• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 42000UZS
Размер 123.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 08 Октябрь 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Geometriya elementlarini oʻrgatishdagi TIMSS baholash mezonidan foydalanish. kurs ishi

8dasturi esa o‘quvchilarning axborot texnologiyalaridan foydalana olish, raqamli savodxonlik darajasini aniqlashga qaratilgan. Xalqaro baholash tizimlarining eng muhim jihati shundaki, ularning natijalari ta’lim siyosatini takomillashtirish, o‘quv dasturlarini yangilash, darsliklarni qayta ko‘rib chiqish va o‘qituvchilar malakasini oshirishda muhim tahliliy asos bo‘lib xizmat qiladi. Baholash natijalari har bir mamlakat uchun “oyna” vazifasini bajaradi: ular orqali ta’lim tizimidagi yutuqlar, muammolar, imkoniyatlar va ehtiyojlar aniq ko‘rinadi. Masalan, TIMSS tadqiqoti har to‘rt yilda bir marta o‘tkaziladi va unda 60 dan ortiq davlat qatnashadi. O‘zbekiston ushbu tadqiqotda ilk marotaba 2019-yilda qatnashgan bo‘lib, 2023-yil natijalarida 4-sinf o‘quvchilari matematika fanidan o‘rtacha 482 ball, tabiiy fanlardan 477 ball ko‘rsatkichni qayd etgan. Bu natijalar mamlakat ta’lim tizimi uchun juda katta tajriba bo‘lib, o‘qituvchilar uchun xalqaro miqyosdagi baholash mezonlari bilan ishlash zaruriyatini ko‘rsatdi. Xalqaro baholash mezonlarining asosiy maqsadi — ta’lim sifatini global miqyosda baholash, mamlakatlar o‘rtasida tajriba almashinuvini kuchaytirish, o‘quvchilarning raqobatbardoshligini oshirish hamda o‘qituvchilarga o‘z metodikasini zamonaviy yondashuvlar asosida takomillashtirish imkonini yaratishdir. Boshlang‘ich ta’lim tizimi bu jarayonda alohida o‘rin tutadi. Chunki aynan boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning bilim olishga bo‘lgan munosabati, tafakkuri, mantiqiy fikrlashi va tahlil qilish qobiliyati shakllanadi. Agar o‘qituvchi o‘quv jarayonida xalqaro baholash tizimi mezonlariga e’tibor bersa, dars sifati, o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi va muammoni yechish qobiliyati sezilarli darajada oshadi. Xalqaro baholash mezonlari o‘qituvchi uchun nafaqat tashxis vositasi, balki metodik ko‘rsatma sifatida ham ahamiyatlidir. Chunki baholash tizimi o‘quvchilarning bilim darajasini aniqlash bilan birga, darsda qanday ko‘nikmalarni rivojlantirish zarurligini ham ko‘rsatadi. Masalan, TIMSS testlari 16o‘qituvchining malakasi, darslik sifati, sinfdagi o‘quvchilar soni, texnik vositalar mavjudligi kabi omillar TIMSS natijalariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston 2019-yilgi natijalardan so‘ng, 2023-yilda yana TIMSS tadqiqotida ishtirok etdi. Bu safar o‘qituvchilarning tayyorgarligi, test topshiriqlari bilan ishlash tajribasi, hamda maktablar infratuzilmasi yaxshilangani tufayli natijalar sezilarli darajada ijobiy o‘zgarishga ega bo‘ldi. TIMSS tadqiqoti shuningdek, ta’lim siyosatini ishlab chiqishda ham katta ahamiyatga ega. Chunki u orqali hukumat, vazirlik va ta’lim muassasalari ilmiy asoslangan tahliliy ma’lumotlarga ega bo‘ladi. Bu esa qarorlarni faktlarga asoslab qabul qilish imkonini beradi. Misol uchun, TIMSS ma’lumotlari asosida o‘qituvchilarni tayyorlash dasturlari qayta ishlab chiqildi, darsliklar yangilandi, boshlang‘ich sinflarda amaliy topshiriqlarga ko‘proq e’tibor qaratila boshlandi. TIMSSning o‘ziga xos jihatlaridan biri — savollar formatining xilma-xilligi. Ba’zi topshiriqlar test shaklida bo‘lsa, boshqalari ochiq javobli, ya’ni o‘quvchi fikrini izohlab yozishi talab qilinadi. Bu o‘quvchining mantiqiy fikrlashini, matematik tilda ifodalash ko‘nikmasini baholashga yordam beradi. Shu orqali o‘qituvchilar o‘quvchilarning tafakkur darajasini chuqurroq tahlil qila oladilar. TIMSS topshiriqlari milliy dasturlardan mustaqil bo‘lib, o‘quvchilarning umumiy bilim doirasini baholaydi. Bu esa mamlakatlar o‘rtasida ob’yektiv taqqoslash imkonini beradi. Shu bilan birga, test materiallari har bir mamlakat tili va madaniyatiga moslashtiriladi, bu esa natijalarni adolatli taqqoslashga imkon beradi. TIMSSning yana bir muhim afzalligi — bu uzluksiz tahliliy hisobotlardir. Tadqiqot natijalari asosida har bir mamlakat uchun alohida hisobot tayyorlanadi. Unda o‘quvchilarning natijalari, o‘qituvchilarning tajribasi, maktab infratuzilmasi, o‘quv muhiti, ijtimoiy omillar tahlil qilinadi. Bu hisobotlar keyinchalik ilmiy tadqiqotlar, ta’lim siyosati va o‘quv jarayonlarini takomillashtirishda muhim manba sifatida foydalaniladi. 26O‘zbekiston 2019-yilda ilk bor TIMSS tadqiqotida ishtirok etdi. Natijalarga ko‘ra, 4-sinf o‘quvchilari matematikadan o‘rtacha 436 ball to‘plashgan bo‘lib, bu xalqaro o‘rtacha ko‘rsatkichdan (500 ball) biroz past edi. Biroq bu natijalar mamlakat uchun muhim tajriba bo‘ldi. Tahlillar shuni ko‘rsatdiki, o‘quvchilarning aynan geometriya va fazoviy tafakkur bo‘yicha topshiriqlarda qiynalish holatlari ko‘p uchragan. Shu sababli 2020–2023-yillarda Xalq ta’limi vazirligi tomonidan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilariga mo‘ljallangan “TIMSSga tayyorgarlik metodik qo‘llanmasi” ishlab chiqildi va barcha viloyatlarda seminar- treninglar tashkil etildi. Quyidagi jadvalda TIMSS 2019 natijalari bo‘yicha ayrim mamlakatlar o‘rtasidagi taqqoslash keltirilgan (4-sinf matematika baholash natijalari): Mamlakat O‘rtacha ball (Matematika 4- sinf) Geometriya bo‘yicha o‘rtacha ko‘rsatkich Singapur 625 610 Yaponiya 593 580 Rossiya 567 550 Qozog‘iston 496 470 O‘zbekiston 436 410 Xalqaro o‘rtacha 500 500 Ushbu statistik ma’lumotlardan ko‘rinadiki, O‘zbekiston o‘quvchilari geometriya sohasida xalqaro darajadagi natijalarga yetishish uchun qo‘shimcha metodik yondashuvlarga ehtiyoj sezmoqda. Shuning uchun maktablarda TIMSS topshiriqlarini o‘quv jarayoniga kiritish, o‘qituvchilarni baholash tizimi bilan tanishtirish, o‘quvchilarga mantiqiy va amaliy fikrlashni o‘rgatish muhim vazifalardan biri bo‘lib qoldi. TIMSS topshiriqlari asosida darslarni tashkil etish tajribasi shuni ko‘rsatadiki, bu yondashuv o‘quvchilarning o‘z fikrini asoslab aytish, sabab-oqibat 14Matematika yo‘nalishi – arifmetika, algebra, geometriya, o‘lchash, ma’lumotlarni tahlil qilish kabi bo‘limlarni qamrab oladi. Tabiiy fanlar yo‘nalishi – fizika, kimyo, biologiya, geografiya elementlari va tabiatshunoslik asoslarini o‘z ichiga oladi. Bu yo‘nalishlar bo‘yicha tuziladigan topshiriqlar o‘quvchilarning bilish, tushunish va qo‘llash bosqichlarini baholaydi. Masalan, “bilish” bosqichida o‘quvchining asosiy matematik tushunchalarni yodda saqlash va tanish ko‘nikmalari aniqlansa, “tushunish” bosqichida ular o‘z bilimlarini tahlil va izohlash orqali namoyon etadi. “Qo‘llash” bosqichida esa bilimlarning amaliy qo‘llanish darajasi sinovdan o‘tkaziladi. TIMSS baholash tizimi o‘zining ilmiy asoslangan metodologiyasi bilan ajralib turadi. Unda o‘quvchilar uchun test topshiriqlari, o‘qituvchilar uchun so‘rovnomalar, maktab ma’muriyati va ota-onalar uchun maxsus anketalar mavjud. Shunday qilib, tadqiqot nafaqat o‘quvchilarning bilimini, balki ularning o‘qitilish muhitini, darsliklar sifatini, maktab infratuzilmasini va o‘qituvchilarning malaka darajasini ham baholaydi. TIMSS topshiriqlari har bir mamlakatning milliy dasturiga moslashtiriladi. Biroq asosiy g‘oya — o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash, muammoni hal etish, tahlil qilish, dalillash va isbotlash ko‘nikmalarini aniqlashdir. Shu sababli, TIMSS nafaqat bilim, balki fikrlash madaniyatini ham baholaydi. Tadqiqot jarayoni uch bosqichdan iborat: Ramka (framework) ishlab chiqish — bunda tadqiqotda o‘lchanadigan ko‘rsatkichlar, fan yo‘nalishlari va topshiriqlar turi aniqlanadi. Sinov va tayyorgarlik bosqichi — o‘quvchilar uchun test materiallari va so‘rovnomalar tayyorlanadi, ularning mosligi tekshiriladi. Asosiy baholash bosqichi — mamlakatlarda testlar o‘tkazilib, natijalar xalqaro markazda qayta ishlanadi va tahlil qilinadi. 