Dokument ma'lumotlari

Narxi 24000UZS
Hajmi 161.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 21 Aprel 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

167 Sotish

Gandbolchilarning tezkorlik qobiliyatlarni takomilashtirish

Sotib olish
Gandbolchilarning tezkorlik qobiliyatlarni takomilashtirish MUNDARIJA KIRISH ................................................................................................................. . ...3 I.BOB. GANDBOLCHILARNING TEZKORLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI. 1 .1. Tezkorlik tushunchasi va uning gandboldagi ahamiyati………………………5 1.2. Gandbolchilar uchun jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishning asosiy omillari………………………………………………………………...……8 1.3. Tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishning yosh va gender xususiyatlari…...13 II.BOB. GANDBOLCHILARNING TEZKORLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH USULLARI VA AMALIYOTDA QO‘LLASH 2.1. Gandbolchilarning umumiy va maxsus tezkorlik mashqlarini ishlab chiqish..17 2.2. Tezkorlikni oshirish uchun maxsus o‘quv jarayonlarini tashkil etish………..19 2.3. Zamonaviy texnologiyalar yordamida gandbolchilar tezkorligini baholash va nazorat qilish………………………………………………………………….…..22 XULOSA………………………………………………………………...……….25 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………….………….27 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Sport nafaqat jismoniy va ma’naviy sog‘lomlik asosi, balki hayotga katta umid bilan kirib kelayotgan yoshlarni turli zararli yot g‘oya va odatlardan asrash, ularga o‘z qobiliyati va iste’dodlarini to‘la ruyobga chiqarish vositasi hamdir. Shu bois so‘nggi yillarda mamlakatimizda bu borada qator huquqiy-me’yoriy hujjatlar imzolandi. 2017 yil 3 iyunda “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi qaror, 2018 yil 5 martda “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi farmonning qabul qilinishi va mazkur farmonga ko‘ra Respublika Jismoniy tarbiya va sport qo‘mitasining vazirlikka aylantirilishi, shuningdek, Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 29 yanvardagi “O‘zbekistonda sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish va aholini jismoniy va ommaviy sportga jalb etish to‘g‘risida”gi, 2019 yil 13 fevraldagi, “2019-2023 yillar davrida O‘zbekistonda jismoniy va ommaviy sportni rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarorlarining qabul qilinishi O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport sohasida yangi bosqich boshlanganidan dalolat beradi. 1 Gandbol – jismoniy tayyorgarlik va texnik mahoratni talab qiladigan jamoaviy sport turi bo‘lib, unda harakatlar tezligi, kuch va koordinatsiya muhim ahamiyatga ega. Sportchilarning o‘yin samaradorligini oshirishda jismoniy tayyorgarlik, xususan, egiluvchanlikning roli katta. Egiluvchanlik, ya'ni bo‘g‘inlarning harakat diapazoni va mushaklarning elastikligi, sportchining texnik va taktikaning yuqori darajada bajarilishiga imkon yaratadi. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasini davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5368-sonli farmoni. 2 Gandbolchilar uchun egiluvchanlik qobiliyatining rivojlanishi, ayniqsa, harakatlar va zarbalarni bajarishda, shuningdek, himoya va hujumda tezkor pozitsiyalarni o‘zgartirishda, o‘yin davomida zarur bo‘lgan moslashuvchanlikni ta'minlashda muhimdir. Ushbu qobiliyatni rivojlantirish, shuningdek, sportchilarni turli jarohatlardan himoya qilishda, bo‘g‘inlar va mushaklarning to‘g‘ri ishlashida yordam beradi. Gandbolchilarda egiluvchanlikni takomillashtirish orqali o‘yinchi nafaqat harakatlarning aniqligini oshiradi, balki mushaklarning ish faoliyatini maksimal darajada oshirib, samarali sport natijalarini ko‘rsatishi mumkin. Ushbu kurs ishida gandbolchilarning egiluvchanlik qobiliyatini takomillashtirish masalasi chuqur tahlil qilinadi. Nazariy va amaliy usullardan foydalangan holda, sportchilarda egiluvchanlikni oshirish bo‘yicha samarali mashg‘ulotlar taklif etiladi. Muntazam va ilmiy asoslangan mashqlar orqali gandbolchilarning harakatlar aniqligi, samaradorligi va jarohatlardan himoyalanish darajasi sezilarli darajada yaxshilanadi. Kurs ishining maqsadi — gandbolchilarda egiluvchanlikni rivojlantirishning nazariy asoslarini va mashqlar orqali samarali takomillashtirish yo‘llarini tahlil qilishdir. Shu bilan birga, egiluvchanlikni oshirish uchun foydalaniladigan turli xil texnikalar, mashqlar va maxsus jihozlar haqida ma'lumot berish, bu jarayonning fiziologik va biomexanik asoslarini o‘rganish hamda amaliy mashg‘ulotlar orqali uning sportchilarga qanday foyda keltirishi mumkinligini aniqlashdir. Gandbolchilar uchun egiluvchanlikni takomillashtirish o‘z-o‘zidan juda dolzarb mavzu hisoblanadi, chunki sportchilarning jarohatlardan himoya qilish, harakatlarni samarali bajarish va o‘yinda yuqori natijalar ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan asosiy elementlardan biridir. 3 Kurs ishining vazifasi -Gandbolchilarda egiluvchanlik qobiliyatining mohiyatini o‘rganish. Statik va dinamik mashqlar yordamida egiluvchanlikni rivojlantirish. Maxsus texnika va jihozlar yordamida egiluvchanlikni takomillashtirish yo‘llarini aniqlash. 4 I.BOB. GANDBOLCHILARNING TEZKORLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI. 1.1. Tezkorlik tushunchasi va uning gandboldagi ahamiyati. Tezkorlik tushunchasi sportning ko‘plab turlarida, xususan, gandbolda muhim rol o‘ynaydi. Tezkorlik — bu harakatlarni tezlik bilan bajarish, shuningdek, vaziyatga tez moslashish qobiliyatidir. Gandbolda tezkorlik, nafaqat o‘yinchilarning individual ko‘nikmalarini rivojlantirishda, balki jamoaning umumiy muvaffaqiyatini ta'minlashda ham muhim ahamiyatga ega. Tezkorlik, o‘yin davomida to‘pni nazorat qilish, raqibning harakatlarini oldini olish, va o‘z jamoasining strategiyasini amalga oshirishda asosiy omil hisoblanadi. Tezkorlik tushunchasi, birinchi navbatda, jismoniy tezlik bilan bog‘liq. Bu, o‘yinchilarni maydonda harakatlanish, to‘pga tez yetishish, va zarbalar berish jarayonida ko‘rsatadigan tezliklaridir. Gandbolda jismoniy tezlik, o‘yinchilarning o‘zaro aloqalarini va jamoaviy strategiyalarini amalga oshirishda muhimdir. Tez harakatlanish, raqibni o‘tkazib yuborish yoki to‘pni tezda qaytarish imkoniyatini beradi, bu esa o‘yin davomida muhim ahamiyat kasb etadi. Gandbolda tezkorlikning yana bir jihati — bu kognitiv tezkorlikdir. O‘yinchilar, maydonda tez qarorlar qabul qilishlari, vaziyatni tez baholashlari va o‘z harakatlarini shunga mos ravishda rejalashtirishlari kerak. Kognitiv tezkorlik, o‘yinchilarning o‘zaro aloqalarini, strategiyalarini va raqibning harakatlarini tezda tahlil qilish imkonini beradi. Bu, o‘z navbatida, o‘yinchilarni o‘zaro hamkorlikda harakat qilishga va maydonda tez moslashishga undaydi. Tezkorlikni rivojlantirish uchun maxsus treninglar va metodlar mavjud. Jismoniy tayyorgarlik dasturlarida, tezlikni oshirishga qaratilgan mashqlar, masalan, sprintlar, tezlikni oshirishga yordam beruvchi qadamlar va to‘p bilan 5 ishlash mashqlari qo‘llaniladi. Bu mashqlar, o‘yinchilarning jismoniy holatini yaxshilash va tezkorlikni oshirishga qaratilgan bo‘ladi. Kognitiv tezkorlikni rivojlantirish uchun esa, o‘yinchilarga tezkor qarorlar qabul qilish, vaziyatni baholash va strategik fikrlashga qaratilgan mashqlarni o‘tkazish muhimdir. Tezkorlik, shuningdek, o‘yinchining ruhiy holatiga ham bog‘liq. O‘yinchi o‘zida ishonch, motivatsiya va diqqatni saqlash qobiliyatini rivojlantirish orqali tezkorlikni oshirishi mumkin. O‘yin