Futbol o‘yinida ximoyachilar o‘yini texnikasi va taktikasi

Futbol  o‘yinida ximoyachilar  o‘ yini texnikasi va taktikasi  
MUNDARIJA: 
KIRISH …………………………………………………………………………….3
I.BOB.YOSH   FUTBOLCHILARNI     TEXNIK
TAYYORGARLIGINI……….5 
1.1.Texnik tayyorgarlikning asosiy 
elementlari……………………………………5
1.2.Futbolchilarning   texnik   tayyorgarligi   uchun
mashg‘ulotlar…………………….7
III   BOB.   FUTBOL   SPORTI   TARIXI,   RIVOJLANISHI   VA   O’YIN
QOIDALARI ………………………………………………………………………9
2 .1. F utbol  darsida  o‘yin texnikasining  xususiyatlari………………………….… 9
2.2. Futbolchilarni tayyorlashning o‘ziga xos xususiyatlari……………...……….11
III   BOB.   FUTBOL   O’YINI   TEXNIKASI   VA   TAKTIKASI
TASNIFI……….14
2.1. To‘psiz harakatlanish texnikasi………………………………………………14
2.2. To‘p bilan harakatlanish texnikasi…………………………………………….18
2.3.  Futbolda taktika haqida tushuncha…………………………………………...23
XULOSA ……………………………………………………………………..…..29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ………………………….30
1 KIRISH 
Mavzuning   dolzarbligi.     Yosh   avlodning   har   tomonlama   aqliy,   ahloqiy   va
jismoniy   jihatdan   rivojlanishida   jismoniy   tarbiya   asosiy   o‘rinlardan   birini
egallaydi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti  Sh.M.Mirziyoevning  2018 yil 5 martdagi
“ Jismoniy   tarbiya   va   sport   sohasida   davlat   boshqaruvi   tizimini   tubdan
takomillashtirish   chora-tadbirlari   to‘g‘risida”gi   farmoni ga   asosan     yurtimizda
jismoniy   tarbiya   va   sportni   ommalashtirish,   aholi,   ayniqsa,   yoshlar   o‘rtasida
sog‘lom   turmush   tarzini   targ‘ib   qilish   uchun   zarur   shart-sharoitlar   va
infratuzilmani   yaratish,   mamlakatning   xalqaro   sport   maydonlarida   munosib
ishtirok etishini ta’minlash borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.  
Jismoniy   tarbiya   va   sport   sohasida   davlat   boshqaruvi   tizimini   tubdan
takomillashtirish,   aholi,   ayniqsa   yoshlar   o‘rtasida   sog‘lom   turmush   tarzini   keng
targ‘ib   qilish   maqsadida,   shuningdek,   2017   —   2021   yillarda   O‘zbekiston
Respublikasini   rivojlantirishning   beshta   ustuvor   yo‘nalishi   bo‘yicha   Harakatlar
strategiyasi  ishlab chiqilgan. 
2 Futbolga   doir     adabiyotlarni   taxlil   kilish   tufayli   futbolchilarni     taktik
xarakatlari  oshirish masalasini muxim ekanligini  bilish mumkin.
Futbol   —   dunyoning   eng   ommabop   sport   turi   bo‘lib,   nafaqat   jismoniy
chidamlilikni,   balki   yuqori   darajadagi   texnik   tayyorgarlikni   ham   talab   qiladi.
Futbolchilarning   texnik   tayyorgarligi   ularning   o‘yin   davomida   muvaffaqiyatga
erishishlariga   katta   ta’sir   ko‘rsatadi.   Har   bir   futbolchi   o‘zining   texnik
qobiliyatlarini   yaxshilash   va   rivojlantirish   orqali   jamoasiga   yordam   berishi
mumkin.   Texnik   tayyorgarlik,   shuningdek,   futbolchilarning   individual
ko‘nikmalarini, raqibni tushunish va jamoa bilan samarali ishlashini ta'minlaydi. 1
Bu   kurs   ishining   maqsadi   futbolchilarning   texnik   tayyorgarligini   o‘rganish,
uning   turli   jihatlarini   tahlil   qilish   va   sportchining   individual   rivojlanishi   uchun
qanday mashqlarni bajarish zarurligini ko‘rsatishdan iboratdir.
Kurs ishining maqsadiga erishish uchun, futbolchilarning texnik tayyorgarligi
bo‘yicha   turli   ilmiy   manbalar,   o‘quv   resurslari   va   amaliy   mashg‘ulotlar   tahlil
qilinadi.   Bunda,   futbolchilarning   texnik   ko‘nikmalarini   rivojlantirishga
yo‘naltirilgan   mashqlar,   jamoaviy   va   individual   mashg‘ulotlar   tahlil   qilinadi.
Shuningdek,   texnik   tayyorgarlikning   samaradorligini   oshirish   uchun   jismoniy   va
psixologik tayyorgarlikning o‘zaro bog‘liqligi ko‘rib chiqiladi.
Ish    ning maqsadi:      O’q uvchilar ga   futbol   sport turini rivojlanish bosqichlarini
o’yin texnikasi va taktikasini   dars lar da   o’rgatish va hayotga tadbiq qilish .
Ishining vazifasi.
1. Futbol   darsida     o`yin   texnikasining   asosiy     nazariy   tomonlarini
aniklash.
2.   Jismoniy   tarbiya   dasturidagi     berilgan   futbol   darsida     o`yin
mashqlarini  ilmiy asoslash.
1
  Akramov R.A., Talibdjanov A. – V kn. “Yukori malakali futbolchilarni tayyorlash”. Tashkent – 1994 y.
3 3. Futbol darsida  o`yin texnikasini  samaradorligini tekshirib kurish.
4 YOSH FUTBOLCHILARNI  TEXNIK TAYYORGARLIGINI 
1.1.Texnik tayyorgarlikning asosiy elementlari
  Futbol — jismoniy va psixologik jihatdan murakkab sport turi bo‘lib, uning
o‘ziga   xos   texnik   tayyorgarligi   futbolchilarning   o‘yin   davomida   yuqori   natijalar
ko‘rsatishlari   uchun   juda   muhimdir.   Futbolchilarni   texnik   tayyorgarlik   bilan
shug‘ullanish   orqali   ular   o‘zlarining   o‘yin   samaradorligini   oshiradilar,   jamoaning
strategiyasiga   moslashadilar   va   o‘yinda   muvaffaqiyatga   erishadilar.
Futbolchilarning   texnik   tayyorgarligi   nafaqat   individual,   balki   jamoaviy   o‘yin
ko‘nikmalarini ham rivojlantirishga yordam beradi.
To‘p bilan ishlash
Futbolchilarning   to‘p   bilan   ishlash   qobiliyati   o‘yin   davomida   muhim   rol
o‘ynaydi. Bu ko‘nikma, to‘pni zarba bilan yo‘naltirish, to‘pni to‘g‘ri qabul qilish,
uzatish va qabul qilish kabi amaliyotlarni o‘z ichiga oladi. Futbolchi to‘pni har xil
yo‘nalishlarda   boshqarish   va   jismoniy   harakatlar   bilan   moslashtirishni   bilishi
kerak.
 Dribling :  To‘pni  nazorat  qilish  va raqiblarni  o‘tkazib yuborish uchun zarur
bo‘lgan texnik ko‘nikma.
 Pas berish : Jamoa a'zolariga aniq va samarali pas berish, shuningdek, to‘pni
qabul qilish.
 Zarba   berish :   To‘pni   o‘zgartirish,   gol   urish   yoki   raqibning   hujumlarini
to‘xtatish uchun zarba berish.
Tezkor o‘yin va qaror qabul qilish
Futbolda   tezkor   qarorlar   qabul   qilish   juda   muhimdir.   Futbolchilar   o‘yin
vaqtida   to‘pni   qanday   uzatish,   kimga   pas   berish,   qaysi   yo‘nalishga   hujum   qilish
yoki himoyaga o‘tish haqida tez va to‘g‘ri qarorlar qabul qilishlari kerak.
5  Tezkor   qaror   qabul   qilish :   Futbolchi   to‘pni   tezda   qanday   yo‘naltirishni   va
raqibning harakatlarini oldindan taxmin qilishni bilishi lozim.
 Vaziyatni tahlil qilish : Raqibning holatini tushunib, o‘yinni tahlil qilib, mos
ravishda qarorlar qabul qilish.
Dribling
Dribling   futbolchining   eng   asosiy   texnik   ko‘nikmalaridan   biridir.   Bu
ko‘nikma   orqali   futbolchi   to‘pni   boshqarish,   raqiblarni   aldatish   va   maydonni
kengaytirish   imkoniyatiga   ega   bo‘ladi.   Yaxshi   dribling   orqali   futbolchi   raqibni
o‘zidan uzoqlashtiradi, shu bilan birga, jamoaga bo‘sh joy yaratadi. 2
  Pas berish va qabul qilish
Pas   berish   futbolchilarning   asosiy   texnik   ko‘nikmalaridan   biri   hisoblanadi.
Aniq   va   samarali   pas   berish   orqali   futbolchilar   o‘z   jamoasining   hujumini   tashkil
qilishlari   mumkin.   To‘pni   qabul   qilish,   ayniqsa   tezkor   o‘yinda,   juda   muhimdir.
Futbolchi   to‘pni   qabul   qilishni   yaxshi   bilishi,   uni   nazorat   qilishi   va   keyingi
harakatini tezda rejalashtirishi kerak.
Zarba berish va gol urish
Futbolchilarning zarba berish texnikasi juda katta ahamiyatga ega, chunki bu
o‘yinda gol urish uchun asosiy usuldir. Yaxshi zarba berish texnikasi, to‘pni aniq
va   kuchli   yo‘naltirish,   burchaklarni   topish   va   o‘yinchining   zarba   yo‘nalishini
boshqarish imkonini beradi.
 Bosh bilan zarba berish : Havo vaziyatida gol urish yoki himoya qilish uchun
bosh bilan zarba berish texnikasi ham muhimdir.
 Ikki oyoq bilan zarba berish : O‘yin davomida to‘pni turli holatlarda aniq va
kuchli zarba berish ko‘nikmasi.
Himoya qilish
2
  Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O‘zDJTI 2005 y.
6 Himoya   qilishda   futbolchilar   to‘pni   raqibdan   to‘g‘ri   ushlab   qolish,   ularni
o‘tkazib yubormaslik va xavfli vaziyatlarni oldini olishni bilishlari kerak.
 To‘pni   olish :   Himoyachi   raqibning  to‘pini   aniq  olish  va  hujumni  to‘xtatish
uchun tezkor harakat qilish kerak.
 Pozitsion   o‘yin :   Himoyachilar   o‘z   joylarini   yaxshi   tanlab,   raqibga   qarshi
turishlari kerak.
 
