Fransiyaning ichki siyosati - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	164.1KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	08 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Nosirova Ra'no

Ro'yxatga olish sanasi 24 Mart 2025

1 Sotish

Fransiyaning ichki siyosati

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
____________________________________ UNIVERSITETI
_______________________ _________________________
______________fakulteti _____________ kafedrasi
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:____________________________________________________________
Bajardi:_________________________________
________________ fakulteti, guruh talabasi
Tekshirdi :
Kurs ishi taqrizga
Topshirilgan sana
“____” _____20 y. Kurs ishi taqrizdan
qaytarilgan sana
“___” ______20 y.
Kurs ishi himoya
Qilingan sana
“___” ______20 y.
Baho “___”_______ ___________
(imzo)
___________
(imzo)
___________
(imzo) Komissiya a’zolari:
_____________________
_____________________
1

Mundarija:
Kirish…………………………………………………………………………..…3
I Bob. Fransiya Uchinchi Respublika davrida.
1.1. Fransiyada Uchinchi Respublikaning o`rnatilishi……………………………8
1.2. Uchinchi Respublika davrida siyosiy ahvol……………………………….…10
II Bob. Fransiyada Uchinchi Respublika davrida ijtimoiy va iqtisodiy hayot.
2.1. Fransiya iqtisodiy hayotidagi o`zgarishlar…………………………………..12
2.2. Fransiyada ijtimoiy harakatlar…………………………………………….…16
III Bob. Tarix darslarida “Fransiyaning ichki siyosati” mavzusini o`rganish.
3.1. “Fransiyaning ichki siyosati” mavzusini o`rganishda interfaol metodlardan
foydalanish……………………………………………………………………..…20
3.2. Tarix darslarida “Fransiyaning ichki siyosati” mavzusida dars ishlanma…...26
IV. Xulosa……………………………………………………………………….33
V. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati…………………………………………36
2

Tarix darslarida “Fransiyaning ichki siyosati “ mavzusini o`rganish.
Kirish.
I Bob. Fransiya Uchinchi Respublika davrida.
1.1. Fransiyada Uchinchi Respublikaning o`rnatilishi.
1.2. Uchinchi Respublika davrida siyosiy ahvol.
II Bob. Fransiyada Uchinchi Respublika davrida ijtimoiy va iqtisodiy hayot.
2.1. Fransiya iqtisodiy hayotidagi o`zgarishlar.
2.2. Fransiyada ijtimoiy harakatlar.
III Bob. Tarix darslarida “Fransiyaning ichki siyosati” mavzusini o`rganish.
3.1. “Fransiyaning ichki siyosati” mavzusini o`rganishda interfaol metodlardan
foydalanish.
3.2. Tarix darslarida “Fransiyaning ichki siyosati” mavzusida dars ishlanma.
IV. Xulosa.
V. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.
3

Kirish.
Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillik yillarida O'zbekiston tarixini xolisona
o'rganish, o'zbek xalqining qadimiy va boy tarixiga haqqoniy baho berish ustuvor
vazifaga aylandi. O'zbek xalqining hayoti va taqdiriga keskin burilish yasagan
mustaqillik soyasida ilm-fan, xususan milliy o'zlik va ma'naviy yuksalish asosi
bo'lgan tarix fani ham o'ziga xos rivojlandi. O'zbekiston tarixini xolisona yoritishda
O'zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh. M. Mirziyoyevning "Erkin va
farovon, demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz" asarida
aytilganidek, "... jahondagi ilg'or tajribalarni chuqur o'rganish amalda joriy etishni
oldimizda turgan keng ko'lamli vazifalarni amalga oshirishning muhim shartlaridan
biri, deb hisoblaymiz" 1
Ma'naviyatning ajralmas tarkibiy qismi bo'lgan tarix fani
so'ngi yillarda ilk bor o'zining qonuniy vazifasini bajarishga –xalqning o'zligini
anglatishga xizmat qilishga kirishdi. "Tarixiy xotira tuyg'usi to'laqonli ravishda
tiklangan, xalq bosib o'tgan yo'l o'zining barcha muvaffaqiyat va zafarlari, yuqotish
va qurbonlari, quvonch va iztiroblari bilan xolis va haqqoniy o'rganilgan
taqdirdagina chinakam tarix bo'ladi. "Tarixiy voqea, hodisalarni o'rganish, tahlil
etish va yoritishda xolislik, haqqoniylik, adolatli yondashuv muhim hisoblanadi.
Tarix fanini samarali tashkil etish haqida fikr yuritishdan oldin “samarali ta’lim”
tushunchasini mahalliy va xorijiy tadqiqotchilar fikrlarini tahlil etgan holda
o’rganib chiqsak maqsadga muvofiq bo’ladi. Samarali o'qitish -bu
o'qituvchilarning turli xil o'qitish uslublarini birlashtirib yoki ularni alohida
qo'llash orqali talabalarda mustaqil o'rganish qobiliyati, dars atmosferasini idrok
etish, tushunish va va kerakli bilimlarni egallash darajasi yuqori bo'lgan ta'lim
jarayoni hisoblanadi.Shuningdek, samarali o'qitish bu o'z o'lchovlari bilan
baholanishi kerak bo'lgan keng tushunchadir. Shuning uchun samarali o'qitish,
ta'lim sifatini oshirish uchun tashkil etilgan turli xil murakkab jarayonlar majmuasi
hisoblanadi. Samarali o'qitishning ikkita asosiy xususiyati mavjud. Bular:
Talabalarni turli xil faktlar, ko'nikmalar, qadriyatlar va tushunchalarni
1
Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. –Toshkent:
O'zbekiston, 2016. –B.27.
4

o'rganishlarini osonlashtirish; Sinfda yagona kursni emas, balki turli xil o'qitish
strategiyalari, usullar va texnalogiyalarni yakka yoki kombinatsiyalangan holda
ishlatish qobiliyatini o'qituvchilarda shakllantirish; "Sifat" esa falsafiy termin
sifatida ob'ekt yoki predmetning barcha muhim xususiyatlari yig'indisidir.
Mavzuning ahamiyati. Uchinchi Respublika ichki siyosati Respublika hukumati
ichki siyosatda bir qator muhim tadbirlarni amalga oshirdi. Chunonchi, 1881—
1882-yilarda ta’lim to‘g‘risida qonun qabul qilindi. Unga ko‘ra, maktab
cherkovdan ajratildi. 13 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun majburiy bepul ta’lim
joriy etildi. Maktablarda ta’lim maxsus davlat dasturlari asosida olib boriladigan
bo‘ldi. Oliy pedagogik bilim yurtlarida o‘qituvchi kadrlar tayyorlash yo‘l- ga
qo‘yildi. Majburiy ta’lim dasturida o‘g‘il bolalar uchun gimnastika predmeti
majburiy deb belgilandi. Bundan o‘smirlarni bo‘lajak harbiy xizmatga jismonan
yetuk qilib tayyorlash maqsadi ko‘zda tutilgan edi. Qiz bolalar uchun litseylar
ochildi. Maxsus oliy o‘quv yurtlarida ayol o‘qituvchilar tayyorlana boshlandi.
1884-yilda kasaba uyushmalarining erkin faoliyatiga hamda ish tashlashga ruxsat
etuvchi qonun qabul qilindi. Ishchilar o‘z kasaba uyushmalari va mehnat birjalarini
tuzdi. Bu birjalar ishsizlar haqida, ularning turmushi haqida g‘amxo‘rlik qila
boshladi. Mahalliy kengashlarga o‘z rahbarlarini saylash huquqi berildi. Bungacha
ular markaziy hokimiyat tomonidan tayinlanar edi. Mamlakatda respublikani
mustahkamlash Siyosiy ahvol respublikachilar partiyalari yetakchi nufuzga ega
edi. Fransiya siyosiy hayotida, ayni paytda, demokratiyaga qarshi kuchlar ta’siri
ham o‘sib borayotgan edi. Chunonchi, mamlakatda millatchilik, shovinizm
g‘oyalari keng tarqala boshladi. 2
Bu g‘oyalar tarafdorlari qudratli qo‘shingina
Elzas va Lotaringiyani qaytarib olishi mumkinligiga ishonar edi. Fransiya ichki
siyosiy hayotida anarxiyachilar va monarxiyachilar faoliyati ham kuchaydi.
Ularning maqsadi — mavjud tuzumni ag‘darish edi. Bu maqsadga erishish uchun
anarxistlar kurashning terror usulini qo‘lladi. Ular parlament binosiga bomba
tashladi. Buning oqibatida 80 kishiyarador bo‘ldi. 1894-yilda hatto mamlakat
2
9-sinf Jahon tarixi darsligi. Toshkent-2014
5

prezidenti Sadi Karno ham o‘ldirildi. Fransiya kontrrazvedkasi mamlakat harbiy
kuchlari haqida josus tomonidan Germaniyaga maxfiy ma’lumotlar yetkazib
berilayotganligini aniqladi. Maxsus xizmat bu masalada Fransiya armiyasi Bosh
shtabida xizmat qiluvchi, yahudiy millatiga mansub kapitan A. Dreyfusdan shubha
qila boshladi. O`ez orada u josuslikda ayblanib, jinoiy javobgarlikka tortildi.
Aslida A. Dreyfus josus emas edi. Biroq, soxta hujjatlar va soxta guvohlar
yordamida uning „josus“ligi fosh etildi. Harbiy sud uni umrbod surgun jazosiga
hukm qildi. Siyosiy reaksiya „Dreyfus ishi“dan mamlakatda demokratiyaga qarshi
tashviqotni kuchaytirish, millatchilik, shovinistik kayfiyatlarni yanada avj oldirish
uchun foydalandi. Mamlakatda A. Dreyfusning josus emasligiga, hali haqiqiy josus
fosh etilmaganligiga ishonuvchilar bor edi. Ular haqiqiy josusni fosh etish uchun
tekshiruvni davom ettirdi. Va nihoyat, haqiqiy josus aniqlandi. U bosh shtab
mayori Estergazi bo‘lib chiqdi. Biroq, Bosh shtab va u bilan mustahkam
bog‘langan kuchlar bu haqiqatni oshkor etishni o‘zlari uchun katta sharmandalik
deb 24 tobora chuqur qaror topa bordi. 1876-yilgi Senatga bo‘lgan saylovlarda
respublikachilar qo‘li baland keldi. 3
Bungacha davlatni boshqargan monarxiya
tarafdori bo‘lgan Mak- Magon iste’fo berishga majbur bo‘ldi. Mamlakatda ichki
siyosiy hayotning o‘ziga xos bir xususiyati — bu ko‘ppartiyaviylikning qaror
topganligi edi. Ularning ichida radikallar, sotsialistlar va hisobladi. Lekin, bu
haqiqat sirligicha qolib ketmadi. 1897-yilda u matbuot yuzini ko‘rdi.
Fransiyaning barcha demokratik kuchlari A. Dreyfus ishini qayta ko‘rib chiqishni
talab eta boshladi. Sharmanda bo‘lishni istamagan kuchlar soxta guvohning
o‘ldirilishini uyushtirdi. Estergazi esa Fransiyadan qochib ketishga muvaffaq
bo‘ldi. „Dreyfus ishi“ atrofidagi kurash uzoq davom etdi. Oxir-oqibatda hukumat
uni ozodlikka chiqarishga majbur bo‘ldi. Biroq, u aybsiz- ligi uchun emas,
„sog‘lig‘i yomonlashgani“ uchun ozod qilindi. A. Dreyfus faqat 1906-yildagina
to‘la oqlandi. Iqtisodiy hayotdagi o‘zgarishlar XX asr boshlariga kelib,
mamlakatda mo‘tadil siyosiy barqarorlik ta’minlandi. Bunga XIX asr 90-
yillarining o‘rtalaridan boshlangan iqtisodiy yuksalish tufayli erishildi. 1913-yilda
3
Arseniev E.A. " Fransiya o'zgarish belgisi ostida." Moskva: Politizdat, 1984 yil;
6

