Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 1.3MB
Xaridlar 1
Yuklab olingan sana 18 Sentyabr 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Fuqarolar ishtirokida tashabbuskor byudjet va uni O’zbekistonda qo’llash amaliyoti - muammo va yechimlar

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ʻ OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTETI “________________________________________________________” KAFEDRASI “ _______________________________________________________________ ” FANIDAN KURS ISHI Маvzu: Fuqarolar ishtirokida tashabbuskor byudjet va uni O’zbekistonda qo’llash amaliyoti muammo va yechimlar Bajardi:_______________________________ Qabul Qildi: ___________________________ TOSHKENT – 20 23 Fuqarolar ishtirokida tashabbuskor byudjet va uni O’zbekistonda qo’llash amaliyoti: muammo va yechimlar Reja: Kirish ................................................................................................................................................................... 3 1. Fuqarolar ishtirokida tashabbuskor byudjetning iqtisodiy mohiyati ............................................................... 6 2. O’zbekistonda fuqarolar ishtirokida tashabbuskor byudjetni qo’llash amaliyoti ........................................... 14 3. Fuqarolar ishtirokidagi “tashabbusli byudjet”ni O’zbekistonda qo’llashdagi muammolar va ularni bartaraf etish masalalari ................................................................................................................................................. 18 1-jadval .......................................................................................................................................................... 25 Xulosa ................................................................................................................................................................ 27 2 Kirish Mamlakatimizda byudjet tizimi ochiqliqligi va shaffofligini ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan islohotlarning ustuvor yo’nalishlaridan biri tegishli hudud mahalliy byudjetidan amalga oshiriladigan xarajatlar yo’nalishlarini belgilashda fuqarolar faol ishtirokining ta’minlanishidir.Byudjet ma’lumotlarining ochiqligi va shaffofligini yanada oshirish, byudjet mablag’larining shakllanishi va sarflanishi ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirishda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 22-avgustdagi «Byudjet ma’lumotlarining ochiqligini va byudjet jarayonida fuqarolarning ishtirokini ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ-3917-son Qarori1muhim ahamiyat kasb etadi.Ushbu“Tashabbusli byudjet”ning dolzarbligi mamlakat Prezidenti tomonidan ilgari surilgan bo’lib, unga ko’ra kelgusi yildan viloyat byudjetlari qo’shimcha mablag’larining 30 foizi ham “Tashabbusli byudjet” loyihalariga beriladi2. Umuman, kelgusi yildan boshlab mahallalardagi infratuzilma uchun mablag’lar faqatgina “Tashabbusli byudjet” orqali aholi ovoz bergan loyihalarga ajratilishi belgilandi. Bunda “Tashabbusli byudjet” loyihalari uchun mablag’lar 3,5 baravarga oshirilib, 8 trillion so’mga yetkaziladi. 2019-yil 1-yanvaridan jamoatchilik fikrini shakllantirish uchun tuman (shahar)lar byudjetlarining qo’shimcha manbalari hisobidan moliyalashtirilish taklif etilayotgan tadbirlar to’g’risidagi axborotni joylashtirishni nazarda tutadigan «Ochiq byudjet» axborot portali (https://openbudget.uz/) ishga tushirildi.Tashabbusli byudjet fuqarolarning takliflarini hisobga olgan holda mahalliy byudjet mablag larining bir qismini taqsimlash va buʼ mablag larni sarflash yo nalishlarini aniqlash ʼ ʼ bo yicha ularning bevosita ishtirokida ʼ qarorlarni qabul qilish, shuningdek qabul qilingan qarorlar ijrosi ustidan jamoatchilik nazoratining o rnatilishidir.Tashabbusli byudjetdan ko zlangan maqsad ʼ ʼ quyidagilaardan iboratdir:  fuqarolarga joriy byudjet va byudjetni rejalashtirish to g risida ma lumot berish; ʼ ʼ ʼ  mablag larning noo rin sarflanishini oldini ʼ ʼ olish;  mahalliy hokimiyat va fuqarolar tomonidan tegishli hududda muhim ahamiyatga molik sohalar uchun birgalikda qarorlar qabulqilish; fuqarolarni hududda amalga oshirilayotgan islohotlar yo nalishlariga mos ravishda sarflanayotgan ʼ mablag lar to g risida xabardor qilish. Tashabbusli byudjet byudjet jarayonida ma lum ʼ ʼ ʼ ʼ 3 hududdagi jamoatchilikning, fuqarolik jamiyati institutlarining va ayrim fuqarolarning o z aholi punktlarini rivojlantirish yo llarini belgilashdagi ishtirok etish imkoniyatiniʼ ʼ beradi. Mahalliy byudjetlardan xarajatlarni moliyalashtirishning ustuvor yo nalishlarini aniqlash mahalliy ijroiya va vakillik organlari oldida turgan eng muhim ʼ vazifalardan biridir. Odatda, ushbu masalalar bilan byudjet jarayonida ishtirok etuvchi turli vakolatli organlar shug ullanadilar. ʼ А mmo, mahalliy ijroiya va vakillik organlari e tiboridan chetda qoladigan muammolar ham mavjud. Bu ichimlik suvini tashib ʼ iste mol qilish muammosi yoki elektr ta minotidagi uzilish kabi masalalardan tortib, ʼ ʼ yoritilmagan piyodalar yo lagi yoki turar joy binolarida kommunal xizmat ko rsatishga ʼ ʼ aloqador muammolar bo lishi mumkin. ʼ А ynan shu holatda, tashabbusli byudjet muammoni umumiy muhokamaga olib chiqish va uni hal qilishning maqbul variantini topishga imkon beradi. Ma lumki, fuqarolar o z yashash joylari (mahalla, tuman, ʼ ʼ shahar) dagi turli