Информация о документе

Цена 400000UZS
Размер 6.5MB
Покупки 0
Дата загрузки 26 Июнь 2024
Расширение docx
Раздел Дипломные работы
Предмет Техника и технология

Продавец

Aslanbek

Дата регистрации 23 Май 2024

2 Продаж

Gaz tarkibidagi kondensatni stabillash jarayonini avtomatlashtirish

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT KIMY O – TEXNOLOGIY A INSTITUTI “OZIQ – OVQAT MAHSULOTLARI TEXNOLOGIY A SI” FAKULTETI “INFORMATIKA, AVTOMATLASHTIRISH VA BOSHQARUV” KAFEDRASI “Gaz tarkibidagi kondensatni stabillash jarayonini avtomatlashtirish ” mavzu si dagi malakaviy bitiruv ishining TUSHUNTIRISH XATI « IAB» k afedra si mudiri : dots.Boboyorov R.O. Malakaviy bitiruv ishining raxbari: dots. Xamidov B. T. Malakaviy bitiruv i shini bajardi: Bo’ronov J.S. TOSHKENT – 202 4 Mundarija 1. Kirish........................................................................................................... 2. Texnologik jarayon tavsifi........................................................................... 3. Texnologik jarayonni avtomatlashtirishning funksional chizmasi va bayoni.......................................................................................................... 4. Avtomatlashtirish vositalarining buyurtma spetsifikatsiyasi...................... 5. Prinsipial boshqarish va signallash tizimlarini loyihalash........................... 6. Elektr manba prinsipial chizmasining bayoni.............................................. 7. Avtomatik rostlash tizimini hisobi. .............................................................. 8. Gaz tarkibidagi kondensatni stabillash jarayonini boshqarish tizim arxitektura bayoni........................................................................................ 9. Texnik – iqtisodiy xisob qismi.................................................................... 10. Hayot faoliyati xavfsizligi qismi................................................................. 11. Xulosa......................................................................................................... 12. Foydalanilgan adabiyotlar........................................................................... KIRISH Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish zamonaviy neft va gaz sanoatining asosiy vazifalaridan biridir. Energiyaga bo'lgan talabning ortishi va ekologik xavfsizlik va iqtisodiy samaradorlik talablarining kuchayishi sharoitida uglevodorod kondensatlarini qayta ishlash va barqarorlashtirish jarayonlarini avtomatlashtirish alohida ahamiyat kasb etmoqda. Tabiiy gazdan chiqarilgan kondensat tarkibida uglevodorodlarning yengil fraktsiyalari mavjud bo'lib, ular qimmatbaho tarkibiy qismlarning yo'qolishini oldini olish va saqlash va tashish xavfsizligini ta'minlash uchun barqarorlashtirishni talab qiladi. Ushbu ishning maqsadi texnologik jarayonning samaradorligi va xavfsizligini oshirishga qaratilgan gazdagi kondensatni barqarorlashtirish jarayonini avtomatlashtirish tizimini ishlab chiqish va joriy etishdir. Maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni hal qilish kerak: 1. Kondensatni barqarorlashtirishning mavjud usullari va texnologiyalarini tahlil qilish. 2. Stabilizatsiya jarayonining maqbul parametrlarini aniqlash. 3. Kondensatni barqarorlashtirish jarayonining matematik modelini ishlab chiqish. 4. Jarayonni avtomatik boshqarish tizimini loyihalash va amalga oshirish. 5. Amalga oshirilgan tizimning samaradorligini baholash. Tadqiqotning ilmiy yangiligi o'zgaruvchan texnologik parametrlar sharoitida kondensatni barqarorlashtirish jarayonining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga oladigan yangi avtomatlashtirish tizimini ishlab chiqishdan iborat. Ishning amaliy ahamiyati ishlab chiqilgan tizimni mavjud ishlab chiqarish quvvatlarida qo'llash imkoniyati bilan belgilanadi, bu esa uglevodorodlarni qayta ishlash jarayonlarining iqtisodiy samaradorligi va xavfsizligini oshiradi. Tadqiqot metodologiyasi Tadqiqot davomida matematik modellashtirish, tizimni tahlil qilish usullari, shuningdek texnologik jarayonlarni optimal boshqarish usullari qo'llanilgan. Avtomatlashtirish tizimini ishlab chiqish uchun zamonaviy dasturiy vositalar va texnologiyalar, shu jumladan SCADA tizimlari (Supervisory Control and Data Acquisition), dasturlashtiriladigan mantiqiy kontrollerlar (PLC) va sun'iy intellektga asoslangan boshqaruv tizimlari (AI) qo'llanilgan. Kondensatni barqarorlashtirishning asosiy bosqichlari. Kondensatni barqarorlashtirish jarayoni sovutish, fazalarni ajratish, engil uglevodorodlarni olib tashlash va keyinchalik rektifikatsiya qilish kabi bir necha asosiy bosqichlarni o'z ichiga oladi. Ushbu bosqichlarning har biri aniq parametrlarni boshqarish va boshqarishni talab qiladi, bu esa avtomatlashtirishni samarali jarayonning ajralmas qismiga aylantiradi. Gazni qayta ishlashga xos bo'lgan yuqori bosim va harorat sharoitida aralashmaning tarkibiy qismlari o'rtasidagi murakkab termodinamik o'zaro ta'sirlarni hisobga olish kerak. Gaz kondensatining tarkibiga ko'plab omillar ta'sir qiladi. Kondensatning uglevodorod tarkibi va undagi fraktsiyalar soniga hosil bo'lish sharoitlari ta'sir qiladi; moddaning tanlanishi sodir bo'lgan shartlar. Ushbu kondan foydalanish muddatini hisobga olish juda muhimdir. Avvalroq, biz rezervuarda mavjud bo'lgan "moy jantlari" ning kondensat tarkibiga ta'sirini eslatib o'tdik. Gaz kondensatining konga uning hosil bo'lishi davrida migratsiya shartlari, shuningdek, kollektor gazining kimyoviy tarkibi ham hisobga olinishi kerak. Umuman olganda, gaz kondensatining tarkibi neftga o'xshaydi. Ammo, neftdan farqli o'laroq, gaz kondensatida qatronlar va asfaltenlar mavjud emas. Asosan, u benzin va kerosin komponentlarini o'z ichiga oladi. Benzin fraksiyalari +30 °S - +200 °S, kerosin - +200 °S - +300 °S haroratda qaynatiladi. Kondensat va oz miqdorda yuqori qaynaydigan komponentlar tarkibiga kiradi. Benzin fraktsiyalarining chiqishi odatda yarmidan ko'p. Agar suv ombori katta chuqurlikda joylashgan bo'lsa, uning tarkibida kerosin komponentlari va gaz moyi ustunlik qiladi. Metan va naftenlarni o'z ichiga olgan kondensatlar ko'proq uchraydi, kamroq - aromatik yoki naftenik uglevodorodlarni o'z ichiga oladi. Gaz kondensati nima uchun ishlatiladi? Gaz kondensati yoqilg'i yoki neft- kimyo sanoati mahsulotlarini olish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Shunday qilib, gaz kondensatidan yoki yuqori sifatli benzindan. Sifatida yaxshilash uchun kondensatdan olingan benzin fraktsiyalari qo'shimcha ishlov berishdan o'tkaziladi. Yoqilg'ining detonatsiyaga chidamliligini oshirish uchun kompozitsiyaga antiknock agentlari kiritiladi. Qo'shimcha ishlov bermasdan, bu turdagi yoqilg'ilarni faqat issiq mavsumda ishlatish mumkin, chunki ular tezda bulutli bo'lib, qattiqlashadi. Ushbu yoqilg'ilarning sovuq havoda ishlashi uchun ularning tarkibidan kerosin chiqariladi. Plastmassa ishlab chiqarish uchun sintetik kauchuklar, turli tolalar va qatronlar, aromatik uglevodorodlar, olefinlar va gaz kondensatini qayta ishlash jarayonida olingan boshqa monomerik molekulalar ishlatiladi. Tog'-kon kompaniyalari yirik konlarda mavjud bo'lgan kondensatlarni o'zlashtirishdan manfaatdor. Ular katta quvvatga ega qurilmalarni ishga tushirdilar. Texnologik jarayon tavsifi Gaz kondensatini stabillash jarayoni murakkab texnologik jarayon bo'lib, uning maqsadi gaz tarkibidagi kondensatni ajratish va uni stabillashgan suyuqlik sifatida olishdir. Bu jarayon bir necha bosqichdan iborat bo'lib, har bir bosqichda o'ziga xos apparatlar va texnologik jarayonlar qo'llaniladi. Gaz kondensati dastlab 20D-1 qabul qiluvchi idishiga keladi. Bu idishda kondensatning boshlang'ich ajralishi sodir bo'ladi, ya'ni gaz va suyuq fazalar ajratiladi. Gaz yuqoridan chiqariladi, suyuq faza esa keyingi bosqichga yo'naltiriladi. Bu jarayon dastlabki fazani ajratish va keyingi jarayonlarga tayyorgarlik ko'rish uchun muhimdir. Suyuqlik fazasi 100E-5 issiqlik almashinuvchidan o'tadi. Bu bosqichda suyuqlik ma'lum bir darajada isitiladi. Issiqlik almashinuvchida suyuqlikning isitilishi uning bug'lanishiga yordam beradi va shu orqali ajralish jarayonini yaxshilaydi. Issiqlik almashinuvi jarayoni suyuqlikning termodinamik holatini o'zgartirishga xizmat qiladi. Isitilgan kondensat 100T-1 kolonasiga kiradi. Bu yerda qaynatish jarayoni amalga oshiriladi. Qaynatish jarayonida suyuqlik qaynaydi va gaz fazasiga o'tadi, bu orqali gaz va suyuqlik fazalari yana bir bor ajratiladi. Qaynatish kolonasi gaz va suyuq fazalarni samarali ajratish uchun maxsus ishlab chiqilgan. Bug'langan gaz yuqoriga ko'tariladi, suyuqlik esa pastki qismdan chiqadi va keyingi bosqichga yo'naltiriladi. 100P-1 idishida qaynatishdan kelgan suyuqlik yig'iladi. Bu idishdan suyuqlik nasos yordamida keyingi bosqichlarga uzatiladi. 