Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	10.9MB
Покупки	1
Дата загрузки	26 Август 2024
Расширение	docx
Категория	Медицина

Galogen saqlagan ishqoriy yer metallar

Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78 × 0.523=1.454
∆
X =
t(P,f)s
√n =
0.523
√5 =0.234
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％ = 1.454
101 .76 ×100 =1.43 ％
ε= ΔX
X ×100 = 0.234
101 .76 ×100 =0.2299
％
Kaliy yodidning miqdoriy tahlili
a=0.3 T=0.01660 V=
0.3
0.01660 =18.07
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 18.66 18.5 17.98 18.0 18.65
25

Natriy va kaliy yodidlar tarkibida yot aralashmalardan nitrit tuzlarini quyidagi
kimyoviy reaksiyalar bo'yicha aniqlash mumkin:
Reaksiya natijasida hosil bo'lgan ammiak hididan va suv bilan ho'llangan qizil
lakmus qog'ozining ko'k rangga bo'yalishidan bilinadi. [1]
1.3 Galogen saqlagan ishqoriy metallarning miqdorini aniqlash
Xlorid kislota ning miqdori neytrallash usuli bo'yicha aniqlanadi. Uning ma’lum
miqdori metiloranj indikatori ishtirokida natriy gidroksidning 0,1 mol /l eritmasi bilan
suyuqlik sariq rangga o'tgunga qadar titrlanadi:
Shuningdek, xlorid kislotaning miqdorini xlor ioni asosida argentrometrik usul
bo'yicha ham aniqlash mumkin. Preparatning konsentratsiyasi taxminan uning
solishtirma zichligiga ko'ra MHda keltirilgan jadvaldan foydalangan holda ham
aniqlanadi. [4]
Xlorli ohak dagi «faol» xlorning miqdori yodometrik usul bo'yicha aniqlanadi.
Buning uchun aniq miqdorda tortib olingan preparat eritmasiga kaliy yodid eritmasi
va suyultirilgan xlorid kislota qo'shiladi va natijada ajralib chiqqan erkin yodni natriy
tiosulfatning 0,1 mol /l eritmasi bilan kraxmal indikatori ishtirokida suyuqlik
rangsizlangunga qadar titrlanadi:
16

birikmasi bor-yo'qligini berlin lazuri hosil qilish reaksiyasi bo'yicha aniqlanadi.
Buning uchun maydalangan yodni suv bilan chayqatib suziladi. Keyinchalik filtratni
sulfit kislota ta’sirida rangsizlantinladi va unga temir (П) suifat, temir (III) xiorid va
natriy gidroksid eritmalari qo'shib isitiladi. Bunda yodsiandagi sian qoldig'i temir (II)
sulfat bilan natriy geksasianoferrat (II) ga o'tadi. Keyin aralashmaga suyultirilgan
xlorid kislota qo'shiladi. Ko'k rangii berlin lazuri hosil bo'lsa, bu preparat tarkibida
yodsian borligini bildiradi: [3]
Yuqorida olingan filtratning yana boshqa bir qismida yot aralashma sifatida xlor,
brom ionlari va yod-xloridlar aniqlanadi. Buning uchun filtratni sulfit kislota ta’sirida
rangsizlantirilgandan so‘ng unga kumush nitrat va ammiakning konsentrlangan
eritmasini qo‘shib chayqatiladi. Bunda xlor va brom ionlari kompleks tuz holida
eritmaga o‘tadi:
Keyinchalik aralashmani filtrlab, filtratga suyultirilgan nitrat kislota qo'shiladi.
Suyuqlikda loyqalanish ro‘y bersa, bu preparat tarkibiga xlor va bromni qo'shilib
qolganligidan darak beradi:
Natriy va kaliy yodid lar sho'rtang-taxir, hidsiz, oq kristall kukun bo'lib, suvda
juda oson eriydi, etanol va glitserinda eriydi. Ulaming ikkalasi ham gigroskopik
moddadir. Preparatlaming chinligini, ulardagi natriy va kaliy ionlarini ayni
14

XULOSA
Galogenlar atom tuzilishining tashqi qavatida 7 tadan elektron bo'lib, barqaror
elektron qavat hosil qilishi uchun bittadan elektron yetishmaydi. Shuning uchun ham
ular ko'pchilik reaksiyalarda o'zlariga bittadan elektronni osonlikcha qabul qilib, bir
manfiy zaryadli ionga o‘tadi, ya’ni galogenlar reaksiyaga oksidlovchi modda sifatida
kirishadi. Ularning kimyoviy reaksiyalardagi oksidlovchi faolligi, shu bilan birga
fiziologik ta’sir kuchi hamda organizmga nisbatan zaharliligi elementlar davriy
sistemasidagi tartib soni oshgan sari, flordan yodga qarab kamayib boradi. Ammo
ulaming atom massalari esa o‘sib boradi.
Natriy va kaliy yodid lar miqdori argentometrik (Fayans) usul bo'yicha aniqlanadi.
Buning uchun aniq miqdorda tortib olingan moddaning suvdagi eritmasiga bir necha
tomchi sirka kislota va natriy eozinat indikatori qo'shib, uni kumush nitratning 0,1
mol /l eritmasi bilan eritmadagi qizil rang to'la cho'kmaga o'tmagunga qadar titrlanadi.
Galogenlar hayvon va odam organizmi to‘qimalarining tuzilishida birikmalar
holida ishtirok etadi. Masalan, ftor suyak to'qimalarida, xlor barcha to'qimalarda,
brom ichki sekretsiya bezlarida, yod esa qalqonsimon bezda bo’ladi. Organizmda bu
elementlar yetishmasligidan turli endemik va boshqa kasalliklar kelib chiqadi.
Galogenlar va ulaming birikmalaridan tibbiyotda xlorid kislota, xlorli ohak natriy
hamda kaliy xlorid, natriy va kaliy bromid, yod hamda ulaming tuzlaridan kaliy,
natriy yodidlar ishlatiladi.
29

