Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	1.7MB
Покупки	0
Дата загрузки	09 Июль 2024
Расширение	doc
Категория	Информатика и ИТ

Global kompyuter tarmoqlarining texnologiyalari. Kabelsiz aloqa tarmoqlari

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishitekislanadi. Har bir varoq standart: chapdan - 3 sm, o'ngdan - 1,5 sm, yuqori va
pastdan - har biri 1,5 sm, harflar Times New Roman 14 o'lchamda bo’lishi kerak.
Shaxsiy fikrlarni, formulalarni, belgilarni kiritishga, shuningdek kurs ishning matniga
qora kapillyar (geliy) ruchka bilan diagramma va chizmalar kiritishga ruxsat beriladi.
Kurs ishlari hajmi kamida 25 sahifadan iborat bo'lishi va 35 varaqdan
oshmasligi lozim. Ishning matni sarlavha sahifasidan boshlanadi (A ilovaga qarang).
Keyingi sahifada bo'limlar, paragraflar, ilovalar va sahifalar yozilgan tarkibiy qismlar
jadvali (B ilovasiga qarang). Tarkiblar jadvalida ishda mavjud bo'lgan barcha
sarlavhalar bo'lishi kerak. Ularning matni ish mazmuniga to'liq mos kelishi, aniq,
ravshan, izchil va uning ichki mantig'ini aniq aks ettirishi kerak.
Kirish varaqasidan boshlab barcha ish varaqalari raqamlanadi. Raqamlash
boshidan oxirigacha bo'lishi kerak. Ilova va bibliografiya o'zaro tartib raqamlashga
kiritilishi kerak. Raqamlar varaqning pastki qismida, o'rtadan tekislanadi.
Matndagi har bir bo'lim bir-biridan ajratilgan bo’lishi kerak. Tegishli bo'lim
(qism) yoki kichik bo'limning raqami sarlavha boshiga qo'yiladi.
Kurs ishida turli xil grafik rasmlar (xaritalar, diagrammalar, chizmalar,
fotosuratlar va boshqalar) bo'lishi mumkin. loyihada joylashtirilgan rasmlar soni uning
mazmuniga qarab belgilanadi va matnga tartibli va aniqlik berish uchun etarli bo'lishi
kerak. Ular ish matnida ularga murojaat qilingandan so'ng darhol joylashtiriladi.
Yozuv varaqning o'rtasiga tekislanadi, kursiv bilan yozilgan va rasm ostida joylashgan.
Kurs ishiga joylashtirilgan raqamli material, jadval ko'rinishida chiqarish tavsiya
etiladi. Jadvallar varaqqa rasmlar singari joylashtirilishi kerak. Har bir jadvalga o'tish
raqami va imzo qo'shiladi. Jadval sarlavhasi birinchi satrni ko'rsatmasdan varaqning
chap chetiga tekislanadi, kursiv bilan yoziladi va jadvalning tepasida joylashgan. No.,
%, +, -, <,>, = va hokazo belgilar faqat sonli qiymatlar uchun ishlatilishi kerak.
Matnda bu belgilar so'zlar bilan yozilishi kerak.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiHisob birliklari va fizik kattaliklarni o'lchash birliklarining harf belgilari matnda
faqat bo'sh joy bilan ajratilgan sonli qiymatlar bilan qo'llaniladi (masalan: 5 dona, 10
MB). Matematik belgilarning belgilari +, -, <,>, =,  ,:, / ikkala tomondan bo'sh joylar
bilan ajratilgan. Masalan: a + b = c, d <c, a  b.
Axborot manbalariga havolalar arabcha raqamlar bilan raqamlangan va tirnoqli
matn oxirida kvadrat qavslarga joylashtirilgan (havolalar soni kamida beshta bo'lishi
kerak). Raqamlarga, formulalarga, jadvallarga va ilovalarga havolalar kurs ishlarining
matni davomida doimiy ravishda raqamlanishga ega bo'lishi kerak, ular qavs ichida
berilgan, masalan: (1-rasm), (3-jadval), formulalar (1) - (3), (Ilova) .) A).
Matnda keltirilgan manbalar va adabiyotlar havolalari orqali murojaat qilinadi.
Ishoratlar nafaqat to'g'ridan-to'g'ri iqtibos keltirganda, balki kurs ishining muallifi
hujjat yoki bayonotning matnidan iqtibos keltirganda, shuningdek, yangi faktlar,
raqamli materiallar va o'z so'zlaringiz bilan aytilgan boshqa ma'lumotlar keltirilganda
ham amalga oshiriladi. Ma'lumotlar ro'yxatining namunasi B ilovasida keltirilgan.
Dars ishi alohida papkada papka bilan birga beriladi. Varaqlar fayllarga joylashtiriladi
yoki to'ldiriladi.
1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish
Tushuntirish yozuvida bo'limlar, kichik bo'limlar, paragraflar, paragraflar va
paragraflar mavjud.
Bo'lim - bo'linishning birinchi bosqichi, seriya raqami va sarlavhasi bor.
Kichik bo'lim - bo'limning bir qismi, bo'lim raqami va pastki qismning seriya raqami
va sarlavhadan iborat seriya raqamiga ega.
Band - bo'lim yoki pastki qismning pastki qismi raqami va buyumning seriya
raqamidan iborat seriya raqami. Sarlavha bo'lishi mumkin.
Paragraf - paragrafning qismi, paragraf raqami va kichik bandning seriya raqamidan
iborat seriya raqamiga ega. Sarlavha bo'lishi mumkin.
Paragraf - bu raqam va sarlavha bo'lmagan matnning mantiqiy tanlangan qismi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiSGSN shuningdek ma'lumot paketlarini o'z xizmat doirasi hududidagi mobil
stantsiyalar orasida etkazib berish uchun javobgar tarmoq elementi hisoblanadi.
Uning vazifalari paketlarni marshrutlash va uzatish, harakatchanlikni boshqarish
(biriktirish / ajratish va joylashishni boshqarish), mantiqiy aloqani boshqarish,
autentifikatsiya va zaryadlash vazifalarini bajarishni o'z ichiga oladi.
RAN - radio kirish tarmog'i mobil telekommunikatsiya tizimining bir qismidir.
Kontseptual ravishda, u uyali telefon, kompyuter yoki masofadan boshqariladigan har
qanday mashina kabi qurilmalar orasida joylashgan va uning yadro tarmog'iga
ulanishni ta'minlaydi, 6-rasm. RAN radiostantsiyalar orqali resurslarga kirishni
(foydalanishni) ta'minlaydi va ularni boshqarishni muvofiqlashtiradi.
GGSN - ba'zan simsiz marshrutizator sifatida ham nomlanuvchi GGSN tarmoq
elementi, xizmat ko'rsatuvchi GPRS qo'llab-quvvatlash tarmog’i (SGSN) bilan uyali
aloqa foydalanuvchilarni Internetga va IP protokoliga asoslangan ilovalarga
ulanishini ta’minlaydi. GGSN mobil foydalanuvchilar tomonidan kiruvchi ma'lumot
trafigini o'zgartiradi va tegishli tarmoqqa uzatadi yoki aksincha.
ISDN (Integrated Services Digital Network) - umumiy foydalanishdagi telefon
tarmog'ining an'anaviy kanallar orqali ovozli, video, ma'lumotlar va boshqa tarmoq
xizmatlarini bir vaqtning o'zida raqamli uzatish uchun aloqa standartlari to'plamidir.
To’rtinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari
2000 yildan oldi to’rtinchi avlod mobil texnologiyalarini rivojlantirish va joriy
etish masalalari boshlangan bo’lsa, birinch marta 2009 yilning oxirida Stokgolm va
Oslo shaharlarida TeliaSonera operatori 4G tarmog’ini ishga tushirdi. Undan keyin
dunyoda Finlandiya ikkinchilardan bo’lib, 4G tarmog’ini ishga tushirdi. 4G
tarmog’ida ma’lumot uzatish tezligi 100Mb/s-1Gb/s gacha etishi mumkin.
Shuningdek, 1G-3G mobil tarmoqlari qo’llab quvvatlagan barcha xizmatlariga
qo’shimcha mobil multimedia, global mobillilik, integrasiyalangan simsiz yechimlar,
shaxsiylashtirishlgan xizmatlar va boshqa xizmatlar to’plamini qo’llab quvvatladi.
4G tarmoqlari 2GHz -8GHz chastota diapozonida ishlaydi va polosa kengligi
100MHz teng. Ma’lumot uzatish tezligi juda yuqori va IP texnologiyasini to’liq

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiMarkaziy kompyuterning tarmoq qurilmalari tashqi abonentlarning qurilmalariga
nisbatan keskin kо‘p bо‘ladi. Odatda aynan markaziy kompyuter eng kо‘p
quvvatga ega bо‘ladi, sababi axborot almashish vazifasini boshqarish faqat shu
kompyuter orqali amalga oshiriladi.