7 1.2.Futbolchilarning texnik tayyorgarligi uchun mashg‘ulotlar
Texnik   tayyorgarlikni   rivojlantirish   uchun   futbolchilarga   quyidagi
mashg‘ulotlar tavsiya etiladi:
Individual mashqlar
To‘pni   boshqarish,   zarba   berish,   dribling   va   pas   berish   bo‘yicha   individual
mashqlar futbolchining texnik ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Dribling   va   zarba   mashqlari :   To‘pni   tezda   boshqarish   va   raqiblarni   o‘tkazib
yuborish uchun mashqlar.
Pas   va   to‘p   qabul   qilish   mashqlari :   To‘pni   aniq   uzatish   va   qabul   qilish   uchun
maxsus mashqlar.
Jamoaviy mashqlar
Jamoaviy mashqlar futbolchilarning jamoaviy o‘yin ko‘nikmalarini rivojlantirishga
yordam   beradi.   Bu   mashqlar   pas   berish,   qabul   qilish,   jamoa   bilan   ishlash   va
umumiy taktikalarga moslashishga yordam beradi.
Himoya va hujum mashqlari
Himoya   va   hujum   mashqlari   futbolchilarga   o‘z   o‘yin   pozitsiyalarini   yaxshilash,
to‘pni   olish   va   to‘pni   golga   aylantirish   bo‘yicha   ko‘nikmalarni   rivojlantirishga
yordam beradi.
Reaktsiya va tezlik mashqlari
Futbolchi tezkor qaror qabul qilish va raqibdan oldin harakat qilish uchun tezlikni
va   reaksiya   vaqtini   rivojlantirishga   yo‘naltirilgan   mashqlarni   bajarishi   kerak.   Bu
mashqlar o‘yin davomida muvaffaqiyatli harakat qilishni ta'minlaydi.
Zamonaviylashuv   har   bir   jabhada   bo„lganidek   zamonaviy   futbolda   ham
yaqqol
namoyon   bo„lmoqda.   Futbolga   berilayotgan   e tibor   va   yurtoboshimiz‟
rahnamoligida   amalga   oshirilayotgan   isloxatlar   samarasi   o„laroq
8 jamoalarimizning   natijalari   ko„lami   ortib   bormoqda.   Shu   bilan   bir   qatorda
kelajakda   futbol   egalari   bo„lmish   yosh   futbolchilarni   tayyorlashda   bugungi
kundagi   musobaqalar   taxlili   muxim   ahamiyat   kasb   etadi.   Shuning   asosida
jamoalarning xato va kamchilaklarini aniqlash va kelajak avlod vakillarida aynan
ushbu xatolarni kamaytirish bugungi kun mutaxassisining asosiy vazifasidir.
Yosh   futbolchilarga   beriladigan   umumiy   jismoniy   tayyorgarliklari   va   texnik   –
taktik   mashqlarning   fiziologik   qiymati   e tiborga   olinmaydi.   Zamonaviy   futbolga‟
xos   modellar   bilan   ishlanmayapti   va     mo„ljal     qilinmaydi.   Hozirgi   kunda   bu   ish
dolzarb muammolardan biri hisoblanadi.
Futbol nazariyasi va uslubiyati  fanida texnik harakatlarni o„rgatish nazariy
va amaliy masalalarini tadqiq etish, mavzu yuzasidan innovatsion texnologiyalarni
shakllantirish   asosida   o„qitishni   takomillashtirish   bo„yicha   xulosalar   va   tasiyalar
ishlab chiqishdan iborat.
  “Futbol   nazariyasi   va   uslubiyati”   fani   o„quv   dasturida   keltirilgan   texnik
harakatlarining mazmun mohiyatini ochib berish;
Mavzu yuzasidan innovatsion texnologiyalar ishlanmasini tayyorlash;
Texnik harakatlarni o„qitishni yanada takomillashtirish yuzasidan taklif va
tavsiyalar ishlab chiqish.
Yosh   futbolchilarning   texnik   harakatlarga   tavsif.   Ko„plab   olimlarning
tadqiqot
natijalariga qaraganda, o„quv mashg„ulotlarini rejalarini ishlab chiqish va texnik –
taktik harakatlari samaradorligini oshirishda aniq yuklamalarni bilish, harakatlarni
ko„rsatib berish va amalda ko„llash orqali tarbiyalash ahamiyatli hisoblanadi.
Hozirgi   zamon   futbolining   rivojlanishida   o„yin   usullari   takomillashib,
futbolchilarning harakatlari mukammallashib bormoqda.
Jahon   futbol   mutahassislarining   ta kidlashicha,   hozirgi   zamon   futbolining
‟
9 rivojlanishi o„z ichiga juda ko„p jixatlarni oladi. Bular:
1. Har  bir futbolchi o„yinni oxirigacha olib borishi;
2. Futbolchilarning maydon bo„ylab, yuqori tezlikda to„p bilan va to„psiz
harakatlanishlari;
3. Texnik – taktik harakatlarni tezkorlik bilan bajarishlari;
 
