Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 1.2MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 10 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

35 Sotish

Futbol o’yinida to’pni qabul qilish va uzatish texnikasini o’rgatish tartibi

Sotib olish
FUTBOL O YINIDA TO PNI QABUL QILISH VA UZATISHʻ ʻ TEXNIKASINI O RGATISH TARTIBI ʻ Reja: KIRISH. I BOB. FUTBOL O YINIDA TO PNI QABUL QILISH VA ʻ ʻ UZATISH TEXNIKASI 1. 1. Futbol o‘yini texnikasining tavsifi 1. 2. To‘pni to‘xtatish, olib yurish va oshirish texnikasi II BOB. FUTBOL O’YINIDA TO’PGA BOSH BILAN ZARBA BERISH TEXNIKASI VA USULLARI 2.1. Futbolchining to‘pga zarba berish texnikasi 2.2. To’pga bosh bilan zarba berish texnikasi 2.2. Futbolda bosh bilan zarba berish turlari XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1 KIRISH Futboldagi uyg‘unlashtirilib qo‘llaniladigan maxsus usullar to‘plami o‘yini texnikasini tashkil etadi. Texnik usullar bu futbol o‘yinini vujudga keltirish vositasi demakdir. Yuksak sport natijalariga erishish ko‘p jihatdan futbolchining ana shu turli-xil vositalarni qanchalik to‘liq bilishiga, raqib o‘yinchilari qarshilik ko‘rsata-yotganda, ko‘pincha esa charchoq orta borayotgan sharoitda o‘yin faoliyatidagi ularni qanchalik mohirlik bilan, samarali qo‘llay bilishga bog‘liq. Futbol o‘yini tarixida uning texnikasi rivojlana borib, boshning chakka va orqasi qismi bilan zarba berish, to‘pni boldir bilan to‘xtatish singari nomaqbul usullarni qo‘llash kamaydi, to‘pga oyoq yuzi bilan zarba berish, to‘pni son va ko‘krakda to‘xtatish, to‘pni qo‘l bilan tashlash (darvozabon texnikasi) kabilardan foydalanish koeffitsienti oshdi, aldash harakatlari (fintlar) taraqqiy etidi. Bugungi futboldagi texnik usullar o‘yin harakatlari tezligi va aniqligini oshirish uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan, biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi. Texnikani qo‘llashga qo‘yiladigan bugungi talab tezlik - ishonchlilik, soddalik - samaradorlikdan iboratdir. O‘rganilayotgan materialni tizimlashtirish usul, usul turlarini tuzukroq tushunishga, ularni to‘g‘ri tahlil qilishga, olingan bilimlarni tako-millashtirish vazifalarini muvafaqqiyatli hal qilishga yordam beradi. Futbol texnikasining ifodalanishi maydon o‘yinchisi va darvozabon uchun umumiy kichik bo‘lim bo‘lgan harakatlanish texnikasidan boshlanadi. Mavzuning dolzarbligi: Malakali futbolchilarning jamoadagi xujum harakatlarini tadqiq qilish va mana shu muammoning bugungi kundagi xolati, yurtimiz futbolining rivojlanishi borasida qilinayotgan ishlar va hakozalar. Tadqiqotimizning asosiy yo‘nalishlari yuqorida bugungi kunda futbolning rivojida yanada rivojlanishiga har bir jamoaning chiroyli o‘yinlar ko‘rsatishi uchun futbolchilarning ampulasiga qarab o‘yin texnikalarini rivojlantirishning xususiyatlari mavzuni dolzarbligi va ishning eng muhim muommolaridan biri ekanligidan dalolatdir. 2 I BOB. FUTBOL O YINIDA TO PNI QABUL QILISH VA UZATISHʻ ʻ TEXNIKASI 1. 1. Futbol o‘yini texnikasining tavsifi Futbolchi tomonidan bajariladigan texnik usullar futbol o‘yinini vujudga keltirish vositasi xisoblanadi. Yukori natijalariga erishish ko‘p jihatdan futbolchining uyin texnikasini kullay bilishiga, raqib jamoa qarshilik ko‘rsatayotganda, ko‘pincha esa charchoq orta borayotgan sharoitda o‘yin faoliyatidagi turli holatlarda ularni qanchalik mohirlik bilan, samarali qo‘llay bilishga bog‘liq. Uyin texnikasini yaxshi bilish sportchining har tomonlama tayyorgarlik ko‘rishi va bir maromda kamol topishi jarayonining ajralmas qismidir. Turli-xil tarzda uyg‘unlashtirilib qo‘llaniladigan maxsus usullar to‘plami futbol o‘yini texnikasini tashkil etadi. Futbol uyini texnikasida boshning chakka qismi, orqasi bilan zarba berish, to‘pni boldir bilan to‘xtatish singari nomaqbul usullarni qo‘llash bugungi futbolda yuk bulib ketdi; oyoq yuzi bilan zarba berish, to‘pni son va ko‘krakda to‘xtatish, darvozabonning tupni qo‘l bilan tashlash texnikasi kabilardan foydalanish koeffitsienti oshdi, aldash harakatlari ya’ni fintlar taraqqiy etti uzining yukori nuktasiga yetdi. Zamonaviy futboldagi texnik usullar o‘yin harakatlari tezligi va aniqligini oshirish uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan, biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi. Yukori darajadagi tezlik va ishonchlilik, soddalik va samaradorlik, xujumkorlik va aniklik – futbol texnikasini qo‘llashga qo‘yiladigan kat’iy talablar xisoblanadi. Futbol o‘yini texnikasining tasnifini texnik usullarni umumiy o‘ziga xos belgilariga qarab guruhlarga bo‘lish mumkin (1-rasm). 3 4 Futbol texnikasi ikkita yirik bo‘limga : maydon o‘yinchisi texnikasi va darvozabon o‘yin texnikasiga bo‘li na di. Har qaysi bo‘lim o‘z navbatida harakatlanish texnikasi va to‘pni boshqarish texnikasi bo‘limchalariga taqsimlanadi. Kichik bo‘limlar turli usullarda ijro etiladigan muayyan texnik usullardan: harakatlanish texnikasi usullaridan iborat. Ulardan maydon o‘yinchilari va darvozabon foydalanadi. Ammo ayrim usullar o‘zining muayyan turlariga ega. Usul va turlarda harakatning asosiy mexanizmi umumiy bo‘lib, detallardagina farq bo‘ladi. H ar xil usul va turlarni ijro etish shartlari futbol texnikasini yanada jozibali kila di . Futbolchilarni maydondagi harakatlanish texnikasi . Futbolchilarning harakatlanish texnikasi yugurish , sakrash , to‘xtash , burilish kabi usullar guruhini o‘z ichiga oladi (2-rasm). O‘yinda harakat-lanish texnikasi usullaridan turli-xil tarzda qo‘shib foydalaniladi. Masalan, futbolchining harakatlanish tezligi nihoyatda xilma-xil: sekin yurishdan boshlab, startdagi tezlanishni maksimal tezlikka qadar ko‘tarish mumkin, yugurish maromi va yo‘nalishi qo‘qqisdan o‘zgarib turadi. Yugurish-ning xilma-xil usullarini sakrash, to‘xtash, burilish bilan birga qo‘shib olib borish futbolchining harakatlanishiga xos xususiyat hisoblanadi. Harakatlanish texnikasining usullari maydon o‘yinchilari va darvoza-bonning to‘pni boshqarish san’ati bilan chambarchas bog‘liq. Harakatlanish texnikasi usullarini keragicha hamda kompleks tarzda qo‘llash ko‘p taktik vazifalarni to‘p olish uchun ochilish va raqibni chalg‘itish, pozitsiya tanlash, o‘yinchini to‘sib olish va h.k. larda samarali hal qilish imkonini beradi. Futboldagi asosiy h arakatlanish vositasi bu yugurish hisobdanadi . To‘pni bosh q armayotgan futbolchilar yugurish yordamida futbol maydonda tur - licha joylashib oladilar. Bundan tash q ari, yugurish tarkibiy q ism sifatida to‘pni bosh q arish texnikasiga h am kiradi. Futbol o‘yinida yugurishning oddiy yugurish, tisarilib yugurish, chalishtirma qadam tashlab yugurish, juftlama qadam tashlab yugurish kabi usullari q o‘llani ladi. Oddiy yugurishlardan asosan to‘g‘riga borayotgan o‘yinchilar bo‘sh joyga chiqish, raqibni quvish va hokazolarda foydalanadi. Harakat tizimi, tuzilishi ham 5 yengil atletikadagi yugurishidan farq qilmagaligi uchun uni oddiy yugurish deyiladi. Ular o‘rtasida q adam larining u zunligi, chastotasi va ritmida gina far q bor, xolos. Yugurishda q adam u zunligi sprinterlarda (qisqa masofaga yuguruvchilar) 2 - 2,2 m ga teng bo‘lsa, katta yoshli futbol-chilarda o‘rtacha 1,3-1,5 m ga teng buladi. Q adamlar chastotasi