jarayonida stress va bosim ostida ishlash qobiliyati, tezkorlikni ta'minlaydi. Shuning uchun, psixologik tayyorgarlik ham tezkorlikni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Gandbolda tezkorlikning ahamiyati nafaqat individual o‘yinchilar uchun, balki jamoa uchun ham juda katta. Tezkor harakatlar, jamoaning raqibga qarshi strategiyasini amalga oshirishga yordam beradi. O‘yinchilar tezkorlik bilan to‘pni o‘zaro almashish, himoya va hujumda tezkor harakat qilish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Jamoaning tezkorligini oshirish, o‘yinda muvaffaqiyatga erishishda muhim omil bo‘ladi. Shuningdek, tezkorlik, o‘yin jarayonida o‘yinchilarning jamoaviy ruhini oshirishga yordam beradi. Tezkor harakatlar, o‘yinchilar o‘rtasida ishonchni mustahkamlashga, jamoaviy aloqalarni yaxshilashga va o‘zaro hamkorlikni rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu esa, o‘z navbatida, o‘yinda jamoaning barqarorligini va muvaffaqiyatini ta'minlaydi. Xulosa qilib aytganda, tezkorlik tushunchasi gandbolda juda muhim ahamiyatga ega. U jismoniy va kognitiv jihatdan rivojlanishni, shuningdek, jamoaviy ruhni mustahkamlashni ta'minlaydi. Tezkorlikni rivojlantirish, o‘yinchilarning individual ko‘nikmalarini oshirishga, jamoaning muvaffaqiyatini 6 ta'minlashga va umuman o‘yin jarayonini yaxshilashga yordam beradi. Tezkorlik, shuningdek, o‘yinchilarni raqibga qarshi strategiyalarni amalga oshirishda, vaziyatni tez baholashda va o‘zaro hamkorlikda harakat qilishda muhim rol o‘ynaydi. Shuning uchun, tezkorlikni rivojlantirishga qaratilgan dasturlar va treninglar, gandbol o‘yinchilarining muvaffaqiyatini ta'minlashda alohida e'tiborga molikdir. Tezkorlik tushunchasi va uning gandboldagi ahamiyati, sportning ushbu dinamik va harakatga boy o‘yinida juda muhim o‘rin tutadi. Tezkorlik — bu sportchining ma’lum bir vaqt ichida harakat qilish qobiliyati bo‘lib, u o‘yin davomida tezlik, aniqlik va samaradorlikni talab etadi. Gandbol o‘yinida tezkorlik nafaqat shaxsiy ko‘rsatkichlar, balki jamoaviy strategiyalarni amalga oshirishda ham muhimdir. Tezkorlik ko‘plab jihatlarni o‘z ichiga oladi: tez yurish, tez yugurish, aniq zarbalar va to‘pni nazorat qilish qobiliyati.Gandbolda tezkorlik o‘yinchilarning muvaffaqiyatini belgilovchi asosiy omillardan biridir. O‘yin davomida tezkorlik o‘yinchining raqibdan oldin harakat qilishiga, to‘pni tezda nazorat qilishiga va zarbalarni amalga oshirishiga yordam beradi. Tezkorlik, shuningdek, o‘yinchilarning pozitsiyasini o‘zgartirish imkoniyatini beradi, bu esa raqibning harakatlarini oldindan taxmin qilish va ularga javob berishda muhim ahamiyatga ega.O‘yin davomida tezkorlikni oshirish uchun sportchilar bir qator fizik va texnik ko‘nikmalarni rivojlantirishlari kerak. Bunga tezlikni oshirish, kuchli zarbalar, muvozanat va koordinatsiyani yaxshilash kiradi. Tezlikni oshirish uchun o‘yinchilar turli xil mashqlarni bajaradilar, masalan, sprintlar, to‘pni nazorat qilish bo‘yicha mashqlar va raqibga qarshi o‘yinlar. Ushbu mashqlar sportchilarga o‘z tezliklarini oshirishga yordam beradi.Gandbolda tezkorlikni baholash uchun bir qator metodlar mavjud. Ular orasida tezlikni o‘lchash vositalari, video tahlil, GPS- 7 trackerlar va boshqa zamonaviy texnologiyalar o‘rin oladi. Bu usullar sportchilarning harakatlarini real vaqt rejimida kuzatishga va ularning tezkorlik ko‘rsatkichlarini baholashga yordam beradi. O‘yinchilarning tezkorligini baholash orqali ularning kuchaytirish va raqobatbardoshligini oshirish imkoniyatlari aniqlanadi.Tezkorlik nafaqat fizik jihatdan, balki psixologik jihatdan ham muhimdir. O‘yinchilar tezkor qaror qabul qilish qobiliyatiga ega bo‘lishlari kerak. Bu, o‘z navbatida, o‘yin jarayonida raqibning harakatlarini tezda tushunish va ularga mos ravishda javob berishni taqozo etadi. Tezkorlikni oshirishda psixologik tayyorgarlik ham muhim rol o‘ynaydi. Sportchilar stressga bardosh berish, diqqatni jamlash va o‘zlarini ishonchli his qilishlari lozim.Gandbolda tezkorlikni oshirish uchun jamoaviy strategiyalar ham muhimdir. Jamoa o‘yinchilari o‘zaro hamkorlikda harakat qilishlari va tezkor qarorlar qabul qilishi kerak. Bu, o‘z navbatida, jamoaning umumiy tezkorligini oshiradi va o‘yinda muvaffaqiyatga erishish imkoniyatini kuchaytiradi. Jamoaviy strategiyalarni amalga oshirishda tezkorlikning muhimligini e’tiborga olish lozim, chunki bu jamoa o‘yinchilarining o‘zaro aloqalarini va muvofiqligini oshiradi.Tezkorlikni oshirishda o‘yinchilarning individual xususiyatlarini hisobga olish zarur. Har bir o‘yinchining tezlik, kuch va chidamlilik darajasi turlicha bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, o‘quv jarayonida har bir o‘yinchining individual ehtiyojlariga mos ravishda dasturlarni ishlab chiqish lozim. Bu jarayonda o‘qituvchilar va murabbiylar sportchilarning individual xususiyatlarini diqqat bilan kuzatishlari va ularga mos ravishda yordam berishlari muhimdir.Gandbolda tezkorlikni oshirish uchun o‘yinchilar o‘zlarini jismoniy va ruhiy jihatdan tayyorlashlari zarur. Jismoniy tayyorgarlik, shuningdek, o‘yinchilarning o‘zlarini sog‘lom tutishlari, to‘g‘ri ovqatlanishlari va dam olish rejimiga amal qilishlari kerak. Bu o‘yinchilarning umumiy jismoniy holatini 8 yaxshilaydi va ularning tezkorligini oshirishga yordam beradi. Ruhiy tayyorgarlik sportchilarning motivatsiyasini oshirish, stressni boshqarish va o‘yin jarayonida diqqatni jamlashda muhimdir.Umuman olganda, tezkorlik tushunchasi va uning gandboldagi ahamiyati sportchilarning muvaffaqiyatini belgilovchi muhim omil hisoblanadi. Tezkorlik nafaqat jismoniy tayyorgarlik, balki psixologik va strategik jihatlarni ham o‘z ichiga oladi. Gandbolda tezkorlikni oshirish uchun sportchilar individual va jamoaviy yondashuvlarni qo‘llashlari, zamonaviy texnologiyalarni ishlatishlari va o‘z qobiliyatlarini doimiy ravishda rivojlantirishlari zarur. Tezkorlikni oshirish jarayonida har bir o‘yinchining individual xususiyatlarini hisobga olish va jamoa strategiyalarini amalga oshirish muhim ahamiyatga ega. Bu orqali sportchilar o‘z maqsadlariga erishishlari va o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishlari mumkin. Gandbolda tezkorlikni oshirish — bu nafaqat o‘yinning muvaffaqiyati, balki sportchilarning shaxsiy rivojlanishi uchun ham muhimdir. 1.2. Gandbolchilar uchun jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishning asosiy omillari. Gandbolchilar uchun jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishning asosiy omillari sportning muvaffaqiyatli o‘tkazilishi va o‘yin jarayonida yuqori natijalarni ta'minlash uchun muhimdir. Tezkorlik, sportchilarning o‘yin davomida o‘z harakatlarini qanday tez va samarali amalga oshirishlari, raqibning harakatlariga qanday tez moslashishi va strategiyalarini qanday tezda o‘zgartirishi bilan bog‘liqdir. Jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishda bir qator omillar mavjud bo‘lib, ularning har biri o‘z o‘rnida juda muhimdir. Birinchi navbatda, jismoniy tayyorgarlik jismoniy tezkorlikni rivojlantirishda asosiy rol o‘ynaydi. Jismoniy tayyorgarlik dasturlari, o‘yinchilarning kuch, tezlik, chidamlilik va moslashuvchanligini oshirishga qaratilgan. O‘yinchilar sprintlar, 9 tezlikni oshirishga qaratilgan mashqlar, to‘p bilan ishlash, va boshqa jismoniy faoliyatlar orqali jismoniy tayyorgarliklarini rivojlantirishlari kerak. Bunday mashqlar, o‘yinchilarning maydonda harakat qilish qobiliyatini yaxshilaydi va tezkorlikni oshiradi. Bundan tashqari, jismoniy tezkorlikni rivojlantirishda to‘g‘ri