ijtimoiyiqtisodiy muammolarini yaxshi bilishadi va fuqarolar tomonidan taklif etilgan loyihalar aksariyat hollarda asosli hisoblanadi. Chunki, ma lum bir joyda uzoq vaqt yashayotgan fuqarogina birinchi navbatda qanday ʼ masalalarni hal qilish kerakligini ko rsata oladi.Mahalliy hokimiyat organlari ʼ tomonidan keng jamoatchilik manfaatiga xizmat qiluvchi biror qarorni qabul qilishda yoki loyihani amalga oshirishda fuqarolarning fikr-mulohazalari va takliflarini inobatga olinmasligi ularning noroziligiga, ayrim hollarda mablag lardan samarasiz ʼ foydalanishga olib kelishi mumkin.Tashabbusli byudjetning yana bir o ziga xos ʼ xususiyati –u to g ridan-to g ri demokratiya mexanizmiga asoslanadi, bunda fuqarolar ʼ ʼ ʼ ʼ bevosita umumiy va mahalliy ahamiyatdagi loyihalar tashabbusini ilgari suradi, ovoz beradi, pirovardida, shu loyihani moliyalashtirilishiga erishiladi. Byudjet mablag larini ʼ yo nalishini belgilashda oddiy fuqarolarning ham byudjet jarayonida doimiy va ʼ bevosita ishtirok etishiga imkoniyat beriladi.Ma’lumki, 2021 yilga qadar O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22 avgustdagi «Budjet ma’lumotlarining ochiqligini va budjet jarayonida fuqarolarning ishtirokini ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ-3917-son Qaroriga ko’ra tuman va shaharlar mahalliy budjetlarining qo’shimcha manbalaridan kamida 10 foizi jamoatchilik fikri asosida belgilangan tadbirlarni moliyalashtirishga sarflangan. Davlat budjetining shakllanishi va 4 hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish loyihalarini ishlab chiqish jarayoniga aholini faol jalb etish hamda joylardagi dolzarb muammolarni hal etishda jamoatchilik ishtirokini kengaytirish maqsadida 2021 yil 13 aprelda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Budjet jarayonida fuqarolarning faol ishtirokini ta’minlash bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi PQ-5072-sonli Qarori qabul qilindi. 5 1. Fuqarolar ishtirokida tashabbuskor byudjetning iqtisodiy mohiyati Iqtisodiyot va moliya vazirligi O’zbekistonning 2023 yilgi davlat budjetiga bag’ishlangan «Fuqarolar uchun budjet» nashrini e’lon qildi. Unga ko’ra, iqtisodiy o’sish 5,3 foiz, inflyatsiya 9,5 foiz, davlat budjeti taqchilligi 3 foiz darajasida prognoz qilinmoqda. Ta’kidlash joizki, 2023 yil uchun Davlat byudjeti global o’zgarishlar va iqtisodiy noaniqliklar kuchayib borayotgan bir sharoitda shakllantirildi. Tashqi tahdidlar tufayli iqtisodiyot rejalashtirilganidan pastroq sur’atlarda o’sishi kutilmoqda. Nashrning birinchi qismida keltirilgan dastlabki baholashga ko’ra, 2022 yilda O’zbekistonda iqtisodiy o’sish 5,7 foizni tashkil etdi. 2023 yilda YaIM o’sishi 5,3 foizgacha sekinlashishi prognoz qilinmoqda. Nashrning asosiy bo’limi Davlat byudjeti daromadlari, xarajatlari va taqchilligining prognoz ko’rsatkichlariga bag’ishlangan. Mazkur bo’limda o’quvchilarga, 2023 yil uchun soliqbyudjet siyosatining asosiy yo’nalishlari, manbalar kesimidagi byudjet daromadlarining prognozi hamda byudjet tushumlariga ta’sir etuvchi omillar havola etiladi. Ushbu bo’limda o’quvchilar 2023 yilda byudjet mablag’larini sarflashning hajmlari va yo’nalishlari haqida ham ma’lumot olishlari mumkin. Xarajatlar qismida ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy himoya qilish xarajatlari ustuvor yo’nalish bo’lib qolmoqda. Inflyatsiyaning kuchayishi sharoitida ushbu sohani moliyalashtirish, jumladan, ish haqi, pensiya va ijtimoiy nafaqalarni oshirishga ko’proq mablag’ ajratilishini talab etadi. 2023 yilda Davlat byudjeti umumiy xarajatlarining 50,4 foizini ijtimoiy xarajatlar tashkil etadi. Keyingi yillarda joriy etilgan tashabbusli byudjet amaliyoti ushbu maqsadlarga ajratiladigan byudjet mablag’larini ko’paytirish hisobiga kengaytiriladi. O’quvchilar fuqarolarning bevosita ishtirokida, ularning fikr va takliflarini inobatga olgan holda mahalliy byudjet mablag’larini qancha miqdorda taqsimlash rejalashtirilganligini bilib olishlari mumkin. Bo’lim byudjet taqchilligi va uni qoplash manbalari to’g’risidagi ma’lumot bilan yakunlanadi. O’rta muddatli istiqbolda Davlat byudjeti barqarorligini ta’minlash uchun taqchillik bosqichma-bosqich kamaytirilishi rejalashtirilgan. 6 Joriy davrda, global o’zgarishlar hisobiga yuqori darajadagi noaniqlikning saqlanib qolinishi Davlat byudjetini shakllantirish va asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni prognozlashtirishni murakkablashtirdi. 2023 yilda ichki talabning faol saqlanib qolishiga qaramay iqtisodiy o’sishning sekinlashishi prognoz qilinmoqda. Iqtisodiy o’sish 2022 yildagiga nisbatan pastroq, ya’ni 5,3 %ga prognoz qilinmoqda. Iqtisodiy faollikning tiklanishi hisobiga mos ravishda 2024-2025 yillarda iqtisodiy o’sish 5,6 va 6% gacha ko’tariladi. Biroq, noaniqliklar saqlanib qolinayotgan sharoitda turli omilli xatarlar mavjudligi hisobiga ushbu prognozlar nobarqarorligicha qolmoqda. 5,7 5,3 5,6 6,0 738,4 888,3 1 068,0 1 235,4 1 412,0 1 600,0 7,4 8,0 1 400,0 1 200,0 7,0 6,0 1 000,0 5,0 800,0 4,0 600,0 3,0 400,0 2,0 200,0 0,0 2 0 2 1 2022 2023 2024 2025 1,0 0,0 (дастлабки) (прогноз) (прогноз) (прогноз) 1-rasm. 2021 - 2025 ЙИЛЛАРДА ЯИМ ҲАЖМИ ВА ЎСИШ СУРЪАТЛАРИ 1 Иқтисодиётнинг барча асосий тармоқларида ўсиш суръати секинлашиши кутилмоқда. Саноатнинг ўсиши 2023 йилда 5,1% гача, қурилиш - 6% гача ва хизматлар соҳаси - 6,7 % гача секинлашади. 