islohotlarni amalga
oshirgandagina Frantsiya hukumati muzokaralarni boshladi. 1973-1976 yillarda
hamkorlik to g risida yangi shartnomalar tuzildi. Bundan buyon hamma narsa o'zaro
ʻ ʻ
manfaatli shartlar va kelishuvlar asosida qurilishi kerak edi. Frantsiya, shuningdek,
XXR va Chad bilan tuzilgan shartnomalarda Frantsiya hamjamiyatida ishtirok etish
to'g'risidagi qoidani istisno qilishga majbur bo'ldi. Shu bilan birga, Frantsiya Gabon
bilan muzokaralar olib borishda, o'z vakolatlari bo'lmagan mamlakatlarda Gabon
manfaatlarini ifodalash pozitsiyasini joriy etishga muvaffaq bo'ldi. Gabon 1960
yildagi mudofaa shartnomasi deyarli o'zgarmagan yagona davlat bo'lib qoldi. 1970-
1980-yillarda Fransiyaning mintaqadagi mavqei, xususan, Afrika respublikalarining
metropoliya uchun o zaro manfaatdorligi va ahamiyati tufayli yana mustahkamlandi
ʻ .
Fransiyaning sobiq mustamlakalari bilan munosabatlari 1960-yillarda ham
qizg‘in bahs mavzusi bo‘lib qoldi. Ekstremal tushunchalardan voz kechib (yo
mustamlakalarni butunlay tark etish yoki ularni butunlay metropoliyaga
bo'ysundirish) Frantsiya hukumati sobiq mustamlakalar bilan harbiy-siyosiy, iqtisodiy
va madaniy sohalarda o'zaro manfaatli hamkorlik yo'nalishini belgilashga qaror qildi.
3
Ндоноджи, П.Д. Политика Франции в отношении стран Центральной и Западной Африки в 80-е гг.
<http://cheloveknauka.com/politika-frantsii-v-otnoshenii-stran-tsentralnoy-i-zapadnoy-afriki-v-80-e-gg> / П.Д.
Ндоноджи. - Киев, 1993. - 256 с.
11

Ushbu kontseptsiyani amalga oshirishning muvaffaqiyatli misollaridan biri
Frankofoniya loyihasidir . Bu loyiha fransuz madaniyati va tsivilizatsiyasi asosida
Fransiya atrofida fransuzzabon mamlakatlarni birlashtirishni nazarda tutgan. Yangi
ittifoq a’zolari nafaqat fransuz tilini, balki frantsuz tilida so‘zlashuvchi mamlakatlar
taqdirini himoya qilishda ham birdamlik va mas’uliyatni namoyon etishi taxmin
qilingan edi. Shuningdek, umumiy til va umumiy madaniyat asosida birlashish siyosiy
konsolidatsiyaning rag'batlantiruvchi omiliga aylanishi va pirovardida Frantsiya
homiyligida siyosiy birlashmaning vujudga kelishiga olib kelishi taxmin qilingan edi.
1960-70 yillarda -e Yillar davomida fransuz tili muammolari va Fransiya va
boshqa frantsuzzabon davlatlar o rtasidagi aloqalarni kengaytirish bo yicha o nlabʻ ʻ ʻ
tashkilotlar paydo bo la boshladi. 1970 yilda 21 davlatni birlashtirgan Frankofoniya
ʻ
ittifoqi tuzildi .
Bir necha yillar davomida frantsuz imperializmi mustamlaka imperiyasini
saqlab qolish uchun manevr qildi.
Butun dunyoda kuchlar muvozanatining o'zgarishi munosabati bilan
Frantsiyaning hukmron doiralari o'z siyosatini o'zgartirishga, mustamlakalarning
aksariyat qismiga siyosiy mustaqillik berishga va "tinch dekolonizatsiya" yo'lidan
borishga majbur bo'ldilar. Shu bilan birga, ular Fransiyaning sobiq mustamlaka
imperiyasida o‘z mavqelarini saqlab qolish va mustahkamlash, “neokolonial
imperiya”ni yaratish uchun ko‘p sa’y-harakatlarni amalga oshirganlar va qilmoqdalar.
12

II BOB. FRANSIYA VA JAHON KUCHLARI O'RTASIDAGI
MUNOSABATLAR
Ikkinchi Berlin inqirozi (1958 yil noyabr - 1961 yil avgust) Frantsiya, AQSh va
Buyuk Britaniyaning nafaqat Germaniyaga nisbatan, balki butun dunyo xavfsizligini
ta'minlashdagi yakdilligining ahamiyatini baholash imkonini berdi. De Goll Parij
uchrashuvida (1960 yil may) N. Xrushchevga nisbatan qattiq pozitsiyani egalladi.
Natijada, 1960 yil may oyidan 1963 yil oxirigacha bo'lgan Frantsiya-Sovet
munosabatlari odatda " vakuum " deb nomlanadi, chunki bu davrda hukumatning oliy
darajasida birorta ham rasmiy tashrif bo'lmagan. Umuman olganda, general de
Gollning xalqaro ustuvorliklariga Fransiyaning Yevropadagi ambitsiyalarining
nisbatan mag‘lubiyati ta’sir ko‘rsatdi. 1964-1965 yillarda frantsuz diplomatiyasi
Sharq va G'arb o'rtasidagi muloqotni izlashga, Frantsiyaning "uchinchi dunyo "dagi
ishtirokini kengaytirishga yo'l oldi. Diplomatiya Fransiyaning har qanday siyosiy
bloklardan tashqarida turishi, shu bilan birga o zining siyosiy ta sirini kuchaytirishgaʻ ʼ
harakat qiladigan vosita sifatida qaraldi. Shu sababli, Frantsiyada SSSR bilan
munosabatlarni yaxshilash yo'lidan borishga qaror qilindi. Bu vazifani bajarishga N.
Xrushchevning iste'foga chiqishi shubhasiz yordam berdi. 1964 yilda rasmiy tashriflar
almashinuvi bo'lib o'tdi. 1965 yil mart oyida mamlakatlar tomonidan SECAM
tizimidan foydalanish to'g'risida bitim imzolandi rangli televizorlar ishlab chiqarish
uchun . Bir qarashda kamtarona bo'lgan bu kelishuv iqtisodiy yaqinlashuvning eng
keng istiqbollarini ochib berdi.
Iqtisodiy sohada dastlabki qadamlar tashlanganiga qaramay, general de
Gollning asosiy manfaatlari siyosat sohasida yotadi. 1965 yil 4 fevralda prezident
Yalta konferentsiyasining 20 yilligiga bag'ishlangan matbuot anjumani o'tkazdi.
Bloklar mantig'ini rad etib, general Evropaning bo'linishidan " Atlantikadan Evropaga
" ketishni va Germaniya masalasiga yechim topishni taklif qildi. Xuddi shu matbuot
anjumanida general dollardan jahon zaxira valyutasi sifatida voz kechib, oltin
standartiga qaytishni taklif qildi.
13