Fransiya, xususan, temir rudasi qazib chiqarish bo‘yicha AQSH va Ger- maniyani
ortda qoldirdi. Sanoatda yangi tarmoqlar (elektrotexnika, avtomobil va kimyo) tez
rivojlana boshladi. Natijada, sanoatda xizmat qilayotgan aholining soni 36 foizga
yetdi. 40 foiz aholi qishloq xo‘jaligida band edi.
Kurs ishining maqsad va vazifalari: kurs ishimning yozishimdan maqsad
shundan iboratki, mamlakatimiz rahbari “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q” asarida “
tarix fanining imkoniyatlaridan foydalanib, Aql – zakovatli, yuksak ma’naviyatli
kishilarni tarbiyalay olsakkina, oldimizga qo’ygan maqsadlarga erisha olamiz,
yurtimizda farovonlik va taraqqiyot qaror topadi”, 4
- deb ta’kidlaydi. Shundan
kelib chiqib shuni alohida ta’kidlash lozimki, tarix fani o`qituvchilari oldida tarix
darslarining samaradorligini yana ham oshirish vazifasi ko`ndalang turibdi. Bunda
esa tarix darslarida interfaol usullarni qo`llashyaxshi samara berayotganligi
o`tkazilayotgan tajribalardan ham ko`rinib turibdi. Endi biz bo`lajak pedagoglar
oldida ustozlarimizdan olgan saboqlarimizni kelajak ish faoliyatimizda keng
qo`llashimiz va o`z o`rnida yangi pedagogik texnologiyalardan samarali
foydalanishimiz hamda tarix darslari samaradorligini yanada oshirishga o`z
hissamizni qo`shishdek vazifalar turibdi. Mazkur kurs ishimni ushbu vazifalarni
ado etish uchun tashlagan birinchi qadamim deb hisoblayman. Kurs ishining
amaliy ahamiyati:Kurs ishining amaliy ahamiyati shundan iboratki, mazkur mavzu
zamon shiddat bilan rivojlanayotgan bir davrda ta’lim sohasida ham islohotlar,
yangiliklar qilishni taqozo etmoqda. Endi o`quvchi va talabalarni an’anaviy ta’lim
metodlari bilangina o`qitish yetarli bo`lmay qolmoqda. Shu bois ta’limga yangicha
yondashish kunning dolzarb masalasiga aylandi. Yurtboshimiz ta’kidlaganlaridek:
“ Biz bundan buyon eskicha yasholmaymiz va bunga zamonning o`zi ham yo`l
qo`ymaydi”. 5
Bu ish orqali topgan materiallar esa tarix fakulteti talabalariga
O`zbekiston tarixi, Jahon tarixi va boshqa tarix fanlaridan ma’ruza va seminar
mashg’ulotlarida, talabalarning kurs ishi va mustaqil ishlarini tayyorlashlarida,
to’garak ishlarini olib borishda manba bo’lib xizmat qilishi mumkin. Mazkur
4
I. A. Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T. “Sharq”. 1998. 7 – bet.
5
I. A. Karimov. O`zbekiston Mustaqillikka erishish ostonasida. T. “O`zbekiton”. 2011. 32-bet.
7

mavzu bo`yicha tayyorlangan ishdan nafaqat, oliy o`quv yurtida, balki tarix
darslarining barcha o`quv muassasalarda o`qitilishida, xususan, maktab, litsey,
kollejlarda ta’lim jarayonida keng ko`lamda qo`llash mumkin.
Kurs ishining o`rganilganlik darajasi: ushbu mavzu nafaqat kecha yoki bugun
paydo bo`lgan, balki u qadimgi davrladanoq shakllanib kelgan. Xususan, Xitoy
faylasufi ta’kidlaganidek: “ aytsang – unutaman, ko`rsatsang – eslab qolaman,
o`zim bajarsam – angalab yetaman! ”. Yana bu haqda buyuk pedagog Ya. A.
Komenskiy ham o`z fikr - mulohazalarini bildirgan. Tarixchi metodist olimlardan
esa Ya. G`afforov, M.G. G`afforova, R. Ishmuhammedovlar ilmiy tadqiqot ishlari
olib borishib, kitoblar chiqarishgan. Bundan tashqari yana bu mavzu ayniqsa
Yevropalik olimlar tomonidan keng o`rganilgan.Pedagog va psixolog olimlar
D.N.Uznadze, L.S.Vigotskiy, A.N.Leontev, S.A.Shmakov, G.K.Selevko,
P.YA.Galperin, I.Olloyorov, A.A.Verbitskiy A.F.Osborn, E.A.Aleksandrov,
G.Ya.Bush, D.Kolb va boshqalar ilmiy tadqiqot ishlari olib borishgan.
Ishning tarkibiy tuzilishi. Kurs ishi kirish, 3 ta bob, xulosa va foydalangan
adabiyotlardan iborat.
8

I Bob. Fransiya Uchinchi Respublika davrida.
1.1. Fransiyada Uchinchi Respublikaning o`rnatilishi.
Frantsiya Uchinchi Respublikasi - Frantsiya-Prussiya urushi paytida Ikkinchi
Frantsiya imperiyasi qulagan 1870 yil 4 sentyabrdan boshlab, 1940 yil 10
iyulgacha, Ikkinchi Jahon urushi paytida Frantsiya qulaganidan keyin Frantsiyada
qabul qilingan hukumat tizimi. Vichy hukumati.Uchinchi respublikaning dastlabki
kunlarida 1870–1871 yillardagi Franko-Prussiya urushi sabab bo lgan siyosiyʻ
tanazzullar hukmron bo lgan, respublika 1870 yilda imperator Napoleon III
ʻ
qulaganidan keyin ham davom ettirgan. Urushdan keyin prussiyaliklar tomonidan
undirilgan qattiq reparatsiyalar natijasida. Fransiyaning Elzas (Territoire de Belfort
hududi) va Lotaringiya (shimoli-sharqiy qismi, ya'ni hozirgi Mozel departamenti)
hududlarini yo'qotishda, ijtimoiy qo'zg'olon va Parij kommunasi tashkil
topdi.Uchinchi respublikaning dastlabki hukumatlari monarxiyani qayta tiklashni
ko'rib chiqdilar, ammo bu monarxiyaning tabiati va taxtning qonuniy egasi
haqidagi kelishmovchilikni hal qilib bo'lmadi.Binobarin, dastlab vaqtinchalik
hukumat sifatida nazarda tutilgan Uchinchi Respublika Fransiyaning doimiy
boshqaruv shakliga aylandi.1875 yilgi Fransiya konstitutsiyaviy qonunlari uchinchi
respublika tarkibini belgilab berdi.U hokimiyatning qonun chiqaruvchi tarmog'ini
shakllantirish uchun Deputatlar palatasi va Senatdan va davlat boshlig'i vazifasini
9

bajaradigan prezidentdan iborat edi. 6
Birinchi ikki prezident Adolf Tyer va Patris
de MakMaxonning lavozimlarida monarxiyani qayta tiklash chaqiriqlari ustunlik
qildi, ammo 1880-yillarda frantsuz aholisi va bir qator respublika prezidentlari
orasida respublika boshqaruv shaklini qo‘llab-quvvatlash kuchayib bordi.
monarxiya restavratsiyasi.Uchinchi Respublika ko'plab frantsuz mustamlaka
mulklarini, jumladan, Frantsiya Indochina, Frantsiya Madagaskar, Frantsiya
Polineziyasi va Afrika uchun kurash paytida G'arbiy Afrikadagi katta hududlarni
o'rnatdi, ularning barchasi 19-asrning so'nggi yigirma yilligida sotib olingan.20-
asrning dastlabki yillarida Demokratik Respublikachilar Alyansi hukmronlik qildi,
u dastlab markaziy chap siyosiy ittifoq sifatida tuzilgan, ammo vaqt o'tishi bilan
markaziy o'ng asosiy partiyaga aylandi.Birinchi jahon urushi boshlanishidan 1930-
yillarning oxirigacha bo'lgan davrda Demokratik Respublikachilar Alyansi va
Radikallar o'rtasidagi keskin qutblangan siyosat mavjud edi.Hukumat Ikkinchi
Jahon urushi boshlanganidan bir yil o'tmay, natsistlar qo'shinlari Frantsiyaning
katta qismini bosib olgandan so'ng quladi va uning o'rniga Sharl de Gollning
"Ozod Frantsiya" (La France libre) va Filipp Petenning Frantsiya davlatining raqib
hukumatlari keldi.19-20-asrlarda Frantsiya mustamlaka imperiyasi Britaniya
imperiyasidan keyin dunyodagi ikkinchi yirik mustamlaka imperiyasi edi.
6
Fransiya“ Yevropa da, muharirlar — Ferdie McDonald, Claire Marsden va Dorling Kindersley (Gale, 2010), 144-
217-betlar.
10