ovqatlanish va tiklanish jarayonlari ham juda muhimdir. O‘yinchilar organizmning energiya zaxiralarini to‘g‘ri boshqarish va mashg‘ulotlardan so‘ng tiklanishni ta'minlash uchun zarur bo‘lgan barcha moddalarni olishlari kerak. Oziqlanish, jismoniy faoliyatni yaxshilashga, mushaklarni tiklashga va umumiy jismoniy holatni barqarorlashtirishga yordam beradi. Bu, o‘z navbatida, jismoniy tezkorlikni oshirishda muhim ahamiyatga ega. Psixologik tezkorlikni rivojlantirishda esa, o‘yinchilarning ruhiy holati va motivatsiyasi asosiy omil hisoblanadi. Psixologik tayyorgarlik, o‘yinchilarning o‘z-o‘zini anglashiga, o‘z ustida ishlashga va o‘zlariga ishonch hosil qilishlariga yordam beradi. O‘yinchilar, stressli vaziyatlarda tez qarorlar qabul qilish, o‘yinda diqqatni saqlash va motivatsiyani oshirish uchun psixologik mashg‘ulotlarga qatnashishlari zarur. Bunday mashg‘ulotlar, o‘yinchilarning ruhiy holatini yaxshilaydi va tezkorlikni oshirishga yordam beradi. Shuningdek, o‘yinchilarni psixologik tayyorgarlik jarayonida, diqqatni jamlash va stressga bardosh berish qobiliyatini rivojlantirish ham muhimdir. O‘yinchilar, maydonda raqibni tahdid qilish, o‘z harakatlarini rejalashtirish va o‘z jamoasining strategiyasini amalga oshirishda tez qarorlar qabul qilishlari kerak. Buning uchun psixologik treninglar, vizualizatsiya va stressni boshqarish usullarini o‘rganish zarur. Bu, o‘yinchilarning kognitiv tezkorligini oshirishga va o‘yinda muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. 10 O‘zbekiston futbol federatsiyasi tomonidan olib borilayotgan tadqiqotlar va tajribalar, jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishda zamonaviy metodlar va usullarni qo‘llash zarurligini ko‘rsatadi. Tezkorlikni oshirish uchun zamonaviy texnologiyalar, masalan, video tahlil va statistik analizlar, o‘yinchilarning maqsadlari va natijalarini baholashga yordam beradi. Bu metodlar, o‘yinchilarning tezkorlik darajasini aniqlash va rivojlantirish uchun muhim vosita hisoblanadi. Gandbolda jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishda murabbiylarning roli ham juda muhimdir. Murabbiylar, o‘yinchilarni tayyorgarlik jarayonida yo‘naltirish, motivatsiya berish va texnik ko‘nikmalarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. O‘yinchilarga individual yondashuvni ta'minlash, ularning qobiliyatlarini aniqlash va ularga mos ravishda trening dasturlarini ishlab chiqish muhimdir. Bu jarayon, o‘yinchilarning o‘z qobiliyatlarini to‘liq amalga oshirishlariga yordam beradi va ularning jismoniy va psixologik tezkorligini oshiradi. Shuningdek, jamoaviy tayyorgarlik ham muhim ahamiyatga ega. O‘yinchilar o‘rtasida o‘zaro ishonch va jamoaviy ruhni mustahkamlash, tezkorlikni oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Jamoa o‘yinchilari birgalikda ishlash, muammolarni hal qilish va o‘zaro yordam berish orqali jamoaviy strategiyalarni amalga oshirishda tezkorlikni rivojlantiradilar. Buning natijasida, o‘yinchilar o‘rtasida o‘zaro aloqalar yaxshilanadi va jamoaning umumiy tezkorligi oshadi. Tezkorlikni rivojlantirishda ijtimoiy va madaniy omillar ham e'tiborga olinishi zarur. Sportchilar, o‘z sport sohalarida yuqori natijalarga erishish uchun do‘stlar, oilalar va murabbiylar tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi kerak. Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, o‘yinchilarning motivatsiyasini oshiradi va ularni muvaffaqiyatga erishishga undaydi. Shuningdek, madaniy omillar, sportchilarning 11 o‘zaro aloqalarini va jamiyatdagi o‘rinlarini belgilaydi, bu esa ularning psixologik holatiga ta'sir qiladi.Xulosa qilib aytganda, gandbolchilar uchun jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishning asosiy omillari jismoniy tayyorgarlik, psixologik tayyorgarlik, murabbiylarning roli, jamoaviy tayyorgarlik va ijtimoiy- madaniy omillardan iboratdir. Bu omillar, o‘yinchilarning tezkorligini oshirishga, o‘yin jarayonida muvaffaqiyatga erishishga va shaxsiy rivojlanishlariga yordam beradi. Tezkorlikni rivojlantirishga qaratilgan treninglar, metodlar va strategiyalar, gandbolchilarni tayyorgarlik jarayonida yanada muvaffaqiyatli qilishda muhim ahamiyatga ega. Gandbolchilar uchun jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishning asosiy omillari sportchilarning muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishi uchun muhim ahamiyatga ega. Tezkorlik, sport o‘yinlarida, ayniqsa, gandbolda o‘yinchilarning raqobatbardoshligini belgilovchi asosiy jihatlardan biridir. Jismoniy tezkorlik nafaqat tezlik, balki muvozanat, kuch va chidamlilikni o‘z ichiga oladi. Psixologik tezkorlik esa o‘yin davomida tezkor qarorlar qabul qilish, diqqatni jamlash va stressni boshqarish qobiliyatidir. Ushbu ikki jihat bir-biri bilan bog‘liq bo‘lib, birgalikda sportchining umumiy muvaffaqiyatini belgilaydi. Jismoniy tezkorlikni rivojlantirishda birinchi navbatda, mashg‘ulotlarning samaradorligini oshirish zarur. Tezlikni oshirish uchun maxsus mashqlarni o‘tkazish, sprintlar, tezlikni oshirish va kuchaytirish uchun turli xil texnikalar, shuningdek, jismoniy tayyorgarlik dasturlari muhim ahamiyatga ega. O‘yinchilar o‘z jismoniy holatini yaxshilash uchun muntazam ravishda turli xil mashqlarni bajarishlari kerak. Bu, o‘z navbatida, ularning o‘yin davomida tezkor harakat qilishlariga yordam beradi. Jismoniy tayyorgarlik jarayonida o‘yinchilarni kuch va chidamlilikni oshirishga qaratilgan mashqlar bilan ta’minlash muhimdir. 12 Chidamlilikni oshirish uchun uzun masofalarga yugurish, interval mashqlari va boshqa kardio mashg‘ulotlari yordamida o‘yinchilarning umumiy chidamliligi oshirilishi mumkin. Bu jarayon sportchilarning o‘zlarini o‘yin davomida davomiy harakatga tayyorlashga yordam beradi. Jismoniy tayyorgarlikning boshqa bir muhim jihati — o‘yinchilarni muvozanat va koordinatsiya bilan ta’minlashdir. Bu sportchilarning harakatlarini yanada aniq va samarali bajarishlariga yordam beradi. Psixologik tezkorlikni rivojlantirishda sportchilarning ruhiy holatini nazorat qilish muhimdir. Psixologik tayyorgarlik sportchilarning o‘z-o‘zini anglash, stressni boshqarish va o‘z maqsadlariga erishish uchun zarurdir. O‘yinchilar o‘z maqsadlariga erishishda motivatsiyani oshirish uchun psixologik treninglardan foydalanishlari mumkin. Bu jarayonda psixologik qo‘llab-quvvatlash, o‘zini ishonchli his qilish va o‘yin davomida diqqatni jamlash muhimdir. O‘yinchilar stressga bardosh berish va o‘z-o‘zini boshqarish qobiliyatini rivojlantirish uchun turli xil psixologik strategiyalarni o‘rganishlari lozim. Ushbu strategiyalar o‘yin jarayonida o‘zlarini qanday his qilishlarini va qanday harakat qilishlarini belgilaydi. O‘yinchilar psixologik tayyorgarlik orqali o‘z holatlarini yaxshilashlari, raqiblarining harakatlarini oldindan taxmin qilishlari va o‘yin jarayonida tezkor qarorlar qabul qilishlari mumkin. Raqobatbardosh muhitda sportchilarning jismoniy va psixologik qobiliyatlari bir-birini to‘ldirib, ularning umumiy muvaffaqiyatini belgilaydi. O‘yinchilarning tezkorligini oshirish maqsadida jamoaviy mashg‘ulotlar va o‘yinlar o‘tkazish muhimdir. Jamoaviy mashg‘ulotlar sportchilarning o‘zaro hamkorligini oshiradi, bu esa jamoa strategiyalarini samarali amalga oshirishga yordam beradi. Gandbolda tezkorlikni rivojlantirish uchun murabbiylarning roli ham muhimdir. Murabbiylar sportchilarga o‘z maqsadlariga erishishda yordam 13 berishlari, o‘yinchilarni motivatsiya qilishlari va ularga zarur texnikalar haqida ma’lumot berishlari kerak. O‘qituvchilar sportchilarning individual