II  BOB.   YOSH FUTBOLCHILARNI  TEXNIK TAYYORGARLIGINI
OSHIRISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARNING AHAMIYATI
2 .1.  Yosh futbolchilarni  texnik tayyorgarligini oshirishning ahamiyati 
  Futbol   tarixi   uzoq   o’tmishga   borib   taqaladi.   Futbolga   o’xshab   ketadigan
o’yinlar   eramizdan   avvalgi   qadimgi   Sharq   va   antik   dunyo   davlatlarida   mavjud
bo’lgan edi. O’yin nomi inglizcha ,,fut"— ,,oyoq" va ,,bol"— ,,to’p" so’zidan kelib
chiqqan.   Hozi r gi   futbol   va   unga   tegishli   qonun-qoidalar   keyingi   100   yil   ichida
o’zgarishsiz qolib kelmoqda.
Futbol   yer   yuzida   eng   sevimli   va   ommabop   o’yin   turlaridan   hisoblanadi.
O’yindagi   soddalik   va   qulayliklar,   o’yinchilar   mahorati   shu   paytgacha   barcha
ishqibozlarni   o’ziga   jalb   qilmoqda.   Xo’sh,   bu   sport   turining   o’quvchilar
salomatligiga   va   rivojlanishiga   ta’siri   bormi?   Ma’lum   bo’lishicha,   ta’siri   juda
katta.   Agar   futbol   bilan   doimiy   shug’ullanilsa,   kishida   tezlik,   chaqqonlik,
chidamlilik,   mo’ljal   olish   sifatlari   yaxshi   rivojlanar   ekan.   O’yin   paytida
futbolchiga katta nagruzka tushar ekanki, bu unda iroda kuchining tarbiyalanishiga
xizmat   qilar,   barcha   a’zolarning   umumiy   chidamliligini   oshirar   ekan.   Futbol
asosan   ochiq   havoda   o’ynalgani   sababli   birinchidan,   jismoniy   chiniqishga   olib
keladi,   ikkinchidan,   o’yinchilar   tana   a’zolarining   atrof-muhit   ta’siriga
10 chidamliligini oshiradi.
Futbolda   ikki   jamoa   o’zaro   bahslashadi.   G’alabaga     intilish   futbolchilarni
yakdil bo’lib harakat qilishga undaydi va ulardagi o’rtoqlik, o’zaro yordam hissini
tarbiyalaydi.   Maktab   o’quvchilarining   bu   o’yinga   ommaviy   qiziqishi,   uni   maktab
dasturiga alohida bo’lim sifatida kiritish imkonini yaratdi.
Futbolda   ikki   jamoada   11   kishidan   iborat   o’yinchi   o’ynaydi   (mini   futbolda
esa   4—8   kishi,   darvozabon   umumiy   hisobda).   O’yin   chim   yotqizilgan,   uzunligi
100—110, eni 69—75 metr (mini futbolda maydonning uzunligi 18—50 m, eni 12
—   35m)   keladigan   maydonlarda   o’tkaziladi.   Zarurat   tug’ulganda,   gandbol
maydoni   va   jismoniy   tarbiya   zallarini   ham   futbol   maydoniga   moslashtirilsa
bo’ladi. Darvozalardan bir xil masofada, maydonning o’rtasidan chiziq tortiladi va
unda   markaz   belgilanadi.   O’yin   chog’ida   darvozabondan   tashqari   boshqa   birorta
o’yinchi   to’pga   qo’l   tekkizishi   mumkin   emas.   O’yin   45   daqiqadan   ikki   taym
davom   etadi   (12—13   yoshlilar   uchun   mini   futbolda   20—25   daqiqa),   o’ rtada   15
daqiqa tanaffus beriladi.
Raqib   darvozasiga   to’p   urish   har   bir   jamoaning   vazifasidir.   Ikki   taym
davomida qaysi jamoa raqibi darvozasiga ko’proq to’p kiritsa, o’sha jamoa g’olib
hisoblanadi.   O’yinda   dastlab   voleybol   to’plaridan,   so’ngra   futbol   to’plaridan
foydalanilgan.   O’yinchilarning   kiyimi   futbolka,   trusik   va   yengil   poyabzallardan
iborat   bo’ladi.  Bir  jamoa  qattiq, boshqasi  yumshoq  poyabzalda  o’ynashiga  ruxsat
berilmaydi. Har  ikki  jamoada ham  darvozabonning kiyimi  o’z rangi bilan boshqa
o’yinchilarnikidan   ajralib   turishi   kerak.   Sovuq   paytda   mashg’ulotga   kiyiladigan
kiyimlar   bilan   o’ynashga   ruxsat   etiladi.   Futbolkada   o’yin   bayonnomasida   qayd
etilgan raqam yozilgan bo’lishi shart. Yoki bu raqam rezina bilan bog’lanib, mayka
ustidan   kiyib   olinadi.   Futbol   mashg’ulotlari   chogg’ida   quyidagi   qoidalarga   amal
qilinishi zarur, chunki u turli noxushliklarning oldini oladi:
11 1.   Eng   avvalo,   o’yinchi   o’zini   bo’lajak   nagruzkaga   tayyorlaydi   va   mashg’ulotni
asta   yugurishdan   boshlaydi,   umumiy   chiniqtiruvchi   mashqlarni   bajaradi,   turli
usullarda   sakraladi,   10—30   metrga   tez   yuguradi,   yonga   va   orqaga   yuguradi.
To’siq-lar chetlab o’tiladi. To’pni aniq tepish mashq qilinadi. U oyoqdan bunisiga
sakraladi. So’ngra osoyishta yurishga o’tilib, o’yinga kirishiladi.
2. Maydonda baqir-chaqir qilinmay tartib-intizomga rioya qilinadi.
3. Mashg’ulot chog’ida o’yinchilarning maydondagi harakatlari kuzatiladi, bir-biri
bilan to’qnashib ketmaslik (ayniqsa, maydon ho’l paytida) choralari ko’riladi.
4.   Hakam   bilan   tortishib,   o’yinchilarni   qo’rqitish   man   qilinadi.   Bunda   qoidaga
bo’ysunmaganlar maydondan chiqarib yuboriladi.
5. Mashg’ulotlar tugagach, to’plar yig’iladi va tegishli joyga olib borib qo’yiladi.
Uzbek xalkining   azaliy orzusi - Mustakil millat orzusi, uz rivojlanishi yulini
uzi   tanlash     xukuki   sifatida   ruyobga   chikdi.   Mustakillik   tufayli   takdirimizni,
kelajagimizni  uz kulimzga olishga muyassar buldik.
Futbol-   xalq   sevgan   o`yin.   Uni   kichkintoylar,   maktab   o`quvchilari,   urta
maxsus bilim yurtlari   o`quvchilarining, oliy  ukuv  yurtlari  talabalari va   kattalar
xavas   bilan   uynaydilar.   Lekin     futbol   soxani   uziga   kasb   kila   olish   uchun   fakat
sevish emas, balki kup yillar  davomida yukori  saviyali  mexnat orkali  uni uynash
texnikasini  moxirona egallash lozim.
«Futbol   o`yin   texnikasini   uz   chegaralari   bor:   albatta   u   hamma   narsani   xal
kilmaydi,   lekin   usiz   xech   bir   yutukka   erishib   bulmaydi».   Futbol   o`yin   texnikasi
deganda eng avvalo texnik maxorat nima ekanligini oydinlashtirib olish zarur.
Futbol   o`yin   texnikasi-bu   tupni   anik   egallab   olish   maxorati   tushuniladi.
Bunda   bir   vaktning   uzida   kuyidagi   savollarga   ham     javob   topish     kerak.     Nima
kilmok  kerak?  Buni   kanday   kilmok   kerak? Kachon,  kayerda?
Agar futbol tupni bir joyda uzok vakt uynatib tura oladigan bulsa, bundan xali
12 uning   texnik   maxorati   xakida   xulosa   chikarib   bulmaydi.   Bu   o`yinchining   o`yin
paytida tupni kanday uynatishini kurish kerak. Uzok vakt jonglyorlik kilish, fakat
jonglyorlikning yaxshi malakasidan darak 
2.2. Futbolchilarni tayyorlashning o‘ziga xos xususiyatlariFutbolchilarni urgatish va takomillashtirishning  	asosiy shakli	
mashgulot xisoblanadi.	
Futbol   -   jamoaviy   o`yin,   shuning   uchun   ukuv   mashgu	lo	tlari	
asosan jamoaviydir.	
Ma	shgu	lotga 	kuy	iladigan talablar:	
- mashgulotda kuyilgan vazifa bajarilishi lozim;
- mashgulot intizom va mexnat	 sevarlikni tarbiyalashi	 lo	zim;	
-  	mashgulotni       shunday       rejalashtirish       kerakki,	
futbolchilar   xarakat   kunikmalari   va   sifatlarini   ongli	 	ravishda	
egallasinlar;	
-   mashgulot   yagona   ukuv-mashgulot   jarayonining   bulimi	
bulishi kerak;	
-   mashgulotning   mazmuni   texnik,   taktik,   jismoniy,	 ruxiy	
tayyorgarliklarning usishiga javob berishi lozim.	
Mashgulotning  tuzilishi   uch   kismdan  iborat:  tayyorlov,  	asosiy	
va yakunlovchi.	
Mashgulot 	kismlarining vazifalari:	
- tayyorlov ki	sm - organizmni asosiy ishga tayyorlash;
-asosiy   kism   texnik   usullarni   urgatish   va                       takomillashtirishga,   taktik
xarakatlarga,   jismoniy   sifatlarni   rivojlantirishga,         ruxiy       tayyorgarlikni         va
axlokiy-irodaviy sifatlarni yaxshilashga karatilgan bulishi kerak;
-   yakunlovchi   kism   organizmni   mashgulotdan   oldingi   xolatiga   keltirishi
13 lozim.
Mashgulot jarayonida kuyidagi prinsipga amal kilish maksadga muvofikdir: 
-   mashgulot       yuklamasini       (yuklamasini)       sekin-asta   oshirish,
barkarorlashtirish;
- bir me’yorga yetkazish va kamaytirish.
Bunda organizmni ma’lum bir xolatga keltiradigan mashklararo dam olishlar
(pauzalar) muximdir. Bu dam olishlar (pauzalar) soni va davomiyligi yuklamalarni
dozirovkalashga,   mashklarga   uzgartirishlar   kiritishga,   xato   va   kamchiliklarni
tugrilashga va keyingi mashkni bajarish uchun fikrni jamlashga imkon beradi.
Mashgulotlar   uzining   maksadi,   vazifasi   va   uslubiyati   buyicha   kompleks   va
tematik mashgulotlarga bulinadi.Tematik mashg’ulot
Tematik mashgulotlar yillik sikl mashgulotlarining umumiy xajmida kamrok,
vaktni kamrab oladi. Ammo ular tayyorgarlikning turli boskichlarida uz urniga ega
bulishi lozim:
a) jismoniy tayyorgarlik buyicha mashgulot. Mashgulot mazmuni umumiy va
maxsus jismoniy sifatlarni rivojlantirishga karatilgan mashklardan iborat. Jismoniy
tayyorgarlik mashgulotlarining kup kismi tayyorlov davrida utkaziladi.
b) Texnik   tayyorgarlik   buyicha   mashgulotlar   o`yinning   barcha       texnik
usullarini     uziga       kamrab       oladi.       Texnik     elementlarga   urgatish   va
takomillashtirish   bilan   boglik,   mashgulotlar   barcha   tayyorgarlik   davrlarida   olib
boriladi.
v) Taktik   tayyorgarlik   buyicha   mashgulotlar   indivi dual,   guruxli   va
jamoaviy taktik xarakatlarga urgatish va takomillashtirishga yunaltirilgan mashklar
yigindisidan   iborat   buladi.   Taktik   tayyorgarlik   buyicha   mashgulotlar   tayyorlov
davrida     (maxsus     tayyorlov,     musobaka     oldi)     va   musobaka   davrida   utkaziladi.
14 Taktik   tayyorgarlikka   urgatish   boskichida       mashgulotlar       maydonda       xarakat
kilish     va mashgulotning  nazariy kismiga  boglik, xilma-xil  mashklarni  uz ichiga
oladi,   ammo   taktikani   takomillashtirish   boskichida   u   uzluksiz   o`yin   texnikasiga
boglik,   mashklardan   iborat   buladi.   Shunday   kilib,   takomillashtirish   boskichida
taktika buyicha mashgulotda kiyin texnik usullarni kullamasdan iloji yuk, bundan
mashgulotni texnik-taktik yunalishda deb atash mumkin.
Guruhli va individual mashgulotlar
Futbol   o`yinining   jamoaviy   xarakteri   o`yinchilarning   uzaro   xarakatlariga