329 Parallellikni aniqlash Chiziqlar 62 2019 10 Burchaklarni o‘lchash O‘lchov asbobi 55 2019 11 Shakllarni joylashtirish Konstruktsiya 74 2023 12 To‘g‘ri burchakli uchburchakni tanish Uchburchaklar 69 2019 13 Radius va diametr tushunchasi Aylana 72 2019 14 Yuzani bo‘lish Tenglik 67 2023 15 Hajmni taqqoslash Fazoviy tahlil 63 2019 16 Diagramma asosida tahlil Grafik 66 2023 17 Burchak yig‘indisini topish Uchburchak 77 2023 18 To‘g‘ri chiziqli shakl yasash Chizma 80 2023 19 Ko‘pburchak tomonlarini aniqlash Shakl tahlili 84 2019 20 Fazoviy tasvirni 2D ko‘rinishga o‘tkazish Fazoviy tafakkur 58 2023 30Berilgan chizmaga nisbatan kattalashtirilgan yoki kichraytirilgan shaklni chizish topshirig‘i. Bu o‘quvchilarning masshtab tushunchasini anglashini tekshiradi. 9-topshiriq. Parallellikni aniqlash Chizmada qaysi chiziqlar parallel ekanini ko‘rsatish so‘raladi. Bu topshiriq fazoviy tahlilni chuqurlashtiradi. O‘zbekiston o‘quvchilarining 62% to‘g‘ri bajargan. 10-topshiriq. Burchaklarni o‘lchash Transportir yordamida burchak o‘lchamini aniqlash topshirig‘i. Bu amaliy topshiriq o‘quvchilarni asbob bilan ishlashga o‘rgatadi. TIMSSda bu topshiriq 55% darajada bajarilgan. 11-topshiriq. Shakllarni joylashtirish Geometrik shakllarni to‘g‘ri joylashtirish orqali ma’lum naqsh hosil qilish topshirig‘i. Bu ijodiy va konstruktiv tafakkurni baholaydi. 12-topshiriq. To‘g‘ri burchakli uchburchakni tanish Berilgan uchburchaklardan to‘g‘ri burchakli bo‘lganini topish. 2019-yil TIMSS natijalarida 4-sinf o‘quvchilarining 69% bu savolga to‘g‘ri javob bergan. 13-topshiriq. Radius va diametr tushunchasi Aylananing radiusi va diametrini taqqoslash. Bu tushuncha o‘quvchilarda doira haqidagi bilimni mustahkamlaydi. 14-topshiriq. Yuzani bo‘lish Berilgan shaklni teng qismlarga bo‘lish topshirig‘i. Bu topshiriq o‘quvchilarning tenglik va nisbatni tushunish darajasini o‘lchaydi. 15-topshiriq. Hajmni taqqoslash Kub va prizma shakllarining hajmini solishtirish. Bu topshiriq fazoviy idrokni rivojlantiradi. 16-topshiriq. Diagramma asosida shakl tahlili Grafikda berilgan ma’lumot asosida shakl xossalarini tahlil qilish so‘raladi. Bu analitik fikrlashni rag‘batlantiradi. 20O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2023-yilgi Murojaatnomasida shunday degan edi: “Biz xalqaro baholash dasturlarida ishtirok etish orqali ta’lim sifatini aniq mezonlar asosida baholash imkoniyatiga ega bo‘lyapmiz. Eng asosiysi — bu jarayon o‘qituvchining mas’uliyatini, o‘quvchining bilim olishga bo‘lgan ishtiyoqini oshiradi.” Bu fikrlar O‘zbekistonning TIMSSdagi faol ishtiroki nafaqat o‘quvchilarning bilimini, balki butun ta’lim tizimining sifatini oshirishga xizmat qilayotganini ko‘rsatadi. TIMSS 2023 natijalari shuningdek, qizlar va o‘g‘il bolalar o‘rtasidagi farqning kamayganini ham tasdiqladi. Agar 2019-yilda o‘g‘il bolalar matematika bo‘yicha qizlardan o‘rtacha 9 ball yuqori natija ko‘rsatgan bo‘lsa, 2023-yilda bu farq 3 ballgacha qisqardi. Bu gender tengligi borasida sezilarli yutuq hisoblanadi. 2023-yilda O‘zbekiston o‘quvchilarining 63 foizi “asosiy darajaga”, 18 foizi esa “yuqori darajaga” yetgani qayd etilgan. Bu esa 2019-yilgi ko‘rsatkichga nisbatan mos ravishda 7 foiz va 4 foiz o‘sishni tashkil etdi.BMTning 2023-yilgi “Global Education Monitoring Report” hisobotiga ko‘ra, O‘zbekiston TIMSS natijalari orqali o‘zining ta’lim sifatini barqaror oshirib borayotgan davlatlar qatoriga kiritilgan. II-Bob Geometriya elementlarining nazariy asoslari. 11tizimining asosiy maqsadi — ijodkor va mustaqil fikrlovchi shaxsni tarbiyalashga to‘la mos keladi. Xalqaro baholash tizimlarining yana bir muhim jihati — u o‘qituvchilarni o‘z dars jarayoniga tanqidiy nazar bilan qarashga o‘rgatadi. Masalan, TIMSS natijalari asosida o‘qituvchi o‘quvchilarining qaysi turdagi masalalarda qiynalayotganini, qaysi mavzularni chuqurroq o‘rganish zarurligini aniqlay oladi. Shu tarzda, o‘qitish jarayonida maqsadli yondashuv shakllanadi. Bu esa har bir o‘quvchi imkoniyatini inobatga olishga yordam beradi. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ham xalqaro baholash dasturlari orqali ta’lim sifatini oshirish zarurligini bir necha marotaba ta’kidlagan. Jumladan, u o‘z nutqlaridan birida shunday degan edi: “Ta’lim tizimida xalqaro standartlarni joriy etish, o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish, o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rag‘batlantirish bugungi islohotlarning eng muhim yo‘nalishidir.”Shu bois, xalqaro baholash mezonlaridan foydalanish nafaqat o‘quvchilarning bilimini baholash, balki ta’lim sifatini tahlil qilish va boshqarish mexanizmi sifatida ham muhim o‘rin tutadi. TIMSS, PIRLS, PISA kabi tadqiqotlarning asosiy afzalligi shundaki, ular empirik ma’lumotlar asosida real tahlil beradi. Olingan natijalar mamlakatlar uchun ta’lim siyosatini shakllantirishda, o‘qituvchilarni tayyorlashda, darsliklarni yaratishda ishonchli mezon bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, TIMSS topshiriqlari o‘quvchilarda nafaqat matematik bilimni, balki tafakkur, kuzatish, tahlil, dalillash va isbotlash ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. Boshlang‘ich sinflarda xalqaro baholash mezonlaridan foydalanish, ayniqsa, geometriya elementlarini o‘rgatishda muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki TIMSS topshiriqlari ko‘pincha shakllarni tahlil qilish, ularni o‘lchash, geometrik figuralar orasidagi bog‘liqlikni topish kabi vazifalarni o‘z ichiga oladi. Shu orqali o‘quvchi fazoviy tafakkur, kuzatuvchanlik va tahliliy fikrlashni o‘rganadi. Bundan tashqari, xalqaro baholash tizimlarining o‘tkazilishi ta’lim sohasida hisobotlilik va javobgarlik tizimini kuchaytiradi. O‘zbekiston ta’lim tizimida bu 2 Mundarija Kirish..… …………………………………………………………………………3 I- Bob Boshlong ich sinflarda xalqaro baholash mezonlaridan foydalanishʻ axamiyati. 1.1 Xalqaro baholash mezonlari haqida malumot… ……………………..………7 1.2. TIMSS xalqaro tatqiqoti haqida malumot… ………………………….…….13 II-Bob Geometriya elementlarining nazariy asoslari. 2.1. Geometriya elementlarining mazmuni va uni bosqichma-bosqich o rgatish ʻ usullari… ……………………………………………………………………...…21 2.2 Geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS topshiriqlaridan foydalanish tajribasi… ……………………………………………………………………..…24 Xulosa………………………………………………………………………...…33 Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………..………35 5fazoviy tasavvurlarini rivojlantirish hamda ularning bilim darajasini xalqaro mezonlar asosida baholashda yordam beradi. TIMSS topshiriqlari asosida ishlab chiqilgan mashq va test namunalari o‘qituvchilarning metodik faoliyatini takomillashtirish, darslarni interfaol metodlar bilan boyitish, o‘quvchilarda tahliliy fikrlashni rivojlantirish imkonini beradi. Shuningdek, tadqiqot natijalari boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari, metodistlar, ta’lim sifatini baholash mutaxassislari uchun amaliy qo‘llanma sifatida xizmat qilishi mumkin. Bu orqali o‘quv jarayonining samaradorligi ortadi, o‘quvchilarning geometriya faniga bo‘lgan qiziqishi va o‘zlashtirish darajasi oshadi. Shu bois, mazkur kurs ishi ilmiy-nazariy jihatdan asosli, amaliy natijalar esa ta’lim sifatini oshirishga xizmat qiluvchi ahamiyatga egadir. Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich sinflarda matematika, xususan, geometriya elementlarini o‘rgatish jarayonidir. Kurs ishi mavzusining predmeti — geometriya elementlarini o‘qitishda TIMSS baholash mezonlari asosida o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarini baholash hamda rivojlantirish metodikasidir. Kurs ishi mavzusining maqsadi — boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS baholash mezonlaridan samarali foydalanish yo‘llarini aniqlash va amaliy jihatdan asoslab berishdir. Kurs ishi mavzusining vazifalari  Mazkur maqsaddan kelib chiqib, kurs ishining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat  Xalqaro baholash mezonlari, jumladan TIMSS tadqiqoti haqida umumiy tushuncha berish;  TIMSS baholash mezonlarining mazmuni va o‘quvchilarning o‘quv faoliyatini baholashdagi o‘rnini aniqlash;  Geometriya elementlarini o‘rgatishning nazariy asoslarini tahlil qilish;  TIMSS topshiriqlari asosida geometriya bo‘limi uchun metodik tavsiyalar ishlab chiqish; 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda dunyo ta’lim tizimi o‘quvchilarning bilim darajasini xalqaro miqyosda taqqoslab baholashga katta e’tibor qaratmoqda. Xalqaro baholash dasturlari, xususan, TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) o‘quvchilarning nafaqat bilim darajasini, balki ularning bilimni amaliyotda qo‘llash qobiliyatini ham aniqlab beradi. Bu jarayon o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, izlanish va muammoni yechish ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Matematika fani boshlang‘ich ta’limning eng muhim tarkibiy qismi bo‘lib, uning asosiy bo‘limlaridan biri — geometriya elementlarini o‘rgatishdir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun shakllarni tanish, ularning xossalarini farqlash, uzunlik, perimetr, burchak va yuzani hisoblash kabi mavzular fazoviy tafakkurni shakllantiradi. Shu bois geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS mezonlaridan foydalanish dars jarayoniga zamonaviy yondashuv olib kiradi. TIMSS topshiriqlari asosida o‘quvchilarning fikrlash uslubi, tahlil qilish darajasi, mantiqiy bog‘lanishlarni aniqlash qobiliyati va muammoli vaziyatlarda yechim topa olish salohiyati o‘lchanadi. Bu esa o‘qituvchilarga o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini aniqlash, kamchiliklarni bartaraf etish va o‘qitish sifatini oshirish imkonini beradi. Shunday ekan, TIMSS baholash mezonlaridan foydalanish nafaqat xalqaro baholashga tayyorlanish vositasi, balki o‘qitish jarayonini takomillashtirish, geometriya darslarining samaradorligini oshirishga xizmat qiluvchi muhim omildir 1 . Shu sababli mazkur mavzu zamonaviy ta’limda o‘zining yuqori dolzarbligini saqlab qolmoqda. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi TIMSS xalqaro tadqiqoti so‘nggi o‘n yillikda O‘zbekiston ta’lim tizimida alohida e’tibor qaratilayotgan yo‘nalishlardan biridir. Xalq ta’limi vazirligi, Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi va Ta’lim sifatini baholash milliy markazi tomonidan TIMSS 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev. “Yangi O‘zbekiston maktab ostonasidan boshlanadi” nomli nutq. — Toshkent, 2021-yil 23-avgust. 35Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29- apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni. 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6- noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori. 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11- maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli Qarori. 4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 11-martdagi PQ–169-son qarori. “Xalqaro baholash dasturlarida o‘quvchilar ishtirokini kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”. – Toshkent, 2022. 5) Jo‘rayev A. “Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi”. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2019. – 220 b. 6) Tursunov S. “Xalqaro baholash dasturlari: TIMSS, PISA va PIRLS tizimlari mohiyati”. – Toshkent: “Yangi asr avlodi”, 2020. – 176 b. 7) Mamatqulova N. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida geometrik tasavvurlarni shakllantirish”. – Toshkent: “Ilm ziyo”, 2021. – 198 b. 8) Yuldasheva G. “Matematika darslarida xalqaro baholash topshiriqlaridan foydalanish metodikasi”. – Samarqand: “SamDU nashriyoti”, 2022. – 154 b. 9) O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. “TIMSS 2019 natijalari tahlili va tavsiyalar”. – Toshkent: “Vazirlik axborot markazi”, 2020. – 85 b. 10) Qodirova M. “Boshlang‘ich ta’limda matematika fanini o‘qitishda innovatsion yondashuvlar”. – Toshkent: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” nashriyoti, 2018. – 212 b. 19mamlakatlar soni o‘rni (4-sinf) fanlar (4-sinf) o‘sish (ball) 2019 58 ta davlat 52-o‘rin 482 ball 485 ball — 2023 70 ta davlat 46-o‘rin 501 ball 497 ball +19 ball Mazkur raqamlar O‘zbekiston ta’lim tizimida xalqaro baholash talablariga mos ravishda rivojlanish boshlanganini yaqqol ko‘rsatadi. 2019–2023-yillar oralig‘ida amalga oshirilgan islohotlar o‘qituvchilarning malakasini oshirish bilan bir qatorda, o‘quvchilarning mantiqiy tafakkuri va tahliliy fikrlashini kuchaytirishga yo‘naltirildi. TIMSSning asosiy yondashuvi — bu faqat faktlarni yod olish emas, balki ularni hayotiy vaziyatlarda qo‘llay olish ko‘nikmasini shakllantirishdir. Shu bois O‘zbekiston maktablarida “muammoli vaziyat asosida o‘qitish” va “amaliy topshiriqlar yechish” metodlari keng joriy etila boshlandi. Shuningdek, Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi tomonidan 2022-yildan boshlab “TIMSSga tayyorgarlik uchun milliy monitoring” loyihasi yo‘lga qo‘yildi. Bu loyiha doirasida har bir viloyatda 4-sinf o‘quvchilari uchun TIMSSga o‘xshash topshiriqlar asosida oraliq baholashlar o‘tkazilib, natijalar tahlil qilinmoqda. Statistik tahlillar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston o‘quvchilari 2019–2023- yillar oralig‘ida: mantiqiy fikrlash ko‘rsatkichini 8% ga, amaliy topshiriqlarni yechish ko‘nikmasini 10% ga, grafik va jadval bilan ishlash ko‘nikmasini 12% ga yaxshilagan. Bu esa xalqaro baholash natijalarida sezilarli o‘sishga sabab bo‘lgan. TIMSS 2023 yakunlariga ko‘ra, O‘zbekistonning o‘rtacha ko‘rsatkichi Yevropa va Markaziy Osiyodagi yangi ishtirokchi davlatlar orasida 3-o‘rinda qayd etildi. Bunday natija mamlakatimizda so‘nggi yillarda amalga oshirilayotgan ta’lim islohotlarining samaradorligini tasdiqlaydi. 12jarayon natijasida har bir maktabda o‘quv natijalarini tahlil qilish, o‘qituvchilarning o‘z ustida ishlashi, metodik xizmatlarning faollashuvi kuzatildi. Yana bir jihati shundaki, xalqaro baholash tizimlari milliy ta’lim dasturlarining moslashuvchanligini ta’minlaydi. Masalan, TIMSS topshiriqlari orqali olingan tahlillar natijasida darsliklarga hayotiy misollar, real muammolar asosida tuzilgan topshiriqlar kiritila boshlandi. Bu esa o‘quvchilarda o‘rganilgan bilimlarni kundalik hayotga tatbiq etish ko‘nikmasini mustahkamlaydi. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi uchun bu yondashuv nihoyatda muhim, chunki u o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, ijodkorlik, muammoni hal etish, mantiqiy mulohaza yuritish kabi zamonaviy ko‘nikmalarni shakllantiradi. Xalqaro baholash tizimlarining afzalliklari shundaki, u o‘qituvchi faoliyatini baholashning emas, balki ta’lim tizimining umumiy samaradorligini aniqlashga xizmat qiladi. Baholash natijalari orqali davlat siyosati, o‘quv dasturi va metodik yondashuvlarni takomillashtirish uchun asos yaratiladi. Bundan tashqari, xalqaro baholash tizimlari natijalari asosida ta’lim muassasalari o‘rtasida ham sog‘lom raqobat shakllanadi. O‘qituvchilar o‘z darslarini yanada sifatli tashkil etishga intiladi, bu esa o‘quvchilarning bilim darajasini oshiradi. Ta’lim sifatini oshirish yo‘lida xalqaro baholash mezonlaridan foydalanish O‘zbekiston uchun strategik vazifa sifatida qaralmoqda. “Yangi O‘zbekiston — taraqqiyot va ma’rifat yo‘lida” konsepsiyasi asosida xalqaro standartlarga mos ta’lim tizimi barpo etilmoqda. xalqaro baholash mezonlari haqida umumiy xulosani quyidagicha keltirish mumkin: ular ta’lim sifatini oshirishda, o‘quvchilarning bilim va kompetensiyasini tahlil qilishda, o‘qituvchilar faoliyatini takomillashtirishda hamda ta’lim siyosatini ilmiy asosda belgilashda muhim manba hisoblanadi. Ular yordamida mamlakatlar nafaqat o‘z o‘quvchilari darajasini biladi, balki boshqa davlatlarning ilg‘or tajribalarini o‘rganib, o‘z milliy tizimiga mos shaklda qo‘llash imkoniga ega bo‘ladi. Bu esa ta’limni modernizatsiya qilish, xalqaro 7I-BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA XALQARO BAHOLASH MEZONLARIDAN FOYDALANISH AHAMIYATI 1.1. Xalqaro baholash mezonlari haqida ma’lumot Bugungi kunda dunyo ta’lim tizimi jadal rivojlanayotgan bir sharoitda, o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi, bilim, ko‘nikma va malakalarini xalqaro miqyosda baholash muhim ahamiyat kasb etmoqda. Har bir mamlakat o‘z ta’lim tizimining samaradorligini aniqlash, global ta’lim jarayonlaridagi o‘rnini belgilash hamda kelajak uchun malakali kadrlar tayyorlashni rejalashtirishda xalqaro baholash tizimlariga murojaat qilmoqda. Xalqaro baholash tizimlari ta’lim sifatini o‘lchashning eng ishonchli mexanizmlaridan biri bo‘lib, ular orqali mamlakatlar o‘rtasidagi ta’lim darajasini taqqoslash, milliy ta’lim tizimining zaif va kuchli tomonlarini aniqlash imkoniyati yaratiladi. Xalqaro baholash mezonlari deganda, turli mamlakatlarda ta’lim olayotgan o‘quvchilarning o‘quv natijalarini o‘lchash, taqqoslash va tahlil qilish imkonini beruvchi test, tadqiqot va metodik tizimlar tushuniladi. Ushbu baholash dasturlari nafaqat o‘quvchilarning bilim darajasini, balki ularning fikrlash, mantiqiy tahlil, amaliyotda bilimni qo‘llash, muammoni yechish kabi kompetensiyalarini ham baholaydi. Shuning uchun ham xalqaro baholash tizimlari hozirda ta’limda sifatni oshirishning muhim ko‘rsatkichi sifatida qaralmoqda. Dunyo miqyosida o‘tkaziladigan asosiy xalqaro baholash dasturlari qatoriga TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study), PIRLS (Progress in International Reading Literacy Study), PISA (Programme for International Student Assessment), ICILS (International Computer and Information Literacy Study) kabi tadqiqotlar kiradi. Har bir dastur o‘zining yo‘nalishi, metodologiyasi, yosh guruhi va fan sohasiga ega. TIMSS dasturi 4- va 8-sinf o‘quvchilarining matematika va tabiiy fanlardan tayyorgarligini o‘lchasa, PIRLS dasturi 4-sinf o‘quvchilarining o‘qish va matnni tushunish darajasini baholaydi. PISA esa 15 yoshli o‘quvchilarning o‘qish savodxonligi, matematik savodxonligi va ilmiy savodxonligini o‘lchaydi. ICILS 37 33 Xulosa Men ushbu kurs ishini tayyorlar ekanman, geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS xalqaro baholash mezonlaridan foydalanishning dolzarbligini chuqur angladim. Hozirgi kunda ta’lim tizimining asosiy maqsadi – o‘quvchilarda faqat nazariy bilim emas, balki amaliy, tahliliy va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirishdan iborat. Shu nuqtai nazardan, TIMSS baholash tizimi boshlang‘ich sinflarda matematika, xususan geometriya bo‘limini o‘qitish sifatini oshirishda muhim metodik vosita hisoblanadi. Geometriya elementlarini o‘rgatish jarayonida o‘quvchilar shakl, chiziq, burchak, perimetr, maydon, hajm kabi asosiy tushunchalarni amaliy mashqlar orqali o‘zlashtiradi. TIMSS topshiriqlarining o‘ziga xosligi shundaki, ular oddiy hisoblashdan tashqari, o‘quvchining fikrlash jarayonini, muammoni tahlil qilish va yechimni asoslab bera olish qobiliyatini baholaydi. Shu bois, men ushbu tizim topshiriqlaridan foydalanish orqali o‘quvchilarni xalqaro darajadagi kompetensiyalar asosida tayyorlash mumkinligiga ishonch hosil qildim. O‘tkazilgan tahlillar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston o‘quvchilari 2019 va 2023-yilgi TIMSS natijalarida sezilarli o‘sish ko‘rsatgan, bu esa ta’limda sifatli o‘qitish jarayoni yo‘lga qo‘yilayotganidan dalolat beradi. Ayniqsa, geometriya elementlariga oid topshiriqlarda o‘quvchilarning fazoviy tafakkuri, shakllarni tahlil qilish va ularning o‘lchovlari ustida ishlash malakalari tobora rivojlanib bormoqda. Men o‘zimning pedagogik qarashlarim asosida shunday xulosaga keldimki, agar boshlang‘ich ta’limda TIMSS mezonlari asosida tuzilgan topshiriqlar tizimli tarzda qo‘llanilsa, o‘quvchilarda: mantiqiy fikrlash, mustaqil yechim topish, grafik va fazoviy idrok, amaliy hisob-kitob qilish malakalari chuqur shakllanadi. 18etilmagani sababli o‘quvchilarning bilim darajasi xalqaro miqyosda qiyoslanmagan edi. 2019-yilda O‘zbekistonning 4-sinf o‘quvchilari matematika va tabiiy fanlardan test topshiriqlarini bajarishdi. TIMSS 2019 yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston o‘quvchilari matematika fanidan 482 ball, tabiiy fanlardan esa 485 ball natijani qayd etdi. Bu o‘rtacha xalqaro ko‘rsatkich — 500 balldan biroz past bo‘lsa-da, yangi ishtirokchi davlat uchun bu natija ijobiy deb baholandi. Chunki xalqaro tadqiqotlarda ilk bor qatnashgan ko‘plab davlatlar boshlang‘ich bosqichda 450 balldan past natija ko‘rsatgan edi. Mazkur natija O‘zbekiston ta’lim tizimi oldida bir qator ustuvor vazifalarni belgilab berdi. Jumladan: boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish, amaliy masalalarni yechish ko‘nikmalarini kuchaytirish, darsliklarni xalqaro standartlarga moslashtirish, o‘qituvchilarni zamonaviy metodlar asosida tayyorlash zarurligi ta’kidlandi. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi 2020-yilda “TIMSS-2023” tayyorgarlik dasturini ishlab chiqdi. Bu dastur asosida 4 mingdan ortiq o‘qituvchi uchun treninglar o‘tkazildi, o‘quv dasturlariga kompetensiyaviy yondashuv kiritildi va darsliklarga yangi turdagi topshiriqlar joylashtirildi. TIMSS 2023 tadqiqotida esa O‘zbekiston o‘z ishtirokini yanada kengaytirdi. Tadqiqotda mamlakatning barcha hududlaridan 200 ta maktab, 8000 dan ortiq o‘quvchi va 400 dan ziyod o‘qituvchi qatnashdi. 2023-yilgi natijalarga ko‘ra, O‘zbekiston o‘quvchilari matematika fanidan 501 ball, tabiiy fanlardan esa 497 ball to‘plab, birinchi ishtirokdagi natijasidan sezilarli darajada yaxshilanishga erishdi. Bu o‘sish 4 yil ichida o‘rtacha +19 balllik ijobiy farqni ko‘rsatadi. Quyidagi jadvalda O‘zbekistonning 2019 va 2023-yillardagi TIMSS natijalari taqqoslanadi: Yil Ishtirokchi O‘zbekistonning Matematika Tabiiy O‘rtacha 212.1. Geometriya elementlarining mazmuni va uni bosqichma-bosqich o rgatish usullariʻ Geometriya — bu matematikaning eng qadimiy va muhim tarmoqlaridan biri bo‘lib, u fazoviy shakllar, o‘lchamlar, masofalar, burchaklar va jismlarning o‘zaro joylashuvini o‘rganadi. Boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini o‘rgatish matematika ta’limining muhim tarkibiy qismidir. Bu jarayon orqali o‘quvchilarda fazoviy tasavvur, mantiqiy fikrlash, tahlil qilish, solishtirish, o‘lchash va amaliy faoliyatga tayyorlik kabi kompetensiyalar shakllanadi. Shuningdek, geometriya o‘quvchining tafakkurini aniq va mantiqiy yo‘nalishda rivojlantiradi. Geometriya elementlari Boshlang‘ich ta’limda geometriya elementlari alohida fan sifatida o‘qitilmaydi, balki “Matematika” fani tarkibida integratsion tarzda o‘rganiladi. O‘quv dasturlarida “Shakllar va figuralar”, “Chiziqlar va burchaklar”, “Ko‘pburchaklar”, “Yassi figuralar va jismlar” kabi mavzular orqali o‘quvchilarni fazoviy tushunchalar bilan tanishtirish ko‘zda tutilgan. 