xususiyatlarini va ehtiyojlarini hisobga olishlari zarur. Har bir o‘yinchining o‘ziga xos qobiliyatlari mavjud, shuning uchun tayyorgarlik dasturlari individual yondashuvni talab qiladi. Shuningdek, zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash ham jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishda yordam beradi. O‘yinchilar o‘z faoliyatlarini kuzatish va tahlil qilish uchun turli xil vositalardan foydalanishlari mumkin. Masalan, videokameralar yordamida o‘yin jarayonlarini tahlil qilish, sportchilarning harakatlarini o‘rganish va ularni yaxshilashga yordam beradi. Bu jarayonda o‘yinchilar o‘z xatolarini aniqlash va ularni bartaraf etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘yinchilarning jismoniy va psixologik tezkorligini rivojlantirishda o‘quv jarayonlarining samaradorligini oshirish muhimdir. O‘quv jarayonlari doirasida sportchilarni nazorat qilish, ularning jismoniy holatini baholash va ularga individual yordam ko‘rsatish zarur. Bu jarayonda o‘qituvchilar va murabbiylar o‘quvchilarning ehtiyojlarini tushunishi va ularga mos ravishda yondashishi lozim. Gandbolda jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirish jarayonida sog‘lom turmush tarzi ham muhim rol o‘ynaydi. O‘yinchilar sog‘lom ovqatlanish, to‘g‘ri dam olish va stressni boshqarish bo‘yicha tavsiyalarga amal qilishlari zarur. Sog‘lom turmush tarzi sportchilarning jismoniy va ruhiy holatlarini yaxshilaydi, bu esa o‘yin davomida tezkorlikni oshirishga yordam beradi. Umuman olganda, gandbolchilar uchun jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishning asosiy omillari sportchilarning muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur. Jismoniy tayyorgarlik, psixologik strategiyalar, jamoaviy 14 mashg‘ulotlar va zamonaviy texnologiyalar sportchilarning tezkorligini oshirishga yordam beradi. O‘yinchilar o‘z maqsadlariga erishish uchun individual yondashuvlarni qo‘llashlari, o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishlari va jamoaviy strategiyalarni amalga oshirishlari zarur. Tezkorlikni rivojlantirish jarayoni sportchilarning umumiy muvaffaqiyatiga ta’sir ko‘rsatadi va ularning o‘z maqsadlariga erishishiga yordam beradi. Gandbolda tezkorlikni oshirish nafaqat o‘yinning muvaffaqiyati, balki sportchilarning shaxsiy rivojlanishi uchun ham muhimdir. 1.3. Tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishning yosh va gender xususiyatlari. Tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirish yosh va gender xususiyatlari nuqtai nazaridan murakkab va ko‘p qirrali jarayonni talab etadi. Tezkorlik, sport va faoliyatning turli sohalarida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, harakatlarni tez va samarali bajarish, vaziyatga tez moslashish va qarorlar qabul qilish qobiliyatini o‘z ichiga oladi. Yosh va gender xususiyatlari, tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda o'ziga xos ta'sir ko'rsatadi, shuning uchun bu omillarni e'tiborga olish zarur. Yosh omili, tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda asosiy rol o'ynaydi. Yosh o‘tishi bilan inson organizmidagi fiziologik o‘zgarishlar, mushak kuchi, chidamlilik va moslashuvchanlikni ta'sir qiladi. Yosh bolalarda, o'smirlar va yoshlar davrida, tezkorlik qobiliyatlari ko'proq rivojlanishga ochiq bo‘ladi. Ushbu yosh guruhlarida, o‘yinchilarning mushaklari va asab tizimlari hali ham rivojlanayotganligidan, ular o‘z harakatlarini tezda boshqarish va yangi ko‘nikmalarni tez o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Tezkorlikni rivojlantirish uchun maxsus mashg‘ulotlar, mashqlar va o‘yinlar yordamida yosh o‘yinchilar o‘z qobiliyatlarini yanada oshirishlari mumkin. 15 O'smirlik davri, tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim davr hisoblanadi. O'smirlar, jismoniy o'sish va rivojlanish jarayonida o'zlarining tezlik va harakat qobiliyatlarini rivojlantirishlari mumkin. O'smirlar uchun jismoniy faoliyatlar, sport o‘yinlari va jismoniy mashg‘ulotlar, tezlik va koordinatsiyani oshirishga yordam beradi. Ushbu yoshda, jismoniy tayyorgarlik dasturlari va o'qituvchilar tomonidan beriladigan ko'rsatmalar, o'smirlarning tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Shuningdek, o'smirlar jamoaviy faoliyatlarga, musobaqalarga va sport tadbirlarga jalb qilinishi, ularning o'zaro aloqalarini va jamoaviy ruhini mustahkamlashga yordam beradi. Yosh kattalar va o'smirlar orasidagi farq, tezkorlik qobiliyatlarining rivojlanishiga ham ta'sir ko'rsatadi. Kattalar davrida, organizmning jismoniy imkoniyatlari va tezlikni rivojlantirish imkoniyatlari o'zgaradi. Bu davrda, sportchilar o'zlarining jismoniy holatini saqlab qolish va rivojlantirish uchun ko'proq sa'y-harakat qilishlari kerak. Kattalar uchun jismoniy mashg'ulotlar, tajriba, va o'z-o'zini boshqarish ko‘nikmalarini rivojlantirish muhimdir. Tezkorlikni rivojlantirish uchun maxsus treninglar va individual yondashuvlar, o'z qobiliyatlarini yanada oshirishga yordam beradi. Gender xususiyatlari ham tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Erkaklar va ayollarning jismoniy imkoniyatlari, qobiliyatlari va o'qitish usullari o'rtasida farqlar mavjud. Erkaklar asosan kuchli va tezlik ko'rsatkichlariga ega bo'lishi bilan ajralib turadilar, bu esa ularning jismoniy faoliyatlarda tezkorlikni rivojlantirishda yordam beradi. Ayollar esa, ko‘pincha moslashuvchanlik va muvozanatni rivojlantirishda yuqori natijalarga erishadilar. Gender farqlari, sportdagi tezkorlik, harakat va strategiyalarni qo'llashda ta'sir ko'rsatishi mumkin. 16 Gender farqlari, shuningdek, sportga qiziqish darajasida ham o‘z aksini topadi. Erkaklar va ayollar sportga bo'lgan qiziqishlari va ishtirok etishlari turlicha bo'lishi mumkin. Bu, o'z navbatida, ularning jismoniy tayyorgarlik darajasiga va tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishga ta'sir qiladi. Ayollar, ko‘pincha, sportga kamroq jalb qilinadi, bu esa ularning tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda cheklovlar yaratishi mumkin. Shu bilan birga, ayollar sportda o'z o'rnini mustahkamlash, raqobatbardosh bo‘lish va o'z qobiliyatlarini rivojlantirish imkoniyatiga ega bo'lishi zarur. Tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda shuningdek, ijtimoiy va madaniy omillar ham ahamiyatga ega. Sportga bo'lgan qiziqish, ijtimoiy qo'llab-quvvatlash va oila, do'stlar va murabbiylardan olingan motivatsiya, tezkorlikni rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Yoshlar va o'smirlar, sport faoliyatlarida ishtirok etish va tezkorlikni rivojlantirish uchun rag'batlantirilishi kerak. Ijtimoiy muhit, sportga bo'lgan qiziqishni oshirish va o'zaro aloqalarni mustahkamlashga yordam beradi. Bu, o'z navbatida, tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim omil sifatida xizmat qiladi. Bundan tashqari, trening jarayonida qo'llaniladigan metodlar va usullar ham tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Trening dasturlarida yosh va gender xususiyatlarini hisobga olish, o‘quvchilarning shaxsiy ehtiyojlariga mos yondashuvni ta'minlaydi. Jismoniy mashg‘ulotlar, psixologik tayyorgarlik, stratejiya o‘rganish va o‘zaro aloqa ko‘nikmalarini rivojlantirish, tezkorlik qobiliyatlarini oshirishda samarali bo‘ladi. Trening jarayonida o‘yinchilarning qobiliyatlari va imkoniyatlarini e'tiborga olish, ularning motivatsiyasini oshirishga yordam beradi va tezkorlikni rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. 