Dokument ma'lumotlari

Narxi 24000UZS
Hajmi 162.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 21 Aprel 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

132 Sotish

Futbolchilarni tarbiyalashni pedagogik asoslari

Sotib olish
Futbolchilarni tarbiyalashni pedagogik asoslari MUNDARIJA KIRISH………………………………………………………………………….…3 I.BOB.FUTBOLCHILARNI TARBIYALASHNING UMUMIY PEDAGO- GIK ASOSLARI. 1.1. Futbolchilarni tarbiyalashning maqsad va vazifalari. 1.2. Tarbiyalashda metodik yondashuvlar va uslublar. 1.3. Futbolchilarni tarbiyalashda murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar. II.BOB. FUTBOLCHILARNING MAXSUS TAYYORGARLIGI VA RIVOJLANISHIDAGI PEDAGOGIK ASOSLAR. 2.1. Futbolchilarni texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirish 2.2. Sport mahoratini rivojlantirishda trening va o‘qitishning pedagogik uslublari 2.3. Futbolchilarda jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirish XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1 KIRISH Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Futbol o‘yini taktikasini o‘rgatish — sport ta'limining ajralmas bir qismi bo‘lib, futbolning muvaffaqiyatli o‘ynashi uchun zarur bo‘lgan nazariy va amaliy bilimlarni o‘z ichiga oladi. Taktika, o‘z navbatida, o‘yin jarayonida jamoaning harakatlarini rejalashtirish, raqibning harakatlariga moslashish va o‘z strategiyasini 1 amalga oshirishni anglatadi. Futbolda taktikani o‘rganish jarayoni o‘quvchilarning o‘yin jarayonini chuqurroq tushunishlariga, o‘z vazifalarini aniq bilishlariga va jamoaviy faoliyatlarini samarali tashkil etishlariga yordam beradi. Futbol o‘yinida taktika o‘yinchilarning harakatlarini belgilab beradigan asosiy jihatlardan biridir. Har bir jamoa o‘z o‘yin uslubini, formasiyasini va strategiyasini ishlab chiqish orqali raqibga nisbatan ustunlikka erishishga harakat qiladi. Taktika o‘rganish jarayoni nafaqat o‘quvchilarni futbol qoidalari bilan tanishtirish, balki ularning raqobatbardosh muhitda qanday qilib muvaffaqiyat qozonishlarini tushunishlariga ham yordam beradi.Taktikani o‘rgatishda nazariy bilimlar va amaliy mashg‘ulotlar o‘zaro bog‘liq bo‘lishi zarur. Nazariy bilimlar o‘quvchilarga taktik tushunchalar, o‘yindagi shakllar va harakat strategiyalarini o‘rgatadi. Bu jarayonda o‘quvchilar o‘z pozitsiyalarini yaxshiroq tushunishadi va o‘zaro muvofiqlikda harakat qilishni o‘rganadilar. Amaliy mashg‘ulotlar esa nazariy bilimlarni amalda qo‘llash imkoniyatini beradi, bu esa o‘quvchilarning o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishlariga yordam beradi.Bugungi kunga kelib jismoniy tarbiya va sport yoshlar hayotining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Chunonchi, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston bolalar 1 Sh.Mirziyoyev. “Qonun ustuvorligi va inson mafaatlarini taminlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” .Toshkent “O’zbekiston” 2019 . 2 sportini rivojlantirish jamg`armasini to‘zish to`g`risida”gi Farmonida: “Bolalarni jismoniy va ma`naviy tarbiyalashning zamonaviy shakl va uslublarini, jinsi va yoshiga qarab bolalarga sport ko`nikmalarini singdirish, sport sohasida iqtidorli bolalarni tanlab olishning ilmiy asoslangan tizimlarini ishlab chiqishni tashkil etish hamda ularni tatbiq qilishga ko`maklashish” lozimligi alohida ta`kidlangan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5368-sonli farmoni, 2017-yil 9-martdagi “O‘zbekiston sportchilarini 2020-yilda Tokio shahri (Yaponiya)da bo‘lib o‘tadigan XXXII yozgi Olimpiya va XVI Paralimpiya o‘yinlariga tayyorgarlik ko‘rish to‘g‘risida” PQ-2821-sonli va 2017-yil 3-iyundagi “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3031-sonli qarori ijrosini ta’minlash maqsadida, Respublika “Talaba” sport federatsiyasi hamda Respublika “Barkamol avlod” jamiyati birlashtirilib, uning negizida “O‘zbekiston talabalar sporti Assotsiatsiyasi” tashkil etildi. Sport o‘yinlari jismoniy tarbiya va sport tizimida asosiy o`rinni egallaydi. Sport o`yinlari umumta`lim, kasb h unar va oliy ta`lim muassasalarida fan dasturlariga kiritilgan. Bu borada bolalarni BO‘SM va maxsus ixtisoslashtirilgan sport maktab internatlarda katta ishlar olib borilmo q da. Buni ng natijasini joriy etilgan uch bosqichli tizim «Universiada» sport musobaqalarida yaqqol ko`rish mumkin. 3 Kurs ishining maqsadi futbol o‘yinida musobaqa qoidalari va hakamlik qilish uslubi, o‘yin jarayonini tartibga solish va adolatli o‘yin muhitini ta'minlash maqsadida muhim ahamiyatga ega. Kurs ishining ob’ekti: f utbolchilarning amaliy tayyorgarlik mashg‘ulotlar i va to`garak mashg`ulotlari. Kurs ishining predmeti: yosh futbolchilarning tezkorlik sifatlarini rivojlantirish nazariyasi usul va uslublari Kurs ishining vazifalari: Kurs ishi mavzusiga oid ilmiy-metodik adabiyotlarnim, darslik, o`quv qo`llanmalarni o`rganish, tahlil qilish va umumlashtirish; I.BOB.FUTBOLCHILARNI TARBIYALASHNING UMUMIY PEDAGOGIK ASOSLARI. 1.1. Futbolchilarni tarbiyalashning maqsad va vazifalari. Futbolchilarni tarbiyalashning maqsad va vazifalari mavzusi, sport tarbiyasining asosiy tamoyillaridan biridir. Futbolchilarni tarbiyalash jarayoni o‘z ichiga nafaqat jismoniy rivojlanish, balki psixologik, axloqiy, ijtimoiy va intellektual rivojlanish hamda sport mahoratining oshirilishini ham oladi. Bu jarayon, o‘yinchilarning individual va jamoaviy sifatlarini shakllantirishga, ularning psixologik va jismoniy salohiyatini maksimal darajada rivojlantirishga yo‘naltirilgan.Futbolchilarning tarbiyalashning maqsadi nafaqat jismoniy tayyorgarlikni oshirish, balki ularni to‘g‘ri axloqiy qadriyatlar va ijtimoiy mas'uliyatlarni o‘rgatishdir. Har bir futbolchi o‘zining texnik va taktik ko‘nikmalarini oshirib borishi, shuningdek, o‘yin davomida to‘g‘ri qarorlar qabul qilish, jamoaviy ishni boshqarish, va o‘zining imkoniyatlarini samarali ishlatishni 4 o‘rganishlari kerak. Bu jarayonda futbolchilarni faqat raqibga qarshi muvaffaqiyatli kurashishga tayyorlash emas, balki jamoaviy ruhni shakllantirish, sport etikasi va axloqiy masalalarda ham ularga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatish muhimdir.Futbolchilarni tarbiyalashning asosiy maqsadlari quyidagi sohalarda ajralib turadi: jismoniy tayyorgarlik, psixologik tayyorgarlik, taktik va texnik ko‘nikmalarni rivojlantirish, shuningdek, jamoaviy ish va ijtimoiy axloqiy tarbiya. Jismoniy tayyorgarlik, futbolchining to‘liq rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan kuch, tezlik, chidamlilik va moslashuvchanlikni oshirishga qaratilgan. Psixologik tayyorgarlik esa sportchi ruhiyatini mustahkamlash, stressga bardosh berish, qarorlar qabul qilish va o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshirishni o‘z ichiga oladi.Bundan tashqari, futbolchilarning taktik va texnik ko‘nikmalarini rivojlantirish ham muhim ahamiyatga ega. Futbol o‘yinida texnik ko‘nikmalar — bu to‘p bilan ishlash, pas berish, zarba berish, raqibni o‘tkazib yubormaslik kabi ko‘nikmalarni o‘z ichiga oladi. Taktik ko‘nikmalar esa o‘yinni o‘qish, to‘g‘ri pozitsiya tanlash, raqibning xatti-harakatlariga javob berish va o‘zaro muloqotda bo‘lishni o‘z ichiga oladi. Bularning barchasi futbolchining jamoaga qo‘shgan hissasini oshiradi va uning umumiy o‘yinda muvaffaqiyatga erishishida muhim rol o‘ynaydi.Futbolchilarga o‘rgatiladigan asosiy vazifalardan biri — jamoaviy ishlashni o‘rganishdir. Jamoa o‘yini, o‘zaro muloqot va harakatlarning aniq muvofiqligi muvaffaqiyatga erishish uchun zarurdir. Bu nafaqat maydonda, balki maydon tashqarisida ham jamoa ruhiyatini shakllantirishga yordam beradi. Shuning uchun futbolchilarga individual muvaffaqiyatdan ko‘ra, jamoaning muvaffaqiyati ko‘proq muhim ekanligini tushuntirish zarur. Futbolchilarning tarbiyalashning maqsadlari, ularni nafaqat sportchi sifatida rivojlantirish, balki