Natriy va kaliy xlorid laming miqdori argentometrik (Mor) usul bo'yicha
aniqlanadi. Buning uchun, preparatlaming ma’lum miqdorini suvda eritib, kaliy
xromat indikatori ishtirokida kumush nitratning 0,1 mol /l eritmasi bilan titrlanadi:
Kaliy va natriy bromi dlar miqdori argentometrik (Mor) usul bo'yicha aniqlanadi.
Yod ning miqdorini aniqlashda, uning tarozida tortib olingan namunasini
dastavval kaliy yodidning suvdagi eritmasida eritib, so'ng kraxmal indikatori
ishtirokida natriy tiosulfatning 0,1 mol /l eritmasi bilan titrlanadi:
Yod eritmasida kaliy yodid bilan kompleks birikkan holda bo'lganligi uchun
reaksiyani quyidagicha ham yozish mumkin:
Natriy va kaliy yodid lar miqdori argentometrik (Fayans) usul bo'yicha aniqlanadi.
Buning uchun aniq miqdorda tortib olingan moddaning suvdagi eritmasiga bir necha
tomchi sirka kislota va natriy eozinat indikatori qo'shib, uni kumush nitratning 0,1
mol /l eritmasi bilan eritmadagi qizil rang to'la cho'kmaga o'tmagunga qadar titrlanadi.
[10]
1.4 Galogen saqlagan ishqoriy metallarning tibbiyotda qo’llanilishi
Suyultirilgan xlorid kislota tibbiyotda me’da shirasida kislota yetishmay
qolganda 10-15 tomchidan kuniga 2-4 marta 1,4-1,2 stakan suvda suyultirib ichiladi.
Preparat «В» ro'yxat bo'yicha jips yopiladigan shisha idishlarda saqlanadi. Xlorid
kislota O‘zbekistonda muomalasi cheklangan prekursorlar ro'yxatiga kiritilgan.
17

II. TAJRIBA QISM
2.1 Natriy xloridning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili
Tasvirlanishi: hidsiz, sho'rtang oq kristall kukun
Eruvchanligi: spirtda oz eriydi, 3 qism suvda oson eriydi.
Chinligi: preparat natriy va xloridlarga xos reaksiyalarni berishi kerak (GF 745;
747 bet)
Erishi: 1g preparat 10ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda eritilsa eritma
ranggi tiniq va shaffof bo’lishi zarur.
Ishqoriyligi: eritmaga bir tomchi fenolftalein tomizilsa pushti rangga kirmasligi
lozim.
Ammoniy tuzlari: 10ml suvda 0.5g preparat eritilib ammoniy tuzlari uchun
sinovdan o’tkazilganda 0.004 foizdan oshmasligi kerak
Sulfatlar: 3g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.01 foizdan
oshmasligi kerak.
Nitratlar: preparatning 1g iga 5ml natriy gidroksid, 0.5g rux, 0.5g temir
xomashyosi qo’shib qizdiriladi. Suyuqlik yuzasidagi bug’da lakmus qog’ozi ranggi
ko’kka bo’yalmasligi zarur.
Quruq massa chetlanishi: 1g preparat aniq tortmasi 110 ℃ da 4 soat quruq holda
uhlab urib tortib ko’riladi. Bunda chetlanish 0.5 ％ dan oshmasligi kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0.3g (aniq tortma) olib 30ml suvda eritiladi.
Ustiga 1.5ml suyultirilgan sirka kislota eritmasidan, 5 tomchi eozinat natriy
20

hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78 × 0.35=0.973
∆
X =
t(P,f)s
√n =
0.35
√5 =0.156
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％ = 0.973
101 .56 ×100 =0.958 ％
ε= ΔX
X ×100 = 0.156
101 .56 ×100 = 0.1536
％
28

d 4=│99.6-101.56│=1.96
d 5
=│103.2-101.56│=1.64
f=n-1
f=5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑ 1
5¿d 1
2
f =
1.64
2
⋅0.74
2
¿2.06
2
¿1.96
2
⋅1.64
2
4 =0.35
S=
√S
2 =
√0.35 =0.6
S X=
S
√n
=
0.6
√5 =0.268
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(103.2-99.5)=3.7
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|103 .2−102 .3|
3.7 =0.243
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|102 .3−99 .5
3.7 =0.756
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|99 .6−99 .5|
3.7 =0.027
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|99 .6−103 .2|
3.7 =0.97
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
27

KURS ISHI
Galogen saqlagan ishqoriy yer metallar
1

boshlang'ich bosqichida aralashmani 450°C gacha qizdirilganda vodorod xlorid va
natriy gidrosulfat hosil bo'ladi:
Keyinchalik haroratni 500 °C va undan ham yuqori (800 °C) daraja ko'tarilganda
natriy gidrosulfat bilan natriy xloridning boshqa qismi orasida reaksiya davom etib
boradi:
Xlorli ohak. Oqartirgich ohak
Calcium hypochlorosum. Calcaria chlorata
Xlorli ohakning kimyoviy tarkibi bir xil bo'lmay, unda kalsiy gipoxloriddan
tashqari, kalsiyning boshqa birikmalari, jumladan, kalsiy gidroksid, kalsiy xlorid
hamda suv kabi moddalar bo'ladi. Shuning uchun ham aniq bir formulaga ega emas.
Preparat taxminan CaOCl 2 -Ca(OH) 2 -nH 2 O shaklida ifodalanadi. Xlorli ohakni kukun
holidagi kalsiy gidroksidga maxsus kameralarda erkin xlor ta’sir ettirib olinadi:
Natriy va kaliy xlorid
Natrii chloridum. Kalii chioridum
Osh tuzi tabiatda eng ko‘p tarqalgan tuzlardan hisoblanadi. U dengiz va ko‘l
suvida, konlarda bo'ladi. Dengiz suvida 3 %gacha, ba’zi ko'l suvlarida esa osh
tuzining miqdori hatto 26 % va undan ham ortiq. Uni turli tabiiy manbalardan, dengiz
va ko‘l suvlari hamda ayniqsa, konlardan olingan mahsulotlami yot moddalardan to'la
tozalab olinadi. Buning uchun tabiiy tuzning to'yingan eritmasiga undagi yot
qo'shilma sulfat va fosfat ionlarini cho'ktirib olish maqsadida bariy xlorid eritmasi
qo'shiladi:
5

Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =18 .66⋅1⋅0,01660 ⋅100
0,3 =103.2 ％
X ％ =
18 .5⋅1⋅0,01660 ⋅100
0,3 =102.3 ％
X ％ =
17 .98⋅1⋅0,01660 ⋅100
0,3 =99.5 ％
X ％ =
18 .0⋅1⋅0,01660 ⋅100
0,3 =99.6 ％
X ％ =
18 .65⋅1⋅0,01660 ⋅100
0,3 =103.2 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 103.2 102.3 99.5 99.6 103.2
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
103 .2+102 .3+99 .5+99 .6+103 .2
5 =101.56
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│103.2-101.56│=1.64
d 2
=│102.3-101.56│=0.74
d 3
=│99.5-101.56│=2.06
26

I. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1 Galogen saqlagan ishqoriy metallarning olinishi
Xlorid kislota Acidum hydrochloricum
Vodorod xlorid gazining suvdagi eritmasi xlorid kislota nomi bilan yuritiladi.
Vodorod xloridni sanoatda asosan vodorod bilan xlordan, quyidagi umumiy tenglama
bo'yicha sintez qilib olinadi:
Vodorod bilan xlorning o'zaro birikishi oddiy sharoitda juda sekin boradi. Ammo
ular aralashmasiga quyosh nurini ta’sir ettirish yoki aralashmani yoqish orqali
reaksiyaning borishi tezlatiladi. Kimyo ishlab chiqarish zavodlarida, vodorod xloridni
sintetik usulda olishda maxsus kvars yoki po'latdan yasalgan apparatlarda sof xlor
muhitida vodorod yondiriladi. Natijada hosil bo'lgan vodorod xlorid gazi maxsus
adsorbsion kameralarda suvga yutiltirib, xlorid kislota olinadi. Xlor bilan vodorod
orasidagi reaksiya xuddi zanjir kabi ketma-ket uzluksiz ulanib ketadi va natijada, agar
biror sababga ko'ra ‘zanjir’ uzilmasa, reaksiya xlor va vodorodlaming barcha-necha
yuz minglab vodorod xlorid molekulasini hosil qiladi. Bu usul bo'yicha vodorod
xloridni olish uchun kerakli miqdorda vodorod va xlorni, osh tuzining eritmasini
elektroliz qilib olinadi:
Katodga ajralib chiqqan natriy suv bilan shiddatli reaksiyaga kirishib, vodorod va
natriy gidroksid hosil qiladi. [2]
Elektroliz natijasida hosil bo'lgan xlor bilan ishqor o'rtasida reaksiya borishiga
yo'l qo'ymaslik uchun elektrolitik vannadagi anod va katod elektrodlar orasiga to'r
parda diafragma qo'yiladi. Vodorod xloridni osh tuziga konsentrlangan sulfat kislota
ta’sir ettirib olish qadimdan qo'llanilayotgan usul hisoblanadi. Reaksiyaning
4

X ％ =53 .2⋅1⋅0,005844 ⋅100
0,3 =103.63 ％
X ％ =
51 .6⋅1⋅0,005844 ⋅100
0,3 =100.51 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 99.348 99.93 105.38 103.63 100.51
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
99 .348 +99 .93 +105 .38 +103 .63 +100 .51
5 =101.7596
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│101.7596-99.348│=2.4
d2
=│101.75-99.93│=1.82
d3
=│101.75-105.38│=3.63
d4
=│101.75-103.63│=1.88
d 5
=│101.75-100.51│=1.24
f=n-1
f=5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
23

11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме
спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.
12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед»,
2005.
13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник», 2000
r .
31

KIRISH
Farmasevtik kimyo fani asosida dorivot preparatlar va ularning tahlili yotadi
desak mubolag’a bo’lmaydi. Farmasevtik kimyo fani rivoji asosiada juda ko’p
dorivor preparatlar sintezi yo’lga qo’yildi. Men o’rganayotgan mavzu ham aynan
dorivor preparatlarning salmoqli o’rnini tashkil etuvchi galogen saqlagan ishqoriy
metallar tahliliga bag’ishlanadi.
Elementlar davriy sistemasi VII guruhini ftor, xlor, brom, yod va vismutni
tezlashtirgan, α -zarrachalar yordamida parchalash yo'li bilan olingan sun’iy astat
(beqaror) elementlari tashkil qiladi. Galogenlardan ftor va xlor gazsimon, brom suyuq
yod esa qattiq moddadir. Ular tabiatda sof holda uchramaydi. Ko'pincha ishqoriy va
ishqoriy yer metallari bilan bo'lgan tuzlari holida uchraydi. Galogenlar atom
tuzilishining tashqi qavatida 7 tadan elektron bo'lib, barqaror elektron qavat hosil
qilishi uchun bittadan elektron yetishmaydi. Shuning uchun ham ular ko'pchilik
reaksiyalarda o'zlariga bittadan elektronni osonlikcha qabul qilib, bir manfiy zaryadli
ionga o‘tadi, ya’ni galogenlar reaksiyaga oksidlovchi modda sifatida kirishadi.
Ularning kimyoviy reaksiyalardagi oksidlovchi faolligi, shu bilan birga fiziologik
ta’sir kuchi hamda organizmga nisbatan zaharliligi elementlar davriy sistemasidagi
tartib soni oshgan sari, flordan yodga qarab kamayib boradi. Ammo ulaming atom
massalari esa o‘sib boradi. Galogenlar hayvon va odam organizmi to‘qimalarining
tuzilishida birikmalar holida ishtirok etadi. Masalan, ftor suyak to'qimalarida, xlor
barcha to'qimalarda, brom ichki sekretsiya bezlarida, yod esa qalqonsimon bezda
bo’ladi. Organizmda bu elementlar yetishmasligidan turli endemik va boshqa
kasalliklar kelib chiqadi. Galogenlar va ulaming birikmalaridan tibbiyotda xlorid
kislota, xlorli ohak natriy hamda kaliy xlorid, natriy va kaliy bromid, yod hamda
ulaming tuzlaridan kaliy, natriy yodidlar ishlatiladi. [1]
3

