Hikoya va novella janrlar, ularning badiiy xususiyatlari” mavzusidagi - San'at - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	185.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	05 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	San'at

Sotuvchi

Kamron Zaripov

Ro'yxatga olish sanasi 30 Noyabr 2023

241 Sotish

Hikoya va novella janrlar, ularning badiiy xususiyatlari” mavzusidagi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI
O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
XORIJIY FILOLOGIYA FAKULTETI
TARJIMA NAZARIYASI KAFEDRASI
Tarjima nazariyasi va amaliyoti(ingliz tili) ta’limi yo’nalishi
guruh talabasi

“Hikoya va novella janrlar, ularning badiiy xususiyatlari”
mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar:
o‘qituvchi
TOSHKENT 2025
1

MUNDARIJA:
KIRISH……………………………………...……………………………..……....3
1.BOB HIKOYA VA NOVELLA JANRLARI, ULARNING BADIIY
XUSUSIYATLARI .………………………………………….…………..………..7
1.1. Hikoya va novella tushunchalari va ularning tahlili usullari……...7
1.2.Hikoya va novella janrining taqqoslanishi…….................................10
2.BOB ‘‘ULOQDA “ VA “OQ KEMA ” ASARLARINING
TAHLILI…………………………………………………………………………14
2.1. Abdulla ijodi va uning ‘‘Uloqda’’ hikoyasi tahlili...........................14
2.2. Shukur Xolmirzayevning hayoti va ijodi, “Oq kema asari tahlili.16
XULOSA………………………………………………………………..………..20
REZYUME………………………………………………………….….………..22
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI…………….….………...24
2

KIRISH
Adabiyot inson tafakkurining ifodasi bo‘lib, unda hayotning turli jihatlari
o‘z aksini topadi. Hikoya va novella janrlari adabiyotning eng qadimiy va keng
tarqalgan janrlaridan bo‘lib, ular hayotning muhim masalalarini badiiy tasvirlashda
o‘ziga xos o‘ringa ega. Ushbu janrlar o‘zining ixchamligi, aniqligi va tasviriy
qudrati bilan ajralib turadi. Ushbu kurs ishining maqsadi – hikoya va novella
janrlarini o‘rganish, ularning xususiyatlarini aniqlash hamda ushbu janrlardagi
asarlarni tahlil qilishdir. Hikoya – badiiy adabiyotda kichik epik janr, hayot
hodisalari ixcham ifoda etiladigan nasriy asar. Jahon adabiyotida hikoya qadim
an analarga ega. O tmishda hikoyaʼ ʻ folklor asarlari tarkibida bayon unsuri bo lib ʻ
ishtirok etgan. Mustaqil janr sifatida faqat yozma adabiyotda shakllangan. Yevropa
adabiyotida hikoyachilikning rivojlanishiga italyan
yozuvchisi Bokachcho „Dekameron“ asari bilan katta hissa qo shgan. Asarda 7 qiz
ʻ
va 3 yigitning 10 kun davomida aytgan 100 ta hikoyasi berilgan. Gi de
Mopassan ( fransuz ), O Genri
ʼ
( amerikalik ), A. P. Chexov ( rus ), A.Qodiriy , Cho lpon
ʻ ( o zbek ʻ ) hikoya janrining
asoschilari hisoblanadi. Yevropa adabiyotida hikoya novella deb ham ataladi.
O zbek adabiyotida
ʻ hikoya juda qadimdan boshlangan. Ilk yozma adabiy
yodgorliklar – Kultegin va To nyuquq
ʻ bitiktoshlarida bayon qilingan voqealar
ishtirok etuvchilar tomonidan hikoya qilingan. Nosiriddin Rabg uziyning
ʻ „Qisasi
Rabg uziy“
ʻ asarida ham axloqiy xarakterdagi hikoyaning yaxshi namunalari bor.
Bobomiz Alisher Navoiy „Hayrat ul-abror“ dostonining 5-maqolotidagi „Hotami
Toy hikoyasi“, 20-maqolasidagi „Ul qul hikoyati“ , „Sab ai sayyor“
ʼ dostonidagi
yetti musofir hikoyalari ham bu janrning ilk namunalari hisoblanadi. XVI
asrda yaratilgan Poshshoxojaning „Gulzor“ va „Miftoh ul-adl“ asarlari o zbek
ʻ
hikoyachiligining rivojlanishiga asos bo lgan.
ʻ
O zbek adabiyotida
ʻ realistik hikoya janri XX asr boshlarida shakllandi
( Cho lpon
ʻ , „Qurboni jaholat“ , " Do xtur Muhammadyor ʻ ,
1914; A.Qodiriy , „Uloqda“ , 1915 va boshqalar). 1920-yillarda [[ G afur
ʻ
3