17 Shuningdek, sportdagi muvaffaqiyat va tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda raqobat muhim ahamiyatga ega. Raqobat, o‘yinchilarning o‘z qobiliyatlarini sinab ko‘rishga, tezkorlikni oshirishga va o‘z imkoniyatlarini kengaytirishga imkon beradi. Raqobatbardosh muhit, o‘yinchilarning o‘zlarini rivojlantirishlariga va tezkorlikni oshirishlariga yordam beradi. O‘yinchilarning bunday muhitda ishlashlari, ularning individual va jamoaviy tezkorlik qobiliyatlarini yanada rivojlantirishga yordam beradi. Xulosa qilib aytganda, tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirish yoshi va gender xususiyatlari nuqtai nazaridan ko‘plab omillarga bog‘liq. Yosh, jismoniy rivojlanish, gender farqlari, ijtimoiy va madaniy muhit, trening metodlari va raqobatbardosh muhit, tezkorlikni rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. O‘yinchilarni tayyorgarlik jarayonida to‘g‘ri metodlar va usullar bilan ta'minlash, ularning qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi va sport faoliyatida muvaffaqiyatga erishish imkoniyatini oshiradi. Tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirish, nafaqat sportda, balki hayotning boshqa sohalarida ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, shaxsiy rivojlanish va muvaffaqiyatga erishishda katta yordam beradi. 18 II.BOB. GANDBOLCHILARNING TEZKORLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH USULLARI VA AMALIYOTDA QO‘LLASH. 2.1. Gandbolchilarning umumiy va maxsus tezkorlik mashqlarini ishlab chiqish. Gandbolchilarning umumiy va maxsus tezkorlik mashqlarini ishlab chiqish, ularning jismoniy tayyorgarligini oshirish va sportdagi muvaffaqiyatni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Tezkorlik, harakatlarni tezlik bilan bajarish va vaziyatga tez moslashish qobiliyatidir. Bu, nafaqat individual ko‘nikmalarni rivojlantirishda, balki jamoaviy strategiyalarni amalga oshirishda ham muhimdir. Tezkorlikni rivojlantirish uchun o‘yinchilarning umumiy va maxsus tayyorgarlik darajasini hisobga olgan holda turli xil mashqlarni qo‘llash zarur. Umumiy tezkorlik mashqlari, o‘yinchilarning jismoniy holatini yaxshilash va umumiy tezlikni oshirish maqsadida amalga oshiriladi. Ushbu mashqlar, asosan, barcha sportchilar uchun mo‘ljallangan va ularning jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirishga qaratilgan. Umumiy tezkorlik mashqlarida, sprintlar, to‘p bilan ishlash, tezlikni oshirishga qaratilgan harakatlar va koordinatsiya mashqlari mavjud. Ushbu mashqlar, o‘yinchilarning mushak kuchini, chidamliligini va harakat tezligini oshirishga yordam beradi. Sprintlar — bu umumiy tezkorlikni oshirishda eng samarali mashqlardan biridir. Sprintlar, o‘yinchilarning jismoniy holatini yaxshilash, tezlikni oshirish va anaerob chidamliligini rivojlantirishga yordam beradi. Sprint mashg‘ulotlari davomida o‘yinchilar qisqa masofalarni tezda bosib o‘tishlari kerak, bu esa ularning tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantiradi. Masalan, 20-30 metrli sprintlar o‘tkazish, o‘yinchilarning tezkorlik darajasini oshirish uchun ideal hisoblanadi. 19 Sprintlar, shuningdek, o‘yinchilarning o‘zaro raqobatini oshirishga yordam beradi, bu esa ularni yanada motivatsiya qiladi. To‘p bilan ishlash ham umumiy tezkorlik mashqlariga kiradi. To‘pni nazorat qilish, to‘pni uzatish va zarba berish kabi harakatlar, o‘yinchilarning tezkorlik va koordinatsiya qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. To‘p bilan ishlash mashqlari, o‘yinchilarni harakat qilishda bir vaqtning o‘zida to‘pni nazorat qilishga va raqibga nisbatan tezkor qarorlar qabul qilishga undaydi. Bunday mashqlar, o‘yinchilarning o‘zaro aloqalarini mustahkamlashga va jamoaviy strategiyalarni amalga oshirishga yordam beradi. Maxsus tezkorlik mashqlari esa, gandbol o‘yinining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga oladi. Ushbu mashqlar, o‘yinchilarning tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, ularning o‘yin davomida to‘g‘ri harakat qilishlarini ta'minlaydi. Maxsus tezkorlik mashqlarida, raqibning harakatlariga moslashish, himoya va hujum strategiyalarini bajara olish qobiliyatlari rivojlantiriladi. Masalan, raqibga qarshi tezkor harakatlar, to‘pni qaytarish yoki to‘pni olish uchun tezkor harakat qilish kabi mashqlar maxsus tezkorlikni rivojlantirishga yordam beradi. Maxsus tezkorlik mashqlarini ishlab chiqishda, o‘yinchilarning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish zarur. Har bir o‘yinchining tezkorlik darajasi, jismoniy tayyorgarlik darajasi va o‘ziga xos qobiliyatlari turlicha bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, har bir o‘yinchiga individual yondashuvni ta'minlash va maxsus mashqlarni tanlash muhimdir. Bunday yondashuv, o‘yinchilarning o‘z qobiliyatlarini to‘liq amalga oshirishlariga yordam beradi va ularning muvaffaqiyatini oshiradi. 20 O‘yin davomida tezkorlikni rivojlantirish uchun, shuningdek, taktika va strategiya muhim ahamiyatga ega. O‘yinchilar, raqibning harakatlarini oldindan ko‘ra olishlari, tezkor qarorlar qabul qilishlari va o‘zaro aloqalarni mustahkamlashlari kerak. Buning uchun, o‘yinchilarga maxsus strategik mashqlar o‘tkazish va ularni o‘yin sharoitida qo‘llashni o‘rganish muhimdir. Masalan, o‘yinchilar o‘rtasida muammoli vaziyatlarni simulyatsiya qilish va ularni tezkor hal qilishga qaratilgan mashqlar, o‘yinchilarning tezkorlik va kognitiv tezkorligini rivojlantirishga yordam beradi. Bundan tashqari, o‘yinchilarni tayyorgarlik jarayonida psixologik tayyorgarlik ham muhim ahamiyatga ega. O‘yinchilar o‘zlarini stressli vaziyatlarda qanday tutishlarini, diqqatni saqlashni va motivatsiyani oshirishni o‘rganishlari kerak. Psixologik tayyorgarlik, o‘yinchilarning o‘z qobiliyatlarini yanada rivojlantirishga yordam beradi va tezkorlikni oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Murabbiylar, o‘yinchilarga psixologik tayyorgarlikni ta'minlashda yordam berishlari kerak, bu esa ularning o‘yin jarayonida yuqori natijalarga erishishlariga yordam beradi. Tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirish, jismoniy tayyorgarlik, taktika, strategiya va psixologik tayyorgarlikni birlashtirish orqali amalga oshiriladi. O‘yinchilar, o‘z qobiliyatlarini to‘liq amalga oshirishlari uchun, ushbu omillarni birgalikda qo‘llashlari zarur. Shuningdek, jamoaviy ruh va o‘zaro aloqalar, tezkorlikni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. O‘yinchilar, birgalikda ishlash, o‘zaro yordam berish va jamoaviy strategiyalarni amalga oshirish orqali tezkorlikni oshirishlari mumkin. Xulosa qilib aytganda, gandbolchilarning umumiy va maxsus tezkorlik mashqlarini ishlab chiqish, o‘yinchilarning jismoniy va psixologik tayyorgarligini 21 oshirishda muhim ahamiyatga ega. Tezkorlik, nafaqat individual ko‘nikmalarni rivojlantirishda, balki jamoaviy strategiyalarni amalga oshirishda ham muhimdir. Umumiy va maxsus tezkorlik mashqlari, o‘yinchilarning qobiliyatlarini yanada oshirishga yordam beradi va ularning muvaffaqiyatini ta'minlaydi. O‘yinchilarning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish, individual yondashuvni ta'minlash va psixologik tayyorgarlikni rivojlantirish, tezkorlikni oshirishda muhim ahamiyatga ega. Tezkorlikni rivojlantirish jarayoni, nafaqat sportda, balki hayotning boshqa sohalarida ham muvaffaqiyatga erishishda katta yordam beradi. 