ijtimoiy, madaniy va axloqiy jihatdan ham shakllantirishga 5 qaratilgan. Futbol o‘yini, sportchining faqat jismoniy kuchini talab qilmaydi, balki uning ruhiy holatini, etika va axloqiy qoidalarni tushunishni ham talab qiladi. Shu sababli, futbolchilarga sport etikasi, ijtimoiy mas'uliyat, mehnatga bo‘lgan hurmat, va musobaqa madaniyati kabi qadriyatlar o‘rgatilishi kerak. Bu qadriyatlar, ularning nafaqat sportdagi, balki kundalik hayotdagi muvaffaqiyatlarini ta'minlashga yordam beradi.Shuningdek, futbolchilarning sportni tark etganidan keyin qanday qilib jamiyatga moslashishi muhim masala hisoblanadi. Sportni tark etish jarayoni, futbolchining yangi ijtimoiy rollarini qabul qilishini, shuningdek, yangi faoliyat turlarini topishini talab qiladi. Shuning uchun, futbolchilarni nafaqat sport sohasida, balki ularning hayotining boshqa jabhalarida ham tarbiyalash muhimdir. Ularning sportdan tashqari ko‘nikmalarini rivojlantirish, ularning post- sport hayotiga tayyorlanishiga yordam beradi.Futbolchilarni tarbiyalashda pedagogik yondashuvlarning samaradorligi, ularning ehtiyojlari, xususiyatlari va salohiyatlarini to‘g‘ri baholashga bog‘liqdir. Har bir futbolchining individual o‘ziga xosligi va imkoniyatlarini inobatga olish, ularni nafaqat jismoniy, balki psixologik jihatdan ham rivojlantirish zarur. Shunday qilib, futbolchilarni tarbiyalashning asosiy maqsadi — ularning har tomonlama rivojlanishini ta'minlash va o‘yinchi sifatida o‘zlarini eng yaxshi tarzda ko‘rsatishlariga imkon yaratishdir. Bu esa, o‘z navbatida, jamoaning umumiy muvaffaqiyatiga katta hissa qo‘shadi.Futbolchilarni tarbiyalashda zamonaviy pedagogik texnologiyalar, metodlar va uslublar qo‘llanilishi zarur. Bu usullar futbolchilarning sportga qiziqishini yanada oshiradi, ularni o‘yinni yanada qiziqarli va samarali tarzda o‘rganishga undaydi. Treninglar jarayonida innovatsion metodlardan foydalanish, futbolchilarning harakatlarini va reaksiyalarini tez va samarali o‘zgartirishga imkon beradi. 6 Shu bilan birga, futbolchilarning tarbiyalash jarayonida murabbiylarning roli juda katta. Murabbiylar nafaqat o‘yinchilarni jismoniy va taktik jihatdan tayyorlash, balki ularni psixologik va axloqiy jihatdan ham tarbiyalashga mas'uldirlar. Futbolchilarga murabbiylar tomonidan berilgan to‘g‘ri maslahatlar, ko‘rsatmalar va motivatsiya, ularning o‘yinidagi muvaffaqiyatni oshiradi. Boshqa tomondan, murabbiyning etika va mas'uliyatni bilishi, futbolchilar bilan sog‘lom munosabatlar o‘rnatishi, o‘yinchilarning rivojlanishiga ijobiy ta'sir qiladi. Futbolchilarni tarbiyalashning maqsad va vazifalari haqida gapirganda, bu jarayonning murakkab va ko‘p qirrali ekanligini ta'kidlash lozim. Futbolchilarni tarbiyalash, nafaqat ularni yaxshi sportchilar sifatida tayyorlash, balki ularning hayotida to‘g‘ri yo‘lni tanlashga yordam berishdir. Ularni faqat maydonda emas, balki jamiyatda ham muvaffaqiyatli va mas'uliyatli shaxslar sifatida tarbiyalash o‘ziga xos bir pedagogik vazifadir. Bu maqsadga erishish uchun har tomonlama, tizimli yondashuv, malakali murabbiylar va innovatsion metodlardan foydalanish zarurdir. 1.2. Tarbiyalashda metodik yondashuvlar va uslublar. Tarbiyalashda metodik yondashuvlar va uslublar mavzusi, har qanday pedagogik jarayonning asosi hisoblanadi. Bu jarayon nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy ko‘nikmalarni ham rivojlantiradi. Pedagogik metodik yondashuvlar o‘qitish va tarbiyalash jarayonlarini samarali tashkil etishga yordam beradi, ayni paytda o‘quvchilarning individual va guruh sifatlarini, shuningdek, ularning salohiyatini to‘g‘ri shakllantiradi. Futbol o‘yinida bu yondashuvlar, sportchilarning nafaqat jismoniy, balki psixologik va axloqiy jihatdan rivojlanishiga ham yordam beradi. Tarbiyalashda metodik yondashuvlar va uslublarning to‘g‘ri tanlanishi, futbolchilarning yuqori natijalarga erishishida muhim omil bo‘ladi. 7 Metodik yondashuvlar va uslublar pedagogikaning asosiy komponentlaridan biri sifatida, o‘qitishning samaradorligini oshiradi. Bular, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlarni, o‘quv jarayonining tashkil etilishini, o‘quvchilarning o‘qishga nisbatan munosabatini va ularning umumiy rivojlanishini belgilaydi. Tarbiyalash jarayonida metodik yondashuvlar, faqat bilish va o‘rganish jarayoniga ta’sir qilmaydi, balki o‘quvchilarning shaxsiy xususiyatlariga, ularning ijtimoiy va psixologik holatlariga ham mos kelishi kerak. Tarbiyalashdagi metodik yondashuvlar, o‘qitishning muayyan shakllarini va usullarini tanlashda asos bo‘ladi. Shunday qilib, tarbiyalash jarayonida metodik yondashuvlarning samarali qo‘llanilishi futbolchilarni nafaqat o‘yin texnikasini o‘rgatish, balki ularning umumiy shakllanishi va sportdagi muvaffaqiyatlariga hissa qo‘shadi. Futbolchilarni tarbiyalashda metodik yondashuvlar, murabbiylarning pedagogik mahoratiga, o‘qitish usullariga va o‘quvchilarning individual xususiyatlariga mos kelishi kerak. Har bir futbolchining o‘qishga, sportga va umumiy rivojlanishga bo‘lgan munosabati har xil bo‘lishi mumkin, shuning uchun metodik yondashuvlar va uslublar individual ehtiyojlarga qarab ishlab chiqilishi lozim.Metodik yondashuvlar o‘qitishning strategik va taktik jihatlarini o‘z ichiga oladi. Strategik yondashuvlar, umumiy maqsadga erishish uchun o‘qitishning asosiy yo‘nalishlarini belgilaydi. Tak-tik yondashuvlar esa, har bir treningda aniq maqsadga erishish uchun qo‘llaniladigan usullarni tanlashni o‘z ichiga oladi. Futbolchilarning rivojlanishi uchun, murabbiy o‘qitish jarayonini rejalashtirishda aniq maqsadlarni belgilab, unga mos keladigan metodlarni tanlashda yuqori darajadagi pedagogik bilim va tajribaga ega bo‘lishi kerak.Bundan tashqari, metodik yondashuvlar o‘quv jarayonining natijadorligini oshirishga yordam beradi. Futbolchilarni tarbiyalashda, metodik yondashuvlar, 8 ularning texnik va taktik ko‘nikmalarini rivojlantirishga, jismoniy tayyorgarlikni yaxshilashga, shuningdek, psixologik va axloqiy jihatdan shakllantirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. O‘quvchilarning individual ehtiyojlarini hisobga olish, o‘qitish jarayonini yanada samarali qilishga yordam beradi. Futbolchilarning har biri o‘ziga xos xususiyatlarga ega, shuning uchun metodik yondashuvlar individual xususiyatlarga qarab tanlanishi kerak. Boshqa tomondan, guruh bilan ishlashda umumiy maqsadlarga erishish uchun metodik uslublar o‘rtasida uyg‘unlik bo‘lishi zarur. Pedagogik yondashuvlarning turli shakllari mavjud, masalan, o‘qitishning aktiv va passiv uslublari, o‘quvchilarni muammolarni hal qilishga jalb qilish, ularning o‘z fikrlarini shakllantirish va qarorlar qabul qilishga o‘rgatish. Futbol o‘yinida bu uslublar o‘yinchilarni texnik va taktikalik jihatdan o‘qitishda samarali bo‘ladi. Aktiv yondashuvlar, o‘quvchilarning o‘zini o‘rgatish jarayoniga faolligini oshiradi, ular mustaqil fikrlash va ijodkorlik ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Passiv yondashuvlar esa o‘qituvchidan o‘quvchiga ma'lumotlarni uzatishda qo‘llaniladi, bunda o‘quvchi ko‘proq tinglovchi rolini o‘ynaydi. Futbolchilarni tarbiyalashda metodik yondashuvlarning samaradorligini oshirish uchun, murabbiylar treninglar va o‘quv jarayonlarining har bir bosqichini to‘g‘ri tashkil qilishlari zarur. Har bir metodik yondashuv o‘quvchilarning rivojlanishining ma'lum bosqichiga mos ravishda tanlanadi. Masalan, boshlang‘ich bosqichda asosiy texnik ko‘nikmalarni o‘rgatish, o‘rta bosqichda taktika va strategiyani o‘rgatish, yuqori bosqichda esa individual o‘yinchi sifatlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan metodik yondashuvlar qo‘llaniladi. Futbolchilarni tarbiyalashda metodik yondashuvlar va uslublarning qo‘llanilishi natijasida, futbolchilarning jismoniy salohiyatlari oshadi, ularning 9 o‘yin ko‘rsatkichlari yaxshilanadi, shuningdek, o‘yinchilarning psixologik va axloqiy holatlari ham rivojlanadi. Murabbiylar, o‘quv jarayonida innovatsion texnologiyalarni va zamonaviy pedagogik metodlarni qo‘llash orqali, futbolchilarning individual va jamoaviy sifatlarini samarali tarzda rivojlantirishga erishadilar.Yakuniy tahlil qilib aytganda, tarbiyalashda metodik yondashuvlar va uslublar o‘quvchilarning rivojlanishiga bevosita ta'sir ko‘rsatadi. Futbolchilarni tarbiyalashda to‘g‘ri metodik yondashuvlarni tanlash, ularning maqsadlariga erishish uchun zaruriy vositalarni taqdim etadi. Bu metodlar nafaqat texnik va taktikalik ko‘nikmalarni rivojlantirishga, balki futbolchilarni ruhiy, axloqiy va ijtimoiy jihatdan tarbiyalashga ham yordam beradi. Tarbiyalashda metodik yondashuvlar va uslublarning to‘g‘ri qo‘llanilishi futbolchilarning o‘z salohiyatini to‘liq amalga oshirishiga imkon yaratadi. 