Topologiya
turi Afzalikllari Kamchiliklari
Shina Kabelning iqtisodiy iste'moli.
Nisbatan arzon va ishlatish uchun
qulay uzatish muhiti. Oddiylik,
ishonchlilik. Osonlik bilan
foydalanuvchilar soni oshirish
mumkin. Katta miqdordagi trafik bilan tarmoq
o'tkazuvchanligi pasayadi. Kabelning
ishlamay qolishi ko'plab
foydalanuvchilarning ishini to'xtatadi.
Halqa Barcha kompyuterlar teng kirish
huquqiga ega. Foydalanuvchilar soni
ishlashga sezilarli ta'sir ko'rsatmaydi Bitta kompyuterning ishlamay qolishi
butun tarmoqni o'chirib qo'yishi
mumkin. Tarmoq konfiguratsiyasini
o'zgartirish butun tarmoqni
to'xtatishni talab qiladi
Yulduz Yangi kompyuterlarni qo ' shish
orqali tarmoqni o ' zgartirish oson .
Markazlashtirilgan nazorat va
boshqarish. Bitta kompyuterning
ishlamay qolishi tarmoqning
ishlashiga ta'sir qilmaydi Markaziy tugunning ishdan chiqishi
butun tarmoqni ishdan chiqaradi

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi1. 1.Kurs ishining tarkibi va hajmi
Kurs ishi tarkib qismlariga, chizmalar, diagrammalarga joylashtirilgan tasviriy
grafik materiallar bilan hisob-kitob va tushuntirish yozuvidan (TY) iborat.
Qo'lda yozilgan matnning hajmi 25-35 jami sahifadan iborat bo'lib, hisob-kitob va
tushuntirish yozuvidan iborat bo’ladi:
sarlavha sahifasi;
mundarija
kirish
asosiy qism (bo'limlarga bo'lingan)
hisobiy qism
xulosa;
foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati (adabiyotlar);
ilovalar (rasmlar, diagrammalar, dastur ro'yxatlari
Kirish qismida muammoni hal qilishning dolzarbligini ko'rsatish kerak, agar
kerak bo'lsa, mavjud tizimlarni vazifalarni kamchiliklarini yoki ularni samarasiz
ishlarini isbotlash uchun ko'rib chiqish kerak.
Asosiy qismning bo'limida muddatli ish mavzusi bo'yicha materiallar ko'rib
chiqiladi: qisqacha tarixiy ma'lumot (agar kerak bo'lsa); asosiy tushunchalar va
ishlanmalar to’g’risida ma’lumot beriladi.
Xulosa qilib, olingan natijalar haqida qisqacha ma'lumot berish, ish natijalarini
umumlashtirish va barcha kurs ishlari bo'yicha xulosalar chiqarish kerak.
1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari
Kurs ishi kompyuterda A4 (297x210 mm) oq varaqning bir tomonida bir yarim
qator oralig'ida bosilishi kerak. Birinchi satrning hoshiyasi 1,25 sm. Matn 30-35
qatordan iborat bo'lishi kerak, 60 ta belgidan iborat bo'lishi kerak (so'zlar va tinish
belgilarining orasidagi bo'shliqlarni hisoblash) va varaqning butun kengligi bo'ylab

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi«Shina» topologiyasida markaziy abonent bо‘lmagani uchun ishonchliligi
boshqa topologiyaga nisbatan yuqoridir. Markaziy kompyuter ishdan chiqqan
holatda, boshqarilayotgan sistema ham о‘z vazifasini bajarishdan tо‘xtaydi. Shina
tarmog‘iga yangi abonentlarni qо‘shish ancha oddiy va yangi foydalanuvchilarni
tarmoq ishlab turgan vaqtda ham qо‘shish mumkin.
Shina topologiyasi
Dupleks (lat. Duplex — ikki tomonlama) - qabul qiluvchi qurilmalar (modemlar,
radiolar, telefon apparatlari va boshqalar) yordamida aloqa qilish usuli. Dupleks
aloqa usulini amalga oshiradigan qurilma istalgan vaqtda ma'lumotlarni uzatishi
va qabul qilishi mumkin. Uzatish va qabul qilish qurilma tomonidan bir vaqtning
o'zida ikkita jismoniy ajratilgan aloqa kanallari orqali amalga oshiriladi (alohida
o'tkazgichlar uchun, ikki xil chastotalarda va boshqalar, vaqtni taqsimlash bundan
mustasno — navbatma-navbat uzatish). Dupleks aloqaning misoli oddiy
telefonda ikki kishining suhbatidir: aloqa sessiyasining har bir tomoni istalgan
vaqtda o'z muxbirini gaplashishi va tinglashi mumkin. Dupleks aloqa usuli ba'zan
to'liq dupleks (ingl. Full-duplex); yarim dupleks va simpleks aloqa ajralib
turadi.Yarim dupleksni amalga oshirish (ingl. Half-duplex) aloqa usuli qurilma
bir vaqtning o'zida ma'lumotni uzatishi yoki qabul qilishi mumkin. Yarim
dupleks aloqaning misoli — radio orqali suhbat: muxbirlarning har biri bir
vaqtning o'zida gapiradi yoki tinglaydi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi1-va 3- tarmoq o’rtasida.
2.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 3:
15.3 + 367∙0,113= 56.771
Oraliq segment 2:
46,5 + 123∙0,1026 = 59.1198
Oraliq segment 1:
46.5+ 100∙0,0866 = 55.16
Oraliq segment 7:
46.5 + 300∙0,0866 = 72.48
Oraliq segment 8:
46.5 + 105∙0,1026 = 57.273
O’ng baza segment 9:
165 + 50∙0,113 = 170.65
1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 471.454 ga teng. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
2.PVV qiymatini hisoblaymiz:
3-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2-oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
5-oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 54,5
ga teng bo’ladi, bu esa 49bit oraliqdagi chegara qiymatidan ko’proq ya’ni
qo’yilgan talablarga javob bermaydi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiхаtоlik, dаsturiy tаminоtni tаnlаshdа yo‘l qo‘yilgаn хаtоlikgа nisbаtаn аnchа
qimmаtgа tushаdi.Biz bu bоbdа bа’zi bir stаndаrt tаrmоqlаrni ko‘rib o‘tаmiz, bu
o‘quvchini tаrmоq tаnlаshigа аnchа yordаm bеrаdi dеgаn umiddаmiz. Stаndаrt
tаrmоqlаr o‘rtаsidа eng ko‘p tаrqаlgаn tаrmоq bu Ethernet tаrmоg‘idir. U birinchi
bo‘lib 1972 yildа Xerox firmаsi tоmоnidаn yarаtilib, ishlаb chiqаrilа bоshlаndi.
Tаrmоq lоyiхаsi аnchа muvоfаqiyatli bo‘lgаnligi uchun 1980 yili uni kаttа
firmаlаrdаn DEC vа Intel qо‘llаdilаr (Ethernet tаrmоg‘ini birgаlikdа qо‘llаgаn
firmаlаrni bоsh hаriflаri bilаn DIX dеb yuritilа bоshlаndi). Bu uchtа firmаning
hаrаkаti vа qо‘llаshi nаtijаsidа 1985 yili Ethernet hаlqаrо stаndаrti bo‘lib qоldi, uni
kаttа hаlqаrо stаndаrtlаr tаshkilоtlаri stаndаrt sifаtidа qаbul qilаdilаr: 802 IEEE
qо‘mitаsi (Institute of Electrical and Electronic Engineers) vа ECMA (European
Computer Manufactures Association). Bu stаndаrt IEEE 802.03 nоmini оldi
(inglizchа «eight oh two dot three») IEEE 802.03 stаndаrtining аsоsiy
ko‘rsаtgichlаri quyidаgilаr: Tоpоlоgyasi – shinа; uzаtish muхiti – kоаksiаl
kаbеl; uzаtish tеzligi – 10 Mbit/s; mаksimаl uzunligi – 5 km; аbоnеntlаrning
mаksimаl sоni – 1024 tаgаchаn; tаrmоq qismining uzunligi – 500 m; tаrmоqning
bir qismidаgi mаksimаl аbоnеntlаr soni – 100 tаgаchа; tаrmоqgа egа bo‘lish usuli
CSMA/CD, uzаtish mоdulyatsiyasiz (mоnоkаnаl). Jiddiy qаrаlgаndа IEEE 802.03
vа Ethernet оrаsidа оz fаrq mаvjud, lеkin ulаr hаqidа оdаtdа eslаnmаydi.
Ethernet hоzir dunyodа eng tаnilgаn tаrmоq vа shubhа yо‘q аlbаttа u yaqin
kеlаjаkdа hаm shundаy bo‘lib qоlаdi. Bundаy bo‘lishigа аsоsiy sаbаb, uning
yarаtilishidаn bоshlаb hаmmа ko‘rsаtgichlаri, tаrmоq prоtоkоli hаmmа uchun
оchiq bo‘lgаnligi, shundаy bo‘lgаnligi uchun dunyodаgi judа ko‘p ishlаb
chiqаruvchilаr Ethernet qurilmа vа uskunаlаrini ishlаb chiqаrа bоshlаdilаr. Ulаr
o‘zаrо bir-birigа to‘liq mоslаngаn rаvishdа ishlаb chiqilаdi аlbаttа.
Dаstlаbki Ethernet tаrmоqlаridа 50 Оmli ikki turdаgi (yug‘оn vа ingichkа)
kоаksiаl kаbеllаr ishlаtilаr edi. Lеkin kеyingi vаqtlаrdа (1990 yil bоshlаridаn)
Ethernet tаrmоg‘ining аlоqа kаnаli uchun o‘rаlgаn juftlik kаbеllаridаn
fоydаlаnilgаn vеrsiyalаri kеng tаrqаldi. Shuningdеk оptik tоlаli kаbеllаr