1.2. Uchinchi Respublika davrida siyosiy ahvol.
XIX asr so‘nggi choragida Fransiyaning iqtisodiy taraqqiyoti sekinlashdi.
Chunonchi, dunyoda sanoat ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha ikkinchi o‘rindan
to‘rtinchi o‘ringa tushib qoldi. Xo‘sh, Fransiya iqtisodiy taraqqiyoti
sekinlashuvining asosiy sabablari nimalardan iborat edi? Avvalo, Fransiyaning
hamon mayda tovar ishlab chiqaruvchilar davlati bo‘lib qolayotganligi import
hajmining eksportdan ortiq bo‘lishiga olib kelgan. Bu esa, o‘z navbatida, ichki
bozorning cheklanishiga sabab bo‘lgan. Ikkinchidan, Fransiya tabiiy boyliklari
kam davlat edi. Uchinchidan, Prussiya bilan bo‘lgan urush Fransiyaga juda katta
moddiy talafot yetkazdi. Urushda Fransiya 13 mlrd. frank zarar ko‘rdi. Ayni
paytda, Germaniyaga 5 mlrd. frank tovon to‘lashga majbur bo‘ldi. Òo‘rtinchidan,
ichki siyosiy vaziyatning beqarorligi mamlakat iqtisodiy ahvoliga katta salbiy
ta’sir ko‘rsatdi. Beshinchidan, dehqonlar xarid quvvatining pastligi sanoat ishlab
chiqarishi o‘sishiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan edi. Oltinchidan, Fransiya chetga
ko‘p kapital chiqarib yuborgan edi. Bu sarmoyadorlarga katta foyda keltirardi.
Shuning uchun ham sarmoyadorlar (kapitalistlar) o‘z sarmoyalarini (kapitallarini)
mamlakat ishlab chiqarishiga emas, balki chetga (katta foiz evaziga, albatta)
chiqarishni afzal ko‘rgan. Prussiya bilan urush tugagach, hukmron doiralar
o‘rtasida hokimiyat uchun kurash kuchayib ketdi. Ularni shartli ravishda ikki
11

guruhga bo‘lish mumkin edi. Birinchisi — monarxiya tarafdorlari, ikkinchisi —
respublika tarafdorlari edi. 1873-yilda Germaniyaga tovon to‘lab bo‘lindi. Nihoyat,
Germaniya o‘z qo‘shinlarini Fransiyadan olib chiqib ketdi. Respublikachilar
mamlakat parlamentida (Milliy Majlis) ozchilikni tashkil etganlar. Biroq, Fransiya
aholisining katta qismi monarxiyaga qarshi bo‘lganligi ularga madad bo‘lardi.
Milliy Majlisda ko‘pchilikni tashkil etgan monarxiyachilar o‘z nomzodlarini ikki
marta prezidentlikka saylagan bo‘lsalarda, monarxiyani tiklashga urinishi natijasiz
tugadi. 7
Keskin ichki siyosiy kurashda oxir-oqibatda respublikachilar g‘alaba
qozondi. 1875-yil Uchinchi Respublika Konstitutsiyasi qabul qilindi. Unga ko‘ra,
prezidentlik lavozimi saqlab qolindi. Ayni paytda ikki palatali (Deputatlar palatasi
va Senat) parlament (Milliy Majlis) tashkil etildi. Uning vakolat muddati 4 yil etib
belgilandi. Parlament har ikki palatasining qo‘shma yig‘ilishi 7 yil muddatga
mamlakat prezidentini saylar edi. Ijroiya hokimiyat prezidentga va hukumatga
tegishli edi. Prezident vazirlarni tayinlash, respublika nomidan tashqi siyosat
yuritish, shuningdek, urush e’lon qilish va sulh tuzish, umumiy afv e’lon qilish
kabi vakolatlarga ega edi. Hukumat a’zolarini prezident tayinlasa-da, ular
parlament oldida javobgar edi. „Marselyeza“ qo‘shig‘i mamlakat madhiyasi etib
belgilandi. Buyuk fransuz inqilobi boshlangan (1789-yil) 14-iyul fransuz xalqining
Milliy bayram kuni deb e’lon qilindi. O‘sha davr uchun katta ahamiyatga ega
bo‘lgan qator huquq va erkinliklar e’lon qilindi. Xususan, matbuot va yig‘ilish
o‘tkazish, siyosiy tashviqot bilan shug‘ullanish kabi erkinlik va huquqlar shular
jumlasidandir. Lekin, xotin-qizlarga saylov huquqi berilmadi.
7
Fransiya“ Yevropa da, muharirlar — Ferdie McDonald, Claire Marsden va Dorling Kindersley (Gale, 2010), 144-
217-betlar.
12

II Bob. Fransiyada Uchinchi Respublika davrida ijtimoiy va iqtisodiy hayot.
2.1. Fransiya iqtisodiy hayotidagi o`zgarishlar.
Respublika hukumati ichki siyosatda bir qator muhim tadbirlarni amalga oshirdi.
Chunonchi, 1881—1882-yilarda ta’lim to‘g‘risida qonun qabul qilindi. Unga
ko‘ra, maktab cherkovdan ajratildi. 13 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun majburiy
bepul ta’lim joriy etildi. Maktablarda ta’lim maxsus davlat dasturlari asosida olib
boriladigan bo‘ldi. Oliy pedagogik bilim yurtlarida o‘qituvchi kadrlar tayyorlash
yo‘lga qo‘yildi. Majburiy ta’lim dasturida o‘g‘il bolalar uchun gimnastika predmeti
majburiy deb belgilandi. Bundan o‘smirlarni bo‘lajak harbiy xizmatga jismonan
yetuk qilib tayyorlash maqsadi ko‘zda tutilgan edi. Qiz bolalar uchun litseylar
ochildi. Maxsus oliy o‘quv yurtlarida ayol o‘qituvchilar tayyorlana boshlandi.
1884-yilda kasaba uyushmalarining erkin faoliyatiga hamda ish tashlashga ruxsat
etuvchi qonun qabul qilindi. Ishchilar o‘z kasaba uyushmalari va mehnat birjalarini
tuzdi. Bu birjalar ishsizlar haqida, ularning turmushi haqida g‘amxo‘rlik qila
boshladi. Mahalliy kengashlarga o‘z rahbarlarini saylash huquqi berildi. Bungacha
ular markaziy hokimiyat tomonidan tayinlanar edi. Mamlakatda respublikani
mustahkamlash tobora chuqur qaror topa bordi. 1876-yilgi Senatga bo‘lgan
saylovlarda respublikachilar qo‘li baland keldi. Bungacha davlatni boshqargan
monarxiya tarafdori bo‘lgan Mak Magon iste’fo berishga majbur bo‘ldi.
13

Mamlakatda ichki siyosiy hayotning o‘ziga xos bir xususiyati — bu
ko‘ppartiyaviylikning qaror topganligi edi. Ularning ichida radikallar, sotsialistlar
va respublikachilar partiyalari yetakchi nufuzga ega edi. Fransiya siyosiy hayotida,
ayni paytda, demokratiyaga qarshi kuchlar ta’siri ham o‘sib borayotgan edi. 8
Chunonchi, mamlakatda millatchilik, shovinizm g‘oyalari keng tarqala boshladi.
Bu g‘oyalar tarafdorlari qudratli qo‘shingina Elzas va Lotaringiyani qaytarib olishi
mumkinligiga ishonar edi. Fransiya ichki siyosiy hayotida anarxiyachilar va
monarxiyachilar faoliyati ham kuchaydi. Ularning maqsadi — mavjud tuzumni
ag‘darish edi. Bu maqsadga erishish uchun anarxistlar kurashning terror usulini
qo‘lladi. Ular parlament binosiga bomba tashladi. Buning oqibatida 80 kishi
yarador bo‘ldi. 1894-yilda hatto mamlakat prezidenti Sadi Karno ham o‘ldirildi.
Fransiya kontrrazvedkasi mamlakat harbiy kuchlari haqida josus tomonidan
Germaniyaga maxfiy ma’lumotlar yetkazib berilayotganligini aniqladi. Maxsus
xizmat bu masalada Fransiya armiyasi Bosh shtabida xizmat qiluvchi, yahudiy
millatiga mansub kapitan A. Dreyfusdan shubha qila boshladi. 9
Òez orada u
josuslikda ayblanib, jinoiy javobgarlikka tortildi. Aslida A. Dreyfus josus emas
edi. Biroq, soxta hujjatlar va soxta guvohlar yordamida uning „josus“ligi fosh
etildi. Harbiy sud uni umrbod surgun jazosiga hukm qildi. Siyosiy reaksiya
„Dreyfus ishi“dan mamlakatda demokratiyaga qarshi tashviqotni kuchaytirish,
millatchilik, shovinistik kayfiyatlarni yanada avj oldirish uchun foydalandi.
Mamlakatda A. Dreyfusning josus emasligiga, hali haqiqiy josus fosh
etilmaganligiga ishonuvchilar bor edi. Ular haqiqiy josusni fosh etish uchun
tekshiruvni davom ettirdi. Va nihoyat, haqiqiy josus aniqlandi. U bosh shtab
mayori Estergazi bo‘lib chiqdi. Biroq, Bosh shtab va u bilan mustahkam
bog‘langan kuchlar bu haqiqatni oshkor etishni o‘zlari uchun katta sharmandalik
deb hisobladi. Lekin, bu haqiqat sirligicha qolib ketmadi. 1897-yilda u matbuot
yuzini ko‘rdi. Fransiyaning barcha demokratik kuchlari A. Dreyfus ishini qayta
ko‘rib chiqishni talab eta boshladi. Sharmanda bo‘lishni istamagan kuchlar soxta
guvohning o‘ldirilishini uyushtirdi. Estergazi esa Fransiyadan qochib ketishga
8
9-sinf Jahon tarixi darsligi. Toshkent-2014
9
Желубовская Э.А. Крушение второй империи и возникновение Третьей республики во Франции М., 1956.
14