1.3. Futbolchilarni tarbiyalashda murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar. Futbolchilarni tarbiyalashda murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar mavzusi, o‘qitish jarayonining markaziy elementlaridan biridir. O‘quvchi va murabbiy o‘rtasidagi aloqalar faqat jismoniy faoliyatni emas, balki psixologik va ijtimoiy o‘zgarishlarni ham o‘z ichiga oladi. Bu munosabatlar, futbolchilarni nafaqat sport texnikasiga, balki ijtimoiy mas'uliyatga, axloqiy qadriyatlar va jamiyatdagi o‘z o‘rnini topishga ham tayyorlaydi. Futbol o‘yinida muvaffaqiyatga erishish uchun nafaqat o‘yinchilar jismoniy va taktik jihatdan tayyor bo‘lishlari kerak, balki ularning ruhiy va psixologik holati ham muhim rol o‘ynaydi. Shu sababli, murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar faqat sport mahoratini oshirish uchun emas, balki futbolchining shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishini ta'minlash uchun ham muhimdir. 10 Murabbiy o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar o‘qitish jarayonining muvaffaqiyatini belgilaydigan asosiy omillardan biridir. Bu munosabatlar murabbiyning pedagogik mahoratiga, o‘quvchining individual ehtiyojlariga va o‘zaro ishonchga asoslangan bo‘lishi kerak. Har bir futbolchining o‘ziga xos psixologik va fizikal salohiyati, o‘quvchilarning shaxsiy motivatsiyasi, ehtiyojlari va maqsadlariga mos ravishda murabbiy o‘z pedagogik usullarini ishlab chiqishi zarur. O‘quvchi va murabbiy o‘rtasidagi ishonchli va ochiq munosabatlar, o‘quvchilarning o‘zlarini erkin his qilishlariga, yaxshiroq rivojlanishlariga va o‘yinlarga to‘liq qiziqish bilan yondashishlariga yordam beradi. Murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar, o‘quvchi sportchi sifatida rivojlanishi uchun asosiy omil bo‘lib, uning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshirishga yordam beradi. Murabbiylarning motivatsiya va ruhiy tayyorgarlikni oshirishga qaratilgan yondashuvlari, futbolchilarni o‘z maqsadlariga erishishga ilhomlantiradi. Murabbiy o‘quvchilarga o‘zlari uchun yangi maqsadlar qo‘yishni, yangi qiyinchiliklarga tayyor turishni, o‘z salohiyatini to‘liq namoyon etishni o‘rgatadi. Bu jarayonda murabbiyning o‘quvchiga bo‘lgan munosabati va pedagogik uslubi, sportchini muvaffaqiyatga erishish uchun ilhomlantiradi. Shuningdek, murabbiyning qat'iyati, mas'uliyati va pedagogik strategiyasi, futbolchilarning yuqori natijalarga erishishiga yordam beradi. Futbolchilarga o‘rgatilayotgan texnik va taktik ko‘nikmalar, murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi yaxshi munosabatlarni rivojlantirishga asoslanadi. Murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi samarali muloqot, futbolchining trening jarayoniga nisbatan ijobiy munosabatini shakllantiradi. Muloqotning ochiqligi va ishonchli bo‘lishi, futbolchining o‘z fikrini erkin ifodalashiga, o‘z xatolaridan saboq olishiga va rivojlanishiga yordam beradi. Murabbiy o‘quvchining yutuqlarini e'tirof etish, 11 ularning mehnatini qadrlash va motivatsiyani oshirish jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Bu o‘quvchining o‘zini sportda yanada yaxshiroq ko‘rsatishiga, har bir o‘yinchining individual yutuqlarini jamoaviy muvaffaqiyatga aylantirishga yordam beradi. Murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar nafaqat professional futbolchi sifatida rivojlanishni ta'minlash, balki futbolchini o‘z hayotida mas'uliyatli, intizomli va ijtimoiy jihatdan ongli shaxs sifatida tarbiyalashga ham yordam beradi. O‘quvchilarga to‘g‘ri qadriyatlar, jamiyatga bo‘lgan mas'uliyat va axloqiy qoidalarni o‘rgatish, ularni nafaqat sportchi, balki jamiyatda muvaffaqiyatli insonlar sifatida shakllantiradi. Murabbiyning bu boradagi roli juda katta. U nafaqat futbol o‘yinining texnik va taktik tomonlarini o‘rgatishi, balki futbolchining ijtimoiy va axloqiy sifatlarini ham rivojlantirishi kerak. O‘quvchiga to‘g‘ri yondashuv, o‘quvchilarning o‘zini hurmat qilishlariga, boshqalar bilan o‘zaro munosabatlarda mas'uliyatli bo‘lishlariga yordam beradi. Shu bilan birga, murabbiy o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar jamoaviy ruhni shakllantirishga ham katta ta'sir ko‘rsatadi. Jamoada o‘yinchilar o‘rtasida hamkorlik, yordam va ishonch mavjud bo‘lishi kerak. Bunday munosabatlar futbolchilarning o‘zaro muloqot qilishiga, umumiy maqsadlarga erishish uchun birgalikda ishlashga yordam beradi. Jamoada bir-biriga bo‘lgan ishonch va hurmat futbolchilarni yaxshiroq ishlashga undaydi. Murabbiy jamoaviy ishlashni tashkil etishda va jamoaning umumiy ruhiyatini shakllantirishda asosiy vazifalarni bajaradi. U o‘quvchilarga jamoaviy ishning ahamiyatini tushuntirishi va o‘yinchilarni jamoaviy maqsadlar uchun birgalikda kurashishga tayyorlashda muhim rol o‘ynaydi. 12 Futbolchilarni tarbiyalashda murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar, nafaqat o‘quvchilarning jismoniy tayyorgarligini, balki ularning ruhiy, axloqiy va ijtimoiy rivojlanishini ta'minlashda ham katta rol o‘ynaydi. O‘quvchilarga doimiy ravishda motivatsiya berish, ularni qo‘llab-quvvatlash va o‘z maqsadlariga erishishda yordam berish, o‘quvchilarni muvaffaqiyatga olib keladi. Murabbiy o‘quvchi o‘rtasidagi ishonchli va samarali aloqalar, o‘quvchining shaxsiy rivojlanishiga va sportdagi yutuqlariga katta hissa qo‘shadi. Murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar samarali bo‘lishi uchun, har bir tomon o‘z vazifasini to‘g‘ri bajarishi zarur. Murabbiy o‘z pedagogik vazifalarini to‘g‘ri belgilab, o‘quvchining ehtiyojlarini tushunishi, ularni maqsadlariga erishishda yordam berish uchun barcha imkoniyatlardan foydalanishi kerak. O‘quvchi esa murabbiydan o‘rganganlarini o‘z amaliyotida qo‘llashga tayyor bo‘lishi, o‘zining shaxsiy va jamoaviy rivojlanishiga alohida e'tibor qaratishi lozim. Bu o‘zaro aloqalar va ishonch futbolchilarning nafaqat sportdagi, balki hayotdagi muvaffaqiyatlariga ham ta'sir qiladi. Shu tarzda, murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar futbolchilarning barcha jihatlarda rivojlanishiga, ularga o‘z salohiyatini maksimal darajada ochishga yordam beradi. Bu jarayonni muvaffaqiyatli tashkil etish uchun murabbiyning pedagogik mahorati, futbolchining o‘ziga bo‘lgan ishonchi va jamoaviy ruhning ahamiyati katta. O‘quvchi va murabbiy o‘rtasidagi samarali munosabatlar nafaqat futbol o‘yinida, balki hayotning boshqa jabhalarida ham muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘ladi. 13 II.BOB. FUTBOLCHILARNING MAXSUS TAYYORGARLIGI VA RIVOJLANISHIDAGI PEDAGOGIK ASOSLAR. 