sprinterlarda sekundiga 4 - 4,5 q adamga teng bo‘lsa, futbolchilarda chastota sal orti q ro q sekundiga 5,1 - 5,5 q adam bo‘ladi. Bu esa h avoda uchish fazasi q is q aro q bo‘lgani sababli tez to‘xtashga yoki tez burilib olishga yordam beradi. Tisarilib yugurishdan asosan to‘pni olib q o‘yishda va to‘pni olishda q atnashayotgan h imoyadagi o‘yinchilar foydalanadilar. Yugurishning bu turi h am siklik ( q o‘shalo q q adamli) bo‘ladi. Q is q a - q is q a, lekin tez-tez q adam tashlash, h avoda uchish fazasining q ariyb yo‘ q ligi o‘nga xos xususiyatdir. Buni sababi siltanish oyo g‘ i or q aga uzatilganda sonni yozilishi cheklangan-ligidadir. O‘yin sharoiti ko‘pincha maksimal tezlikda tisarilib yugurishni talab q ilib kol adi. Bunda tezlik q adam chastotasini oshirish h isobiga orttirilib, bu ko‘pro q oyo q ning or q aga faol h arakat q ilishiga bo g‘ li q . Tisarilib yugurayotganda, o‘yinchi ba’zan muvozanatni yo‘ q otib yi q ilib tushadi. Tayanch oyo q vertikal turgan paytda gavdaning o g‘ irlik markazi o‘ q i tayanch yuzasining tepasida turishi o‘yinchi h olatining tur g‘ un bo‘lishi shartlaridan biridir. 6 Chalishtirma q adam tashlab yugurishdan f utbol o‘yinida h arakat yo‘nalishini o‘zgartirish uchun, turgan joydan o‘ngga yoki chapga siltanib yugu - rish paytida, burilib olgandan keyin foydalaniladi. U h arakatlanishning spesifik vositasi bo‘lib, asosan bosh q a yugurish turlari bilan birga q o‘shib q o‘llaniladi. Chalishtirma qadam tashlab yugurish yon tomonga ijro etiladigan yugurish qadamlari bilan ifodalanadi. Qadam tashlash siklining birida (qo‘shaloq qadam) 7 siltanuvchi oyoq tayanch oyoqning oldiga chalishtirib o‘tkaziladi. Yugurish paytida havoda uchish fazasi juda qisqa bo‘ladi. Juftlama qadam tashlab yugurishdan futbol o‘yinida taktik jihatdan zarur holatga o‘tishda (masalan, o‘yinchi oldini to‘sib olishda) foydala-niladi. U dastlab harakatlanish fazasi sifatida qo‘llaniladi. Keyinroq o‘yindagi vaziyatga qarab, harakatlanish texnikasining turli usullari sifatida ijro etiladi. O‘yinchilar juftlama qadamlar tashlab yugurganda mashqni oyoqlarini sal bukib bajaradilar. Birinchi qadamni harakat yo‘nalishiga yaqin oyoqdan boshlab, yon tomonga tashlanadi. Ikkinchi qadamda oyoqlar juftlanadi. Depsinish va siltanish harakatlarida zo‘r berish yuqori tomonga emas, balki yon tomonga yo‘naltiriladi. Futbolda o‘yinchilar to‘xtash va burilish usullarining ba’zilarini ijro etishda sakrashlardan foydalaniladi. Bir oyoqda depsinib sakrash oldinga, yon tomonlarga, yuqoriga bajari-ladi. Bunday sakrashda faol depsinib, ikkinchi oyoqni silkitib, gavda og‘irlik markazining o‘qi sakrash tomonga o‘tkaziladi. Sakrashning traektoriyasi va kuchi o‘yindagi vaziyatga bog‘liq. Bir oyoqda yoki ikki oyoqda yerga tushiladi. Qisqa masofali, qattiq amortizatsiya keyingi harakatlarga tezroq va samaraliroq o‘tish imkonini beradi. Og‘irlik markazi o‘qining proeksiyasi tayanch yuzasining chegarasida yoki undan tashqarida bo‘lishi ham shunga yordam beradi. Sakrab to‘pga kalla urayotganda, ko‘pincha maksimal baland ko‘tarilish kerak bo‘ladi. Bunda yugurib kelib depsinadigan oyoqni taqqa to‘xtaydigan qilib (tayanchga nisbatan burchak hosil qilib) qo‘yish yordam beradi. Sal cho‘nqaygandan keyin yuqoriga yoki yuqorilab - oldinga tomon faol depsinish kerak bo‘ladi, bunda qo‘llarni ko‘krak baravar silkitib ko‘tarish depsinishning samarasini oshiradi. Ikki oyoqda depsinib sakrash usulidan oldinga, oldinlab yon tomonga va oraliq yo‘nalishalarda foydalaniladi. Turgan joydan sakraganda o‘yinchi depsinish oldidan tezda salgina cho‘n q ayadi. Oyo q larni faol to‘ g‘ rilash bilan birga gavda o g‘ irlik markazining o‘q sakrash tomoniga o‘tkaziladi va q o‘llar silkitiladi. Yugurib kelib sakra-yotganda so‘nggi q adamda bir oyo q ni ta qq a to‘xtaydigan q ilib q o‘yiladi. Cho‘n q ayish 8 paytida ikkinchi oyo q birinchisi bilan tezgina juftlanadi. Depsinishda h avoda uchish va yerga tushish fazalari turgan joydan sakragandagi kabi bo‘ladi. To‘xtash larga xarakatlanish texnikasida h arakat yo‘ n alishini o‘zgarti -ri shning samarali vositasi deb q araladi. To‘satdan to‘xtab q ol ganda, ra q ib - larning q aerda, q anday joylashishiga q arab turib to‘p bilan h am, to‘psiz h am o‘sha ketayotgan tomonning o‘ziga yoki q arshi tomonga otilib ketiladi, o‘ngga yoki chapga q ochib kol inadi. To‘xtash ning ikki xil usul i, sakrab to‘xtash lar va tashlanib to‘xtash lar mavjud . Sakrab to‘xtash uchun yu q origa q is q aro q sakrab, siltangan oyo q da yerga tushildi – bunda tur g‘ unlik bo‘lsin uchun shu oyo q sal egiladi . Ammo ko‘pincha yerga ikki oyo q lab tushiladi. Tashlanib to‘xtash so‘nggi yugurish q adami h isobiga bajariladi. Bunda siltangan oyo q ni oldinga uzatib, tovonga tayaniladida, keyin oyo q ni rostmana yerga q o‘yiladi. Tashlanib to‘xtash oyoqlarni anchagina bukib, ikki oyoqqa tayanib qolish bilan ifodalanadi. Barcha xil to‘xtashlardan keyin, odatda, turli yo‘nalishlarda harakat davom ettiriladi. Shuning uchun to‘xtashdagi so‘nggi holat keyingi harakatning start holati bo‘lishi kerak. Burilish lar yordamida futbolchilar tezlikni minimal kamaytirib, yugurish yo‘nalishini o‘zgartiradilar. Odatda, turgan joyda burilgandan keyin start h arakatlari boshlanadi. Burilish, shuningdek, zarba berish, to‘pni to‘xtatish, to‘pni olib yurish, fintlarning ayrim usullarini bajarish texnikasi tarkibiga h am kiradi. Burilishning quyidagi usullaridan foydalaniladi: hatlab o‘tib burilish, sakrab burilish, tayanch oyoqda burilish . O‘yin sharoitiga qarab yon tomonlarga va orqaga burilish mumkin. Burilish turgan joyda ham, harakat paytida ham ijro etilaveradi. Hatlab o‘tib burilganda, qisqa - qisqa 2 - 3 qadam tashlash hisobiga kerakli yo‘nalishga qarab olinadi. Harakat yo‘nalishini to‘satdan va tez o‘zgarti-rishda s akrab burilish samaraliroqdir. Bu ish burilish tomonga faol depsinib bajariladi. Silkinadigan oyoqning kafti ham shu tomonga aylantiriladi. Sakrash unchalik baland bo‘lmasa ham, to‘la - to‘kis bajariladi. Tayanch oyoqda burilishning ikki turi bor. Birinchisini bajarishda burilish yo‘nalishidan uzoqdagi oyoqqa tayaniladi. 9 Bunda futbolchi gavda og‘irlik markazi o‘qining proeksiyasini tayanch sath chegarasidan chiqarib, tayanch oyoq uchida burilish tomonga aylanadi. Ikkinchisida harakat yo‘nalishiga yaqin oyoqqa tayaniladi, gavda og‘irlik markazining o‘qi burilish tomonga ko‘chadi. O‘tkaziladigan oyoqni ham shu yo‘nalishda tayanch oyoqning old tomoniga chalishtirib qo‘yiladi. Burilish sal bukilgan tayanch oyoq uchida bajariladi. 1. 