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi3. KABELSIZ ALOQA TARMOQLARI
3.1 Simsiz aloqa qilish tarmoqlarining kelib chiqishi
XX asrning boshlarida to oxirigi qadar har bir telekommunikatsiya xizmati
uchun alohida tarmoq infratuzilmasi loyihalandi va qurildi. Foydalanuvchilarga
xizmatlar top’lami alohida qurilgan tarmoq infratuzilmalari orqali taqdim etildi,
masalan radio, telefon, sputnik, telegraf va boshqalari. 1980 yildan boshlab radio va
telefon aloqa tarmoqlari orqali tarqim etilgan xizmatlaridan tashqari kompyuter
tarmoqlari va telefon tarmoqlari infratuzilmalariga asoslangan xizmatlar (ISDN)
alohida alohida bo’lib rivojlantirildi. Keyinchalik paketli (IP) texnologiyalarni keng
joriy yetish yo’lga qo’yilganidan keyin, har bir xizmatni bitta tarmoq orqali
foydalanuvchilarga uzatish imkoniyati ishlab chiqildi hamda foydalanuvchining
oxirgi terminallarida ham o’z navbatida ushbu xizmatlarni qo’llab quvvatlash
imkoniyati ishlab chiqildi. Bugungi kunda smartfonlar orqali ovozli, matnli, video,
radio, mobil TV, online o’yin, videokonferensiya, faks, telegraf va ko’plab
xizmatlarni qo’llab quvvatladi.1980 yildan keyin telefon va kompyuter tarmoqlari
alohida bo’lib rivojlangan bo’lsa, XXI asrning boshlarida ushbu ikki tarmoq yana
birlashib xizmatlari bitta platforma orqali foydalanuvchilarga taqdim yetish
masalalari ishlab chiqildi. Bugun kunda kompyuter tarmoqlari deganda faqatgina biz
foydalanib kelayotgan an’anaviy kompyuter tarmoqlari tushunilmasdan balki,
raqamli qurilmalarining barcha, masalan, mobil telefonlar, raqamli televizorlar,
barcha turdagi PDA (personall digital assistant)lar, gadjetlar, soatlar, maishiy
texnikalar va x.k.larni tushunish mumkin. Ushbu ma’ruzada asosan mobil aloqa
tarmoqlari va avlodalari muhokama etiladi.
Ko’pchilik insonlar “Mobil tarmoqlari” degan so’zni oddiy simsiz tarmoqlarni
nazarda tutishadi. Mobil va simsiz tarmoqlar aslida ikki xil turga ta’luqli tarmoq
hisoblanadi. Uyali tarmoq odatda 1-rasmda ko'rsatilgandek istalgan joyda jismoniy
qurilma yoki mobil telefon/terminal kabi tavsiflanadi. Mobil terminal mustaqil
quuvat ta'minotiga ega ya’ni batareyadan quvvatlanadi va qurilmani mijoz ulangan
mobil operatorining tarmog’iga ulanishi va uning hududda tashib yurish, tarif rejasiga
binoan ma’lumot uzatish va qabul qilishi mumkin.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi3.2 Mobil tarmoqlarining avlodlari
Aslida, avlodlar har doim muayyan vaqt oralig'ida joylashtirilishi mumkin
bo'lgan standartlar guruhlariga asoslanadi. 5G bilan davom ettirish ehtimoli katta,
shuning uchun 5G joylashtirilgan bitta nuqta bo'lmaydi, aksincha uning imkoniyatlari
aniqlanib, rivojlantirilganidan so'ng bosqichma-bosqich joylashtiriladi.
Birinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari
1980-1990 yillarda keng foydalanilgan ushbu mobil avlod standarti uchun
150MHz-900MHz chastota diapozonidan foydalanilgan. Polosa kengligi 30Khz ni
tashkil etgan va batariya ta’minoti juda kuchsiz bo’lgan. 1G mobil telefoni faqat
ovozli ko’rinishda bo’lib, ovozning sifat darajasi ancha past bo’lgan. Mobil
qurilmasining o’lchami esa ancha katta va foydalanish qo’pol bo’lgan. Stansiya bilan
mobil qurilmasi o’rtasida analog ko’rinishda signal formatidan foydalanib maksimum
2Kbit/s tezlikda ma’lumot almashinilgan.
3.4-rasm. 1G mobil qurilmasi va stansiyasi
Ushbu avlod mobil qurilmasida ko’plab kamchiliklar va xizmat ko’rsatish sifati
past bo’lgan, axborot xavfsizligi masalari yechilmaganligi sababli, 2 avlod mobil
tarmoqlarida ko’plab yangi imkoniyatlar ishlab chiqildi, xizmatlar joriy etildi global
tarmoqda foydalanish imkoniyatli hal etildi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi3.9-rasm. Beshinchi avlod mobil tarmoqlari arxitekturasi
Oldingi mobil aloqa avlodalaridan farqli 5G tarmoqlari 1G-4G bo’lgan barcha
turdagi xizmatlarni ajoyib sifat darajasida va uzatish tezligida qo’llab quvvatlaydi.
Ko’plab xizmatlarni integrasiya qiladi hamda mavjud fizik ob’ektlarning ko’plari 5G
tarmoqlari dasturish ko’risnishda ishlab chiqilgan. 5G tarmoqlari orqali barcha
simsiz: sputnik aloqa, Wi-Fi, Wi-Max va simli aloqa xizmatlaridan foylanish
mumkin. 5G tarmoqlari uchun chastota diapazoni ikki to'plamda orqali belgilanadi
(1) chastota diapazoni LTE chastota diapazonini o'z ichiga olgan 450MHs – 6 GHz
oralig’ida va (2) chastota diapazoni 24, 25GHz - 52,6GHz oralig’i.
Beshinchi avlod mobil aloqa tarmoqlarini dunyo miqyosida keng joriy yetish
bilan birga, 5G tarmoq foydalanuvchilari soniyasiga gigabit ma’lumot uzatish
imkoniyatiga ega bo’lishadi, 3D formatda online kino ko’rishlari, sensor
texnologiyalari keng joriy etish imkoniyati, smart home, smart city,
avtomatlashtirilgan sanoat, o’z o’zini boshqaruvchi aqlli ob’ektlar, aqlli tibbiyot, aqlli
transport, uchuvchisiz boshqariluvchi dronlar, aqlli elektr tarmoqlari, IoT xizmatlari,
mashina-mashina aloqasi, gologramma, va boshqa telekommunikatsiya xizmatlariga
ega bo’lishadi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi3.2-rasm. Mobil tarmoqlarining avlodlari
Shu kunga qadar mobil tarmoqlarining bir nechta avlodlari (generation) ishlab
chiqildi - 1G, 2G, 3G, 4G, 5G va texnologiyaning rivojlanish evolutsiyasi davom etib
kelmoqda. 1G, 2G, 3G, 4G va 5G mobil tarmoqlarning avlodlari bo’lib, ular hozirgi
kunda faol ishlatilib kelinmoqda. 5G-besh avlodini anglatadi, bu erda G "avlod"
so'zini anglatadi, 1, 2, 3, 4 va 5 raqamlari avlod raqamini anglatadi. 80-yillarning
boshlaridan deyarli har 10 yilda mobil tarmoqlarning yangi avlodi paydo bo'ldi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiRepiter o’zi nima ?
Ma'lumotlarni tashishning har qanday texnologiyasi oldida turgan birinchi
vazifalardan biri bu ularni iloji boricha uzoq masofaga uzatish qobiliyatidir.
tashqi muhit bu jarayonga cheklov qo'yadi - ertami-kechmi signal kuchi pasayadi
va qabul qilish imkonsiz bo'ladi. Ammo bundan ham muhimroq narsa shundaki,
"signal shakli" buziladi — unga ko'ra signal kuchining oniy qiymati vaqt o'tishi
bilan o'zgaradi. Bu signal uzatiladigan simlarning o'z sig'imi va induktivligiga
ega bo'lishi natijasida yuzaga keladi. Bunday muammolarni hal qilishda
repiterdan foydalanamiz. Takrorlovchi (takrorlovchi, ingliz tilidan. Repeater) -
tarmoqqa ulanish masofasini oshirish va uni bir segmentdan tashqariga
kengaytirish yoki elektr signalini birma-bir takrorlash orqali ikkita tarmoqni
tashkil qilish uchun mo'ljallangan tarmoq uskunalariga aytiladi. Bir portli va ko'p
portli repiter mavjud.
«Yulduz» topologiyasi - bu markazi aniq mavjud topologiya bо‘lib, bu markazga
barcha foydalanuvchilar ulanadi. Barcha axborot almashinuvi faqat markaziy
kompyuter orqali amalga oshiriladi, shuning uchun u tarmoqqa xizmat kо‘rsatadi
va bu kompyuterning yuklamasi juda yuqoridir.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiIkkinchi avlod aloqa mobil tarmoqlari
GSM (Global System for Mobiles) standartiga asoslangan 2 avlod mobil
standarti 1991 yil birinchi marta Finlandiyada joriy etildi. Bu avlod aloqa jarayonlari
uchun 1 avloddan farqli ravishda raqamli signallardan foydalanildi. 900MHz chastota
polosa kengligida ishlovchi ushbu standartning ma’lumot uzatish tezligi 64 Kbit/s
gacha oshirish imkoniyati ishlab chiqildi.
2G tarmoqlari foydalanuvchilarga ovozli, matnli, rasmli va MMS (multimedia
message) xizmatlarini yuqori sifatda taqdim eta oldi. 2G tarmog’ida mobil telefonini
ishlash uchun kuchli raqamli signal talab etiladi, aks holda tarmoqda uzilishlar
yuzaka keladi va raqamli signal yoqoladi. 2G tarmoqlarida xech qanday video
xizmatlari joriy etilmadi, ammo 3G tarmoqlariga moslab video xizmatlarni qo’shish
va yana qo’shimcha xizmatlari taqdim etish masalalari ko’rib chiqilgan.
3.5-rasm. 2G mobil tarmoqlari arxitekturasi
2 (G) avlod mobil tarmoqlari GSM/CDMA standartiga asoslangan bo’lib,
tarmoq bir nechta elementlardan tashkil topgan arxitekturaga asoslanadi. GSM
tarmog'ining arxitekturasi Stansiya quyi tizimi (BSS), tarmoq va kommutatsiya
(NSS), operatsiya va qo'llab-quvvatlash quyi tizimi (OMS), shuningdek MSC, AuC,
HLR, VLR va boshqalar iborat.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiBo'lim nomlari CAPITAL (bosh harf) bilan ajratiladi va bo'lim nomlari kichik harflar
bilan yoziladi. Matn va bo'limlar (kichik bo'limlar) nomi o'rtasida bitta qator oralig'i
(bitta bo'sh satr) bo'lishi kerak. Bo'lim sarlavhalarini va kichik bo'limlarni qalin qilib
belgilashingiz mumkin. Kursiv shriftdan foydalanish mumkin emas.
Har bir dastur yangi sahifadan arab raqamlarida ko'rsatilgan raqam bilan boshlanishi
kerak. Raqam sarlavhasi bosh harf bilan yozilgan. Bitta ilova raqamlanmagan. Ilovada
tematik sarlavha bo'lishi kerak, unda kichik harflar bilan yoziladi (birinchi bosh harf),
o'rtada joylashgan, raqamlash sarlavhasidan bo'sh chiziq bilan ajratilgan.
KURS ISHINING MATNI BARCHA DASTURLARGA HAVOLALARNI
O'Z ICHIGA OLISHI KERAK. ULAR ARIZALARNI MATNDA ULARGA
MUROJAAT QILISH TARTIBIDA TARTIBGA SOLADILAR.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiqo’llab quvvatlaydi. Batariya quvvati talab dajarasida ishlay oladigan 4G smartfonlar
orasidagi axborot xavfsizligi darjasida yuqori va xizmat ko’rsatish sifafi (QoS) talab
darajasida.
3.7-rasm. 4G mobil tarmoqlari arxitekturasi
4G mobil aloqa tarmoqlari 3G avlod tarmoqlari kabi ikki standart asosida
ishlab chiqildi: WiMAX (Worldwide Interoperability for Microwave Access) va LTE
(Long-term evolution). Dunyoda ba’zi mamlakatlar 4G tarmog’ini WiMAX
texnologiyasi va ba’zilari LTE texnologiyasi asosida qurib kelmoqda.
WiMAX texnologiyasi 2001 yilda birinchi marta ishga tushurilgan bo’lib,
simsiz keng polosali aloqa texnologoiyasi IEEE 802.16e standartlari to’plami asosida
ishlab chiqilgan va OFDMA (Orthogonal Frequency Division Multiple Access)
texnologiyasiga asoslangan ushbu standart asosida ma’lumot uzatish tezligi
soniyasiga 12Mbit/s yetadi. LTE tarmoqlarining asosiy elementlari haqida qisqacha
ma’lumot keltirib o’tamiz.
UE (User Equipment) – Universal Mobil Telekommunikatsiya Tizimi va 3GPP
Long Term Evolution-da foydalanuvchi uskunasi to'g'ridan-to'g'ri oxirgi
foydalanuvchi foydalanadigan aloqa vositasi hisoblanadi. Bu qo'lda ishlaydigan
telefon, mobil keng tarmoqli adapter bilan jihozlangan noutbuk yoki boshqa har
qanday oxirgi qurilma bo'lishi mumkin.
EPC (Evolved Packet Core) - LTE tarmog’inig yadrosi bo’lib, u quyidagi
funktsiyalarni bajaradigan tarkibiy qismlardan iborat: harakatchanlikni boshqarish,
autentifikatsiya, xizmat ko'rsatish sifati, IP-paketlarni yuklash va yuklab olishni
marshrutlash, IP-manzilni ajratish va boshqalar.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiаjrаlib turmаydi. Lеkin yuqоri stаndаrtlаshtirilgаnlik dаrаjаsi bilаn, tехnik
vоsitаlаrini judа ko‘p miqdоrdа ishlаb chiqаrilishi bilаn, ishlаb chiqаruvchilаr
tоmоnidаn kuchli qullаnishi shаrоfаti tufаyli bоshkа stаndаrt tаrmоqlаrdаn
Ethernet tаrmоg‘i kеskin аjrаlib turаdi vа shuning uchun hаm hаr qаndаy bоshqа
tаrmоq tехnоlоgiyasini аynаn Ethernet tаrmоg‘i bilаn sоlishtirilаdi.
2-jadval Ethernet tarmog'ining fizik qatlami spesifikatsiyasining parametrlari
Parametrlar 10Base-5 10Base-2 10 Вазе - Т 10Base - F
Maksimal segment uzunligi, m 500 185 100 2000
Tarmoq tugunlari orasidagi
maksimal masofa (takroriy
qurilmalar yordamida), m 2500 925 500 2500 (10BaseFB
uchun 2740)
Segmentdagi maksimal stantsiyalar
soni 100 30 1024 1024
Har qanday tarmoqda stantsiya
orasidagi repeterlarning maksimal
soni 4 4 4 4(10BaseFB uchun
5 )
Jadval-3 PDV (umumiy qiymati barcha baza o’zgaruvchi orta qol uvchi segmentlar
soni) ni hisoblash uchun jadval
Segment
turi Chap baza
segmentini
hisoblash Oraliq baza
segmentini
hisoblash O’ng baza
segmentini
hisoblash 1m
kadrlarni
ushlanish
vaqti Segmentning
maksimal
uzunligi
10Base-5 11.8 46.5 169.5 0.0866 500
10Base-2 11.8 46.5 169.5 0.1026 185
10Base-T 15.3 42.0 165.0 0.113 100
10Base-FB - 24.0 - 0.1 2000
10Base-FL 12.3 33.5 156.5 0.1 2000
FOIRL 7.8 29 152.0 0.1 1000
AUI(>2m) 0 0 0 0.1026 48+2
PVV (Kadrlar orasidagi intervallar soni) ni hisoblash uchun