2.1. Futbolchilarni texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirish. Futbolchilarni texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirish — bu sportchilarni yuqori darajaga ko‘tarish uchun zarur bo‘lgan asosiy jarayonlardan biridir. Futbol texnikasi va taktikasini o‘rganish va rivojlantirish, futbol o‘yinining muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun nafaqat o‘yinchilarning jismoniy tayyorgarligini, balki ular orasida muvaffaqiyatli kommunikatsiyani va strategik qarorlar qabul qilishni ham talab qiladi. O‘quvchilarni futbol texnikasi va taktikasini o‘rgatish jarayoni o‘zining murakkabligi bilan ajralib turadi, chunki bu jarayon nafaqat futbolchilarning individual ko‘nikmalarini rivojlantirish, balki ularning jamoaviy ishlashini ta'minlashni ham nazarda tutadi. Futbolchilarning texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirishda murabbiylarning roli nihoyatda katta bo‘lib, ular o‘yinchilarning har bir jihatini yaxshilashga yo‘naltirilgan metodlarni ishlab chiqadilar.Futbol texnikasining rivojlanishi o‘yinchilarning pichoq kabi nozik mahoratni talab qiladigan ko‘nikmalarini o‘z ichiga oladi. Bular, o‘yinchining to‘pni boshqarish, pas berish, zarba berish, to‘pni ushlash va raqibni o‘tkazib yuborish kabi asosiy texnik harakatlardan iborat. Bu ko‘nikmalarni rivojlantirish, futbolchining individual mahoratini oshiradi va uni o‘yindagi har bir vaziyatda to‘g‘ri qaror qabul qilishga imkon yaratadi. Murabbiylar texnikani rivojlantirishda metodik yondashuvlarni tanlab, o‘quvchilarning mavjud darajalariga moslashtirilgan mashqlarni ishlab chiqadilar. Texnik ko‘nikmalarni o‘rganish o‘yinchilarni tezroq va aniqroq harakat qilishga, raqiblarni engish va o‘yinni nazorat qilishda yaxshilanishlarga olib keladi. 14 Bundan tashqari, futbolchilarning taktika ko‘nikmalarini rivojlantirish, futbol o‘yinining ikkinchi muhim jihati hisoblanadi. Taktika — bu o‘yinning rejalashtirilgan tarzda yuritilishi, har bir futbolchining o‘yin davomida bajaradigan vazifalarini va jamoaning umumiy strategiyasini belgilovchi tizimdir. Taktikaning to‘g‘ri qo‘llanilishi, jamoaning o‘yin jarayonida muvaffaqiyatga erishishiga yordam beradi. O‘yinchilarning taktika ko‘nikmalarini rivojlantirish, ularni o‘zaro hamkorlikda ishlashga, har bir futbolchining o‘z o‘rnini bilishiga, hamda to‘g‘ri joylashishni va raqibning xatolaridan foydalangan holda o‘yinni tashkil qilishga yordam beradi. Taktik ko‘nikmalarni rivojlantirish jarayonida murabbiylarning asosiy vazifasi — futbolchilarga o‘yin strategiyasini tushuntirish va ularga har bir taktikani amaliyotda qo‘llashni o‘rgatishdir. Futbolchilarni texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirishning birlashtirilgan yondashuvi, ularni o‘yindagi har bir vaziyatda yaxshiroq qaror qabul qilishga, o‘yinning turli bosqichlarida moslashuvchanlikni va tezkorlikni oshirishga yordam beradi. O‘yinchilarning texnik mahorati va taktika ko‘nikmalarining uyg‘unligi, ularning o‘yin davomida ishonchli harakat qilishlariga, jamoaviy o‘yinning samaradorligini oshirishga imkon yaratadi. Shuningdek, bu jarayon futbolchilarni o‘yin davomida yuzaga keladigan kutilmagan vaziyatlarga tayyorlaydi, chunki texnik va taktika ko‘nikmalarining rivojlanishi nafaqat o‘yin jarayonini, balki o‘quvchining muammolarni hal qilish qobiliyatini ham oshiradi. Murabbiylar futbolchilarni texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirishda o‘zining pedagogik yondashuvini amalga oshirishi, futbolchilarni turli sharoitlarda o‘z salohiyatini to‘liq ochishga yordam beradi. Texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirish jarayonida, murabbiylar mashqlarni individual va guruh tarzda 15 o‘tkazishlari zarur. O‘yinchilarning jismoniy va ruhiy holatlarini doimiy ravishda nazorat qilish, ularga mos ravishda treninglarni tashkil etish, ularning texnik va taktika ko‘nikmalarini bosqichma-bosqich rivojlantirishni ta'minlaydi. Murabbiylar bu jarayonni shunday tashkil qilishlari kerakki, o‘quvchilar treningda o‘z maqsadlariga erishishga intilishlari va o‘zlarining imkoniyatlarini doimiy ravishda kengaytirishlari mumkin. Futbolchilarni texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirishda o‘quvchilarning psixologik holati ham muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchilarni o‘yin davomida to‘g‘ri qarorlar qabul qilishga, xavfsizlikni va ishonchni his qilishga, o‘z salohiyatini to‘liq namoyon qilishga undash, ularning motivatsiyasini oshiradi. Psixologik yondashuvlar, futbolchilarning o‘zini erkin his qilishlariga, o‘yin davomida kamchiliklar va qiyinchiliklardan qat'iy nazar muvaffaqiyatga erishishlariga yordam beradi. Shuningdek, murabbiylar o‘quvchilarning psixologik holatini yaxshilashga yo‘naltirilgan treninglarni ishlab chiqishlari zarur, chunki o‘quvchilarni jismoniy va mental jihatdan tayyorlash futbolchilarning texnik va taktika ko‘nikmalarining yuqori darajaga chiqishiga yordam beradi. Futbolchilarni texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirishning asosiy maqsadi, ularning o‘yin davomida o‘zini ishonchli va erkin his qilishi, har bir vaziyatda to‘g‘ri qaror qabul qilishi, raqibning taktik yondashuvlariga qarshi javob berishi, va jamoaviy o‘yinda muvaffaqiyatga erishishdir. Bu jarayonning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, futbolchilarning individual va jamoaviy o‘yin mahoratini oshiradi. Futbolchilarning texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirishga bo‘lgan yondashuvning to‘g‘ri tashkil etilishi, futbol o‘yinining mukammal tarzda amalga oshirilishini ta'minlaydi. Oxir-oqibat, futbolchilarni 16 texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirish, jamoaning o‘zgaruvchan va yuqori darajadagi o‘yinini ta'minlashga yordam beradi. 2.2. Sport mahoratini rivojlantirishda trening va o‘qitishning pedagogik uslublari. Sport mahoratini rivojlantirishda trening va o‘qitishning pedagogik uslublari muhim ahamiyatga ega, chunki ular o‘quvchilarning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanishiga yordam beradigan asosiy vositalar hisoblanadi. Trening va o‘qitish jarayonida to‘g‘ri pedagogik uslublardan foydalanish, sportchilarning o‘z maqsadlariga erishishini ta'minlashda va umumiy sport mahoratini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Pedagogik uslublar, murabbiylarning o‘quvchilarni qanday tarbiyalashini, ularni qaysi metodlar va yondashuvlar orqali o‘rgatishlarini belgilaydi. Bu jarayonda sportchilarning individual ehtiyojlari, jismoniy tayyorgarlik darajasi, psixologik holati va boshqa ko‘plab omillarni hisobga olish zarur. Trening va o‘qitishning pedagogik uslublari o‘qitish jarayonini muvaffaqiyatli tashkil qilish, o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini yaxshilash, ularni jismoniy va ruhiy rivojlantirish uchun zarur vositalarni taqdim etadi. O‘quvchilarning individual ehtiyojlariga mos keladigan metodlarni tanlash, ularning o‘qitish jarayonida faolligini oshirish, maqsadlarga erishishga yordam beradi. Bu pedagogik uslublar yordamida sportchilarni nafaqat texnik ko‘nikmalarni, balki taktika, strategiya, jamoaviy ruh va boshqalar kabi ko‘plab jihatlarni ham rivojlantirish mumkin. Shuningdek, bu uslublar o‘quvchilarning o‘zini o‘rgatish jarayoniga jalb qilish va treningning samaradorligini oshirishga yordam beradi.Pedagogik uslublar trening va o‘qitishning samarali bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan psixologik yondashuvni ham o‘z ichiga oladi. Har bir sportchi o‘ziga xos, 17 shaxsiy xususiyatlarga ega bo‘lib, murabbiylar o‘quvchilarni tushunish va ularga mos ravishda pedagogik yondashuvlarni qo‘llash orqali ularning o‘ziga bo‘lgan ishonchlarini oshirishi, motivatsiyalarini kuchaytirishi mumkin. Shuningdek, o‘qitish jarayonida murabbiylar sportchilarga nafaqat jismoniy ko‘nikmalarni, balki psixologik va ruhiy tayyorgarlikni ham oshirishni o‘rgatishlari kerak. Bu jarayonda murabbiyning pedagogik va psixologik mahorati, o‘quvchilarning ruhiy holatini nazorat qilish va ularga to‘g‘ri maslahatlar berish zarur. Trening va o‘qitish jarayonida qo‘llaniladigan uslublar nafaqat o‘quvchilarning texnik ko‘nikmalarini rivojlantirish, balki ularni umumiy