29TIMSS testida eng asosiylardan biri bo‘lib, fazoviy tasavvurni baholaydi. O‘zbekiston o‘quvchilarining 85% bu savolga to‘g‘ri javob bergan. 2-topshiriq. To‘g‘ri burchakni aniqlash Berilgan shakllardan qaysi birida to‘g‘ri burchak borligi so‘raladi. Bu savol burchak turlarini farqlashni o‘rgatishda muhim. TIMSS ma’lumotiga ko‘ra, O‘zbekiston o‘quvchilarining 71% bu topshiriqni to‘g‘ri bajargan. 3-topshiriq. Perimetrni topish Kvadratning yoki to‘rtburchakning tomon uzunliklari berilib, perimetri so‘raladi. Bu topshiriq o‘quvchilarning formulani amalda qo‘llay olish malakasini sinaydi. 2019-yil TIMSS natijalariga ko‘ra, bu turdagi savollarni o‘zbekistonlik o‘quvchilarning 68%i to‘g‘ri bajargan. 4-topshiriq. Maydonni hisoblash Berilgan shakl (masalan, to‘rtburchak yoki uchburchak) yuzasini topish talab qilinadi. Bu topshiriq matematik modellashtirishni rivojlantiradi. O‘zbekiston o‘quvchilari bu topshiriqda o‘rtacha 64% natija ko‘rsatgan. 5-topshiriq. Fazoviy shaklni tanish 3D shakllar (kub, silindr, piramida) rasmlari berilib, ularning nomi so‘raladi. Bu topshiriq fazoviy fikrlashni o‘lchaydi. Natijalar bo‘yicha o‘zbekistonlik o‘quvchilarning 59%i to‘g‘ri javob bergan. 6-topshiriq. Simmetriya o‘qi Berilgan shaklning simmetriya o‘qini topish so‘raladi. Bu topshiriq shakl tuzilishini tushunish va vizual fikrlashni rivojlantiradi. 2023-yilgi tahlillarga ko‘ra, bu topshiriqda o‘quvchilarning 70% ijobiy natija ko‘rsatgan. 7-topshiriq. Burchak o‘lchovini taqqoslash Uchta burchak chizilgan va eng katta burchakni tanlash kerak. Bu topshiriq vizual idrok va taqqoslash ko‘nikmalarini baholaydi. 2019 TIMSS hisobotiga ko‘ra, 65% o‘quvchi to‘g‘ri tanlov qilgan. 8-topshiriq. Masshtab asosida shaklni chizish 27bog‘liqligini tushuntirish, amaliy masalalarni yechishda mantiqiy strategiyalarni tanlash ko‘nikmasini sezilarli oshiradi. Masalan, 3-sinfda “To‘g‘ri to‘rtburchak perimetrini topish” mavzusida o‘quvchilar nafaqat formulani eslab qolishadi, balki shaklni o‘lchab, chizib, taqqoslab natijani izohlashni o‘rganadilar. TIMSS topshiriqlaridan foydalanishda quyidagi metodik usullar samarali deb topilgan: Analitik metod — shaklni qismlarga ajratib, har bir qismini tahlil qilish. Kuzatish va modellashtirish — o‘quvchilar real jismlar asosida geometrik modellar yasaydilar. O‘yinli yondashuv — “Geometrik qidiruv”, “Shaklni top” kabi topshiriqlar orqali o‘quvchilar faolligi oshiriladi. Axborot texnologiyalari bilan integratsiya — “GeoGebra” yoki “LearningApps” orqali shaklni virtual chizish va o‘lchash. TIMSS topshiriqlari asosida o‘qituvchi dars jarayonida diagnostika o‘tkazishi mumkin. Masalan, darsning boshida o‘quvchilarga “uchburchakning turlari” haqida qisqa test beriladi, dars oxirida esa TIMSSga o‘xshash murakkabroq topshiriq taklif qilinadi. Natija orqali o‘quvchining bilim dinamikasi aniqlanadi. 2023-yilgi Ta’lim sifatini baholash agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, TIMSSga tayyorlovchi maktablarda o‘qituvchilarning 68 foizi darsda xalqaro topshiriqlardan foydalanganini bildirgan. Bu esa geometriya elementlarini o‘qitishda metodik yangilanish boshlanganidan dalolat beradi. Shuningdek, 2024- yil uchun TIMSS tadqiqotida ishtirok etgan O‘zbekiston o‘quvchilarining dastlabki natijalari 2019-yilga nisbatan o‘rtacha +32 ballga yaxshilangan. Bu o‘sish aynan geometriya va amaliy matematik fikrlash yo‘nalishlarida kuzatilgan. TIMSS topshiriqlarini o‘qituvchilarning dars amaliyotiga kiritish tajribasi quyidagi afzalliklarni beradi: O‘quvchilarda real muammolarni matematik modellar orqali yechish qobiliyati shakllanadi. Fazoviy tasavvur va mantiqiy tahlil malakalari rivojlanadi. 15TIMSS tadqiqotida har bir mamlakat o‘zining milliy namunaviy maktablarini tanlaydi. O‘zbekiston ham o‘z ishtirokini 2019-yilda boshladi. O‘sha yili mamlakatimizdan 4-sinf o‘quvchilari qatnashgan bo‘lib, natijalar 2020-yil dekabr oyida e’lon qilindi. O‘zbekiston 58 mamlakat orasida o‘rtacha natijaga yaqin ko‘rsatkichni qayd etdi. Bu natijalar mamlakat ta’lim tizimida hali rivojlantirish kerak bo‘lgan yo‘nalishlar mavjudligini ko‘rsatdi. O‘zbekiston o‘quvchilari eng yaxshi natijalarni geometriya, arifmetika va tabiatshunoslik asoslari bo‘yicha ko‘rsatgan bo‘lsa, murakkab mantiqiy masalalarni yechish va ma’lumotlarni tahlil qilish ko‘nikmalarida ayrim qiyinchiliklarga duch kelgan. Shu boisdan, Xalq ta’limi vazirligi tomonidan TIMSS natijalari asosida “Ta’lim sifatini baholash milliy tizimini rivojlantirish konsepsiyasi” ishlab chiqildi. Bu hujjatda xalqaro baholash natijalariga asoslangan holda ta’lim dasturlarini, darsliklarni, baholash tizimini takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar belgilandi. TIMSSning muhim jihatlaridan biri — bu uzluksizlik va taqqoslash imkoniyatidir. Har to‘rt yilda o‘tkaziladigan tadqiqot orqali mamlakat o‘z rivojlanish dinamikasini ko‘ra oladi. Masalan, Koreya, Singapur, Yaponiya, Finlyandiya kabi davlatlar TIMSS natijalari orqali o‘z ta’lim tizimini tahlil qilib, muammolarni aniqlab, keyingi baholashda yuqori natijalarga erishgan. TIMSS natijalari nafaqat davlat darajasida, balki maktab va o‘qituvchi darajasida ham foyda keltiradi. O‘qituvchi uchun bu baholash — o‘z o‘quvchilari bilim darajasini xalqaro mezonlar bilan solishtirish imkoniyatidir. U o‘z darslarini qayta tahlil qiladi, dars metodikasini takomillashtiradi, yangi yondashuvlarni joriy etadi. Shu bois, TIMSS natijalari pedagogik faoliyatni tahlil qilishda obyektiv mezon sifatida ishlatiladi. TIMSS tadqiqotida baholash balli tizimda amalga oshiriladi. O‘quvchilar 1000 ballik shkala bo‘yicha baholanadi, o‘rtacha ko‘rsatkich esa 500 ball hisoblanadi. Har bir mamlakat o‘z o‘quvchilari uchun o‘rtacha natijani va o‘sha natijaga ta’sir etuvchi omillarni tahlil qiladi. Masalan, ijtimoiy-iqtisodiy holat, 28Darslar interfaol, o‘yinli va muammoli shaklda tashkil etiladi. Baholash jarayoni aniq mezonlar asosida amalga oshiriladi. Masalan, “Kvadrat va to‘g‘ri to‘rtburchak perimetri” mavzusida o‘qituvchi quyidagicha TIMSS tipidagi savol berishi mumkin: “Bir to‘g‘ri to‘rtburchakning uzun tomoni 8 sm, qisqa tomoni esa 6 sm. Shu to‘g‘ri to‘rtburchakning perimetriga teng kvadrat yasang. Kvadrat tomoni necha santimetr bo‘ladi?” Bu savol o‘quvchidan nafaqat formulani bilishni, balki fikrlash, tahlil qilish, tenglama tuzish kabi murakkab ko‘nikmalarni ham talab qiladi. Geometriya elementlarini o‘qitishda TIMSS topshiriqlari o‘qituvchidan yuqori tayyorgarlikni, ijodiy yondashuvni, interaktiv vositalarni qo‘llay olishni talab qiladi. Shu sababli pedagoglar uchun 2022-yildan boshlab “Ta’lim sifatini baholash milliy markazi” tomonidan “TIMSS metodik o‘quv kurslari” joriy etilgan. Unda o‘qituvchilarga xalqaro topshiriqlarni dars rejasiga moslashtirish, test natijalarini tahlil qilish va diagnostika metodlarini o‘rgatish ko‘zda tutilgan.Prezident Sh.M. Mirziyoyev 2023-yil 24-yanvardagi “Xalq ta’limi tizimini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari to‘g‘risida”gi yig‘ilishda shunday ta’kidlagan edi:“Biz ta’limda xalqaro baholash mezonlarini joriy etmas ekanmiz, o‘quvchilarimizning haqiqiy salohiyatini aniqlay olmaymiz. TIMSS, PISA, PIRLS kabi dasturlar — bu dunyo tajribasini o‘rganishning eng samarali yo‘lidir.” Demak, geometriya elementlarini o‘qitishda TIMSS topshiriqlari nafaqat o‘quvchilarning bilim darajasini aniqlash, balki ularni global fikrlashga o‘rgatish vositasidir. Bu yondashuv orqali o‘quvchi faqat javobni topuvchi emas, balki tahlil qiluvchi, model yaratuvchi, mantiqiy fikrlovchi shaxsga aylanadi. 