yukori   talablar   kuyadi.   Shuning   uchun   futbolda   mashgulotlar,   asosan,   guruxli
mashgulotlar   shakliga   ega.   Guruxli   mashgulotlarda   uzaro   xarakatlar,   texnik
usullarni   soddalashtirilgan   va   murakkab   sharoitlarda,   minimal   va   maksimal
darajada   o`yin   sharoitiga   yakinlashtirilgan   xolatda   bajarish   vazifalari   xal   etildi.
Guruxli   mashgulotlarda   musobaka   vazifalari   samarali   tarzda   yechiladi,   jamoaviy
rux, tarbiyalanadi.
Individual mashgulotlarda futbolchining maxorati va individual xususiyatlari
takomillashadi. Individual mashgulot futbolchining tayyorgarligini nazorat kilishni
osonlashtiradi.
15 III	 BOB. FUTBOL O’YINI TEXNIKASI VA TAKTIKASI TASNIFI
3 .1. To‘psiz harakatlanish texnikasi.
Futbol   texnikasining   klassifikatsiyasi   texnik   priyomlarini   umumiy   (yoki
o‘xshash) spetsifik belgilariga qarab gruppalarga bo‘lishdan iborat.
O‘yin   faoliyati   xarakteriga   qarab   futbol   texnikasida   ikkita   yirik   bo‘lim
ajratiladi: maydon o‘yinchisi texnikasi va darvozabon texnikasi. Har qaysi bo‘lim
esa   quyidagi:   harakatlanish   texnikasi   va   to‘pni   boshqarish   texnikasi
bo‘limchalariga   bo‘linadi.   Kichik   bo‘limlar   turli   usullarda   ijro   etiladigan   konkret
texnik   priyomlardan:   harakatlanish   texnikasi   priyomlari   va   usullardan   iborat.
Ulardan maydon o‘yinchilari va darvozabon foydalanadi. Ammo ayrim priyom va
usullar   o‘zining   muayyan   turlariga   ega.   Usul   va   turlarda   harakatning   asosiy
mexanizmi   umumiy   bo‘lib,   detallardagina   farq   bo‘ladi.   Har   xil   priyom,   usul   va
turlarni ijro etish shartlari futbol texnikasini yanada turli-tuman qiladi.
Futbol texnikasining xarakteristikasi maydon o‘yinchisi va darvozabon uchun umumiy kichik 
bo‘lim bo‘lgan harakatlanish texnikasidan boshlanadi.
O‘yin   vaqtida   harakatlanish   texnikasi   priyomlardan   xilma-xil   tarzda
qo‘shib foydalaniladi. Mana, masalan futbolchining harakatlanish tezligi nihoyatda
xilma-xil,   sekin   yurushidan   boshlab   startdagi   tezlanishi   maksimal   tezlikka   qadar
o‘zgaradi,   yugurishin   maromi   va   yo‘nalishi   qo‘qisdan   o‘zgarib   turadi.
YUgurishnigg xilma-xil priyomlarini sakrash, to‘xtash, burilish bilan birga qo‘shib
olib borish futbolchi qarakatlanishi xos xususiyat hisoblanadi.
Harakatlanish   texnikasining   priyomlari   maydon   o‘yinchilari   va
darvozabonning to‘pni boshqarish sa’nati bilan chambarchas bog‘liq. harakatlanish
texnikasi   priyomlarini   eragicha   hamda   kompleks   tarzda   qo‘llanish   ko‘p   taktik
vazifalarni   (to‘p   olish   uchun   ochilish   va   raqibni   chalg‘itish,   pozitsiya   tanlash,
o‘yinchini to‘sib olish va h.q) samarali hal qilish imkonini beradi. 
16 YUGURISH.  Futboldagi   asosiy   harakatlanish  vositasi  yugurishdir.  To‘pni
boshqarmayotgan   futbolchilar   yugurish   yordamida   maydonda   turlicha   joylashib
oladilar..   Bundan   tashqari   yugurish   tarkibiy   qism   sifatida   to‘pni   boshqarish
texnikasiga ham kiradi. 
Futbolda   yugurishning   quyidagi   priyomlari   qo‘llaniladi:   oddiy   yugurish,
tisarilib   yugurish,   chalishtirma   qadam   tashlab   yugurish,   juftlama   qadam   tashlab
yugurish.
Oddiy   yugurishdan   asosan   to‘g‘riga   borayotgan   o‘yinchilar   bo‘sh   joyga
chiqish   raqibni   quvish   va   hokazolardan   foydalanadi.   Harakat   sistemasi   ham   (bir
oyoqqa tayanish va havoda uchish fazalariga bo‘linishi) tuzilishi ham engil atletika
yugurishidan   farq   qilmagani   uchun   uni   oddiy   yugurish   deyiladi.   +adam   uzunligi,
chastotasi va ritmidagi farqi bor xolos.         
YUgurish   qadamning   uzunligi   sprinterlarda   2-2,2   m   ga   teng   bo‘lsa,   katta
yoshchi   futbolchilarda   o‘rtacha   1,3-1,5   m   ga   teng.   qadamlar   chastotasi
sprintlardagi   sekundiga   4-4,5   qadamga   teng.   Fubolchilarda   chastota   sal   ortiqroq.
Sekundiga 5,1-5,5 qadam bo‘ladi. Bu esa, havoda uchish fazasi qisqaroq bo‘lgani
sababli tez to‘xtashga yoki tez burilib, oshishga yordam beradi. 
Tisarilib   yugurishdan   asosan   to‘pni   olib   qo‘yishda   va   to‘pni   olishda
qatnashayotgan himoyadagi o‘yinchilar foydalanadilar. YUgurishning bu turi ham
siklik   (qo‘shaloq   kadamda)   bo‘ladi.   qisqa-qisqa,   lekin   tez-tez   qadam   tashlash,
havoda   uchish   fazasining   qariyb   yo‘qligi   unga   xos   xususiyatdir.   Buning   sababi
siltanish oyog‘i orqaga uzatilganda sonning yozilishi cheklangan ekanidir.
O‘yin  sharoiti  ko‘pincha  maksimal   tezlikda  tisarilib  yugurishni   talab  qilib
qoladi.   Bunda   tezlik   qadam   chastotasini   oshirish   hisobiga   ortadigan   bo‘lib,   bu
ko‘proq oyog‘ining orqaga aktiv harakat qilishiga bog‘liq.
Tisarilib   yugurayotganda   o‘yinchi   ba’zan   muvozanatni   yo‘qotib   yiqilib
17 tushadi.   Tayanch   oyoq   vertikal   turgan   paytda   gavdaning   og‘irlik   markazi   o‘qi
tayanch yuzasining tepasida turishi o‘yinchining holati turg‘un bo‘lishi shartlaridan
biridir.
Chalishtirma   qadam   tashlab   yugurishdan   harakat   yo‘nalishini   o‘zgartirish
uchun, turgan joydan o‘ngga yoki chapg siltanib yugurish paytida, burilib olganda
keyin   foydalaniladi.   U   harakatlanishning   spetsifik   vositasi   bo‘lib,   asosan   boshqa
yugurish turlari bilan birga qo‘shib qo‘llaniladi.
CHalishtirma qadam tashlab yugurish yon tomonga ijro etiladigan yugurish
qadamlari bilan xarakterlanadi. Qadam tashlash siklining birida (qo‘shaloq qadam)
siltanuvchi   oyoqni   tayanch   oyoqning   oldiga   chalishtirib   o‘tkaziladi.   YUgurish
paytda havoda uchish fazasi juda qisqa.
Juftlama qadam tashlab yugurishdan taktik jihatdan kerakli holatga o‘tishda
(masalan,   o‘yinchi   oldini   to‘sib   olishda)   foydalaniladi.   U   dastlab   harakatlanish
fazasi   sifatida   foydalaniladi.   Keyinroq   o‘yindagi   vaziyatga   qarab,   harakatlanish
texnikasining turli priyomlari sifatida ijro etiladi. 
Juftlama   qadam   tashlab   yugurish   oyoqlarni   sal   bukib   bajariladi.   Birinchi
qadamni   harakat   yo‘nalishiga   yaqin   oyodan   boshlab,   yon   tomonga   tashlanadi.
Ikkinchi   qadamda   oyoqlar   juftlanadi.   Depsinish   va   siltanish   harakatlarida   zo‘r
berish yuqori tomonga emas, balki yon tomonga yo‘naltiradi. 
Sakrash.   To‘xtash   va   burilish   priyomlarining   ba’zilarini   ijro   etishda
sakrashdan foydalaniladi. Sakrash zarba berishning ayrim usullari, to‘pni oyoqda,
ko‘krakda, kalla bilan to‘xtatib qolish va ba’zi fintlar texnikasining qismiga kiradi.
o‘yndan   olding,   yon   tomonlarga,   yuqoriga   hamda   shularga   yaqin   yo‘nalishlarda
sakraladi.   o‘yindagi   vaziyat   ko‘pincha   maksimal   baland   yoki   maksimal   uzun
sakrashni   talab   qilmaydi.   Bunda   sakrashning   samaradorligi   futbolchining
koordinatsion qobiliyati bilan belgilanib, futbolchi turli dastlabki holatlardan fazo,
18 vaqt va kuch xarakteristikalari optimal bo‘lgan harakatlar qilishi kerak bo‘ladi.
Barcha   xil   sakrashlarda   depsinish,   havoda   uchish   va   erga   tushish   fazalari
bo‘ladi.
Sakrashning   ikki   xil   priyomi   bor:   bir   oyoqda   depsinib   sakrash   va   ikki
oyoqda depsinib sakrash.
Bir oyoqda depsinib sakrash oldinga, yon tomonlarga, yuqoriga bajariladi. Bunday 
sakrashda aktiv depsinib, ikkinchi oyoqni silkitib, gavda og‘irlik markazining o‘qi 
sakrash tomonga o‘tkaziladi. Sakrashning traektoriyasi va kuchi o‘yindagi 
vaziyatga bog‘liq. Bir oyoqda yoki ikki oyoqda erga tushiladi. +isqa masofali, 
qattiq amortizatsiya keyingi harakatlarga tezroq va samaraliroq o‘tish imkonini 
beradi. Oqirlik markazi o‘qining proeksiyasi tayanch yuzasining chegarasida yoki 
undan tashqarida bo‘lishi ham shunga yordam beradi.
Sakrab   to‘pga   kalla   urayotganda   ko‘pincha   maksimal   baland   ko‘tarilish
kerak  bo‘ladi.  Bunda   yugurib  kelib   depsinadigan   oyoqni   taqqa  to‘xtaydigan   qilib
(tayanchga   nisbatan   burchak   hosil   qilib)   qo‘yish   yordam   beradi.   Sal
cho‘nqaygandan   keyin   yuqoriga   yoki   yuqorilab-oldinga   tomon   aktiv   depsinish
kerak   bo‘ladi,   bunda   qo‘llarni   ko‘krak   baravar   silkitib   ko‘tarish   depsininshning
samarasini oshiradi. 
Ikki   oyoqda   depsinib   sakrash.   Bunday   usul   bilan   oldinga,   oldinlab-yon
tomonga va oraliq yo‘nalishalarda sakraladi. 
Turgan   joydan   sakraganda   o‘yinchi   depsinish   oldidan   tezda   salgina
cho‘qayadi.   Oyoqlarni   aktiv   to‘g‘rilash   bilan   birga   gavda   og‘irlik   markazining
sakrash   tomoniga   o‘tkaziladi   va   o‘qllar   silkitiladi.   YUgurib   kelib   sakrayotganda
so‘nggi   qadamda   bir   oyoqni   taqqa   to‘xtaydigan   qilib   o‘qyiladi.   CHo‘nkayish
paytida   ikkinchi   oyoq   birinchisi   yoniga   tezlik   bilan   juftlanadi.   Depsinish   havoda
uchish va erga tushish fazalari turgan joydan sakragandagi kabi bo‘ladi.
19 To‘xtash.   Harakatlanish   texnikasida   to‘xtashga   harakat   yo‘shalishini
o‘zgartirishning   samarali   vositasi   deb   haraladi.   To‘satdan   to‘xtab   qolganda,
raqiblarning qaerda, qanday joylashishiga qarab turib to‘p bilan ham, to‘psiz ham
o‘sha ketayotgan tomonning o‘zig  yoki qarshi tomonga otilib ketiladi, o‘ngga yoki
chapga qochib qolinadi. 
To‘xtashda   ikki   xil   priyom   qo‘llaniladi:   sakrab   to‘xtash   va   tashlanib
to‘xtash.
Sakrab to‘xtash uchun sal yuqoriga qisqaroq sakrab, siltangan oyoqda erga
tushildi   –   bunda   turg‘unlik  bo‘lsin  uchun   shu   oyoq   sal   egiladi.  Ammo   ko‘pincha
erga ikki oyoqlab tushiladi.
Tashlanib   to‘xtash   so‘nggi   yugurish   qadami   hisobiga   bajariladi.   Bunda
siltangan oyoqni oldinga uzatib, tovonga tiralanadi-da, keyin oyoqni rostmana erga
qo‘yiladi.   Tashlanib   to‘xtash   oyoqlarni   anchagina   bukib,   ikki   oyoqqa   tayanib