2. To‘pni to‘xtatish, olib yurish va oshirish texnikasi. To‘pni to‘xtatish futbol uyinida to‘pni qabul qilish va uni egallash vositasi bo‘lib xizmat qiladi. To‘pni to‘xtatishdan maqsad keyingi kerakli harakatlarni amalga oshirish uchun dumalab yoki uchib kelayotgan to‘pning tezligini so‘ndirishdan iborat. To‘pni to‘xtatish atamasini ba’zida «to‘pni moslash», «to‘pni qabul qilish» deb yuritiladigan ma’noda tushunish kerak bo‘ladi. Shu sabab to‘pni to‘xtatish usullarini ko‘rib chiqayotganda, futbolchi to‘pni butunlay to‘xtatib olmay, balki uni keyingi harakatlarni bajarish uchun moslab olishi nazarda tutiladi (3 – rasm). To‘pni oyoq bilan to‘xtatish – futbolda eng ko‘p qo‘llaniladigan texnik usul hisoblanadi. Futbolchilar uni turli usullarda bajariladi. Harakat-ning asosiy fazalari hamma usullar uchun umumiydir. Tayyorlov fazasi – dastlabki holatda turib olish. Bu faza bir oyoqqa tayangan holat bilan ifodalanadi. Turg‘unlik bo‘lsin uchun gavda og‘irligi sal bukilgan tayanch oyoqqa tashlanadi. To‘xtatuvchi oyoq to‘p tomon uzatilib, uning yuzasi to‘pga qaratiladi. Ishchi faza bir oz bo‘shashtirilgan to‘xtatuvchi oyoq bilan so‘ndiruvchi harakat qilishdan iborat. Amortizatsiyalovchi yo‘lning uzun-qisqaligi to‘p harakatining tezligiga bog‘liq. Agar tezlik katta bo‘lmasa, to‘p bo‘shashtirilgan oyoq bilan so‘ndiruv harakatisiz to‘xtatiladi. To‘xtatuvchi yuza to‘p bilan to‘qnashgan paytdan orqaga harakat bir oz sekinlatib boriladida, to‘pning tezligi so‘ndiriladi. Yakunlovchi faza – keyingi harakatlar uchun kerakli dastlabki holatga o‘tish. Og‘irlik markazining o‘qi to‘xtatuvchi oyoq bilan to‘p tomonga o‘tkaziladi. To‘xtatgandan keyin ko‘proq zarba berish yoki to‘p bilan birga harakatlanish bajariladi. Oyoq kaftining ichki tomoni bilan to‘p 10 to‘xtatish yumalab va uchib kelayotgan to‘plarni qabul qilishda qo‘llaniladi. To‘xtatuvchi yuza bilan amortizatsiyalash yo‘li anchagina katta bo‘lgani sababli bu to‘xtatish usuli-ning ishonchlilik darajasi yuqori bo‘ladi. 3-rasm. To‘pni to‘xtatish usullari tasnifi. Dumalab kelayotgan to‘pni to‘xtatish uchun dastlab futbolchi to‘p tomonga qarab turadi. Gavdaning og‘irligi sal bukilgan tayanch oyoqda bo‘ladi. To‘xtatuvchi oyoq olg‘a tomon uzatiladi va oyoq kafti tashqariga 900 gradus 11 buriladi, oyoq uchi esa sal ko‘tarilgan bo‘ladi. To‘p bilan oyoq kafti to‘qnashgan paytda to‘xtatuvchi oyoq tayanch oyoq darajasiga qadar orqaga olinadi. To‘xtatuvchi yuza oyoq kafti ichki yuzasining o‘rtasiga to‘g‘ri keladi. Pastlab, ya’ni tizza baravar uchib kelayotgan to‘plarni to‘xtatishdagi harakatlar dumalab kelayotgan to‘plarni to‘xtatishdagi haraklardan unchalik farq qilmaydi. Biroq, past uchib kelayotgan to‘pni to‘xtatadigan oyoq tayyorlov fazasida bukilib, to‘p balandligicha ko‘tariladi. Balandlab uchib kelayotgan to‘plar xamisha futbolchilar tomonidan sakrab to‘xtatiladi. Bunda ular bir yoki ikki oyoqda depsinib, yuqoriga sakraydilar. To‘xtatuvchi oyoqlarining tos-son va tizza bo‘g‘imlari qattiq bukiladi. Oyoq kaftlari esa tashqari tomonga buriladi. To‘p to‘xtatilgandan keyin bir oyoqda yerga tushiladi. Tagcharm bilan to‘p to‘xtatish dumalab kelayotgan va pastga tushayotgan to‘plarni to‘xtatishda qo‘llaniladi. Dumalab kelayotgan to‘pni to‘xtatishdagi dastlabki holat to‘p tomonga qarab turish, gavdaning og‘irligi tayanch oyoqda. To‘p yaqinlashib kolganda, to‘xtatuvchi oyoq tizzadan sal bukilib, to‘p tomonga uzatiladi. To‘p bilan tagcharm to‘qnashgan paytda ozroqqina orqaga so‘ndiruv-chi harakat qilinadi. Pastga tushib kelayotgan to‘pni tagcharm bilan bilan to‘xtatish uchun uning yerga tushadigan joyini aniq mo‘ljal qila bilish kerak. To‘xtatuvchi oyoq tizzadan bukilib, to‘p tushadigan joy tepasiga kelti-riladi, oyoqning uchi sal ko‘tarilgan, ammo oyoqning o‘zi bir oz bo‘shashtiril-gan bo‘lishi kerak. To‘pni u yerga tekan paytda to‘xtatish mumkin. Bunda oyoq kafti to‘pni yerga qisib koladi. Oyoq yuzi bilan to‘p to‘xtatish keyingi yillarda keng tarqalgan bo‘lib, harakat tizimi aniq idora qilishni talab etadi. To‘xtatuvchi yuza, ya’ni oyoq yuzi ancha qattiq va o‘lchami kichik bo‘lgan sabab, harakat tuzilmasida salgina adashish yoki to‘p traektoriyasi va tezligini noaniq mo‘ljallash to‘xtatishda jiddiy xatoga olib keladi. Oyoq yuzasi bilan ko‘pincha o‘yinchining oldiga kelib tushayotgan to‘p to‘xtatiladi. Pastlab kelayotgan, ya’ni traektoriyasi past to‘pni to‘xtatishda tos-son va tizza bo‘g‘imlarida taxminan 900 garadus bukilgan to‘xtatuvchi oyoq oldinga uzatiladi. Uning uchi ham bukilgan. To‘p bilan oyoq yuzi to‘qnashgan paytda orqaga amortizatsiyalovchi harakat qilinadi. To‘xtatuvchi sath oyoq yuzining o‘rta 12 qismiga to‘g‘ri keladi. Baland tarektoriyali tushib kelayotgan to‘pni to‘xtatishda to‘xtatuvchi oyoqning kafti yerga parallel turadi. To‘p oyoq yuzining pastki qismiga tushiriladi. Pastlatib orqaga tomon so‘ndiruvchi harakat qilinadi. Son bilan to‘pni to‘xtatish hozirgi futbolda ko‘p qo‘llaniladi. Sababi shundaki, tushib kelishdagi traektoriyasi har xil to‘plarni son bilan to‘xta-tish mumkin. Bundan tashqari, to‘xtatuvchi sath bilan amortizatsiyalash yo‘li anchagina katta bo‘lgani uchun bu juda ishonchli usul hisoblanadi. Tayyorlov fazasida son oldinga chiqariladi. Tushib kelayotgan to‘pga nisbatan son to‘g‘ri burchak hosil qilib turishi kerak bo‘lgani uchun, uning bukilish burchagi uchib kelayotgan to‘pning traektoriyasiga bog‘liq. To‘p sonning o‘rta qismiga tegadi. Pastlatib orqaga tomon so‘ndiruvchi harakat qilinadi. O‘tkazib yuborib to‘p to‘xtatish. Hozirgi futbolda to‘pni o‘tkazib yubormay to‘xtatish tobora kam qo‘llanilmoqda, chunki unda o‘yin sur’ati sekinlashadida, o‘yin vaziyatidan yaxshiroq foydalanish uchun qo‘shimcha harakatlar qilish kerak bo‘ladi. O‘yindagi ba’zi holatlar o‘yinchidan to‘pni o‘tkazib yubormay to‘xtatishni talab qiladigan vaziyatlar ham, so‘zsiz, uchrab turadi. Biroq zamonaviy futbol to‘pni hali to‘xtatmasdan oldin futbolchi keyin qanday harakat qilishi haqida bir qarorga kelib olishi bilan harakterlanadi. Ayni shu o‘tkazib yuborib to‘xtatish dumalab yoki uchib kelayotgan to‘pning tezligini so‘ndiribgina kolmay, balki uning yo‘nalishi-ni kerakli tomonga o‘zgartirish, keyingi harakatlarga qulayroq tayyorlanib olish imkonini beradi. Xarakat xususiyatlarini oyoq kaftining ichki tomoni bilan orqaga to‘p o‘tkazish misolida ko‘rib chiqamiz. To‘xtatuvchi oyoq dumalab yoki uchib kelayotgan to‘pni tayanch oyoqdan oldinda kutib oladi. Bunda orqaga maksimal so‘ndiruvchi harakat qilinadi. Gavda tayanch oyoq uchida 1800 gradus orqaga buriladi. Tezligi anchagina kamaygan to‘p harakatda davom etadi. Gavda oldinga engashib, og‘irlik markazining o‘qi o‘yinchining nazaridan chetda kolmagan to‘pning harakati tomonga o‘tadi. To‘pni yon tomonga o‘tkazib olishda orqaga – o‘ngroq tomonga so‘ndiruvchi 13 harakat qilinadi. Futbolchi taxminan 900 buriladi. Bunda to‘pning tezligi so‘nibgina qolmay, balki uning yo‘nalishi ham o‘zgaradi. Boshqa usullar bilan to‘p o‘tkazib olishdagi harakatlar birmuncha o‘xshashdir. Ko‘krak bilan to‘p to‘xtatish . To‘pni to‘xtatish amortizatsiya va so‘ndi-ruvchi harakatga asoslangan bo‘lib, xarakat strukturasi uch fazali ekani ko‘k-rak bilan to‘p to‘xtatishga xos xususiyatdir. Tayyorlov fazasida to‘pni to‘xtatish uchun qulay holatda mana bunday turib olinadi: futbolchi to‘p tomonga qarab oladi; oyoqlar kerilgan yoki kichikroq qadam (50-70 sm ) kengligida ochilgan holatda; ko‘krak sal oldinga olingan, qo‘llar tirsagi sal bukilib, past tushirilgan. Ishchi faza so‘ndiruvchi harakat bilan ifodalanadi. To‘p yaqinlashib kelganda gavda orqaga tortilib, yelka bilan ikki qo‘l oldinga chiqariladi. Yakunlovchi fazada og‘irlik markazi o‘qi to‘p bilan harakat qilish mo‘ljallangan tomonga o‘tkaziladi. Ko‘krak balandligi-da uchib kelayotgan hamda turli traektoriyada pastga tushib kelayotgan to‘plar-nigina ko‘krak biln