1-topshiriq. Shakllarni tanish O‘quvchiga bir nechta geometrik shakllar (uchburchak, to‘rtburchak, aylana, beshburchak) beriladi va u to‘g‘ri javobni tanlashi kerak. Bu topshiriq 4-sinf 13miqyosda raqobatbardosh avlodni voyaga yetkazish yo‘lida mustahkam qadamdir. 1.2. TIMSS xalqaro tadqiqoti haqida ma’lumot Bugungi kunda ta’lim sifatini baholash, o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarini xalqaro mezonlar asosida o‘lchash masalasi barcha mamlakatlarda dolzarb masalalardan biridir. Ushbu maqsadda dunyo miqyosida turli xalqaro baholash dasturlari faoliyat yuritadi. Shulardan eng yiriklaridan biri — TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) xalqaro tadqiqotidir. TIMSS tadqiqoti — bu xalqaro miqyosdagi eng yirik ta’lim baholash dasturlaridan biri bo‘lib, 1995-yildan buyon har to‘rt yilda bir marta muntazam o‘tkazilib kelinadi. Tadqiqotning tashabbuskori va tashkilotchisi — IEA (International Association for the Evaluation of Educational Achievement), ya’ni Ta’lim yutuqlarini baholash xalqaro assotsiatsiyasi hisoblanadi. Ushbu tashkilot 1958-yilda tuzilgan bo‘lib, hozirda dunyoning 60 dan ortiq mamlakatlari uning a’zosi hisoblanadi. TIMSS tadqiqotining asosiy maqsadi — turli mamlakatlardagi o‘quvchilarning matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha o‘zlashtirish darajasini xalqaro mezonlarda taqqoslash, o‘quv jarayonidagi yutuq va kamchiliklarni aniqlash hamda ta’lim tizimini takomillashtirishga xizmat qiluvchi ilmiy ma’lumotlar bazasini yaratishdir. Tadqiqotda 4-sinf va 8-sinf o‘quvchilari ishtirok etadi. Bu yosh toifasi tasodifan tanlanmagan — 4-sinf o‘quvchilari boshlang‘ich ta’limni yakunlab, fan asoslarini o‘zlashtirish bosqichiga o‘tishadi, 8-sinf o‘quvchilari esa umumiy o‘rta ta’limning o‘rta bosqichida bo‘lib, fanlar bo‘yicha mustahkam bilimga ega bo‘lishlari kerak. Shuning uchun TIMSS natijalari ta’lim tizimining har ikkala bosqichdagi samaradorligini baholash imkonini beradi. TIMSS tadqiqoti ikki asosiy yo‘nalishni o‘z ichiga oladi: 23bo‘limi alohida yo‘nalish sifatida ajratilgan. Bu yo‘nalishda o‘quvchilarning fazoviy tasavvur darajasi, figuralar orasidagi munosabatlarni anglash, jismlarni tahlil qilish va ularni hayotiy vaziyatlarda qo‘llay olish malakalari baholanadi. Shu sababli, o‘qituvchilarning dars jarayonida TIMSSga mos topshiriqlardan foydalanishi o‘quvchilarning xalqaro miqyosdagi natijalarini yaxshilashga xizmat qiladi. Pedagogik tajriba shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilar geometriya elementlarini amaliy mashg‘ulotlar, o‘yinlar, mustaqil kuzatishlar orqali chuqurroq o‘zlashtiradilar. O‘qituvchining vazifasi — ularni shakllarning atrof-muhitdagi ko‘rinishlari bilan bog‘lash, mavhum tushunchalarni real misollar bilan mustahkamlashdir. Masalan, to‘g‘ri burchakni deraza romidan, aylana shaklini soat yoki likopchadan, kubni esa quti yoki g‘ishtdan topish orqali tushunishlari osonlashadi. Zamonaviy ta’limda raqamli texnologiyalar yordamida geometriya elementlarini o‘rgatish samaradorligi oshib bormoqda. “GeoGebra”, “LearningApps”, “Kahoot”, “ClassPoint” kabi interfaol platformalar orqali o‘quvchilar shakllarni virtual tarzda chizish, o‘lchash, burchak hosil qilish, jismlar o‘rtasidagi munosabatlarni ko‘rish imkoniga ega bo‘lmoqdalar. Bu esa ularning mustaqil fikrlashini va fazoviy idrokini rivojlantiradi. Quyidagi jadvalda boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini o‘rganishning bosqichlari va mazmuni keltirilgan: Sinf O‘rganiladigan mavzular Asosiy maqsad O‘quv faoliyati turlari 1-sinf Shakllar: doira, kvadrat, uchburchak, to‘g‘ri to‘rtburchak Shakllarni tanish, farqlash, nomlash Kuzatish, solishtirish, ko‘rsatish 2-sinf Chiziqlar, burchaklar, kesmalar Fazoviy tushunchani kengaytirish Chizish, o‘lchash, taqqoslash 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI “INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY AND SCIENCE” INSTITUTI “PSIXOLOGIYA VA PEDAGOGIKA” KAFEDRASI “MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI” fanidan KURS ISHI Mavzu : Geometriya elementlarini o rgatishdagi TIMSS baholash mezonidanʻ foydalanish. B ajardi : Nomozova Nilufar G uruh : 22-BTK-07 Ilmiy rahba r : Nafisa T o’ layeva. Toshkent – 2025 243-sinf Ko‘pburchaklar, aylana, perimetr Figuralarning xossalarini aniqlash O‘lchov vositalaridan foydalanish 4-sinf Jismlar: kub, parallelepiped, silindr, shar Uch o‘lchovli jismlarni tahlil qilish Modellar yasash, amaliy topshiriqlar bajarish Geometriya elementlarini bosqichma-bosqich o‘qitish jarayonida o‘quvchi aniqdan mavhumga, ko‘rgazmalidan nazariyaga, amaliyotdan umumlashtirishga o‘tadi. Bu esa matematika fani uchun muhim bo‘lgan induktiv va deduktiv fikrlashni rivojlantiradi.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev 2023-yilda shunday degan edi:“Ta’limda zamonaviy xalqaro yondashuvlarni joriy etish, yoshlarning ilmiy tafakkurini rivojlantirish – kelajak raqobatbardosh avlodni tarbiyalashning eng muhim garovidir.” Mazkur fikr geometriya elementlarini xalqaro baholash mezonlari asosida o‘rgatishning dolzarbligini yanada tasdiqlaydi. Chunki TIMSS kabi tadqiqotlarda yuqori natijalarga erishish uchun o‘quvchilarda aynan fazoviy tahlil, mantiqiy fikrlash, model yaratish va sabab-oqibat bog‘liqligini tushunish ko‘nikmalari shakllangan bo‘lishi lozim. boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini o‘rgatish nafaqat matematika fanining bir bo‘limi sifatida, balki o‘quvchilarning umumiy tafakkur, tahliliy fikrlash va ijodiy yondashuvini rivojlantiruvchi vosita sifatida ham katta ahamiyatga ega. Bu jarayonda xalqaro baholash mezonlari, innovatsion metodlar va zamonaviy raqamli vositalardan foydalanish ta’lim sifatini oshiradi hamda o‘quvchilarning kelgusidagi matematik tayyorgarligi uchun mustahkam poydevor yaratadi. 2.2. Geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS topshiriqlaridan foydalanish tajribasi Bugungi kunda O‘zbekiston ta’lim tizimida xalqaro baholash dasturlari, xususan TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) 25tadqiqoti asosida ta’lim sifatini oshirish, o‘quvchilarning mantiqiy, ijodiy va fazoviy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish dolzarb masalaga aylangan. TIMSS dasturi 4- va 8-sinf o‘quvchilarining matematika hamda tabiiy fanlar bo‘yicha xalqaro darajadagi bilim va ko‘nikmalarini baholaydi. Boshlang‘ich ta’lim bosqichida, ayniqsa 4-sinfda o‘tkaziladigan baholash jarayoni o‘quvchilarning geometriya elementlarini qanchalik amaliy va mantiqiy qo‘llay olishlarini aniqlashda muhim manba hisoblanadi. Geometriya TIMSS baholash sohasida “Matematikaning kontent domeni” (Mathematics Content Domain)ning muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Unda “Shapes and Measures” (Shakllar va o‘lchovlar) yo‘nalishi alohida ajratilgan. Ushbu yo‘nalish o‘quvchilarning fazoviy tasavvurini, shakllarni farqlay olish, ularning xossalarini bilish, ularni hayotiy misollarda tanish va ularga amaliy yondashish ko‘nikmalarini o‘lchaydi. TIMSS topshiriqlari uchta asosiy kognitiv (fikrlash) darajaga asoslanadi: bilish (knowing), tushunish (applying) va tahlil qilish (reasoning). Geometriya bo‘yicha bu uch daraja quyidagicha namoyon bo‘ladi: Bilish bosqichi — shakllarni tanish, nomlash, xossalarini aytish, uzunlik yoki burchakni aniqlash. Tushunish bosqichi — berilgan geometrik ma’lumot asosida figuralarni solishtirish, perimetr yoki yuzani hisoblash. Tahlil bosqichi — murakkab figuralarni ajratish, yangi shakllar hosil qilish, fazoviy tahlilni amalga oshirish, mantiqiy xulosa chiqarish.Masalan, TIMSS 2019-yilgi topshiriqlarda 4-sinf o‘quvchilariga quyidagiga o‘xshash savollar berilgan: “Uchburchakning uchta burchagini chizib ko‘rsating va qaysi biri o‘tkir, qaysi biri to‘g‘ri burchak ekanligini aniqlang.” Bu kabi topshiriqlar nafaqat shaklni tanish, balki ularni tahlil qilish va mantiqan izohlashni ham talab qiladi. 