Xlorli ohak dezinfeksiyalovchi modda sifatida qo'llanadi. U ochiq havoda
saqlansa, namlik va karbonat angidrid ta’sirida erkin xlor hamda kalsiy karbonatga
parchalanadi:
Xlorli ohakni yog'och bochkalarda quruq joyda va boshqa dori darmonlardan
alohida saqlanadi. [11]
Natriy xlorid ning 0,9 %li izotonik eritmasi organizm ko'p qon yo'qotganda va
dezintoksikatsiyalovchi modda sifatida (venaga sutkasiga 2000 ml gacha yuboriladi)
qo'llanadi. Natriy xloridning 3 %, 5 % va 10 %li gipertonik eritmalari sirtdan yiringli
yaralami davolashda ishlatiladi. Uni 10 %li sterillangan eritmasi 10 - 20 ml miqdorda
o'pka va me’da hamda ichakdan qon ketganda venaga yuboriladi. Natriy xlorid kukun
va tabletka holida 0,9 g, shuningdek, 0,9 %li eritmasi 1,5, 10,20 ml ampulada va 200,
400 ml flakonlarda chiqariladi. Kaliy ioni asosan organizm to'qimalarida bo'lib, u
organizm funksiyasini tartibga solishda katta ahamiyatga ega. Uni yurak urish
maromining buzilishi natijasida kelib chiqadigan kasalliklarda antiaritmik modda
sifatida hamda yurak glikozidlari va diuretik dorilar bilan davolashlarda ro'y
beradigan intoksikatsiyalarda, shuningdek, organizmda kaliy yetishmay qolganda
ishlatiladi. Kaliy xloridning 10 %li eritmasidan kuniga 3 -4 marta 15 -2 0 ml ichiladi
yoki tomchi usuli bilan 2,5 g miqdorini 500 ml natriy xlorid-ning 0,9 %li izotonik
eritmasida yoki 5 %li glukoza eritmasida eritib (suyultirib) venaga yuboriladi. Natriy
va kaliy xloridlar og‘zi zich berkitilgan idishlarda saqlanadi. [2]
Kaliy va natriy bromid lami tibbiyotda turli asab kasalliklarini (nevrasteniya,
nevroz, uyqusizlik serjahllik) davolashda tinchlantiruvchi modda sifatida ishlatiladi.
Ulami kuniga 3 -4 marta 0,1-1 g dan ichiladi.
Preparatlar og'zi mahkam yopiladigan idishlarda yorug'lik ta’siridan ehtiyot
qilingan holda quruq joylarda saqlanadi.
18

Reja:
KIRISH
I. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1 Galogen saqlagan ishqoriy metallarning olinishi
1.2 Galogen saqlagan ishqoriy metallarning chinligini aniqlash
1.3 Galogen saqlagan ishqoriy metallarning miqdorini aniqlash
1.4 Galogen saqlagan ishqoriy metallarning tibbiyotda qo’llanilishi
II. TAJRIBA QISM
2.1 Natriy xloridning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili
2.2 Kaliy yodidning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili
2.3 Preparatlarning matematik tahlili
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
2

oldindan suv bilan ishlab tozalangan sof temir qirindisiga erkin brom ta’sir ettirib,
temir (II) bromid va temir (III) bromidlardan (2ҒеВгз- FeBr 2 yoki Fe 3 Br 8 ) iborat
tuzlar aralashmasi olinadi:
Reaksiyaning navbatdagi ikkinchi bosqichida olingan mahsulotni qaynagungacha
qizdirib, so'ngra unga natriy yoki kaliy karbonat eritmasi ta’sir ettirib, natriy va kaliy
bromid olinadi:
Eritmani cho'kmadan, filtrlash vnrdamida ajratib olinadi. So‘ngra filtratni
bug'latish yo'li bilan undagi natriy va kaliy bromidlar ajratib olinadi. Kaliy va natriy
bromid tuzlarini yana quyidagi tenglama bo'yicha ulaming karbonat tuzlarining
suvdagi eritmasiga chumoli kislotaning natriyli tuzi ishtirokida sof brom ta’sir ettirib
ham olinadi. Bunda natriy va kaliy karbonat o'miga ulaming gidroksidlarini ham olish
mumkin:
Reaksiyaga chumoli kislota tuzini, bromni har xil kislorodli birikmalaming
bo‘lishiga qarshi, qaytaruvchi modda sifatida qo'shiladi. [7]
Yod Jodum
Yodni birinchi marta 1811-yilda fransuz fabrikanti Kurtua suv o'tlarining kulidan
ajratib olgan. Yod bug'lari binafsha rangli bo’lganligi uchun unga yod (yunoncha
«yodes» - binafsha demakdir) deb nom berilgan. Yod tabiatda turli birikmalar,
jumladan, natriy, kaliy yodid, kalsiy yodat - loutarit - Ca(I03)2, natriy yodat NaI0 3
holida uchraydi. Yod birikmalari juda oz miqdorda dengiz suvida (0,01 -0,04 mg/1),
dengiz suv o'tlari (suv karami va qizil filoforalar) da 0,5-0,2 foiz va undan ortiq
bo'ladi. Yod birikmalari neft burg'u suvlari tarkibida 1 litr suvda 10 mg dan 100 mg
7