to‘xtatsa bo‘ladi. Turli traektoriyada uchib kelayotgan to‘plarni to‘xtatishdagi harakat mexanizmi asosan bir xil bo‘lib, ayrim detallardagina farq bor. Ko‘krak balandligida kelayotgan to‘pni to‘xtatishda o‘yinchi ko‘pincha oyoqlarini kichikroq qadam kengligida ochib, tik turadi, gavda og‘irligi oldinda turgan oyoqqa tushadi. So‘ndiruvi harakat qilganda, gavda og‘irligi orqadagi oyoqqa o‘tadi. Pastga tushayotgan to‘pni to‘xtatishda gavda orqaga tortiladi. Og‘ish burchagi to‘pning uchish traektoriyasiga bog‘liq Ko‘krak bilan to‘p to‘xtatishdagi amortizatsiya yo‘li qisqa bo‘lgani sababli, to‘pning tezligi va traektoriyasini juda aniq mo‘ljallay bilish hamda so‘ndiruvchi harakatni o‘z vaqtida bajarish lozim. Orqaga to‘p o‘tkazishning ikki xil xususiyatini ko‘rib chiqamiz. Ko‘krakning o‘rta qismi bilan to‘p o‘tkazish uchun orqaga engashish va ozgina so‘ndiruvi harakat qilish kerak. Shunda to‘p ko‘krakning o‘rta qismiga tegib, boshdan oshib ketadi. O‘yinchi 1800 burilib, to‘pni egallab oladi. Samaraliroq usul ko‘krakning o‘ng (chap) qismi bilan to‘p o‘tkazish. Bunda gavdaning o‘rniga qarab o‘ng yoki chap tomonga burish hisobiga so‘ndiruvchi harakat qilinadi. To‘xtatuvchi qism bo‘shashtirib turilgan ko‘krak mushak-lariga to‘g‘ri keladi. Tezligi anchagina kamayib qolgan to‘pni o‘yinchi 14 1800 gradus burilib, diqqat qilib kuzatadi. Yon tomonlarga (o‘ngga yoki chapga) o‘tkazish ham shu tarzda bajariladi. Kamroq so‘ndiruvchi harakat qilish (400-600 burilish) to‘pni to‘xtatish-gina emas,balki uning traektoriyasini o‘zgartirish imkoniyatini ham beradi. Baland uchib kelayotgan to‘pni sakrab ko‘krak bilan to‘xtatiladi. To‘p yaqinlashib qolganda, bir oyoqda yoki ikki oyoqda depsinib yuqoriga sakraladi. So‘ndiruvchi harakatni sakrashning eng yuqori nuqtasiga yetgandan boshlab, qaytib tushayotganda tugallash kerak. To‘pni ko‘krak bilan to‘xtatish o‘yinda tez-tez qo‘llaniladigan, samarali texnik usul bo‘lsa ham koordinatsiya jihatidan murakkab harakatlar qatoriga kiradi va nihoyatda jiddiy mashq qilishni talab etadi. To‘pni kalla bilan to‘xtatish. Bu texnik usul o‘yinda kam qo‘llaniladi, chunki uning ijrosi qiyin, kolaversa ishonchliligi boshqa usul va usullarga qaraganda juda kam. To‘xtatuvchi qism ko‘proq peshonaga to‘g‘ri keladi. Peshona suyaklari qattiq bo‘lgani uchun so‘ndiruvchi harakat hisobigagina amortizatsiya qilinadi. Bu esa ishonchlilikni kamaytiradi. Biroq, qiyin bo‘lishiga qaramay, to‘pni kalla bilan to‘xtatishni o‘zlashtirib olish nihoyatda zarur. Bo‘y baravar uchib kelayotgan va turlicha traektoriyada tushib kelayotgan to‘plarni peshona bilan to‘xtatsa bo‘ladi. To‘p bo‘y baravar uchib kelayotgan bo‘lsa, o‘yinchi kichikroq qadam tashlab to‘p tomonga qarab oladi. Gavda og‘irligi oldindagi oyoqda. Gavda bilan kalla taxminan tayanch oyoq darajasiga qadar oldinga chiqarilgan bo‘ladi. To‘p yaqinlashayotganda, gavda bilan kalla orqaga tortiladi. Gavdaning og‘irligi orqadagi oyoqqa o‘tkaziladi. Tushib kelayotgan to‘pni to‘xtatish uchun dastlabki holatda oyoqlar orasini yelka kengligida kerib yoki kichikroq qadam tashlab, oyoq uchida to‘g‘riga qarab turiladi. Kalla orqaga tashlanib, peshona to‘p tomonga qaratiladi. Oyoqlarni bukish va kallani ichga tortish hisobiga so‘ndiruvchi harakat qilinadi. O‘yin jarayonida shunday vaziyatlar yuzaga kelib qoladiki, unda balan-dlab kelayotgan to‘plarni sakrab kalla bilan to‘xtatish kerak bo‘ladi. Bu holda yuqoriga sakrash tayyorlov fazasi bo‘lib, uni bir yoki ikki oyoqda depsinib bajariladi. Sakrashni shunday mo‘ljallash kerakki, bunda kalla bilan to‘pning to‘qnashishi 15 sakrashning eng yuqori nuqtasiga to‘g‘ri kelsin. To‘p kallaga (peshonaga) tegadigan paytda kallani ichga tortish hisobiga so‘ndiruvchi harakat qilinadi. Keyingi amortizatsiya o‘yinchi pastga qaytayotgan va yerga tushayotgan vaqtda bo‘ladi. Peshona bilan yana asosan yon tomonlarga to‘p o‘tkazish ham mumkin. Lekin buni ijro etish nihoyatda qiyin. O‘ngga yoki chapga to‘p o‘tkazishda so‘ndiruvchi harakat qilinibgina qolmay, balki gavda to‘p o‘tkaziladigan tomonga buriladi ham. O‘yin jarayonida raqibdan to‘pni olib qo‘yish. Asosan, raqib to‘pni olib ketayotganda yoki qabul qilib olayotganda, undan to‘pni olib qo‘yishga harakat qilinadi. To‘pni olib qo‘yishning samarali chiqishi futbolchining vaziyatni baholash qobiliyatiga, ya’ni raqibgacha va to‘pgacha bo‘lgan masofani, ularning harakatlanishi tezligini, o‘yinchilar qanday turganligini va h.k. ni aniq mo‘ljallay bilish qobiliyatiga bog‘liq. Raqibga yaqinlasha borayotib yoki ungacha bo‘lgan oraliq masofani saqlab turib, raqib to‘pni sal o‘zidan uzoqlashtirganda unga xujum qilish kerak. Shu paytda hujum qilayotgan o‘yinchi otilib boradi, to‘pni tepib, to‘xtatib yoki raqibni oyoq bilan turtib, to‘pni tortib oladi. To‘p olib qo‘yish ikki xil bo‘ladi: to‘la olib qo‘yish va chala olib qo‘yish. To‘la olib quyishda olib qo‘yuvchini o‘zi yoki uni sherigi to‘pni egallab oladi. Chala olib qo‘yishda esa to‘p ma’lum masofaga tepib yoki yon chiziqdan chiqarib yuboriladi. Bunda to‘pni raqib egallab olsa ham uning hujum qilish harakatiga halaqit beriladi va himoyani oqilona qayta qurish uchun vaqtdan yutiladi. Raqib hujum sur’ati va jabhasini o‘zgartirishga majbur bo‘ladi. Murakkab o‘yin vaziyatlarida to‘pni olib qo‘yish maqsadida tashlanib olib qo‘yish, sirpanib olib qo‘yish degan maxsus usullar qo‘llaniladi. To‘pni olib qo‘yishning tasnifi 5-rasmda berilgan. To‘pni tashlanib olib qo‘yish raqibdan o‘zib, 1,5-2 m masofadagi to‘pni olib qo‘yish imkonini beradi. Raqib o‘ng chap tomondan o‘tib ketmoqchi bo‘lga- nida shu usul qo‘llaniladi. To‘p tomonga tez harakat qilib o‘nga tashlanadi. Tashlanish 16 kengligi to‘pgacha bo‘lgan masofa qanchaligiga bog‘liq. Yetish qiyin bo‘lgan to‘plarni yarim shpagat yoki shpagat qilib olib qo‘yiladi. Tashlanib to‘pni olib qo‘yishda to‘pni tepish yoki to‘xtatishdan foydalaniladi. Birinchisida raqib oyog‘idagi to‘p ko‘proq oyoq uchi bilan tepib yuboriladi. To‘xtatishga harakat qilganda esa oyoq kafti bilan to‘p yo‘li to‘siladi va uning harakat yo‘nalishida olib ketilishiga imkon berilmaydi. 5-rasm. To‘pni olib qo‘yish usullari tasnifi. Sirpanib to‘pni olib qo‘yish o‘yinchiga 2 m dan ham uzoqroqda bo‘lgan to‘pni egallab olish imkonini beradi. Bunda to‘p ko‘proq orqadan yoki yon tomondan kelib olib qo‘yiladi. Hujum qiluvchi o‘yinchi raqibga yaqinlashib qolganda yiqila turib oyoqlarini oldinga uzatib yuboradi. O‘yinchi o‘t ustida sirpanib borib, to‘p yo‘lini to‘sib qo‘yadi yoki uni tepib yuboradi. 17 To‘pni yon chiziqdan o‘yinga kiritish To‘pni tashlash – maydon o‘yinchilari qo‘lda bajaradigan yagona usul. To‘p tashlash harakat tuzilmasi ko‘p jihatdan futbol qoidalari talabiga qarab belgilanadi. To‘pni uzoqroq masofaga yetkazib tashlash uchun maxsus ko‘nikma hosil bo‘lishi qorin, yelka kamari hamda qo‘ldagi mushak guruhlariga muayyan darajada kuch berilishi kerak. To‘pni tashlashda keng yozilgan barmoqlar uni yon tomonidan qamrab turadigan qilib, bosh barmoqlarni qariyb bir-biriga tekkizgan holatda ushlash kerak (6 - 7 - rasm). 