Gollistlarning Moskva bilan yaqinlashish siyosatining yakuni general de
Gollning SSSRga tashrifi (1966 yil 20 iyun – 1 iyul) [10, 17-bet ] bo ldi. ʻ Frantsiya-
Sovet munosabatlari tarixidagi SSSRga birinchi prezident tashrifi Sovet qurilishi
rahbarining 1960 yilda Frantsiyaga tashrifiga javob bo'ldi.
Sovet rahbarlari prezidentni ajoyib kutib olishdi va shu bilan Fransiyaning
tashqi siyosatidan qoniqish hosil qilishdi. G‘arb yetakchilaridan faqat general de
Gollga ommaviy tinglovchilar oldida nutq so‘zlash imkoniyati berildi. Shuningdek,
SSSR rahbarlari bilan birga de Goll yadro qurolini sinovdan o'tkazishda ishtirok
etgan.
Frantsiya NATOdan chiqqanidan bir necha hafta o'tgach, SSSRda Frantsiya
Prezidentining qabul qilinishi ularning strategik ittifoqchilari, xususan, G'arbiy
Germaniyada xavotirga sabab bo'lishi mumkin emas edi. Biroq, yangi siyosiy
kursning 1944 yilgi kurs bilan hech qanday umumiyligi yo'q edi, o'shanda Frantsiya
va SSSR o'rtasida kelajakda Germaniyadan keladigan har qanday tahdidning oldini
olish uchun siyosiy ittifoq yaratish g'oyasi mavjud edi. Bu safar de Goll nemis birligi
tamoyilini himoya qildi.
General de Goll SSSRga tashrifidan so ng Sharqiy Yevropaga e tiborini
ʻ ʼ
kuchaytirdi. Yelisey saroyida ishlab chiqilgan rejaning bandlaridan biri sotsialistik
blokning assimetrik rivojlanishi edi . Fransiya Polsha va Ruminiyaga qiziqish
bildirgan, Sharl de Goll esa 1967 yil sentyabr va 1968 yil may oylarida bu
mamlakatlarga tashrif buyurgan.
SSSR va Fransiya o rtasida Vetnam inqirozi bo yicha ham faol munozaralar
ʻ ʻ
bo lib o tdi. Frantsiya har tomonlama AQShning Vetnamdagi siyosatidan ajralib
ʻ ʻ
chiqdi va mojaroni tinch yo'l bilan hal qilish, shuningdek, Vyetnam xalqining o'z
taqdirini o'zi belgilash va tinch mustaqil rivojlanish huquqini tan olish tarafdori edi.
Bu pozitsiya 1967 yil 29 avgustdagi deklaratsiyada qayd etilgan.
J.Pompiduning hokimiyat tepasiga kelishi bilan Fransiya va SSSR o rtasidagi
ʻ
siyosiy munosabatlardagi rivojlanishning avvalgi vektorlari saqlanib qoldi. Pompidu
14

de Gollning sodiq ittifoqchisi bo lgan bo lsa-da, general prezidentligining so nggiʻ ʻ ʻ
yilida undan uzoqlashgan bo lsa-da, prezident o z hukmronligi davrida belgilab
ʻ ʻ
bergan siyosiy yo nalishga qat iy amal qildi. Pompidu siyosatida de Goll kursi bilan
ʻ ʼ
solishtirganda faqat bir qancha nuanslar bor edi. SSSR bilan munosabatlarda bu
frantsuz rahbariyatining SSSRga yanada yaqinlashishga tayyor ekanligida, shu bilan
birga Sovet davlatini mustahkamlashga yanada ehtiyotkorona munosabatda bo'lganida
namoyon bo'ldi. Mamlakatlar o'rtasidagi muloqotga J. Pompidu va L. Brejnev
o'rtasidagi yaxshi munosabatlar ham yordam berdi : rahbarlar tez-tez tashrif
buyurishdi . Ayrim muhim masalalar (Yaqin Sharq, Vetnam, Germaniya masalasi)
bo'yicha pozitsiyalarning mos kelishi mamlakatlarga muvaffaqiyatli hamkorlik qilish
va yangi aloqa nuqtalarini izlash imkonini berdi. Biroq, Pompiduning SSSRga
nisbatan siyosatidagi shift Sharl de Goll siyosatidan yuqori bo'lsa-da, uning
chegaralari bor edi.
1970 yil oktyabr oyida Pompiduning Moskvaga tashrifidan so'ng, Parij va
Moskva o'rtasidagi siyosiy munosabatlarni yangi bosqichga olib chiqqan, Tashqi
ishlar vazirligi rahbarlarining doimiy uchrashuvlarini nazarda tutuvchi protokol
imzolandi. Biroq, shu bilan birga, Pompidu SSSR tomonidan ishlab chiqilgan "
do'stlik " shartnomasini imzolashdan bosh tortdi va nomni neytralroq qilib
o'zgartirishni taklif qildi. Ikki mamlakatning siyosiy yo'nalishlari o'rtasida bir qator
jiddiy tafovutlar mavjud edi va Pompidu " Atlantikadan Uralgacha " Evropaning
yaratilishiga shubha bilan qaradi. Chexoslovakiya voqealari bu g'oyaning asossizligini
ko'rsatdi.
Ikki davlat o rtasidagi munosabatlarning ijobiy misoli sifatida 1973-yil 4-
ʻ
iyunda ochilgan Yevropada xavfsizlik va hamkorlik bo yicha Xelsinki
ʻ
konferensiyasini keltirish mumkin.Brejnev va Pompidu o rtasida ham doimiy
ʻ
uchrashuvlar bo lib o tgan, ana shunday uchrashuvlardan biri 1973-yilda bo lib
ʻ ʻ ʻ
o tgan. Minsk.
ʻ
J. Pompidu vafoti munosabati bilan yangi prezident Valeri Jiskar d' Estenning
15