sport mahoratiga erishishga undashda ham muhim ahamiyatga ega. Murabbiylar sportchilarga jismoniy mashqlarni to‘g‘ri va samarali bajarishni o‘rgatish bilan birga, ularga jamoaviy ishni va strategik o‘yinlarni ham rivojlantirishni ta'minlashlari lozim. Shu tarzda, trening va o‘qitishning pedagogik uslublari sportchilarni yuqori mahoratli, yaxshi jismoniy va ruhiy holatda tayyorlashga yordam beradi.Bundan tashqari, o‘qitish jarayonida ishlatiladigan metodik yondashuvlar ham samarali bo‘lishi kerak. Murabbiylar o‘quvchilarga yangi ko‘nikmalarni o‘rgatish uchun turli uslublar, mashqlar va yondashuvlarni tanlashlari kerak. Masalan, sportchilarga individual yondashuv yordamida, ularning zaif tomonlarini yaxshilash va kuchli tomonlarini yanada rivojlantirish mumkin. Shu bilan birga, guruhli mashqlar orqali jamoaviy ishni rivojlantirish va sportchilarning o‘zaro hamkorligini oshirish zarur. Har bir sportchi uchun eng samarali uslubni tanlash, murabbiyning pedagogik tajribasiga va sportchilar bilan ishlashda erishgan muvaffaqiyatlariga bog‘liq.Pedagogik uslublar faqat trening jarayoniga taalluqli bo‘lib qolmaydi, balki sportchilarning umumiy tarbiyasi va shaxsiy rivojlanishiga ham ta'sir ko‘rsatadi. O‘quvchilarni nafaqat texnik jihatdan, 18 balki axloqiy, ijtimoiy va psixologik jihatdan ham tarbiyalash zarur. Pedagogik yondashuvlar yordamida sportchilarni nafaqat sportda muvaffaqiyatga erishishga, balki hayotda mas'uliyatli, intizomli va ijtimoiy jihatdan ongli shaxslar sifatida tarbiyalash mumkin. Bu jarayon murabbiyning o‘quvchilarga bo‘lgan munosabati va pedagogik mahoratiga bog‘liq bo‘lib, o‘quvchilarning o‘zini hurmat qilishlari va boshqalar bilan ijobiy munosabatlarni rivojlantirishlariga yordam beradi. Murabbiylar trening va o‘qitish jarayonini pedagogik uslublar yordamida tashkil etishda eng muhim vazifalarni bajarishadi. O‘quvchilarni motivatsiya qilish, ularning faolligini oshirish, o‘quvchilarni o‘z maqsadlariga erishishga ilhomlantirish, va ularga o‘z salohiyatini to‘liq namoyon qilishga yordam berish — bu hammasi murabbiyning pedagogik uslublarini to‘g‘ri qo‘llashga bog‘liq. Pedagogik uslublar yordamida sportchilarni muvaffaqiyatga erishishga yo‘naltirish, ularga o‘z maqsadlariga erishishda yordam berish va sport mahoratini yuqori darajaga ko‘tarish mumkin. Har bir o‘quvchining individual ehtiyojlariga mos keladigan uslubni tanlash, ularning o‘z salohiyatini ochishga yordam beradi va jismoniy, ruhiy hamda ijtimoiy jihatdan to‘liq rivojlanishlariga yordam beradi. Shu bilan birga, pedagogik uslublar o‘quvchilarning o‘zini o‘rgatish jarayonini optimallashtirish va maksimal samaradorlikka erishish uchun ham muhimdir. Treningda samarali pedagogik yondashuvlar va uslublardan foydalanish, sportchilarni yuqori darajaga tayyorlashga imkon yaratadi. Murabbiylar o‘quvchilarga doimiy ravishda yangi metodlar va yondashuvlar yordamida o‘rgatishlari, ularning texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirishda muvaffaqiyatga erishishlariga yordam beradi. Trening va o‘qitish jarayonida pedagogik uslublarning to‘g‘ri tanlanishi, sportchilarning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega.Umuman olganda, sport mahoratini rivojlantirishda trening va 19 o‘qitishning pedagogik uslublari nafaqat sportchilarning texnik va taktika ko‘nikmalarini oshirish, balki ularning ruhiy, psixologik va ijtimoiy rivojlanishini ta'minlashda ham katta rol o‘ynaydi. Har bir sportchi uchun to‘g‘ri pedagogik uslublarni tanlash, ularning muvaffaqiyatli rivojlanishiga, o‘z maqsadlariga erishishga yordam beradi. Murabbiylarning pedagogik mahorati va sportchilarga bo‘lgan individual yondashuvi, o‘quvchilarning yuqori darajadagi sport mahoratini rivojlantirishda muhim omil bo‘ladi. 2.3. Futbolchilarda jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirish. Futbolchilarda jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirish, sportchilarni yuqori darajali o‘yinchilar sifatida shakllantirishda markaziy o‘rin tutadi. Jismoniy tayyorgarlik — bu futbolchining o‘z vazifalarini bajarish uchun zarur bo‘lgan barcha jismoniy ko‘nikmalarni, kuch, chidamlilik, tezlik, harakatchanlik, va moslashuvchanlikni o‘z ichiga oladi. Bu omillarni rivojlantirish, futbolchilarni o‘z o‘yin mahoratini maksimal darajaga ko‘tarishga tayyorlaydi. Sport salohiyatini oshirish jarayoni esa, o‘yinchining umumiy jismoniy tayyorgarligi bilan birgalikda, uning psixologik, taktika va texnik ko‘nikmalarini ham yaxshilashni o‘z ichiga oladi. Futbolchilarni jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirishda murabbiylarning vazifasi jismoniy mashqlarni to‘g‘ri va samarali tashkil etish, individual va guruh ishlashni o‘rgatish, va umumiy rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqishdan iboratdir. Jismoniy tayyorgarlikni oshirish orqali futbolchilar nafaqat o‘zining jismoniy imkoniyatlarini maksimal darajaga olib chiqishadi, balki o‘yin davomida kutilmagan vaziyatlarga tez va aniq javob qaytarish qobiliyatini ham rivojlantirishadi. Bunday tayyorgarlik, o‘yinchining o‘yin davomida to‘pni 20 boshqarish, pas berish, zarba berish, va raqiblarni o‘tkazib yuborish kabi harakatlarni o‘z vaqtida va to‘g‘ri bajarishga imkon beradi. Jismoniy tayyorgarlikning samarali rivojlanishi futbolchilarni o‘yin davomida ko‘proq kuch va chidamlilikni talab qiluvchi vaziyatlarga tayyorlaydi. Bu jarayonda kuchli mushaklar, yuqori darajadagi aerobic chidamlilik, tezlik, hamda dinamika va reaktsiya tezligi kabi komponentlarni yaxshilash muhimdir. Jismoniy tayyorgarlikning asosiy maqsadi, futbolchilarga o‘yin davomida uzoq muddat davomida yuqori samarali faoliyat ko‘rsatish imkonini beradigan mustahkam asos yaratishdir. Shu bilan birga, futbolchilarning muskulaturasi va asab tizimi jismoniy faoliyatga qarshi moslashib, o‘yin davomida minimal charchoq va zarar bilan faoliyat ko‘rsata olishlari kerak. Sport salohiyatini oshirishning yana bir muhim jihati — bu psixologik tayyorgarlikdir. Futbolchilarni yuqori darajadagi o‘yin mahoratiga olib chiqish uchun, ular nafaqat jismoniy, balki ruhiy va psixologik jihatdan ham tayyor bo‘lishlari kerak. Psixologik tayyorgarlik orqali futbolchilar o‘zlarining ishonchlarini oshiradilar, bosim ostida to‘g‘ri qarorlar qabul qilishni o‘rganadilar va o‘yindagi yuqori natijalarga erishishga motivatsiya bo‘ladilar. Psixologik jihatdan mustahkam bo‘lgan futbolchilar, o‘yinning turli bosqichlarida yuzaga kelgan stress va murakkab vaziyatlarni samarali boshqarishga qodir bo‘ladilar. Jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirishda boshqa muhim omil esa, taktik va texnik ko‘nikmalarni rivojlantirishdir. Futbolchilarning taktika va texnika ko‘nikmalarining mukammal rivojlanishi, jismoniy tayyorgarlikni qo‘llab- quvvatlaydi va o‘yin davomida maksimal darajada samarali faoliyat ko‘rsatishga yordam beradi. Texnik ko‘nikmalar — bu to‘pni boshqarish, zarba berish, pas berish, va raqiblarni nazorat qilish kabi harakatlar orqali futbolchilarni o‘z 21 vazifalarini mukammal bajarishga imkon yaratadi. Taktik ko‘nikmalar esa, o‘yinchiga o‘z pozitsiyasini doimiy ravishda to‘g‘ri saqlash, jamoaviy o‘yinni muvaffaqiyatli tashkil etish va raqibni tahlil qilish orqali o‘yinda o‘z o‘rnini topishga yordam beradi. Futbolchilarni jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirish jarayonida, shuningdek, individual yondashuv ham muhim ahamiyatga ega. Har bir futbolchining jismoniy tayyorgarlik darajasi, psixologik holati va treningga bo‘lgan munosabati farq qiladi. Shu bois, murabbiylar o‘quvchilarni individual ravishda o‘rganib, ularning kuchli va zaif tomonlarini aniqlashlari va ularning ehtiyojlariga mos keladigan treninglar tashkil etishlari kerak. Masalan, ba'zi futbolchilar tezlikni rivojlantirishga, boshqalari esa chidamlilikni oshirishga ehtiyoj sezishlari