G ulomʻ ]], A.Qahhor , Oydin va boshqa bu janrda barakali ijod qildilar. 1930-
yillarda A.Qahhor hikoya ustasi sifatida tanildi. 1950—1960-yillarda S.Ahmad ,
1960—1970-yillarda O .Hoshimov
ʻ , Sh. Xolmirzayevlar bu janr taraqqiyotiga
salmoqli hissa qo shdilar.
ʻ
„Hikoya“ atamasi kengroq ma noda biror voqeani gapirib berishni ham
ʼ
anglatadi. So zlab berilgan bunday
ʻ voqelik o z qamrovi, hajmi, rang-barangligi ʻ
bilan qissa yoki romanga xos bo lishi ham mumkin. Bunday hollarda bu atama janr
ʻ
ma nosida tushunilmaydi. Masalan,
ʼ O .Hoshimovning ʻ „Ikki eshik
orasi“ romani 9 personajning 49 ta hikoyasidan tashkil topgan. Sh.
Xolmirzayev „Olabo ji“
ʻ asarini „romandan katta hikoya“ deb ataydi. Hozirgi
o zbek
ʻ
hikoyachiligi O.Muxtor , N.Aminov , S.Siyoyev , F.Musajonov , X.Sultonov , E.A za
ʼ
mov , N.Eshonqulov , Sh. Bo tayev
ʻ va boshqa yozuvchilar bilan boyidi.
Hikoya inson hayotida yuz bergan ixcham voqeani lo nda ifodalashga
ʻ
mo ljallangan. Unda shu voqeaga qadar
ʻ personaj hayotida nima bo lgan, qanday ʻ
ro y bergan, kim bilan
ʻ – bular to g risida ma lumot berish shart emas. Juda zarur ʻ ʻ ʼ
bo lsa, ayrim detallar orqali ishora qilinishi mumkin.
ʻ
Masalan, A.Qahhorning „O g ri“ hikoyasida Qobil boboning kechagi kuni haqida
ʻ ʻ
lom-mim deyilmaydi. Egamberdi paxtafurushdan kichkina shart evaziga ikkita
ho kiz olgan Qobil boboning ertasi to g risida „Bu shart kuzda ma lum bo ladi“,
ʻ ʻ ʻ ʼ ʻ
deb xabar beradi, xolos. G .G ulom
ʻ ʻ esa „Mening o g rigina bolam“ ʻ ʻ hikoyasidagi
o g rining kechagi kunini lo nda detallar orqali to ldiradi. Uydan biron narsa
ʻ ʻ ʻ ʻ
olmay chiqib ketgan yigitning ertangi kuni haqida hech qanaqa ma lumot
ʼ
bermaydi.
Ixchamlik hikoyaning muhim belgisi, lekin unda personaj hayotidan birgina
lavha, uzoq davrlik voqealar, personajlarning butun umr yo li, bir emas, bir necha
ʻ
odamlar taqdiri, xarakterning shakllanish jarayoni, ruhiy holatlarning almashinib
turishi, muhim fazilat bo lib qolishi mumkin. Biroq har qanday ko rinishda ham
ʻ ʻ
tasvir siqiq tarzda beriladi.
4