3611) Sodiqova M. “TIMSS xalqaro tadqiqoti asosida ta’lim sifatini oshirish masalalari”. // “Ta’lim va innovatsiya” ilmiy jurnali. – 2021. – №3. – B. 45– 53. 12) Ashurova Z. “Geometriya elementlarini o‘rgatishda kompetensiyaviy yondashuv”. // “Boshlang‘ich ta’lim metodikasi” jurnali. – Toshkent: TDPU, 2020. – №5. – B. 22–29. 13) Raxmonov B. “TIMSS topshiriqlarini o‘quv jarayoniga tatbiq etishning samarali usullari”. – Buxoro: “BuxDU nashriyoti”, 2021. – 167 b. 14) Karimova D. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida fazoviy tafakkurni rivojlantirish texnologiyalari”. – Toshkent: “Fan va ta’lim”, 2019. – 190 b. 15) Yusupov A. “Boshlang‘ich ta’limda innovatsion pedagogik texnologiyalar”. – Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2018. – 244 b. 16) O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim sifatini baholash milliy markazi. “TIMSS 2023 natijalarining tahlili va istiqbollari”. – Toshkent, 2024. – 96 b. 17) Ergasheva N. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida xalqaro baholash topshiriqlari asosida ishlash”. – Namangan: “NamDU nashriyoti”, 2023. – 180 b. Foydalanilgan internet manbalar 1. www.ziyonet.uz 2. www.pedagog.uz 3. https://uzedu.uz 4. https://president.uz 5. https://kitob.uz 6. https://eduportal.uz 7. https://school-edu.uz 8. https://timss2019.org 9. https://tsue.uz 10. https://uzedu.uz 4dasturiga tayyorgarlik, baholash mezonlarini o‘quv dasturlariga uyg‘unlashtirish ishlari olib borilmoqda. Ushbu yo‘nalishda olib borilgan tadqiqotlarda TIMSS topshiriqlari o‘quvchilarning fanga qiziqishini oshirish, ularning tafakkurini rivojlantirish va ta’lim sifatini xalqaro darajada baholashga xizmat qilishi ta’kidlanadi. O‘zbekistonlik olimlardan A. Jo‘rayev, S. Tursunov, N. Mamatqulova, G. Yuldasheva, M. Axmedova va boshqalar boshlang‘ich sinf matematika ta’limida TIMSS baholash tizimidan foydalanish imkoniyatlarini o‘rganganlar. Ularning ilmiy izlanishlarida TIMSS topshiriqlari o‘quvchilarning kognitiv ko‘nikmalarini, ya’ni “bilish”, “tushunish” va “qo‘llash” darajasidagi bilimlarini aniqlashda muhim o‘rin tutishi isbotlangan. Shu bilan birga, geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS topshiriqlaridan foydalanish masalasi hali to‘liq yoritilmagan. Aynan boshlang‘ich sinfda shakl, burchak, uzunlik va yuzani o‘rgatish jarayonida TIMSS baholash mezonlarini integratsiya qilishning metodik asoslari bo‘yicha ilmiy-amaliy tadqiqotlar kam. Shu sababli ushbu kurs ishida bu yo‘nalishni chuqur tahlil qilish, mavjud yondashuvlarni umumlashtirish va yangi amaliy tavsiyalar ishlab chiqish zarurdir. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati shundan iboratki, u xalqaro baholash tizimlaridan biri — TIMSS tadqiqotining mohiyatini, uning ta’lim jarayonidagi o‘rnini, ayniqsa boshlang‘ich sinf matematika fanida geometriya elementlarini o‘qitishdagi ahamiyatini ilmiy asosda yoritadi. Geometriya elementlarini o‘rgatishdagi TIMSS baholash mezonlaridan foydalanish o‘quvchilarning matematik fikrlashini rivojlantirish, ularni amaliy masalalarni mustaqil hal etishga yo‘naltirishda muhim nazariy poydevor yaratadi. Tadqiqot davomida xalqaro mezonlar bilan mahalliy o‘quv dasturlari o‘rtasidagi bog‘liqlik, ularning o‘zaro uyg‘unligi va farqli jihatlari ilmiy tahlil qilinadi. Bu esa boshlang‘ich ta’lim metodikasini zamonaviy yondashuvlar bilan boyitish imkonini beradi. Kurs ishining amaliy ahamiyati shundaki, unda ishlab chiqilgan tavsiyalar o‘qituvchilarga geometriya darslarini samarali tashkil etish, o‘quvchilarning 10TIMSS xalqaro tadqiqoti 1995-yildan buyon har to‘rt yilda bir marta o‘tkazilib kelinadi. Bu tadqiqot IEA (International Association for the Evaluation of Educational Achievement) tomonidan amalga oshiriladi. Tadqiqotning maqsadi — turli mamlakatlardagi o‘quvchilarning fanlardan o‘zlashtirish darajalarini solishtirish, ta’limdagi o‘zgarishlarni monitoring qilish hamda pedagogik jarayonni takomillashtirish uchun ilmiy asosli tavsiyalar ishlab chiqishdir. TIMSS dasturi o‘quvchilarning “bilish”, “tushunish” va “qo‘llash” bosqichlaridagi bilim faoliyatini baholaydi. Bu esa o‘quvchilarning nafaqat faktlarni yodlab olishini, balki ularni tahlil qilish, taqqoslash, hayotiy muammolarni hal etishda qo‘llay olish darajasini ham o‘lchashga imkon beradi. O‘zbekiston 2019-yilda ilk bor TIMSS tadqiqotida ishtirok etdi. Bu mamlakat ta’lim tizimi uchun muhim bosqich bo‘ldi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, o‘quvchilarning matematika va tabiiy fanlardan o‘zlashtirish darajasi xalqaro o‘rtacha ko‘rsatkichdan biroz past bo‘lsa-da, rivojlanish uchun katta salohiyat mavjud. Shundan so‘ng Xalq ta’limi vazirligi tomonidan o‘quv dasturlari qayta ko‘rib chiqildi, o‘qituvchilar uchun TIMSS formatidagi treninglar tashkil qilindi, darsliklarga xalqaro standartlarga mos topshiriqlar kiritildi. Bu islohotlar natijasida ta’lim mazmuni xalqaro talablar bilan uyg‘unlashib bormoqda. Xalqaro baholash tizimlari orqali olingan ma’lumotlar dars sifatini oshirishda beqiyos manba bo‘lib xizmat qiladi. Ular o‘quv dasturlarini qayta tahlil qilish, o‘qitish metodikasini takomillashtirish, o‘qituvchilarning kasbiy kompetensiyasini oshirish uchun muhim asos bo‘ladi. Ayniqsa, TIMSS natijalarida o‘quvchilarning geometriya, algebra, arifmetika kabi sohalardagi zaif tomonlari aniqlanib, shu yo‘nalishda darslik va metodik qo‘llanmalarni takomillashtirish zaruriyati tug‘ildi. xalqaro baholash mezonlaridan foydalanish o‘quvchilarda kompetensiyaviy yondashuvni shakllantiradi. Ya’ni, o‘quvchi faqat ma’lumotni eslab qoluvchi emas, balki uni tahlil qiluvchi, hayotiy vaziyatlarda qo‘llovchi, mantiqiy fikrlovchi shaxsga aylanadi. Bu esa bugungi kunda ta’lim 6 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining geometriyaga oid bilimlarini xalqaro mezonlar asosida baholash usullarini ko‘rsatish;  O‘qituvchilar uchun TIMSS topshiriqlarini dars jarayonida qo‘llash bo‘yicha amaliy tavsiyalar berish. Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishini yozishda kuzatish, tahlil, taqqoslash, umumlashtirish, test natijalarini o‘rganish, amaliy tajriba va pedagogik kuzatish metodlaridan foydalanildi. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 9faqat formulani bilish yoki misol yechish emas, balki geometrik shakllarni aniqlash, diagrammalarni tahlil qilish, real hayotiy holatlarga asoslangan muammolarni yechish kabi amaliy fikrlashni talab qiladi. Xalqaro baholash mezonlari o‘quv dasturlarining zamonaviylik darajasini aniqlashda ham muhim. Agar milliy dastur xalqaro standartlarga mos bo‘lsa, o‘quvchilar global ta’lim maydonida raqobatbardosh bo‘lishadi. Shu sababli O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o‘z nutqlarida ta’lim sifatini oshirishda xalqaro baholash tizimlariga qatnashish zarurligini ta’kidlab, “O‘zbekiston xalqaro baholash dasturlarida faol ishtirok etishi orqali ta’lim sifatining yangi mezonlarini joriy etadi” degan edi. Xalqaro baholash tizimlari o‘z ichiga ilmiy asoslangan metodikani oladi. Masalan, TIMSS testlari kontent domeni (ya’ni mazmun yo‘nalishlari: sonlar, algebra, geometriya, o‘lchov va ma’lumotlar) hamda kognitiv domeni (ya’ni bilish, tushunish, qo‘llash, tahlil) asosida tuziladi. Bu esa baholashning har tomonlama to‘liq bo‘lishini ta’minlaydi. TIMSSning o‘ziga xos jihatlaridan yana biri — o‘qituvchilar, maktab rahbarlari va o‘quvchilar uchun so‘rovnomalar ham o‘tkazilishidir. Bu so‘rovlar yordamida dars sharoiti, o‘quv resurslari, o‘qituvchi malakasi, o‘quvchilarning o‘qishga bo‘lgan munosabati kabi omillar o‘rganiladi. Shu orqali faqat test natijalari emas, balki o‘qitish jarayoniga ta’sir etuvchi omillar ham tahlil qilinadi. Xalqaro baholashning eng mashhur tizimlari — PISA, TIMSS, PIRLS, ICILS kabi tadqiqotlardir. Bu baholashlar turli fan yo‘nalishlarini, o‘quv bosqichlarini va yosh toifalarini o‘z ichiga oladi. Masalan, PISA (Programme for International Student Assessment) 15 yoshli o‘quvchilarning o‘qish savodxonligi, matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha kompetensiyalarini baholasa, TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) 4- va 8-sinf o‘quvchilarning matematika hamda tabiiy fanlardan bilim va ko‘nikmalarini o‘lchaydi. PIRLS (Progress in International Reading Literacy Study) esa boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini aniqlashga qaratilgan. 3117-topshiriq. Burchak yig‘indisini topish Uchburchakdagi ichki burchaklar yig‘indisini topish. Bu o‘quvchilarning nazariy bilimni amaliyotda qo‘llay olish qobiliyatini sinaydi. 18-topshiriq. To‘g‘ri chiziqli shakl yasash Berilgan nuqtalar asosida to‘g‘ri chiziq chizish topshirig‘i. Bu grafika va aniqlikni o‘rgatadi. 19-topshiriq. Ko‘pburchak tomonlarini aniqlash Berilgan shaklning nechta tomoni borligini topish. 2019-yil TIMSS tahlilida bu topshiriqni 84% o‘quvchi bajargan. 20-topshiriq. Fazoviy tasvirni 2D ko‘rinishga o‘tkazish 3D predmetning yuqoridan yoki yon tomondan ko‘rinishini chizish topshirig‘i. Bu murakkab, ammo o‘quvchilar uchun ijodiy fikrlashni rag‘batlantiruvchi mashqdir. Statistik tahlil jadvali (O‘zbekiston o‘quvchilari natijalari asosida) № Topshiriq nomi Mavzu turi To‘g‘ri javob foizi (%) Yil 1 Shakllarni tanish Fazoviy fikrlash 85 2019 2 To‘g‘ri burchakni aniqlash Burchak turlari 71 2019 3 Perimetrni topish O‘lchovlar 68 2019 4 Maydonni hisoblash Yuzalar 64 2019 5 Fazoviy shaklni tanish 3D geometriya 59 2019 6 Simmetriya o‘qi Simmetriya 70 2023 7 Burchak o‘lchovini taqqoslash Burchaklar 65 2019 8 Masshtab asosida shaklni chizish Masshtab 60 2019 34bunday topshiriqlar o‘qituvchiga o‘quvchi bilimini baholashda aniq, obyektiv mezonlardan foydalanish imkonini beradi. Men geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS topshiriqlarini mahalliy dars jarayoniga moslashtirish orqali nafaqat o‘quvchilarning bilim darajasini, balki ularning darsga bo‘lgan qiziqishini ham oshirish mumkin degan xulosaga keldim. Umuman olganda, TIMSS xalqaro baholash tizimi — bu faqat baholash vositasi emas, balki ta’lim sifati va metodikasini takomillashtirish uchun kuchli manba hisoblanadi. Men ushbu tizimdan samarali foydalanish orqali o‘quvchilarda zamonaviy tafakkur, tahliliy fikrlash va ijodkorlikni rivojlantirish mumkinligiga ishonch hosil qildim.Shu asosda, men geometriya elementlarini o‘rgatishda TIMSS baholash mezonlaridan foydalanish bo‘yicha tajribalarni amaliyotga joriy etish, o‘qituvchilarni bu tizim bilan tanishtirish va darslarda integratsiyalangan topshiriqlarni ko‘paytirish zarurligini muhim pedagogik vazifa deb bilaman. 17TIMSS tadqiqoti orqali olingan natijalar shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilarning yuqori natijalarga erishishida o‘qituvchi sifatida motivatsiya, dars jarayonida interfaol metodlar qo‘llash, amaliy topshiriqlar sonini ko‘paytirish kabi omillar muhim rol o‘ynaydi. Bu jihatlar O‘zbekiston ta’lim tizimida ham bosqichma- bosqich joriy etilmoqda. TIMSS xalqaro tadqiqoti o‘z mohiyatiga ko‘ra nafaqat baholash vositasi, balki ta’lim rivojining strategik ko‘rsatkichi sifatida qaraladi. U ta’lim sifati, o‘quvchilarning bilim darajasi, o‘qituvchilar malakasi va darsliklarning sifatini kompleks tahlil qiladi. 1.2-jadval. TIMSS tadqiqoti bo‘yicha asosiy ma’lumotlar № Ko‘rsatkich nomi Ma’lumot 1 Tadqiqot nomi TIMSS – Trends in International Mathematics and Science Study 2 Tashkilotchi IEA – International Association for the Evaluation of Educational Achievement 3 Boshlangan yili 1995-yil 4 O‘tkazilish davriyligi Har 4 yilda bir marta 5 Ishtirokchi davlatlar soni 60 dan ortiq mamlakat 6 Asosiy yo‘nalishlar Matematika va tabiiy fanlar 7 Baholash darajalari 4-sinf va 8-sinf o‘quvchilari 8 Asosiy komponentlar Bilim, Qo‘llash, Tahlil qilish 9 O‘zbekiston ishtiroki 2019-yildan boshlab 10 O‘zbekiston uchun natijalar ahamiyati Ta’lim sifatini baholash, darsliklarni takomillashtirish, o‘quvchilarning kompetensiyalarini rivojlantirish O‘zbekiston Respublikasi ilk bor 2019-yilda TIMSS xalqaro tadqiqotida ishtirok etdi. Ushbu qatnashuv mamlakat ta’lim tizimi uchun yangi bosqichni boshlab berdi. Chunki avvalgi yillarda xalqaro baholash dasturlarida ishtirok 22O‘zbekiston Respublikasining Davlat ta’lim standarti (DTS, 2021-yil tahriri)da boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini o‘rgatishning asosiy maqsadi — o‘quvchilarning fazoviy tasavvurini shakllantirish, o‘lchov birliklarini amalda qo‘llash, atrofdagi jismlarning shaklini farqlash va ularni tahlil qilish malakasini rivojlantirish deb belgilangan. Geometriya elementlarini o‘rgatish jarayonida quyidagi bosqichlar muhim ahamiyat kasb etadi: Birinchi bosqich — Tanishish bosqichi. Bu bosqich asosan 1-sinfda amalga oshiriladi. O‘quvchilar turli geometrik shakllar (doira, kvadrat, to‘g‘ri to‘rtburchak, uchburchak) bilan tanishadilar. Ularning asosiy xossalari, shakli, o‘lchami, o‘xshashlik va farqlari haqida oddiy tasavvur hosil qiladilar. Masalan, o‘qituvchi “qaysi shakl to‘rt burchakli?” yoki “qaysi shakl yumaloq?” kabi savollar orqali o‘quvchilarni fikrlashga undaydi. Ikkinchi bosqich — Tahlil bosqichi. Bu bosqichda o‘quvchilar shakllarni ajratish, o‘lchash va chizish bo‘yicha amaliy mashqlar bajaradilar. 2–3-sinflarda ular chiziqlar (to‘g‘ri, egri, kesma), burchaklar (o‘tkir, to‘g‘ri, o‘tmas) bilan ishlashni o‘rganadilar. O‘lchov vositalari — chizg‘ich, burchak o‘lchagich, doira chizgichdan foydalanish malakasi hosil bo‘ladi. Uchinchi bosqich — Amaliy qo‘llash bosqichi. Bu bosqichda o‘quvchilar geometriya elementlarini hayotiy vaziyatlarda qo‘llaydilar. Masalan, uydagi jismlarni geometrik shakllarga ajratish, xona devorini o‘lchash, daftar sahifasidagi shakllarni chizish, oddiy modellar yasash kabi mashg‘ulotlar orqali bilimlar mustahkamlanadi. Geometriya elementlarini o‘rgatish jarayonida ko‘rgazmalilik, tajriba, taqqoslash, mantiqiy fikrlashga yo‘naltirish, interfaol metodlardan foydalanish muhim o‘rin tutadi. Masalan, “Geometrik mozaika”, “Shaklni top”, “Jismlarni tasnifla”, “Fazoviy o‘yinlar” kabi interfaol o‘yinlar orqali o‘quvchilar mavzuga faol jalb qilinadi.Shuningdek, TIMSS baholash mezonlarida ham geometriya

Geometriya elementlarini oʻrgatishdagi TIMSS baholash mezonidan foydalanish.

Купить