100P-1 idishidan kelgan suyuqlik 100T-2 kolonasiga nasos yordamida keyingi bosqichlarga o'tkaziladi. Bu kolona orqali yana qaynatish jarayoni amalga oshiriladi va gaz va suyuq fazalar ajratiladi. Bu kolonada yana qaynatish jarayoni amalga oshiriladi va gaz va suyuq fazalar ajratiladi. Bu bosqichda qaynatish jarayoni davom etadi va suyuqlik tarkibidagi gazlar to'liq chiqariladi. Qaynatish kolonalaridan kelgan suyuqlik stabillash kolonasiga (100C-1) kiradi. Bu kolonada gaz va suyuq fazalar nihoyatda ajratiladi. Gaz yuqoridan chiqariladi, stabillashgan suyuqlik esa pastki qismdan chiqadi. Stabillash jarayoni suyuqlikning tarkibini barqarorlashtirish va undan ortiqcha gazlarni chiqarish uchun xizmat qiladi. Stabillashgan suyuqlik 100T-3 issiqlik almashinuvchiga kiradi. Bu yerda u yana bir bor issiqlik almashinuvi jarayonidan o'tadi va sovutiladi. Sovitish jarayoni suyuqlikning keyingi saqlanishi va transportirovkasi uchun muhimdir. Umuman olganda, bu texnologik jarayon gaz kondensatini ajratish va stabillash orqali mahsulot sifatini oshirishga yo'naltirilgan. Texnologik jarayonni avtomatlashtirishning funksional chizmasi va bayoni Gaz kondensatini stabillash jarayoni gaz tarkibidagi kondensatni ajratish va uni stabillashgan suyuqlik sifatida olish uchun amalga oshiriladigan murakkab texnologik jarayondir. Bu jarayon bir necha bosqichdan iborat bo'lib, har bir bosqichda maxsus apparatlar va texnologik usullar qo'llaniladi. Gaz kondensati dastlab 20D-1 qabul qiluvchi idishiga kelganda dastlab sarf elektr chiqish signaliga ega bо‘lgan SITRANS F US060 markali elektromagnitli sarf ulchagich (poz. 2 -1) orqali kiradi va 4-20 mA tokli signal kо‘rinishida PLK Simantic S7 1500 markali kontrollerga uzatiladi va kontroller Sirius 3RT2035 markali (poz. 2 - 2 ) magnitli yuritgich yordamida klapinni ochib yopish yordamida gazning sarfini rostlaydi. 20D-1 qabul qiluvchi idishning haroratni SITRANS TR300 markali (poz. 1-1) datchigi yordamida nazorat qilamiz, bunda joriy qiymatni bosmaga chiqarish va xotirada saqlaymiz. Ushbu idishda kondensatning dastlabki ajratilishi amalga oshiriladi, ya'ni gaz va suyuq fazalar bir-biridan ajratiladi. Gaz yuqoridan chiqarilib, suyuq faza keyingi bosqichga yuboriladi. Bu jarayon boshlang'ich fazani ajratish va keyingi jarayonlarga tayyorgarlik ko'rish uchun zarurdir. Gaz kondensati 20D-1 qabul qiluvchi idishidagi sathni nazorat qilishda unga SITRANS LCS 100 (poz. 3-1) markali sig’im o'zgarishiga mos ravishda datchikning chiqish signalini hosil qiladi. Ko'pincha, bu signal 4-20 mA diapazonda bo'ladi, bu sanoat avtomatizatsiyasi tizimlarida keng qo'llaniladi. 20D-1 qabul qiluvchi idishning pastki chiqishida undagi gaz kondensatining haroratini SITRANS TR300 markali (poz. 4-1) datchigi yordamida nazorat qilamiz, bunda joriy qiymatni bosmaga chiqarish va xotirada saqlaymiz. Suyuqlik fazasi 100E-5 issiqlik almashinuvchiga o'tishida sarf elektr chiqish signaliga ega bо‘lgan SITRANS F US060 markali elektromagnitli sarf ulchagich (poz. 5 -1) orqali kiradi va 4-20 mA tokli signal kо‘rinishida PLK Simantic S7 1500 markali kontrollerga uzatiladi va kontroller Sirius 3RT2035 markali (poz. 5 - 2 ) magnitli yuritgich yordamida klapinni ochib yopish yordamida gaz kondensatining sarfini rostla nad i. Bu bosqichda suyuqlik ma'lum bir darajada isitilganligini hisobga olgan holda gaz kondensatining haroratini SITRANS TR300 markali (poz. 7-1) datchigi yordamida nazorat qilamiz, bunda joriy qiymatni bosmaga chiqarish va xotirada saqlaydi . Issiqlik almashinuvchida suyuqlikning isitilishi uning bug'lanishiga yordam beradi va shu orqali ajralish jarayonini yaxshilaydi. Issiqlik almashinuvi jarayoni suyuqlikning termodinamik holatini o'zgartirishga xizmat qiladi. Suyuqlik fazasi 100E-5 issiqlik almashinuvchida bug’ning bosimi mavjudligini hisobga olgan holda SITRANS P220 markali (poz. 6-1). SITRANS P220 bosim o’zgartirgichining o'lchovchi sezgir elementi piezoelektrik texnologiyasiga asoslangan gazdagi bosimni sezadi. Sezgir elementi bosimning mexanik deformatsiyasini elektr signaliga aylantiradi. Piezoelektrik datchik bu deformatsiyani elektr signaliga aylantirish uchun piezoelektrik kristallardan foydalanadi. Qizdirilgan kondensat 100T-1 kolonasiga kiradi. Bu yerda qaynatish jarayoni amalga oshirilfanligi sababli 100T-1 kolonasining qizdirilgan kondensatning haroratlarini kirish qimiga SITRANS TR300 markali (poz. 8-1) datchigi va chiqish qismiga SITRANS TR300 markali (poz. 10-1) datchigi yordamida nazorat qilinadi . Joriy qiymatni bosmaga chiqarish va xotirada saqlanadi. Qaynatish jarayonida suyuqlik qaynab, gaz fazasiga o'tadi, bu orqali gaz va suyuq fazalari yana ajratiladi. Qaynatish kolonasi gaz va suyuq fazalarni samarali ajratish uchun maxsus ishlab chiqilgan. Bug'langan gaz yuqoriga ko'tarilib, suyuqlik pastki qismdan chiqib, keyingi bosqichga yuboriladi. Qizdirilgan kondensat 100T-1 kolonasidan ma’lum bir qiymatlari boshqa jarayonga ketadi va u yerdagi qizdirilgan gaz kondensatining sarfini elektr chiqish signaliga ega bо‘lgan SITRANS F US380 markali elektromagnitli sarf ulchagich (poz. 9 -1) orqali chiqadi. 100P-1 idishida qaynatishdan kelgan suyuqlik safini elektr chiqish signaliga ega bо‘lgan SITRANS F US380 markali elektromagnitli sarf ulchagich (poz. 11 -1) orqali kiradi va 4-20 mA tokli signal kо‘rinishida PLK Simantic S7 1500 markali kontrollerga uzatiladi va kontroller Sirius 3RT2035 markali (poz. 11 - 2 ) magnitli yuritgich yordamida klapinni ochib yopish yordamida gazning sarfini rostlaydi. Bu idishdan gazning bosimi SITRANS P220 markali (poz. 12-1) datchigi bilan nazorat qilinadi. N asos yordamida keyingi bosqichlarga uzatiladi. 100P-1 idishidan kelgan suyuqlik 100T-2 kolonasiga nasos yordamida keyingi bosqichlarga o'tkaziladi. Ushbu kolonada qaynatish jarayoni takroran amalga oshirilib, gaz va suyuq fazalar ajratiladi. Bu bosqichda qaynatish davom etib, suyuqlik tarkibidagi gazlar to'liq chiqariladi. Qaynatish kolonalaridan kelgan suyuqlik stabillash kolonasiga (100C-1) sarfini elektr chiqish signaliga ega bо‘lgan SITRANS F US380 markali elektromagnitli sarf ulchagich (poz. 19 -1) orqali kiradi. Bu kolonada gaz va suyuq fazalar nihoyatda ajratiladi. Gaz yuqoridan chiqariladi, stabillashgan suyuqlik esa pastki qismdan chiqadi. Stabillash jarayoni suyuqlikning tarkibini barqarorlashtirish va undan ortiqcha gazlarni chiqarish uchun xizmat qiladi. Stabillashgan suyuqlik 100T-3 issiqlik almashinuvchiga kiradi. Bu yerda u yana bir bor issiqlik almashinuvi jarayonidan o'tadi va sovutilishi hisobiga haroratlarini kirish qimiga SITRANS TR300 markali (poz. 20-1) datchigi va chiqish qismiga SITRANS TR300 markali (poz. 21-1) datchigi yordamida nazorat qilinadi . Avtomatlashtirish vositalarining buyurtma spetsifikatsiyasiPozitsiyasi Turi Nomi va texnik xarakteristikasi Markasi Yetkazib beruvchi Joylashish nuqtasi M iqdori PLK PLK orqali tizimli avtomatlashtirish. Markaziy protsessor CPU417-T, RAM 4 Мb, Flash EEPROM 8 Мb. 4…20 mA, 0…5 mA tok kuchi va kuchlanish 0…10 V Siemens SIMATIC S7-1200 “Siemens” Germaniya shitda 1 EHM SIRIUS 1LG4253-4AA 60-Z D22 SIEMENS Siemens Rossiya joyida 2 1-1 TI Temperatura o‘lchov qurilmasi Reaktordagi aralashma va suv temperaturasini o‘lchaydi. Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. O‘lchash temperatura diapazoni: - 50…..+150°C. SITRANS TR300 “Emerson” Rossiya joyida 1 2-1 PT Bosim o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. 8-30 bar qiymatlar orasida bosim o‘lchay oladi. O‘lchash temperatura diapazoni: -20…..+80°C. Sitrans P220 “Siemens” Germaniya shitda 1 3-1 LT Sath o‘lchov qurilmasi Vibratsiyali sat h signalizatori, ishchi bosimi 6400kPab kuchlanishi 20...72 V, ishchi quvvati 1.3 Vt SITRANS LVL100 “Siemens” Germaniya shitda 1 4-1 FI Sarf o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….24 V. sarf qiymatini o‘lchovchi datchik SITRANS FUS060 “Siemens” Germaniya joyida 1 4-2 NS Sarfni rostlovchi klapan Magnitli yuritgich, chastotasi γ =50 Gs, ishchi quvvati 23 kvt, о‘lchami 114x55x174 mm Sirius 3RT20351NF34 “Siemens” Germaniya shitda 1 5-1 FI Sarf o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….24 V. sarf qiymatini o‘lchovchi datchik SITRANS FUS060 “Siemens” Germaniya joyida 1 5-2 NS Sarfni rostlovchi klapan Magnitli yuritgich, chastotasi γ =50 Gs, ishchi quvvati 23 kvt, о‘lchami 114x55x174 mm Sirius 3RT20351NF34 “Siemens” Germaniya shitda 1 6-1 PT Bosim o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. 8-30 bar qiymatlar orasida bosim o‘lchay oladi. O‘lchash temperatura diapazoni: -20…..+80°C. Sitrans P220 “Siemens” Germaniya shitda 1 7-1 TI Temperatura o‘lchov qurilmasi Reaktordagi aralashma va suv temperaturasini o‘lchaydi. Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. O‘lchash temperatura diapazoni: - 50…..+150°C. SITRANS TR300 “Emerson” Rossiya joyida 1 8-1 TI Temperatura o‘lchov qurilmasi Reaktordagi aralashma va suv temperaturasini o‘lchaydi. Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. O‘lchash temperatura diapazoni: - 50…..+150°C. SITRANS TR300 “Emerson” Rossiya joyida 1 9-1 FI Sarf o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….24 V. o‘lchash chegarasi 15 – 36000 m 3 /soat orasida sarf qiymatini o‘lchay oladi. SITRANS FUS380 “Siemens” Germaniya joyida 1 9-2 NS Sarfni rostlovchi klapan Magnitli yuritgich, chastotasi γ =50 Gs, ishchi quvvati 23 kvt, о‘lchami 114x55x174 mm Sirius 3RT20351NF34 “Siemens” Germaniya shitda 1 10-1 TI Temperatura o‘lchov qurilmasi Raqamli despleyli termometr, о‘lchash diapozini -50 ... +200 °C SITRANS TF2 “Siemens” Germaniya joyida 1 11-1 FI Sarf o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….24 V. sarf qiymatini o‘lchovchi datchik SITRANS FUS060 “Siemens” Germaniya joyida 1 11-2 NS Sarfni rostlovchi klapan Magnitli yuritgich, chastotasi γ =50 Gs, ishchi quvvati 23 kvt, о‘lchami 114x55x174 mm Sirius 3RT20351NF34 “Siemens” Germaniya shitda 1 12-1 PI Bosim o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. 8-30 bar qiymatlar orasida bosim o‘lchay oladi. O‘lchash temperatura diapazoni: -20…..+80°C. Sitrans P220 “Siemens” Germaniya shitda 1 12-2 NS Bosimni rostlovchi klapan Magnitli yuritgich, chastotasi γ =50 Gs, ishchi quvvati 23 kvt, о‘lchami 114x55x174 mm Sirius 3RT20351NF34 “Siemens” Germaniya shitda 1 13-1 Temperatura o‘lchov Reaktordagi aralashma va suv temperaturasini SITRANS TR300 “Emerson” joyida 1 TI qurilmasi o‘lchaydi. Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. O‘lchash temperatura diapazoni: - 50…..+150°C. Rossiya 14-1 TI Temperatura o‘lchov qurilmasi Reaktordagi aralashma va suv temperaturasini o‘lchaydi. Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. O‘lchash temperatura diapazoni: - 50…..+150°C. SITRANS TR300 “Emerson” Rossiya joyida 1 15-1 TI Temperatura o‘lchov qurilmasi Reaktordagi aralashma va suv temperaturasini o‘lchaydi. Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. O‘lchash temperatura diapazoni: - 50…..+150°C. SITRANS TR300 “Emerson” Rossiya joyida 1 15-2 NS Haroratni rostlovchi klapan Magnitli yuritgich, chastotasi γ =50 Gs, ishchi quvvati 23 kvt, о‘lchami 114x55x174 mm Sirius 3RT20351NF34 “Siemens” Germaniya shitda 1 16-1 PT Bosim o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. 8-30 bar qiymatlar orasida bosim o‘lchay oladi. O‘lchash temperatura diapazoni: -20…..+80°C. Sitrans P220 “Siemens” Germaniya shitda 1 17-1 LT Sath o‘lchov qurilmasi Vibratsiyali sat h signalizatori, ishchi bosimi 6400kPab kuchlanishi 20...72 V, ishchi quvvati 1.3 Vt SITRANS LVL100 “Siemens” Germaniya shitda 1 17-3 NS Sathni rostlovchi klapan Magnitli yuritgich, chastotasi γ =50 Gs, ishchi quvvati 23 kvt, о‘lchami 114x55x174 mm Sirius 3RT20351NF34 “Siemens” Germaniya shitda 1 18-1 TI Temperatura o‘lchov qurilmasi Reaktordagi aralashma va suv temperaturasini o‘lchaydi. Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. O‘lchash temperatura diapazoni: - 50…..+150°C. SITRANS TR300 “Emerson” Rossiya joyida 1 19-1 FI Sarf o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….24 V. sarf qiymatini o‘lchovchi datchik SITRANS FUS060 “Siemens” Germaniya joyida 1 19-2 NS Sarfni rostlovchi klapan Magnitli yuritgich, chastotasi γ =50 Gs, ishchi quvvati 23 kvt, о‘lchami 114x55x174 mm Sirius 3RT20351NF34 “Siemens” Germaniya shitda 1 20-1 TI Temperatura o‘lchov qurilmasi Reaktordagi aralashma va suv temperaturasini o‘lchaydi. Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. O‘lchash temperatura diapazoni: - 50…..+150°C. SITRANS TR300 “Emerson” Rossiya joyida 1 21-1 TI Temperatura o‘lchov qurilmasi Reaktordagi aralashma va suv temperaturasini o‘lchaydi. Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. O‘lchash temperatura diapazoni: - 50…..+150°C. SITRANS TR300 “Emerson” Rossiya joyida 1 22-1 FI Sarf o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….24 V. sarf qiymatini o‘lchovchi datchik SITRANS FUS060 “Siemens” Germaniya joyida 1 22-2 NS Sarfni rostlovchi klapan Magnitli yuritgich, chastotasi γ =50 Gs, ishchi quvvati 23 kvt, о‘lchami 114x55x174 mm Sirius 3RT20351NF34 “Siemens” Germaniya shitda 1 23-1 TI Temperatura o‘lchov qurilmasi Reaktordagi aralashma va suv temperaturasini o‘lchaydi. Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. O‘lchash temperatura diapazoni: - 50…..+150°C. SITRANS TR300 “Emerson” Rossiya joyida 1 24-1 PT Bosim o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….10 V. 8-30 bar qiymatlar orasida bosim o‘lchay oladi. O‘lchash temperatura diapazoni: -20…..+80°C. Sitrans P220 “Siemens” Germaniya shitda 1 25-1 FI Sarf o‘lchov qurilmasi Chiqish signali: 4….20mA yoki 0….24 V. sarf qiymatini o‘lchovchi datchik SITRANS FUS060 “Siemens” Germaniya joyida 1 25-2 NS Sarfni rostlovchi klapan Magnitli yuritgich, chastotasi γ =50 Gs, ishchi quvvati 23 kvt, о‘lchami 114x55x174 mm Sirius 3RT20351NF34 “Siemens” Germaniya shitda 1 Uch fazali prinsipial elektr manba chizmasi va bayoni Tabiiy gazlarni absorbsiya usuli bilan tozalash jarayonining elektr sxemasi ushbu texnologik jarayonda ishtirok etadigan tizimning barcha tarkibiy qismlarining elektr ulanishlari va o'zaro ta'sirining tuzilgan va batafsil tavsifini ko’rib chiqamiz. Bu jarayonni samarali boshqarish, xavfsizlikni ta'minlash va tozalangan gazning yuqori sifatiga erishish imkonini beradigan barcha elektr komponentlari va ularning o'zaro ta'sirining tizimli ko'rinishini ta'minlaydi. Sxemada ko'rsatilgan elektr sxemasi tabiiy gazlarni tozalash jarayonini absorbsiya usuli bilan avtomatlashtirish uchun bir nechta kontrollerlar va boshqaruv elementlari mavjud. Bu chizmada taqsimlanish tarmog‘iga manba manba tarmog‘ining asosiy manba tarmog‘idan va unda kuchlanish bо‘lmay qolganda rezerv manba tarmog‘idan berilishi ta’minlangan. Buning uchun asosiy manba tarmog‘iga ulangan magnitli yuritgich PM1 va rezerv manba tarmog‘iga ulangan magnitli yuritgich PM2 va ularning kontaktlaridan foydalaniladi. Asosiy manba tarmog‘ida kuchlanish mavjud bо‘lsa, PM1 ishlab, о‘zining normal ochiq PM1 kontaktlarini ulaydi va taqsimlanish manba tarmog‘iga kuchlanish beriladi. Asosiy manba tarmog‘ining biror fazasida kuchlanish bо‘lmay qolsa, uch fazali kuchlanish relesi RN1 о‘chib, asosiy manba tarmog‘iga ulangan magnitli yuritgich PM1 zanjirini uzadi va bunda uning asosiy manba zanjiridagi normal ochiq kontaktlari PM1 uzilib, asosiy manba zanjirini uzadi, rezerv manba tarmog‘idagi normal yopiq PM1 kontakti esa ulanib, rezerv manba tarmog‘idagi magnitli yuritgich PM2 ishlaydi va о‘zining normal ochiq PM2 kontaktlarini ulab, taqsimlanish tarmog‘iga rezerv manba tarmog‘ini ulaydi. Asosiy manba zanjiridagi hamma fazalarda kuchlanish paydo bо‘lishi bilan, yana magnitli yuritgich PM1 zanjiri ulanib, rezerv manba tarmog‘idagi magnitli yuritgich PM2 zanjirini uzadi va asosiy manba tarmog‘ini ulaydi Tabiiy gazlarni tozalash jarayonining 3 fazali elektr-prinsipial sxemasi Prinsipial boshqarish va signallash tizim larini loyi h ala sh Tekshirish tugmasi SV1 bosilganda K1 rele boshqarish о‘ramlaridan tok о‘tib, K1 normal ochiq kontaktlarilarining ulanishiga sabab bо‘ladi. Natijada, tovushli signal NA ishlaydi va hamma signal lampalar zanjirini normal yopiq kontaktlar orqali yoqadi. Texnologik kontakt SQ1 ulanganda, K2 relening normal ulangan kontakti orqali ulanib, K1 rele boshqarish о‘ramlaridan tok о‘tadi va bu uning K1 normal ochiq kontaktlarilarining ulanishiga sabab bо‘ladi. Natijada, VD2 diod orqali K2 rele zanjiri ulanadi K2 normal ochiq kontaktlari yordamida zanjir blokirovkalanadi. Rele K2 ishlaganda, о‘zining signallash lampasi zanjiridagi K2 normal ochiq kontaktlarini ulab signal lampani N L 1 yoqadi va normal yopiq kontakt K2 ni uzadi. Tо‘xtatish tugmasi SV2 bosilganda, K1 rele о‘ramlaridan tok о‘tishi tо‘xtaydi va K1 normal yopiq kontaktlarini uzadi va signal lampalari о‘chib, faqat blokirovkalovchi K2 kontakt zanjiridagi signal lampasi yoniq qoladi. Qolgan tizimlar ( 27-1 ) ham shu tartibda ishlaydi. AVTOMATIK ROSTLASH TIZIMINING HISOBI . Ushbu ishini bajarishda obyekt sifatida a bsorbsiya kolonnasi tanlab olindi. Olingan obyektni tizimli tahlil qilib, uning kirish va chiqish parametrlarini aniqlaymiz: G m G‘ m T m T’ m G b G‘ b T b T’ b Bu yerda: G m -qurilmaga kirayotgan mahsulotning sarfi; T m -qurilmaga kirayotgan mahsulotning harorati; G b -qurilmaga kirayotgan bug‘ning sarfi; T b -qurilmaga kirayotgan bug‘ning harorati; G‘ m -qurilmadan chiqayotgan mahsulotning sarfi; T’ m - qurilmadan chiqayotgan mahsulotning harorati; G‘ b - qurilmadan chiqayotgan bug‘ning sarfi; T’ b - qurilmadan chiqayotgan bug‘ning harorati; Ushbu kо‘rsatkichlar ichidan boshqaruvchi va boshqariluvchi kо‘rsatkichlarni aniqlab olamiz. Boshqaruvchi kо‘rsatkich – qurilmaga kirayotgan bug‘ning massaviy sarfi, kg/soat; Boshqariluvchi kо‘rsatkich- qurilmadan chiqayotgan mahsulotning temperaturasi Ushbu kо‘rsatkichlarni ichidan boshqaruvchi va boshqariluvchi kо‘rsatkichlarni aniqlab olamiz. 