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi2-va 3- tarmoq o’rtasida.
4.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 6:
7.8 + 1000∙0,1= 107.8
Oraliq segment 5:
33,5 + 105∙0,1 = 44
Oraliq segment 4:
24+ 300∙0,1 = 54
Oraliq segment 7:
46.5 + 300∙0,0866 = 72.48
Oraliq segment 8:
46.5 + 105∙0,1026 = 57.273
O’ng baza segment 9:
165 + 50∙0,113 = 170.65
2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 506.203 ga teng. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
4.PVV qiymatini hisoblaymiz:
1-Chap segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi.
2-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
3-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base- 5: 11 bt ga qisqaradi.
5-oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi.
2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 32 ga
teng bo’ladi, bu esa 49bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiMundarija
Kirish …………………………………………………………………...…………
1.1 Kurs ishining tarkibi va hajmi…………………………………………..…..
1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari…………………………………........
1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish……………………………..…
2. Global kompyuter tarmoqlarining texnologiyalari.
2.1 Tarmoqlar haqida tushuncha........................................................................
2.2 Lokal va global tarmoqlar ………………………………………………...
2.3 Tarmoq turlari……………………………………………………………...
3. Kabelsiz aloqa tarmoqlari
3.1 Simsiz aloqa qilish tarmoqlarining kelib chiqishi..........................................
3.2 Mobil tarmoqlarining avlodlari ..………………………………...…………
4. Hisobiy qism
4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning
samaradorligini hisoblash tartibi..........................................................................
Ilova A …………………………………………………………………………….
Xulosa ………………………………………………………………………..……
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………..……..

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiMME (Mobility Management Entity) – UE va EPC o'rtasidagi, shuningdek
eNodeBs va EPC o'rtasidagi signal almashishlarni boshqaradi. MME tomonidan
amalga oshiriladigan signalizatsiya masalan NAS (Not Non Stratum) jarayonini
boshqaradi. MME eNodeB-ga S1-AP interfeysi orqali ulanadi va autentifikatsiyani
amalga oshiradi. U HSS-ga ulanadi va tarmoqqa ulanishga harakat qilayotgan
abonent uchun autentifikatsiya ma'lumotlarini talab etadi. Shuningdek MME
quyidagi vazifalarni bajaradi:
- Autentifikatsiya - UE va HSS o'rtasida autentifikatsiya ma'lumotlarini
almashish orqali tarmoqqa autentifikatsiya qilish imkoniyatini beradi.
- Mobililikni boshqaradi - abonentning tarmoq ichida yoki tarmoqlar ichida
harakatchanligini ta'minlaydi.
- Joylashuvni yangilash - abonentning tarmoq ichidagi joylashuvini va hozirgi
holatini kuzatib boradi.
- Uzatishni qo'llab-quvvatlash - eNodeB-lar o'rtasida ma'lumot almashish
imkoniyatini beradi (S1 interfeysida uzatish uchun).
PGW (Packet Data Network Gateway) –UEning tashqi tarmoqlariga ulanishini
ta'minlaydi, PGW tarmoq elementi UE (foydalanuvchi terminali) uchun trafikni
chiqish va kirish nuqtasi sifatida ishlaydi.
PGW foydalanuvchilar o’rtasida paketlarni filtrlash, hisob kitoblarni qo'llab-
quvvatlash, paketni qonuniy ushlab qolish va filtrlash orqali foydalanuvchi
tomonidan qo'llaniladigan siyosatni boshqarish bilan shug'ullanadi. Shuningdek, u P-
GW ning yana bir muhim roli - 3GPP va WiMAX va 3GPP2 (CDMA 1X va EvDO)
kabi 3GPP bo'lmagan texnologiyalar o'rtasidagi harakatlanish uchun ham langar
vazifasini o'taydi.
HSS (Home Subscriber Server) - foydalanuvchilar va obunalar to'g'risidagi
ma'lumotlarni o'z ichiga olgan markaziy ma'lumotlar bazasi. HSS funktsiyalari
harakatchanlikni boshqarish, qo'ng'iroq va sessiyalarni tashkil etishni qo'llab-
quvvatlash, foydalanuvchilarni autentifikatsiya qilish va foydalanishni avtorizatsiya
qilishni o'z ichiga oladi. HSS shuningdek 2G va 3G tarmoqlari uchun uy manzilini
ro'yxatga olish kitobi (HLR) va Autentifikatsiya markazi (AuC) ga asoslanadi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi3.1-rasm. Mobil qurilmasini istalgan joyga olib yurish mumkin
Simsiz aloqa tushunchasi - bu jismoniy qurilma degan ma’noni anglatmaydi.
Simsiz tarmoq degani mahalliy tarmoq (LAN), global tarmoq (WAN) yoki 4G / 3G
uyali tarmoq kabi simsiz tarmoqqa kirish anglatiladi. Ushbu turdagi tarmoqlar aloqa
qilish uchun elektr ta'minoti va tarmoq tugunlariga fizik ulanish uchun yaqin
masofadagi ba'zi qurilmalarni talab qiladi.
Simsiz tarmoq taqsimlangan tarmoqqa ulanish uchun stasionar yoki portativ
oxirgi nuqtani ta'minlaydi. Boshqa tomondan, uyali tarmoq, taqsimlangan
tarmoqlarga, yetarli qamrov mavjud bo'lganda, har qanday joyga ko’chib yurish
(mobillilikni) imkoniyatini beradigan portativ qurilma orqali tarmoqqa ulanishni
ta'minlaydi.
Mobil tarmoqlari yoki uyali aloqa tarmog'i deganda butun dunyo bo'ylab katta
quruqlik ustida tarqaladigan va uyalar yoki tayanch stantsiyalari deb nomlanuvchi
uzatgich stansiyalar orqali simsiz ulanadigan va multimediali ma’lumotlarni
uzatish/qabul qilishga moslashtirilgan aloqa tarmog'ini tushuniladi.
Odatda, uzatuvchi/qabul qiluvchi stansiyalar simsiz aloqa orqali radio
signallarini an’anaviy usulga asosan havo orqali uzatadi. Radio signallari yorug'lik va
infraqizil to'lqinlarni o'z ichiga olgan elektromagnit xossaga ega. Ushbu signallar
to'lqinlar chastotasi va to'lqin uzunligiga ega bo'lganligi sababli ko'ndalang to'lqinlar
oilasiga mansubdir, ya’ni;