saylanishi bo'ldi . D' Esteingning o'zi gollist emas edi, lekin hukmron partiyaning
katta ulushi bilan hokimiyatga keldi. Prezidentning o‘zi Fransiya siyosatini
yoshartirishga va unga yangi turtki berishga va’da berdi. Shu bilan birga, Jiskar de
Goll va Pompidu tomonidan shakllantirilgan va fransuz diplomatiyasi sinovidan
o‘tgan Gollistik siyosat asoslaridan voz kechmadi.
Shuni ta'kidlash joizki, d'Estenning hokimiyat tepasiga ko'tarilishi Yevropada
xavfsizlik va hamkorlik bo'yicha konferentsiya va 1975 yil avgustida Xelsinkida
yakuniy aktning imzolanishi bilan ramziy bo'lgan detente apogeyiga to'g'ri keldi.
Frantsuz arbobi SSSR bilan kelishuvni pasaytirish va Frantsiya siyosatining doimiy
yo'nalishiga aylandi. 1964 yilda SSSRga moliya vaziri sifatida tashrif buyurgan d'
Esten iqtisodiy aloqalarni kengaytirish ikki blok o'rtasidagi qarama-qarshilikni
kamaytirishini ta'kidladi. Sharq va G'arb ijtimoiy modellari o'rtasidagi mafkuraviy
qarama-qarshilikni kamaytirish uchun Jiskar hatto 1975 yilda Moskvaga rasmiy
tashrifi chog'ida Lenin maqbarasiga gul qo'yish kabi harakatni amalga oshirdi. SSSR
bilan munosabatlarda d' Esteing o'zidan oldingilaridan ham uzoqroqqa bordi. Buni
Sovet rahbariyati bilan doimiy uchrashuvlar (1975, 1977, 1979, 1980) tasdiqladi .
1981-yil 10-mayda bo lib o tgan saylovlarda F.Mitteranning g alaba qozonishiʻ ʻ ʻ
23 yillik muxolifatdan so ng so llarning hokimiyat tepasiga kelishiga imkon berdi.
ʻ ʻ
Mitteran g'oyalari Frantsiyaning xalqaro maydondagi xatti-harakatlarining yangi
versiyasini taklif qildi, shu bilan birga o'zidan oldingilarning ayrim siyosiy jihatlarini
kuchaytirdi. Biroq o zidan oldingilaridan farqli o laroq, Mitteran Sharqqa yopiq
ʻ ʻ
bo lish siyosatiga amal qildi
ʻ . Mitteran o'z muddatining boshidayoq o'zini Amerika
siyosatining faol tarafdori sifatida ko'rsatdi. Konservativ prezident o'rniga Sovuq
urushga aralashgan sotsialistik prezident keldi . Shuni ta'kidlash kerakki, Mitteranning
hokimiyat tepasiga kelishi SSSR va AQSh o'rtasidagi qarama-qarshiliklarning
kuchayishi bilan bir vaqtga to'g'ri keldi. Bunga SSSR o z qo shinlarini Afg onistonga
ʻ ʻ ʻ
kiritgani, shuningdek, Polshadagi muxolifat noroziliklari sabab bo lgan. Mitteranning
ʻ
saylovlardagi g'alabasi ko'p jihatdan frantsuz xalqining " sovet ekspansionizmi " dan
16

qo'rqishiga bog'liq edi . Frantsiya aholisi o'rtasidagi o'xshash his-tuyg'ular bilan
bog'liq holda, hatto Kommunistik partiya vakillarining hukumatda ishtirok etishi
(1981-1984) davlatning SSSRga nisbatan siyosatida keskin burilishning oldini
olmadi. Qolaversa, Fransiyaning sotsialistik mamlakatlarga nisbatan siyosati,
Mitteranning o‘tmishdoshlaridan farqli o‘laroq, endilikda bu mamlakatlarda ijtimoiy
islohotlar qanday amalga oshirilishiga, ayniqsa, ularning shaxsiy huquqlarini hurmat
qilishga asoslangan edi. O‘sha yillardagi Fransiya siyosati “ inson huquqlari
diplomatiyasi ” deb atala boshlagani bejiz emas .
F.Mitteran Evropada strategik muvozanat o'rnatilgunga qadar SSSR bilan
barcha munosabatlarni eng yuqori darajada muzlatishga qaror qildi. Asta-sekin
Frantsiya siyosatida Frantsiya va SSSR o'rtasidagi munosabatlarni normallashtirish
mumkin bo'lgan 3 ta asosiy shart paydo bo'ldi: Sovet qo'shinlarini Afg'onistondan olib
chiqib ketish, Polshaning ichki siyosatiga aralashmaslik va SSSRning Evropada
haddan tashqari qurollanishiga barham berish. 1983 yil aprel oyida sovet
muassasalarining 50 nafar xodimi hukumat talabiga binoan Fransiyani tark etishga
majbur bo‘ldi.
Biroq, antisovetizmning chegaralari bor edi. Frantsiya hukumati rus xalqiga
nisbatan do'stona munosabatini ta'kidladi. Biroq, shu yillarda ham Frantsiya-Sovet
hamkorligi misollari bor edi. Munosabatlarning yakuniy normallashuvi 1984 yil iyun
oyida F.Mitteranning Moskvaga do stona tashrif bilan borganida yuz berdiʻ . 1985 yil
oktyabr oyida Gorbachyov Parijga tashrif buyurdi va Sovet rahbarining Frantsiya
poytaxtiga tashrifidan so'ng munosabatlarning yakuniy normallashuvi sodir bo'ldi.
Biroq, 80-yillarning ikkinchi yarmida Sovet rahbariyatining yangi yo'nalishiga
qaramay, SSSR va Frantsiya o'rtasidagi munosabatlar ancha sovuq bo'lib qoldi.
1988 yilda F.Mitteran ikkinchi muddatga qayta saylanganidan keyin Fransiya
siyosatida yangi bosqich boshlandi. Prezidentning ikkinchi muddatining birinchi
yilining ustuvor yo'nalishi Sharq siyosati bo'ldi. Prezident 1988 yil noyabr oyida
SSSRga tashrif buyurdi . Biroq keyingi yillarda frantsuz siyosati ko'rsatmalarning
17

keskin qayta ko'rib chiqilishi va global vaziyatning o'zgarishi natijasida yuzaga kelgan
siyosiy inqirozni boshdan kechira boshladi. SSSRga nisbatan bu F.Mitteranning SSSR
parchalanishi va xususan, 1991 yilgi Moskva davlat to'ntarishi paytida SSSRdagi
voqealarga nisbatan beqaror pozitsiyasi bilan ifodalangan.
Umuman olganda, shuni ta'kidlash kerakki, Mitteranning pozitsiyasiga
qaramay, XX asrning ikkinchi yarmida Frantsiya va SSSR o'rtasidagi munosabatlar
do'stona munosabatda bo'lib, aniq maqsadlarni ko'zlagan va aniq muammolarni hal
qilishga qaratilgan edi.
Fransiyaning AQSHga nisbatan siyosatiga kelsak, u ham bir paytlar Sharl de
Goll belgilagan aniq maqsad va vazifalarni ko zlab, Fransiya siyosati va butunʻ
Fransiya oldiga har qanday siyosiy bloklardan ustun turish vazifasini qo ydi. Gollistik
ʻ
qarashlar faqat generalning vorislari tomonidan mustahkamlandi, bu tizimda jiddiy
nomutanosiblik faqat Mitteran davrida sodir bo'ldi.
Sharl de Goll davrida frantsuz siyosati eng kamida AQShni g'azablantirdi. Bu
de Gollning dollar jahon valyuta ekvivalenti bo'lmasligi kerakligi haqidagi bayonoti
bilan ham, Frantsiyaning NATOdan chiqishi bilan ham aniqlandi. 1960-yillarning
ikkinchi yarmida Fransiyaning harakatlari ham Qo'shma Shtatlar tomonidan
ma'qullanmadi. Shunday qilib, Frantsiya AQShning Dominikan Respublikasiga
aralashuvini va generalning 1967 yil iyul oyida “ Yashasin ozod Kvebek!” degan
bayonotini qoraladi. ” Kanada va AQSHning ingliz tilida so zlashuvchi qismi
ʻ
o rtasida sarosimaga va sarosimaga sabab bo ldi
ʻ ʻ . 1968 yilgi Chexoslovakiya
voqealari ikki davlatning yaqinlashishiga yordam berdi. De Goll Chexoslovakiyadagi
voqealarning sababi sifatida Yalta konferensiyasi natijalarini aytdi. 1969 yil fevral
oyida AQSH prezidenti R.Nikson Parijga tashrif buyurdi. Bu tashrif ikki davlat
munosabatlarining normallashuviga turtki berdi. Amerikaliklar Fransiya siyosatining
barcha xususiyatlarini tushunganliklarini, fransuzlar esa AQSh bilan raqobatda o‘z
chegaralarini bilishlarini ko‘rsatdilar.
Hokimiyatga Gollist J. Pompidu kelishi bilan Fransiyaning AQSH bilan
18