100E-5 KalonnasiI jrochi mexanizm Boshqarish ob’ yekti Datchik Rostlagich Buyurtma Boshqariluvchi kо‘rsatkich – absorbsiya kolonnasidan chiqayotgan mahsulotning harorati -T,˚S. Boshqaruvchi kо‘rsatkich - suv bug‘ning sarfi – G, m 3 /s. Jarayondagi о‘zgartiriladigan Obektning asosiy kо‘rsatkichi – harorat bо‘lib, uning о‘zgarish chegarasi t max = 71 o C; t min =69 o C; t о‘rt =70 o C; о‘zgarish chegarasi  t = ±1 o C.  t max = t max - t о‘rt = 71 - 70 =1 0 S  t min = t min - t о‘rt = 69 - 70 =-1 0 S  t=  1 0 S. 100E-5 kalonnasining kompyuter modeli Biz tanlagan obyekt bir sig‘imli ekanini hisobga olib,uning kompyuter modelini kuyida keltirilgan “MATLAB” dasturi asosida hosil qilamiz.Buning uchun dasturning kutubxonasidan kerakli bо‘linmalar olinadi.Natijada ekranda quyidagicha kompyuter modeli yaratiladi: Model tuzilgach unga 2 00 sekund ishlash vaqtini beramiz. Hosil bо‘lgan dinamik model kо‘rsatkichlari Avtomatik rostlash tizimini shakllantirish Keyingi bosqichda o b y ektning optimal boshqarish jarayoni yaratiladi. Obektni optimal boshkarish uchun unga tо‘g‘ri keladigan rostlagich tanlanadi. Obektga PI (proporsional-integral) rostlash qonuniga binoan rostlagich tanlanadi. Haroratni avtomatik rostlash tizimining strukturaviy kо‘rinishi quyidagicha bо‘ladi: Haroratni avtomatik rostlash tizimining “MATLAB” dasturi asosidagi blok sxemasi quyida keltirilgan Kompyuter modeli yaratilgach unga kuchaytirish koeffitsiyenti va inersiya vaqtining qiymatlari kiritiladi va ekranda ularning о‘tish egri chiziqlari hosil bо‘ladi. Hosil bо‘lgan о‘tish chiziqlari orasidan optimal boshqarish tanlab olinadi: Kuchaytirish koeffitsienti K=0.05, inersiyalash vaqti Ti=500 s. Kuchaytirish koeffitsienti K=0.07, inersiyalash vaqti Ti=500. Kuchaytirish koeffitsienti K=0.1 ,inersiyalash vaqti Ti=330 s. Kuchaytirish koeffitsienti K=0.1, inersiyalash vaqti Ti=100 s. Demak, optimal ko‘rsatkichlar K=0.1 va T i = 100 s ekan. Gaz tarkibidagi kondensatni stabillash jarayonini boshqarish tizim arxitektura bayoni Kimyo va oziq-ovqat sanoatida ishlab chiqarish samaradorligi hamda mehnat unumdorligini oshirishda ilmiy-texnika taraqqiyotining asosiy yо‘nalishlaridan biri bо‘lgan texnologik jarayonlarning avtomatlashtirilgan boshqarish tizimi (TJABT)ni yaratish va tatbiq etishdir. Hisoblash texnikasi asosida yaratilgan TJABT lar, texnologik komplekslarni boshqarishda mahsulotning sifat va qiymat kо‘rsatkichlarini ma’lum texnologik va texnika-iqtisodiy mezonlardan foydalanib, axborotlarni markazlashgan tarzda hisoblaydi. Kimyo va oziq-ovqat sanoatida о‘zgarib turadigan tashqi muhitning ta’sirlari sharoitida ishlab chiqarish rezervlaridan foydalanish TJABTning asosiy masalasidir. Texnologik jarayonlarning avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlarini sanoatga tatbiq etish ishlab chiqarish unumdorligini, texnologik uskunalar quvvati о‘zgarmagan olda mahsulot qiymatining kо‘payishini kо‘rsatadi: xom ashyo, yarim fabrikatlar va energiya keragicha sarflangan holda tayyorlangan mahsulotning sifati yaxshilangan. Shunisi diqqatga sazovorki, bu tizimlarni yaratishga ketgan mablag‘lar, odatda bir, bir yarim yilda о‘zini qoplagan; mahsulotlarning sifati, iqtisodiy kо‘rsatiichlar yaxshilanibgina qolmay, balki mehnatning xarakteri va sharoitiga ham ijobiy ta’sir etgan. TJABT larni quyidagi belgilari bо‘yicha sinflarga bо‘lish mumkin: 1) avtomatlashtirilayotgan ishlab chiqarishning xarakteri bо‘yicha ; 2) boshqarish obyektlarining murakkabligi bо‘yicha; 3) funksional algoritmik belgisi bо‘yicha(tizim hisoblaydigan boshqarish masalalari kо‘lami va axborot hajmi); 4) tizimning texnik darajasi bо‘yicha;. Boshqarishning obyektlarining murakkablik darajasi sifatida nazorat qilinayotgan parametrlar va boshqaruv ta’sirlarining qiymati ifodalanadi.TJABT ning nomenklatura asosini oldindan taxminan belgilab beradi va tadqiqot planiga asos bо‘lib xizmat qiladi. Shuni qayd qilib о‘tish kerakki, TJABT yordamida texnologik jarayonlarni avtomatik va avtomatlashtirilgan (odam ishtirokida) ravishda tashkil etish mumkin, uning ishlab chiqarishning ABT sidan prinsipial farqi ham shudir, odam bunda korxonaning iqtisodiy faoliyatini boshqarish zanjirida ishtirok etadi Texnologik jarayonlar darajasidagi boshqarish tizimlari real vaqt masshtabida, ya’ni texnologik jarayonlar bilan bir vaqtda ishlashi lozim. Bu holda boshqaruvchi hisoblash mashinasiga (BHM) axborotlar hajmi cheklangan massivlar shaklida emas, balki amalda cheksiz tasodifiy ketma-ketliklar shaklida beriladi. Axborotlarni qayta ishlash esa chek langan vaqt birligida bajariladi, ularning qiymati boshqarish vazifasi va obyektlarning dinamik xususiyatlariga bog‘liq. Bundan TJABT larni algoritmik ta’minlashda qо‘shimcha talablar vujudga keladi: ular о‘zlarini iqtisodiy jihatdan oqlashlari lozim, ya’ni birinchidan, axborotni qayta ishlashga ketgan vaqt bо‘yicha, ikkinchidan esa BHM ning xotirasidan foy-dalanish hajmi bо‘yicha, boshqacha qilib aytganda kelayotgan axborotni о‘z vaqtida «kо‘rib chiqish» kerak. Bu talablarga iterativ siklik hisoblash (staxostik approksimatsiya yо‘li bilan hisoblash, rekursiv regressiya yо‘li va shu kabilar) usuli javob beradi. Ulardan quyidagi masalalarni hal qilishda foydalanish mumkin: 1) texnologik nazorat va texnika-iqtisodiy kо‘rsatkichlarni hisoblash vazifalarini о‘rganganda kerakli foydali signalni ajratib olish; 2) kо‘p о‘lchashli, raqamli boshqarishda; 3) identifikatsiyalash va adaptatsiyalashda; 4) optimallash va koordinatlashda. Texnik darajasi va murakkabligining ortishiga qarab TJABT ni lokal, kompleks va integrallangan tizimlarga ajratish mumkin. TJABT lar murakkab, kо‘p funksiyali tizimlar turiga kiradi. Bu sinfning kо‘p funksiyaliligi qator omillar bilan ifodalanadi, ya’ni: identifikatsiyalash, nazorat, himoya va blokirovka, rostlash va boshqarish kabi ayrim funksional yordamchi tizimlarning borligi; lokal, ayrim boshqarish masalalarining umumiy, global maqsadga bо‘ysunishining natijasi; yordamchi tizimlar orasidagi( kо‘p sonli aloqalarning borligi; ayrim obyektlarni boshqarishning markazlashuvi va, nihoyat, turli funksiyalarni bajarishda bir xil texnik vositalardan foydalanish imkoniyati mavjudligidir. TJABT lar bajargan funksiyalarni quyidagi uch guruhga bо‘lish mumkin: axborot, boshqaruv va yordamchi. Tabiiy gazlarni absorbsiya usuli bilan tozalash ko‘plab fizik va kimyoviy o‘zaro ta'sirlarni o‘z ichiga olgan murakkab jarayondir. Ushbu jarayonni optimal boshqarish uchun assimilyatsiya jarayonining barcha jihatlarini hisobga oladigan va gazni aralashmalardan yuqori darajada tozalashni ta'minlaydigan samarali boshqaruv tizimining arxitekturasini ishlab chiqish kerak. Tabiiy gazlarni absorbsiya yo‘li bilan tozalash jarayonini boshqarish tizimi bir necha darajalarni o‘z ichiga oladi: O‘lchov va signalizatsiya darajasi: ushbu darajada harorat, bosim, gaz va changni yutish tarkibidagi aralashmalar kontsentratsiyasi kabi jarayon parametrlarini doimiy ravishda o‘lchaydigan sensorlar va sensorlar o‘rnatilgan. Ushbu ma'lumotlar tahlil qilish uchun boshqaruv tizimiga uzatiladi. Mahalliy boshqaruv darajasi: nasoslarni yoqish va o‘chirish, changni yutish va gaz sarflarini tartibga solish, harorat va bosimni belgilangan chegaralarda ushlab turish kabi asosiy boshqaruv funktsiyalarini bajaradigan dasturlashtiriladigan mantiqiy tekshirgichlarni (PLC) o‘z ichiga oladi. Markaziy boshqaruv darajasi: SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) tizimlarini o‘z ichiga oladi, ular mahalliy kontrollerlardan ma'lumotlarni to‘playdi, ularni tahlil qiladi va operatorlarga tizim holati to‘g‘risida markazlashtirilgan ma'lumotlarni taqdim etadi. SCADA tizimlar operatorlarga jarayon parametrlarini qo‘lda sozlash va favqulodda vaziyatlarga javob berish imkonini beradi. Optimallashtirish va tahlil darajasi: tizim xatti-harakatlarini bashorat qilish va jarayonni optimallashtirish uchun matematik modellar va algoritmlardan foydalanadi. Bunga changni yutish samaradorligini tahlil qilish, changni yutish vositasini qayta tiklash zarurligini bashorat qilish va energiya sarfini optimallashtirish kiradi. Texnologik jarayonning kirish va chiqish parametrlari haqidagi axborot о‘lchov asboblarining datchigi va axborotni kiritish-chiqarish kompleksi orqali raqamli hisoblash mashinasiga (RHM) boradi. Bu axborotni (yoki uning bir qismini) operator ham aloqa qurilmasi orqali RHM ga kiritishi mumkin. Tabiiy gazni tozalashda H 2 SCO 2 bilan to‘yingan absorbentni regeneratsiya qilish jarayonini boshqarish tizim arxitektura sxemasi.Asosiy server Zahira server Ma’lumotlarni uzatish Ma’lumotlarni uzatish Ma’lumotlarni uzatishMarkaziy kontroller Zaxira kontroller Qurilmalar Korxonaning texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish va boshqarish tizimi Mahalliy hisoblash tarmog'iBosh operator Vaqt tizimini sinxronlash qurilmasi KontrollerlarMa’lumotlarni uzatish va qabul qilish Ma’lumotlarni uzatish va qabul qilish Ma’lumotlarni uzatish va qabul qilish Ma’lumotlarni uzatish va qabul qilish O’lchov vositalarning ijro mexanizmlari O’lchov vositalarning ijro mexanizmlari O’lchov vositalarning ijro mexanizmlari O’lchov vositalarning ijro mexanizmlari TEXNIK – IQTISODIY XISOB QISMI Texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlar. Yangi avtomatlashtirilgan texnikaning iqtisodiy samaradorligini baholash bo‘yicha ko‘rsatkichlarni hisoblash uchun bazaviy va yangi texnikalarni tavsiflovchi, hamda ulardan foydalanishning tashkiliy-texnik sharoitlari haqida aniq ma’lumotlarga ega bo‘lish talab etiladi. Amaldagi obyektlarni avtomatlashtirishga qilinadigan xarajatlarni kapital quyilmalar (investetsiyalar) deb aytiladi. Ular orqali asosiy fondlarni oddiy hamda kengaytirilgan ishlab chiqarilishi ta’minlanadi. Kapital quyilmalarni bir yo‘la, bir martalik, obyektni ishga tushirishdan uzoq muddat oldin qo‘yiladigan turlari mavjud. BMI bo‘yicha bir vaqtda qo‘yiladigan kapital quyilmalar hajmi mavzudan kelib chiqqan holda hisoblanadi. Bizning holatdagi texnologik jarayonda yangicha avtomatlashtirishni tadbiq etishda obyektning qiymati, unga ketgan qurilish-montaj ishlari, jihozlarning qiymati aniqlanadi. Montaj ishlari va qurilmalarning umumiy qiymati transport harajatlar (4%), omborxona harajatlari (2%) , ehtiyoj qismlari harajatlari va qo‘shimcha harajatlar (1%) ni hisobga olgan holda. 2-jadval Montaj ishlari va jihozlarning nomlanishi O‘lchov birligi Miqdori 1 2 3 Siemens Simatic S7-400 kontrolleri dona 1 SITRANS P300 bosim o‘lchov qurilmasi dona 6 SITRANS FPS300 sarf o‘lchov qurilmasi dona 4 LANGE-1200-S PH o‘lchov qurilmasi dona 4 METRAN 203-TSM harorat o‘lchov qurilmasi dona 8 SITRANS LR200 sath o‘lchov qurilmasi dona 4 AROSNA 1D200-07 elektrodvigatel dona 4 1067 BURKET Rostlash qurilmasi dona 8 3-jadvalning davomi Smeta narxi ming so‘m Birliklar Jami Jihoz narxi ming so‘m Montaj ishlari ming so‘m Ish haqi uchun ming so‘m Jihozlar so‘mmasi ming so‘m Montaj ishlari ming so‘m Ish haqi uchun 4 5 6 7 8 9 10 905 830 255 10 905 830 255 227 78 24 681 234 72 189 86 31 378 172 62 378 185 87 756 370 174 920 88 65 1840 176 130 425 40 120 850 80 240 232 0 360 450 16240 2520 3150 31650 4382 4083 Jami: 120 950 000 so‘m Amortizatsiya ajratmalari hisobi. Amortizatsiya- asosiy kapital (fondlar) amartizatsiyasi – asosiy kapital ( mashina va mexanizmlar, jihozlar va uskunalar, binolar va inshootlar) ning ekspluatatsiya jarayonida eskirilishi va ayni paytda ular qiymatining muayyan davr davomida ishlab chiqarilayotgan tayyor mahsulotga o‘tib borishi. Ma’lumki, amortizatsiya ajratmalari belgilangan korxonalar bo‘yicha tayyor mahsulotning tan narxiga kiritiladi va u quyidagi formula yordamida aniqlanadi. Na=(F 1 -F m )/(T a *T i ) * 100 % bu yerda: F 1 - asosiy fondlarning dastlabki yoki tiklash qiymati F m – asosiy fondlarning tugatish qiymati T a – asosiy fondlarning normativ ishlash muddati (amortizatsiya vaqti) Amortizatsiya normasining darajasi asosiy fondlarning eskirgan qismini tiklash uchun resurslar hajmini aniqlaydi. Amortizatsiya normasi bilan asosiy fondlarning aylanish tezligi belgilanadi va ularni qayta ishlab chiqarish jarayoni jadallashtiriladi. Yangi o‘rnatilgan jihozlar va asboblar amortizatsiyasi 4-jadval Jihozlar va asboblarning nomi Smeta bo‘yicha qiymat (ming so‘m) Amortizatsiya hisobi Amortizatsiya normasi, % Yillik qiymat(ming so‘m) Jami 40 115, 000 15 6 017,000 Ishchilarning ish haqlarini hisoblash 5-jadval Shtat birliklarini ng nomlanishi 1sutkad agi smenala r soni Tariff razryadlari Ishchilarga tegishli miqdor Ishchi guruh a’zolari ning koeffits iyenti Ishchi guruh miqdori Ishchi guruh a’zolarining ishlash holati 1smen ada 1sutk ada sme na soat Kechg i va bayra m kunlar i 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 KIP chilangari 1 5 1 1 1.14 1.14 264 .48 2115 .8 Mutaxassislarning yillik ish haqi fondini hisoblash. 6-jadval Shtat birliklarining nomlanishi Shtat jadvali asosida oylik maosh (ming so‘m) Yillik ish haqlari fondi (ming so‘m) Uchastkadagi bandlik miqdori Ish haqining oylik koeffitsiyentiga bog‘liq summasi TJA mutaxassisi 2450 29400 1 29400 TJA bo‘limi boshlig‘i 2740 32880 1 32880 jami 62 280 ming s Ish haqini hisoblash 7-jadval Shtat birliklarining nomlanishi Tarif Soatiga ming so‘m Tarif bo‘yicha ish haqi ming so‘m Ish haqi fondidan mukofot Qo‘shimcha to‘lov ming so‘mda % Summasi ming so‘mda Tungi Bayramlar uchun 1 2 3 4 5 6 7 KIP chilangari 5.922 12528.912 20 2505.782 - - KIP chilangari 5.671 11999.564 20 2399.846 - - KIP chilangari 5.671 11999.564 20 2399.846 - - KIP chilangari 5.671 11999.564 20 2399.846 - - 8-jadval Qo‘shimcha to‘lov 20% ming so‘m Jami ish haqi ming so‘m Qo‘shimcha ish haqi ming so‘mda Ish haqining yillik fondi ming so‘mda 1 ta ishchining o‘rtacha ish haqi 8 9 10 11 12 2505.782 10424 1385.7 18926.17 1577.2 2399.846 10086 1467.6 18266.98 1522.2 2399.846 10086 1467.6 18266.98 1522.2 2399.846 10086 1467.6 18266.98 1522.2 Jami:91 994.09 ming so‘m Umumiy ish haqi fondi: 62280 ming so‘m + 91 994.09 ming so‘m = 154274.04 ming so‘m Yagona ijtimoiy to‘lovlar : Umumiy ish haqi fondidan 12% 154274.04 *12%= 1851288.5 ming so‘m. Elektr energiya harajatlari. 9-jadval Elektr energiya harajatlari (kVt/soat) Elektr energiyaning narxi so‘m (1kVt/s= 450 so‘m) Yangi texnologik jarayongacha Yangi texnologik jarayondan so‘ng Yangi texnologik jarayongacha Yangi texnologik jarayondan so‘ng soatiga 28 19 12600 8550 yiliga 336 228 151200 102600 Yillik tejam: 48 600 so‘m Ekspluatatsiya xarajatlar smetasi. 10-jadval № Xarajatlar moddasi Xarajatlar Summasi ming so‘m Hisoblash usuli 1 yangi texnologik jarayongacha yangi texnologik jarayondan so‘ng 3 2 Ishchi-xodimlarning asosiy va qo‘shimcha ish haqi 154274.04 61250.66 4;5 jadvallar 3 Yagona ijtimoiy to‘lov uchun ajratma 38568.51 30365.34 Ish haqining 12% 4 Ishlab chiqarish uchun sarflangan elektroenergiya 151200 102600 6 jadval 5 Qo‘shimcha amortizatsiya - 6 017 2 jadval 6 Ehtiyot qismlar uchun qilingan qo‘shimcha xarajatlar - 22 038.400 Amortizatsiyaning 40%i 7 Qo‘shimcha MPB ishdan chiqishi va ta’mirlash sarflari - 926,920 Qurilmalarning smetadagi narxining 2%i 8 Qo‘shimcha joriy ta’mirlash xarajatlari - 1 390,380 Qurilmalarning smetadagi narxining 3%i Boshqa xarajatlar 29 356,000 22 998,500 Ish xaqi fondining 20- 25%i olinadi Jami xarajatlar 373 398,55 247 574,59 125 824 Yillik tejalgan xarajatlar: 125 824 ming so‘m. Avtomatlashtirishdan keyingi texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar. 11-jadval № Ko‘rsatkichlar O‘lchov birligi Summasi 1 Yillik sof iqtisodiy samara(S) ming.sum. 125 824 2 Avtomatlashtirishga quyilgan capital mablag‘(K) ming.sum. 40 117 3 Iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti(E ef ) 0.3 4 Xarajatlarni saqlash muddati(Т km ) yil 3 Jarayonning ta’minotchi qismida Bug‘ qozoni ish rejimlarini avtomatlashtirish jarayonlarini boshqarish algoritmlarini joriy etish natijasida korxona bir yilda 87 344 ming so‘m sof iqtisodiy samaraga erishadi. Bu natija texnologik jarayonni takomillashtirish uchun bir yo‘la 120 950 ming so‘m kapital qo‘yilmalar sarflash natijasida erishiladi. Kapital qo‘yilmalar qoplash muddati quyidagicha aniqlanadi: Tkm=S/K=125 824/40 117 =3 yil Eef= 1 / Тkm = 1 / 3 = 0,3 > Enorm=0,15 Sarflangan kapitalning qoplash muddati 1.1 yilga teng bo‘ldi. Iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti 0,9 ga teng bo‘lib, bu me’yoriy ko‘rsatkich 0,15 dan katta. Ushbu natijalardan kelib chiqib xavfsizlik tizimini avtomatlashtirish iqtisodiy va texnik jihatdan foydali degan xulosaga kelamiz. HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI QISMI. Xavfsizlikka qo‘yiladigan umumiy talablar Fabrikalar, zavodlar, sexlar va boshqa ishlab chiqarish birliklarining keyinchalik – fabrika) qurilishi, rekonstruksiyasi va foydalanilishi Ushbu qoidalar va O‘zbekiston Respublikasining boshqa qonunchilik hujjatlari talablarini hisobga olgan holda bajarilgan loyihalarga muvofiq amalga oshirilishi lozim. Fabrikaning har bir uchastkasi( ob’ekti, bo‘linmasi) uchun yong‘in va portlash xavfi kategoriyasi belgilangan bo‘lishi va shunga muvofiq xavfsizlik choralari ko‘zda tutilshi lozim. Yangi va rekonstruksiya qilinadigan fabrikalarni, shuningdek ishlab turgan fabrikalardagi ob’ektlarni foydalanish uchun qabul qilish SHNK 3.01.04.04-04 “Qurilishi tugallangan ob’ektlarni foydalanish uchun qabul qilish” talablariga muvofiq amalga oshirilishi lozim. -Mehnat muhofazasi, xavfsizlik texnikasi sanoat sanitariyasi va atrof muhitga salbiy ta’sir etuvchi kamchiliklari bo‘lgan ob’ektlarni ishga tushirish ta’qiqlanadi . -Baxtsiz hodisalar, kasbiy