1 www.stat.uz 7 Саноат 1 0 8 , 8 Қишлоқ , ўрмон ва балиқчилик хўжалиги 104,0 103,9 2021 2022 2023 2024 2025 2021 2022 2023 2024 2025 (дастлабки) Қурилиш (прогноз) (прогноз) (прогноз) 107,5 (дастлабки) Хизматлар 109,5 (прогноз) (прогноз) (прог ноз) 2021 2022 2023 2024 2025 2 0 2 1 2 0 2 2 2023 2 0 2 4 2 0 2 5 (дастлабки) (прогноз) (прогноз) (прогноз) (дастлабки) (прогноз) (прогноз) (прогноз) 106,8 107,0 106,6 106,0 107,2 106,0 105,2 105,1 108,5 106,7 106,2 106,0 103,7 103,6 103,5 2-rasm. 2021 - 2025 yıllarda Iqtısodıyot asosıy tarmoqları Qо’Shılgan qıymati o’sısh sur’atlari 2 Prognoz qilinayotgan o’sish sur’atlarida iqtisodiyotning asosiy tarmoqlarining YaIM tarkibidagi ulushi o’zgarishi sezilarli bo’lmaydi. 2 0 2 1 2 0 2 2 (dastlabki) 2 0 2 3 (prognoz) 2 0 2 4 (prognoz) 2 0 2 5 (prognoz) 29,2 26,7 27,3 28,7 28,2 7,0 6,7 6,6 7,3 7,2 24,3 24,7 25,3 25,1 26,5 39,3 39, 4 39,5 41,5 39,6 Sanoat Qurilish Qishloq, o’rmon va baliqchilik xo’jaligi Xizmatlar 2 www.stat.uz 8 3-rasm, 2021 - 2025 YILLARDA YaIM TARKIBI, FOIZDA 3 3 www.stat.uz 9 Tashabbusli byudjet – Jamoatchilik fikri asosida shakllangan byudjetdir. Ya’ni mahalliy infratuzilmani tuman, shahar, mahalla yoki qishloq infratuzilmasini rivojlantirish loyihalariga byudjet mablag’larining bir qismini bevosita fuqarolarning tashabbusi asosida yo’naltirishdir. Bu jarayon birinchi marotaba 2021-yilda boshlangan bo’lib, har yili fevral va iyul oylarida bo’lib o’tadi. 4- rasm . Birinchi bosqich 4 Tashabbusli byudjet dasturining birinchi bosqichida tuman va shahar hokimliklari tomonidan “Ochiq byudjet” axborot portali va boshqa axborot manbalari orqali loyihalarni taqdim etish tasdiqlangan me’zonlar va boshqa shartlar haqida aholini xabardor qiladi. 4 www . openbudjet . uz 10 5- rasm . Ikkinchi bosqich 5 Shundan so’ng, tashabbuskor fuqaro yoki fuqarolar mahallasi va qishlog’idagi ijtimoiy muammo yuzasidan o’z loyihasini “Open byudjet” poratli orqali taklif qilib qoldiradilar. Buning uchun tashabbuskor “Openbudget.uz” saytidan ro’yxatdan o’tib, shaxsiy kabinetini ochadi. Shaxsiy kabinetda taklif qoldirish bo ’ limidan ariza shaklini to ’ ldiradi . Loyiha quyidagi talablarga javob berishi kerak:  Hududning ijtimoiy-iqtisodiy hususiyatlarini hisobga olgan holda dolzarb muammolarni hal etishga qaratilgan bo’lishi kerak;  Taklif beruvchining shaxsiy manfaatlariga qaratilmasligi kerak;  Loyihaning umumiy qiymati bazaviy hisoblash miqdorining 4000 baravaridan ya’ni o’rtacha 1 milliard so’mdan oshmasligi kerak.  Loyihalarni portalga joylash uchun 30 kun vaqt beriladi. 5 www . openbudjet . uz 11 6- rasm . Uchinchi bosqich 6 Uchinchi bosqichda loyihalar ekspertizadan o ’ takaziladi va tanlanadi . Ya’ni ishchi komissiyaga kelib tushgan loyihalar tasdiqlangan me’zonlarga mosligi o’rganiladi. Bularning barchasi 15 ish kuni ichida amalga oshiriladi. 7-rasm. To’rtinchi bosqich 7 Bu bosqich asosiy va belgilovchi bosqich hisoblanadi. Chunki tashabbusli loyihalarga ovoz berish jarayoni boshlanadi. Bunda bir fuqaro faqat bitta loyiha uchun ovoz beradi. Bu jarayonda fuqaro telefon raqami orqali “Openbyudjet.uz” saytida 20 ish kuni ichida ovoz berishi kerak. 6 www . openbudjet . uz 7 www . openbudjet . uz 12 8- rasm . Beshinchi bosqich : 8 So ’ ngi bosqichda barchasi hal bo ’ ladi va eng ko ’ p ovoz to ’ plagan loyiha g ’ olib deb e ’ lon qilinadi . G ’ olib loyihalarning soni joriy saralash bosqichida amalga oshirish uchun ajratilgan mablag ’ lar miqdoridan kelib chiqqan holda aniqlanadi . Ovoz berish natijalariga ko’ra, g’olib deb topilgan loyihalarni nima kutadi? Portaldagi loyihalar bo’yicha ovoz berish natijalarini sarhisob qilgan Ishchi komissiyaning qarori asosida tuman va shahar hokimliklari loyihalarda belgilangan ishlarni bajarish uchun tanlov o’tkazish jarayonlarini tashkillashtiradi. Ish pudratchilarining tanlov orqali topish bilan boshlanadi. Loyihani tanlagan va uni ishlab chiqishda ishtirok etgan fuqarolar ham loyihaning amalga oshirilishini nazorat qilishda faol ishtirok etadilar. Loyihalarni moliyalashtirish uchun tuman va shahar hokimliklarida “Fuqarolar tashabbusi” jamg’armasi ochilgan. Ushbu jamg’arma – tuman va shahar byudjetlarining har yil boshida aniqlanadigan erkin qoldiq mablag’larining kamida 30 foizi va har chorak yakuni bo’yicha aniqlanadigan prognozdan oshirib bajarilgan qismining kamida 30 foizi asosida shakllantiriladi. 8 www . openbudjet . uz 13 2. O’zbekistonda fuqarolar ishtirokida tashabbuskor byudjetni qo’llash amaliyoti Davlat byudjeti iqtisodiyotda makroiqtisodiy boshqaruvning muhim vositasi bo’lib, uning samaradorligi hukumatning ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga erishishdagi muvaffaqiyatlarini belgilaydi. Davlat byudjeti aholining hayotiga ta’sir qiluvchi ijtimoiy va iqtisodiy siyosat va ustuvorliklarni amalga oshirish uchun vositadir. Byudjet jarayonida fuqarolarning ishtirokiga asoslangan byudjetlashtirishning zamonaviy usullaridan biri - “Partisipator byudjetlashtirish” amaliyotidir va undan byudjet munosabatlarini rivojlanishining zamonaviy bosqichida ko’pgina davlatlar foydalanmoqda. “Partisipator” so’zi - ingliz tilida “participate” - “tashabbusli yoki faol ishtirok etish degan ma’noni anglatadi. Partisipator byudjetlashtirish (ingl. “participatory budjeting”) - bu fuqarolarning tashabbuslarini hisobga olgan holda byudjet mablag’larining bir qismini taqsimlash va bu mablag’larni sarflash yo’nalishlarini tanlash bo’yicha ularning bevosita ishtirokida qarorlarni qabul qilish, shuningdek qabul qilingan qarorlarning amalga oshirilishini kuzatish amaliyotidir Ushbu jarayon uchta asosiy maqsad ga ega:  Shaffoflik : fuqarolarga joriy byudjet to’g’risida va byudjetni rejalashtirishning aniqlangan elementlari to’g’risida ma’lumot beriladi. Jarayonni shaffof qilish mablag’larni samarasiz yoki noto’g’ri ishlatilishini oldini olishga yordam beradi.  