muvaffaq bo‘ldi. „Dreyfus ishi“ atrofidagi kurash uzoq davom etdi. Oxir-oqibatda
hukumat uni ozodlikka chiqarishga majbur bo‘ldi. Biroq, u aybsizligi uchun emas,
„sog‘lig‘i yomonlashgani“ uchun ozod qilindi. A. Dreyfus faqat 1906-yildagina
to‘la oqlandi. XX asr boshlariga kelib, mamlakatda mo‘- tadil siyosiy barqarorlik
ta’minlandi. Bunga XIX asr 90-yillarining o‘rtalaridan boshlangan iqtisodiy
yuksalish tufayli erishildi. 1913-yilda Fransiya, xususan, temir rudasi qazib
chiqarish bo‘yicha AQSH va Germaniyani ortda qoldirdi. Sanoatda yangi
tarmoqlar (elektrotexnika, avtomobil va kimyo) tez rivojlana boshladi. Natijada,
sanoatda xizmat qilayotgan aholining soni 36 foizga yetdi. 40 foiz aholi qishloq
xo‘jaligida band edi. Fransiya eksportida jun birinchi, ip-gazlama ikkinchi, shoyi
gazlama uchinchi, fransuz vinolari to‘rtinchi o‘rinni egalladi. Fransiyaning chetga
kapital chiqarish quvvati yanada ortdi. Bu borada u dunyoda Buyuk Britaniyadan
so‘ng ikkinchi o‘ringa chiqdi. 1914-yilga kelganda Rossiyaga 13 mlrd., Buyuk
Britaniya va AQSHga 5 mlrd., Janubiy Amerika davlatlariga 6 mlrd. frank
miqdorida kapital chiqardi. Bu kapitallar foiz hisobida Fransiyaga juda katta
miqdorda daromad keltiribgina qolmay, ayni paytda siyosiy ittifoqchilarni ham
vujudga keltirdi.
XX asr boshlariga kelib Mamlakatda mo’tadil siyosiy barqarorlik ta’minlandi.
Bunga XIX asr 90-yillarining o’rtalaridan boshlangan iqtisodiy yuksalish tufayli
erishildi. 1900-yildagi 5,4 mln. tonna o’rniga 1913-yilda Fransiya 22 mln. tonna
temir ruda ishlab chiqara boshladi. Bu sohada Fransiya AQSh va Germaniyani
ortda qoldirdi. Sanoatda yangi tarmoqlar (elektrotexnika, avtomobil va kimyo) tez
rivojlana boshladi. Oqibatda sanoatda xizmat qilayotgan aholining soni 36 foizga
yetdi. 40 foiz aholi qishloq xo’jaligida band edi. 1889-yilda balandligi 312 metrli
mashhur Eyfel minorasi quriladi. Fransiyaning 1909-yildagi eksportida tovarning
qimmatligi jihatidan jun birinchi, ip-gazlama ikkinchi, shoyi gazlama uchinchi,
fransuz vinolari to’rtinchi o’rinni egalladi. Fransiyada moliya kapitali tez o’sdi.
Uning chetga kapital chiqarish quvvati yanada ortdi. Bu borada u dunyoda
Angliyadan so’ng ikkinchi o’ringa chiqdi. 1914-yilga kelganda Rossiyaga 13
15

mlrd., Angliya va AQShga 5 mlrd., Janubiy Amerika davlatlariga 6 mlrd. frank
miqdorida kapital chiqardi. Bu kapitallar foiz hisobida Fransiyaga juda katta
miqdorda daromad keltiribgina qolmay, ayni paytda siyosiy ittifoqchilarni ham
vujudga keltirdi. 10

Fransiya mehnatkashlarining ahvoli og’ir edi. Ular kuniga 10-12 soat, ba’zan
14-16 soatgacha ishlashga majbur edilar. Mehnatkashlar o’z haq-huquqlari uchun
kurasha boshladi. Bunday sharoitda ishchilar harakatini uyushtirish muhim
ahamiyatga ega edi. 1880-yilda ishchi tashkilotlari vakillari «Fransiya Ishchi
partiyasi» ni tuzdilar. Ayni paytda, ishchilar kasaba uyushmalari va mehnat
bitjalari tuza boshladilar. Ular ishsizlar va ish tashlashda qatnashayotganlar haqida
g’amxo’rlik qilardi. Chunonchi, mehnat qonunlari Kodeksiga ko’ra, ish vaqtida
olingan jarohat uchun to’lov to’lanadigan bo’ldi. Haftada bir kun-dam olish kuni
joriy etildi.1910-yilda esa pensiya haqida qonun qabul qilindi. Unda pensiya yoshi
65 yosh deb belgilandi (bu ko’rsatkich Germaniya va Angliyada 70 yosh edi).
Ijtimoiy harakatda ikki asosiy oqim mavjud edi. Ularning biri-jamiyatni parlament
yo’li bilan (islohotlar orqali) qayta qurish, ikkinchisi esa noqonuniy yo’l bilan
(qurolli qo’zg’olon) qayta qurish yo’li edi. Ikkinchi yo’l bora-bora o’z ta’sirini
butunlay yo’qotdi.
10
Желубовская Э.А. Крушение второй империи и возникновение Третьей республики во Франции М., 1956.
16

2.2. Fransiyada ijtimoiy harakatlar.
XXI asrda Fransiya iqtisodiy rivojlanishi ko'plab asosiy yo'nalishlarda davom
etmoqda. Quyidagi mavzularda rivojlanishni kuzatib boring:
Innovatsiya va tekhnologiyalar: Fransiya, innovatsiya va texnologiyalar sohasida
rivojlanishni rag'batlantirishga katta e'tibor beradi. Mamlakat, yangi ideya va
innovatsiyalarni rag'batlantirish, startap kompaniyalarni yuritish, yangi
texnologiyalar va boshqa sohalarda rivojlanishni qo'llab-quvvatlash uchun davlat
dasturlarini amalga oshiradi. Energetika va atrof-muhitni muhofaza qilish:
Fransiya, ijtimoiy qayg'udoshlik va atrof-muhitni muhofaza qilishga e'tibor beradi.
Mamlakat, iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash va ekologik innovatsiyalarni
rag'batlantirish, isitma va elektr energiyasini isloh qilishda yashil energiyalarni
ishlatish, kichik karbon emissiyalarini pasaytirish va atrof-muhitni saqlashga
qaratilgan yo'nalishlarda ishlar olib boradi. Sanoat va xizmatlar sohasi: Fransiya,
sanoat va xizmatlar sohasida ham rivojlanishni davom ettiradi. Mamlakatning
mashina sohasi, aviatsiya, kosmik sanoat, moda, turizm, konsertlar va festival
sanoati, texnika va mashina ishlab chiqarish va boshqa sohalarda yuqori
tehnologiyalarni ishlab chiqarishda o'rni katta. Tarixiy va madaniy turizm:
Fransiya, tarixiy va madaniy turizm sohasida dunyoda eng mashhur
mamlakatlardan biridir. Mamlakat, tarixiy, madaniy va san'at merosini saqlash,
17

turistlar uchun bino va ob'ektlarni saqlash, madaniy turizm sohasidagi rivojlanishni
yuqori sifatda amalga oshiradi. Xalqaro savdo va investitsiyalar: Fransiya, xalqaro
savdo va investitsiyalar sohasida ham faol ishtirok etmoqda. Mamlakatning
xalqaro iqtisodiy aloqalari, xaridlar, sotishlar, xaridorgarlik hamda investitsiyalar
sohasidagi faoliyatlar o'sadi va mamlakat xalqaro savdo markazlari orasida katta
o'rni bilan tiklanadi. 11
Fransiya iqtisodiyoti uchun harakterli jihatlardan biri-yirik monopoliya
mahsulotlari ishlab chiqarishdir. Ayni kunda ikkita yirik kompaniya po‘lat eritish
va undan mahsulot tayyorlash bo‘yicha 70 foizlik ulushni, elektrli va elektr
texnologiya asbob-uskunalari ishlab chiqarish bo‘yicha 50 foizlik ulushni va
avtomobil ishlab chiqarish bo‘yicha qariyib 100 foizlik ulushni o‘z qo‘lida ushlab
turibdi. Eng monopollashgan ishlab chiqarish harbiy sohadagi sanoat mollaridir.
E’tiborlisi, fransuzlarga xos sanoatlashtirishning muhim ko‘rinishi katta-katta
ishlab chiqarish ob’ektlarini butunlay hokimlik tarzida egallaganlikdadir. Bunday
holatda mamlakatda yuz xil turdagi sanoat ishlab chiqarish turlari 20 ta shunday
yirik mulk egalari tasarrufida. Masalan, «Peja-Sitreon» va «Reno»
monopolistlarida avtomobil sanoati, «Elf-Akiten» monopolistlarida neft sanoati va
«Yunizor-Syansilor» da qora metallurgiya , shuningdek, «Kompaniya jeneral
elektrosite» da yadro energetika, «Ron-Pulenka» monopolistlarida esa kimyo
sanoati kabilar. Mazkur mamlakat iqtisodiyotining yana bir o‘ziga xosligi gigant,
yirik korxonalar hamda kichik o‘rta tadbirkorlik korxonalari kapitallari
(mablag‘lari) markazlashgan moliyaviy muassasalarda saqlanmasligidir.
Fransiyaning ichki siyosati XX va XXI asrlarda bir nechta jarayonlardan o'tib
kelganligi uchun bog'liq o'larli o'zgarishlar bilan belgilanadi. Quyidagi
jarayonlardan ba'zi biri: Iqtisodiy va sotsial qonunchilik: XX asr boshlarida
Fransiyada iqtisodiy va sotsial qonunchilikning o'zgarishi ko'rib chiqildi. Bu
davrda Fransiya iqtisodiy dasturlash, moliya siyosati, ish haqini himoya qilish,
pensiyalar va xavfsizlik sohasida yangi qonunchilik qabul qilgan. XXI asrning
11
9-sinf Jahon tarixi darsligi. Toshkent-2014
18

boshida ham bu yo'nalishlar davom etmoqda. Ovoz berish tizimi: XX asrning
ortalarida Fransiyada ovoz berish tizimida muhim o'zgarishlar amalga oshdi. 1962
yilda Fransiyada ovoz berish tizimini o'zgartirib, direktda prezidentni tanlash
imkoniyatini kiritdi. 12
Shu bilan birga parlament va hududlararo tuzilmalarida ham
o'zgarishlar amalga oshirildi. XXI asr boshida ham ovoz berish tizimi Fransiyada
siyosiy jarayonlarga yo'nalish beradi. Xalqaro munaqishalar: XX va XXI asrlarda
Fransiya xalqaro munaqishalarga intensiv tashvishlar qilgan davlatlar bilan
munaqishalar olib borayotgan. Masalan, Fransiyada Evropaning integratsiyasi,
Xitoy, Afrika va Musulmon mamlakatlarga qarshi siyosiy standartlar, xalqaro
inson huquqlari va boshqa munaqishalar o'z o'rnini topgan. Harbiy siyosat: XX
asrning boshlarida Fransiyada harbiy siyosatda ham o'zgarishlar bo'lib o'tgan.
Masalan, I yurisdiktsiyasi va II jahon urushi daryolarida Fransiyada harbiy
qonunchilik, armiya va tashqi siyosatda o'zgarishlar amalga oshirmoqda. XXI
asrning boshida ham Fransiya harbiy siyosatda yangi yo'nalishlarga yo'nalib
borayotgan. Identitet va migratsiya: XX va XXI asrlarda Fransiyada identitet va
migratsiya mavzulari ham muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Milliy identitet va
Fransiyaliklik mamlakatdagi mazkur muddat davomida o'zgarishlarga uchragan.
Migratsiya siyosati va migratsiya qonunchiligi ham mamlakatning ichki siyosatida
muhim o'zgarishlar olib borib Fransiya ichki siyosati o'zida turli politik, iqtisodiy,
ijtimoiy, madaniy va boshqa tashabbuslarni o'z ichiga oladi. Quyida Fransiya ichki
siyosati bo'yicha muhim mavzularni ko'rib chiqamiz: Siyosiy tizim: Fransiyada
prezidentlik tizim mavjud bo'lib, Prezident, Parlament (Assemblee nationale va
Senat) va Hukumat o'rtasidagi taqsimlash, shu jumladan qonunlarni qabul qilish va
qaror qabul qilish jarayonlarini boshqarishda muhim rol o'ynaydi. Siyosiy
partiyalar va ularning faoliyati, siyosiy rivojlanish va siyosiy g'alaba olish uchun
amalga oshirilgan faoliyatlar ham Fransiya ichki siyosati mavzusida muhimdir.
Ijtimoiy masalalar: Fransiyada ijtimoiy masalalar, shu jumladan ta'lim, sog'liqni
saqlash, jamoat tashkilotlari, ijtimoiy himoya , taqsimlash va integratsiya, uning
asosiy muammolari hisoblanadi. Migrantlar, emigrantlar, ko'pchilik va azdavoslik,
12
9-sinf Jahon tarixi darsligi. Toshkent-2014
19