Yodni qaysi yo'l bilan olishdan qat’iy nazar, uning tarkibi yetarli darajada toza
bo'lmaydi. Shuning uchun ham keyinchalik uning tarkibiga qo'shilib qolishi mumkin
bo'lgan organik va mineral moddalardan ajratish maqsadida sublimatsiya (quruq
haydash) yordamida yoki konsentrlangan sulfat kislota bilan ishlab tozalanadi.
Hozirgi vaqtda burg'u suvlaridan yod olish asosiy usul bo'lib, u iqtisodiy jihatdan
arzon va yodga bo'lgan talabni to'la qondiradi. Burg'u suvlaridan brom va bor
birikmalari ham olinadi. [9]
Natriy va kaliy yodid
Natrii iodidum. Kalii iodidum
Natriy va kaliy yodidlar ham ushbu elementlaming bromid tuzlariga o'xshash
olinadi. Bunda avval sof temir qirindisini sof yod qirindisi bilan qizdirib, temir (II)
yodid bilan temir (III) yodid tuzlaridan tashkil topgan aralashma (FeCl3) olinadi.
Keyinchalik unga kaliy yoki natriy karbonat ta’sir ettirib, tegishli yodid tuzlariga
o'tkaziladi:
1.2 Galogen saqlagan ishqoriy metallarning chinligini aniqlash
Vodorod xlorid rangsiz, o'tkir hidli bo'g'uvchi gaz bo'lib, oddiy sharoitda bir hajm
suvda 450 hajmgacha eriydi. Uni sanoatda 36-37 foizli konsentrlangan eritma holida
chiqariladi. [2]
Acidum hydrochloricum diluftim - suyultirilgan xlorid kislota rangsiz, tiniq
suyuqlik, uning zichligi 1,038-1,039 ga teng, o'z tarkibida 8 ,2-8,4 % sof vodorod
xlorid saqlaydi. Uni 1 qism 24,8-25,2 foizli xlorid kislotani 2 qism suv bilan
aralashtirib olinadi. Xlorid kislotaning chinligi odatdagicha undagi xlor ionini oq
pishloqsimon kumush xlorid holida cho'ktirib aniqlanadi:
9

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. 11. T., Abu Ali ibn Sino,1996.
3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.
4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М., Медицина,1987.
5 .The united states pharmacopoeia, 2003
6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg,
1997
7 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
8 .O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ
лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.
30

Eritmani cho'kmadan dekantatsiya yo'li bilan ajratib olib, so'ngra uning
tarkibidagi ortiqcha bariy xloridni, yot qo'shimchalardan kalsiy, magniy va boshqa
karbonat tuzlari suvda erimaydigan elementlami cho'ktirish maqsadida natriy
karbonat eritmasi qo'shiladi:
Eritma cho'kmadan dekantatsiya usuliga ko'ra ajratib olinadi va undagi natriy
karbonatning ortiqchasi esa xlorid kislota bilan neytrallanadi:
So'ngra ushbu neytrallangan eritma natriy xlorid kristallari cho'ka boshlagunicha
bug'lantiriladi. Natriy xloridni filtrlash yordamida ajratib olinadi va 200 °C harorat
sharoitda quritiladi. Kaliy xloridni tabiatda ko'p uchraydigan silvinit - KCl-NaCl va
karnallit - MgCl 2 -KCl -6H 2 0 minerallardan ajratib olinadi. Uni olish uchun avval
yuqorida nomi keltirilgan tabiiy minerallaming eritmasida turli mexanik
qo'shilmalardan filtrlab tozalanadi. So'ngra bug'latish yordamida quyuqlantirilgan
eritmadan sulfat ionini bariy xlorid eritmasi ta’sirida cho‘ktirib, filtrlanadi. Filtrat
tarkibiga yot modda sifatida qo'shilib qolgan ikki valentli temir birikmalari kabi
qaytaruvchi moddalami oksidlash maqsadida, unga vodorod peroksid qo'shib isitiladi.
Filtrat tarkibidagi ortiqcha bariy ionini hamda yot qo'shilmalardan kalsiy, bariy, temir
va boshqa karbonat tuzi holidagi suvda erimaydigan elementlarni kaliy karbonat
eritmasi ta’sirida cho'ktiriladi va filtrlab olingan eritmadagi kaliy karbonatning
ortiqchasi suyultirilgan xlorid kislota bilan neytrallanadi. Shunday qilib, tozalangan
eritmadan kaliy xloridni bug'lantirib kristall holida ajratib olinadi.
Natriy va kaliy bromid
Natrii bromidum. Kalii bromidum
Tibbiyot ehtiyoj lari uchun ishlatiladigan natriy va kaliy bromidlaming sanoatda
olish jarayoni asosan ikki shartli bosqichdan iborat bo'lib, uning dastlabki bosqichida
6