Jamiyat uchun muhim ahamiyatga ega bo’lgan sohada fuqarolarning ishtiroki yoki birgalikda qaror qabul qilish: mahalliy ma’muriyat va fuqarolar o’rtasidagi munosabatlar yaxshilanadi hamda fuqarolar hududda amalga oshirilayotgan ishlar to’g’risida ko’proq xabardor bo’lishadi.  Davlat xarajatlari fuqarolarning manfaatlariga ko’proq mos keladi : jamoat ishtirokchilari uchun mahalliy ma’muriyat davlat mablag’larini amaldagi ehtiyojlarga muvofiq qanday sarflash to’g’risida qaror qabul qilish va adolatli taqsimlash uchun byudjet ustuvorliklarini qayta ko’rib chiqishi mumkin. 14 Xalqaro tajribadan ma’lumki, partisipator byudjetlashtirish 1989 yilda birinchi marta Braziliyaning Porto-Alegri shahrida qo’llanilgan. Ma’muriyat fuqarolarga shahar byudjetining bir qismini qanday taqsimlash to’g’risida qaror qabul qilish imkoniyatini berdi. Bugungi kunda, o’ttiz yillik muvaffaqiyatli amaliyotdan so’ng, Porto-Alegri fuqarolari shahar byudjetining 20 foizini taqsimlaydilar Mazkur byudjet amaliyotini G’arbiy va Sharqiy Yevropadagi 20 dan ortiq davlatlar, Lotin Amerikasi, AQSh, Xitoy, Hindiston, Janubiy Koreya va boshqa ko’plab davlatlar muvaffaqiyatli qo’llamoqda. Masalan, Hindistonning Kerala shtatida partisipator byudjetlashtirish amaliyoti 1996 yilda to’liq amalga oshirilgan bo’lib, fuqarolar 24 yildan ko’proq vaqtdan beri byudjet jarayonida ishtirok etib kelmoqda. Uni ishga tushirishda barcha bosqichlardagi maslahat yordami 373 ta davlat instruktorlari tomonidan olib borilgan. Shaharni har tomonlama rivojlantirishni rejalashtirish aholining fikriga asoslanadi: aholining quyi darajadagi umumiy uchrashuvlarida istaklar muhokama qilinadi va turli sohalarda shakllantiriladi, ular keyinchalik butun tumanni rivojlantirish rejasiga qo’shilishi uchun jamoatchilik vakillaridan iborat ixtisoslashtirilgan ishchi guruhlar tomonidan ishlab chiqiladi. Aholining umumiy uchrashuvlari yiliga 4 marotaba o’tkaziladi, shuning uchun mahalliy jamoa o’zlarini rivojlantirish ustuvorliklari va rejalarning bajarilishini nazorat qilish imkoniyati mavjud. Birinchi uchrashuv aqliy hujum, ochiq forum rolini o’ynaydi, unda aholining asosiy muammolari, ustuvorliklari aniqlanadi va Rivojlanish bo’yicha seminarlar uchun tematik Ishchi guruhlar shakllantiriladi, bu yerda aniq loyihalar uchun g’oyalar tayyorlanadi. Ishchi guruhlar qishloq xo’jaligi , qashshoqlikka qarshi kurash va ish bilan ta’minlash , asosiy infratuzilma ob’yektlari , sog’liqni saqlash , ta’lim , sanitariya , ichimlik suvi, ayollar va bolalar muammolari kabi yo’nalishlar ular bo’yicha ish olib boradi. Kerala shtatidagi partisipator byudjetlashtirish tajribasining o’ziga xos xususiyati shundaki, uning ishga tushirilishidan oldin mahalliy jamoalarning salohiyatini rivojlantirish bo’yicha keng ko’lamli dasturlar, xususan, umumiy 15 savodxonlikni ta’minlash va oshirish bo’yicha ishlar amalga oshirilgan. Shtat Hindistonda aholining savodxonligi bo’yicha birinchi o’rinda turadi. 2011 yilgi aholi ro’yxatiga ko’ra, Keralada yashaydigan erkaklarning 96 foizi va ayollarning deyarli 92 foizi savodlidir . Ushbu innovatsion mexanizm mahalliy ijtimoiy muammolarni hal qilishda ijobiy hissa qo’shmoqda, chunki fuqarolarning ishtiroki va ishtirokining ortishi bilan bir qatorda, boshlang’ich ta’lim, birinchi tibbiy yordam ko’rsatish, ichimlik suvi bilan ta’minlash, sanitariya va boshqa ijtimoiy xizmatlarning sifati mamlakatda o’sib bormoqda. Jahon tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, ushbu amaliyotni mahalliy hukumatlar tomonidan amalga oshirilishida asos sifatida aniq prinsiplar, mexanizmlar va tartiblar qo’llaniladi. Ularni qanchalik puxta va mukammal ishlab chiqilganligi jarayonni muvafaqqiyatli amalga oshirilishini ta’minlaydi. Oxirgi yillarda qator mamlakatlarda uning rivojlanishining asosiy tendensiyalarini aholi qamrovini oshirish uchun internet- texnologiyalardan, ma’lum bir maqsadli guruhlar (yoshlar, migrantlar) ni hisobga olgan partisipator byudjetlashtirish mexanizmidan foydalanish, byudjet ochiqligi siyosatiga partisipator byudjetlashtirishning integratsiyasi, partisipator byudjetlashtirish mexanizmiga asoslangan qator innovatsion amaliyotlarning paydo bo’lishida ko’rishimiz mumkin. Respublikamizda 2018 yildagi PEFA metodologiyasi bo’yicha amaldagi byudjet tizimining tanqidiy tahlili, davlat moliyasini boshqarish samaradorligini baholash natijalari hamda Xalqaro valyuta jamg’armasining shaffoflik Kodeksi asosida soliq-byudjet siyosati ochiqligi yuzasidan o’tkazilgan diagnostik baholashlardan kelib chiqib so’nggi ikki yilda davlat moliyasi boshqarishni takomillashtirish bo’yicha bir qator tadbirlar amalga oshirildi. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti to’g’risidagi ma’lumotlarning ochiqligi va shaffofligini hamda fuqarolarni byudjet jarayonidagi ishtirokini ta’minlash maqsadida:  2018 yildan boshlab “Fuqarolar uchun byudjet” axborot nashri ishlab chiqilmoqda; 16  Davlat byudjeti to’g’risida batafsil ma’lumotlar joylashtirilib kelinayotgan “Ochiq byudjet” (www.openbudget.uz) axborot portali 2019 yilning yanvar oyidan boshlab ishga tushirildi;  Davlat byudjeti ijrosi to’g’risidagi ma’lumotlar Davlat moliyaviy statistikasi (GFS) standartlariga muvofiq shaklda Xalqaro valyuta jamg’armasining saytida joylashtirib borilmoqda;  2019 yildan boshlab tuman va shahar byudjetlarida hosil bo’ladigan qo’shimcha manbalarining kamida 10 foizi fuqarolar tomonidan bildirilgan tadbirlarga asosan yo’naltirish mexanizmi joriy etildi;  Byudjet mablag’larini tasarruf etuvchilar hamda mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan byudjet mablag’laridan foydalanish jarayonini to’liq o’z rasmiy saytlarida e’lon qilib borishlarini tartibga soluvchi qonun va qonunosti hujjatlariga tegishli normalar kiritildi. Shuningdek, 2020 yildan boshlab ilg’or xorijiy tajribadan kelib chiqqan holda Davlat byudjeti loyihasi ilk bora Qonun shaklida qabul qilindi hamda vazirlik va idoralarning vakolat va mas’uliyatini oshirish maqsadida byudjet xarajatlari avvalgidek sohalar bo’yicha emas, balki vazirlik va idoralar kesimida tasdiqlandi. Shu bilan birga, O’zbekiston Respublikasi respublika byudjeti xarajatlari O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlis palatalari tomonidan, mahalliy byudjetlar esa tegishli xalq deputatlari kengashlari tomonidan tasdiqlash amaliyoti joriy etildi. “Ochiq byudjet” (www.openbudget.uz) axborot portali va tuman (shahar) byudjetlari qo’shimcha manbalarining 10 foizidan kam bo’lmagan qismini jamoatchilik fikri asosida shakllantirilgan tadbirlarga yo’naltirishni nazarda tutuvchi byudjet mablag’larini taqsimlashda fuqarolar ishtiroki “Tashabbusli byudjet” O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22 avgustdagi “Byudjet ma’lumotlarining ochiqligini va byudjet jarayonida fuqarolarning faol ishtirokini ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3917-son qaroriga asosan joriy etilib, davlat byudjeti daromadlari va xarajatlari, ularning ijrosi to’g’risidagi hisobot ma’lumotlarining mamlakatimiz fuqarolari, investorlar va tashqi foydalanuvchilarga sifatli yetkazilishida va byudjet jarayonida fuqarolarning faol ishtirokini ta’minlashga 17 xizmat qilmoqda. “Tashabbusli byudjet” doirasida amalga oshiriladigan tadbir oshkora va aholi ishtirok etishiga qulay bo’lishi uchun moliyalashtirishga takliflar va takliflarga berilgan ovozlarni shakllantirish “Ochiq byudjet” (www.openbudget.uz) axborot portali orqali amalga oshirilmoqda va jamoatchilik fikriga yo’naltiriladigan mablag’ miqdori hududlar kesimida e’lon qilinmoqda. “Tashabbusli byudjet” natijalarini tahlil qiladigan bo’lsak, 2019 yil davomida respublika bo’yicha “Tashabbusli byudjet” amaliyoti natijasida tuman (shahar)lar fuqarolaridan www.openbudget.uz ochiq byudjet axborot portalida jami 52 634 ta taklif va ovozlar kelib tushgan va aholi takliflariga ko’ra ajratilgan mablag’lar jami 113 mlrd. so’mni tashkil etgan. Jumladan, birinchi chorak yakunlariga ko’ra, jami shakllangan qo’shimcha mablag’lar 253,3 mlrd. so’mni tashkil etgan, tuman (shahar)lar byudjetlari qo’shimcha manbalarini yo’naltirishda fuqarolardan jami 4049 ta taklif va ovozlar kelib tushgan, aholi takliflariga ko’ra 28,9 mlrd. so’m mablag’lar ajratilgan. Ikkinchi chorak yakunlari bo’yicha, jami shakllangan qo’shimcha mablag’lar 437,9 mlrd. so’mni tashkil etgan, tuman (shahar)lar byudjetlari qo’shimcha manbalarini yo’naltirishda fuqarolardan jami 19 976 ta taklif va ovozlar kelib tushgan, aholi takliflariga ko’ra 48,3 mlrd. so’m mablag’lar ajratilgan. Uchinchi chorak yakunlari bo’yicha esa, jami shakllangan qo’shimcha mablag’lar 333,6 mlrd. so’mni tashkil etgan, tuman (shahar)lar byudjetlari qo’shcha manbalarini yo’naltirishda fuqarolardan jami 28 609 ta taklif va ovozlar kelib tushgan, aholi takliflariga ko’ra 35,8 mlrd. so’m mablag’lar ajratilgan. 3. Fuqarolar ishtirokidagi “tashabbusli byudjet”ni O’zbekistonda qo’llashdagi muammolar va ularni bartaraf etish masalalari Mamlakatimizda byudjet tizimi ochiqliqligi va shaffofligini ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan islohotlarning ustuvor yo’nalishlaridan biri tegishli hudud mahalliy byudjetidan amalga oshiriladigan xarajatlar yo’nalishlarini belgilashda 18 fuqarolar faol ishtirokining ta’minlanishidir.Byudjet ma’lumotlarining ochiqligi va shaffofligini yanada oshirish, byudjet mablag’larining shakllanishi va sarflanishi ustidan jamoatchilik nazoratini kuchaytirishda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22 avgustdagi «Byudjet ma’lumotlarining ochiqligini va byudjet jarayonida fuqarolarning ishtirokini ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ-3917-son Qarori1muhim ahamiyat kasb etadi.Ushbu“Tashabbusli byudjet”ning dolzarbligi mamlakat Prezidenti tomonidan ilgari surilgan bo’lib, unga ko’ra kelgusi yildan viloyat byudjetlari qo’shimcha mablag’larining 30 foizi ham “Tashabbusli byudjet” loyihalariga beriladi2. Umuman, kelgusi yildan boshlab mahallalardagi infratuzilma uchun mablag’lar faqatgina “Tashabbusli byudjet” orqali aholi ovoz bergan loyihalarga ajratilishi belgilandi. Bunda “Tashabbusli byudjet” loyihalari uchun mablag’lar 3,5 baravarga oshirilib, 8 trillion so’mga yetkaziladi. 