2.2. Tezkorlikni oshirish uchun maxsus o‘quv jarayonlarini tashkil etish. Tezkorlikni oshirish uchun maxsus o‘quv jarayonlarini tashkil etish muhim vazifalardan biridir. Zamonaviy jamiyatda tezkorlik ko‘p jihatdan muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lib, bu shaxsning shaxsiy va professional hayotida muhim rol o‘ynaydi. O‘quv jarayonlarini tashkil qilishda bir nechta asosiy omillarni hisobga olish kerak: o‘quv materialining sifatini, o‘quvchilarning individual xususiyatlarini va o‘quv muhitining tashkil etilishini. Tezkorlikni oshirish uchun o‘quv jarayonlari ko‘pincha intensiv va interaktiv bo‘lishi lozim. Bunda o‘quvchilarni faol jalb qilish, ularning motivatsiyasini oshirish va o‘qish jarayonida amaliy ko‘nikmalarni rivojlantirishga e’tibor qaratish zarur. Tezkorlikni oshiradigan o‘quv jarayonlari ko‘pincha o‘z ichiga muayyan strategiyalarni, texnikalarni va metodlarni oladi. O‘quv dasturlarini rejalashtirishda muhim jihatlardan biri – o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini va maqsadlarini aniqlashdir. Har bir o‘quvchi turli darajada tezkorlikka ega, shuning uchun individual yondashuv zarur. O‘quv jarayonlari davomida o‘quvchilarga o‘z qobiliyatlarini rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan 22 vositalarni taqdim etish kerak. Bunga o‘quv materialining xilma-xilligi, o‘qituvchilarning malakasi va o‘quv muhitining ijobiyligi kiritiladi. Tezkorlikni oshirish uchun maxsus o‘quv jarayonlarini tashkil etishda innovatsion texnologiyalarni qo‘llash muhim ahamiyatga ega. Onlayn kurslar, interaktiv o‘yinlar va simulyatsiyalar o‘quvchilarning ishtirokini oshirish va o‘zlashtirish jarayonini qiziqarli qilishda yordam beradi. Shuningdek, o‘quv jarayonining samaradorligini oshirish uchun zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash orqali o‘quvchilar o‘z vaqtlarini samarali boshqarishni o‘rganadilar. O‘quv jarayonining muvaffaqiyati uchun o‘qituvchilarning roli ham muhimdir. O‘qituvchilar o‘z bilim va ko‘nikmalarini o‘quvchilarga yetkazishda, shuningdek, ularni motivatsiya qilishda faol rol o‘ynashlari kerak. O‘qituvchilar o‘quvchilarning ehtiyojlarini tushunishi va ularga mos ravishda yondashishi zarur. Bu jarayonda mentorlik va ko‘rsatmalar berish o‘quvchilarning o‘z maqsadlariga erishishiga yordam beradi. O‘quv jarayonlarida baholash tizimi ham muhim ahamiyatga ega. Tezkorlikni oshirish uchun o‘quvchilarning muvaffaqiyatlarini muntazam ravishda baholash va qiziqarli, motivatsion usullar bilan rag‘batlantirish zarur. Baholash jarayoni o‘quvchilar uchun o‘z-o‘zini baholash imkoniyatini yaratishi, shuningdek, o‘z bilimlarini oshirishga yordam berishi kerak. Tezkorlikni oshirish maqsadida o‘quv jarayonlariga o‘yin elementlarini kiritish ham foydali bo‘lishi mumkin. O‘yinlar o‘quvchilarni bir-birlari bilan hamkorlik qilishga, yangi bilim va ko‘nikmalarni qiziqarli va qiyin vazifalarni bajarish orqali o‘rganishga undaydi. Bu jarayonda jamoaviy ishni rivojlantirish va o‘zaro raqobatni rag‘batlantirish muhimdir. 23 Shuningdek, o‘quv jarayonlarida o‘quvchilarning fikrlarini va mulohazalarini olish ham foydali. O‘quvchilar o‘z tajribalarini baham ko‘rishlari va o‘qituvchilarga o‘quv jarayoni haqida fikr bildirishlari kerak. Bu, o‘quv jarayonini yanada takomillashtirishga yordam beradi va o‘quvchilarning o‘zlarini qulay his qilishlariga zamin yaratadi. Tezkorlikni oshirish uchun maxsus o‘quv jarayonlarini tashkil etishda o‘quvchilarning ruhiy holatini ham hisobga olish zarur. O‘quvchilar o‘zlarini qulay his qilishlari, stressdan qochishlari va o‘qish jarayonida o‘zlarini ishonchli his qilishlari kerak. Bu maqsadda psixologik qo‘llab-quvvatlash, stressni boshqarish bo‘yicha treninglar va o‘qituvchilarning ijobiy yondashuvi muhim ahamiyatga ega. O‘quv jarayonlarining muvaffaqiyati uchun o‘quvchilarni rag‘batlantirish va motivatsiya berish muhimdir. O‘quvchilarga o‘qish jarayonida erishgan yutuqlari uchun mukofotlar berish, ularning o‘rganish jarayoniga qiziqishini oshiradi. Bu, shuningdek, o‘quvchilarning o‘z maqsadlariga erishishga bo‘lgan ishtiyoqini kuchaytiradi. Tezkorlikni oshirish uchun o‘quv jarayonlarini tashkil etishda o‘quvchilar va o‘qituvchilar o‘rtasida mustahkam aloqa o‘rnatish ham zarur. O‘qituvchilar o‘z o‘quvchilarini tushunishi va ularga yordam berish uchun ochiq va samimiy muloqot olib borishlari kerak. Bu, o‘quvchilarning o‘z fikrlarini erkin ifoda etishlariga yordam beradi va o‘quv jarayonini yanada samarali qiladi. O‘quv jarayonlarida o‘qituvchilarning professional rivojlanishi ham muhimdir. O‘qituvchilar yangi metod va texnologiyalarni o‘rganishlari, o‘z bilimlarini yangilab borishlari va o‘z malakalarini oshirishga intilishlari lozim. Bu ularning o‘quvchilarga samarali ta’lim berishlariga yordam beradi va o‘qituvchilarni o‘z ishida yanada muvaffaqiyatli qilishga xizmat qiladi. 24 Tezkorlikni oshirish uchun maxsus o‘quv jarayonlarini tashkil etish jarayonida o‘zaro hamkorlik va tajriba almashish muhimdir. O‘qituvchilar o‘z tajribalarini va bilimlarini bir-birlari bilan baham ko‘rishlari, shuningdek, o‘quvchilar bilan birgalikda o‘rganishlari kerak. Bu jarayon o‘quvchilarning o‘zaro tajriba almashishlariga va bir-birlaridan o‘rganishlariga imkon yaratadi. Tezkorlikni oshirish uchun o‘quv jarayonlarini tashkil etishda ijtimoiy tarmoqlar va onlayn platformalardan foydalanish ham foydali. O‘quvchilar o‘zaro muloqot qilish, bilim almashish va yangi ma’lumotlarni olish uchun onlayn resurslardan foydalanishlari mumkin. Bu, o‘quvchilarning o‘zaro hamkorligini va o‘rganish jarayonini kengaytiradi. O‘quv jarayonlarida innovatsion yondashuvlar va yangiliklarni qo‘llash, o‘quvchilarning qiziqishini oshirish va o‘quv jarayonini yanada samarali qilishga yordam beradi. Tezkorlikni oshirish uchun maxsus o‘quv jarayonlarini tashkil etishda o‘quvchilarni jalb qilish, ularga qiziqarli va amaliy tajribalar taqdim etish zarur. Umuman olganda, tezkorlikni oshirish uchun maxsus o‘quv jarayonlarini tashkil etish jarayoni ko‘p jihatdan o‘quvchilarning ehtiyojlari va maqsadlariga mos ravishda rejalashtirilishi, innovatsion texnologiyalarni qo‘llash, o‘qituvchilar va o‘quvchilar o‘rtasida samarali aloqa o‘rnatish, shuningdek, o‘quv jarayonining sifatini oshirishga qaratilgan bo‘lishi lozim. Bu orqali o‘quvchilar o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishlari va tezkorlikni oshirishlari mumkin. 2.3. Zamonaviy texnologiyalar yordamida gandbolchilar tezkorligini baholash va nazorat qilish. Zamonaviy texnologiyalar yordamida gandbolchilar tezkorligini baholash va nazorat qilish hozirgi sport muhitida muhim ahamiyatga ega. Gandbol — bu tezkor 25 va dinamik o‘yin bo‘lib, unda sportchilar tezkorlik, kuch va chidamlilik kabi ko‘plab fizika va psixologik qobiliyatlarni namoyon etishlari zarur. Shuning uchun, sportchilarning tezkorligini nazorat qilish va baholash, ularning o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Zamonaviy texnologiyalar yordamida o‘yinchilarning tezkorligini baholashda bir nechta usullar mavjud. Ular orasida GPS-trackerlar, tezlikni o‘lchash vositalari, video tahlil, biometrik sensorlar va sport dasturlari o‘rin oladi. Ushbu usullar sportchilarning harakatlarini va jismoniy faoliyatlarini real vaqt rejimida kuzatishga imkon beradi, bu esa o‘yinchilarning jismoniy ko‘rsatkichlarini yaxshilashga ko‘maklashadi. GPS-trackerlar sportchilar harakatlarini nazorat qilishda keng qo‘llaniladi. Ushbu texnologiya yordamida o‘yinchilarning maydondagi harakatlari, tezligi va yo‘nalishlari aniq o‘lchanadi. GPS-trackerlar sportchilarning harakatlarini tezlik bilan tahlil qilish imkonini beradi, bu esa o‘yinchi qanday holatda kuchaytirish, ko‘nikmalarini rivojlantirish yoki jarohat olish xavfini kamaytirish kerakligini aniqlashga yordam beradi. Tezlikni