zaharlanish va elektr tokidan zararlanishlar vaqtida jabrlanganlarga hakimgacha ko‘rsatiladigan yordam bo‘yicha barcha ishchi va MTXlar o‘qitilgan bo‘lishlari lozim. Zararli yoki toksik moddalari bo‘lgan sex va bo‘linmalarda ishlovchi ishchilar zaharli moddalar bilan muomala qoidalari bo‘yicha o‘qish kursidan o‘tishlari va fabrika komissiyasida imtihon topshirishlari shart -Xonalarda va fabrika hududida joylashgan barcha montaj o‘yiqlari, priyamkalar, zumpflar, quduqlar va ariqchalar va hokazolar to‘siqlarning pastki qismida balandligi 0,14m bo‘lgan sidirg‘a qoplamali balandligi 1m lik to‘siqlar bilan to‘silgan yoki hamma yuzasi bo‘ylab to‘shama (panjara) lar to‘shalgan, zarur joylarda esa eni 1m dan kam bo‘lmagan o‘tish ko‘priklari bilan ta’minlangan bo‘lishi lozim. -Yangi oltin ajratib olish fabrikalarini loyihalashda, mavjudlarini rekonstruksiya qilishda va ishlab turgan fabrikalarda amalgamatsiya jarayonlarini qo‘llash ruxsat etilmaydi. -Yuqori toksinli reagentlar (sianidlar va boshqalar) qo‘llaniladigan oltin ajratib olish fabrikalar sex va bo‘linmalarining pol, devor, ship va qurilish konstruksiyalari zich, silliq va eritmalarni shimimaydigan va engil yuviladigan gidrofob qoplamalarga ega bo‘lishi lozim. Yaxlit bo‘lmagan qavatlararo tomlarning ochiq chekkalari suyanchiqlardan tashqari balandligi 2m dan kam bo‘lmagan nam o‘tkazmaydigan to‘siqlarga ega bo‘lishi lozim. Quyidagi joylarda mahalliy havo so‘rish ko‘zda tutilgan bo‘lishi lozim: a) fabrikaning yanchish bo‘linmalarida sianli muhitda maydalash bajariladigan tegirmonlarning yuk kirish va chiqish joylaridan; b) konsentratni quritish bo‘linmasida – quritish pech (baraban)larining yuk kirish va chiqish teshiklaridan; v) rux cho‘kmalarini quritish bo‘linmasida – quritish shkaf(pech)larining yuklash lyuklaridan; g) reagent bo‘linmalarida – toksik reagentlar solingan idishlarni ochish va bo‘shatish kameralaridan, reagent berib turgichlardan, mutilo va yig‘ish chanlaridan; d) sanoat oqavalarini zararsizlantirish bo‘linmalarida – zarasizlantirish apparaturalaridan; e) sorbsiyayalash bo‘linmalarida – smola ajratish pachuk va groxotlaridan; j) regeneratsiya bo‘linmalarida – regeneratsiya kolonkalari va reagent sig‘imlaridan; z) elektroliz bo‘linmasida – elektrolizerlar va grafitlashtirilgan vatin kuydirish pechlaridan. Yuqori konsentratsiyali portlash va yong‘in xavfi bo‘lgan moddalar(vodorod, uglerod sulfati, sianli vodorod va h.k.)ning ajralib chiqishi mumkin bo‘lgan apparatlarning so‘ruvchi ventilyasiya tizimlari portlash xavfisiz qilib bajarilishi lozim. Ishlab chiqarish hududida joylashgan xavfli ishlabchiqarish ob’ektlariga qo‘yiladigan talablar. Fabrika hududida joylashgan barcha xavfli ishlab chiqarish ob’ektlari O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarining sanoat xavfsizligi haqida” gi Qonuni talablarini qanoatlantirishi lozim, ish beruvchi esa bu ob’ektlarni ushbu Qonun talablariga mos keltirishi shart. Fabrikadagi xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarini loyihalash, qurish va foydalanishga qabul qilish ishlarini amalga oshiruvchi tashkilotlar yuqoridagi Qonun talablariga rioya etishlari shart. Xavfli ishlab chiqarish ob’ektidan foydalanuvchi fabrika uchun quyidagilar shart: O‘zbekiston Respublikasining “Xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarining sanoat xavfsizligi haqida” gi Qonuni moddalari, shuningdek sanoat xavfsizligi sohasidagi me’yoriy texnikaviy hujjatlar talablariga amal qilish;  xavfli ishlab chiqarish ob’ektlari xodimlar shtatini belgilangan tartibda butlanishini ta’minlash;  xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarida ishlash uchun tegishli malakaviy talablarga mos keladigan va ko‘rsatilgan ishga tibbiy jihatdan nomunosibligi bo‘lmagan shaxslarga ruxsat etish;  xavfli ishlab chiqarish ob’ekti xodimlarini tayyorgarlikdan va attestatsiyadan o‘tkazilishini ta’minlash;  belgilangan talablarga mos holda ishlab chiqarish jarayonini nazoratlovchi zarur asboblar va tizimlarning mavjudligi hamda ishlashini ta’minlash;  xavfli ishlab chiqarish ob’ektiga ruxsat etilmagan chet kishilarning kirishiga yo‘l qo‘ymaslik;  xavfli moddalar saqlanishiga qo‘yiladigan sanoat xavfsizligi talablarining bajarilishini ta’minlash;  maxsus tarzda vakolatlangan organ va qonunchilikka muvofiq sanoat xavfsizligi sohasida alohida vakolatlarga ega bo‘lgan boshqa davlat organlarining buyruqlari, qarorlari va amrnomalarini bajarish;  avariya va mojaro holatlarida, shuningdek sanoat xavfsizligiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi boshqa holatlar aniqlanganda xavfli ishlab chiqarish ob’ektini ishlatishdan to‘xtatish;  xavfli i/ch ob’ektidagi avariya sabablarini texnikaviy tekshirishda ishtirok etish, avriyaga olib kelgan sabablarni bartaraf etish va ularning profilaktikasiga doir choralar ko‘rish;  xavfli i/ch ob’ektida mojaro kelib chiqish sabablarini tahlil qilish, ularni bartaraf etish va profilaktikasiga doir choralar ko‘rish;  maxsus vakolatli davlat organini, qonunchilikka muvofiq sanoat xavfsizligi sohasida alohida vakolatlarga ega bo‘lgan boshqa davlat organlarini, joylardagi davlat hokimiyati organlarini, shuningdek fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari va aholini xavfli i/ch ob’ektidagi avariya to‘g‘risida o‘z vaqtida xabardor qilish;  avariya sodir bo‘lganda xavfli i/ch ob’ektlari xodimlarining hayoti va sog‘ligini himoya qilishga doir choralar ko‘rish;  xavfli i/ch ob’ektlaridagi avariyalar va mojarolarning hisobini olib borish; Xavfli i/ch ob’yektlari xodimlarining majburiyatlari: 1. sanoat xavfsizligi sohasidagi qonunchilik hujjatlari hamda me’yoriy texnik hujjatlarning talablariga amal qilish; 2. sanoat xavfsizligi sohasida tayyorgarlik va attestatsiyadan o‘tish; 3. xavfli i/ch ob’ektlaridagi avariya yoki mojaro haqida tegishli kishilarga zudlik bilan xabar berish; 4. xavfli i/ch ob’ektlarida avariya yoki mojaro sodir bo‘lganda belgilangan tartibda ishlarni to‘xtatish; 5. xavfli i/ch ob’ektlarida avariyani cheklash va uning oqibatlarini bartaraf etishga doir ishlarni o‘tkazishda belgilangan tartibda ishtirok etish. Absorbsiya jarayonida ishlatiladigan qurilmalar va moddalarning asosiy xavflilik xususiyatlarini bartaraf etish. Yuqori toksinli moddalarning ish xonalarining atmosferasiga tushishini oldini olish uchun bo‘linma jihozlari (pachukalar, kolonkalar, goroxotlar) to‘liq germetiklangan bo‘lishi, gazlarni so‘rib olish bevosita panagoh ostidan amalga oshirilishi lozim. Desorbsiya va regeneratsiya jarayonlarining nazorati va boshqarilishi avtomatlashgan bo‘lishi kerak. Sorbsiyalash reagentlarni saqlash va tayyorlash xonalari havo muhiti nazoratining uzluksiz ishlovchi avtomatik asboblar bilan jihozlanishi kerak, bunda bu asboblar ish joylarida sinil kislota bug‘larining REEKKdan oshib ketganligi haqida xabar beruvchi sinalizatsiya tizimi (tovushli, yorug‘lik) bilan blokirovkalangan bo‘lishi lozim. Desorbsiya xonalarida ishlash faqat umumalmashuv ventilyasiyasi uzluksiz ishlab turgandagina ruxsat etiladi.Ventilyasiya tizimlari ishdan chiqqan holda xizmat ko‘rsatish xodimlari zudlik bilan xonani tark etmoqlari zarur. Xonaga kirish umumalmashuv ventilyasiyasi qayta ishga tushirilgandan va xona atmosferasidagi zararli aralashmalar (sinil kislotasi va boshqa) miqdori REEKK ga qadar tushirilgandan keyin ruxsat etiladi. Smola kolonkalar bo‘ylab harakatlanganda qarash darchalari va kolonka qopqoqlari zichlab yopilgan bo‘lishi lozim. Muhitning boshqa tarkibdagi kolonkasiga smolani tashish jarayonida (ishqorlidan nordonga va teskari) qorishmalar to‘liq ajratilishi lozim. Qorishmalarni smola bilan birgalikda tashish ta’qiqlanadi. Kolonkalardan smola va qorishmalar namunalarini olish faqatgina qopqoqlardagi kichik lyuklarchalar yoki kolonka yonidagi darchalar orqali ruxsat etiladi. Namunalar olish uchun kolonka qopqoqlarini ochish man qilinadi. Tovar regenerati elektrolizi xonasi umumalmashuv va avariya ventilyasiyasi tizimlari bilan jihozlangan va havoda kislota bug‘lari va vodorodning REEKK miqdoridan oshib ketganligi haqida xabardor qiladigan asboblar bilan butlangan bo‘lishi lozim. Ishni boshlashdan oldingi xavfsizlik talablari Ish boshlanguncha ish o‘rnining xavfsizligiga ishonch hosil qilib, quyidagilarni tekshirish kerak:  ish uchun zarur bo‘lgan asboblar, mexanizmlar va moslamalarning saqlagich (predoxranitel) qurilmalarining sozligini;  himoya to‘siqlari, himoya g‘iloflari, zaminlagich, ventilyasiya, ishga tushiruvchi, tormozlovchi va blokirovka qiluvchi qurilmalarning, aloqa vositalarining va signalizatsiyaning bor-yo‘qligi va sozligini;  ish o‘rnining yoritilish darajasini;  o‘tish joylarining holatini;  shaxsiy himoya vositalarining bor-yo‘qligi va sozligini. O‘tkazilayotgan yoki o‘tkazilishi kerak bo‘lgan ta’mirlaj-montaj ishlari bilan tanishish, texnologik jarayon holati bilan tanishish. Ish o‘rnida o‘z kuchi bilan bartaraf etilmaydigan kamchiliklar borligi aniqlanganda, ishni boshlamasdanoq brigadirga yoki smena ustasiga aytish kerak. To‘xtovsiz ish borayotganda smenani qabul qiluvchi smenani topshiruvchi bilan birgalikda xizmat ko‘rsatilayotgan jihozlarni, ish o‘rnini, o‘tish joylarini ko‘zdan kechrishi, texnologik jarayonning olib borilishi bilan tanishishi kerak. Smena topshiruvchidan topilgan nosozliklarni bartaraf etishini talab qilishi va bartaraf etilmagan nosozliklar haqida brigadirga, smena ustasiga xabar berishi va ularning ko‘rsatmasisiz ishni boshlamasligi kerak. Ish vaqtida xavfsizlik talablari -Apparatchi-gidrometallurg ish vaqtida jihozlarni texnik jihatdan oqilona ishlatishi, texnologik tartibotga rioya qilishi kerak. -Jihozlar soz holatda bo‘lgandagina, xavfli zonada kishilarning, ishga aloqasi bo‘lmagan predmetlarning, asboblarning bor-yo‘qligini tekshirgandan so‘ng, radio orqali xabar berib va tovushli yoki chiroqli signal bergandan so‘ng ularni ishga tushirishi lozim. 