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi2.2. Tarmoq turlari
Axborotni bir kompyuterdan ikkinchi kompyuterga uzatish muammosi hisoblash
texnikasi paydo bо‘lgandan beri mavjuddir. Axborotlarni bunday uzatish alohida
foydalanilayotgan kompyuterlarni birgalikda ishlashini tashkil qilish, bitta
masalani bir necha kompyuter yordamida hal qilish imkoniyatlarini beradi.
Bundan tashqari har bir kompyuterni ma’lum bir vazifani bajarishga
ixtisoslashtirish va kompyuterlarning resurslaridan birgalikda foydalanish, hamda
kо‘pgina boshqa muammolarni ham hal qilish mumkin bо‘ladi. Oxirgi vaqtda
axborotlarni almashish usullari va vositalarini kо‘p turlari taklif qilinmoqda: eng
oddiyi fayllarni disklar yordamida kompyuterdan kompyuterga о‘tkazishdan
tortib, to butun dunyo kompyuterlarini birlashtira olish imkoniyatini beradigan
Internet tarmog‘igacha.
Kompyuterlarni mahalliy tarmoqga ulashning uch ko’rinishi mavjud:
— halqasimon;
— shinali;
— yulduzsimon.
Kompyuter tарmоg‘i topologiyasi (yaxlitlash, qiyofalash, tuzilish) deganda
tarmoq kompyuterlarini bir-biriga nisbatan fizik joylashtirish va ularni aloqa
liniyalari bilan ulashi tushiniladi. Takidlash muhimki, topologiya tushunchasi eng
avval lokal tarmoqlarga tegishli bo‘lib, ularda aloqalar tuzulishini oson
ko‘rishimiz mumkin.
«Shina» topologiyasi (ba’zi hollarda «umumiy shina» ham deb ataladi) о‘z
tashkiliy qismi bilan tarmoq kompyuter qurilmalarining bir turda bо‘lishini va
barcha abonentlar teng huquqligini taqazo qiladi. Bunday ulanishda kompyuterlar
axborotni faqat navbat bilan uzata oladilar, chunki aloqa yо‘li bitta. Aks holda
uzatilayotgan axborot ustma-ust bо‘lishi natijasida о‘zgaradi (konflikt, kolliziya
holatlari). Shunday qilib, bu turdagi axborot almashinuvi yarim dupleks ish
tartibida amalga oshiriladi (half duplex), almashinuv bir vaqtning о‘zida emas,
navbat bilan ikki yо‘nalishda ham amalga oshiriladi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi4 . HISOBIY QISM
4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning
samaradorligini hisoblash tartibi
Birinchi m а h а lliy t а rm о ql а r p а yd о bo‘lg а n v а qtd а n b е ri yuzl а b turli х il
t а rm о q t ех n о l о giyal а ri yar а tildi, l е kin k е ng miqyosd а t а nilib, t а rq а lg а n t а rm о ql а r
bir n е ch а gin а хо l о s. T а niqli firm а l а r bu t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-quvv а tl а shl а rig а v а
yuq о ri d а r а j а d а ul а rni ish f ао liyatini t а shkiliy t о m о nl а rini st а nd а rtl а shg а nig а nim а
s а b а b bo‘ldi. Bu t а rm о q qurilm а v а uskun а l а rini ko‘p ishl а b chiq а rilishi v а
ul а rning n а r х i p а stligi, b о shq а t а rm о ql а rg а q а r а g а nd а ustunligini t а ’minl а di.
D а sturiy t а ’min о t v о sit а l а rini ishl а b chiq а ruvchil а r h а m а lb а tt а k е ng t а rq а lg а n
qurilm а v а v о sit а l а rg а mo‘lj а ll а ng а n m ах sul о tl а rini ishl а b chiq а r а dil а r. Shuning
uchun st а nd а rt t а rm о qni t а nl а g а n f о yd а l а nuvchi qurilm а v а d а sturl а rni bir-biri
bil а n m о s tushishig а to‘liq k а f о l а t v а ish о nchg а eg а bo‘l а di.
H о zirgi v а qtd а f о yd а l а nil а dig а n t а rm о q turl а rini k а m а ytirish t е nd е ntsiyasi
kuch а ym о qd а . S а b а bl а rid а n bitt а si shund а n ib о r а tki, m а h а lliy t а rm о ql а rd а
ах b о r о t uz а tish t е zligini 100 v а h а tt о 1000 Mbit/s g а y е tk а zish uchun eng yangi
t ех n о l о giyal а rni ishl а tish v а jiddiy, ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qil а dig а n ilmiy-t а dqiq о t
ishl а rini а m а lg а о shirish k е r а k. T а biyki bund а y ishl а rni f а q а t k а tt а firm а l а r а m а lg а
о shir а о l а dil а r v а ul а r o‘zi ishl а b chiq а r а dig а n st а nd а rt t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-
quvv а tl а ydil а r. Shuningd е k ko‘pchilik f о yd а l а nuvchil а rd а q а ysidir t а rm о ql а r
o‘rn а tilg а n v а bu qurilm а l а rni bird а nig а , b а t а m о m b о shq а t а rm о q qurilm а l а rig а
а lm а shtirishni h ох l а m а ydil а r. Shuning uchun yaqin k е l а j а kd а butkul yangi
st а nd а rtl а r q а bul qilinishi kutilm а ydi а lb а td а . B о z о rd а st а nd а rt l о k а l t а rm о ql а rning
turli t о p о l о giyali, turli ko‘rs а tgichlil а ri jud а ko‘p, f о yd а l а nuvchig а t а nl а sh
imk о niyati k е ng miqyosd а m а vjud. L е kin u yoki bu t а rm о qni t а nl а sh mu а mm о si
b а ribir q о lg а n. D а sturiy v о sit а l а rni o‘zg а rtirishg а q а r а g а nd а (ul а rni а lm а shtirish
jud а о s о n) t а nl а ng а n qurilm а l а r ko‘p yil х izm а t qilishi k е r а k, chunki ul а rni
а lm а shtirish n а f а q а t ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qilishd а n t а shq а ri, k а b е ll а r yotqizilish v а
k о mpyut е rl а rni o‘zg а rtirish, n а tij а d а butun t а rm о q tizimini o‘zg а rtirishg а to‘g‘ri
k е lishi mumkin. Shuning uchun tаrmоq qurilmаsini tаnlаshdа yo‘l quyilgаn

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiSegment turi Oldingi
segment Oraliq
segment
10Base-5 или 10Base-2 16 11
10Base-FB - 2
10Base-FL 10.5 8
10Base-T-- 10.5 8
Ko’pincha segmentining uzunligi, shuningdek, takrorlagichning soni va
tarmoqning umumiy uzunligi va ularning bilan bog'liq cheklovlarni tekshirish kerak
bo’ladi. "5-4-3" qoidasi (5 ta segmentgacha ulanishda 4 tadan ortiq takrorlash
qurilmasi, faqatgina 3tagacha tarmoq tugunlarni ulash mumkin), qolgan
(bog'lanishlar segmentlari) uzaytiruvchi kabellar sifatida ishlatiladi). Koaksiyal va
"4ta Hub" standarti optik tolali va eshilgan juftlik kabellaridan tashkil topgan
tarmoqlar uchun malumotlar uzatishda foydalanish tavsiya etilmaydi.
Turli xil jismoniy tabaqalardan iborat bo'lgan chekka tarmoqlari to'g'ri ishlashi
uchun, uchta asosiy shart bajarilishi kerak:
- Tarmoqdagi stantsiyalar soni 1024dan oshmasligi (koaksiyal segmentlar
uchun cheklovlarni hisobga olgan holda).
- Tarmoqning ikkita eng uzoq stansiyalari orasidagi signalni tarqatishning ikki
marta kechikishi (Path kechiktirish qiymati, PDV) 575 bitlik oraliqlardan
oshmaydi.
- Kadrlar orasidagi masofa 49 sekunddan ortiq intervalgacha ko'paytiriladi.
(Ramkalarni yuborish vaqtida stantsiya 96 bitli intervalgacha dastlabki interfeysni
ta'minlaydi).

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi4.1.1-rаsm. Ethernet tаrmоq tоpоlоgiyasi
Fast Ethernet tаrmоg‘idа jismоniy «shinа» tоpоlоgiyasidаn fоydаlаnish
ko‘zdа tutilmаgаn, fаqаt «pаssiv yulduz» yoki «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyasi
ishlаtilаdi. Shuningdеk Fast Ethernet tаrmоg‘idа tаrmоq uzunligigа qаttiq tаlаblаr
vа chеgаrа qo‘yilgаn. Pаkеt fоrmаtini sаqlаb qоlib, tаrmоq tеzligini 10 bаrаvаr
оshirilgаnligi tufаyli tаrmоqning minimаl uzunligi 10 bаrаvаr kаmаyadi (Ethernet
dаgi 51,2 mks o‘rnigа 5,12 mks). Signаlni tаrmоqdаn o‘tishining ikki хissаlik vаqt
kаttаligi esа 10 mаrоtаbа kаmаyadi. Ethernet tаrmоg‘idаn ахbоrоt uzаtish uchun
stаndаrt kоd Mаnchеstеr – II ishlаtilаdi.
Tаrmоqdа 8 – rаsmdа ko‘rsаtilgаndеk o‘zgаruvchаn uzunlikkа egа bo‘luvchi
strukturаli pаkеt ishlаtilаdi.
4.2.2-rаsm. Ethernet tаrmоq pаkеtining tuzulishi (rаqаmlаr bаytlаr sоnini
ko‘rsаtаdi).