Hikoya mazmuniga ko raʻ lirik , psixologik , falsafiy , ilmiy-
fantastik , satirik , yumoristik yo nalishlarda bo lishi mumkin.
ʻ ʻ
Shuningdek, ocherkka yaqin voqeiy hikoyalar ( N.Fozilovning „Ustozlar
davrasida“ ) ham bo ladi.
ʻ O zbek adabiyotida ʻ bir mavzu, bitta qahramon hayoti
bilan bog liq bir necha
ʻ yozuvchi tomonidan yozilgan „hashar hikoyalar“ ham
uchraydi.
Kurs ishining dolzarbligi:
Hikoya va novella janrlari badiiy adabiyotning yuksak namunalarini
yaratishda muhim ahamiyatga ega. Ular orqali inson ruhiy olami, jamiyatning turli
qatlamlari va madaniy qadriyatlari o‘ziga xos tarzda aks ettiriladi. Bugungi kunda
ushbu janrlarni o‘rganish milliy adabiyotimizni boyitishga, o‘quvchilarda
ma’naviy-estetik didni shakllantirishga xizmat qiladi.
Kurs ishining maqsadi:
Ushbu ishning asosiy maqsadi hikoya va novella janrlarini chuqur o‘rganish,
ularning badiiy xususiyatlarini tahlil qilish va ushbu janrlarning milliy
adabiyotimizdagi o‘rnini ko‘rsatishdir. Shuningdek, adiblarning asarlari misolida
janrlarning o‘ziga xos tomonlarini yoritib berish.
Kurs ishining vazifalari:
 Hikoya va novella janrlari tushunchalarini ilmiy-nazariy asosda
aniqlash.
 Ushbu janrlarning bir-biridan farqli jihatlarini tahlil qilish.
 Abdulla Qodiriy va Shukur Xolmirzayev asarlarida hikoya va novella
janrlarining qanday namoyon bo‘lishini o‘rganish.
 Janrlarning o‘zbek adabiyotidagi ahamiyati va rivojlanish
yo‘nalishlarini o‘rganish.
Kurs ishi obyekti:
Hikoya va novella janrlarining adabiyotdagi namunalari, xususan, Abdulla
Qodiriy va Shukur Xolmirzayev asarlari.
5

Kurs ishi predmeti:
Hikoya va novella janrlarining badiiy xususiyatlari, ularning adabiyotdagi
o‘rni va tahlil usullari.
Kurs ishida foydalanilgan metodlar:
 Tahliliy metod : Hikoya va novella janrlarining badiiy xususiyatlarini
tahlil qilish.
 Taqqoslash metodikasi : Hikoya va novellaning bir-biridan farqli va
o‘xshash tomonlarini aniqlash.
 Tarixiy metod : Asarlarning yaratilgan davri va adabiy jarayonlarni
hisobga olish.
 Kompozitsion tahlil : Asarlardagi voqealar rivoji va obrazlar tizimini
o‘rganish.
Kurs ishining tuzilishi:
Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa, rezyume va foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxatidan iborat.
6

1-BOB: HIKOYA VA NOVELLA JANRLARI, ULARNING BADIIY
XUSUSIYATLARI
1.1. Hikoya va novella tushunchalari va ularning tahlili usullari
Hikoya va novella janrlari adabiyotda hikoya qilish san’atining eng qadimiy
shakllaridan biridir. Hikoya – ixcham shakldagi badiiy asar bo‘lib, unda voqealar
bir holatdan ikkinchisiga o‘tadi. Hikoyalar ko‘pincha oddiy insonlar hayotidan
olingan voqealarni ifodalaydi.
Novella esa hikoyaga qaraganda bir oz murakkabroq janr bo‘lib, u ko‘proq
falsafiy va ichki ruhiy jarayonlarga e’tibor qaratadi. Novella voqealari odatda
dramatik o‘zgarishlarga boy va kutilmagan yakun bilan tugallanadi.
Tahlil usullari :
1. Strukturaviy tahlil – asarning kompozitsiyasi va voqealar rivojini
o‘rganish.
2. Semantik tahlil – asardagi obrazlar va ularning ramziy ma’nolarini
aniqlash.
3. Tarixiy-madaniy tahlil – asarning yozilgan davri va madaniy
sharoitlarini o‘rganish.
Hikoya va novella janrlari adabiyotda voqealar, obrazlar va insoniy
kechinmalarni ixcham shaklda aks ettiruvchi janrlar sifatida tanilgan. Bu janrlar
mazmunan bir-biriga yaqin bo‘lsa-da, ulardan har biri o‘ziga xos xususiyatlarga
ega.
Hikoya tushunchasi
Hikoya – adabiyotning ixcham janri bo‘lib, unda qisqa voqea yoki hodisa
tasvirlanadi. Odatda hikoyada:
 Bitta asosiy voqea tasvirlanadi.
7