hamkorlikni tiklash istagi yanada kuchaydi. Bunga, birinchi navbatda, Qo'shma
Shtatlarning o'zining Evropa mamlakatlariga nisbatan yanada moslashuvchan
pozitsiyasini shakllantirish va u erda yangi ittifoqchilar topish istagi sabab bo'ldi.
Shunday qilib, 1968 yildagi moliyaviy inqiroz davrida AQSh hukumati Frantsiyaga
katta moliyaviy yordam ko'rsatdi. Shuningdek, Amerika hukumati G'arbiy Yevropa
ittifoqdosh mamlakatlariga tashqi siyosiy qarorlar qabul qilishda mustaqillikni
ta'minlashga ko'proq e'tibor qarata boshladi. 1970 yil fevral-mart oylarida
Pompiduning AQShga tashrifi juda muvaffaqiyatli bo'ldi. Tashrifdan so ng Parij vaʻ
Vashingtonning qarashlari turlicha bo lgan bir qancha masalalar (Yaqin Sharq,
ʻ
Hindxitoy, Fransiyaning NATOdan chiqishi, xalqaro valyuta tizimini qayta tashkil
etish) bo lsa-da, ikki davlatning yaqinlashuvi tobora kuchayib bordi. Nihoyat, 1971-
ʻ
1972 yillarda. Qo'shma Shtatlar Frantsiyani o'zining asosiy hamkori sifatida tan oldi
[20]. Biroq 1973 yildan beri AQSh va Fransiya munosabatlari yana yomonlashdi. Bu
yomonlashuv AQSh Davlat kotibi Genri Kissinjerning 1973 yil 23 aprelda 1973 yilni
" Yevropa yili " qilish va transatlantik munosabatlarning yangi nizomini imzolash
to'g'risidagi taklifi bilan bog'liq edi . Bu taklif butun Evropada norozilik bilan kutib
olindi, lekin eng muhimi Parijga to'g'ri kelmadi.
Jiskar d' Estenning hokimiyatga kelishi bilan Frantsiyaning siyosiy vektori
o'zgarishsiz qoldi. Qo'shma Shtatlar bilan munosabatlardagi asosiy siyosiy masala "
Yevropa yili " bo'lib qoldi. 1974 yil iyun oyida NATO Kengashi Deklaratsiyasi "
Yevropa yili " deb nomlangan psixologik dramaga nuqta qo'ydi . Aynan shundan
so'ng fransuz-amerika munosabatlari blokdan chiqarildi. Birinchi marta fransuz yadro
kuchlarining ittifoq himoyasida ishtirok etishi taklifi ilgari surildi. Bir oy o'tgach,
Jiskar Franko-Amerika munosabatlariga urg'u berib, harbiy siyosatni qayta ko'rib
chiqishni e'lon qildi. Allaqachon oroldagi uchrashuv paytida. 1974-yil sentabr oyida
Martinikada AQSH prezidenti J.Ford bilan Fransiya va NATO o rtasidagi hamkorlik
ʻ
Yevropadagi eng muhim xavfsizlik omillaridan biri deb ataldi .
20-asrdagi Frantsiya siyosatining eng muhim burilishlari V. F.Mitteranning
19

hokimiyat tepasiga kelishi hisoblanadi. Bu prezidentning amerikaparast pozitsiyasi va
Vashington bilan iqtisodiy va siyosiy aloqalarini yanada mustahkamlashdan
manfaatdorligi boshidanoq yaqqol namoyon bo'ldi. F.Mitteran prezidentligi davridagi
AQSh va Frantsiya o'rtasidagi munosabatlar asosan sovuq urushning yangi
boshlanishi shartlari bilan belgilandi . Vashingtonning Frantsiya hukumatidagi
kommunistlar haqidagi xavotirlari tezda yo'qoldi, chunki Frantsiya prezidenti o'z
faoliyatining boshidayoq Atlantika ittifoqiga sodiqlikni tashqi siyosatining eng
muhim tamoyili deb e'lon qildi. F.Mitteran ishonganidek, yangi sovet tahdidiga duch
kelgan AQSh va Fransiya hukumatlari bir-biridan mustahkam ittifoqchi topdilar.
R.Reygan va F.Mitteran prezidentliklari davridagi AQSH va Fransiyaning strategik
birdamligi Kuba inqirozi davridagi xuddi shunday birdamlik bilan qiyoslanadi [14,
94-bet ]. Frantsiya tashqi siyosatida nihoyat AQSh bilan munosabatlar birinchi o'ringa
chiqdi. 1982-1983 yillarda Frantsiya yadro qurolini modernizatsiya qilishni
jadallashtirish va eng yangi kompyuter texnologiyalari almashinuvini nazarda
tutuvchi yangi franko-amerika kelishuvlari tuzildi.
Biroq, ikki davlatning strategik nuqtai nazardan to'liq o'zaro tushunishiga
qaramay, ba'zi jihatlar, xususan, Franko-Amerika munosabatlarida va umuman,
Yevro-Amerika munosabatlarida bahsli mavzu bo'lib qoldi. Frantsiya SSSRga
qaratilgan iqtisodiy sanktsiyalar siyosatini (yangi texnologiyalarni eksport qilish va
tijorat kreditlarini cheklash) rad etdi, garchi Vashington bu masalada bir qator Evropa
mamlakatlarida muhim yordamga ega bo'lgan . . Bu kelishmovchiliklar 1982 yilda
Polshada harbiy holat e'lon qilinishi bilan avj oldi. Aynan shu paytdan boshlab
Qo'shma Shtatlar mintaqadagi faolligini ikki baravar oshirdi. Vashington G'arbiy
Evropa mamlakatlarida Amerika litsenziyalari ostida ishlab chiqarilgan gaz quvurlari
uchun uskunalarni SSSRga etkazib berishni taqiqlashga qaror qildi. Bu Yevropada
Qo'shma Shtatlarning qo'pol buyrug'i va Yevropa davlatlarining iqtisodiy sohalariga
aralashish sifatida qabul qilindi. Fransiya bu borada Yevropa davlatlarining
yetakchisiga aylandi va AQShning SSSRdan G‘arbiy Yevropaga gaz quvuri
20

qurilishida ishtirok etmaslik talabiga bo‘ysunmadi. Biroq, oldinda Franko-Amerika
munosabatlarida yanada yomonlashuv bor edi.
21