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi Seleksiyalash – tegishli manzildagi axborotni saralash demakdir.
 Kompyuter tarmoqlari server (yoki xizmatchi kompyuter), konsentrator
(HUB), axborot uzatish kabellari va modemdan tashkil topadi.
 Server – tarmoq ishini ta’minlovchi maxsus kompyuter.
 Konsentrator (HUB) – tarmoqda kompyuterlarni o’zaro axborot
almashinuvini ta’minlovchi maxsus qurilma.
 Axborotni uzatish kabellari – tarmoqda axborotni bir kompyuterdan
boshqasiga uzatishga xizmat qiladi.
 Modem – axborotni kompyuterdan uzatish kabeliga o’tkazuvchi maxsus
elektron qurilma. Modem “modulator” va “demodulator” so’zlari birlashmasidan
hosil bo’lgan.
Global , mintaqaviy va mahalliy tarmoqlar birlashmasi ko ’ p tarmoqli
ierarxiyani tashkil etish imkonini beradi . Masalan , Internet kompyuter tarmog ’ i
keng tarqalgan , ommaviylashgan global kompyuter tarmog ’ idir , ya ’ ni Internet –
bu mihglab local va mintaqaviy kompyuter tarmoqlarini bir butun qilib
birlashtiruvchi butun dunyo kompyuter tarmog ’ i . Uning tarkibiga erkin ravishda
birlashgan tarmoqlar kiradi . Internet alohida tarmoqlarni birlashtirgan. Shuning
uchun u katta imkoniyatlarga ega. O’zining shaxsiy kompyuteri orqali
Internetning ixtiyoriy abonenti axborotni boshqa shaharga uzatishi, Vashington
kongressi kutubxonasidagi adabiyotlar katalogini ko’rib chiqishi, Nyu-Yorkdagi
metropoliten muzeyining eng so’nggi ko’rgazmasining rasmlari bilan tanishib
chikishi, tarmoqga ulangan abonentlar bilan konferentsiyada yoki o’yinda
ishtirok etishi mumkin. Internetning asosiy yacheykasini mahalliy kompyuter
tarmoqlari tashkil etadi. Elektron aloqa – bu internetning eng ko’p xizmat
ko’rsatish turi bo’lib, ma’lum elektron manzilga axborotni elektron usulda
uzatish vositasidir.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiishlаtilаdigаn stаndаrt hаm qаbul qilindi vа stаndаrtlаrgа tеgishli o‘zgаrtirishlаr
kiritildi.
1995 yili Ethernet tаrmоg‘ining tеz ishlоvchi vеrsiyasigа stаndаrt qаbul
qilindi, u 100 Mbit/s tеzlikdа ishlаydi (Fast Ethernet dеb nоm bеrildi, IEEE 802.03
u stаndаrti), аlоqа muхitidа fgаn juftlik yoki оptik tоlа ishlаtilаdi. 1000 Mbit/s
tеzlikdа ishlаydigаn vеrsiyasi hаm ishlаb chiqаrilа bоshlаndi (Gigabit Ethernet,
IEEE 802.03 z stаndаrti). Stаndаrt bo‘yichа «shinа» tоpоlоgiyasidаn tаshqаri
shuningdеk «pаssiv yulduz» vа «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyali tаrmоqlаr hаm
qо‘llаnilаdi. Bu tаqdirdа tаrmоqning turli qisimlаrini o‘zаrо ulаsh uchun rеpitеr vа
pаssiv kоntsеntrаtоrlаrdаn fоydаlаnish ko‘zdа tutilаdi (7–rаsm). Tаrmоqning bir
qismi (sеgmеnt) bo‘lib shuningdеk bittа аbоnеnt hаm sеgmеnt bo‘lishi mumkin.
Kоаksiаl kаbеllаr shinа sеgmеntlаrigа ishlаtilаdi, to’qilgаn juftlik vа оptik tоlаli
kаbеllаr esа pаssiv yulduz nurlаri uchun ishlаtilаdi (bittаli аbоnеntlаrni
kоnsеntrаtоrgа ulаsh uchun). Аsоsiysi hоsil qilingаn tоpоlоgiyadа yopiq yo‘llаr
(pеtlya) bo‘lmаsligi kеrаk. Nаtijаdа jismоniy shinа hоsil bo‘lаdi, chunki signаl
ulаrning hаr biridаn turli tоmоnlаrgа tаrqаlib yanа shu jоygа qаytib kеlmаydi
(hаlqаdаgi kаbi). Butun tаrmоq kаbеlining mаksimаl uzunligi nаzаriy jiхаtdаn 6,5
km gа еtishi mumkin, lеkin аmаldа esа 2,5 km dаn оshmаydi.
Bu hоldа signаlning bittа qiymаti nоlgа, bоshqаsi mаnfiy qiymаtgа egа, ya’ni
signаlni dоimiy tаshkil qiluvchi qiymаti nоlgа tеng emаs. Gаlvаnik аjrаtish
аdаptеr, rеpitеr vа kоntsеntrаtоr qurilmаlri yordаmidа аmаlgа оshirilаdi.
Tаrmоqning uzаtish vа qаbul qilish qurilmаlаri bоshqа qurilmаlаrdаn gаlvаnik
аjrаlishi trаnsfоrmаtоr оrqаli vа аlоhidа elеktr mаnbаi yordаmidа аmаlgа
оshirilgаn, tаrmоq bilаn kаbеl to‘g‘ri ulаngаn. Ethernet tаrmоg‘igа ахbоrоt uzаtish
uchun egа bo‘lish аbоnеntlаrgа to‘liq tеnglik huquqini bеruvchi CSMA/CD
tаsоdifiy usul yordаmidа аmаlgа оshirilаdi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiLTE texnologiyasi asoslangan GSM standartiga asoslangan 4G tarmoqlari
IEEE standartlash qo’mitasining GSM/EDGE va UMTS/HSPA standartlari to’plami
asosida quriladi. Taqqoslaganda LTE tarmoqlarining o’tkazish qobiliyati WiMAX
tarmoqlariga qaraganda ancha yuqori,100MHz va 40MHz mos ravishda. Shuningdek,
harakatlanish tezligi LTE 450-500km/soat bo’lsa, WiMAX 120 km/soatni qo’llab
quvvatlaydi. Quyidagi 1-jadvalda mobil aloqa avlodlarining imkoniyatlari keltirilgan.
1-jadval.
WiMax va LTE texnologiyalarning imkoniyatini ko’rib chiqamiz
Beshinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari
Beshinchi avlod mobil aloqa texnologiyasi – tzelekommunikatsiya sohasida,
5G uyali aloqa kompaniyalari tomonidan 2019 yilda global miqyosda tarqalishni
boshlagan uyali aloqa tarmoqlari uchun beshinchi avlod texnologiyasi hisoblanadi.
Bugungi kunda yuqori tezliklarda ma’lumot uzatish va boshqa ko’plab imkoniyatlarni

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiUchunchi avlod mobil aloqa tarmoqlari
3 avlod mobil aloqa tarmoqlari 2000-2010 yillar oralig’ida dunyo miqyosida
keng foydalanildi va ularda foydalanilgan terminallar smartfonlar deb nomlandi. 1 va
2 avlod taqdim etgan xizmatlarga qo’shimcha video qo’ng’iroqlar ham ushbu avlod
tomonidan qo’llab quvvatlandi. Aloqa almashish tezligi juda tez, qo’shimcha
xizmatlari ko’paygan va mobil TV xizmatlarini o’zida jamlagan 3G tarmoqlari 1.6-
2.0 GHz chastota diapozonida ishlaydi. Bunday mobil aloqa tarmoqlarining
o’tkazish polosasi 100Hz va keng polosali qaramli tarmoq ham deb nomlanadi.
CDMA (Code Division Multiple Access), UMTS (Universal Mobile
Telecommunications System) va EDGE (Enhanced Data Rates for GSM Evolution)
standart texnologiyalarga asoslangan 3G avlod mobil aloqa tarmog’ining ma’lumot
uzatish tezligi soniyasida 144kb/s –2Mb/s tezlikni qo’llab quvvatlaydi.
Qo’shimcha qilib 3G tarmog’ida xavfsizlik masalalari juda puxta echilgan,
video konferensiya, 3 o’lchmli (D) o’yin xizmatlarini o’zida jamlagan bo’lsa, 3G
litsenziyasi juda qimmat, 3G tarmoq infratuzulmasini qurishda qiyinchiliklar mavjud,
yuqori o’tkazish qobiliyatini talab qiladi hamda 3G tarmog’ini qo’llab quvvatlovchi
mobil telefonlari (smartfonlar) ning narxi qimmat.
3.6-rasm. 3G mobil tarmoqlari arxitekturasi
Uchinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari UMTS (Universal Mobile
Telecommunications System) va WCDMA (Wideband Code Division Multiple