o‘lchash vositalari ham muhim ahamiyatga ega. Ular yordamida o‘yinchilarning maksimal va o‘rtacha tezligi, shuningdek, tezkor harakatlar davomida harakatlanuvchi kuchlar o‘lchanadi. Bu ma’lumotlar sportchilarning jismoniy tayyorgarligini baholashda va ularni o‘yin davomida qanday qilib yaxshilash mumkinligini aniqlashda yordam beradi. Video tahlil texnologiyalari sportchilarning harakatlarini chuqur tahlil qilish imkonini beradi. Videokameralar yordamida o‘yin davomida o‘yinchilarning harakatlari qayd etiladi va keyinchalik tahlil qilinadi. Bu jarayonda sportchilar o‘z 26 xatolarini ko‘rib, ularni tuzatish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Video tahlil sportchilarni o‘z harakatlari va taktikalari haqida xabardor qilishda juda foydali. Biometrik sensorlar sportchilarning jismoniy holatini nazorat qilishda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu sensorlar yordamida sportchilarning yurak urish tezligi, nafas olish tezligi va boshqa fiziologik ko‘rsatkichlari o‘lchanadi. Bu ma’lumotlar sportchilarning jismoniy holatini baholashda va ularning tezkorlik ko‘rsatkichlarini yaxshilashda yordam beradi. Zamonaviy dasturlar va ilovalar sportchilarning jismoniy holatini nazorat qilishda qo‘llaniladi. Ushbu dasturlar yordamida sportchilar o‘z faoliyatlarini, ovqatlanish rejimlarini va dam olish vaqtlarini nazorat qilishlari mumkin. Dasturlar sportchilarga o‘z maqsadlariga erishishda yordam beradi va ularning o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishga ko‘maklashadi. Zamonaviy texnologiyalar yordamida tezkorlikni baholash va nazorat qilish jarayoni o‘yinchilarning o‘z maqsadlariga erishishida muhim ahamiyatga ega. Ushbu texnologiyalar orqali sportchilar o‘z harakatlarini tahlil qilish, kuchaytirish va jarohat olish xavfini kamaytirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu orqali sportchilar o‘z maqsadlariga erishish va o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishda muvaffaqiyatga erishadilar. Umuman olganda, zamonaviy texnologiyalar yordamida gandbolchilar tezkorligini baholash va nazorat qilish jarayoni sportchilarning jismoniy tayyorgarligini yanada oshirishga, o‘z ko‘nikmalarini rivojlantirishga va jamoaning umumiy natijalarini yaxshilashga yordam beradi. O‘yinchilarning real vaqt rejimida kuzatilishi, ularning harakatlarining tahlil qilinishi va o‘zgarishlar kiritilishi sport jarayonining muvaffaqiyatli bo‘lishiga xizmat qiladi. Tezkorlikni 27 oshirish va sportchilarning jismoniy holatini yaxshilash maqsadida zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash sport sohasida muhim ahamiyatga ega. 28 Xulosa Gandbolchilarning tezkorlik qobiliyatlarini takomillashtirish sportchilar uchun juda muhim jarayon bo‘lib, bu o‘yin jarayonida muvaffaqiyatga erishishning asosiy omillaridan biridir. Tezkorlik, o‘yinchilarning harakatlarini tez va aniqlik bilan bajarish imkonini beruvchi qobiliyat bo‘lib, raqibning harakatlariga tezda javob berish, to‘pni nazorat qilish va zarbalarni amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Tezkorlikni oshirish jarayoni jismoniy tayyorgarlik, psixologik tayyorgarlik va jamoaviy strategiyalarning uyg‘unligini talab etadi. Jismoniy tayyorgarlik tezkorlikni oshirishda birinchi o‘rinda turadi. O‘yinchilar o‘z jismoniy holatini yaxshilash uchun turli xil mashqlarni bajarishlari lozim. Sprintlar, intervallar, kuchaytirish mashqlari va muvozanatga qaratilgan mashqlar tezlikni oshirishga yordam beradi. Bu jarayonda har bir sportchining individual xususiyatlari hisobga olinishi zarur. Har bir o‘yinchining tezlik darajasi va jismoniy imkoniyatlari turlicha bo‘lishi mumkin, shuning uchun tayyorgarlik dasturlari individual yondashuvni talab qiladi. Shuningdek, psixologik tayyorgarlik ham tezkorlikni oshirishda muhim rol o‘ynaydi. O‘yinchilar o‘z holatlarini nazorat qilish, stressni boshqarish va tezkor qarorlar qabul qilish qobiliyatini rivojlantirishlari zarur. Psixologik tayyorgarlik orqali sportchilar o‘zlarini ishonchli his qilishlari va o‘yinda diqqatni jamlashlari mumkin. Bu, o‘z navbatida, o‘yin davomida tezkor harakatlar qilish imkoniyatini oshiradi. Jamoaviy mashg‘ulotlar va strategiyalar ham tezkorlikni oshirishda muhim ahamiyatga ega. O‘yinchilar bir-birlari bilan o‘zaro hamkorlikda harakat qilishi va raqibning harakatlariga tezda javob berishlari kerak. Jamoaviy strategiyalarni 29 amalga oshirishda tezkorlikning ahamiyatini e’tiborga olish zarur, chunki bu jamoa o‘yinchilarining o‘zaro aloqalarini va muvofiqligini oshiradi. Zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash, masalan, video tahlil, GPS-trackerlar va boshqa vositalar yordamida sportchilarning harakatlarini kuzatish va tahlil qilish jarayoni ham muhimdir. Bu orqali o‘yinchilar o‘z xatolarini aniqlash va ularni bartaraf etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Tezkorlikni oshirish uchun o‘quv jarayonlarining samaradorligini oshirish ham zarur. O‘quv jarayonlari doirasida sportchilarni nazorat qilish, ularning jismoniy holatini baholash va ularga individual yordam ko‘rsatish zarur. Umuman olganda, gandbolchilarning tezkorlik qobiliyatlarini takomillashtirish jarayoni jismoniy va psixologik tayyorgarlik, jamoaviy strategiyalar va zamonaviy texnologiyalarni birlashtirishni talab etadi. Tezkorlikni oshirish sportchilarning o‘z maqsadlariga erishishida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ularning o‘yin davomida muvaffaqiyatli harakat qilishlariga yordam beradi. Tezkorlikni rivojlantirish jarayoni sportchilarning umumiy muvaffaqiyatiga ta’sir ko‘rsatadi va ularning shaxsiy rivojlanishlari uchun zarurdir. Gandbolda tezkorlikni oshirish nafaqat o‘yinning muvaffaqiyati, balki sportchilarning o‘z qobiliyatlarini rivojlantirishlari uchun ham muhimdir. 30 Adabiyotlar 1. Jismoniy tarbiya va sport to g risida”gi qonunʼ ʼ i 2015 yil 2. Sh. Mirziyoyev Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida Toshkent sh-2017 3. Sh.M.Mirziyoyev Sport-ta’lim muassasalari faoliyatini 2025-yilgacha rivojlantirish dasturi to‘g‘risida Toshkent sh., 2021-yil 4. O‘zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasining qarori Aholining sog‘lom turmush tarzini qo‘llab-quvvatlash va jismoniy faolligini oshirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida Toshkent 2020-yil 5. Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni rivojlantirish Konsepsiyasi 13-fevral 2019.42bet. 6. EshtayevA.K. Gimnastika.O’quv uslubiy qo’llanma.T- 2015. 124 bet 7. Xusainov, M. (2020). Gandbol sporti: Asosiy tushunchalar va metodika . Toshkent: Sport nashrlari. 8. Semenov, A. (2019). Gandbol: O‘yin va tayyorgarlik . Moskva: Fizkultura i sport. 9. Mansurov, A. (2017). Jismoniy tarbiya va sportda egiluvchanlikni rivojlantirish metodikasi . Toshkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti. 10. Shapovalov, I. (2018). Fiziologiya va sport (2-jild). Moskva: Olimpiyec. 11. Gandbol Federatsiyasi (2021). Gandbol o‘yinining qo‘llanmasi . Toshkent: Gandbol federatsiyasi nashriyoti. 12. Anderson, R. (2016). The Anatomy of Sports Injuries: A Trainer's Guide to Sports Injuries and Rehabilitation . New York: Workman Publishing. 13. Gonzalez, J. & Jackson, S. (2015). Stretching and Flexibility for Athletes . Chicago: Human Kinetics. 31 14. Zayceva, A. (2022). Sportchilarni tayyorlashda zamonaviy texnologiyalar . Toshkent: Akademnashr. 15. Fletcher, J.R. & Jones, A.M. (2014). The Physiology of Sports Performance: How to Improve Flexibility and Agility . Oxford: Oxford University Press. 32