III BOB. YEVROPA VA SHIMOLIY ATLANTIKA INTEGRATSIYASIDA
FRANSIYANING ROLI
Sharl de Goll hokimiyatga kelishi bilan Frantsiya siyosatida bir nechta asosiy
fikrlar mavjud edi : sobiq mustamlakalar bilan munosabatlarni tartibga solish va ular
bilan hamkorlikning yangi tizimlarini izlash, jahon kuchlari bilan munosabatlar va
o'rnatish g'oyasi. o'zimizni SSSR va AQShning siyosiy bloklaridan ustun qo'ydik. Shu
bilan birga, Gollistik siyosatning asosiy yo'nalishi Evropa va Shimoliy Atlantika
ittifoqlariga qo'shilish edi. Aynan Beshinchi Respublikaning tashkil topishi davrida
xalqaro tashkilotlar va ittifoqlarga nisbatan yangi fransuz siyosiy kursi vujudga keldi.
Sharl de Gollning yangi siyosiy kursi frantsuzlarni bir qator xalqaro
masalalarda AQSh va Yevropa davlatlaridan ajralib turishga undadi. Frantsiya
G'arbning uchta etakchi davlati orasida Parijga autsayder roli berilganidan xursand
emas edi. 1958-yil iyun-iyul oylarida de Goll birinchi marta Buyuk Britaniya bosh
vaziri Genri Makmillan va AQSH Davlat kotibi J.F.Dulles bilan uchrashuvida
Fransiya-Amerika hamkorligida Fransiyaning rolini o zgartirish va NATO tiziminiʻ
o zgartirish masalasini ko tardi. 1958-yil 17-sentabrda de Goll G.Makmillan va
ʻ ʻ
AQSH prezidenti D.Eyzenxauerga maxfiy memorandum yuborib, unda yadro quroli
sohasida uch davlatning harbiy-siyosiy strategiyasini muvofiqlashtirishning real
tizimini yaratishni talab qildi. va global inqirozni boshqarish . De Goll yangi NATO
tizimida Frantsiya Buyuk Britaniya kabi muhim rol o'ynashi kerakligini ta'kidladi.
1958 yilgi murojaatida de Goll faqat NATOni qayta tashkil etish va bu tizimda
Fransiya hukumatining rolini oshirish masalasini ko‘tardi. NATO, de Goll
aytganidek, hozirgi ko'rinishida frantsuz xalqining ehtiyojlarini qondirmaydi va
Frantsiya xavfsizligining kafolati emas. Shu bilan birga, Frantsiya, Buyuk Britaniya
va AQSh kabi dunyoning ko'plab sohalari uchun javobgardir.
De Goll ta'kidlaganidek, hozirgi dunyo sharoitida AQSh hukumatining yolg'iz
G'arb dunyosini himoya qilish bo'yicha qaror qabul qilishi qabul qilinishi mumkin
emas. Aslida, de Goll Atlantika ittifoqini eng keng vakolatlarga ega bo'lgan jahon
22

tashkilotiga aylantirishni taklif qildi. Xususan, Frantsiya Afrika qit'asidagi NATO
kuchlariga qo'mondonlikni da'vo qildi, chunki Frantsiya o'zining sobiq
mustamlakalari tufayli eng ko'p ta'sirga ega bo'lgan joy edi. Amerika prezidenti
memorandumga juda noaniq javob berdi, aslida de Goll tashabbusini qo'llab-
quvvatlamadi. Eyzenxauer qo'pol qirralarni yumshatishga harakat qildi va qat'iy rad
javobi bilan javob bermadi, shu bilan birga generalning g'oyalarini amalga oshirish
dargumon ekanligini aniq ko'rsatdi. Biroq, de Goll juda qat'iyatli edi : birinchi
maktubdan keyin yana 3 tasi keldi, hech qanday natijaga erisha olmay, de Goll 1960
yil 5 sentyabrda NATOni qayta tashkil etish to'g'risidagi bahsni jamoatchilikka
etkazdi .
NATOni qayta tashkil etish tashabbusi bilan bir vaqtda de Goll mamlakatning
Shimoliy Atlantika alyansidan chiqishiga tayyorgarlik ko'ra boshladi. 1959 yildan
boshlab de Goll Frantsiyaning NATOda ishtirok etish shartlarini qayta ko'rib chiqdi .
De Goll O'rta er dengizi flotini qo'shma qo'mondonlikka bo'ysunishdan faqat frantsuz
qo'mondonligiga bo'ysunishga o'tkazishga qaror qiladi. General Fransiyada yadro
kallaklari bo‘lgan o‘rta masofaga mo‘ljallangan Amerika raketalarini ham
joylashtirishdan bosh tortdi. 1959-yil 3-noyabrda prezident Fransiya mudofaasi “
fransuzcha bo lishi kerak ʻ ” deb e lon qildi ʼ va 1960-yilda frantsuz havo mudofaa
tizimini NATOga o tkazishdan bosh tortdi.
ʻ
1962 yil Frantsiya siyosati uchun ham, butun jahon tizimi uchun ham hal
qiluvchi yil bo'ldi. Kuba inqirozi (1962) Sovuq urushning eng xavfli davriga aylandi .
Shuningdek, ushbu inqiroz davrida AQSh jiddiy inqirozlarni hal qilishda o'z
ittifoqchilari bilan hamkorlik qilishga va hamkorlik qilishga tayyor emasligi ma'lum
bo'ldi. AQSH siyosati de Gollning G arbiy Yevropaga harbiy va siyosiy sohalarda
ʻ
muxtoriyat yaratishga bo lgan ishonchini kuchaytirdi.
ʻ
Haqiqat lahzasi 1962 yil 18-21 dekabrda Makmillan va Kennedi o'rtasidagi
Bagama orolidagi uchrashuv edi . Ushbu uchrashuvda ular nafaqat ko'p tomonlama
yadroviy kuchlarni yaratish, balki Buyuk Britaniyaga yuzta Amerika Polaris
23