6 - rasm. To‘pni tashlab berishda qo‘l 7-rasm. To‘pni yon chiziq ortidan panjalari holati. tashlab berish Qo‘lni yuqoridan orqaga tortish tayyorlov bosqichi bulib, dastlabki holat – oyoqlarni kerib yoki qadam tashlagan holatda turish. To‘pni tutgan qo‘ llar tirsakdan sal bukiladi va yuqori ko‘tarilib, boshdan orqaga o‘tkaziladi. Gavda orqaga egiladi, oyoqlar tizzasi bukilib, gavdani o g‘ irligi orqadagi oyoq q a tushadi. Ishchi bosqich – oyoqlar, gavda, qo‘llarni keskin rostlashdan boshlangan to‘pni tashlash harakati ulo q tirish tomonga barmo q lar yordamida kuch berish bilan tugallanadi. Yakunlash bosqichini bajarish tashlash vaqtida futbolchining ikkala oyog‘i yerga tegib turishi lozimligi to‘ g‘ risidagi qoida talablariga muvofi q bo‘lishi kerak. 18 II BOB. FUTBOL O’YINIDA TO’PGA BOSH BILAN ZARBA BERISH TEXNIKASI VA USULLARI 2.1. Futbolchining to‘pga zarba berish texnikasi Maydon o‘yinchisi texnikasi ikkita kichik bo‘limdan, ya’ni harakat-lanish texnikasi va to‘pni boshqarish texnikasidan iboratdir. Maydon o‘yinchisi harakatlanish texnikasini yuqorida tahlil qilingan barcha usul va turlarining barchasidan foydalanadi. To‘pni boshqarish texnikasiga qo‘yidagi usullar guruhi kiradi: zarba berish, to‘pni to‘xtatish, to‘pni olib yurish, aldash harakatlari (fintlar), to‘pni olib qo‘yish. Bundan tashqari, qo‘lda bajariladigan spesifik usul – yon chiziqning narigi yog‘idan to‘pni tashlab berish ham to‘pni boshqarish texnikasiga kiradi. O‘yin vaqtida qaysi usul qancha miqdorda ijro etilishi futbolchilarning o‘yindagi funksiyalariga bog‘liq. Usullarni ijro etish sifati esa maydon o‘yinchisining hammasida yuksak darajada bo‘lishi kerak. To‘pga zarba berish texnikasi To‘pga zarba berish futbol o‘ynashning asosiy vositasi h isoblanadi. To‘pga oyo q bilan va kalla bilan turli usullarda zarba beriladi. Zarba berishni barcha usullari muayyan ma q sadga q aratilgan bo‘lib, to‘pni kerakli traektoriya bo‘ylab h arakatlanishi va optimal tezligi bilan xarakterlanadi. To‘pning uchish tezligi zarba beruvchi bo‘ g‘ in bilan to‘pning o‘zaro to‘ q nashgan paytdagi boshlan g‘ ich tezligiga, shuningdek, ular massasining bir-biriga nisbatiga bo g‘ li q . O‘zaro ta’sir etuvchi bo‘ g‘ inlarning massasi nisbatan mu h im bo‘lgani sababli to‘pning uchish tezligini oshirish uchun zarba beruvchi bo‘ g‘ in tezligini oshirishi kerak bo‘ladi. To‘pga oyo q bilan zarba berish . Futbolchilarni to‘pga oyoq bilan zarba berishi oyoq kaftini ichki tomoni bilan, oyoq yuzining ichki, o‘rta va tashqi qismlari bilan, oyoq uchi bilan, tovon bilan bajariladi. Zarbalar harakatsiz to‘rgan to‘pga, shuningdek turli yo‘nalishlarda dumalab va uchib kelayotgan to‘pga turgan joydan, harakat vaqtida, sakrab turib, burilib, yiqila turib beriladi. Oyoq bilan to‘p tepish yo‘llari xilma-xil bo‘lishiga qaramay, ular texnikasini tizimli tuzilishi jihatidan tahlil qilish ko‘p usullar uchun umumiy bo‘lgan asosiy harakat fazalarini ajratib ko‘rsatish imkonini beradi (8 - 19 rasm). 8 - rasm. To‘pga zarba berish usullari tasnifi . Dastlabki faza – yugurib kelish. Yugurib kelishning uzun-qisqaligi, uning tezligi futbolchining individual xususiyatlari va taktik vazifa-lariga qarab belgilanadi. Biroq har gal yugurib kelayotganda, to‘pni oldin-dan o‘ylab qo‘yilgan oyoq bilan tepadigan qilib mo‘ljal olish kerak. Bunga eng so‘nggidan bitta oldingi qadamni qisqartirib yoki uzaytirib erishsa bo‘ladi. Yugurish qadamlarining o‘rtacha uzunligi katta yoshli futbolchilarda 130-150 sm ga teng bo‘ladi. Yugurib kelish zarba beruvchi bo‘g‘inlar tezligini oldindan oshirib olishga yordam beradi. To‘p traektoriyasi hususiyatlari Oyoq kaftining ichki tomoni bilan tepish asosan qisqa, o‘rta masofaga to‘p uzatishda va mo‘ljalga yaqin masofadan tepilayotganda qo‘llaniladi. Shunday zarba berish texnikasining ba’zi xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Yugurish 20 boshlanadigan joy, to‘p va mo‘ljal taxminan bir chiziqda bo‘ladi. Zarba beruvchi oyoqni orqaga tortish so‘nggi yugurish qadamidagi ortki depsinish hisobiga bajariladi. Tepish harakati sonni oldinga bukish bilan bir vaqtda zarba beruvchi oyoqni tashqari tomon burishdan boshlanadi. Zarba berish paytida taranglashtirilgan oyoqning uchi tashqari tomon burilgan, uning kafti esa to‘pning uchish yo‘nalishiga nisbatan qat’iy to‘g‘ri bkrchak ostida joylashgan bo‘lishi kerak. Oyoq uchi sal ko‘tarilgan bo‘lib, zarba berish oyoq kafti ichki sathining o‘rtasi bilan amalga oshiriladi. Oyoqning zarba berish vaqtidagi holati surib borish vaqtida ham saqlanib qoladi. Oyoq kaftining ichki tomoni bilan tepilganda, to‘pga oyoqning kattaroq sathi tekkani uchun bunday tepish anchagina aniq bo‘ladi. Biroq zarba beruvchi oyoqning orqaga tortilishi maksimal darajaga yetmagani sababli, bu usulda berilgan zarbaning kuchi boshqa usullardagiga nisbatan kamroq bo‘la-di. Bu esa tos son bo‘g‘imining chekka holatdagi baquvvat paylari yozilayotgan-da son suyagi boshini bo‘g‘im chuqurchasiga siqib, sonning zarba berish hara-kati uchun zarur bo‘lgan supinatsiyasini yo‘q qilib qo‘yishi bilan bog‘liq. Oyoq yuzining ichki qismi bilan tepish «o‘rtacha» va «uzun» uzatishlarda, darvoza bo‘ylab «o‘qdek» uzatib berishlar va hamma masofalardan nishonga tepish paytlarida qo‘llaniladi. Mazkur tepishni bajarishda to‘p va nishonga nisbatan 450 hosil qilib yugurib kelinadi. Yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan xususiy chetlanishlar 300 dan 600 gacha bo‘lishi mumkin. Bunda zarba beruvchi oyo g‘ ining or q aga tortilishi maksimal darajaga ya q in bo‘ladi. Tizzasi sal bukilgan tayanch oyoq kaftining tashqi qismi yerga qo‘yiladi. Gavda tayanch oyoq tomonga sal engashadi. Tepish harakati sonni bukishdan boshlanib, boldirni keskin yozib yuborish bilan tugaydi. Oyoq uchi pastga cho‘zilgan. Oyoq tarang bo‘ladi. Zarba paytida to‘p bilan tizza bo‘g‘imini birlashitirib turuvchi shartli o‘q frontal tekislikda og‘ibroq turadi. Ana shu shart, shuningdek, zarbani to‘pning o‘rta qismiga berish nati-jasida to‘p past traektoriya bo‘ylab uchadi. Oyoq yuzining tashqi qismi bilan tepish burama zarba berish paytida eng ko‘p qo‘llaniladi. Oyoq yuzining o‘rta va tashqi qismlari bilan tepishdagi harakatlar 21 strukturasi o‘xshash bo‘lib, farqi shuki, bunda tepish harakati vaqtida boldir bilan oyoq kafti ichkari tomon buriladi. Tovon bilan tepish o‘yinda kamro q q o‘llaniladi. Buning sababi bajarishning murakkabligida, zarba kuchi va ani q ligi juda kamligidadir. Bunday tepishning afzalligi esa uning ra q ib uchun k u tilmaganligida. Tayyorlov fazasi tayanch oyo q ni to‘p yoniga q o‘yishdan boshlanadi. Oyo q ni tortish uchun uni to‘p ustidan oldinga uzat iladi. Ishchi faza – tepish oyoqni or q aga keskin h arkatlantirish bilan bajariladi. Zarba berish paytida oyo q taranglashgan bo‘lib, oyo q kafti yerga parallel turadi. Tovon bilan chalishtirma zarba berish shunday tepish variantlaridan biri h isoblanadi. O‘ng oyo q bilan shunday zarba beriladigan bo‘lsa, tayanch oyo q to‘pning o‘ng yoniga q o‘yiladi. Zarba beruvchi oyo q oldinga o‘tkazib tortiladi-da, tayanch oyo qq a nisbatan chalishtirib, keskin or q aga h arakatlan - tirib zarba beriladi. Ozro qq ina surib borilgandan keyin oyo q h arakati tormozlanadi. H arakatsiz to‘pni tepish . Boshlan g‘ ich, jarima va erkin to‘p tepish, burchakdan to‘p tepish, shuningdek, darvozadan to‘p tepishda o‘yinchi