ijtimoiy qo'llanmalar va imtiyozlar, jamoat tashkilotlarining faoliyati, ijtimoiy
maslahatlarga doir qonunlar va qonunchiliklar Fransiya ichki siyosati bo'yicha
muhim mavzulardan ba'zi hisoblansalar ham. 13
Iqtisodiy siyosat: Fransiyada
iqtisodiy siyosat, moliya siyosati, investitsiya dasturlari, iqtisodiy rivojlanish,
sanoat va xizmatlar sohasi, innovatsiya va texnologiyalar, energetika, turizm, ish
haqini oshirish, ish haqida muzokaralar, xalqaro savdo va boshqa iqtisodiy
masalalar ham ichki siyosatni shakllantiradi. Madaniy siyosat: Fransiya madaniy
siyosati, adabiyot, san'at, kinematografiya, madaniy faoliyatlar, madaniy
muassasalar va shaxslar, madaniy vazifalar, madaniy qonunchilik va litsenziyalash,
tarixiy ob'ektlar va madaniy turizm sohasida ham amalga oshiriladi.
Fransiya mehnatkashlarining ahvoli esa og‘ir edi. Ular kuniga 10—12 soat,
ba’zan 14— 16 soatgacha ishlashga majbur edi. Mehnatkashlar o‘z haq-huquqlari
uchun kurasha boshladi. Bunday sharoitda ishchilar harakatini uyushtirish muhim
ahamiyatga ega edi. 1880-yilda ishchi tashkilotlari vakillari „Fransiya ishchi
partiyasi“ni tuzdi. Ayni paytda, ishchilar mehnat birjalari tuzildi. 14
Ular ishsizlar va
ish tashlashda qatnashayotganlar haqida g‘amxo‘rlik qila boshladi. Chunonchi,
mehnat qonunlari Kodeksiga ko‘ra, ish vaqtida olingan jarohat uchun to‘lov
to‘lanadigan bo‘ldi. Haftada bir kun— dam olish kuni joriy etildi. 1910-yilda esa
pensiya haqida qonun qabul qilindi. Unda pensiya yoshi 65 yosh deb belgilandi (bu
ko‘rsatkich Germaniya va Buyuk Britaniyada 70 yosh edi). Ayni paytda ijtimoiy
harakatda ikki asosiy oqim mavjud edi. Ularning biri — jamiyatni parlament yo‘li
bilan (islohotlar orqali) qayta qurish, ikkinchisi esa noqonuniy yo‘l bilan (qurolli
qo‘zg‘olon) qayta qurish yo‘li edi. Ikkinchi yo‘l bora-bora o‘z ta’sirini butunlay
yo‘qotdi.
13
9-sinf Jahon tarixi darsligi. Toshkent-2014
14
9-sinf Jahon tarixi darsligi. Toshkent-2014
20

III Bob. Tarix darslarida “Fransiyaning ichki siyosati” mavzusini o`rganish.
3.1. “Fransiyaning ichki siyosati” mavzusini o`rganishda interfaol metodlardan
foydalanish.
Bugungi kunda mustaqil O'zbekistonimiz tarixini o'rganishga katta e'tibor
qaratilmoqda. Bu esa o'sib kelayotgan yosh avlodni tariximizni chuqurroq
o'rganish imkonini bermoqda. Tariximizdan faxrlanish va xulosa chiqarish
imkoniyatlarini ham taqdim etmoqda. 15
Tarixni o'qitishda innovatsion-pedagogik
texnologiyalarning ahamiyati bo'lajak tarix o'qituvchilarining kasbiy
tayyorgarligini rivojlantirish, pedagogik tafakkurini kengaytirish, ularda fanni
o'qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo'llash uchun zarur bo'lgan
metodik bilim, ko'nikmalarni shakllantirishdan iboratdir. Ta'lim-tarbiya
faoliyatining mazmuni, maqsad va vazifalari davrlar o'tishi bilan kengayib borishi
natijasida uning shakl va usullari ham takomillashmoqda. Hozirda inson
faoliyatdan ko'zda tutilgan maqsadlarni to'liq amalga oshirish imkoniyatini
beruvchi yaxlit tizimga, ya'ni "texnologiya" ga aylanib bormoqda 16
. Shu asosda
ta'lim-tarbiya sohasida so'nggi davrda pedagogik texnologiya amal qila boshladi.
Darslarni o'tishda bugungi kundagi o'quvchilarning qiziqishi, orzulari,
imkoniyatlariga katta e'tibor berish lozim. Buning uchun birinchi navbatda
o'qituvchining o'zi ham mohir ustoz bo'la olishi kerak. Shundagina o'quvchilarning
qalbiga yo'l topa olsa bo'ladi. Hozirgi kunda ta'lim jarayonida interfaol uslublar
15
Mirziyoyev Sh., Erkin va farovon, demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz
16
O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida» gi qonuni. Barkamol avlod O'zbekiston taraqqiyotining
poydevori. T., «Sharq», 1998 yil.
21

(innovatsion pedagogik va axborot texnologiyalari) dan foydalanib, ta'limning
samaradorligini ko'tarishga bo'lgan qiziqish, e'tibor kundan-kunga kuchayishi
tabiiy. Zamonaviy texnologiyalar qo'llanilgan mashg'ulotlar o'quvchilar
egallayotgan bilimlarlarni o'zlari qidirib topishlariga, mustaqil o'rganib, tahlil
qilishlariga, hatto xulosalarni ham o'zlari keltirib chiqishlariga qaratilgan. Bugungi
kunda ta'lim muassasalarining o'quv-tarbiyaviy jarayonida pedagogik
texnologiyalardan foydalanishga alohida e'tibor berilayotganligining asosiy sababi
quyidagicha izohlashimiz mumkin:
Birinchidan, pedagogik texnologiyalarda shaxsni rivojlantiruvchi ta'limni amalga
oshirish imkoniyatining kengligida.
Ikkinchidan, pedagogik texnologiyalar o'quv-tarbiya jarayoniga tizimli faoliyat
yondashuvini keng joriy etish imkoniyatini beradi.
Uchinchidan, pedagogik texnologiya o'qituvchini ta'lim-tarbiya jarayonining
maqsadlaridan boshlab, tashxis tizimini tuzish va bu jarayon kechishini nazorat
qilishgacha bo'lgan texnologik zanjirni oldindan loyihalashtirib olishga undaydi.
To'rtinchidan, pedagogik texnologiya yangi vositalar va axborot usullarini
qo'llashga asoslanganligi sababli, ularning qo'llanilishi "Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi" talablarini amalga oshirishni ta'minlaydi. O'quv-tarbiya jarayonida
pedagogik texnologiyalarning to'g'ri joriy etilishi o'qituvchining bu jarayonda
asosiy tashkilotchi yoki maslahatchi sifatida faoliyat yuritishiga olib keladi. Bu esa
talabadan ko'proq mustaqillikni, ijodni va irodaviy sifatlarni talab etadi. Pedagogik
texnologiya asosida o'tkazilgan mashg'ulotlar yoshlarning muhim hayotiy yutuq va
muammolariga o'z munosabatlarini bildirishlariga intilishlarini qondirib, ularni
fikrlashga, o'z nuqtayi nazarlarini asoslashga imkoniyat yaratadi. 17

Tarix fani — insoniyatning butun o tmishi davomida jamiyat hayotida sodirʻ
bo lgan voqea-hodisalar, jarayonlarni (jamiyat rivojini) yaxlit bir tarzda o rganadi.
ʻ ʻ
Tarix fani o tmishda sodir bo lgan jarayon va hodisalar orasidagi o zaro bog liqlik,
ʻ ʻ ʻ ʻ
17
M.Ochilov "Yangi pedagogik texnologiyalar". Qarshi, 2000.
22