Gandbolchilarning tezkorlik qobiliyatlarni takomilashtirish


MUNDARIJA

KIRISH.....................................................................................................................3

I.BOB. GANDBOLCHILARNING TEZKORLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI.

1.1. Tezkorlik tushunchasi va uning gandboldagi ahamiyati………………………5

1.2. Gandbolchilar uchun jismoniy va psixologik tezkorlikni rivojlantirishning asosiy omillari………………………………………………………………...……8

1.3. Tezkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishning yosh va gender xususiyatlari…...13

II.BOB. GANDBOLCHILARNING TEZKORLIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH USULLARI VA AMALIYOTDA QO‘LLASH

2.1. Gandbolchilarning umumiy va maxsus tezkorlik mashqlarini ishlab chiqish..17

2.2. Tezkorlikni oshirish uchun maxsus o‘quv jarayonlarini tashkil etish………..19

2.3. Zamonaviy texnologiyalar yordamida gandbolchilar tezkorligini baholash va nazorat qilish………………………………………………………………….…..22

XULOSA………………………………………………………………...……….25

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………….………….27


KIRISH

Mavzuning dolzarbligi.Sport nafaqat jismoniy va ma’naviy sog‘lomlik asosi, balki hayotga katta umid bilan kirib kelayotgan yoshlarni turli zararli yot g‘oya va odatlardan asrash, ularga o‘z qobiliyati va iste’dodlarini to‘la ruyobga chiqarish vositasi hamdir. Shu bois so‘nggi yillarda mamlakatimizda bu borada qator huquqiy-me’yoriy hujjatlar imzolandi. 2017 yil 3 iyunda “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi qaror, 2018 yil 5 martda “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi farmonning qabul qilinishi va mazkur farmonga ko‘ra Respublika Jismoniy tarbiya va sport qo‘mitasining vazirlikka aylantirilishi, shuningdek, Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 29 yanvardagi “O‘zbekistonda sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish va aholini jismoniy va ommaviy sportga jalb etish to‘g‘risida”gi, 2019 yil 13 fevraldagi, “2019-2023 yillar davrida O‘zbekistonda jismoniy va ommaviy sportni rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarorlarining qabul qilinishi O‘zbekistonda jismoniy tarbiya va sport sohasida yangi bosqich boshlanganidan dalolat beradi.[1]

Gandbol – jismoniy tayyorgarlik va texnik mahoratni talab qiladigan jamoaviy sport turi bo‘lib, unda harakatlar tezligi, kuch va koordinatsiya muhim ahamiyatga ega. Sportchilarning o‘yin samaradorligini oshirishda jismoniy tayyorgarlik, xususan, egiluvchanlikning roli katta. Egiluvchanlik, ya'ni bo‘g‘inlarning harakat diapazoni va mushaklarning elastikligi, sportchining texnik va taktikaning yuqori darajada bajarilishiga imkon yaratadi.

Gandbolchilar uchun egiluvchanlik qobiliyatining rivojlanishi, ayniqsa, harakatlar va zarbalarni bajarishda, shuningdek, himoya va hujumda tezkor pozitsiyalarni o‘zgartirishda, o‘yin davomida zarur bo‘lgan moslashuvchanlikni ta'minlashda muhimdir. Ushbu qobiliyatni rivojlantirish, shuningdek, sportchilarni turli jarohatlardan himoya qilishda, bo‘g‘inlar va mushaklarning to‘g‘ri ishlashida yordam beradi.

Gandbolchilarda egiluvchanlikni takomillashtirish orqali o‘yinchi nafaqat harakatlarning aniqligini oshiradi, balki mushaklarning ish faoliyatini maksimal darajada oshirib, samarali sport natijalarini ko‘rsatishi mumkin.

Ushbu kurs ishida gandbolchilarning egiluvchanlik qobiliyatini takomillashtirish masalasi chuqur tahlil qilinadi. Nazariy va amaliy usullardan foydalangan holda, sportchilarda egiluvchanlikni oshirish bo‘yicha samarali mashg‘ulotlar taklif etiladi. Muntazam va ilmiy asoslangan mashqlar orqali gandbolchilarning harakatlar aniqligi, samaradorligi va jarohatlardan himoyalanish darajasi sezilarli darajada yaxshilanadi.

Kurs ishining maqsadi — gandbolchilarda egiluvchanlikni rivojlantirishning nazariy asoslarini va mashqlar orqali samarali takomillashtirish yo‘llarini tahlil qilishdir. Shu bilan birga, egiluvchanlikni oshirish uchun foydalaniladigan turli xil texnikalar, mashqlar va maxsus jihozlar haqida ma'lumot berish, bu jarayonning fiziologik va biomexanik asoslarini o‘rganish hamda amaliy mashg‘ulotlar orqali uning sportchilarga qanday foyda keltirishi mumkinligini aniqlashdir.

Gandbolchilar uchun egiluvchanlikni takomillashtirish o‘z-o‘zidan juda dolzarb mavzu hisoblanadi, chunki sportchilarning jarohatlardan himoya qilish, harakatlarni samarali bajarish va o‘yinda yuqori natijalar ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan asosiy elementlardan biridir.

Kurs ishining vazifasi-Gandbolchilarda egiluvchanlik qobiliyatining mohiyatini o‘rganish.

Statik va dinamik mashqlar yordamida egiluvchanlikni rivojlantirish.

Maxsus texnika va jihozlar yordamida egiluvchanlikni takomillashtirish yo‘llarini aniqlash.

 


 

  1. [1] O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasini davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5368-sonli farmoni.

 

Sotib olish