2019 yil 1 yanvaridan jamoatchilik fikrini shakllantirish uchun tuman (shahar)lar byudjetlarining qo’shimcha manbalari hisobidan moliyalashtirilish taklif etilayotgan tadbirlar to’g’risidagi axborotni joylashtirishni nazarda tutadigan «Ochiq byudjet» axborot portali (https://openbudget.uz/) ishga tushirildi. Tashabbusli byudjet fuqarolarning takliflarini hisobga olgan holda mahalliy byudjet mablag larining bir qismini taqsimlash va buʼ mablag larni sarflash yo nalishlarini aniqlash ʼ ʼ Shuningdek, inson huquqlarini ta’minlash, davlat organlarining hisobdorligi va ochiqligini kuchaytirish hamda fuqarolik jamiyati institutlari, ommaviy axborot vositalarining roli, aholi va jamoat birlashmalarining siyosiy faolligini oshirish bo’yicha tizimli ishlar amalga oshirildi. Milliy iqtisodiyotni isloh qilish borasida tashqi savdo, soliq va moliya siyosatini liberallashtirish, tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash va xususiy mulk daxlsizligini kafolatlash, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini chuqur qayta ishlashni tashkil etish hamda hududlarni jadal rivojlantirishni ta’minlash bo’yicha ta’sirchan choralar ko’rildi. Fuqarolarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish va kambag’allikni qisqartirish davlat siyosatining ustuvor yo’nalishi sifatida belgilanib, aholini yangi ish o’rinlari va 19 kafolatli daromad manbai, malakali tibbiy va ta’lim xizmatlari, munosib yashash sharoitlari bilan ta’minlash sifat jihatidan yangi bosqichga ko’tarildi. So’nggi besh yillik islohotlarning natijasida mamlakatimizda Yangi O’zbekistonni barpo etishning zarur siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy- ma’rifiy asoslari yaratildi. bo yicha ularning bevosita ishtirokida qarorlarni qabul qilish, shuningdekʼ qabul qilingan qarorlar ijrosi ustidan jamoatchilik nazoratining o rnatilishidir.Tashabbusli byudjetdan ko zlangan maqsad quyidagilaardan ʼ ʼ iboratdir:fuqarolarga joriy byudjet va byudjetni rejalashtirish togrisida malumot berish;  ʼ ʼ ʼ mablaglarning noorin sarflanishini oldini olish;mahalliy hokimiyat va fuqarolar  ʼ ʼ  tomonidan tegishli hududda muhim ahamiyatga molik sohalar uchun birgalikda qarorlar qabulqilish; fuqarolarni hududda amalga oshirilayotgan islohotlar  yo nalishlariga mos ravishda sarflanayotgan mablag lar to g risida xabardor qilish. ʼ ʼ ʼ ʼ Tashabbusli byudjet byudjet jarayonida ma lum hududdagi jamoatchilikning, fuqarolik ʼ jamiyati institutlarining va ayrim fuqarolarning o z aholi punktlarini rivojlantirish ʼ yo llarini belgilashdagi ishtirok etish imkoniyatini beradi. Mahalliy byudjetlardan ʼ xarajatlarni moliyalashtirishning ustuvor yo nalishlarini aniqlash mahalliy ijroiya va ʼ vakillik organlari oldida turgan eng muhim vazifalardan biridir. Odatda, ushbu masalalar bilan byudjet jarayonida ishtirok etuvchi turli vakolatli organlar shug ullanadilar. Аmmo, mahalliy ijroiya va vakillik organlari e tiboridan chetda ʼ ʼ qoladigan muammolar ham mavjud. Bu ichimlik suvini tashib iste mol qilish ʼ muammosi yoki elektr ta minotidagi uzilish kabi masalalardan tortib, yoritilmagan ʼ piyodalar yo lagi yoki turar joy binolarida kommunal xizmat ko rsatishga aloqador ʼ ʼ muammolar bo lishi mumkin. Аynan shu holatda, tashabbusli byudjet muammoni ʼ umumiy muhokamaga olib chiqish va uni hal qilishning maqbul variantini topishga imkon beradi. Ma lumki, fuqarolar o z yashash joylari (mahalla, tuman, shahar) dagi ʼ ʼ turli ijtimoiyiqtisodiy muammolarini yaxshi bilishadi va fuqarolar tomonidan taklif etilgan loyihalar aksariyat hollarda asosli hisoblanadi. Chunki, ma lum bir joyda uzoq ʼ vaqt yashayotgan fuqarogina birinchi navbatda qanday masalalarni hal qilish kerakligini ko rsata oladi.Mahalliy hokimiyat organlari tomonidan keng jamoatchilik ʼ 20 manfaatiga xizmat qiluvchi biror qarorni qabul qilishda yoki loyihani amalga oshirishda fuqarolarning fikr-mulohazalari va takliflarini inobatga olinmasligi ularning noroziligiga, ayrim hollarda mablag lardan samarasiz foydalanishga olib kelishiʼ mumkin.Tashabbusli byudjetning yana bir o ziga xos xususiyati –u to g ridan-to g ri ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ demokratiya mexanizmiga asoslanadi, bunda fuqarolar bevosita umumiy va mahalliy ahamiyatdagi loyihalar tashabbusini ilgari suradi, ovoz beradi, pirovardida, shu loyihani moliyalashtirilishiga erishiladi. Byudjet mablag larini yo nalishini belgilashda ʼ ʼ oddiy fuqarolarning ham byudjet jarayonida doimiy va bevosita ishtirok etishiga imkoniyat beriladi.Ma’lumki, 2021 yilga qadar O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22 avgustdagi «Budjet ma’lumotlarining ochiqligini va budjet jarayonida fuqarolarning ishtirokini ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida»gi PQ- 3917-son Qaroriga ko’ra tuman va shaharlar mahalliy budjetlarining qo’shimcha manbalaridan kamida 10 foizi jamoatchilik fikri asosida belgilangan tadbirlarni moliyalashtirishga sarflangan. Davlat budjetining shakllanishi va hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish loyihalarini ishlab chiqish jarayoniga aholini faol jalb etish hamda joylardagi dolzarb muammolarni hal etishda jamoatchilik ishtirokini kengaytirish maqsadida 2021 yil 13 aprelda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Budjet jarayonida fuqarolarning faol ishtirokini ta’minlash bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi PQ-5072-sonli Qarori qabul qilindi. Qarorga muvofiq aprel oyida, ya’ni 2021 yil uchun tuman va shaharlari budjeti tasdiqlangan muddatdan 4 oy o’tib qabul qilindi. Tabiiyki, yil boshida tuman (shahar)lar budjetlari tasdiqlanayotganida umumiy xarajatlarning 5 