qolish bilan xarakterlanadi.
Barcha xil to‘xtashlardan keyin, odatda, turli yo‘nalishlarda harakat davom
ettiriladi.   SHuning   uchun   to‘xtashdagi   so‘nggi   holat   keyingi   harakatning   start
holati bo‘lishi kerak.
Burilish.   Burilish   yordamida   futbolchilar   tezlikni   minimal   kamaytirib,
yugurish yo‘nalishini  o‘zgartiradilar. Odatda turgan joyda burilgandan keyin start
harakatlari boshlanadi. Burilish, shuningdek, zarba berish, to‘pni to‘xtatish, to‘pni
olib yurish va fintlarning ayrim usullarini bajarish texnikasi tarkibiga ham kiradi.
Burilishning   quyidagi   priyomlaridan   foydalaniladi:   hatlab   o‘tib   burilish,
sakrab burilish, tayanch oyoqda burilish. O‘yin sharoitga qarab yon tomonlarga va
orqaga   burilish   mumkin.   Burilish   turgan   joyda   ham,   harakat   paytida   ham   ijro
etilaveradi. 
Hatlab   o‘tib   burilganda   qisqa-qisqa   2-3   qadam   tashlash   hisobiga   kerakli
20 yo‘nalishga qarab olinadi.
Harakat   yo‘nalishini   to‘satdan   va   tez   o‘zgartirishda   sakrab   burilish
samaraliroqdir.   Bu   ish   burilish   tomonga   aktiv   depsiknnib   bajariladi.   Silkinch
oyoqning kafti  ham  shu  tomonga aylantiriladi. Sakrash  unchalik baland bo‘lmasa
ham to‘la-to‘kis bajariladi. Tayanch oyoqda burilishning ikki turi bor. Birinchisida
burilish yo‘nalishidan uzoqdagi oyoqqa tayanib burilinadi. Bunda futbolchi gavda
og‘irlik   markazi   o‘qining   proeksiyasini   tayanch   satq   chegarasidan   chiqarib,
tayanch oyoq uchida burilish tomonga aylanadi. Ikkinchisida harakat yo‘nalishiga
yaqin oyoqqa tayanib burilinadi, gavda og‘irlik markazining o‘qi burilish tomonga
ko‘chadi.   o‘tkaziladigan   oyoqni   ham   shu   yo‘nalishda   tayanch   oyoqning   old
tomoniga   chalishtirib   qo‘yiladi.   Burilish   sal   bukilgan   tayanch   oyoq   uchida
bajariladi.
2.2. To‘p bilan harakatlanish texnikasi.
Maydon  o‘yinchisining  texnikasi   ikkita  kichik  bo‘limdan  iborat.  Bulardan
biri harakatlanish texnikasi bo‘lsa, ikkinchisi to‘pni boshqarish texnikasidir.
Maydon   o‘yinchilari   harakatlanish   texnikasining   yuqorida   tahlil   qilingan
xilma-xil priyomlari, usul va turlarining barchasidan foydalanadilar.
To‘pni   boshqarish   texnikasiga   quyidagi   priyomlar   gruppasi   kiradi:   zarba
berish, to‘pni to‘xtatish, to‘pni  olib yurish, aldash harakatlari  (fintlar), to‘pni  olib
quyish.   Bundan   tashqari,   qo‘lda   bajariladigan   spetsifik   priyom   –   yon   chiziqning
nariyoqidan to‘pni tashlab berish ham to‘pni boshqarish texnikasiga kiradi.
O‘yin vaqtida qaysi priyom qancha miqdorida ijro etilishi futbolchilarning
o‘yindagi   funksiyalariga   bog‘liq.   Priyomlarining   ijro   etish   sifati   esa   maydon
o‘yinchilarining hammasida yuksak darajada bo‘lishi kerak.
To‘pga zarba berish.
To‘pga zarba berish futbol o‘ynashning asosiy vositasi hisoblanadi. To‘pga
21 oyoq bilan va kalla bilan turli usullarda zarb beriladi. 
Zarba  berishning  barcha  usullari  muayyan  maqsadga   qaratilgan  bo‘lib,  bu
to‘pning   keraklicha   traektoriya   bo‘ylab   harakatlanishi   va   optimal   tezligi   bilan
xarakterlanadi. To‘pning uchish tezligi zarba beruvchi bo‘yin bilan to‘pning o‘zaro
to‘qnashgan   paytdagi   boshlang‘ich   tezligiga,   shuningdek   ular   massasining   bir-
biriga   nisbatiga   bog‘iq.   O‘zaro   ta’sir   etuvchi   bo‘g‘inlarning   massasi   nisbatan
muhim   bo‘lgani   sababli   to‘pning   uchish   tezligini   oshirish   uchun,   zarba   beruvchi
bo‘g‘in tezligini oshirish kerak bo‘ladi. 
To‘pga oyoq bilan zarba berish. 
To‘pga   oyoq   bilan   zarba   berish   oyoq   kaftining   ichki   tomoni   bilan,   oyoq
yuzining   ichki,   o‘rta   va   tashqi   qismlari   bilan,   oyoq   uchi   bilan,   tovon   bilan
bajariladi.   Zarbalar   harakatsiz   turgan   to‘pga,   shuningdek   turli   yo‘nalishlarda
dumalab va uchib kelayotgan to‘pga turgan joydan. harakat vaqtida, sakrab turib,
burilib, yiqila turib beriladi.
Oyoq bilan to‘p tepish juda xilma-xil bo‘lishiga qaramay, ular texnikasini
sistema-struktura jihatidan tahlil qilish ko‘p usullar uchun umumiy bo‘lgan asosiy
harakat fazalarini ajratib ko‘rsatish imkonini beradi. 
Dastlabki faza – yugurib kelish. YUgurib kelishning uzun-qisqaligi, uning
tezligi   futbolchining   individual   xususiyatlari   va   taktik   vazifalariga   qarab
belgilanadi.  Biroq   har   gal   yugurib   kelayotganda,   to‘p   oldindan  o‘ylab  qqo‘yilgan
oyoq   bilan   tepiladigan   qilib   mo‘ljal   olinishi   kerak.   Bunga   eng   so‘nggidan   bitta
oldingi qadamni qiskartirib yoki uzaytirib erishsa bo‘ladi. YUgurish qadamlarining
o‘rtacha uzunligi katta yoshli futbolchilarda 130-150 sm ga teng bo‘ladi.                 
YUgurib kelish zarba beruvchi bo‘g‘inlar tezligini oldindan oshirib olishga
yordam beradi. 
Tayyorlash fazasi-zarba beruvchi oyoqni orqaga silkish va tayanch oyoqni
22 erga qo‘yish. So‘nggi yugurishning qadami vaqtida ortki depsinishdan keyin juda
muhim   kichik   fazasi   ijro   etiladi.   Sonni   anchagina,   gog‘o   esa   maksimal   darajada
orqaga   tortib.tizzani   bukish   pirovardida   keraklicha   kuch   bilan   tepish   imkonini
beradi,   chunki   bunda   oyoqning   to‘pgacha   etib   keladigan   yo‘li   uzayadi   va   son
oldingi   yuzasining   muskullari   tarang   tortiladi.   Bundan   tashqari,   son   anchagina
orqaga   tortilganda   harakatlantiruvchi   muskullarning   hammasi   ham   chqziladi   va
keyingi bukish harakatida ishtirok etadi. Bularning hammasi harakat oxirida katta
tezlikka erishishi imkonini beradi. 
Zarba   beruvchi   oyoq   orqaga   tortilishini   to‘g‘ri   bajarish   uchun   yugurib
kelishdagi so‘nggi qadamni sal uzaytirish kerak. Bu qadam, odatda, boshqalaridan
35-45% uzun bo‘lib, 200-250 sm ni tashkil etadi. Tayanch oyoq to‘pdan o‘ng yoki
so‘l tomonga qo‘yiladi.
Ishchi   faza-zarba   berish   harakati   va   surib   borish.   Zarba   berish   harakati
tayanch   oyoqni   erga   qo‘yish   paytida   sonni   olg‘a   tomon   aktiv   bukishdan
boshlanadi.   Bunda   son   bilan   bukilgan   boldir   orasida   hosil   bo‘lgan   burchak
saqlanib   turadi.   Boldir   bilan   oyoq   kaftining   son   harakatidan   orqaroqqa   qolishi
butun oyoqning og‘irlik markazini tos-son bo‘g‘imi tomon yaqinlashtiradi, bu esa
oyoqning   aylanish   teziligini   oshirishga   olib   keladi.   Zarba   berish   oldidan   son   sao
tormozlanadi.     Bunga   oyoqning   massasi   kichikroq   qismi   tezligi   oshirish   uchun
unga   kattaroq   massali   bo‘g‘indagi   harakat   miqdorini   asta-sekin   o‘tkazib   berish
kerakligi sabab. To‘pga boldir bilan oyoq kaftini shiddatli qilichdek harakatlantirib
zarba beriladi. 
Zarba berish paytida oyoq-ning to‘piq bilan tizza bo‘g‘o‘imini qotirib tutish
kerak.   Zarba   beruvchi   oyokning   «qattiq   richagga»   aylanishi   zarba   beruvchi
bo‘g‘im massasini ko‘paytirish imkonini beradi.
Zarba   paytidagi   o‘zaro   ta’sir   boshlanishida   oyoqning   to‘pga   tekkan   joyi   to‘pning   shaklini   o‘zgartiradi-
deformatsiyalaydi.   Oyoq   bilan   to‘pning   birgalikda   surilish   tezligi   nolga   englashguncha   to‘p   qisila   boradi.   Keyin
23 elastik kuchlar to‘p shaklini tiklaydi-da, to‘pning tezligi muayyan miqdorga qadar keskin ortadi. Bu  tezlik zarba
berayotgan oyoqning zarba boshidagi tezligidan sal kamroq bo‘ladi. Energiyaning
bir qismi sarflangandan qolgan deformatsiyaga va qizitishga ketadi.
Futbol   to‘pning   elastik   deformatsiyasi   anchagina.   Deformatsiya   fazalari
bilan   shaklning   tiklanish   0,008-0,013   sekundga   yaqin   davom   etadi.   Oyoq   to‘pga
tegib turgan vaqtni mumkin qadar uzoqroq davom ettirish kerak. CHunki to‘pning
uchish   tezligi   berilgan   kuch     bilan   kuch   ta’siri   qancha   vaqt   (t)   davom   etganiga
bog‘liq.   SHunday   qilib   ishchi   fazasi   surib   borish   degan   faoliyat   bilan   tugaydi.
Bunda   zarba   beruvchi   oyoq   to‘pi   bilan   birga   harakat   qilib   boradi.   Surib   borish
kattaroq kuch impulsi (t) hosil qilish imkonini beradi va o‘z navbatida bu to‘pning
uchish   tezligini   oshiradi.   Bundan   tashqari   to‘pning   harakat   yo‘nalishi   ham   ko‘p
jihatdan surib borish yo‘nalishi bilan belgilanadi.
YAkunlovchi   faza   -   keyingi   harakatni   boshlash   uchun   dastlabki   holatga
o‘tish.   Zarba   berilgandan   keyin   oyoq   yuqorilab   olg‘a   tomon   harakatda   davom
etadi.   Zarba   paytida   tayanch   satqi   ustida   bg‘lgan   gavda   og‘irlik   markazi   o‘o‘qi
oyoq harakati tomonga ko‘chadi. 
SHu tariqa keyingi harakatlar uchun eng yaxshi sharoit vujudga keladi. 
Oyoq   bilan   to‘p   tepishning   ko‘p   usullariga   bu   singari     harakat   strukturasi
xosdir.   YUqorida   bayon   etilgan   talablarga   qat’iy   rioya   qilish   turli   usullarda
anchagina   kuch   bilan   to‘p   tepish   imkonini   beradi.   Biroq   taktik   mulohazalar
ko‘pincha   harakat   fazalarini   bajarish   vaqtini   qisqartirish,   amplituda   va   muskullar
kuchayishini   kamaytirishni   taqozo   etadi.   Bundan   tashqari,   to‘p   tepishning   bir
qancha usullari texnikasida ba’zi spetsifik xususiyatlar ham bor.
Futbolchilarda   kunikma   va   malaka   sport   tayyorgarligi   jarayonida   xosil
kilinadi. Bunga esa mashklarni kayta-kayta takrorlash orkali erishiladi, takroriylik,
uz navbatida, butun a’zo va sistemalar faoliyatiga ta’sir etadi. Sport tayyorgarligi -
24 bu   barcha   omil   (vosita,   uslub,   sharoit)lardan   birgalikda   izchil   foydalanish   bulib,
futbolchining sport muvaffakiyatlariga erishishdagi tayyorgarligi ta’minlanadi.
Sport   tayyorgarligining   butun   jarayonini   shartli   ravishda   ta’lim   va
mashgulotga bulish mumkin.