ularning ildizi, tarixni harakatlantiruvchi sabablar, uning mantig i va ma nosiniʻ ʼ
ko rish imkonini beradi. Ijtimoiy va gumanitar fanlar tarix tadqiqotlari natijalariga
ʻ
tayanadi. Fanlararo yondashuv jamiyat haqidagi yaxlit tasavvurni shakllantirib,
o tmishni va hozirni anglash orqali jamiyat rivoji istiqbolini ko ra bilishdek muhim
ʻ ʻ
vazifani hal qiladi. “Hamma o z tarixini ulug laydi. Lekin bizning
ʻ ʻ
mamlakatimizdagidek boy tarix, bobolarimizdek buyuk allomalar hech qayerda
yo q. Bu merosni chuqur o rganishimiz, xalqimizga, dunyoga yetkaza bilishimiz
ʻ ʻ
kerak. Bu markazga kelgan odam tariximiz haqida to la tasavvurga ega bo lishi,
ʻ ʻ
katta ma naviyat olib ketishi zarur”- deya ta’kidlagan edi Shavkat Mirziyoyev.
ʼ 18
Maktabda tarix darslarini tashkil etishda “Fikrlarning tarmoqlanishi”, ”BBB”,
”FSMU”, ”VENN diagrammasi”, “Charxpalak”, ”Tushunchalar tahlili”, ”Raqmlar
so’zlaganda”, ”Baliq skleti”, ”Yelpig’ich”, ”Bumerang”, “Zakovat”, “Ha yoki
yo‘q”, ”Zinama-zina”, ”Sinkveyn”, ”SWOT” tahlili kabi innovatsion, noan’anaviy
ta’lim metodlaridan foydalanish mumkin bo‘lib, darslarni pedagogic
texnologiyalar asosida tashkil etishda ularning ahamiyati katta. Bu kabi metodlarni
har bir o‘qituvchi o‘zi dars beradigan o‘quvchilarning xarakteri, iqtidori va
qiziqishlaridan kelib chiqib o’ziga xos yo‘nalishda tashkil etishi, o‘zgartirishi,
ijodiy rivojlantirishi yoki o‘xshash variantlaridan foydalanishlari mumkin. Bir so‘z
bilan aytganda, bunday o‘yinlar mavzularni o‘quvchilarga oson va tushunarli
berishning yo‘llaridan biri hisoblanib, o‘qituvchi yangi-yangi ta’limiy o‘yinlarni
darslarida qo‘llashi, hatto o‘zi ham shunday o‘yinlarni o‘ylab topishi mumkin. 19
Zero, biz yangiliklar, axborotlar asrida yashayapmiz. Avvalo dars boshlashdan
oldin o‘quvchilar sonidan kelib chiqib, ikki yoki uch guruhga ajratiladi. Guruhlar
tarix fanidan kelib chiqib, “Temuriylar”, “Boburiylar” deb nomlanadi. “Kun
yangiliklari”ni o‘tkazish orqali yurtimizda bo‘layotgan voqea va hodisalar haqida
axborot tinglanadi. Tarix fanida o‘tilagan mavzular asosida “Klaster” (g‘uncha,
bog‘lam) metodi pedagogik, didaktik strategiyaning muayyan shakli bo‘lib, u
o‘quvchilarga ixtiyoriy muammolar xususida erkin, ochiq o‘ylash va shaxsiy
18
Sh. Mirziyoyevning Islom svilizatsiyasi markaziga tashrifi chog`idagi nutqidan. 2021-yil avgust.
19
Nishonova Z. Alimova G. “Bolalar psixologiyasi va uni o`qitish metodikasi” T.: 2019
23

fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi. Mazkur
metod turli xil g‘oyalar o‘rtasidagi aloqalar to‘g‘risida fikrlash imkoniyatini
beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi. “Klaster” metodi aniq ob’ektga
yo‘naltirilmagan fikrlash shakli sanaladi. Undan foydalanish inson miya
faoliyatining ishlash tamoyili bilan bog‘liq ravishda amalga oshadi. 20
O‘quvchilar bilan yakka tartibda uy vazifasini bajargan yoki bajarmaganligini
bilish uchun “Aqliy hujum” metodidan foydalangan holda aniqlik kiritish mumkin.
Yana “Aqliy hujum” metodidan ba’zi sabablarga ko‘ra darsga kech kelgan
o‘quvchilar bilimini tekshirish va ularni boshqa kech qolmasligini ta’minlash
uchun ham qo‘llashni tavsiya qilgan bo’lar edim. “Aqliy hujum” metodi uchun
savollar: Tarix fani nimalarni o’rgatadi?, O‘zbek tarixining buyuk siymolarini
sanab bering, Tarix fanining maqsad va vazifalari qanday? O‘quvchilar bilan tez-
tez savol-javob o‘tkazish bilim doirasini kengaytiradi. Savollarni bilmagan
o‘quvchilarni jazolash (raqsga tushish, qo‘shiq va she’r yoki sanalarni yoddan
aytish) orqali ham bilim olishga intilishlarga sabab bo‘ladi. 21

“Venn diagrammasi” usulida o‘quvchilarda mavzuga nisbatan tahliliy
yondashuv, ayrim qismlar negizida mavzuning umumiy mohiyatini o‘zlashtirish
(sentezlash) ko‘nikmalarini hosil qilishga yo‘naltiriladi. Strategiya kichik
guruhlarni shakllantirish asosida sxema bo‘yicha amalga oshiriladi. Yozuv taxtasi
o‘zaro teng 3 bo‘lakka ajratiladi va har bir bo‘lakka sxema chiziladi. Avval ikkala
mavzu haqida ma’lumot yoziladi. So’ng ularning o‘xshash tomonlari yo‘ziladi va
ikkita mavzu haqidagi ma’lumotlar mustahkamlanadi. Bu usul ko‘nikma hosil
qilishda, tushuncha va axborotlarni umumlashtirish hamda ixchamlashtirish uchun
tez va kuchli vosita bo‘lib xizmat qiladi. 22
Tarix faniga oid mavzularni tez yod
olish va xotirada mustahkam saqlash uchun o‘quvchilar bilan “Tezkor savol-
javob” o‘tkazish kerak. Guruhlar uchun beshtadan aniq va lo’nda javobga ega
20
Султонова Н.А. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ПОДГОТОВКИ ДЕТЕЙ В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ
К СОЦИАЛЬНОЙ ЖИЗНИ В СЕМЬЕ // SCIENTIFIC PROGRESS 2021// 1 (6), 631-635
21
N.N.Azizxo’jayeva. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat .- T .: TDPU . 2003.
22
Asqarov A . O ‘ zbekiston mustaqilligi sharoitida tarix fanining vazifalari .-“ O ‘ zbekistonda ijtimoiy fanlar ” 1992. №
7-8.
24

savollar beriladi. O‘quvchilar bilan yakka tartibda uy vazifasini bajargan yoki
bajarmaganligini bilish uchun “Aqliy hujum” metodidan foydalangan holda aniqlik
kiritish mumkin. Yana “Aqliy hujum” metodidan ba’zi sabablarga ko‘ra darsga
kech kelgan o‘quvchilar bilimini tekshirish va ularni boshqa kech qolmasligini
ta’minlash uchun ham qo‘llashni tavsiya qilgan bo’lar edim. “Sanalar tilga
kirganda” interfaol usuli orqali o‘tilgan mavzuga oid muhim sanalar slayd yoki
ko’rgazmali holda ko‘rsatilib, voqealar haqida so‘rash orqali amalga oshiriladi.
Ushbu metod tarix darslarida tez-tez qo‘llansa, o‘quvchilarning sanalarga diqqatli
bo‘lish va yodlab olish qobiliyatlarini shakllanishiga sabab bo‘ladi. “Tezkor savol-
javob” o’tkazish kerak. Guruhlar uchun beshtadan aniq va lo’nda javobga ega
savollar beriladi. Masalan:
1. Qanday sabablarga ko‘ra XIX asr so‘nggi choragiga kelib Fransiya iqtisodiy
taraqqiyotda dunyoda 4-o‘ringa tushib qoldi?
2. Nega hokimiyat uchun kurashda respublikachilar g‘alaba qozondi?
3. Uchinchi Respublika Konstitutsiyasi mazmuni haqida nimalarni bilib oldingiz?
4. Fransiya hukumati ichki siyosatda qanday muhim tadbirlarni amalga oshirdi?
5. „Dreyfus ishi“dan ko‘zlangan asosiy maqsad nima edi?
6. XIX asr oxiri—XX asr boshlarida Fransiya iqtisodiy ahvolida qanday
o‘zgarishlar ro‘y berdi?
7. Fransiya mehnatkashlari o‘z haq-huquqlari uchun olib borgan kurashlarida
nimalarga erishdi?
Uyga vazifa berishda qo‘shimcha holda o‘quvchilarning izlanishi va
qiziqishlarini
shakllantirish maqsadida tug‘ilib o’sgan qishlog‘i, mahallasi va viloyatidagi tarixiy
joylar haqida ma’lumotlar to‘plash topshirilsa, ona-Vatanga mehrmuhabbat,
tarixga, ota-bobolar merosiga hurmat-ehtirom tuyg‘usi shakllantiriladi. 23
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, o‘rta ta’lim maktablarida tarix fanini o‘qitishda
zamonaviy texnologiyalardan unumli foydalanish o‘quvchilarning fanga bo‘lgan
qiziqishini oshirishda, qolaversa, mavzularni oson tushunishlariga, bilim va
23
Gaffarov YA , Gafforova M . O ‘ zbekiston xalqlari tarixini o ‘ qitish usullari . T ., 1996.
25

ko’nikmalarini mustahkamlashda muhim ahamiyat kasb etadi. O‘qituvchi-pedagog
borki, izlanishlar bilan yangiliklarga intilib darslarni zamonaviy usulda tashkil
etsa,
o‘zi hatto o’quvchilari ham yuksak yutuq va marralarni zabt etadi.
26

3.2. Tarix darslarida “Fransiyaning ichki siyosati” mavzusida dars ishlanma.
Dars maqsadi:
 ta’limiy maqsad: 1875-yil Konstitutsiyasi. Uchinchi Respublikaning
inqirozi. Ged va Lafarg. Opportunizm, Anorxosindikalizm. Dreyfus ishi.
Hukumatning ichki siyosati. Puankarening ichki va tashqi siyosati.
Fransiyada ijtim o iy - siyosiy ahvol. Xalq noroziliklari. Parij Kommunasi.
Kommunada siyosiy guruhlar kurashi.
 tarbiyaviy maqsad: bunyodkorlik, mehnatsevarlik ruhida tarbiyalash.
 rivojlantiruvchi maqsad: o’quvchilarni og’zaki nutqini rivojlanishi .
 vazifalari: O’quvchilarda mavzu bo’yicha o’zlashtirilishi lozim bo’lgan
bilim, ko’nikma, malaka va kompetentsiyalarinilarga ega bo’lishlariga
ko’maklashish. Egallangan bilim, ko’nikma va malakalarni o’z shaxsiy va
ijtimoiy faoliyatlarida amaliy qo’llay olish kompetentsiyalarini
shakllantirishga yo’naltirish.
O’quv jarayoniga oid tayanch kompe ten ts iyalar.
 o’z bilimini mustaqil ravishda oshirib borishi, o’qib o’rganganlarini o’rtoqlari
bilan muhokama qilishi;
 mavzu yuzasidan o’zaro munosabatga kirisha olishi va muomala madaniyatiga
ega bo’lishi;
tarixiy davrlarni taqqoslashi va qiyoslay olishi.
 o’rganilgan mavzudagi voqeylikni chuqur tahlil qilgan holda jahon tarixidagi
voqealar bilan taqqoslash va o’rgatish.
O’quv materialining mazmuni.
 1875-yil Konstitutsiyasi. Uchinchi Respublikaning inqirozi. Ged va Lafarg.
Opportunizm, Anorxosindikalizm. Dreyfus ishi. Hukumatning ichki siyosati.
Puankarening ichki va tashqi siyosati.
 O’quvchilarda tarixiy manba va Fransiyada ijtimoiy-siyosiy ahvol .
27