h arakatsiz yotgan to‘pni tepadi. Zarba berishning barcha usullaridagi ijro texnikasining yu q orida zikr etilgan struktura xususiyatlari h arakatsiz yotgan to‘pni tepishga h am to‘li g‘ icha taallu q li bo‘lib, fa q at taktik vazifalar q andayligiga q arab tayyorlov fazasida yugurib kelishnig uzo q - q is q aligi va tezligi h ar xil bo‘ladi. Dumalab kelayotgan to‘pni tepish. Dumalab kelayotgan to‘pni tepishda h am zarba berishning barcha asosiy usullari va turlari q o‘llaniladi. Bunday zarba berishdagi texnik h arakatlar yerda h arakatsiz yotgan to‘pni tepishdagi h arakatlardan far q q ilmaydi. Asosiy vazifa o‘z h arakati tezli - gini to‘p h ara k atining yo‘nalishi va tezligi bilan muvofi q lashtirib olishdan iborat. To‘pning q uyidagi asosiy h arakat yo‘nalishlari bor: o‘yin - chidan nari ketish, o‘yinchi ro‘parasidan, yon (o‘ng va chap) tomondan, shuningdek shu yo‘nalishlar orali g‘ idan kelish. Tayanch oyo q ni yerga q o‘yish, ya’ni kichik fazani q anday bajarishning xususiyatlari ana shu yo‘nalishlarga q arab belgilanadi. O‘yinchidan nariga dumalab ketayotgan to‘pni tepishda tayanch oyo q to‘pdan nariro q 22 o‘tkazilib, uning yon tomoniga q o‘yiladi. Ro‘paradan dumalab kelayotgan to‘pni tepishda tayanch oyo q to‘pga yetib bormaydi. Agar to‘p yon (o‘ng yoki chap) tomondan dumalab kelayotgan bo‘lsa, uni to‘pga yaqinro q oyo q bilan tepgan ma’ q ul. H amma h ollarda h am tayanch oyoqni to‘pdan q ancha orali q da q o‘yish to‘pning harakat tezligiga bo g‘ li q bo‘lib, buni zarba berish h arakati vaqtida to‘p tayanch oyo q bilan tenglashib q ol adigan q ilib mo‘ljallash kerak. Ana shu h olat zarba berish uchun eng qu lay h isoblanadi. Boshdan oshirib tepish kutilmaganda nishonga tepib qolish yoki boshdan oshirib orqaga to‘p uzatib berish zarur bo‘lib kolaganda, uchib kelayotgan va sakrab chiqqan to‘pga zarba berishda oyoq yuzini o‘rta qismi bilan bajariladi. Oyoqni tortish to‘p tomonga yugurishda qo‘yilgan so‘nggi qadamdagi depsinish hisobiga bajariladi. Tayanch oyoq tovonidan boshlab oldinga qo‘yiladi. Gavda olg‘a harakati tormozlanib, endi bu harakat orqa tomon o‘tadi. Zarba berish harakati oldinga, yuqoriga va orqaga tarzda bajariladi. Bu vaqtda tayanch oyoqda tovondan oyoq uchiga o‘tildi. Ozroqqina surib borilgandan keyin zarba beruvi oyoq pastga tushib, gavda to‘g‘rilanadi. Oyoq bilan to‘p qancha pastroqda uchrashsa, to‘pning uchish traektoriyasi shuncha baland bo‘ladi. To‘pni pastroq traektoriya bo‘ylab yo‘naltirish uchun to‘p tayanch joy tepasida, o‘yinchi boshi bilan baravar balandlikda bo‘lganida tepish kerak. Yiqila turib boshdan oshirib tepish ham shunga yordam beradi. Gavda orqaga og‘ganda, o‘yinchi ikki qo‘li bilan yerga tushib, chalqancha yotib qoladi. Orqaga zarba berish harakati yiqilayotganda ko‘rimliroq bajariladi. Yanada kuchliroq tepish uchun «qaychi» qilib sakrab, tepishdan foydalaniladi. Bunda bir oyoqda depsinib, to‘p tomon sakraladi. Depsinuvchi oyoq yuqoriga harakatlandi. Gavda orqaga og‘a boshlaydi. Keyin depsinish oyog‘i zarba beruvchi bo‘lib, yuqoriga keskin ko‘tariladi. Depsinuvchi oyoq esa pastga tushadi. Gavda gorizontal holatda ekanida to‘p orqaga tepiladi. Oldin ikki qo‘l, keyin ko‘rak yerga tegadi. 23 2.2. To’pga kalla bilan zarba berish To‘pga kalla qo‘yish o‘yin jarayonida yakunlovchi zarba berishda ham, sheriklariga to‘p oshirishda ham qo‘llaniladi. Peshona bilan zarba berish variantlari bu usuldagi eng ko‘p foydalaniladigan usullardir. Ammo o‘yin vaziyatlari shunchalik ko‘p, to‘p yo‘nalishi, taektoriyasi va tezligi shu q adar xilma-xilki, o‘yin jarayonida kalla bilan zarba berishning asosiy usuli variantlarini ishlatish imkoniyati bo‘lmaydigan paytlar h am uchrab turadi. Bunday paytlarda chakka bilan, ensa bilan, boshning tepa q ismi bilan zarba berish usullari ancha samara beradi. Biro q bunday zarbalar kamdan-kam q o‘llaniladi, shuning uchun ularni maxsus q arab chi q maymiz. Tayyorlov fazasi Gavda bilan kalla or q aga tortiladi. Bunda gavdani rostlaydigan antagonist-mushaklar cho‘ziladi. To‘p o‘yinchi nazaridan pastda q ol masligi, boshni esa or q aga juda tashlab yubormaslik kerak. Ishchi faza – zarba beruvchi h arakat va surib borish. Zarba beruvchi harakatni bajarish gavdani keskin rostlashdan boshlanadi. Bevosita zarba berish gavda bilan kalla frontal tekislikda o‘tayotgan paytda bo‘lgani ma’ q ul. Ana shu h olatda kalla h arakati eng katta tezlikka erishgan bo‘lib, bu kuchli kalla urish imkonini beradi. Yakunlovchi faza – keyingi h arakatlar uchun dastlabki h olatga o‘xshaydi. Surib borish tugagandan keyin gavda h arakati tormozlandi. Oldinga tomon juda engashib ketish yaramaydi, chunki kalla urgandan keyin bosh q a h arakat va h olatlarga tayyor turish kerak bo‘ladi. Peshona bilan zarb berishda kallani old-or q a tekislikda anchagina or q aga tortish katta kuch bilan kalla urish imkonini beradi. Shunda uchib kelayotgan to‘pni, mo‘ljal q ilinadigan nishonni ko‘rib turish mumkin, bu esa muayyan darajada zarba ani q chi q ishiga sabab bo‘ladi. O‘yindagi vaziyatga q arab peshona bilan zarba berishning ikki xil varianti q o‘llaniladi: sakramay zarba berish va sakrab zarba berish. 24 Sakrab peshona bilan zarba berish bir oyo q yoki ikki oyo q da depsinib, yu q origa q arab bajariladi ( 1 -rasm). Sakrash zarbaning tayyorlov fazasi bo’ladi. Tirsagi sal . bukiladi va q o’llar ko’krakkacha shiddat bilan ko’tariladi, bu esa pirovardida s akrash bilandligini oshirishga yordam beradi. Depsingan zahoti kalla orqaga tortiladi – gavda orqaga engashtiriladi. Zarba berish harakati sakrash eng yuqori nuqtaga etganda yoki sal oldinroq boshlanadi. 1-rasm. Peshonaning 2-rasm. Sakrab turib peshonaning o’rtasi bilan zarba o’rtasi bilan zarba berish berish To’pning uchib kelayotgan tarektoriyasi bilan sakrashni aniq mo’ljal qilish kerak. To’pga zarba berishni sakrashning eng yuqori nuqtasida va gavda bilan kalla frontal tekislikdan o’tayotgan paytda bajarish lozim. Erga oyo q uchida tushiladi, amortizatsiya bo’lsin uchun oyo q lar sal bukiladi. Burilib peshona bilan zarba berish to’pning uchish traektoriyasini o’zgartirish kerak bo’lganda q o’llaniladi (3-rasm). Bu usul bilan sakramay zarba berganda or q aga engashiladi va ayni va q tda gavda zarba mo’ljal q ilingan tomonga (ko’pincha 90 0 gacha) buriladi. 30-50 sm orali q da bir-biriga parallel turgan oyoqlar h am gavda bilan birga buriladi. Oyo q lar uchida burilish q ulayro q . Shunda sakramay peshona bilan zarba bergandagi singari 25 h olat yuzaga keladi. Shuning uchun bu zarbaning fazalari h am, ularga bo’lgan talablar h am yu q orida ko’rg a n usulimizda q anday bo’lsa shunday. 