Ta’lim   deganda   shugullanuvchilar   bilim,   malaka   va   kunikmalarning
muayyan   sistemasininng   boshlangich   boskichini   egallab   olishini   tushunish   kerak.
Ta’limning   asosiy   mazmuni   -   o`yinning   texnik   elementlarini,   taktikadagi   oddiy
individual   va   gurux,   xarakatlarini   egallab   olish,   xarakat   malakalarini
shakllantirishdan iborat.
Mashgulot — bu olingan bilim, kunikma va malakalarim mustaxkamdash va
takomillashtirishga   karatilgan   tayyorgarlikning   keyingi   boskichi.   Mashgulotning
asosiy   mazmuni   -   texnik   usullarni,   taktikadagi   individual,   gurux,   va   jamoa
xarakatlarini   takomillashtirishdan,   jismoniy,   axlokiy   va   irodaviy   xislatlarni
rivojlantirishdan   iborat.   Sport   mashgulotsi   bu   boshkarish   uslubi   asosida   sistemali
tarzda sportchilar tayyorlashdir.
Ta’lim va mashgulotga maxsus tashkil kilingan kup yillik yagona pedagogik
jarayon   deb   karash   zarur.   Ularni   bir-biridan   keskin   suratda   ajratib   bulmaydi,
chunki   ta’lim   bera   turib,   mashgulot   kildiramiz   va   ayni   chogda   mashgulot   kildira
turib ta’lim beramiz.
Ta’lim   va   mashgulotni   tushuncha   sifatida   ajratish   ukuv-mashgulot   ishining
uziga   xos   vazifalari   borligini   ravshanrok,   aniklash   imkonini   beradi.   Futbolchi
tayyorlashning turli boskichida ta’lim va mashgulotning salmogi uzgarib turadi.
Ta’lim va mashgulot jarayoni tarbiyaviy xarakter kasb etishi darkor. Shunga
kura   ukuv-mashgulot   mashgulotlariga   katta   talablar   kuyilmokda.   Mashgulotlar
shunday   tartibda   uyushtirilishi   kerakki,   bu   mashgulotlar   shugullanuvchilarni
yuksak   dunyo   karash   ruxida   tarbiyalasin   va   ularda   uzviy   ravishda   zarur   malaka
25 hamda kunikmalarni rivojlantirsin.
Ta’lim va mashgulot  vazifalarining muvaffakiyatli  xal  kilinishi  eng avvalo,
murabbiyning   shaxsiga   boglik   chunki   u   ukuv-mashgulot   jarayonida   markaziy
shaxs xisoblanadi. Trener  maxsus bilimlarini muntazam ravishda takomillashtirib,
goyaviy-siyosiy   saviyasini   oshirib   borishi,   ilm-fan   va   amaliyotdagi   yangi
yutuklardan   xabardor   bulishi,       ularni       futbolchining       ta’lim       va       mashgulot
jarayoniga joriy eta bilishi kerak.
2.3.  Futbolda taktika haqida tushuncha.
         Taktika deganda o`yinchilarning raqib ustidan g‘alaba qozonishga qaratilgan
individual   va   kollektiv   harakatlarini   tashkil   qilishi,   ya’ni   komanda
futbolchilarining   muayyan   planga   binoan   aynan   shu   konkret   raqib   bilan
muvaffaqiyatli,   kurash   olib   borishga   imkon   beradigan   birgalikdagi   harakatlarini
tushunish kerak.
Taktikadagi   asosiy   vazifa   xujum   va   ximoya   haratlarining   maksadga
erishtira oladigan eng qulay vosita, usul va formalarini belgilashdan iboratdir.
Q anday   taktikani   tanlash   har   bir   alohida   holda   komanda   oldida   turgan
vazifalarga,   kuchlar   nisbati   va   o‘yinchilarning   o‘zaro   kurashuvchi   gruppalariga,
maydonning ahvoliga, iqlim sharoiti va hokazolarga bog‘liq. 
O‘yin vaqtida   ko‘p martalab xujumdan ximoyaga va ximoyadan xujumga
o‘tishdan   iborat   bo‘lgani   uchun   ham,   tabiiyki,   har   qaysi   kamandaning   xujum   va
ximoya harakatlari uyushgan bo‘lishi kerak.
26 Taktika   uchrashuv   vaqtida   butun   o‘yin   foliyatining   asosiy   mazmuni
hisoblanadi.   Konkret   raqibga   qarshi   to‘g‘ri   tanlangan   kurash   taktikasi
muvaffaqiyat   qozonshga   yordam   beradi,   noto‘g‘ri   tanlangan   yoki   uchrashuv
mobaynida asqatmagan taktika esa odatda mag‘lubiyatga olib keladi.
                Raqiblarni   neytrallash   vazifalarini   to‘g‘ri   hal   qila   bilish   va   xujimda   o‘z
imkoniyatlaridan muvffaqiyatli foydalana olish umuman komandaning ham, uning
alohida   o`yinchilarining   ham   taktik   etukligini   ko‘rsatadi.   xujum   va   ximoyada
hamma   futbolchilarning   harakatlari   yaxshi   uyushtirilgan   hamda,   albatta,   aktiv
bo‘lgandagina kamanda muvaffaqiyatga erisha oladi.
               O‘quv-trenirovka jarayonida taktik tayyorgarlikka jiddiy e’tibor  berlganda,
har   bir   o‘yinchi   va   umuman   komanda   harakatlarning   xilma-xil   variantlarini
mukammal egallagan bo‘lishi kerak. 
Trener   o‘yining   taktik   planini   qanady   qilib   tuzgan   bo‘lmasin,   bu   plan
alohida   futbolchilarning   harakatlari   bilan   amalaga   oshiriladi.   Ana   shuning   uchun
ham  individual taktik kamolotga erishmay turib, komandaning o‘yinini chiroyli va
risoladagidek   qiladigan   aniq   taktik   harakatlar   qilishni   xayolga   ham   keltirib
bo‘lmaydi.
Taktika   har   doim   ham   muhim   ahamiyatga   ega.   Futbol   texnikasi
arsenalining   ko‘payishi,   o‘yinchilar   jismoniy   tayyorgarligining   o‘sishi,   o‘yin
qoidalari hamda tizimining o‘zgarishi, yanada takomillashib borayotgan trenirovka
sikli   o‘yinni   ongli   ravishda   tashkil   qilishda   amaliy   rejalar,   izlanishlar,
yangilanishlarga   keng   yo‘l   ochib   berdi.   O‘yin   maydonida   kechadigan   strategik
kurash,   hujum   va   himoya   o‘rtasidagi   olishuv,   yanada   yangi   va   kutilmagan   taktik
fikrlarni,   yangiliklarni   yuzaga   keltiradi.   Ular,   o‘z   navbatida,   texnik,   jismoniy   va
ruhiy tayyorgarlik, o‘yin qoidalari hamda tizimiga ta’sir ko‘rsatadi. Jismoniy-ruhiy
qobiliyatlar singari, texnik va taktik qobiliyatlar o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlik, albatta,
27 futboldagi yangi izlanishlarga ta’sir ko‘rsatgan va ko‘rsatib kelmoqda.
Futboldagi   boshqa   taktik   omillarning   o‘zaro   bir-biriga   ta’siri,   yosh
futbolchilarning   taktik   tayyorgarligi   nuqtai   nazaridan,   eng   birinchilardan
hisoblanadi. O‘yindagi “boshqa omillar” deganda quyidagilar tushuniladi:
a)   Jamoa   va   o‘yinchilarning   texnik   malakalari,   ularning   jismoniy
qobiliyatlari;
b)   Jamoa   o‘yinchilarining   o‘yinda   bir-birini   yaxshi   tushunish   darajasi,
o‘yinni bilish, jamoa o‘yinchilarining uyg‘unligi;
v) O‘yinchilarning aqliy (intellektual) darajasi;
“Mayda” omillar ham muhim ahamiyatga ega;
a)   O‘yindagi   kuch,   raqibning   kutilayotgan   taktik   rejalari   to‘g‘risidagi
ma’lumotlar;
b) O‘yin qoidalarini bilish;
v)   Jaroxat   olish,   o‘yindan   chetlatish   va   boshqa   jaroharlar   tufayli   jamoa
tarkibining qisqarishi;
g) O‘yinchilarning almashtirilishi;
d) O‘yin joyi, xususiyati, maydon holati va ob-havo sharoitlari;
e) Ushbu matchning  ahamiyati, turnir jadvalidagi holat.
Taktik tayyorgarlik vazifalari quyidagi bo‘yicha ham aniqlanishi mumkin.
1.   O‘yinga   ta’sir   etuvchi   bir   nechta   omillar   va   vaziyatlar   taktik   rejaga
kiritilishi     lozim,   ya’ni   jamoa   uchun   matchning   oldindan   o‘ylangan   taktik   rejasi
o‘yinchilarning bilimlari va qobiliyatlariga mos darajada tuzilishi zarur.
Misol.   O‘smir jamoalardan birida ba’zi o‘yinchilar va butun jamoaning ish
qobiliyati uzoq vaqt mobaynida tebranib turgan edi. O‘yinchilar  charchamagunga
qadar   ularning   o‘yindagi   kayfiyati   juda   yaxshi,   jamoa   o‘yin   rejasiga     muvofiq
o‘ynaydi, lekin o‘yinchilar charchagan zahoti, xatolar ustiga xatolar yuzaga keladi,
28 kayfiyat   yo‘qoladi   va   o‘yin   betartib,   tarqoq   holda   kechadi   hamda   o‘yin   rejasi
barbod bo‘ladi.
2.   O‘yinga   ta’sir   ko‘rsatuvchi   omillar   darajasini   oshirish   o‘ylangan   o‘yin
rejasining   bajarilishiga   yordam   berishi   lozim.   Oldingi   misolga   asoslanib   taxmin
qilish mumkinki, o‘ylangan o‘yin  rejasini bajarish davomida texnik, taktik, amaliy
va   nazariy   mashg‘ulotlar   jismoniy   sifatlarni   takomillashtirishda   ko‘proq
qo‘llanilishi lozim. 
3.   Mashg‘ulotlar   davomida     o‘yinga   ta’sir   ko‘rsatuvchi   bir   nechta   omillar
o‘rtasida shunday o‘quv-tayyorgarlik  muvofiqlik bo‘lishi lozimki,  u berilgan davr
ichida   eng   muhim   omil   yoki   omillarga   asosiy   e’tibor   qaratishi   zarur.   Bu   erda
nafaqat yil  davomida rejalashtirilgan mashg‘ulotlar  tarkibiga rioya qilish zarurati,
balki     trenirovkalar   paytida   erishilgan   yutuq,   mumkin   bo‘lgan   pasayish   yoki
to‘xtab   qolishni   sezish   hamda   o‘z   vaqtida   ushbu     vaziyatni     tuzatish   nazarda
tutiladi. Aynan shu erda o‘zaro ta’sir ko‘rsatish tamoyilini qo‘llash yaxshi amalga
oshirilishi mumkin.
4. Taktik o‘rgatish   va o‘yinchilarni tayyorlash jarayonida jismoniy hamda
ruhiy farqlarni hisobga oladigan individual mashg‘luotlar o‘tkazilishi lozim.
Taktik tayyorgarlik bilan bog‘liq bo‘lgan vazifalar:
1)   taktik   malakalar,   jismoniy   qobiliyatlar,   aqliy   va   emotsional   sifatlarni
takomillashtirish;
2) o‘yinni (uning alohida lavhalari, o‘yindagi qarorlarni) takomillashtirish;
3) o‘yin tizimlariga o‘rgatish, ularni yod olish;
4) matchga tayyorlanish.
Kuchi   teng   komandalar   uchrashuvidagi   g‘alabaga   ko‘pincha   mag‘lub
bo‘lganlarda   iroda   kamlik   qilgani   yoki   jismoniy   va   texnik   tayyorgarlik   bo‘sh
bo‘lgani   sabab   qilib   ko‘rsatiladilar.   Biroq   futbol   o‘yinidagi   g‘alaba   ko‘pincha
29 taktik rejalar kurashi bilan belgilanadi. Taktika, ikki komandaning jismoniy, texnik
va  ma’naviy-irodaviy  tayyorgarlikdagi  darajalari   teng  bo‘lganda,   ulardan   birining
galaba   qilishini   ta’minlab   beradigan   muhim   omildir.   Yirik   musobaqalardagi
ko‘plab misollar shundan dalolat beradi.
Ustalik   bilan   ishlatilgan   taktikagina   muvaffaqiyat   keltira   oladi.   Ba’zan
komandalar   har   qanday   raqibga   qarshi   o‘ynaganda   ham   bir   xil   taktika   ishlata
beradilar.   Taktik   jihatdan   bunday   qashshoqlik,   bir   xillik   mahoratning   o‘sib