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi2 . GLOBAL KOMPYUTER TARMOQLARINING
TEXNOLOGIYALARI.
Global kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlarda, turli qit'alarda joylashgan
abonentlarni birlashtiradi, ya’ni global tarmoq – dunyoning ixtiyoriy davlatidagi
kompyuterlarni o’zida birlashtirish imkoniniga ega bo’lgan tarmoq.
Abonentlar orasida aloqa bunday tarmoqlarda telefon aloqa liniyalarda,
radioaloqa va sputnik aloqa tizimlari asosida amalga oshiriladi. Tarmoqda
axborotni ishlab chiqaruvchi va undan foydalanuvchi ob'ektlar tarmoq ob'ektlari
deyiladi. Tarmoq ob'ektlari alohida kompyuter, kompyuterlar kompleksi, ishlab
chiqarish robotlari va boshqalar bo’lishi mumkin.
Axborotlarni territorial joylashuviga ko’ra kompyu ter tarmoqlarini uchta
asosiy sinfga bo’lish mumkin: global tarmoqlar, regional (mintaqaviy) tarmoqlar,
lokal (mahalliy) tarmoqlar. Mintaqaviy kompyuter tarmoqlari bir-biridan ancha
uzoqda joylashgan biror mintaqaga tegishli abonentlarni birlashtiradi. Masalan,
biror shahar ichidagi yoki iqtisodiy regionda yoki alohida bir mamlakatda
joylashgan abonentlarni birlashtiruvchi tarmoq.
2.1 Lokal va global tarmoq
Lokal (mahalliy) tarmoq kichik bir hududda joylashgan abonentlarni
birlashtiradi, ya’ni lokal tarmoqlar bir binoda yoki bir – biriga yaqin binolarda
joylashgan kompyuterlarda o’zaro axborot almashish imkonini beruvchi tarmoq
hisoblanadi. Bunday tarmoq odatda aniq bir joyga bog’langan bo’ladi. Masalan,
biror korxona yoki tashkilotga. Mahalliy tarmoqning uzunligini 2—3 km bilan
cheklash mumkin. Bunday tarmoqlarda axborot almashinish aloqa kabellari
(ba’zan, telefon tizimi yoki radiokanal) orqali amalgam oshiriladi. Bunda
foydalanuvchilar tarmoqqa ulangan kompyuterlardagi ma’lumotlarni
ayirboshlash va dastur, chop etish qurilmasi, modem va boshqa qurilmalardan
birgalikda foydalanish imkoniyatiga ega bo’lishadi.
 Marshrutlash bu - kerakli manzilga axborot blokini uzatish yo’lini aniqlash
jarayonidir.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiAccess) standartlariga asoslangan bo’lib, 3G tarmog’i EU (User Equipment), VLR,
HLR, GGSN (Gateway GPRS (General Packet Radio Service) Support Node),
GMSC (Gateway Mobile Switching Center), SGSN (Serving GPRS Support Node),
RAN (Radio Access Network) va MSC (Mobile Switching Center) elementlarini o’z
ichiga oladi.
UMTS – universal mobil telekommunikatsiya tizimi GSM standarti asosida
ishlab chiqilgan uchinchi avlod mobil aloqa tizimi hisoblanadi. 3G tarmog'i tezroq
elektron ma'lumot uzatish tezligini 384 kbit / s dan yuqori tezlikni taklif qiladi, bu
foydalanuvchilar tez-tez katta fayllarni yuklab olishiga imkon beradi. Unda 5 MHz
kanal o'tkazish qobiliyati mavjud bo’lib, o'tkazish qobiliyatidan foydalangan holda
bir vaqtning o'zida 100 dan ortiq ovozli qo'ng'iroqlarni qabul qilish imkoniyatini
qo’llab quvvatlaydi yoki u asl formatida 2 Mbit/s gacha tezlikda ma'lumotlarni uzata
olish qobiliyatiga ega.
WCDMA – GSM standartiga asoslanmagan, kanallarni ajratish jarayoni
CDMA texnologiyasiga asoslangan 3 avlod mobil aloqa tarmog’i texnologiyasi
hisoblanadi. Ta’kidlanganidek keng polosali CDMA bu uchinchi avlod (3G) simsiz
standart, ovoz va ma'lumot uchun bitta 5 MHz kanalidan foydalanadi va dastlab 384
kbit/s gacha tezlikni taqdim etadi. WCDMA AQShda AT&T va T-Mobile tomonidan
ishlatiladigan 3G texnologiyasi hisoblanadi.
GPRS - bu 2G va 3G uyali aloqa tarmog'ining global aloqa tizimidagi
ma'lumotlarni paketli kommutatsiya qiladigan uyali aloqa standarti. GPRS avvalgi
CDPD va i-mode paketli kommutatsion uyali texnologiyalarga javoban Evropa
Telekommunikatsiya Standartlari Instituti tomonidan tashkil etilgan.
GMSC - bu MSCning maxsus turi bo'lib, u mobil tarmoqdan tashqarida
qo'ng'iroqlarni marshrutlash uchun ishlatiladi. Har doim mobil abonenti tashqi tarmoq
foydalanuvchisi bilan o’zaro qo'ng'iroq qilganida qo'ng'iroq GMSC orqali amalga
oshiriladi.
SGSN – GPRS qo'llab-quvvatlaydigan tuguniga xizmat ko'rsatish jarayoni
tushuniladi va u GPRS-ga asoslangan 2G va 3G tarmoqlarida muhim tarmoq
komponenti hisoblanadi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiEthernet kаdr uznligi (ya’ni priаmbulаsiz pаkеt) 512 bitli оrаliqdаn kаm
bo‘lmаsligi kеrаk, yoki 51,2 mks (хuddi shu kаttаlik signаlni tаrmоqdаn bоrib
kеlish vаqtigа tеngdir). Mаnzillаshning shахsiy, guruhli vа kеng tаrqаtish usullаri
ko‘zdа tutilgаn. Ethernet pаkеti quyidаgi mаydоnlаrni o‘z ichigа оlgаn:
8 bitni priаmbulа tаshkil qilаdi, ulаrdаn birinchi еttitаsini 1010101 kоdi
tаshkil qilаdi, охirgi sаkkizinchisini 10101011 kоdi tаshkil qilаdi. IEEE 802.03
stаndаrtidа bu охirgi bаyt kаdr bоshlаnish bеlgisi dеb yurutilаdi (SFD – Start of
Frame Delimiter) vа pаkеtni аlоhidа mаydоnini tаshkil qilаdi.
Qаbul qiluvchi mаnzili vа jo‘nаtuvchi mаnzili 6 bаytdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib
3.2 bоbdа yozilgаn stаndаrt ko‘rinishdа bo‘lаdi. Bu mаnzil mаydоnlаri аbоnеnt
qurilmаsi tоmоnidаn ishlаv bеrilаdi. Bоshqаrish mаydоnidа (L/T-Length/Type)
ахbоrоt mаydоnining uzunligi hаqidаgi mа’lumоt jоylаshtirilаdi. U yanа
fоydаlаnаyotgаn prоtоkоl turini bеlgilаshi mumkin. Аgаrdа bu mаydоn qiymаti
1500 dаn kаm bo‘lsа u hоldа ахbоrоtlаr mаydоnining uzunligini ko‘rsаtаdi.
Аgаrdа 1500 dаn kаttа bo‘lsа u hоldа kаdr turini ko‘rsаtаdi. Bоshqаrish mаydоni
dаstur tоmоnidаn ishlоv bеrilаdi. Ахbоrоtlаr mаydоnigа 46 bаytdаn 1500
bаytgаchа ахbоrоt kirishi mumkin. Аgаrdа pаkеtdа 46 bаytdаn kаm ахbоrоt
bo‘lsа, ахbоrоtlаr mаydоnining qоlgаn qismini to‘ldiruvchi bаytlаr egаllаydi. IEEE
802.3 stаndаrtigа ko‘rа pаkеt tаrkibidа mахsus to‘ldiruvchi mаydоn аjrаtilgаn (pad
data), аgаrdа ахbоrоt 46 bаytdаn uzun bo‘lsа to‘ldiruvchi mаydоn 0 uzunlikkа egа
bo‘lаdi. Nаzоrаt bitlаr yig‘indisining mаydоni (FCS – Frame Chech Segvence)
pаkеtning 32 rаzryadli dаvriy nаzоrаt yigindisidаn ibоrаt (CRC) vа u pаkеtning
to‘g‘ri uzаtilgаnligini аniqlаsh uchun ishlаtilаdi. Shundаy qilib, kаdrning minimаl
uzunligi 64 bаytni (512 bit) tаshkil qilаdi (priаmbulаsiz pаkеt). Аynаn shu kаttаlik
tаrmоqdаn signаl tаrqаlishini ikki хissа ushlаnish mаksimаl qiymаtini 512 bit
оrаlig‘idа аniqlаb bеrаdi (Ethernet uchun 51,2mks, Fast Ethernet uchun 5,12mks).
Turli tаrmоq qurilmаlаridаn pаkеtning o‘tishi nаtijаsidа priаmbulа kаmаyishi
mumkinligini stаndаrt nаzаrdа tutаdi vа shuning uchun uni хisоbgа оlinmаydi.
Kаdrning mаksimаl uzunligi 1518 bаyt (12144 bit, ya’ni 1214,4 mks Ethernet

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiuchun, Fast Ethernet uchun esа 121,44 mks). Bu kаttаlik muhim bo‘lib, uni tаrmоq
qurilmаlаrining bufеr хоtirа qurilmаlаrining sig‘imini хisоblаsh uchun vа
tаrmоqning umumiy yuklаmаsini bахоlаshdа fоydаlаnilаdi. 10 Mbit /s tеzlikdа
ishlоvchi Ethernet tаrmоg‘i uchun stаndаrt to‘rttа ахbоrоt uzаtish muхitini аniqlаb
bеrgаn:
10 BASE 5 (qаlin kоаksiаl kаbеl);
10 BASE 2 (ingichkа kоаksiаl kаbеl);
10 BASE-T (о‘rаlgаn juftlik);
10 BASE-FL (оptik tоlаli kаbеl);
Uzаtish muхitini rusumlаsh 3 elеmеntdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib: «10»
rаqаmi, 10 Mbit/s uzаtish tеzligini bildirаdi, BASE so‘zi yuqоri chаstоtаli signаlni
mоdulyatsiya qilmаsdаn uzаtishni bildirаdi, охirgi elеmеnt tаrmоq qismini
(sеgmеntini) ruхsаt etilgаn uzunligini аnglаtаdi: «5» -500 mеtrni, «2» - 200 mеtrni
(аniqrоgi, 185 mеtrni) yoki аlоqа yo‘lining turini: «T» – о‘rаlgаn juftlik (twisted
pair, vitаya pаrа), «F» – оptik tоlаli kаbеl (fiber optic, оptоvоlоkоpniy kаbеl).
Хuddi shuningdеk 100 Mbit/s tеzlik bilаn ishlоvchi Fast Ethernet uchun hаm
stаndаrt uch turdаgi uzаtish muхitini bеlgilаb bеrgаn:
100 BASE – T4 (to‘rttаli о‘rаlgаn juftlik);
100 BASE – Tx (ikkitаli о‘rаlgаn juftlik);
100 BASE – Fx (оptik tоlаli kаbеl).
Bu еrdа «100» sоni uzаtish tеzligini bildirаdi (100 Mbit/s), «T» - hаrfi
о‘rаlgаn juftlik ekаnini ko‘rsаtаdi, «F» - hаrfi оptik tоlаli kаbеl ekаnini аnglаtаdi.
100BASE–Tx vа 100BASE–Fx rusumidаgi kаbеllаrni birlаshtirib 100BASE–Х
nоm bilаn yuritilаdi, 100BASE-TХ lаrni esа 100BASE–T dеb bеlgilаnаdi.
Bu yеrdа biz аytib o‘tishimiz kеrаkki Ethernet tаrmоg‘i оptimаl аlgоritmi bilаn
hаm, yuqоri ko‘rsаtkichlаri bilаn hаm bоshqа stаndаrt tаrmоq ko‘rsаtkichlаridаn