foizini jamoatchilik fikri asosida shakllantirilgan tadbirlarni moliyalashtirishga yo’naltirish bo’yicha mablag’ ko’zda tutilmagan. Shu bois, Prezident Qaroriga ko’ra, tanlab olingan tuman (shahar)lar budjetlariga qo’shimcha ravishda O’zbekiston Respublikasining respublika budjeti mablag’lari hisobidan 92,7 milliard so’m mablag’ ajratildi. Talab yuqori bo’lgan loyihalar. Fuqarolar tomonidan ilgari surilgan loyihalarning aksariyat qismi yo’llarnita’mirlash, umumta’lim maktablarini ta’mirlash va jihozlash, yoritish tizimlarini yaxshilash va ichimlik suvi ta’minoti bo’yicha qoldirilgan.2021 yilda o’tkazilgan tashabbusli budjet jarayoni davomida ichki yo’llarni ta mirlash bo’yicha ʼ 21 fuqarolardan jami 13 853 ta taklif kelib tushgan. Bu jami takliflarning 34 foizini tashkil qiladi. Bu tadbirga 265 000 ga yaqin fuqora ovoz bergan (jami ovozlarning 23 foizi). G’olib deb topilgan takliflarning aksariyat qismi ya ni, 400 ga yaqin (jamiʼ takliflarga nisbatan 26 foizi) aynan ichki yo’llarni ta mirlash bilan bog’liq ʼ muammolarni o’zida aks ettirgan. Bu tadbirlarga yil yakunlariga ko’ra g’olib deb topilgan takliflar doirasida hududlarda qariyb 300 km ichki yo’llar va piyodalar yo’laklari ta mirlangan. Jumladan, birgina Qashqadaryo viloyatining o’zida 46 ta taklif ʼ doirasida 13,1 mlrd so’mdan ortiq mablag’lar yo’naltirilib, natijada 37,8 km yo’llarda ta mirlash ishlari olib borilgan. Shundan, qariyb 28 km da yo’llar asfal t qoplama bilan ʼ ʼ qoplangan bo’lsa, 10 km ga yaqin tuproqli yo’llarga shag’al yotqizilgan. 9- rasm. 2021 yilda saralash bosqichi doirasida amalga oshirilgan ishlar 9 2021-yil 16-fevral kuni O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining majlislar zalida O’zbekistonda tashabbusli byudjetlashtirishni tadbiq etish va rivojlantirish istiqbollarini muhokama qilishga bag’ishlangan seminar bo’lib o’tdi. Ushbu seminar BMT Taraqqiyot dasturining O’zbekiston Respublikasi Moliya 9 www . openbudjet . uz 22 vazirligi bilan hamkorlikda amalga oshirilayotgan "O’zbekistonda barqaror rivojlanishni moliyalashtirish" loyihasi ko’magida o’tkazildi. Tadbirda Oliy Majlis Senati va Qonunchilik palatasi vakillari, mutasaddi vazirlik va idoralar, viloyat hokimliklari va ular huzuridagi jamoat kengashlari, Taraqqiyot strategiyasi markazi, "Yuksalish" yoshlar harakati va boshqalar qatnashdilar. So’nggi yillarda O’zbekistonda olib borilayotgan islohotlar doirasida ijro hokimiyati organlari mas uliyatini kuchaytirishga, Oliy Majlis va Xalq deputatlariʼ Kengashlarining rolini oshirishga, shuningdek, barcha darajalarda muhokama qilish va qaror qabul qilishga fuqarolik jamiyati institutlarini jalb etishga ko’proq e tibor ʼ qaratilmoqda. Byudjet sohasida byudjet shaffofligini oshirishga va fuqarolarni byudjet qarorlarini qabul qilishga jalb etishga qaratilgan mexanizmlar joriy etila boshlandi. Jahon amaliyotida ushbu maqsadlar uchun tashabbusli byudjetlashtirish – fuqarolar tomonidan ilgari surilgan takliflar (tashabbuslar, loyihalar) uchun byudjet mablag’larining bir qismini taqsimlash mexanizmi keng qo’llaniladi. Ushbu yo’nalishda BMT Taraqqiyot Dasturi so’nggi ikki yil ichida O zbekiston Respublikasi ʼ Moliya vazirligiga yordam ko rsatib, mamlakatda tashabbusli byudjetlashtirish ʼ mexanizmlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda uslubiy va ekspert ko’magini ko’rsatmoqda. Bunday hamkorlikdagi faoliyat natijalari Moliya vazirligi Davlat byudjeti boshqarmasi boshlig’i А leksandra Xvan tomonidan O’zbekistonda tadbiq etish uchun tashabbusli byudjetlashtirishning asosiy yondashuvlari va taklif qilingan modellariga (amaliyotlariga) bag’ishlangan taqdimotda taqdim etildi. Ta kidlanganidek, ushbu ʼ masalaning dolzarbligi, fuqarolarni byudjet mablag’larini taqsimlashga jalb qilish mexanizmlarini keng siyosiy qo’llab-quvvatlash sharoitida yuqori. 2021-yildan boshlab fuqarolar tomonidan ilgari surilgan mahalliy infratuzilmani takomillashtirish bo’yicha takliflar (tashabbuslar, loyihalar) bo’yicha xarajatlarning 5 foizi ilgari belgilangan qo’shimcha daromadlarning 10 foiziga qo’shimcha ravishda tuman byudjetidan ajratiladi. Ushbu mablag’lardan qanday foydalanish fuqarolarning ularni taqsimlashda ishtirok etishining samarali mexanizmiga bog’liq 10 . 10 https :// www . undp . org / uz / uzbekistan / press - releases / o % CA % BCzbekiston - respublikasida - tashabbusli - byudjetlashtirishni - tadbiq - etish - va - rivojlantirish - istiqbollari 23 Seminarda, jahon tajribasi bilan tanishish maqsadida alohida mamlakatlarda tashabbusli byudjetlashtirish eng yaxshi amaliyotlari ko’rib chiqildi va O zbekistonʼ uchun foydali bo’lishi mumkin bo’lgan umumiy fikrlar va xulosalar tayyorlandi. Rossiya Federatsiyasi Moliya vazirligining Moliyaviy ilmiy tadqiqotlar instituti (NIFI) qoshidagi Tashabbuslarni byudjetlashtirish markazi direktori tashabbusli byudjetlashtirish amaliyotini Rossiya va boshqa xorijiy davlatlarning davlat va munitsipal idoralariga integratsiyalash tajribasini taqdim etdi. Jahon tajribasi shuni ko’rsatadiki, tashabbusli byudjetlashtirish oson jarayon emas va uni amalga oshirishning standart usullari mavjud emas, chunki har bir mamlakat o’ziga xos xususiyatlarga ega. Mamlakatlar tashabbusli byudjetlashtirishni tadbiq etishda qanday muammolar va qiyinchiliklarga duch keladilar? Natijalar qanday bo’lgan va qanday saboqlar olingan? Ushbu masalalar Jahon bankining REM PAL (Davlat harajatlarini boshqarish – Kollegial o rganish) tashabbusining Byudejt ʼ bo’yicha amaliy hamjamiyat maslahatchisi Tatyana Vinogradovaning va BMT Taraqqiyot dasturining Ukrainadagi vakolatxonasi, “Fuqarolik jamiyatini qo’llab- quvvatlash” loyihasi Koordinatori Oksana Kosenko xonimlarning taqdimotlarida bayon etildi. 