raketalarini etkazib berishni ham muhokama qildilar . Aynan shu kelishuv de
Gollning inglizlar va amerikaliklar bilan bo'linishidan oldin sodir bo'lgan. Frantsuzlar
har qanday shaklda yadroviy kuchlarni yaratishga nisbatan salbiy pozitsiyani egallab,
buni yuqori darajada bir necha bor ta'kidlaganlar. 1963 yilda Fransiyaning barcha
Atlantika dengiz kuchlari NATO nazoratidan chiqarildi. 1964 yil aprel oyida
Beshinchi Respublika hukumati dengiz floti shtab-kvartirasida o'z vakillarining
ishtirokini to'xtatdi va faqat aloqa uchun vakillik missiyasini qoldirdi.
1965-yil 19-dekabrda de Goll respublika prezidenti etib qayta saylandi va shu
munosabat bilan de Gollning mamlakatdagi siyosiy ta’siri yanada kuchaydi, bu esa
unga jahon miqyosida faolroq harakat qilish imkonini berdi. 1966 yil boshida vaziyat
yanada keskinlashdi. Frantsiya NATOning ko'pchilik mamlakatlari tomonidan
qo'llab-quvvatlangan yanada kengroq integratsiyaga tomon evolyutsiyasini qabul
qilishni xohlamadi. 1966 yil 7 martda Frantsiya AQSh prezidentiga o'z qarorini e'lon
qildi : 1966 yil 1 iyundan boshlab frantsuz qo'shinlari qo'shma kuchlar tarkibidan
chiqib ketishlari va 1967 yil 1 aprelga qadar barcha xorijiy qo'shinlar Frantsiya
hududidan olib chiqilishi kerak .
Aprel oyining boshiga kelib barcha xorijiy qo shinlar Fransiyadan evakuatsiyaʻ
qilindi va NATO qo shinlarining Yevropadagi oliy qo mondonligi Rokankurdan
ʻ ʻ
Bryussel chekkasiga — Katoga ko chirildi
ʻ . Shuningdek, Fransiya o‘z hududi ustidagi
barcha harbiy samolyotlarning parvozlarini nazorat qilishni talab qildi.
Biroq, 1966 yil 7 martdagi qaror Frantsiya va NATO o'rtasidagi
munosabatlarning to'liq uzilishi sifatida qaralmasligi kerak. Frantsiya NATOning
siyosiy tuzilmalarida, ayniqsa Atlantika Kengashidagi o'z o'rnini saqlab qoldi. U
NATO infratuzilmasining bir qismi bo'lishda davom etdi va Shimoliy Atlantika
alyansi bilan yangi ikki tomonlama munosabatlarni o'rnatdi. Fransiya NATO
davlatlariga har tomonlama yordam berdi. O'sha paytda Qo'shma Shtatlar Parijning
NATOdan chiqishidan norozi bo'lsa-da, Frantsiyaga qarshi hech qanday harakat
qilmadi. 1967 yil 27 avgustdagi shartnoma imzolangandan so'ng Frantsiya va uning
24

ittifoqchilari o'rtasida harbiy birdamlikning yangi bosqichi boshlandi . Ajablanarlisi
shundaki, bu birdamlik Frantsiya o'zining integratsiyalashgan tuzilmalardan chiqishini
milliy mustaqillik sifatida yashirganiga qaramay, mamlakatning NATOdan chiqishi
bilan kuchaydi.
De Goll davrida Frantsiya tashqi siyosatining eng muhim yo'nalishlaridan biri
G'arbiy Evropani " uchta jahon kuchlaridan biriga " aylantirish edi. Frantsiyaning
yuqori doiralarida konfederatsiya tamoyili bo'yicha " Davlatlar Evropasi " ni yaratish
g'oyasi paydo bo'ldi. Shu munosabat bilan siyosiy integratsiya Yevropa siyosatida
ustuvor yo‘nalish bo‘ldi. 1961-yil iyul oyida Bonnda Yevropa siyosiy ittifoqini
yaratish masalasini muhokama qilish uchun konferensiya chaqirildi. Konferensiya
qo mitasiga amaliy tavsiyalar ishlab chiqishda ishtirok etgan fransuz diplomatiʻ
K.Fushe rahbarlik qildi. Biroq, ishtirokchilar o'rtasidagi qarama-qarshiliklar har
qanday kelishilgan yechimni ishlab chiqishga to'sqinlik qildi va 1962 yil mart oyida
uning faoliyati to'xtatildi. EEK a'zolari siyosiy integratsiyaga ijobiy munosabatda
bo'lishiga qaramay, konferentsiya G'arbiy Evropa hali ham NATOga ustunlik
berishini ko'rsatdi.
Keyinchalik, Makmillanning Buyuk Britaniyaning yadroviy kuchlarini NATO
mudofaa tizimiga kiritish to'g'risidagi qarori tufayli Angliyaning EEKga kirishiga
Frantsiyaning birinchi va ikkinchi vetolari mavjud edi, ammo de Gollning Evropa
siyosatidagi pozitsiyasi ayniqsa siyosiy integratsiyaga qaratilgan edi.
J.Pompidu de Gollning Yevropa integratsiyasi yo lidagi yo nalishini davom
ʻ ʻ
ettirdi (ammo bu masala ham Pompidu siyosatidagi asosiy farq edi) va aynan uning
prezidentligining boshida bu integratsiya yo llari haqidagi munozaralar yana bir bor
ʻ
kuchaydi. Yevropa millatchilari " siyosiy harakati G'arbiy Evropa konfederatsiyasini
yaratish tarafdori edi. Ular har qanday milliy loyihalarga salbiy munosabat bildirishdi
va AQSh siyosatidan uzoqlashishdi.
“ Yevropa-millatdan tashqari ” harakat vakillari , aksincha, ayrim
mamlakatlarning millatchiligi eskirgan deb hisoblardi va shuning uchun G arbiy
ʻ
25