 Voqealar izchil va mantiqiy tartibda beriladi.
 Obrazlar soni kam bo‘lib, ular odatda ma’lum bir hayotiy hodisa
doirasida tasvirlanadi.
 Til sodda va ravon bo‘lib, hayotiy voqealar realistik ifodalanadi.
Novella tushunchasi
Novella esa hikoyaga qaraganda murakkabroq janr bo ‘ lib , u qisqa hajmdagi
epik asar sanaladi . Novellada quyidagilar muhim ahamiyat kasb etadi:
 Falsafiy va psixologik chuqurlik.
 Obrazlar va voqealarning dramatik rivoji.
 Kutilmagan yakun va o‘ziga xos badiiy qurilma.
 Til va uslubda yuqori darajadagi tasviriylik.
Hikoya va novellani tahlil qilish usullari
Hikoya va novella janrlarini tahlil qilishda quyidagi metodlardan
foydalaniladi:
1. Strukturaviy tahlil: Bu metod yordamida asarning ichki tuzilishi,
voqealar ketma-ketligi va kompozitsion qurilmasi o‘rganiladi. Bu usul asar
voqealari va obrazlarini tizimli tartibda yoritishda muhim ahamiyatga ega.
2. Semantik tahlil: Asardagi ramzlar, obrazlar va ularning ma’no
qatlamlarini ochib berish uchun qo‘llaniladi. Masalan, novellalarda ko‘pincha
ramziylik kuchli bo‘lib, qahramonlarning harakati orqali muhim g‘oyalar
ifodalanadi.
3. Tarixiy-madaniy tahlil: Asarning yozilgan davri, muallifning hayoti
va ijodiy jarayonini o‘rganish orqali asardagi voqealar va ularning tarixiy
ahamiyati aniqlanadi.
8

4. Psixologik tahlil: Bu metod qahramonlarning ichki kechinmalari va
ruhiy holatini o‘rganishga qaratilgan. Ayniqsa, novellalarda qahramonning
hissiyotlari va ong oqimi yoritiladi.
5. Soliq va taqqoslash metodi: Hikoya va novellani bir-biri bilan yoki
boshqa janrlar bilan taqqoslash orqali ularning o‘ziga xosliklari va umumiy
jihatlari ochib beriladi.
Novella (ital. novella) — nasrning kichik janri, hikoyaning bir turi. Dastlab
qissa hajmidagi asarlar ham novella deb atalgan. Novella hikoyadan syujet va
kompozitsiyasining qat iyligi, tavsifiyligi va psixologik tasvirdan xoliligi,ʼ
voqealarning g alati va hayratomuzligi, ramziy unsurlarning mavjudligi va boshqa
ʻ
bilan ajralib turadi. Jahon adabiyoti klassiklari G. Mopassan , A. P. Chexov , E.
Xeminguey , nemis novellachilari L. Tik, G. fon Kleyst va boshqa novellaning
yaxshi namunalarini yaratganlar. O zbek adabiyotida
ʻ A. Qahhorning "Mayiz
yemagan xotin", "Dumli odam" singari hikoyalari hajviy novella janr talablariga
ko proq javob beradi.
ʻ
Hikoyani o‘qish darsida o‘quvchilar tushunmaydigan so‘z va iboralar
ma’nosini tushuntirish ham muhim, aks holda ular hikoya mazmunini tushuna
olmaydilar. Hikoyani o‘qishda uning mazmuniga diqqat qaratish dolzarb sanalib,
shu mazmunni boshlang‘ich sinf o‘quvchisi idrok etsa, ya’ni tasavvurida voqealar
ketma-ketligini shakllantira olsa, asarni to‘liq anglagan bo‘ladi. Hikoya o‘qib
bo‘lingach, o‘quvchilar o‘ylashi, o‘z mulohazalarini aytishi uchun tayyorlanishiga
vaqt berish kerak. O‘qilgan asar yuzasidan beriladigan dastlabki savollardan
maqsad hikoya bolalarga yoqqan-yoqmaganligi, undagi qaysi qahramonning
xarakteri bolaga ta’sir etganini bilishdan iborat. Savollarni asosan o‘qituvchi
beradi, ammo asar mazmuni, qatnashuvchi shaxslarning xulq-atvorini ochish
yuzasidan o‘quvchilarga ham savol tuzdirish juda foydali. Bu usul bolalarga
yoqadi va ishni jonlantiradi:  Asar mazmunini yaxshi tushunish;  O‘z fikrini
izchil bayon qilish;  Mazmun va voqealar orasidagi bog‘lanishni to‘liq esda
9