3.3.Jihoz ishlayotganda uning ustida begona narsalarning bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak -Agar jihozlarda ventilyasiya tizimi bo‘lsa ularni yurituvchi (privodnoy) dvigatelni ishga tushirishdan oldin ishga tushirish kerak. -Ish vaqtida apparatchi-gidrometallurg jihozlar, moylash tizimi moslamalar, uskunalari ishini kuzatib borishi, aniqlangan nosozliklar haqida darhol brigadirga va smena ustasiga xabar berishi kerak. Iloji boricha engil nosozliklarni o‘zi mustaqil ravishda bartaraf etishi lozim. -Mashinalarga va mexanizmlarga xizmat ko‘rsatganda quyidagilar taqiqlanadi:  ish borayotganida yig‘ishtirish, tozalash, va ta’mirlash ishlarini olib borish  ishlab turgan bo‘limlarni va detallarni maxsus moslamalarsiz qo‘lda moylash  to‘siqlarsiz ishlash, hamda ish vaqtida to‘siqlarni o‘rnatish va mustahkamlash Jihozni Elektr sxemaga ajratgandan so‘ng, ishga tushiruvchi apparaturaga "Ishga tushirmang! Odamlar ishlayapti!" plakatini ilib qo‘ygandan so‘nggina nasoslar moytutqichlari (salniklari) tiqinlanadi (nabivka salnikov) va ta’mirlash ishlari olib boriladi. Jihozlarda, quvurlarda(truboprovodlarda) ta’mirlash ishlari olib borilganda kislotalardan, texnologik eritmalardan, bug‘dan, qaynoq suvdan va h.k., kimyoviy, termik kuyishlarni oldini olish choralari ko‘rilgan bo‘lishi kerak. "O‘ta xavfli ishlarga topshiriq-ruxsat (naryad-dopusk)" bo‘lgandagina balandliklarda (1.3 metr va ko‘proq), sig‘imlar va apparatlar ichida, kislota, ammiak suvi, tez alangalanadigan suyuqliklar quvurlarini (truboprovodlarini) ta’mirlash ishlarini olib borish lozim. Ichki tekshirish, tozalash,ta’mirlash ishlarini olib borish va h.k. uchun to‘xtatilgan agregatni qismlarga ajratish yoki ochish faqatgina uni mahsulotlardan bo‘shatgandan so‘ng va uni bosim manbalari yoki boshqa agregatlar bilan bog‘layotgan barcha truboprovodlardan uzgandan so‘ng zapornaya armaturani yopgandan so‘ng yoki zaglushka qo‘ygandan so‘ng amalga oshiriladi. Zapor armaturasida “Ochilmasin. Odamlar ishlayapti” plakati ilingan bo‘lishi kerak. Nosoz jihozlarda, himoya to‘siqlari bo‘lmagan jihozlarda, apparatlarning qopqoqlari ochiq holda bo‘lsa, emiruvchi va zaharli vositalari bo‘lgan truboprovodlarning flanetsli birikmalarida himoyalovchi qoplamalari (g‘iloflari) bo‘lmaganda, ventilyasiya bo‘lmaganda va zarur darajada yoritilmagan joyda ishlash ta’qiqlanadi. Tiqin (qopqoqni-zaglushkani) o‘rnatganda yoki echib olganda maxsus jurnalga shu ishni amalga oshirgan shaxs imzosi bilan qayd qilinadi. Texnologik apparatlar va inshootlarni (qurilmalarni) ko‘zdan kechirganda va ta’mirlaganda ichini yoritish uchun kuchlanishi 12V bo‘lgan portlashdan himoyalanib yasalgan ko‘chma qo‘l chiroqlarini ishlatishga ruxsat beriladi. CHiroqlarda metall himoya to‘ri (setkasi) bo‘lishi kerak. Ta’mirlash ishlarini olib borganda faqatgina soz asbob-uskunalardan foydalanish zarur Zarba beruvchi asbob bilan ishlaganda himoyalovchi ko‘zoynakni taqish kerak. Boltli birlashmalarni tortish va bo‘shatishda faqatgina uzatgichsiz standart gayka kalitlarini ishlatishga ruxsat beriladi. Gayka kalitlari gayka o‘lchamiga mos kelishi kerak. Surilma qopqoq (zadvijka) va (ventillar) jo‘mraklarni ochish va yopish uchun qandaydir richaglarni qo‘llash taqiqlanadi. Mahalliy yoritish uchun kuchlanishi 42Vgacha bo‘lgan ko‘chma dastaki chiroqlardan foydalnishga ruxsat etiladi. Sig‘imlar (idishlar) ichida ishlaganda ko‘chma chiroqlarni ta’minlash uchun 12Vdan ko‘p bo‘lmagan kuchlanishdan foydalaniladi. CHiroqlar himoya to‘riga ega bo‘lishi kerak. Sig‘imlar (idishlar) ichiga ko‘chma pasaytiruvchi transformator olib kirish taqiqlanadi. Tashqollash (podmashivanie) vositalari sifatida to‘g‘ri kelgan narsalarni qo‘llash taqiqlanadi Elektr jihozlariga, ishga tushiruvchi apparaturaga suv tushishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Himoya ko‘zoynaklarisiz proba olish, aeroliftlarni va eritma quvur ustun (stoyak)larini urib teshishga (probivka) ruxsat etilmaydi. Elektr simlarida, ishga tushirish apparaturasida, himoyalovchi zaminlagichda nosozliklar yuzaga kelsa, navbatchi elektrikni nosozlikni bartaraf etish uchun chaqirish va smenaning usta-texnologiga va brigadirga xabar berish kerak. Elektr energiyasini uzatish to‘xtatilganda yoki biror bir sababga ko‘ra jihoz to‘xtab qolganda boshqarish shchit(щit)dagi kalitni neytral holatga qo‘yish. Ish o‘rinlari va o‘tish joylari ozoda va batartib saqlanishi kerak. Asbob- uskuna,latta-putta,zichlash materiallari maxsus ajratilgan joylarda saqlanishi zarur. Agarda bexosdan mahsulot – kislota, ishqor,texnologik eritma va h.k. to‘kilib ketsa, darhol uni yig‘ib olish chorasini ko‘rish kerak. Begona shaxslarning ish o‘rnida bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Zavod, sex hududida yurish uchun maxsus ajratilgan o‘tish joylarida, zinalarda va maydonchalarda harakatlanishga ruxsat etiladi. Quvurlardan, tarnovlardan (jeloba), to‘siqlardan va boshqa moslamalardan oshib o‘tishga ruxsat etilmaydi. Apparatchi-gidrometallurg berilgan maxsus kiyim, poyafzal va boshqa yakka tartibdagi himoya vositalaridan foydalanishi va ularni asrashi kerak. Maxsus kiyim butun va ixcham bo‘lishi kerak, jihozning harakatlanayotgan yoki aylanayotgan qismi ilib ketishi (chaynashi) ehtimoliga yo‘l qo‘ymaydigan holatda bo‘lishi kerak. Sex hududida va ish o‘rnida kaska kiyib yurish lozim. Zararli kimyoviy vositalar, suyuqliklar bilan ishlaganda maxsus kiyimda,himoyalovchi ko‘zoynak taqish yoki ko‘zoynakli maxsus niqob, respirator, rezina qo‘lqop,etik va peshband (fartuk) kiyish kerak. Ish zonasi havosi tarkibida zararli moddalar ruxsat etilgan konsentratsiya chegarasidan yuqori bo‘lsa tegishli markali protivogazlardan foydalanish. Kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalar bilan ish olib borish alohida ishlab chiqilgan yo‘riqnomga asosan olib boriladi. Ish tugagandan keyin xavfsizlik talablari -Ish o‘rnini toza holda, xizmat ko‘rsatayotgan jihozlarni va ishlab turgan kommunikatsiyalarni soz holatda barcha to‘siqlar va g‘iloflar bilan birga topshirish. - O‘t o‘chirishning birlamchi vositalari, asboblar, protivogazlarning avariya holati uchun zahirasini yig‘ma va soz holatda topshirish. - Smenani qabul qiluvchiga xizmat ko‘rsatuvchi jihozlar holati, ish vaqtida aniqlangan nosozliklar, ularni bartaraf etish uchun qo‘llanilgan choralar va jarayonning texnologik tartiboti holati haqida xabar berish kerak. - Brigadirga, usta-texnologga smena topshirilganligi to‘g‘risida ma’lum qilish va uning ruxsati bilan ishni to‘xtatish. - Maxsus kiyim, maxsus poyabzal, shaxsiy himoya vositalarini changdan va kirdan tozalash, sanpropusknikda dush qabul qilish. Avariya holatlarida xavfsizlik talablari. - Avariyalarni bartaraf etish rejasi bilan tanishmagan va uning ish o‘rniga taaluqli qismini bilmagan shaxslarga ishlashga ruxsat berish taqiqlanadi. - Avariya to‘g‘risida bilgach, rahbarlik punktiga etib kelib,shaxsan yoki bevosita boshliq orqali avariyani bartaraf etish ishlarining mas’ul rahbariga etib kelganingiz haqida xabar berish kerak. - Avariya holatida yoki avariya sodir bo‘lganda jihozni ishlashdan to‘xtatib,jihozning ishdan chiqishini davom etishini oldini olish choralarini ko‘rish, agarda avariya yaqin atrofda bo‘lgan odamlarning sog‘lig‘iga yoki hayotiga xavf solayotgan bo‘lsa ularni bu haqda ogohlantirish. Darhol avariya haqida brigadirga, smena ustasiga xabar qilish. Quyidagi hollarda darhol (avariya holatida) jihozning elektr simini o‘chirish:  elektrodvigateldan yoki uning ishga tushirib-boshqaruvchi (puskoreguliruyushiy) apparaturasidan dud yoki olov chiqqanida.  