mumkin. Bu yondashuv, har bir futbolchining maksimal darajadagi sport salohiyatini rivojlantirishga yordam beradi. Bundan tashqari, jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirishda, jamoaviy yondashuv ham muhim rol o‘ynaydi. Futbol — bu jamoaviy sport turi bo‘lib, o‘yinchilar orasida samarali hamkorlik va bir-birini tushunish zarur. Jamoaviy ishlashning samarali bo‘lishi uchun futbolchilar jismoniy tayyorgarlikni nafaqat o‘zlari uchun, balki jamoaning umumiy maqsadlariga erishish uchun rivojlantirishlari kerak. Shu maqsadda, murabbiylar jamoaning har bir a'zosiga o‘zining roli va vazifalarini tushuntirishi, ularni bir-biri bilan yaxshilab ishlashga rag‘batlantirishi lozim. Jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirish jarayonida yangi metodlar va texnologiyalarni qo‘llash ham ahamiyatli. Trening jarayonini monitoring qilish, sportchilarning ko‘rsatkichlarini tahlil qilish va ularni maksimal darajada oshirish uchun ilg‘or texnologiyalarni ishlatish, futbolchilarning samaradorligini oshirishga 22 yordam beradi. O‘quvchilarning jismoniy va psixologik holatini doimiy ravishda nazorat qilish, ularni o‘z salohiyatini ochishga rag‘batlantirishga yordam beradi. Yakunida, futbolchilarda jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirish, ularning o‘yin jarayonidagi muvaffaqiyatini ta'minlaydi. Jismoniy tayyorgarlikning yuqori darajasi, futbolchining chidamliligini, tezligini, va kuchini oshirsa, sport salohiyatining rivojlanishi esa, uni nafaqat jismoniy jihatdan, balki psixologik va taktika jihatdan ham tayyorlaydi. Futbolchilarning mukammal tayyorgarligi nafaqat individual mahoratini oshiradi, balki jamoaning umumiy o‘yin natijasini ham yaxshilaydi. Shu sababli, jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirishga qaratilgan treninglar futbolchilarning umumiy o‘yin ko‘rsatkichlarini yaxshilashda, raqobatbardoshligini oshirishda, va yuqori natijalarga erishishda asosiy omil hisoblanadi. XULOSA Futbolchilarni tarbiyalashni pedagogik asoslari mavzusi futbol sporti sohasida murabbiylik faoliyatining muvaffaqiyatli olib borilishini ta'minlovchi muhim prinsiplar, metodlar va uslublarni o‘z ichiga oladi. Futbol — jismoniy va psixologik jihatdan katta talablarni qo‘yar sport turi bo‘lib, futbolchilarni tarbiyalash jarayoni nafaqat ularning texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirish, balki ularning shaxsiy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanishini ham o‘z 23 ichiga oladi. Pedagogik asoslar orqali murabbiylar o‘quvchilarni o‘yin jarayonida o‘z maqsadlariga erishishga, o‘z salohiyatlarini to‘liq ochishga va yuqori natijalarga erishishga yo‘naltiradilar.Futbolchilarning tarbiyalash jarayoni asosan maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Bu maqsadlar jismoniy, ruhiy, psixologik, ijtimoiy va axloqiy jihatlarni o‘z ichiga oladi. Jismoniy tayyorgarlikning rivojlanishi orqali futbolchilar kuchli va chidamli bo‘lishadi, ularning texnik ko‘nikmalari esa o‘yin davomida o‘z salohiyatlarini maksimal darajada namoyon qilish imkonini beradi. Shuningdek, futbolchilarni ruhiy va psixologik jihatdan tayyorlash, ularning intizomi va motivatsiyasini oshirish, jamoada o‘zaro aloqalar va ijtimoiy moslashuvni rivojlantirish ham muhim o‘rin tutadi.Futbolchilarni tarbiyalashning pedagogik asoslari murabbiylarning bilim va tajribasiga bog‘liq bo‘ladi. Har bir o‘quvchining individual xususiyatlarini inobatga olish, ularning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash, shuningdek, o‘quvchilarning jismoniy, psixologik va axloqiy rivojlanish ehtiyojlarini tushunish zarur. Shu bilan birga, o‘quvchilarni samarali ravishda tarbiyalashda pedagogik uslublarning to‘g‘ri tanlanishi ham muhimdir. Murabbiylar o‘z uslublarini futbolchilarning individual ehtiyojlariga qarab moslashtirishi, o‘quvchilarni motivatsiya qilish va yuqori darajadagi sport mahoratiga erishishga rag‘batlantirishi kerak.Pedagogik yondashuvlar nafaqat futbolchilarning jismoniy salohiyatini oshirishga, balki ularning axloqiy, ijtimoiy va psixologik rivojlanishiga ham qaratilgan bo‘lishi lozim. Futbolchilarga o‘zaro hurmat, jamoaviy ruh va mas'uliyatni o‘rgatish, ularning mashaqqatli mehnatga bo‘lgan munosabatini shakllantirish, shuningdek, o‘yin davomida va undan tashqarida to‘g‘ri qarorlar qabul qilishni o‘rgatish zarur. Bunday pedagogik yondashuvlar o‘quvchilarning nafaqat sportda, balki hayotda ham muvaffaqiyatli bo‘lishiga yordam beradi.Futbolchilarni tarbiyalashning 24 pedagogik asoslari o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishiga qaratilgan. Bu jarayon, birinchi navbatda, murabbiyning futbolchilarga bo‘lgan munosabatiga, ularning ehtiyojlarini tushunishga va o‘zgarishga tayyor bo‘lishiga bog‘liq. Pedagogik yondashuvlar, o‘quvchilarni tarbiyalashda murabbiyning tajribasi, bilimlari va pedagogik mahoratiga asoslanadi. Murabbiyning pedagogik mahorati futbolchilarga nafaqat o‘yin ko‘nikmalarini, balki hayotiy ko‘nikmalarni ham o‘rgatadi.Futbolchilarni tarbiyalashda o‘quvchilarni individual ravishda kuzatib borish, ularning jismoniy va psixologik holatini nazorat qilish ham zarur. Har bir sportchi o‘ziga xos, shaxsiy xususiyatlarga ega, shuning uchun murabbiylar o‘quvchilarga to‘g‘ri yondashishlari, ularning salohiyatini to‘liq ochishga yordam berishlari kerak. Buning uchun murabbiylar sportchilarni individual ravishda o‘rganib, ularning zaif tomonlarini rivojlantirishga, kuchli tomonlarini esa yanada takomillashtirishga yo‘naltirishi lozim.Umuman olganda, futbolchilarni tarbiyalashni pedagogik asoslari — bu murabbiylarning o‘quvchilarni yuqori sport mahoratiga erishtirishdagi asosiy metod va strategiyalarni ishlab chiqish jarayonidir. Bu jarayon nafaqat futbolchilarning texnik va taktika ko‘nikmalarini, balki ularning ruhiy va ijtimoiy rivojlanishini, axloqiy va jamoaviy fazilatlarini rivojlantirishga ham qaratilgan. Pedagogik yondashuvlar yordamida futbolchilarni muvaffaqiyatga erishishga, o‘z salohiyatlarini ochishga va sportda eng yuqori natijalarga erishishga yo‘naltirish mumkin. 25 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. 1. Sh.Mirziyoyev. “Qonun ustuvorligi va inson mafaatlarini taminlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” .Toshkent “O’zbekiston” 2019 2. Sh.Mirziyoyev. “Erkin vafaravon,demakiratik O’zbekiston davlatni birgalikda barpo etamiz”. Toshkent “O’zbekiston” 2021-y 3. “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida”gi Qonun. Halq so’zi. 2021 yil. 4. “O’zbekistonda futbolni rivojlantirish to’g’risida”gi Qonun. Xalq so’zi. 2011. 5. “O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish to’g’risida”gi Qonun. Xalq so’zi. 2018 yil 27 may. 6. “O’zbekistonda bolalar sportini rivojlantirish fondi tuzish to’g’risida”gi Qonun. Xalq so’zi. 2012 yil 4 fevral. 7. Abdullayev A, Xonkeldiyev Sh, Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. T., 2015 y. 8. Akramov R.A. Yosh futbolchilarni tanlab olish va tayyorlash. 2015 y. 57 bet. 9. Akromov R.A. Yuqori malakali futbolchilarni tayyorlash. To. 2014 y. 74 bet. 10. Aladashvili G.A. Prijkovaya podgotovlennost futbolistov i metodika yeyo razvitiya. Avtoref. 2012 g. 11. Ayrapetyans L.R., Godik M.A. Sportivniye igri. Izd: Ibn Sino 2014 g. – 156 Biz sharqlimiz, qudrat millat vakillarimiz. O’zbekiston futboli. 2013 yil 28 yanvar. 12. Bril M.S. Individualizasiya v sportivnix igrax: Turdnosti, opit, perspektivi. 2011 g. 32-33 str. 13. Futbol yo’ini texnikasi – Toshkent, 2012 y. 125 bet 26 14. Futbol. Uchebnik. Pod ob. red. R.I. Nurimova. T., 2015. 27 Internet manbaalari 1. Ziyonet ta’lim tarmog’i http://www.ziyonet.uz 2. Qidiruv portali http://www.google.uz 3. Qidiruv portali http://www.uz 4. Respublika ta’lim portali http://www.edu.uz 5.Respublika pedagogik ta’lim portali http://www.pedagog.uz 28