kam bo'lmasligi kerak. Xlorli ohakning chinligini aniqlash uchun uni suv bilan
chayqatib filtrlanadi. So'ngra filtratga qizil lakmus qog'ozi tushirilsa, avval u ko'k
rangga bo'yaladi, bir oz o'tgach, rangsizlanadi. Bunda qizil lakmus qog'ozining ko'k
rangga o'tishi, preparat eritmasida mavjud Ca(OH ) 2 hisobiga ishqoriy muhit
tug'dirishidadir. Lakmus qog'ozidagi rangning butunlay o'chib ketishi esa undagi
«faol» xlorning oqartiruvchi xossasiga bog'liq xlorli ohakka xlorid kislotata’sir
ettirilsa, erkin xlor ajralib chiqadi va uni o'tkir hididan bilish mumkin:
Preparat tarkibidagi kalsiyni aniqlashda, avval unga sirka kislota qo'shib erkin
xlor to'la ajralib chiqqunicha qaynatiladi. So'ngra eritiladi va undagi kalsiy ionini
ammoniy oksalat eritmasi ta’sirida aniqlanadi:
Natriy va kaliy xlorid lar hidsiz, sho'rtang oq kristall kukun bo'lib, suvda oson
eriydi, kaliy xlorid spirt va efirda erimaydi. Preparatning chinligini aniqlash uchun
ulardagi xlor ionini odatdagicha kumush nitrat eritmasi ta’sirida ammiak eritmasida
erib ketadigan oq pishloqsimon cho'kma holida cho'ktirib bilinadi:
Natriy xloriddagi natriy ionini alanganing rangsiz qismini sariq rangga, kaliy
xloriddagi kaliy ioni esa ko'k-binafsha rangga bo'yashi bo'yicha aniqlanadi.
Shuningdek, natriy ionini sirka kislotali muhitda sinkuranilatsetat ta’sirida, sariq
cho'kma holida cho'ktirib ham aniqlanadi:
11

Kaliy ionini esa natriy atsetat ishtirokida tartarat kislota eritmasi ta’sirida oq
cho'kmaga tushirib yoki sirka kislota ishtirokida natriy geksanitrokobaltat eritmasi
bilan sariq cho'kma holida cho'ktirib aniqlanadi:
Natriy va kaliy xloridni tozaligiga MHda katta e’tibor berilgan hamda uni
tekshirishga qat’iy talablar qo'yilgan. Preparatlar tarkibida yot moddalardan kalsiy,
magniy, bariy, temir, og'ir metall tuzlari, shuningdek, sulfat, ammoniy birikmalari
bo'lmasligi talab qilinadi. Natriy xlorid tarkibida yot modda sifatida qo'shimcha
ravishda kalsiy kationining bor-yo'qligi, kaliy xlorid tarkibida esa natriy ioni
tekshiriladi. Natriy va kaliy xlorid tuzlarining suvdagi eritmalari tiniq rangsiz va
neytral muhitga ega bo'lishi kerak. [1]
Natriy va kaliy bromidlar hidsiz sho‘r ta’mli oq kristall kukun bo‘lib, suvda
oson eriydi, natriy bromid etanolda eriydi, kaliy bromid esa etanol va glitserinda kam
eriydi. Natriy bromid gigroskopik xossali moddadir. Natriy va kaliy bromidlaming
chinligini aniqlash uchun ulardagi brom ionini odatdagidek kumush nitrat bilan
kuchsiz sarg‘imtir cho'kma holida cho'ktirib aniqlanadi. Brom ionini yana biror
oksidlovchi ta’sirida erkin bromga o'tkazib aniqlanadi. Masalan, natriy yoki kaliy
bromid eritmasiga xloroform, so'ngra xloramin eritmasi va xlorid kislota qo'shib
chayqatilsa, xloroform qatlami reaksiya natijasida ajralib chiqqan erkin brom
hisobiga to'q sariq rangga bo'yaladi:
Preparatlardagi natriy va kaliy ionlarini odatdagi reaksiyalar yordamida
aniqlanadi.
Kaliy va natriy bromidlar tarkibida yot moddalardan sulfat ioni ( 0,01 %dan ortiq)
og'ir metall ( 0,001 %dan ortiq) bo'lmasligi kerak. Preparatlarga yot modda sifatida
qo'shilib qolishi mumkin bo'lgan bariy, kalsiy, bromat tuzlari tegishli analitik
reaksiyalar yordamida aniqlanadi. [2]
12

Cho‘kma ammiak eritmasida erib kompleks tuzga o‘tadi:
Xlorid kislotasiga marganes (IV) oksid qo'shib qizdirilsa, o'tkir hidli, erkin
holdagi xlor ajralib chiqadi:
Preparat tozaligini tekshirishda, uning tarkibiga qo'shilib qolishi mumkin bo'lgan
yot moddalardan sulfat, mishyak temir, og'ir metall birikmalarini odatdagicha
ularning har biriga xos oddiy reaksiyalar yordamida aniqlanadi. Xlorid kislota
tarkibida yot modda sifatida erkin xlomi aniqlash uchun unga kaliy yodid va
xloroform qo'shib chayqatilganda, xloroform qatlami rangsiz qolishi kerak. Aksincha,
xloroform qatlamining reaksiya natijasida ajralib chiqqan erkin yod hisobiga binafsha
rangga bo'yalishi, preparat tarkibida erkin xlor borligini bildiradi:
Xlorid kislotaga bir necha tomchi kraxmal va yod eritmasi qo'shilganda suyuqlik
ko'k rangga bo'yalib qolishi kerak. Unga qo'shilgan yodning rangsizlanib ketishiga
preparat tarkibida qaytaruvchi xossali yot moddalar, jumladan, sulfit birikmalari
borligi sabab bo'lishi mumkin, ular yod bilan reaksiyaga kirishib, uni yodidgacha
qaytara d i:
Xlorli ohak. Preparat o'tkir hidli, oq quruq kukun bo'lib, suvda kam eriydi. Uning
eritmasi ishqoriy muhitga ega. Xlorli ohak tarkibida faol xlorning miqdori 32 foizdan
10