saqlash;  Asar qahramonlari haqida fikr bildirish. Shundan keyingina, hikoya
syujeti, voqeaning yo‘nalishini ochishga, personajlar xarakterini tushunishga,
nihoyat, asarning asosiy g‘oyasini bilib olishga yordam beradigan savollardan
foydalaniladi. Badiiy asarni tahlil qilishda syujetni to‘liq tushuntirishga berilib
ketib, qahramonlarga tavsif berish, asar qurilishi va tilini tahlil qilish kabi ish
turlarini e’tibordan chetda qolmasligi lozim. Ertak janriga xos matnlar
jozibadorligi, bolada qiziqish uyg‘otishi, obrazlarning o‘zgachaligi bilan o‘ziga
tortsa, hikoya janri hayotiyligi, o‘quvchi uchun ayrim vaziyatlarning tanishligi,
o‘sha qahramon o‘rnida o‘zini qo‘ya olishi, hayotiy voqealarga uyg‘unlashganligi,
bevosita o‘quvchini borliqni anglashga chorlaydi. Hikoyada esa voqealar tez
rivojlanib boradi.
1.2. Hikoya va novella janrining taqqoslanishi
Hikoya va novella janrlari o‘ziga xos jihatlari bilan bir-biridan farqlanadi:
 Hajmi jihatidan : Hikoya odatda ixchamroq, novella esa ko‘proq
voqealarni qamrab oladi.
 Kompozitsiyasi : Hikoya voqealarning oddiy ketma-ketligi asosida
yozilsa, novella dramatik chiziqqa ega bo‘lib, unda kutilmagan yakun bo‘lishi
mumkin.
 Obrazlar tizimi : Hikoyada kamroq obrazlar tasvirlansa, novellada
qahramonlarning ruhiy olami chuqurroq yoritiladi.
Hikoya va novella janrlari badiiy adabiyotning qisqa shakllari bo‘lib, har
ikkisi ham voqelikni ixcham tasvirlash imkonini beradi. Biroq, bu janrlar mazmun,
kompozitsiya, til va tasvir uslubi jihatidan bir-biridan farq qiladi. Quyida ularning
asosiy taqqosiy jihatlari keltiriladi:
10

1. Hajm va voqealar doirasi
 Hikoya :
Hikoya odatda hajmi kichik bo ‘ lib , bir yoki bir necha sodda voqeani tasvirlaydi .
Unda voqealar kengaytirilmaydi , aksincha , ixcham tarzda , asosiy g ‘ oya yoki bir
mavzuni yoritishga qaratiladi . Masalan , Abdulla Qodiriyning “ Uloqda ” hikoyasi
milliy qadriyatlar va oddiy insonlar hayotidan bir bo ‘ lakni yoritadi .
 Novella:
Novella hikoyaga qaraganda murakkabroq bo‘lib, voqealar qamrovi kengroq va
dramatikdir. Unda bir necha syujet chizig‘i yoki kutilmagan yakun bo‘lishi
mumkin. Novellalar falsafiy mazmuni va ruhiy tahlillari bilan ajralib turadi.
Shukur Xolmirzayevning “Oq kema” novellasi bunga misol bo‘lib, unda
qahramonning ichki dunyosi va jamiyat bilan aloqasi tasvirlangan.
2. Obrazlar tizimi
 Hikoya:
Hikoyada odatda kamroq qahramonlar ishtirok etadi. Obrazlar hayotiy va realistik
bo‘lib, oddiy insonlarning kundalik hayotini yoritishga qaratiladi. Hikoyalar
qahramonlarning harakatlariga ko‘proq urg‘u beradi.
 Novella:
Novellada obrazlar tizimi boyroq va murakkabroq bo‘lishi mumkin. Bu janrda
qahramonlarning ruhiy kechinmalari, ichki mojaro va dramatik o‘zgarishlari
markaziy o‘rinni egallaydi. Novellalarda qahramonning hissiy holati tasviriga
alohida ahamiyat qaratiladi.
3. Kompozitsiya va uslub
 Hikoya :
Hikoya kompozitsiyasi sodda va izchil bo ‘ ladi . Voqealar vaqt davomida izchil
tartibda joylashgan bo‘lib, hikoya bir voqeani to‘liq yoritib beradi.
11