borishiga   to‘sqinlik   qiladi.   har   bir   komnada,   ayniqsa   yuqori   razryadli   komanda
xilma-xil taktik planda o‘ynay bilishi kerak, bo‘lmasa u, ayrim yutuqlari bulishiga
qarmay, musobaqalarda katta g‘alabaga erisha olmaydi.
HUJ U M TAKTIKASI
Hujum   taktikasi   deganda   to‘p   ixtiyorida   bo‘lgan   komandaning   raqib
darvozasini zabt etish uchun qiladigan harakatlarini uyushtirish tushuniladi. Hujum
harakatlari tuzilishining xilma-xilligi, hujum rivoji sur’atining, asosiy yorib o‘tish
yo‘nalishining   o‘zgartirilishi,   nihoyat,   yakkama-yakka   kurash,   texnik
priyomlarning   xilma-xil   bo‘lishi-bularning   hammasi   hujumni   barbod   etishga
intilayotgan himoyachilarni nihoyatda qiyin ahvolda qoldiradi.
Hujumdagi   harakatlar   individual   harakatlarga,   gruppa   harakatlari   va
komanda harakatlariga b o‘ linadi.
Individual taktika
Hujumdagi   individual   taktika   bu   futbolchilarning   muayyan   maksadni
ko‘zda   tutgan   harakatlari,   uning   mazkur   o‘yin   vaziyatida   bir   qarorga   kelish
mumkin   bo‘lgan   bir   qancha   imkoniyatlardan   eng   to‘g‘risini   tanlay   bilishi,
futbolchining to‘p o‘z komandasida bo‘lganda raqibning diqqat e’tiboridan chetga
chiqa   olishi,   o‘zi   va   sheriklari   uchun   uynaydigan   bo‘sh   joy   topishi   hamda   paydo
qila bilishi, kerak bo‘lib holgan taqdirda esa xiomyachi bilan kurashda yutib chiqa
30 olishiga asoslanadi.
To‘psiz harakatlar
To‘psiz   haraktlar   quyidagilardan:   ochilish,   raqibni   chalg‘itish   va
maydonning   ayrim   qismida   o`yinchilarni   son   jihatdan   ortiqligini   yaratishdan
iboratdir.
Gruppa taktikasi
Futbol  matchi  davomida yuzaga keladigan taktik vazifalarning ko‘pchiligi
kombinatsiyalar vositasida xal etiladi. Kombinatsiya – bu muayyan taktik vazifani
hal   etayotgan   ikki   yoki   bir   necha   o‘yinchining   harakatlari   bo‘lib,   butun   o‘yin
kombinatsiyalari-u unga qarshi harakatlar zanjiridan iborat. Bunda kombinatsiyalar
oldindan trenirovkalar  vaqtida tayyorlab quyilgan va tayyorlab quyilmagan, ya’ni
matchning o‘zi davomida yuzaga kelgan bo‘ladi. 
Har   bir   komanda   o‘yinning   muayyan   paytlarida   qandaydir   bir   vazifani
birgalikda   hal   qiladigan   zvenolardan,   ya’ni   taktik   birliklardan   iborat.   Mutlaqo
ravshanki,   kombinatsiya   qatnashchilarining   hammasi   bir-biriga   mos   harakat
qilsalargina   muvaffaqiyat   qozonsa   bo‘ladi.   Ana   shuning   uchun   ham   konkret
kombinatsiya   tanlash   va   amalga   oshirishda   bir-birini   tushunish   yoki   ba’zan
aytilishicha,   «sheriklik   hissi»   alohida   ahamiyatga   ega   bo‘ladi.   O‘yinni   bir   xilda
tushunadigan sportchilargina qo‘yilgan vazifani yagona planda xal eta olishlari va
kerakli kombinatsiya tanlab, uni muvaffaqiyatli amalga oshira olishlari mumkin.
Kombinatsiyalarning   ikkita   asosiy   turi   bor,   deb   hisobalandi:   standart
holatlardagi kombinatsiyalar va o‘yin epizodi davomidagi kombinatsiyalar.
Jamoaviy  taktikasi
Komanda   taktikasi   bu   konkret   o‘yin   sharoitida   paydo   bo‘lgan   vazifalarni
hal   qilishda   butun   komandaning   kollektiv   harakatlarini   uyushtirishdir.   Butun
komandaning   hujum   va   mudofaa   harakalari   aniq   uyushtirilmasa,   o‘yin   betartib,
31 bemaksad bo‘ladi, unda o‘yinchilar orasida vazifa taqsimlashning iloji bo‘lmaydi.
Bunday   hollarda   o‘yinchilar   qanday   bulmasin   to‘pni   egallab   olib   bir   amallab
darvozaga kiritish uchun u yoqdan bu yoqqa yugurishaveradi.
Futbolning   yuz   yildan   ortiqroq   tarixi   mobaynida   o‘yinchilarni   aniq
joylashtirib,   ular   o‘rtasida   vazifalar   aniq   taqsimlanishini   nazarda   tutgan   ko‘plab
taktik   sistemalar   yaratilgan.   Hujumdagi   komanda   taktikasining,     ya’ni   konkret
o‘yin sharoitida paydo bo‘ladigan vazifalarni hal qilishda butun komanda kollektiv
harakatlarini uyushtirishning asosiy prinsiplarini ko‘rib chiqamiz. 
Har qanday taktik sistemada ham komanda taktikasi ikki tur harakat, ya’ni
tez hujum va tadrijiy hujum vositasida amalga oshiriladi.
HIMOYA TAKTIKASI.
Himoya   taktikasi   to‘pni   boshqarayotgan   komandaning   harakatlarini
raqiblar   xujumini   bir   yoqlik   qiladigan   neytrallaydigan   qilib   uyushtirishni   nazarda
tutadi.
Himoyada   uynashning   umumkomanda   metodi   shaxsiy,   zona   va   aralash
bo‘lishi   mumkin.   Biroq   qisman   bulsa   ham   boshqa   metod   elementlaridan
foydalanmasdan   birgina   metodda   o‘ynayverish   xato.   CHunki   bu   hol   himoya
taktikasini   qashshoqlashtirib   qo‘yadi.   Himoyada   fynash   metodlarini
himoyachilarning   individual   xislatlari   va   imkoniyatlarini   hisobga   olib   tanlash
kerak.
Himoyada o‘ynashning taktik san’ati raqibni qachon o‘z holiga qo‘ymaslik
va uni ta’qib etishni, qachon sheriklardan biriga berib yuborish va qachon zonada
uynashni bilishdan iborat.
Mudofaa   qilayotgan   komanda   harakatlarining   hammasi   hujum
qilayotganlar   harakatiga   javob   tariqasida   bo‘lib,   rakiblar   taktikasining
xususiyatlariga   qarab   uyushtiriladi.   Mudofaanning   yaxshi   uyushtirilganligi
32 komandaga hujum harakatlarini ham muvaffaqiyatli bajarish imkonini beradi.
Himoyada   o‘ynash   xilma-xil   va   ko‘p   planli   bo‘lib,   darvozani   mudofaa
qilishga,   to‘pni   qo‘lga   kiritish   uchun   aktiv   kurashish   va   hujum   uyushtirishga
qaratilgan bo‘ladi. Himoyadagi o‘yin ham hujumdagi singari individual, gruppa va
komanda harakatlaridan iborat.
33 XULOSA
Futbolchilarning texnik tayyorgarligi — bu ularning o‘yin davomida yuqori
natijalarga erishish uchun zarur bo‘lgan asosiy qobiliyatlar to‘plami. Yaxshi texnik
tayyorgarlik   futbolchiga   to‘pni   boshqarish,   aniq   pas   berish,   hujumni   amalga
oshirish va himoya qilish kabi muhim ko‘nikmalarni rivojlantirish imkonini beradi.
Bunday   tayyorgarlik   futbolchining   individual   imkoniyatlarini   yaxshilash   bilan
birga,   jamoaviy   o‘yin   samaradorligini   oshiradi,   bu   esa   muvaffaqiyatli   o‘yin   va
g‘alabaga  olib  keladi.   Mustaqil  yurtimiz  kelajagi   buyuk bulishi  eng  avvalo  uning
farzandlari   salomatligiga   boglik.   Eli   soglom   yurt   kudratli   va   boy   buladi.   Boy
mamlakatning eli soglom buladi. 
Kunlar   utgan   sari   mustakil   Uzbekiston   nomini   dunyoda   kuprok,   tez-tez
esga   olishmokda.   Xududida   bayrogimiz   xilpiragan,   madxiyamiz   yangragan
davlatlar   soni   usib   bormokda.   Millionlab   odamlar   zamonaviy   madaniyatga
intilayotgan   yangi   mamlakatni   uzlari   kashf   etishayapti.   Bularning   hammasi
davlatimiz   raxbarining   barcha   soxada,   shu   jumladan,   sportda   yurgizayotgan   odil
siyosati mevalaridir.
Futbol o`yini sport turlari ichida eng kizikarli va dunyoda eng rivojlangan
sport turidir. Futbol asosan Amerika va Yevropa davlatlarida keng rivojlangan. Uni
xozirgi kunda butun dunyo xalklari uynashadi.
Fu tbol sport turini mamlakatimizda rivojlanishiga aloxida e’tibor berilgan.
Bunga   misol   kilsak     «Umid   nixollari»,   «Barkamol   avlod»,   «Universiada»
musobakalariga   fu tbol     musobakasi   ham   kiritilgan.   Fu tbol     o`yinini   professional
darajaga olib chikish uchun maktablarda kuprok tugaraklar tashkil kilish maksadga
muvofik   buladi.   bu   shundan   dalolat   beradiki   yurtimizda   ham   basketbol   o`yiniga
kata   e’tibor   berib,   o`yinning   rivojlanishiga   kata   xissa   kushilmokda.     Fu tbolda
ukuv-trenirovka utkazishda o`yinchilarni jismoniy sifatlari rivojlanishi juda yaxshi
34 natijalarga olib kelinishi  kurs  ishida kiskacha bulsada yoritib berdik.
Xulosa qilib shuni aytishimiz lozimki, yosh bolalarni futbol sport turi bilan
shug’ullanishi   8-10   yoshlardan   boshlanadi.   Yosh   futbolchilarning   dastlabki
tayyorgarligida   texnik   harakatlarni   rivojlantirishga   ko’proq   e’tibor   berilishi,
jismoniy sifatlardan chaqqonlik va egiluvchanlikni tarbiyalash muhimdir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
1. O’zbekiston Respublikasi "Konstitutsiyasi". T.: O’zbekiston, 2022.
2. O’zbekiston Respublikasi "Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida" gi qonuni
( yangi taxriri )
3. O’zbekiston Respublikasi "Ta’lim to’g’risida" gi qonuni 2020.
4. Sh.M.Mirziyoyev     Sport-ta’lim   muassasalari   faoliyatini   2025-yilgacha
rivojlantirish dasturi to‘g‘risida  Toshkent sh., 2021-yil
5. Sh.Mirziyoev.   “Qonun   ustuvorligi   va   inson   manfaatlarini   ta’minlash   yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligini garovi”. Toshkent “O‘zbekiston” 2017
6. Sh.Mirziyoev Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz-Toshkent: O‘zbekiston NMIU, 2017 y.
7. Sh.Mirziyoev.   “Erkin   farovon,   demokratik   O‘zbekiston   davlatini
birgalikda barpo etamiz”. Toshkent “O‘zbekiston” 2017
8. Karimov   I.A.   O’zbekistonning   o’z   istiqlol   va   taraqqiyot   yo’li.   T.:
O’zbekiston, 1992. 1 tom
9. "Barkamol avlod" Uzbekiston tarakkiyotining poydevori. Toshkent, Shark,
1997 yil.
10. Golomazov   S.V.,   Chirva   B.G.   Futbol.   Analiz   igr   Kubka   mira   1988   g.
Metodicheskiye razrabotki dlya slushateley VShT. V. 12-M: RGAF, 1999.
11. Akramov   R.A.,   Talibdjanov   A.   –   V   kn.   “Yukori   malakali   futbolchilarni
tayyorlash”. Tashkent – 1994 y.
12. Akramov   R.A.-   Igrov ы ye   i   trenirovochn ы ye   nagruzki   v   futbole.
Uchebnoye posobiye – Tashkent. Izdatelstvo im.  Ibn Sino, 2002 g.
13. Ayrapetyans L.R., Godik M.A. Sportivn ы ye igr ы  – T.: Izdatelstvo im.  Ibn
Sino, 1991 g.
14. Nurimov R.I. “Futbol” darslik T, O‘zDJTI 2005 y.
35 15. Nigmanov   B.B,   Xo‘jaev   F,   Raximqulov   K.D   “Sport   o‘yinlari   va   uni
o‘qitish metodikasi” o‘quv qo‘llanma Ilm-Ziyo nashriyoti Toshkent 2011 y. 
36