Yangi dars mazmunining tayanch tushunchalari, atamalari.
1875-yil Konstitutsiyasi. Uchinchi Respublikaning inqirozi. Ged va Lafarg.
Opportunizm, Anorxosindikalizm. Dreyfus ishi. Hukumatning ichki siyosati.
Puankarening ichki va tashqi siyosati.
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi.
 Uslublar: o g’ zaki muloqot, “ H amma-hammaga o’rgatadi”, o g’ zaki bayon,
tasviriy vositalarni qo’llash, “Savol-javob (noanoanaviy shakli)”, “Kichik
guruhlarda ishlash”, mavzu bo’yicha fikr almashinuvi.
 Shakl: Guruhlarda va sinf bilan hamkorlikda ishlash.
 Nazorat: o g’ zaki nazorat, savol-javoblar, kuzatish.
 Baholash: rag’bat kartochkalari hamda 5 ballik reyting tizimi aso sida “Ofarin”,
“Barakallo”, “ H arakat qil” s o’ zlari yozilgan shakllar asosida.
Kutiladigan natijalar.
O’qituvchi: 1875-yil Konstitutsiyasi. Uchinchi Respublikaning inqirozi.
Ged va Lafarg. Opportunizm, Anorxosindikalizm. Dreyfus ishi. Hukumatning
ichki siyosati. Puankarening ichki va tashqi siyosati haqida o’quvchilarga
tushuntira oladi.
O’quvchi: M avzu haqidagi bilimlarni egallaydi. O’zida tayanch va Siyosiy
demokratiya, yuqori tabaqalarning hukmronlik shaklarining mazmun mohiyatini
tushunib oladi.
Kelgusi rejalar.
O’qituvchi: olgan bilimlarini xuddi shunday guruhlarga yetkazadi
I. Tashkiliy qism (2 daqiqa).
Dars salomlashish bilan boshlandi.
Tiglovchilar davomati aniqlanadi. Sinfning darsga tayyorgarligi tekshiriladi.
Tiglovchilar guruhlarga bo’linib, guruh nomlari yozildi va taoriflandi.
28

Baholash mezonlari bilan tanishtirildi . “ Ofarin “, “ Barakallo “, “ B arakat qil”
s o’ zlari yozilgan shakllar.
Ba h olash mezonlari. “ Ofarin “, “ Barakallo “, “ H arakat qil” s o’ zlari
yozilgan shakllar.

II. Mavzu: Fransiyaning ichki siyosati.
Uchinchi Respublika ichki siyosati. Respublika hukumati ichki siyosatda bir
qator muhim tadbirlarni amalga oshirdi. Chunonchi, 1881-1882-yillarda ta’lim
to’g’risida qonunlar qabul qilindi. Unga ko’ra maktab cherkovdan ajratildi.
Ta’limning dunyoviyligi ta’minlandi. 13 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun
majburiy bepul ta’lim joriy etildi. Maktablarda ta’lim maxsus davlat dasturlari
asosida olib boriladigan bo’ldi. Oliy pedagogik bilim yurtlarida o’qituvchi kadrlar
tayyorlash yo’lga qo’yildi. Majburiy ta’lim dasturida o’g’il bolalar uchun
gimnastika majburiy deb belgilandi. Bundan o’smirlarni bo’lajak harbiy xizmatga
jismonan yetuk qilib tayyorlash maqsadi ko’zda tutilgan edi. Qiz bolalar uchun
litseylar ochildi. Maxsus oliy o’quv yurtlarida ayol o’qituvchilar tayyorlana
boshlandi. 1884-yilda kasaba uyushmalarining erkin faoliyatiga hamda ish
tashlashga ruxsat etuvchi qonun ham qabul qilindi. Ishchilar o’z kasaba
uyushmalari va mehnat birjalarini tuzdilar. Ular ishsizlar va ish tashlovchilar
haqida g’amxo’rlik qila boshladilar. Munitsipal kengashlarga o’z merlarini saylash
huquqi berildi. Bungacha ular markaziy hokimiyat tomonidan tayinlanar edi.
Siyosiy ahvol. Mamlakatda Respublikani mustahkamlash tobora chuqur qaror topa
bordi. 1876-yilgi Senatga bo’lgan sayovlarda respublikachilar qo’li baland keldi.
Mak Magon iste’fo berdi. Jyul Grevi prezident etib saylandi. Monarxiyani
29

tiklashga urinishi behuda ketdi. Ichki siyosiy hayotning o’ziga xos bir xususiyati-
bu, ko’pfirqalikning qaror topganligi bo’ldi. Ularning ichida Radikal, Sotsialistik
va Respublikachilar firqasi yetakchi nufuzga ega edi. 1887-yilgi siyosiy tanglikdan
keyin Jyul Grevi o’rniga Sadi Karno (1887-1894) prezident bo’ldi. Bu davrda
Fransiya siyosiy hayotida ayni paytda demokratiyaga qarshi kuchlar ta’siri o’sib
bora borayotgan edi. Chunonchi, mamlakatda millatchilik, shovinizm g’oyalari
keng tarqala boshladi. Ular qudratli armiyagina Elzas va Lotaringiyani qaytarib
olishi mumkinligiga ishonar edilar. Fransiya ichki siyosiy hayotida anarxistlar va
monarxiyachilar faoliyati ham kuchaydi. Ularning maqsadi-mavjud tuzumni
ag’darish edi. Bu maqsadga erishish uchun anarxistlar kurashning terror usulini
qo’lladilar. Chunonchi, ular 1893-yilda Parlament binosiga bomba tashladilar.
Buning oqibatida 80 kishi yarador bo’ldi. 1894-yilda Sadi Karno o’ldirildi va
uning o’rnini Kazimir Pere qisqa muddatga egalladi. 1894-yil Fransiya
kontrrazvedkasi mamlakat harbiy kuchlari haqida josus tomonidan Germaniyaga
maxfiy ma’lumotlar berilib turilayotganligini aniqladi. Maxsus xizmat bu masalada
Fransiya armiyasi Bosh shtabida xizmat qiluvchi, kapitan A. Dreyfusdan shubha
qila boshladi. Tez orada u josuslikda ayblanib jinoiy javobgarlikka tortildi. Aslida
A Dreyfus josus emas edi. Biroq, soxta hujjatlar va soxta guvohlar yordamida
uning “josus»ligi fosh etildi. 1894-yilda harbiy sud uni umrbod surgun jazosiga
hukm qildi. Bu orada Feliks For prezidentlik lavozimini egalladi (1895-1899).
Reaksiya «Dreyfus ishi»dan mamlakatda demokratiyaga qarshi tashviqotni
kuchaytirish, millatchilik, shovinistik kayfiyatlarni yanada avj oldirish uchun
foydalandi. Mamlakatda, A. Dreyfusning josus emasligiga, hali haqiqiy josus fosh
etilmaganligiga ishonuvchilar bor edi. Ular haqiqiy josusni fosh etish uchun
tekshiruvni davom ettirdilar. Va, nihoyat haqiqiy josus aniqlandi. U bosh shtab
mayori, vengr avantyuristi, graf Estergazi bo’lib chiqdi. Biroq, Bosh Shtab va u
bilan mustahkam bog’langan kuchlar bu haqiqatni oshkor etishni o’zlari uchun
katta sharmandalik deb hisobladilar. Lekin, bu haqiqat sirligicha ketmadi. 1897-
yilda u matbuot yuzini ko’rdi. Mashhur yozuvchi Emil Zolya maktubi e’lon
qilindi. Fransiyaning barcha demokratik kuchlari A. Dreyfus ishini qayta ko’rib
30

chiqishni talab eta boshladi. Sharmanda bo’lishni istamagan kuchlar soxta
guvohning o’ldirilishini uyushtirdilar. Estergazi esa Fransiyadan qochib ketishga
muvaffaq bo’ldi. 1899-yilda F.For to’satdan vafot etdi. «Mo’tadil» respublikachi
Emil Lube (1899-1906) prezident etib saylandi. «Dreyfus ishi» atrofidagi kurash
uzoq davom etdi. Hukmron doiralar uni ozodlikka chiqarishga majbur bo’ldilar.
Biroq, u aybsizligi uchun emas, «sog’ligi yomonlashgani» uchun ozod qilindi. A.
Dreyfus faqat 1906-yildagina to’la oqlandi.
Iqtisodiy hayotidagi o’zgarishlar. XX asr boshlariga kelib Mamlakatda
mo’tadil siyosiy barqarorlik ta’minlandi. Bunga XIX asr 90-yillarining o’rtalaridan
boshlangan iqtisodiy yuksalish tufayli erishildi. 1900-yildagi 5,4 mln. tonna
o’rniga 1913-yilda Fransiya 22 mln. tonna temir ruda ishlab chiqara boshladi. Bu
sohada Fransiya AQSh va Germaniyani ortda qoldirdi. Sanoatda yangi tarmoqlar
(elektrotexnika, avtomobil va kimyo) tez rivojlana boshladi. Oqibatda sanoatda
xizmat qilayotgan aholining soni 36 foizga yetdi. 40 foiz aholi qishloq xo’jaligida
band edi. 1889-yilda balandligi 312 metrli mashhur Eyfel minorasi quriladi.
Fransiyaning 1909-yildagi eksportida tovarning qimmatligi jihatidan jun birinchi,
ip-gazlama ikkinchi, shoyi gazlama uchinchi, fransuz vinolari to’rtinchi o’rinni
egalladi. Fransiyada moliya kapitali tez o’sdi. Uning chetga kapital chiqarish
quvvati yanada ortdi. Bu borada u dunyoda Angliyadan so’ng ikkinchi o’ringa
chiqdi. 1914-yilga kelganda Rossiyaga 13 mlrd., Angliya va AQShga 5 mlrd.,
Janubiy Amerika davlatlariga 6 mlrd. frank miqdorida kapital chiqardi. Bu
kapitallar foiz hisobida Fransiyaga juda katta miqdorda daromad keltiribgina
qolmay, ayni paytda siyosiy ittifoqchilarni ham vujudga keltirdi.
Fransiya mehnatkashlarining ahvoli og’ir edi. Ular kuniga 10-12 soat, ba’zan
14-16 soatgacha ishlashga majbur edilar. Mehnatkashlar o’z haq-huquqlari uchun
kurasha boshladi. Bunday sharoitda ishchilar harakatini uyushtirish muhim
ahamiyatga ega edi. 1880-yilda ishchi tashkilotlari vakillari «Fransiya Ishchi
partiyasi» ni tuzdilar. Ayni paytda, ishchilar kasaba uyushmalari va mehnat
bitjalari tuza boshladilar. Ular ishsizlar va ish tashlashda qatnashayotganlar haqida
31