3-rasm. Burilib peshonaning o’rtasi Bilan zarba berish Sakrab turib burilib zarba berishda depsingan za h oti b u tun gavda zarba beriladigan tomonga burilib, ayni va q tda gavdaning yu q ori q ismi or q aga engashadi. Shundan keyingi h arakatlar sakr a b peshona bilan zarba bergandagi singari bo’ladi. Chakka bilan zarba berish to’p o’yinchining yon tomo-nidan uchib kelayotgan bo’lib, burilib peshona bilan zarba b erishning iloji bo’lmaganda ishlatiladi. Bu usul bilan sakramay zarba berishda dastlabki h olat oyo q larni kerib (30-50 sm ) tik turishdir. Agar to’p chap tomondan kelyotgan bo’lsa, zarba berishga cho g’ lanish uchun gavda o’ng tom o nga engashtiriladi. Bunda o’ng oyo q ning to’pi q va tizza bo’ g’ imlari bukiladi. Gavda o g’ irligi shu oyo qq a o’tkaziladi. Bosh to’p tomonga buriladi. Zarba berish h arakati oyo q ni yozib va gavdani rostlashdan boshlanadi. Gavda o g’ irligi chap oyo qqq a o’tkaziladi. Zar b a berish peshonaning do’ng joyiga to’ g’ ri keladi. Sakrab zarba berishning tayyorlov fazasida depsin-gandan keyin zarba berishga cho g’ lanish uchun gavda frontal tekislikda nishonga q arshi tomonga 26 engashtiriladi. Zarba berish h arakati oldin cho’zilgan mushaklarni keski n q is q artirish h isobiga bajariladi. Zarba sakrashning eng yu q ori nu q tasida beriladi (4- rasm). 4 -rasm. Peshonaning chekkasi bilan zarba berish 5 -rasm. Sakrab turib peshonaning chekkasi bilan zarba berish Yiqila turib to’pga kalla bilan zarba berish hara-katlari kalla bilan zarba berishdagi yuqorida tasvir-langan harakatlardan butunlay farq qiladi (6-rasm). 27 6 -rasm. Yiqila turib bosh bilan zarba berish Zarbaning tayyorlov fazasi depsinish va uchishning kichik fazasi hisoblanadi. Yugurib kelishning so’nggi 3-4 qadamida gavda bir qadar oldinga engasha boradi. Depsinish to’p bilan to’qnashish kutilgan tomonga bir oyoqda bajariladi. O’yinchi erga parellel uchib boradi. Qo’llar tirsakdan bukilgan. To’pning harakati nazarda tutiladi. Zarba berilganda, futbolchining massasi va uchish tezligi to’pga o’tadi. Zarba peshona bilan yoki chakka bilan beriladi. Peshona bilan zarba berishda gavdaning uchish yo’nalishi bilan zarba berish nishoni bir chiziqda bo’ladi. Chakka bilan zarba berishda to’p ko’pincha sirpanib ketib, uning traektoriyasi b u tunlay o’zgarib q ol ishi mumkin. Yakunlovchi faza erga tushish bo’lib, bunda o’yinchi sal bukilgan tarang q o’llariga tiralib tushadi. Q o’llar amor-tizatsiya q ilib bukiladi-da, keyin ko’krakdan q orin, oyo qq a yumalab o’tiladi. 60-100 sm balandlikda uchib kelayotgan to’pga yi q ila turib kalla bilan zarba bersa bo’ladi. To’pga etish q iyin bo’lib, bosh q a texnik usul va usullardan foydalanish mush ku l bo’lib kol ganida, ana shu usul ancha sa m arali bo’ladi. Bosh zarbalari odatda peshonada yoki boshning yon qismida qo'llaniladi, ammo bunday zarbani qo'llash qoidalari deyarli har doim bir xil. Ta'sir paytida siz ko'zingizni yumolmaysiz, chunki biz zarbani qaerga yo'naltirayotganimizni ko'rishimiz kerak. Yaxshi sakrash va sakrashdan keyin tananing ishlashi ham juda muhim, bu sizga kuchli va aniq zarba berishga imkon beradi. Odatda uzun bo'yli o'yinchilar boshlarini o'ynashadi, ammo tarix ko'plab hujumchilarni biladi, ular baland bo'yli emas, ko'pincha boshlari bilan gol 28 urishgan, barchasi o'yinni yaxshi tushunish va pozitsiyani tanlash bilan bog'liq, bu ko'pincha baland bo'ydan ham muhimroqdir. Ta'sir qilish tamoyillari Odatda nogo zarbasi to'rt bosqichdan iborat: Dastlabki, zarbaning bu qismi yugurish uchun ajratilgan, har bir futbolchi o'zi uchun qulay bo'lgan masofani alohida belgilaydi, ammo yugurish juda qisqa va juda uzoq bo'lmasligi kerak, chunki qisqa vaqt ichida oyoq kuchli zarba berish uchun kerakli tezlanishni olishga vaqt topolmaydi va uzoq yugurish bilan oyoqlar charchaydi va butun kuchini zarba berishga qodir emas. Tayyorgarlik, bu bosqich qo'llab-quvvatlovchi oyoq va yuqori sifatli belanchakni o'rnatishga qaratilgan. Qo'llab-quvvatlovchi oyoqning oyog'i zarba tomon yo'naltirilishi kerak va to'p bilan 20 sm dan oshmasligi kerak, bu zich va aniq zarba berish uchun eng maqbul masofa. Tebranish tanlangan zarba kuchiga muvofiq amalga oshiriladi, agar kuchli kuch kerak bo'lsa, u holda masofa maksimal bo'lishi kerak. Ish bosqichi-bu to'g'ridan-to'g'ri zarbaning o'zi, oyoq to'pga tegadigan payt. Ushbu bosqichda tananing barqarorligi va holatini unutmasdan, tepayotgan oyoq harakatining tezligi va aniqligini nazorat qilish muhimdir. Yakuniy bosqich-bu zarbadan keyingi harakatning davomi, zarba turiga qarab, har xil yo'llar bilan sodir bo'ladi, tana vaznini yon tomonlarga siljitish, qo'shimcha burilish berish yoki ko'proq kuch berish uchun massani oldinga olib chiqish mumkin. Oyoq to'pning traektoriyasini kuzatishi kerak, shuningdek, paypoqni tortib olish kerak, shunda zarba eng texnik va yuqori sifatli bo'ladi. — источник: https://matchrussia.ru/masterstvo/udary-v-futbole-texnika-vidy-udarov- sposoby-naneseniya-udarov-klassifikaciya/ To’pni bosh bilan to’xtatish Yuqoridan tushayotgan to’pni bosh bilan to’xtatish Oyoqlarni bukish va kallani ichga tortish hisobiga so’ndiruvchi harakat qilinadi. 29 O’yin jarayonida shunday vaziyatlar yuzaga kelib qoladiki, unda balandlab kelayotgan to’plarni sakrab kalla bilan to’xtatish kerak bo’ladi. Bu holda yuqoriga sakrash tayyorlov fazasi bo’lib, uni bir yoki ikki oyoqda depsinib bajariladi. Sakrashni shunday mo’ljallash kerakki, bunda kalla bilan to’pning to’qnashishi sakrashning eng yuqori nuqtasiga to’g’ri kelsin. To’p kallaga (peshonaga) tegadigan paytda kallani ichga tortish hisobiga so’ndiruvchi harakat qilinadi. Keyingi amortizasiya o’yinchi pastga qaytayotgan va yerga tushayotgan vaqtda bo’ladi. Peshona bilan yana asosan yon tomonlarga to’p o’tkazish ham mumkin. Lekin buni ijro etish nihoyatda qiyin. O’ngga yoki chapga to’p o’tkazishda so’ndiruvchi harakat qilinibgina qolmay, balki gavda to’p o’tkaziladigan tomonga buriladi ham. 2.3. Futbolda bosh bilan zarba berish turlari Futbol to'piga bosh urish texnikasining bosqichlari To'pni bosh bilan to'g'ri urish uch bosqichdan iborat: Sportchi tanasini va boshini zarba berish uchun kerak bo'lgan darajada orqaga buradi. Faqat boshingizni orqaga tashlamang. To'p har doim urish uchun ko'rinadigan bo'lishi kerak. Ta'sirning o'zi. Sportchi tez harakat bilan to'g'rilanadi va uchib ketayotgan to'pni uradi. Tana erga perpendikulyar joylashganda to'pga zarba berish maksimal kuchga ega bo'ladi. Ushbu holatda bosh maksimal tezlikka ega. Shundan so'ng, simlar keladi va bosqich tugaydi. Oldinga egilmang. Tugatish. Biror kishi zarbadan oldin boshlang'ich pozitsiyasini oladi va o'yinni davom ettirishga tayyor. Futbolda bosh urish turlari Ularning asosiylariga zarba kiradi: Peshonadan joydan qilingan; Sakrash paytida peshona; Burilish bilan peshona; Bir joydan orqaga; Yiqilganda bosh bilan. Keling, har bir turni batafsil ko'rib chiqaylik. Peshonani joyidan urish Ushbu zarba usuli bilan o'yinchining oyoqlari elkalarining kengligida joylashtirilgan, tizzalari biroz egilgan bo'lishi kerak. Qo'llar elkalarining balandligida. Ularni tirsaklarga egib oling, lekin unchalik emas. Sportchi oyoqlaridan birini oldinga olib chiqadi, tanasi, aksincha, orqaga tortiladi. Tana vaznining katta qismi keskin ravishda old oyoqqa o'tkaziladi va uchib ketayotgan to'pning o'rtasiga uriladi. Iyak tanaga bosiladi. 