Futbol  o‘yinida ximoyachilar o‘yini texnikasi va taktikasi 

MUNDARIJA: 

KIRISH…………………………………………………………………………….3

I.BOB.YOSH FUTBOLCHILARNI  TEXNIK TAYYORGARLIGINI……….5 

1.1.Texnik tayyorgarlikning asosiy elementlari……………………………………5

1.2.Futbolchilarning texnik tayyorgarligi uchun mashg‘ulotlar…………………….7

III BOB. FUTBOL SPORTI TARIXI, RIVOJLANISHI VA O’YIN QOIDALARI………………………………………………………………………9

2.1. Futbol  darsida o‘yin texnikasining  xususiyatlari………………………….…9

2.2. Futbolchilarni tayyorlashning o‘ziga xos xususiyatlari……………...……….11

III BOB. FUTBOL O’YINI TEXNIKASI VA TAKTIKASI TASNIFI……….14

2.1. To‘psiz harakatlanish texnikasi………………………………………………14

2.2.To‘p bilan harakatlanish texnikasi…………………………………………….18

2.3. Futbolda taktika haqida tushuncha…………………………………………...23

XULOSA……………………………………………………………………..…..29

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………………………….30

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

KIRISH 

Mavzuning dolzarbligi.  Yosh avlodning har tomonlama aqliy, ahloqiy va jismoniy jihatdan rivojlanishida jismoniy tarbiya asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning 2018 yil 5 martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoniga asosan  yurtimizda jismoniy tarbiya va sportni ommalashtirish, aholi, ayniqsa, yoshlar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish uchun zarur shart-sharoitlar va infratuzilmani yaratish, mamlakatning xalqaro sport maydonlarida munosib ishtirok etishini ta’minlash borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. 

Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish, aholi, ayniqsa yoshlar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini keng targ‘ib qilish maqsadida, shuningdek, 2017 — 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi ishlab chiqilgan. 

Futbolga doir  adabiyotlarni taxlil kilish tufayli futbolchilarni  taktik xarakatlari  oshirish masalasini muxim ekanligini  bilish mumkin.

Futbol — dunyoning eng ommabop sport turi bo‘lib, nafaqat jismoniy chidamlilikni, balki yuqori darajadagi texnik tayyorgarlikni ham talab qiladi. Futbolchilarning texnik tayyorgarligi ularning o‘yin davomida muvaffaqiyatga erishishlariga katta ta’sir ko‘rsatadi. Har bir futbolchi o‘zining texnik qobiliyatlarini yaxshilash va rivojlantirish orqali jamoasiga yordam berishi mumkin. Texnik tayyorgarlik, shuningdek, futbolchilarning individual ko‘nikmalarini, raqibni tushunish va jamoa bilan samarali ishlashini ta'minlaydi.[1]

Bu kurs ishining maqsadi futbolchilarning texnik tayyorgarligini o‘rganish, uning turli jihatlarini tahlil qilish va sportchining individual rivojlanishi uchun qanday mashqlarni bajarish zarurligini ko‘rsatishdan iboratdir.

Kurs ishining maqsadiga erishish uchun, futbolchilarning texnik tayyorgarligi bo‘yicha turli ilmiy manbalar, o‘quv resurslari va amaliy mashg‘ulotlar tahlil qilinadi. Bunda, futbolchilarning texnik ko‘nikmalarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan mashqlar, jamoaviy va individual mashg‘ulotlar tahlil qilinadi. Shuningdek, texnik tayyorgarlikning samaradorligini oshirish uchun jismoniy va psixologik tayyorgarlikning o‘zaro bog‘liqligi ko‘rib chiqiladi.

Ishning maqsadi: O’quvchilarga futbol sport turini rivojlanish bosqichlarini o’yin texnikasi va taktikasini darslarda  o’rgatish va hayotga tadbiq qilish.

Ishining vazifasi.

  1. Futbol darsida  o`yin texnikasining asosiy  nazariy tomonlarini  aniklash.
  2.  Jismoniy tarbiya dasturidagi  berilgan futbol darsida  o`yin mashqlarini  ilmiy asoslash.
  3. Futbol darsida  o`yin texnikasini  samaradorligini tekshirib kurish.

 


 

 

YOSH FUTBOLCHILARNI TEXNIK TAYYORGARLIGINI 

1.1.Texnik tayyorgarlikning asosiy elementlari

 Futbol — jismoniy va psixologik jihatdan murakkab sport turi bo‘lib, uning o‘ziga xos texnik tayyorgarligi futbolchilarning o‘yin davomida yuqori natijalar ko‘rsatishlari uchun juda muhimdir. Futbolchilarni texnik tayyorgarlik bilan shug‘ullanish orqali ular o‘zlarining o‘yin samaradorligini oshiradilar, jamoaning strategiyasiga moslashadilar va o‘yinda muvaffaqiyatga erishadilar. Futbolchilarning texnik tayyorgarligi nafaqat individual, balki jamoaviy o‘yin ko‘nikmalarini ham rivojlantirishga yordam beradi.

To‘p bilan ishlash

Futbolchilarning to‘p bilan ishlash qobiliyati o‘yin davomida muhim rol o‘ynaydi. Bu ko‘nikma, to‘pni zarba bilan yo‘naltirish, to‘pni to‘g‘ri qabul qilish, uzatish va qabul qilish kabi amaliyotlarni o‘z ichiga oladi. Futbolchi to‘pni har xil yo‘nalishlarda boshqarish va jismoniy harakatlar bilan moslashtirishni bilishi kerak.

  • Dribling: To‘pni nazorat qilish va raqiblarni o‘tkazib yuborish uchun zarur bo‘lgan texnik ko‘nikma.
  • Pas berish: Jamoa a'zolariga aniq va samarali pas berish, shuningdek, to‘pni qabul qilish.
  • Zarba berish: To‘pni o‘zgartirish, gol urish yoki raqibning hujumlarini to‘xtatish uchun zarba berish.

Tezkor o‘yin va qaror qabul qilish

Futbolda tezkor qarorlar qabul qilish juda muhimdir. Futbolchilar o‘yin vaqtida to‘pni qanday uzatish, kimga pas berish, qaysi yo‘nalishga hujum qilish yoki himoyaga o‘tish haqida tez va to‘g‘ri qarorlar qabul qilishlari kerak.

  • Tezkor qaror qabul qilish: Futbolchi to‘pni tezda qanday yo‘naltirishni va raqibning harakatlarini oldindan taxmin qilishni bilishi lozim.


 

[1] Akramov R.A., Talibdjanov A. – V kn. “Yukori malakali futbolchilarni tayyorlash”. Tashkent – 1994 y.