Futbolchilarni tarbiyalashni pedagogik asoslari

MUNDARIJA

KIRISH………………………………………………………………………….…3

I.BOB.FUTBOLCHILARNI TARBIYALASHNING UMUMIY PEDAGO-

GIK ASOSLARI.

1.1. Futbolchilarni tarbiyalashning maqsad va vazifalari.

1.2. Tarbiyalashda metodik yondashuvlar va uslublar.

1.3. Futbolchilarni tarbiyalashda murabbiy va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar.

II.BOB. FUTBOLCHILARNING MAXSUS TAYYORGARLIGI VA RIVOJLANISHIDAGI PEDAGOGIK ASOSLAR.

2.1. Futbolchilarni texnik va taktika ko‘nikmalarini rivojlantirish

2.2. Sport mahoratini rivojlantirishda trening va o‘qitishning pedagogik uslublari

2.3. Futbolchilarda jismoniy tayyorgarlik va sport salohiyatini oshirish

XULOSA

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

   


KIRISH 

Kurs  ishi  mavzusining  dolzarbligi.  Futbol o‘yini taktikasini o‘rgatish — sport ta'limining ajralmas bir qismi bo‘lib, futbolning muvaffaqiyatli o‘ynashi uchun zarur bo‘lgan nazariy va amaliy bilimlarni o‘z ichiga oladi. Taktika, o‘z navbatida, o‘yin jarayonida jamoaning harakatlarini rejalashtirish, raqibning harakatlariga moslashish va o‘z strategiyasini[1] amalga oshirishni anglatadi. Futbolda taktikani o‘rganish jarayoni o‘quvchilarning o‘yin jarayonini chuqurroq tushunishlariga, o‘z vazifalarini aniq bilishlariga va jamoaviy faoliyatlarini samarali tashkil etishlariga yordam beradi.

Futbol o‘yinida taktika o‘yinchilarning harakatlarini belgilab beradigan asosiy jihatlardan biridir. Har bir jamoa o‘z o‘yin uslubini, formasiyasini va strategiyasini ishlab chiqish orqali raqibga nisbatan ustunlikka erishishga harakat qiladi. Taktika o‘rganish jarayoni nafaqat o‘quvchilarni futbol qoidalari bilan tanishtirish, balki ularning raqobatbardosh muhitda qanday qilib muvaffaqiyat qozonishlarini tushunishlariga ham yordam beradi.Taktikani o‘rgatishda nazariy bilimlar va amaliy mashg‘ulotlar o‘zaro bog‘liq bo‘lishi zarur. Nazariy bilimlar o‘quvchilarga taktik tushunchalar, o‘yindagi shakllar va harakat strategiyalarini o‘rgatadi. Bu jarayonda o‘quvchilar o‘z pozitsiyalarini yaxshiroq tushunishadi va o‘zaro muvofiqlikda harakat qilishni o‘rganadilar. Amaliy mashg‘ulotlar esa nazariy bilimlarni amalda qo‘llash imkoniyatini beradi, bu esa o‘quvchilarning o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishlariga yordam beradi.Bugungi kunga  kelib  jismoniy tarbiya  va  sport  yoshlar  hayotining ajralmas  qismiga  aylanib bormoqda.  Chunonchi,  O`zbekiston Respublikasi  Prezidentining  “O`zbekiston bolalar  sportini  rivojlantirish  jamg`armasini to‘zish  to`g`risida”gi  Farmonida: “Bolalarni  jismoniy  va  ma`naviy  tarbiyalashning  zamonaviy shakl  va  uslublarini, jinsi  va  yoshiga qarab  bolalarga  sport  ko`nikmalarini  singdirish, sport  sohasida  iqtidorli bolalarni  tanlab  olishning ilmiy  asoslangan  tizimlarini ishlab  chiqishni  tashkil etish  hamda  ularni tatbiq  qilishga  ko`maklashish”  lozimligi alohida  ta`kidlangan. 