30 7-rasm. Peshonani joyidan urish Sakrashda peshonani urish Bir yoki ikkala oyoqni itargandan keyin amalga oshiriladi. Yugurish paytida faqat bitta oyoq bilan, joydan esa ikkita oyoq bilan surish qulayroq. Qo'llarni biroz egilgan holda ushlab turish kerak, bu sakrash balandligini oshirishga yordam beradi. Ko'krak balandligigacha yuqoriga qarab harakat qilishingiz kerak. Ta'sir qilishdan oldin tana va bosh orqaga buriladi. Eng yuqori nuqtaga yetganda, ular tanasi bilan egilib, peshonasi bilan uchayotgan to'pga zarba berishadi. Keyin sportchi tushadi, oyoqlari biroz egilgan. To'pni yuqoriga yuborish uchun uning pastki qismiga uriladi. Agar siz pastga zarba berishingiz kerak bo'lsa, unda peshonani to'pning o'rtasiga yoki tepasiga belgilang. Sportchi ajoyib sakrash qobiliyatiga ega bo'lishi va sakrashda harakatlarni muvofiqlashtira olishi kerak. Agar bir vaqtning o'zida sakrash yugurishdan amalga oshirilsa, zarba kuchi jiddiy ravishda oshadi. 31 8-rasmTo'pni sakrashda peshonaga urish To'pni burilish bilan urish Tebranish uchun o'yinchi tanasini orqaga burib, shu bilan birga belgilangan zarba nuqtasiga 90 gradusgacha burchakka burilishi kerak. Tana bilan birgalikda oyoqlarning burilishi amalga oshiriladi. Ular bir-biridan 30- 50 sm masofada joylashgan bo'lishi kerak. Agar sakrash paytida to'pga zarba berilsa, to'pni itargandan keyin to'g'ri yo'nalishda yuborish uchun sportchi boshini va tanasini zarba berilgan joyga burishi kerak. Boshqa barcha harakatlar sakrashda bosh bilan urilganlarga o'xshaydi. To'pni burish bilan urish Orqaga zarba Sportchi oyoqlarini qattiq egib, tanasini orqaga burishi kerak, shunda u boshini yaqinlashib kelayotgan to'p ostiga uradi. Keyin, keskin ravishda egilib, kestirib oldinga olib chiqib, to'pga zarba bering. Yiqilishda zarba Agar to'p bosh ostidagi maydon ustidan uchib ketsa, bu mumkin. Uch-to'rt qadam yugurgandan so'ng, ular biroz oldinga egiladilar. Surish bir oyoq bilan to'pga qarab amalga oshiriladi. Sportchi yuqoriga emas, balki maydon bo'ylab sakraydi. Qo'llar tirsaklarda egilgan bo'lishi kerak. Siz ularga yiqilishingiz kerak bo'ladi. Sportchi to'pni boshi bilan emas, balki butun tana massasi bilan uradi. Peshonaning o'rta va lateral qismlari zarba nuqtalari bo'lib xizmat qiladi. 32 Birinchi usulda to'p zarba tanasi va maqsadi bilan bir xil chiziq bo'ylab uchadi. Ikkinchi usulda to'pning harakati "kesilishi" mumkin. Sportchi egilgan (yuqorida aytib o'tilganidek) qo'llarga tushishi kerak. Futbolda yiqilish qobiliyati ko'p narsani anglatadi. Bu yosh futbolchilarga ham o'rgatilishi kerak. 9-rasm. Yiqilishda bosh bilan urish Burchak zarbasidan keyin gol urish. Agar himoyachi tomon to'pni o'z darvozasi chizig'idan tashqariga chiqarib yuborsa, burchak zarbasi beriladi. Bu jarima maydonchasiga to'p tepish va tezkor gol urish uchun ajoyib imkoniyatdir. To'pni darvozaga urish uchun burchakni chizish, sheriklar bilan o'zaro munosabatlar va zarba berish texnikasiga e'tibor qarating.yo'naltiring. Oyoqning ichki qismi bilan to'pning pastki qismiga zarba bering. To'pni darvoza yonida o'tirishi kerak bo'lgan jamoangizning o'yinchilariga bering.Sizning sheriklaringiz to'pni tezda qabul qilishlari va uni to'rga o'tkazishlari kerak.To'pni darvozabon yoki raqib himoyachisiga etib borishi uchun xizmat qilmang. 33 XULOSA Futbol o‘ yini texnikasini yaxshi bilish futbolchining har tomonlama tayyorgarlik ko‘rishi xamda mutanosib kamol topishi jarayonining ajralmas qismidir. Bunda futbolchilarni maydon b o‘ ylab harakatlanish texnikasi o‘ ta muhum o‘rin tutadi. Futbolchilarning maydondagi harakatlanish texnikasiga ularni maydondagi yugurishlari, sakrashlari, to‘xtashlari, burilishlari kabi bir qator usullar guruhi kiradi. Agar shug‘ullanuvchilar q o‘ yidagi mashqlarni yaxshi o‘ zlashtirsalar: 1. Oddiy, tisarilib, chalishtirma va juftlama qadamlar tashlab yugurishlarni takror - takror bajarganda; 2 Bir oyoqda depsinib, ikki oyoqda depsinib sakrashlarni takror - takror bajarganda; 3. Tashlanib sakrab to‘xtashlarni takror - takror bajarganda; 4. Dipsinib, sakrab, tayanch oyoqda burilishlarni takror - takror bajar-ganda; Futboldagi to‘pni to‘xtatish, to‘pni qabul qilish va uni egallash kabi texnik usullarni bajara olish qobiliyatiga ega bo‘ladi lar . Futbolda to‘pni to‘xtatish to‘pni qabul qilish va uni egallash vositasi bo‘lib xizmat qiladi. To‘pni to‘xtatishdan maqsad keyingi kerakli harakat-larni amalga oshirish uchun dumalab yoki uchib kelayotgan to‘pning tezligini so‘ndirishdan iborat. Agar futbol bilan shug‘ullanuvchilar: 1. T o‘ pni to‘xtatishlarni tayanch oyoq bilan, oyoq kaftining ichki tomoni bilan, oyoq yuzasining o‘rta qismi bilan, son bilan, oyoq yuzasining ichki qismi bilan, oyoq kaftining tashqi tomoni bilan; 2 . T o‘ pni g avdaning ko‘krak qismi bilan, qorin bilan; 3. Boshning peshona qismi bilan bajarishni takomillashtirsalar fut-boldagi keyingi kerakli harakatlarni davom ettirishni amalga oshirisha oladilar. Futbolda to‘pga zarba berish eng muhum texnik usullar hisoblanadi. Berilgan zarbalar evazigagina ko‘zlangan maqsadga erishish mumkin. Zarba berish natijasida darvozaga to‘p kiritiladi. Sportchilar qo‘yidagi zarba berish usullarini o‘zlashtirsalar darvozaga to‘p kiritishga erishadilar: 34 1. Oyoq kaftini ichki tomoni bilan, oyoq kaftining ichki qismi bilan, oyoq yuzining o‘rta qismi bilan, oyoq yuzining tashqi qismi bilan, oyoq uchi bilan, tovon bilan; 2. Boshning peshona qismini o‘rtasi bilan, boshning peshona qismini chekkasi bilan. Bu mashqlar joyida turib, harakatda, sakrab, burilib, boshdan oshi-rib, turli traektoriya va yo‘nalishdagi dumalab yoki uchib kelayotgan to‘plarga zarba berib bajariladi. Futbol o‘ yinida darvozabonning harakatlari ham muhum o‘rin tutadi, shu sabab uning harakatlari ham o‘rganilib boriladi. Darvozabonning o‘yin texnikasi maydon o‘yinchisining o‘yin texnikasidan tubdan farq qiladi. Bu darvozabonga qoidaga binoan jarima maydoni ichida qo‘l bilan to‘p o‘ynashga ruxsat etilgani bilan bog‘liqdir. Agar darvozabonlar qo‘yidagi dorvozabon o‘yin texnikasini yaxshi egallasalar k o‘ zlangan muvoffokiyatga erishadilar: -to‘pni ilib olish, -qaytarish, -o‘tkazib yuborish -tashlash. Shunday qilib 1-9 sinflar uchun o‘quv dasturining futbol bo‘limi bo‘yicha soatlar taqsimoti, 5-9-sinflar uchun choraklik futbol darsi mavzulari to‘liq bajarilsa barcha o‘ q uvchilar futbol o‘yini texnikasini mukammal egallashga erishishlari mumkin. 35 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXAT I 1. Futbol. Fizkultura institutlari uchun darslik. T, “O‘qituvchi”, 1986 . 2. Futbol o‘yin texnikasi. Toshkent, 1999 yil. 3. Iseev Sh.T. Futbol jamoalarining g‘alaba qozonishida futbolchilar-ning standart vaziyatlaridan samarali foydalanishi. «Pedagogik ta’lim». J. № 2, 2003 yil. 4.Kurbanov O.A. Futbol bo‘yicha XVII jahon Chempionati o‘yinlarida berilgan yakuniy zarbalarining samaradorligi tahlili. Peda gogik ta’lim, J., № 5, 2003. 5. Nurimov R.I. Yosh futbolchilarni texnik va taktik tayyorlash. O‘quv qo‘llanma. Toshkent, 2005. 6. Ayrapetyans L.R., Pulatov A.A. Yuqori malakali voleybolchilarni tayyorlashda tanlovning o‘rni. «JT, sport vama’naviyat» to‘plami, T., 1995. 7. O‘zbekiston Respublikasi umumta’lim maktablarining 1-11 sinf o‘kuvchilari uchun jismoniy tarbiya dasturi. Toshkent, 1998 yil 8. https://footbolno.ru/texnika-udarov-po-myachu-golovoj-v-futbole.html 9.https://translated.turbopages.org/proxy_u/en-ru.ru.f0c2216a-64239c7d- b2e9cc47-74722d776562/https/www.wikihow.com/Score-A-Goal-In-Soccer 36

Futbol o’yinida to’pni qabul qilish va uzatish texnikasini o’rgatish tartibi

Sotib olish