inson bilan baxtsiz hodisa ro‘y berib, elektr jihozini darhol o‘chirish kerak bo‘lsa.  jihoz butunligiga xavf solayotgan ko‘rsatilgan me’yordan yuqori tebranishda (vibratsiya)  yuritma (privodnoy) mexanizm ishdan chiqqanda  ruxsat etilgandan yuqori darajada podshipniklar qizib ketganda  elektrodvigatelning qizishiga olib keluvchi aylanishlar (oborotlar) sonining juda pasayishi Yong‘in va o‘t olish boshlanayotganini ko‘rib qolganda zarur:  bu haqda darhol smena boshlig‘iga yoki yong‘in xavfsizligi xizmatiga xabar berish kerak  bor bo‘lgan o‘t o‘chirish vositalari yordamida yong‘inni o‘chirishga kirishish  yong‘in sodir bo‘lgan joyga smena ustasi, bo‘lim, sex boshlig‘ini chaqirish Jarohatlangan kishiga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishda quyidagilarni amalga oshirish kerak:  shikastlangan kishini jarohatlovchi omildan xalos etish (elektr toki ta’siridan qutqarish, zaharlangan atmosferadan toza havoga olib chiqish, yonayotgan kiyimni o‘chirish va h.k.)  shikastlangan kishinig holatiga to‘g‘ri baho berish  shikastlangan kishining hayotiga katta xavf solayotgan jarohatning toifasiga qarab shifokorgacha yordam ko‘rsatish harakatlarining ketma-ketligini aniqlab olish  tezda shikastlanganni qutqarish bo‘yicha zarur choralarni amalga oshirish (nafas olish yo‘llaridan havo o‘tishini ta’minlash,sun’iy nafas oldirish, yurakni tashqi uqalash, qon ketishini to‘xtatish, singan joyni qimirlamaydigan qilib qo‘yish, bog‘ich boylash va h.k.) ibbiyot xodimlari etib kelgungua qadar shikastlangan kishining asosiy hayotiy funksiyalarini tutib turishiga ko‘maklashish.  zavod sog‘lomlashtirish punktidan tibbiyot xodimini chaqirish, tungi vaqtda esa – smena boshlig‘i orqali tez yordamni chaqirish. Xulosa Gaz kondensatini stabillash jarayonini avtomatlashtirish zamonaviy neft va gaz sanoatida muhim ahamiyatga ega. Ushbu jarayon energiyaga bo‘lgan talabning ortishi, ekologik xavfsizlik va iqtisodiy samaradorlikni ta’minlash maqsadida amalga oshiriladi. Tabiiy gazdan chiqarilgan kondensat tarkibida qimmatbaho uglevodorodlarning yengil fraktsiyalari mavjud bo‘lib, ularni saqlash va tashish xavfsizligi uchun barqarorlashtirish talab qilinadi. Mazkur tadqiqotning maqsadi gazdagi kondensatni barqarorlashtirish jarayonini avtomatlashtirish tizimini ishlab chiqish va joriy etish orqali texnologik jarayonning samaradorligi va xavfsizligini oshirishdan iborat. Tadqiqot doirasida kondensatni barqarorlashtirishning mavjud usullari va texnologiyalari tahlil qilindi, stabilizatsiya jarayonining optimal parametrlarini aniqlash, matematik modelini ishlab chiqish, avtomatik boshqarish tizimini loyihalash va amalga oshirish hamda tizim samaradorligini baholash ishlari amalga oshirildi. Jarayonning ilmiy yangiligi shundan iboratki, o‘zgaruvchan texnologik parametrlar sharoitida kondensatni barqarorlashtirish jarayonining xususiyatlarini hisobga oladigan yangi avtomatlashtirish tizimi ishlab chiqildi. Amaliy ahamiyati esa ishlab chiqilgan tizimni mavjud ishlab chiqarish quvvatlarida qo‘llash imkoniyati bilan belgilanadi, bu esa uglevodorodlarni qayta ishlash jarayonlarining iqtisodiy samaradorligi va xavfsizligini oshiradi. Tadqiqot davomida matematik modellashtirish, tizim tahlili usullari va texnologik jarayonlarni optimal boshqarish usullari qo‘llanildi. Avtomatlashtirish tizimini ishlab chiqishda zamonaviy dasturiy vositalar va texnologiyalar, jumladan SCADA tizimlari, dasturlashtiriladigan mantiqiy kontrollerlar (PLC) va sun’iy intellektga asoslangan boshqaruv tizimlari (AI) qo‘llanildi. Kondensatni barqarorlashtirish jarayoni bir necha bosqichdan iborat bo‘lib, har bir bosqichda aniq parametrlarni boshqarish talab qilinadi. Ushbu jarayonning avtomatlashtirilishi gaz kondensatini ajratish va barqarorlashtirishni samarali va xavfsiz amalga oshirish imkonini beradi. Texnologik jarayonni avtomatlashtirish uchun ishlatilgan PLK va SCADA tizimlari jarayonning har bir bosqichida harorat, bosim va sarf datchiklari yordamida parametrlarni nazorat qilish va boshqarishni ta’minlaydi. Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Берго Б.Г. Совершенствование технологии стабилизации газового конденсата / Б.Г. Берго, A.B. Фролов, Л.Л. Фишман, Н.Г.Б. Гаджиев, А.Н. Кубанов // Подготовка и переработка газа и газового конденсата: ВНИИЭгазпром. – 1984. – № 2. – 35 с. 2. Бекиров Т.М. Технология обработки газа и конденсата / Т.М. Бекиров, Г.А. Ланчаков – М.: Недра-Бизнесцентр, 1999. – 596 с. 3. Гвоздев Б.П., А.И. Гриценко, А.Е. Корнилов Эксплуатация газовых и газоконденсатных месторождений. – М.: Недра, 1988. – 575 с. 4. Зиберт Г.К., Седых А.Д., КащицкийЮ.А. и др. Подготовка и переработка углеводородных газов и конденсата. Технологии и оборудование // Справочное пособ. М.: Недра-Бизнесцентр, 2001. – 316 с. 5. Истомин В.А. Сбор и промысловая подготовка газа на северных месторождениях России / В.А. Истомин, А.И. Гриценко – М.: Недра, 1999. – 473с. 6. Кравцов А.В., Ушева Н.В., Барамыгина Н.А. Системный анализ процессов деэтанизации и стабилизации газового конденсата Мыльджинского газоконденсатного месторождения / А.В. Кравцов, Н.В. Ушева, Н.А. Барамыгина // Известия Томского политехнического университета. – 2003. – № 5. – С. 75 – 77. 7. Леонтьев С.А., Галикеев Р.М., Фоминых О.В. Расчет технологических установок системы сбора и подготовки скважиннойпродукции / Тюмень: ТюмГНГУ, 2010. – 116 с. 8. Смольянинова Н.М., Немировская Г.Б., Шлыкова М.Е. Углеводородны й состав газовых конденсатов Северо-Васюганского и Лугинецкого месторождени й Томско й области / Н. М. Смольянинова, Г. Б. Немировская, М. Е. Шлыкова // Вопросы геологии и освоения нефтяных и газовых месторождени й Томско й области. – 1975. – № 237. – С. 82 – 86. 9. Терзич Э.С., Елпидинскии А.А. Установка стабилизации газового ̆ конденсата Сургутского ЗСК и возможности ее модернизации / Э.С. Терзич, А.А. Елпидинский // Вестник технологического университета. – 2017. – № 10. – С. 61 – 63. 10. ГОСТ Р 54389-2011 Конденсат газовы й стабильны й. Технические условия. [Электронны й ресурс]: Электронны й фонд правово й и нормативно- техническо й литературы. URL: http://docs.cntd.ru/document/1200086745 11. Будник В.А. Работа в среде «Honeywell UniSim Design». – Салават, 2010 – 80 с. Технологически й регламент на эксплуатацию цеха добычи газа и газового конденсата Восточно – Таркосалинского месторождения. Т-С.: ООО "НОВАТЭК-ТАРКОСАЛЕНЕФТЕГАЗ". – 2018. – 353 с. 12. Андреев А.Ф. Стратегически й менеджмент на предприятиях нефтегазового комплекса: учебное пособие для вузов / А. Ф. Андреев, А. А. Синельников; Росси йски й государственны й университет нефти и газа им. И. М. Губкина (РГУ Нефти и Газа). — Москва: МАКС Пресс, 2010. — 206 с.: 13. Злотникова Л.Г. Финансовы й менеджмент в нефтегазовых отраслях: учебник. – М.: Нефть и газ, 2005. – 452 с. 14. Управление проектами: учебное пособие / М. В. Романова. — Москва: Форум Инфра-М, 2014. — 256 с.: 15. Методические рекомендации по оценке эффективности инвестиционных проектов (вторая редакция), утверждено Министерство экономики РФ, Министерство финансов РФ № BK 477 от 21.06.1999 г. [Электронны й ресурс]. Режим доступа: http://www.cfin.ru/ 16. ГОСТ 12.1.012-2004 Вибрационная безопасность. Общие требования. СП 52.13330.2016 Естественное и искусственное освещение. Актуализированная редакция СНиП 23-05-95* 17. ГОСТ 12.1.038-82 ССБТ. Электробезопасность. Предельно допустимые уровни напряжени й прикосновения и токов. 18. ГОСТ 12.1.045-84 ССБТ. Электростатические поля. Допустимые уровни на рабочих местах и требования к проведению контроля. 19. Федеральны й закон от 22.07.2013 г. №123 – ФЗ, Технически й регламент о требованиях пожарно й безопасности.
  1.  
Kirish........................................................................................................... 
  1.  
Texnologik jarayon tavsifi........................................................................... 
  1.  
Texnologik jarayonni avtomatlashtirishning funksional chizmasi va bayoni.......................................................................................................... 
  1.  
Avtomatlashtirish vositalarining buyurtma spetsifikatsiyasi...................... 
  1.  
Prinsipial boshqarish va signallash tizimlarini loyihalash........................... 
  1.  
Elektr manba prinsipial chizmasining bayoni.............................................. 
  1.  
Avtomatik rostlash tizimini hisobi............................................................... 
  1.  
Gaz tarkibidagi kondensatni stabillash jarayonini boshqarish tizim arxitektura bayoni........................................................................................ 
  1.  
Texnik – iqtisodiy xisob qismi.................................................................... 
  1.  
Hayot faoliyati xavfsizligi qismi................................................................. 
  1.  
Xulosa......................................................................................................... 
  1.  
Foydalanilgan adabiyotlar........................................................................... 
Купить