O‘zbekiston  Respublikasi Prezidentining  2018-yil  5-martdagi “Jismoniy  tarbiya  va  sport  sohasida davlat  boshqaruvi  tizimini tubdan  takomillashtirish  chora-tadbirlari  to‘g‘risida”gi  PF-5368-sonli farmoni,  2017-yil  9-martdagi “O‘zbekiston  sportchilarini  2020-yilda Tokio  shahri  (Yaponiya)da  bo‘lib  o‘tadigan  XXXII  yozgi  Olimpiya va  XVI  Paralimpiya o‘yinlariga  tayyorgarlik  ko‘rish to‘g‘risida”  PQ-2821-sonli  va  2017-yil  3-iyundagi “Jismoniy  tarbiya  va  ommaviy  sportni yanada  rivojlantirish  chora-tadbirlari  to‘g‘risida”gi  PQ-3031-sonli qarori  ijrosini  ta’minlash maqsadida,  Respublika  “Talaba” sport  federatsiyasi  hamda  Respublika  “Barkamol avlod”  jamiyati  birlashtirilib,  uning  negizida  “O‘zbekiston talabalar  sporti  Assotsiatsiyasi”  tashkil etildi.

Sport  o‘yinlari  jismoniy tarbiya  va  sport  tizimida  asosiy o`rinni  egallaydi.  Sport  o`yinlari  umumta`lim, kasbhunar va  oliy  ta`lim muassasalarida  fan  dasturlariga kiritilgan.  Bu  borada bolalarni  BO‘SM  va  maxsus  ixtisoslashtirilgan  sport  maktab  internatlarda katta  ishlar  olib  borilmoqda.  Buning  natijasini joriy  etilgan  uch  bosqichli  tizim  «Universiada»  sport  musobaqalarida  yaqqol ko`rish  mumkin. 

Kurs  ishining maqsadi  futbol o‘yinida musobaqa qoidalari va hakamlik qilish uslubi, o‘yin jarayonini tartibga solish va adolatli o‘yin muhitini ta'minlash maqsadida muhim ahamiyatga ega. 

Kurs  ishining ob’ekti: futbolchilarning  amaliy  tayyorgarlik  mashg‘ulotlari  va  to`garak  mashg`ulotlari.

Kurs  ishining predmeti: yosh  futbolchilarning  tezkorlik sifatlarini  rivojlantirish  nazariyasi usul  va  uslublari

Kurs  ishining vazifalari:

Kurs  ishi  mavzusiga oid  ilmiy-metodik  adabiyotlarnim,  darslik, o`quv  qo`llanmalarni  o`rganish, tahlil  qilish  va  umumlashtirish;

 

I.BOB.FUTBOLCHILARNI TARBIYALASHNING UMUMIY 

PEDAGOGIK ASOSLARI.

1.1. Futbolchilarni tarbiyalashning maqsad va vazifalari.

Futbolchilarni tarbiyalashning maqsad va vazifalari mavzusi, sport tarbiyasining asosiy tamoyillaridan biridir. Futbolchilarni tarbiyalash jarayoni o‘z ichiga nafaqat jismoniy rivojlanish, balki psixologik, axloqiy, ijtimoiy va intellektual rivojlanish hamda sport mahoratining oshirilishini ham oladi. Bu jarayon, o‘yinchilarning individual va jamoaviy sifatlarini shakllantirishga, ularning psixologik va jismoniy salohiyatini maksimal darajada rivojlantirishga yo‘naltirilgan.Futbolchilarning tarbiyalashning maqsadi nafaqat jismoniy tayyorgarlikni oshirish, balki ularni to‘g‘ri axloqiy qadriyatlar va ijtimoiy mas'uliyatlarni o‘rgatishdir. Har bir futbolchi o‘zining texnik va taktik ko‘nikmalarini oshirib borishi, shuningdek, o‘yin davomida to‘g‘ri qarorlar qabul qilish, jamoaviy ishni boshqarish, va o‘zining imkoniyatlarini samarali ishlatishni o‘rganishlari kerak. Bu jarayonda futbolchilarni faqat raqibga qarshi muvaffaqiyatli kurashishga tayyorlash emas, balki jamoaviy ruhni shakllantirish, sport etikasi va axloqiy masalalarda ham ularga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatish muhimdir.Futbolchilarni tarbiyalashning asosiy maqsadlari quyidagi sohalarda ajralib turadi: jismoniy tayyorgarlik, psixologik tayyorgarlik, taktik va texnik ko‘nikmalarni rivojlantirish, shuningdek, jamoaviy ish va ijtimoiy axloqiy tarbiya. Jismoniy tayyorgarlik, futbolchining to‘liq rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan kuch, tezlik, chidamlilik va moslashuvchanlikni oshirishga qaratilgan. Psixologik tayyorgarlik esa sportchi ruhiyatini mustahkamlash, stressga bardosh berish, qarorlar qabul qilish va o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshirishni o‘z ichiga oladi.Bundan tashqari, futbolchilarning taktik va texnik ko‘nikmalarini rivojlantirish ham muhim ahamiyatga ega. Futbol o‘yinida texnik ko‘nikmalar — bu to‘p bilan ishlash, pas berish, zarba berish, raqibni o‘tkazib yubormaslik kabi ko‘nikmalarni o‘z ichiga oladi. Taktik ko‘nikmalar esa o‘yinni o‘qish, to‘g‘ri pozitsiya tanlash, raqibning xatti-harakatlariga javob berish va o‘zaro muloqotda bo‘lishni o‘z ichiga oladi. Bularning barchasi futbolchining jamoaga qo‘shgan hissasini oshiradi va uning umumiy o‘yinda muvaffaqiyatga erishishida muhim rol o‘ynaydi.Futbolchilarga o‘rgatiladigan asosiy vazifalardan biri — jamoaviy ishlashni o‘rganishdir. Jamoa o‘yini, o‘zaro muloqot va harakatlarning aniq muvofiqligi muvaffaqiyatga erishish uchun zarurdir. Bu nafaqat maydonda, balki maydon tashqarisida ham jamoa ruhiyatini shakllantirishga yordam beradi. Shuning uchun futbolchilarga individual muvaffaqiyatdan ko‘ra, jamoaning muvaffaqiyati ko‘proq muhim ekanligini tushuntirish zarur.

Futbolchilarning tarbiyalashning maqsadlari, ularni nafaqat sportchi sifatida rivojlantirish, balki ijtimoiy, madaniy va axloqiy jihatdan ham shakllantirishga qaratilgan. Futbol o‘yini, sportchining faqat jismoniy kuchini talab qilmaydi, balki uning ruhiy holatini, etika va axloqiy qoidalarni tushunishni ham talab qiladi. Shu sababli, futbolchilarga sport etikasi, ijtimoiy mas'uliyat, mehnatga bo‘lgan hurmat, va musobaqa madaniyati kabi qadriyatlar o‘rgatilishi kerak. Bu qadriyatlar, ularning nafaqat sportdagi, balki kundalik hayotdagi muvaffaqiyatlarini ta'minlashga yordam beradi.Shuningdek, futbolchilarning sportni tark etganidan keyin qanday qilib jamiyatga moslashishi muhim masala hisoblanadi. Sportni tark etish jarayoni, futbolchining yangi ijtimoiy rollarini qabul qilishini, shuningdek, yangi faoliyat turlarini topishini talab qiladi. Shuning uchun, futbolchilarni nafaqat sport sohasida, balki ularning hayotining boshqa jabhalarida ham tarbiyalash muhimdir. Ularning sportdan tashqari ko‘nikmalarini rivojlantirish, ularning post-sport hayotiga tayyorlanishiga yordam beradi.Futbolchilarni tarbiyalashda pedagogik yondashuvlarning samaradorligi, ularning ehtiyojlari, xususiyatlari va salohiyatlarini to‘g‘ri baholashga bog‘liqdir. Har bir futbolchining individual o‘ziga xosligi va imkoniyatlarini inobatga olish, ularni nafaqat jismoniy, balki psixologik jihatdan ham rivojlantirish zarur. Shunday qilib, futbolchilarni tarbiyalashning asosiy maqsadi — ularning har tomonlama rivojlanishini ta'minlash va o‘yinchi sifatida o‘zlarini eng yaxshi tarzda ko‘rsatishlariga imkon yaratishdir. Bu esa, o‘z navbatida, jamoaning umumiy muvaffaqiyatiga katta hissa qo‘shadi.Futbolchilarni tarbiyalashda zamonaviy pedagogik texnologiyalar, metodlar va uslublar qo‘llanilishi zarur. Bu usullar futbolchilarning sportga qiziqishini yanada oshiradi, ularni o‘yinni yanada qiziqarli va samarali tarzda o‘rganishga undaydi. Treninglar jarayonida innovatsion metodlardan foydalanish, futbolchilarning harakatlarini va reaksiyalarini tez va samarali o‘zgartirishga imkon beradi.


 

[1] Sh.Mirziyoyev. “Qonun ustuvorligi va inson mafaatlarini taminlash yurt  taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” .Toshkent “O’zbekiston” 2019.

 

Sotib olish