Yevropada federal tuzilmani yaratish kontseptsiyasini ilgari surdilar va shu bilan
birga AQSh bilan hamkorlik qilishdi. nazarda tutilgan. Uchinchi yo'nalish tarafdorlari
- atlantikachilar G'arbiy Evropaning zaifligi va Amerika Qo'shma Shtatlari bilan yaqin
aloqalarsiz mustaqil ravishda harakat qila olmasligiga ishonch hosil qilishdi. Ular
G‘arbiy Yevropaning Vashingtonga qaramligini tan olishni yoqlab chiqdilar.
Frantsiya hozirgi sharoitda o'z pozitsiyasini aniq belgilashi kerak edi, aks holda
u Evropaning qolgan qismidan ajralib qolish xavfini tug'dirdi. Pompidu Yevropa
tiklanishining faol va pragmatik dasturini amalga oshira boshladi. Frantsiyaning
Yevropa integratsiyasiga qiziqishining yangi to'lqinining sabablaridan biri frankning
qadrsizlanishi edi.
Pompidu de Goll tomonidan Buyuk Britaniyaning EECga kirishida ikki marta
qo'llangan vetoni bekor qildi. 1970 yil 30 iyunda Lyuksemburgda Daniya, Irlandiya,
Norvegiya va Buyuk Britaniyaning YeIHga qo'shilish bo'yicha muzokaralar
boshlandi.
1972-yil 22-yanvarda ushbu mamlakatlarning YEIHga qo shilishi to g risidaʻ ʻ ʻ
bitim imzolandi .
1972 yil oktyabr oyida Parijda YeIga a'zo davlatlar rahbarlarining uchrashuvi
bo'lib o'tdi, unda ikkita g'oya ilgari surildi : Evropa Ittifoqi va Evropa valyuta
ittifoqini yaratish. Biroq, umumiy maqsadlarga qaramay, davlatlar o'rtasida siyosiy
integratsiyaga qanday erishish mumkinligi haqida turli xil qarashlar mavjud edi va
shuning uchun jiddiy qarorlar qabul qilinmadi. Hokimiyatga kelishi bilan Jiskar d'
Estenning gallistlarning siyosiy kursi kuchayib bordi va Yevropa integratsiyasi ham
bu kursning muhim qismi edi. D' Esteing davrida frantsuz siyosatining muhim
harakatlaridan biri G7 ni yaratish edi . 1975 yil 15-17 noyabr kunlari Rambuyedagi
prezident qarorgohida yetti yetakchi davlat rahbarlarining birinchi uchrashuvi bo lib
ʻ
o tdi
ʻ . O‘shandan beri “Katta yettilik” uchrashuvlari doimiy ravishda o‘tkazib
kelinmoqda va jahon siyosatining samarali mexanizmiga aylandi. Shuningdek, d'
Esten allaqachon erishilgan narsalarni (bojxona ittifoqi, umumiy qishloq xo'jaligi
26

siyosati) saqlab qolishga harakat qilib, Evropa integratsiyasi yo'lini tezlashtirishga
harakat qildi. Yangi prezidentning rejalari 1974 yil dekabrida bo lib o tganʻ ʻ
“To qqizlik”ning Parij yig ilishida amalga oshirildi. Uning natijalariga ko ra Parijda
ʻ ʻ ʻ
“To qqizlik” rahbarlarining muntazam uchrashuvlarini (yiliga kamida uch marta)
ʻ
o tkazishga qaror qilindi. Parij yig‘ilishida Yevropa hamjamiyatini Yevropa Ittifoqiga
ʻ
aylantirishga tayyorgarlik ko‘rish bo‘yicha qaror qabul qilindi. Loyihaning asosiy
tamoyillari 1975 yil oxirigacha taqdim etilgan. Biroq, ishtirokchilarning qarama-
qarshiliklari loyihadagi g'oyalarni amalga oshirishni ko'p yillar davomida kechiktirdi.
Biroq, barcha kelishmovchiliklarga qaramay, 1979 yil 13 martda Evropa valyuta
jamg'armasini yaratish to'g'risidagi loyiha e'lon qilindi. “ Yevropa valyuta birligi ”
( EKU) joriy etildi . Ekusning joriy etilishi Yevropa integratsiyasida sezilarli
muvaffaqiyat bo'ldi. D' Esten o'z muddatining oxirida Hamjamiyatning jahon
siyosatidagi ishtirokini kengaytirish va Evropa siyosiy hamkorligini mustahkamlash
bo'yicha sa'y-harakatlarni amalga oshirdi. Bu jarayonda Fransiya Germaniyadan
yordam topdi.
Mitteran hokimiyat tepasiga kelgach, Yevropa yo nalishi o z ustuvorligini
ʻ ʻ
saqlab qoldi. Fransiya, shuningdek, Germaniya va Angliyaning YeIHdagi ta'sirini
muvozanatlashtirmoqchi bo'lib, janubiy qo'shnilarini EIHga taklif qilishni o'rinli deb
hisobladi. Frantsiya Italiya bilan muloqotni faollashtirdi, buning uchun
hamjamiyatning O'rta er dengizi qanotini kengaytirish ham dolzarb edi.
27

XULOSA
20-asrning ikkinchi yarmidagi barcha frantsuz rahbarlarining tashqi siyosiy
harakatlarida o z aksini topdi .ʻ V. Aynan o'sha paytda Frantsiya o'zining tashqi
siyosatining ustuvor yo'nalishini dunyodagi ikkita jahon ta'sir markazi - AQSh va
SSSR ustidan siyosiy jihatdan o'rnatishni tanladi. Fransiya jahon siyosatini dunyo
davlatlari bilan teng asosda boshqaradigan uchinchi kuchga aylanishga intildi. Aynan
shu g'oya Frantsiyaning butun tashqi siyosatiga, shu jumladan sobiq mustamlakalar
bilan hamkorlikning yangi usullariga ta'sir ko'rsatdi. Frantsiya uchun ilgari frantsuz
mustamlaka imperiyasining a'zolari bo'lgan mamlakatlarda o'z ta'sirini saqlab qolish
juda muhim edi. Bu mamlakatlardagi pozitsiyalarni saqlab qolish, xususan, Jazoir
muammosini hal qilish Fransiyaga jahon siyosatida yangi kuch bo‘lish niyatini ochiq
e’lon qilish imkonini berdi.
NATOdan chiqish ( 1966 yil fevral-mart), shuningdek, Qo'shma Shtatlar bilan
ko'p masalalarda kelishmovchilik faqat bu bayonotni qo'llab-quvvatladi. Ammo
Frantsiya SSSRni unutmadi - Sovetlar bilan munosabatlar tez sur'atlar bilan rivojlandi
va biz ularning oqibatlarini bizning davrimizda ko'rishimiz mumkin. General de Goll
SSSR va Frantsiya o'rtasidagi uzoq hamkorlikning boshlanishi edi, bu erda Parij
kichik sherik sifatida emas, balki kuch va ta'sirda xalqaro munosabatlarda teng
huquqli sub'ekt sifatida harakat qildi. AQSh bilan munosabatlar haqida ham shunday
deyish mumkin. Gollistik siyosat Frantsiyaning kelajakdagi rivojlanishining yangi
yo'lini ko'rsatdi, bu butunlay frantsuzlarning o'z qo'lida edi. Aynan 20-asrning deyarli
butun ikkinchi yarmi davomida olib borilgan gollizm siyosati tufayli biz zamonaviy
Frantsiyani - siyosiy vaznini ortiqcha baholash qiyin bo'lgan va fikrlarini hisobga
olish kerak bo'lgan mustaqil davlatni ko'rmoqdamiz. xalqaro munosabatlarning barcha
sub'ektlari tomonidan.
Kurs ishi Kirish qismida muhokama qilingan uchta vazifani qo'ydi. Bu xulosa
ularga tuzilmaviy javob beradi : - Frantsiya tashqi siyosatining sobiq mustamlakalarga
28