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiqo’llab quvvatlovchi zamonaviy 4G aloqa tarmoqlarining davomchi sifatida 5G
tarmoqlari rivojlantirilmoqda.
Bugungi kunda Janubiy Koreya, Xitoy va AQSh 5G texnologiyasini yaratish
va joriy etish bo'yicha dunyoda etakchi mamlakatlar hisoblanadi va 5G
tarmoqlarining ba’zi xizmatlarida foydalanish yo’lga qo’yilmoqda. Butun dunyo
bo'ylab operatorlar, shu jumladan AT&T Inc., KT Corp va China Mobile, beshinchi
avlod (5G) simsiz texnologiyasini to’liqligicha yaratish va joriy etishga intilmoqda.
5G aloqa tarmoqlari 100Gbit/s tezlikda ma’lumot uzatish imkoniyati qo’llab
quvvatlaydi, bu degani 4G texnologiyasi taqdim etayotga mavjud tezlik bilan
taqqoslaganda 100 marta katta tezlik degani.
3.8-rasm. 2G, 3G va 4G avlodlarining arxitekturasining qiyosi

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiBSS (Base Station Subsystem) - an'anaviy uyali telefon tarmog'ining bo'limi
bo'lib, u trafikni boshqarish va uyali telefon va tarmoqni kommutatsiya qilish
o'rtasida signalizatsiya uchun javob beradi.
BTS (Base Transceiver Station) - mobil telefonning tarmoqqa kirish nuqtasidir.
U tarmoq va mobil telefon o'rtasida radio aloqalarni amalga oshirish uchun
javobgardir. U nutqni kodlash, shifrlash, multiplekslash (TDMA) va radio
signallarining modulyatsiyasi / demodulyatsiyasi bilan shug'ullanadi.
BSC (Base Station Controller) - bir qator tayanch stantsiyalarni (BTS)
boshqaradigan va ularning ustidan nazorat olib boradigan va tugunlar va mobil
kommutatsiya markazi (MSC) o'rtasidagi interfeysni ta'minlaydigan tarmoq
elementidir.
AuC (Authentication Centre) - Autentifikatsiya markazi bu tarmoqqa ulanishni
istagan uyali aloqa abonentini aniqlash uchun ishlatiladigan GSM tarmog'idagi yana
bir muhim element. Autentifikatsiya SIM-kartani aniqlash va yaroqliligini tekshirish
orqali amalga oshiriladi.
HLR (Home Location Register) - bu mobil tarmoqning barcha uyali aloqa
abonentlari, masalan raqamlar boshqa tarmoqqa ulanganmi yoki yo'qmi, xizmatlar
kabi turli xil ma'lumotlarni o'z ichiga olgan ma'lumotlar bazasi.
VLR (Visitor Location Register) – yangi hududga kirib boruvchi
faoydalanuvchilarni (masalan Toshkentdan vodiyga boruvchilar) joyini ro’yxatga
oladi. Bu HLR qamrov zonasidan tashqaridagi foydalanuvchilar uchun rouming
funktsiyalarini qo'llab-quvvatlaydigan uyali tarmoqdagi server.
PSTN (Public switched telephone network) - umumiy foydalanishdagi telefon
tarmog'i - bu milliy, mintaqaviy yoki mahalliy telefon aloqa operatorlari tomonidan
boshqariladigan, umumiy foydalanishdagi telekommunikatsiya infratuzilmasi va
xizmatlarini taqdim etadigan dunyo bo'ylab simli infratuzilma orqali ovozli
ma’lumotlarni uzatadigan telefon tarmoqlarining majmuasidir.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiFoydalanilgan adabiyotlar:
1. O.T. Kenjaboev, R.X. Ayupov, B.S. Sultonov, A.O. Ro‘ziev, A.X.Abdullaev
‘Informatika va axborot texnologiyalari’ fanidan ma’ruza matnlari to`plami. -
Toshkent: TMI,2009.
2. “Informatika va axborot tehnologiyalari” fanidan tajriba ishlari to’plami.
3 . Abduqodirov. “Axborot texnologiyalari” Toshkent O`qituvchi, 2001 yil.
4. M. R. Musayeva, M. A. Zoidova, F. S. Islamova “Informatika” fanidan amaliy
mashg`ulotlar uchun uslubiy qo`llanma, Toshkent 2008 yil, TAQI.
5. S. Simonovich, G. Evseev, A. Alekseev “Umumiy informatika” Moskva:
ASTpress,2003-yil.
6. I. G. Lesnichnaya, I.V. Missing, Yu. D. Romanov, V. I. Shestakov “Informatika
va ma’lumotlar texnologiyalari” 2-e izdaniya. Moskva: Eksmo, 2007-yil
7. Internet saytlari www.ziyo.uz , www.kitob.uz.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiKirish
Bugungi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
jamiyat va davlat boshqaruvi faoliyatining barcha sohalariga keng joriy etish
hamda ulardan samarali foydalanish, fuqarolarning axborot olishga doir
konstitutsiyaviy huquqlarini ro'yobga chiqarish, davlat boshqaruvi organlari
faoliyatining ochiqligini ta'minlash, ―elektron hukumat tizimini jadal tatbiq‖
etish, telekommunikatsiya infratuzilmasi, ma'lumotlarni uzatish tarmoqlarini
modernizatsiya qilish borasida mamlakatimiz barcha hududida keng ko'lamli
ishlar amalga oshirilmoqda.
Davlatimiz rahbarining 2015 yil 4 fevraldagi ―O'zbekiston Respublikasi
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligini tashkil
etish to'g‘risida gi farmoni ushbu yo'nalishdagi sa'y-harakatlarni yangi bosqichga
‖
ko'tarishga qaratilgani bilan nihoyatda ahamiyatlidir. Binobarin, mamlakatimizda
mustaqillikning ilk yillaridanoq, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini har
tomonlama ravnaq toptirish, uning huquqiy-tashkiliy hamda moddiy-tehnik
bazasini izchil takomillashtirishga alohida e'tibor qaratib kelinayapti. Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari zamonamiz uchun dolzarbligiga monand sur'atda
boshqa sohalarga nisbatan jadal rivojlanayotganini alohida ta'kidlash joiz. Ushbu
xizmatlar hajmi so'nggi besh yilda 3,3 barobar, o'tgan yili esa 24,5 foiz o'sgani
buning amaliy tasdig‘idir.
Bularning barchasi axborot - kommunikatsiya texnologiyalarini
rivojlantirish borasida ko'rilayotgan izchil chora-tadbirlar samarasi, desak, aslo
mubolag‘a bo'lmaydi. Istiqbolda internetning milliy segmenti yanada
shakllantirilishini hamda unga keng polosali ulanishni kengaytirish, telefon
aloqasi, televidenie va radioeshittirishning raqamli tizimlariga to'liq o'tishni
ta'minlash, aholining, xususan, yosh avlodning axborotga bo'lgan hamda
intellektual talab va ehtiyojlarini qondirish maqsadida tarmoq resurslarini
rivojlantirish uchun zarur texnik hamda qulay shart-sharoitlarni yaratish ayni
muddaodir.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi11 -Variant.
1 2 3
4.1.3 -rasm. Har xil fizik standartlardan va segmentlardan iborat bo’lgan Ethernet
tarmog’iga misol.
Segment 1 10Base-5
10 0
Segment 2 10Base-2 123
Segment 3 10Base- T 367
Segment 4 10Base-FB 300
Segment 5 10Base-FL
10 5
Segment 6 FOIRL
100 0
Segment 7 10Base-5
30 0
Segment 8 10Base-2
10 5
Segment 9
10Base- T 50

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishi1-va 2- tarmoq o’rtasida.
1.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 3:
15.3 + 367∙0,113= 56.771
Oraliq segment 2:
46,5 + 123∙0,1026 = 59.1198
Oraliq segment 1:
46.5+ 100∙0,0866 = 55.16
Oraliq segment 4:
24 + 300∙0,1 = 54
Oraliq segment 5:
33.5 + 105∙0,1 = 44
O’ng baza segment 6:
152 + 1000∙0,1 = 252
1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 521.051 ga teng. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kam bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
1.PVV qiymatini hisoblaymiz:
3-Chap segment, 10Base-T: 10,5 bt ga qisqaradi.
2-oraliq segment, 10Base-2: 11 bt ga qisqaradi.
1-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base- FB: 2 bt ga qisqaradi.
5-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 42,5 ga
teng bo’ladi, bu esa 49bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sD -2 2 TJA Kurs ishiXulosa
Kurs ishimni bajarish davomida PDV va PVV o’lchamlarni hisob kitob qilib
chiqdim va hisob ishlarimdagi quyidagi xato va kamchiliklarni aniqladim.
1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 521.021 ga teng.
1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 471.454 ga teng.
2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 506.203 ga teng.
Barcha-tarmoq komponentlarning PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan
qiymatdan kamroq bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining
mezoni talabiga javob beradi.
PVV qiymatini hisoblaymiz:
1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 42,5 ga teng bo’ladi.
1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 54,5 ga teng bo’ladi.
2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 32 ga teng bo’ladi.
1-va 2-tarmoq va 2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami
qiymati 49bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga
javob beradi.
1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 49bit
oraliqdagi chegara qiymatidan ko’proq ya’ni qo’yilgan talablarga javob bermaydi.

Mundarija

Kirish…………………………………………………………………...…………

1.1 Kurs ishining tarkibi va hajmi…………………………………………..…..

1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari…………………………………........

1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish……………………………..…

2. Global kompyuter tarmoqlarining texnologiyalari.

2.1 Tarmoqlar haqida tushuncha........................................................................

2.2 Lokal va global tarmoqlar ………………………………………………...

2.3 Tarmoq turlari……………………………………………………………...

3. Kabelsiz aloqa tarmoqlari

3.1 Simsiz aloqa qilish tarmoqlarining kelib chiqishi..........................................

3.2 Mobil tarmoqlarining avlodlari ..………………………………...…………

4. Hisobiy qism

4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning samaradorligini hisoblash tartibi..........................................................................

Ilova A…………………………………………………………………………….

Xulosa………………………………………………………………………..……

Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………..……..

Купить

Информация о документе

Продавец

Global kompyuter tarmoqlarining texnologiyalari. Kabelsiz aloqa tarmoqlari