gacha bo'ladi. Yod Chili, Peru va Boliviya davlatlaridagi selitra konlarida 1 %gacha
natriy yodat holida uchraydi. U tirik organizmda turli murakkab moddalarni,
jumladan, qalqonsimon bez ishlab chiqaradigan tiroksin, uch yod tironin gormonlari
tarkibida ham uchraydi. Professor O.Yu.Magidson rahbarligida bir guruh olimlar
yodni neft burg'u suvlaridan adsorbsiya yo‘li bilan olish usulini kashf etdilar. Bu usul
bo’yicha yodni olish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:
1. Neft burg'u suvini neft va uning tarkibidagi turli naften kislotalar haydab,
mexanik moddalardan tozalash.
2. Suv tarkibidagi yod ionini (kaliy va natriy yodidlar holida bo’ladi) sulfat
kislota ishtirokida natriy nitrit bilan quyidagi kimyoviy tenglama bo'yicha oksidlab
olish:
3. Burg'u suvidan yod olish jarayonining navbatdagi bosqichi, reaksiya natijasida
ajralib chiqqan mayda dispers holidagi erkin yodni faollangan (aktivlangan) pista
ko'mir bilan adsorbsiyalashdan iborat:
4. Yod olish jarayonining to'rtinchi bosqichi yodni ko'mir tarkibidan natriy
gidroksid yoki natriy sulfit eritmasi yordamida desorbsiya qilib olish bilan tugaydi.
Bunda erkin yod yana tuz holatiga o'tadi:
5. Jarayonning oxirgi bosqichida eritmadan yodidni yana qaytadan sulfat kislota
ishtirokida kaliy xlorat yoki natriy nitrit bilan oksidlab yodni erkin holiga o'tkaziladi:
8

elementlaming xlorid va bromid tuzlarini aniqlashda keltirilgan reaksiyalardan
foydalaniladi. Preparatdagi yodid ionini kumush yodid sariq cho'kma holida
cho'ktirib yoki kislotali muhitda birorta oksidlovchi modda (NaN O 3 ; ҒеС1 3 +Н 2 O 2 va
boshqalar) ta’sir ettirib, erkin yodni ajratib chiqarish bo'yicha aniqlanadi: [2]
Reaksiya natijasida ajralib chiqqan yod, suyuqlikka xloroform qo'shib
chayqatilganda, uning qatlamini binafsha rangga bo'yaydi. MH talabiga ko'ra kaliy va
natriy yodidlar o'z tarkibida yot qo'shimchalardan sulfat ( 0,0001 % dan ortiq), temir
( 0,001 % dan ortiq), mishyak ( 0,0001 % dan ortiq), og'ir metallar ( 0,001 % dan ortiq),
sianid, bariy, yodat kislota, tiosulfat, sulfit, nitrit tuzlarini saqlamasligi kerak.
Ulaming har qaysisi o'ziga xos reaksiyalar yordamida aniqlanadi. Masalan, preparat
tarkibidagi sianid ionining bor-yo'qligini berlin lazuri hosil qilish reaksiyasi bo'yicha
aniqlash mumkin. Yod, ayniqsa, suv o'tlari va burg'u suvlaridan olingan yod tarkibida
yodsianid birikmasi (ICN) bo'lishi mumkin. Uni aniqlashda preparat eritmasiga temir
(II) sulfat, temir (III) xlorid va natriy gidroksid eritmasi qo'shgan holda bir oz isitib,
aralashmaga xlorid kislota ta’sir ettirilsa, ko'k rangii berlin lazuri hosil qiladi:
Dori moddalarining suvdagi eritmalariga sulfat kislota va kraxmal eritmasi
qo'shganda eritma rangsiz qolishi kerak. Aksincha, uning ko'k rangga bo'yalib ketishi,
preparatlar tarkibida yot modda sifatida yodat kislota tuzi qo'shilib qolganligini
bildiradi:
Dori moddalarining suvdagi eritmasiga kraxmal va yod eritmasi qo'shilganda
suyuqlik ko'k rangga bo'yalishi kerak. Unda yodning rangsizlanishi preparat tarkibida
sulfit va tiosulfat tuzlari kabi qaytaruvchi moddalar borligini bildiradi:
15

Masalan, natriy yoki kaliy bromid eritmasiga konsentrlangan sulfat kislota
qo'shilganda eritmada sariq rang yoki oq cho'kma hosil bo'lmasligi kerak. Bu
preparatlar tarkibida yuqorida nomi keltirilgan yot moddalar yo'qligini bildiradi. Aks
holda kalsiy va bariy ionlari sulfat kislota qo'shilishi bilan oq cho'kma hosil qilgan
bo'ladi. Preparat tarkibidagi bromat tuzlari esa erkin bromni ajratib chiqarishi
hisobiga eritmani sariq rangga bo'yaydi: [1]
Preparatlar tarkibida yot modda sifatida yodidlami aniqlashda ulaming
eritmalariga temir (III) xlorid qo'shilganda, suyuqlik rangsiz qolishi kerak. Aks holda
quyidagi reaksiya bo'yicha ajralib chiqqan erkin yod kaliy va natriy bromidlar
tarkibiga yodidlar qo'shilib qolganligini bildiradi:
Yod kulrangroq qoramtir tusli yaltiroq va o'ziga xos o'tkir hidli kristall modda
bo'lib, oddiy haroratda asta-sekin bug'lanadi, qizdirilganda esa binafsha rangli bug'
holiga o'tadi. Yod suvda juda kam eriydi, spirt, efir, xloroform va boshqa organik
erituvchilarda eriydi. Uning suvda eruvchanligi kaliy va natriy yodidlar ishtirokida
kompleks birikmaga o'tishi hisobiga oshadi. Ushbu kompleks tuz beqaror bo'lganligi
uchun o'zidan erkin yodni oson ajratadi. Preparatlaming suv, spirt va efirdagi eritmasi
to'q qo'ng'ir, xloroform va uglerod sulfiddagi eritmalari esa binafsha rangga bo'yalgan
bo'ladi. Yodning chinligini aniqlashda, uning suvdagi kaliy yodidli eritmasiga bir
tomchi kraxmal eritmasi tomizilsa, suyuqlik ko'k tus oladi. Uni qaynatilsa eritma
rangsizlanadi, qaytadan sovitilsa yana o'zining avvalgi ko'k rangiga o'tadi.
Preparatning tozaligini aniqlashda uning tarkibida yot qo'shilmalardan yodsian
13