nisbatan o'zgarishi ko'rib chiqildi va bu o'zgarishlar haqida xulosa chiqarildi.
Frantsiyaning sobiq mustamlakalarga nisbatan siyosati Jazoir urushi, Jazoir va
Markaziy Afrika mamlakatlariga nisbatan imtiyozlar kabi bir qancha muhim
mag'lubiyatlarga uchradi. Biroq, bu xatolar tabiiy edi, chunki butun dunyoda
mustamlakachilik tuzumining qulashi jahon siyosati tizimida oldindan aytib
bo'lmaydigan o'zgarishlarga olib keldi. Oxir-oqibat, Fransiya yangi mustamlakachilik
siyosatini yurita boshladi, bu siyosat o‘z manfaatlari bilan sobiq mustamlaka
davlatlari manfaatlari o‘rtasida manevr qilishdan iborat bo‘lib, ularga na iqtisodiy, na
siyosiy, na harbiy jihatdan kuchli bosim o‘tkazmaydi.
Frantsiyaning jahonning yetakchi davlatlari bilan aloqalari kuzatildi va bu
yillarda Frantsiya va SSSR o'rtasida ehtiyotkorlik bilan bo'lsa-da, yaqinlashish haqida
xulosa chiqarildi. Bu yaqinlashish faqat F.Mitteranning hokimiyatga kelishi bilan
yakunlandi, lekin Fransiya F.Mitteran davrida SSSR xalqiga nisbatan katta birdamlik
ko‘rsatdi. Frantsiya va AQSh o'rtasidagi munosabatlar ham kuzatildi va Frantsiya
AQShning Yevropadagi siyosatidan uzoqlashish va mustaqil kuchga aylanish uchun
ko'p yo'llar bilan harakat qilgani ma'lum bo'ldi. Qo'shma Shtatlar oxir-oqibat bu
postulatni tan oldi. Jahon davlatlari bilan munosabatlarni tahlil qilib, shunday
xulosaga kelishimiz mumkinki, Fransiya dunyodagi uchinchi davlatga aylanishga va
siyosiy bloklardan tashqarida qolishga harakat qildi, bu g‘oyani Yevropada ham,
dunyoda ham faol targ‘ib qildi. jamiyat.
Kuzatishdi Frantsiyaning Yevroatlantika mintaqasi davlatlari bilan siyosiy,
iqtisodiy, harbiy integratsiyasini shakllantirish va yanada rivojlantirish yo'llari.
Frantsiya Frantsiya Respublikasi dunyodagi uchinchi davlat ekanligi haqidagi o'z
pozitsiyasini ilgari surish uchun qo'lidan kelganicha harakat qilmoqda va de Goll va
undan keyingi barcha prezidentlar SSSR va AQSh bilan munosabatlarda tengsiz
sherik pozitsiyasidan qoniqmadilar, degan xulosaga keldi. dunyo muammolarini hal
qilish. Frantsiyaning NATO bilan bog'liq ayrim masalalar bo'yicha AQSh pozitsiyasi,
shuningdek, Frantsiyaning keyinchalik ushbu tashkilotdan chiqishi haqidagi
29

tortishuvlari faqat Frantsiya Respublikasining ushbu pozitsiyasini ta'kidlaydi. Aynan
Frantsiya zamonaviy Yevropa Ittifoqiga asos solgan va xalqaro maydonda o'z siyosiy
salmog'ini mustahkamlash uchun Yevropa integratsiyasi g'oyasini ilgari surish uchun
bor kuchini sarflagan.
Yigirmanchi asrning ikkinchi yarmidagi Fransiyaning siyosiy kursi. ko'p yillar
davomida mamlakat taraqqiyotining vektorini belgilang va bu yo'nalish Frantsiyani
qayerga olib borishi noma'lum, ammo bu davr zamonaviy Frantsiya taqdiri uchun hal
qiluvchi ekanligi aniq.
mustamlakachi frantsiya siyosiy iqtisodiy
30

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Шеин, В.С. США и Южная Европа: Кризис атлантического партнерства. /
В.С. Шеин. - М.: Наука. 1979. - 191 с.
2. Шеин, В.С. Политика Франции в Магрибе в 1980-е годы. / В.С. Шеин. - М.:
Наука, 1988. - 244 с.
3. Колосков, И.А. Внешняя политика Пятой республики: Эволюция основных
направлений и тенденций. / И.А. Колосков. - М.: Наука. 1999. - 302 с.
4. Славенов, В.П. Внешняя политика Франции. 1974-1981. / В. П. Славенов. -
М.: Международные отношения, 1981. - 240 с.
5. Кирей, Н.И. Алжир и Франция: Проблемы экономических и политических
отношений. / Н.И. Кирей. - М.: Наука, 1973. - 238 с.
6. Ндоноджи, П.Д. Политика Франции в отношении стран Центральной и
Западной Африки в 80-е гг. <http://cheloveknauka.com/politika-frantsii-v-
otnoshenii-stran-tsentralnoy-i-zapadnoy-afriki-v-80-e-gg> / П.Д. Ндоноджи. -
Киев, 1993. - 256 с.
7. Арзаканян, М.Ц. Де Голль. / М.Ц. Арзаканян. - М.: Молодая Гвардия, 2007-
268 с.
8. Сапрыкин Л.П. Политика Франции в Тропической Африке в период
президентства В. Жискар д'Эстэна (1974-1981 гг.) и её влияние на развитие
советско-африканских отношений. / Л.П. Сапрыкин. -М. Автореферат, - 1984.
- 16 с.
9. Маймескул, Н.И. Политика Франции во франкоязычных странах
Центральной Африки (конец 50-х - начало 80-х гг.). / Н.И. Маймескул. -
Киев, 1988. - 124с.
10. Ernst, N. Gaullisme et fascisme / N. Ernst // Cahiers du communisme. - 1962. - 1
mars, №3. - P. 64-79.
11. Голль, Ш. де Мемуары надежд. 1958-1962: пер. С фр./ Общ. Ред В.И.
Антюхиной- Москрвченко и В.Н. Седых. - М.: Издательская группа
«Прогресс», 2000. - 340c.
12. Рубинский, Ю.И. Франция в современном мире. / И.Ю. Рубинский. -М.:
Знание, 1973. - 64c.
13. Рубинский, Ю.И. Пятая Республика. / Ю.И. Рубинский М.: Международные
отношения, 1964. - 387с.
31

MUNDARIJA

I BOB. MUSTAMLAKACHI IMPERIYANING QULASHI VA FRANSIYANING SOBIQ MUSTAMLAKACHI DAVLATLAR BILAN MUNOSABATLARI 5

II BOB. FRANSIYA VA JAHON KUCHLARI O'RTASIDAGI MUNOSABATLAR 13

III BOB. YEVROPA VA SHIMOLIY ATLANTIKA INTEGRATSIYASIDA FRANSIYANING ROLI 22

XULOSA.. 28

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 31

Sotib olish