g’amxo’rlik qilardi. Chunonchi, mehnat qonunlari Kodeksiga ko’ra, ish vaqtida
olingan jarohat uchun to’lov to’lanadigan bo’ldi. Haftada bir kun-dam olish kuni
joriy etildi.1910-yilda esa pensiya haqida qonun qabul qilindi. Unda pensiya yoshi
65 yosh deb belgilandi (bu ko’rsatkich Germaniya va Angliyada 70 yosh edi).
Ijtimoiy harakatda ikki asosiy oqim mavjud edi. Ularning biri-jamiyatni parlament
yo’li bilan (islohotlar orqali) qayta qurish, ikkinchisi esa noqonuniy yo’l bilan
(qurolli qo’zg’olon) qayta qurish yo’li edi. Ikkinchi yo’l bora-bora o’z ta’sirini
butunlay yo’qotdi.
III. O’tilgan mavzuni musta’kamlash. Savol-javob metodi ( noanoanaviy
shakli ) (8 minut)
1. XX asr boshlarida sanoatda xizmat qilayotganlar soni necha foizga yetdi?
2. XX asrda necha foiz aholi qishloq xo’jaligida mashg’ul edi?
3. XX asr boshlarida Fransiya eksportida birinchi o’rinda nima turardi?
4. XX asr boshlarida Fransiya eksportida ikkinchi o’rinda nima turardi?
5. XX asr boshlarida Fransiya eksportida uchinchi o’rinda nima turardi?
6. XX asr boshlarida Fransiya eksportida to’rtinchi o’rinda nima turardi?
7. Fransiya chetga kapital chiqarish borasida nechanchi o’rinda edi?
8. 1914 yilda Rossiyaga qancha kapital kiritldi?
9. 1914 yilda Buyuk Britaniya va AQSH ga qancha kapital kiritildi?
10. Janubiy Amerika davlatlariga qancha kapital kiritildi?
11. Fransiya mehnatkashlari necha soat ishlardi?
12. Fransiya ishchilar partiyasi qachon tuzildi?
13. Ishchilar kasaba uyushmalari va mehnat birjalari qachon ochildi?
14. Mehnat kodeksiga ko’ra haftada necha kun dam olish kuni deb e’lon
qilindi?
15. Pensiya haqida qonun qachon qabul qilindi?
16. Pensiya haqidagi qonunga ko’ra pensiya yoshi necha yosh qilib
belgilandi?
17. Pensiya yoshi Gernaniya va Buyuk Britaniyada necha yosh edi?
32

18. Ijtimoiy harakatdagi oqimlar qaysilar edi?
19. Anarxizm nima?
20. Shovinizm nima?
21. Siyosiy reaksiya nima?
IV. Dars yakunlarini chiqarish . (2 minut)
“O’quv sikli” texnologiyasi asosida o’ tilgan mashg’ulot xulosalanadi.
Mavzuni o'qib test tuzib kelish
33

Xulosa
Tarix o’qitish va tarixiy tadqiqot jarayonida ta’lim ishtirokchilari va
tadqiqotchilar oldida tarixiy atamalar va tushunchalarni tushunish, izohlash va
ulardan foydalanish kabi til bilan bog’liq muhim vazifa turadi. Ingliz tadqiqotchisi
Graham Swift in Husbands fikriga ko’ra o’tmish haqida turli yo’llar bilan
tushunchalarga ega bo’lish, tarixiy shaxslarninig qarashlari, e’tiqod va
faoliyatlarini izohlash va tarixchilar tomonidan tarixiy jarayonlarni ifodalashlari
uchun qo’llaniladigan, tarixiy ifoda va tushunchalarni o’zida jamlagan maxsus til
“tarixiy til” deb nomanadi.Tarix o’qituvchisining o’ziga xos vazifasi tarixiy
tushunchalarni o’rgatish bilan birga uni kelajakga yetkzishni ta’minlashdir. Tarixni
o'qitish samaradorligini ta'minlash uchun, tarix o'qituvchisidan ma'lum bilim
darajasi va ba'zi o'qituvchilik qobiliyatlariga ega bo’lishi, tarixiy voqealarni,
faktlarni, odamlarni, jarayonlarni va o'ziga xoslikni tushunish va tushuntirish
uchun transformatsiya, sharhlash, baholash, tahlil va sintez qobiliyatlari va
ko'nikmalarga ega bo'lish talab etiladi. Tarix o’qitish jarayonida boshqa ijtimoiy
fanlar bilan o'zaro bog'liqligidan kelib chiqib materiallartayyorlash, masalan
geografiya, fuqarolik bilimlari, diniy madaniyat va axloqshunoslik fanlaridagi
ma’lumotlardan foydalanish talabalarga nafaqat mavzularni yaxshiroq o'rganishga
yordam beradi, balki umuman ijtimoiy voqeliklarni idrok etish va real hayotni
tushunish imkoniyatini beradi. Dars jarayonida tarixiy materiallar va manbalardan
(tarixiy hujjatlar, tarixiy ashyolar, rasmlar, xaritalar) foydalanish juda muhim va
foydalidir. Bundan tashqari, tarix darslarida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari va internetdan foydalanish o'quvchilarning aqliy rivojlanishiga
hissa qo'shibgina qolmay, ularning tarixiy tafakkur va o'rganish darajalarini
oshiradi.
Fransiyaning ichki siyosati XX va XXI asrlarda bir nechta jarayonlardan o'tib
kelganligi uchun bog'liq o'larli o'zgarishlar bilan belgilanadi. Quyidagi
jarayonlardan ba'zi biri: Iqtisodiy va sotsial qonunchilik: XX asr boshlarida
Fransiyada iqtisodiy va sotsial qonunchilikning o'zgarishi ko'rib chiqildi. Bu
34

davrda Fransiya iqtisodiy dasturlash, moliya siyosati, ish haqini himoya qilish,
pensiyalar va xavfsizlik sohasida yangi qonunchilik qabul qilgan. XXI asrning
boshida ham bu yo'nalishlar davom etmoqda. Ovoz berish tizimi: XX asrning
ortalarida Fransiyada ovoz berish tizimida muhim o'zgarishlar amalga oshdi. 1962
yilda Fransiyada ovoz berish tizimini o'zgartirib, direktda prezidentni tanlash
imkoniyatini kiritdi. Shu bilan birga parlament va hududlararo tuzilmalarida ham
o'zgarishlar amalga oshirildi. XXI asr boshida ham ovoz berish tizimi Fransiyada
siyosiy jarayonlarga yo'nalish beradi. Xalqaro munaqishalar: XX va XXI asrlarda
Fransiya xalqaro munaqishalarga intensiv tashvishlar qilgan davlatlar bilan
munaqishalar olib borayotgan. Masalan, Fransiyada Evropaning integratsiyasi,
Xitoy, Afrika va Musulmon mamlakatlarga qarshi siyosiy standartlar, xalqaro
inson huquqlari va boshqa munaqishalar o'z o'rnini topgan. Harbiy siyosat: XX
asrning boshlarida Fransiyada harbiy siyosatda ham o'zgarishlar bo'lib o'tgan.
Masalan, I yurisdiktsiyasi va II jahon urushi daryolarida Fransiyada harbiy
qonunchilik, armiya va tashqi siyosatda o'zgarishlar amalga oshirmoqda. XXI
asrning boshida ham Fransiya harbiy siyosatda yangi yo'nalishlarga yo'nalib
borayotgan. Identitet va migratsiya: XX va XXI asrlarda Fransiyada identitet va
migratsiya mavzulari ham muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Milliy identitet va
Fransiyaliklik mamlakatdagi mazkur muddat davomida o'zgarishlarga uchragan.
Xulosa qilib aytganda, o'qituvchi innovatsion faoliyatga tayyor bo'lib, darsga eng
so'ngi yangiliklarni olib kirib, o'quvchiga qiziqarli va uni ehtiyojiga mos ravishda
tashkil etsagina, sifat va samaradorlikni kafolatlashi mumkin. Bunday sharoitda
o'qituvchi yuksak rivojlangan fikrlash qobiliyatiga, muammolar bo'yicha
mushohada yuritishga, muammolarni o'z vaqtida yecha oladigan qobiliyatga ega
bo'lishi kerak. Interfaol usullarda darsni tashkil etishda o'quvchi shaxsini
rivojlantirishni o'ziga o'zi zamin yaratishdan boshlash kerak. O'qituvchidan
innovatsion pedagogik texnologiyalardan foydalanib yangi bilimlarni berish,
ko'nikmalarni shakllantirish, rivojlantirish, mustahkamlash, bilimlarni takrorlash,
amalda qo'llash mashg'ulotlarida, hamda o'quv fanining xususiyatlarini hisobga
35

olgan holda har bir mavzu bo'yicha mashg'ulot uchun eng maqsadga muvofiq
bo'lgan innovatsion pedagogik texnologiya metodlarini to'g'ri tanlash talab etiladi.
36

Foydalanilgan adabiyotlar
1.Karimov I. A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q. T., "Sharq". 1998.
2. Karimov L.A. Yuksak manaviyat yengilmas kuch. T., "Ma'naviyat"
2008.
3.Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. –Toshkent: 2020 y
4.Sh. Mirziyoyevning Islom svilizatsiyasi markaziga tashrifi chog`idagi nutqidan.
2021-yil avgust.
5.Asqarov A. O‘zbekiston mustaqilligi sharoitida tarix fanining
vazifalari.-“O‘zbekistonda ijtimoiy fanlar” 1992. № 7-8.
6. Fransiya“ Yevropa da, muharirlar — Ferdie McDonald, Claire Marsden va
Dorling Kindersley (Gale, 2010), 144-217-betlar.
7. 9-sinf Jahon tarixi darsligi. Toshkent-2014
8.M.Ochilov "Yangi pedagogik texnologiyalar". Qarshi, 2000.
9. Nishonova Z. Alimova G. “Bolalar psixologiyasi va uni o`qitish metodikasi” T.:
2019
10.N.N.Azizxo’jayeva. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat.-T.: TDPU.
2003.
11. O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida» gi qonuni. Barkamol avlod
O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. T., «Sharq», 1998 yil.
12.G`affarov YA, Gafforova M. O‘zbekiston xalqlari tarixini o‘qitis h usullari.T.,
1996.
13.M.Ochilov "Yangi pedagogik texnologiyalar". Qarshi , 2000.
14.Султонова Н.А. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ПОДГОТОВКИ ДЕТЕЙ В
СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ К СОЦИАЛЬНОЙ ЖИЗНИ В СЕМЬЕ //
SCIENTIFIC PROGRESS 2021// 1 (6), 631-635
15. История Франция. в 3 томах. М., 1972-1973 гг. 1-2 m .
37

16. Желубовская Э.А. Крушение второй империи и возникновение Третьей
республики во Франции М., 1956.
38

Fransiyaning ichki siyosati

Sotib olish