24 1-jadval 2021 yil maydan boshlab budjet xarajatlarining 5 foizi jamoatchilik fikri asosida belgilangan tadbirlarni moliyalashtirishga yo’naltirilgan tuman (shahar)larga ajratilgan mablag’lar miqdori 11 T /r Hudud nomi Tuman(shahar)l ar nomi Qo’shimcha ajratilgan mablag’lar (mln so’m) 1 . Qoraqalpog’iston Respublikasi Kegeyli tumani 3 429 2 . Andijon viloyati Asaka tumani 10 052 3 . Buxoro viloyati G’ijdivon tumani 9 754 4 . Jizzax viloyati Do’stlik tumani 2 995 5 . Qashqadaryo viloyati Qarshi tumani 6 992 6 . Navoiy viloyati Xatirchi tumani 7 662 7 . Namangan viloyati Chust tumani 8 204 8 . Samarqand viloyati Bulung’ur tumani 6 167 9 . Surxondaryo viloyati Oltinsoy tumani 7 165 1 0. Sirdaryo viloyati Xovos tumani 3 825 1 Toshkent viloyati Quyi Chirchiq 3 913 11 www.stat.uz 25 1. tumani 1 2. Farg’ona viloyati Farg’ona shahri 10 394 26 Xulosa «Tashabbusli budjet» loyihasining 2022-yildagi birinchi bosqichida 6,7 millionga yaqin yurtdoshlarimiz qatnashdi. Ular tomonidan tashabbusli budjet bo’yicha 40,2 mingga yaqin loyihalarga ovoz berilib, undan 2215 ta loyiha eng ko’p ovoz olgan holda moliyalashtirishga tavsiya etildi. Buning uchun 1,1 trln. so’mdan ortiq mablag’ ajratiladigan bo’ldi. Shu bilan birga Davlat rahbarining 2022 yil 7 apreldagi PQ-197 sonli qaroriga asosan tashabbusli budjetlashtirish jarayonida 2 mingdan ortiq ovoz to’plagan, lekin g’olib deb topilmagan 139 ta loyihani amalga oshirish uchun qo’shimcha ravishda 85,4 milliard so’m mablag’ ajratildi. Mazkur imkoniyatdan eng ko’p foydalangan hududlar sifatida Toshkent viloyati, Farg’ona, Namangan hamda Surxondaryo viloyatlarini misol keltirishimiz mumkin. Bu hududlarda qaysi mahallaning fuqarolar yig’ini ko’proq faol bo’lgan bo’lsa, shu mahalalardan ko’rsatilgan takliflar g’olib bo’lgan. Biroq mazkur tizim mamlakatimizda yangi joriy etilayotganligi sababli ayrim kamchiliklardan ham holi bo’lmadi. Jumladan, ovoz berish jarayonida loyiha taklif etilgan joyda istiqomat qilmaydigan, mahallaga umuman aloqasi yo’q fuqarolar ham ovoz berish holatlari kuzatildi. Bu holat nisbatan aholisi oz bo’lgan hududlarni tanlovda g’olib bo’lish imkoniyatlarini keskin pasaytirdi. Shu bilan birga uzoq qishloqlarda internetni yaxshi ishlamasligi hamda aholi o’rtasida yaxshi targ’ibot qilinmaganligi ayrim loyihalarni yetarli ovoz olishda salbiy ta’sir ko’rsatdi. Bu yerda yana bir muhim masala «Tashabbusli budjet» loyhasiga kelib tushgan takliflarning mazmuniga qarab mamlakatimiz hudularidagi ijtimoiy sohaga oid qanday muammolar bor ekanligi hamda ularning qaysi viloyatlarga qanchadan to’g’ri kelishi borasida haqiqiy holatni bilish mumkin. Xulosa sifatida shuni ta’kidlash mumkinki «Tashabbusli budjet» bu birinchidan, aholini ijtimoiy muammolarini yechishning yagona yo’li bo’lmasa ham, biroq bu loyiha aholimizni uzoq yillardan beri qiynab kelayotgan ijtimoiy muammolarni hal etishda hamjihatlik bilan harakat qilishni, jamoaviy qarorlar qabul qilishni, birgalikda harakat qilib maqsadga erishish texnologiyalarini o’rgatsa, ikkinchidan, jamoatchilik nazoratini kuchayishiga, mahalliy deputatlarni faollashuviga 27 hamda aholini budjet mablag’larini ochiqlik va shaffoflik tamoyillari asosida taqsimlanishida faol ishtirok etishi va davlat tomonidan berilayotgan imkoniyatlardan yanada samaraliroq foydalanishni o’rgatadi. So nggi yillarda aksariyat mamlakatlardaʼ tashabbusli byudjetlashtirish mexanizmlaridan foydalanish amaliyoti kuchayib bormoqda. Hozirgi vaqtda ushbu mexanizmdan turli mamlakatlarning 7000 dan ortiq mahalliy byudjetlarida foydalanilmoqda. Agar tashabbusli byudjetlashtirishni amalga oshirishning bevosita natijalari qurilgan yoki ta mirlangan infratuzilma ob ektlari deb ʼ ʼ hisoblansa, loyihalarni amalga oshirish bilan birga keladigan quyidagi bir qator natijalar qo shimcha ravishda iqtisodiy samaralar deb atalishi mantiqan to g ri bo ladi ʼ ʼ ʼ ʼ 28 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Normativ xuquqiy xujjatlar: 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – 2023 yil 01 may. 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022 — 2026 yillarga mo’ljallangan yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi” 3. O’zbekiston Respublikasining “Mexnat kodeksi” 2023 yil 30 aprel 4. O’zbekiston Respublikasining «Byudjet kodeksi 2013 yil 26 dekabr 5. O’zbekiston Respublikasining “Soliq kodeksi” 2019 yil 30 dekabr) 6. O’zbekiston Respublikasining “Buxgaltetriya hisobi to’g’risida”gi Qonuni. 2016 y. 13 aprel 7. «Davlat ijtimoiy sug’urtasi bo’yicha nafaqalar tayinlash va tartibi to’g’risida Nizom» O’z.R. AV. tomonidan 2002 yil 8 mayda № 1136-son bilan ruyxatdan o’tgan Internetsaytlari 1. www.gov.uz – O’zbekiston Respublikasi Hukumat portali 2. www.lex.uz – O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi 3. www.mf.uz–O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rasmiy veb-sayti 4. www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi Dav lat statistika qo’mitasining rasmiy veb sayti 29

Fuqarolar ishtirokida tashabbuskor byudjet va uni O’zbekistonda qo’llash amaliyoti - muammo va yechimlar

Sotib olish