Yod ning 5 % va 10 %li spirtdagi eritmalari (Solutio iodi spirituosa 5 %, 10 %)
tibbiyotda temiratkini, zamburug'lar chiqaradigan teri kasalliklarini davolashda
hamda sirtqi zararsizlantiruvchi modda sifatida qo'llanadi. Yodning spirtli va kaliy
yodidli suvdagi eritmalari endemik bo'qoq kasalligida ichish uchun beriladi. Yod jips
berkiladigan shisha tiqinli (qopqoqli) idishlarda, salqin va yorug'lik tushmaydigan
joylarda «В» ro'yxati bo'yicha saqlanadi. Yodning spirtli eritmalarini, ayniqsa, 10 %li
eritmasini saqlashda, uning oksidlovchi xossasini nazarda tutish kerak chunki u
belgilangan muddatdan uzoq vaqt saqlanish natijasida spirt bilan reaksiyaga kirishib,
sirka aldegidi, sirka kislota, etilyodid, yodid kislota kabi moddalami hosil qiladi va
ular hisobiga preparatda erkin yodning miqdori kamayib ketadi. Odatda, yodni 10 %li
spirtdagi eritmasi bir oy muddatgacha saqlanadi. [12]
Natriy va kaliy yodid larni organizmda yod yetishmasligi natijasida kelib
chiqadigan gipertireoz, endemik bo'qoq kasalliklarini davolashda, shuningdek, nafas
yo'llari va ko'z kasalliklarini (katarakta, glaukoma va h.k.) davolashda eritma va
mikstura holida 0,3-1 g, kuniga 3 -4 marta ichiriladi. Yod preparatlari og'zi mahkam
yopiladigan qo'ng'ir shisha idishlarda saqlanadi. [1]
19

eritmasidan qo’shilib eritma ranggi sariqdan pushti rangga o’tgunga qadar 0.1 N li
kumush nitrat eritmasi bilan titrlanadi.
1ml 0.1 N li kumush nitrat eritmasi 0.005844g NaCl ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 99.5 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
2.2 Kaliy yodidning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili
Tasvirlanishi: oq rangli nozik kristall kukun. Hidsiz sho’r achchiq mazali.
Gigroskopik modda.
Eruvchanligi: 0.75 qism suvda, 12 qism spirtda eriydi, 2.5 qism glitserinda eriydi.
Chinligi: preparat kaliy va yodidlarga xos reaksiyalarni berishi kerak (GF 744bet)
Erishi: 1g preparat 10ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda eritilsa eritma
ranggi tiniq va shaffof bo’lishi zarur.
Ishqoriyligi: eritmaga bir tomchi fenolftalein tomizilsa pushti rangga kirmasligi
lozim.
Sulfatlar: 3g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.01 foizdan
oshmasligi kerak.
Sianidlar: 5ml eritmaga 5 tomchi temir sulfat eritmasidan, 2 tomchi temir xlorid
eritmasida qo’shiladi. Bir oz natriy gidroksid eritmasidan qo’shib qizdiriladi. So’ng
sirka kislota bilan ishlanganda eritmada ko’k rang hosil bo’lmasligi zarur.
Og’ir metallar: og’ir metallar uchun testga javob berishi lozim (preparatdagi
miqdori 0.001 foizdan oshmasligi kerak)
Nitratlar: preparatning 1g iga 5ml natriy gidroksid, 0.5g rux, 0.5g temir
xomashyosi qo’shib qizdiriladi. Suyuqlik yuzasidagi bug’da lakmus qog’ozi ranggi
ko’kka bo’yalmasligi zarur.
21

Quruq massa chetlanishi: 1g preparat aniq tortmasi 110 ℃ da 4 soat quruq holda
uhlab urib tortib ko’riladi. Bunda chetlanish 1 ％ dan oshmasligi kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0.3g (aniq tortma) olib 30 ml suvda eritiladi.
Ustiga 1.5ml suyultirilgan sirka kislota eritmasidan, 5 tomchi eozinat natriy
eritmasidan qo’shilib eritma ranggi sariqdan pushti rangga o’tgunga qadar 0.1 N li
kumush nitrat eritmasi bilan titrlanadi.
1ml 0.1 N li kumush nitrat eritmasi 0.01660g KI ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 99.5 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
2.3 Preparatlarning matematik tahlili
Natriy xloridning miqdoriy tahlili
a=0.3 T= 0.005844 V=0.3
0.005844 =51.33
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 51.0 51.3 54.1 53.2 51.6
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =
51⋅1⋅0,005844 ⋅100
0,3 =99.348 ％
X ％ =
51 .3⋅1⋅0,005844 ⋅100
0,3 =99.93 ％
X ％ =
54 .1⋅1⋅0,005844 ⋅100
0,3 =105.38 ％
22

S
2= ∑ 1
5¿d 1
2
f =
2.4
2
⋅1.82
2
¿3.63
2
¿1.88
2
⋅1.24
2
5 =1.38
S=
√S
2 =
√1.38 =1.17
S X=
S
√n
=
1.17
√5 =0.523
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(105.38-99.348)=6.032
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|99 .348 −99 .93 |
6.032 =0.096
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|99 .93 −105 .38 |
6.032 =0.9
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|105 .38 −103 .63|
6.032 =0.29
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|103 .63 −100 .51|
6.032 =0.51
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
24

Galogen saqlagan ishqoriy yer metallar

Купить