 Novella:
Novella kompozitsiyasi murakkabroq bo‘lib, unda syujetning rivoji dramatik va
kutilmagan yakun bilan tugallanadi. Novella ko‘pincha o‘zining falsafiy g‘oyasi
yoki ma’naviy saboqlari bilan o‘quvchini o‘ylashga undaydi.
4. Mavzu va mazmun
 Hikoya :
Hikoyalar ko ‘ proq biror hayotiy voqeani tasvirlashga yo ‘ naltiriladi . Hikoyaning
asosiy mavzusi kundalik hayotdagi oddiy muammolar , insoniy munosabatlar va
qadriyatlarni ifodalaydi .
 Novella:
Novellalar esa falsafiy yoki ijtimoiy masalalarni chuqur yoritadi. Bu janrda
insonning ichki dunyosi va jamiyat bilan aloqalari markaziy mavzular sifatida
ko‘tariladi.
5. Til va uslub
 Hikoya:
Hikoyaning tili sodda, o‘quvchiga tushunarli va realistik bo‘ladi. Tasviriy qudrat
kundalik nutqqa yaqinlashadi.
 Novella:
Novellaning tili badiiy bo‘lib, metaforalar, ramzlar va qiyoslashlarga boy bo‘ladi.
Novella ko‘proq o‘quvchini hayajonga solish va chuqur o‘yga toldirishga
mo‘ljallangan.
Hikoya janri ham boshlang‘ich adabiy ta’limda ta’sir jihatidan alohida
o‘ringa ega janr hisoblanadi. Ayniqsa, kichik hajmli hikoyalarning berilishi
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashida muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Hikoya
kichik hajmli badiiy asar bo‘lib, unda kishi hayotidagi ma’lum bir voqea,
hayotning muhim tomonlarini umumlashtirib tasvirlanadi. Hikoya – bu to‘liq
ma’noli va hikoya xarakteriga ega bo‘lgan kichik nasriy asar. Hikoya qandaydir
12

voqeani qisqa vaqt ichida sodir bo‘ladigan voqealarga asoslangan bo‘ladi. Hikoya
muallifi avvalo uning syujetini tuzadi, faqat muhim nuqtalarni tanlaydi. Keyin uni
o‘quvchini qiziqtiradigan tarzda rivojlantiradi, oxirida xulosa qilinadi. Hikoya
mazmunan boshlang‘ich o‘quvchilari uchun mos janr hisoblanadi. Kichik yoshdagi
o‘quvchilarni qahramonlarning xatti-harakati, tashqi ko‘rinishi, portret tasviri,
voqea-hodisalar haqidagi hikoyalar ko‘proq qiziqtiradi. Hikoyalar biror davr bilan
bog‘liq holda bo‘ladi. O‘quvchilar qahramonlarning ma’naviyatiga bo‘lgan
qiziqishlari tufayli hayotning turli oq va qora tomonlari xususida muayyan
tushunchalarga ega bo‘ladi. Ularda yaxshilikka nisbatan muhabbat, yomonliklarga
nisbatan nafrat tuyg‘usi shakllanadi. Bolalarni hikoya bilan tanishtirishda
quyidagilarga e’tibor qaratish kerak. Hikoya mazmuni syujet asosida ochib borilib,
odatda savollar asosida tahlil qilinadi. So‘roqlardan ikki maqsadda: hikoya
mazmunini tahlil qilish hamda dalillar, mulohazalar, xulosalarni taqqoslash, voqea-
hodisalar, xatti-harakat o‘rtasidagi bog‘lanishlarni aniqlash va umumlashtirish
uchun foydalaniladi
Hikoya va novella janrlari o‘ziga xos badiiy xususiyatlari bilan bir-biridan
farq qiladi. Hikoya oddiy, hayotiy voqealarni sodda tilda tasvirlasa, novella
murakkab voqealar va chuqur falsafiy mazmunni dramatik yo‘sinda ifodalaydi. Bu
janrlar bir-birini to‘ldirib, adabiyotni boyitishga xizmat qiladi.
13

2-BOB: “ULOQDA” VA “OQ KEMA” ASARLARINING TAHLILI
2.1. Abdulla Qodiriy ijodi va uning “Uloqda” hikoyasi tahlili
Abdulla Qodiriy – o‘zbek adabiyotining yorqin namoyandasi bo‘lib, uning
ijodi milliy ruh va xalq hayoti bilan chambarchas bog‘liqdir. “Uloqda” hikoyasi
orqali yozuvchi o‘z davrining ijtimoiy hayotini va insonlar o‘rtasidagi
munosabatlarni yoritgan.
Abdulla Qodiriy – o‘zbek adabiyotining yorqin namoyandasi
Abdulla Qodiriy o‘zbek adabiyotining klassik namoyandalaridan biri bo‘lib,
o‘z ijodi orqali milliy ruh, tarixiy haqiqat va hayotiy tasvirlarni yoritgan. Uning
asarlari zamonaviy adabiyotning asosiy poydevorlaridan biri hisoblanadi. Qodiriy
o‘z asarlarida milliy qadriyatlar va xalq hayotini yuksak darajada tasvirlashga
erishgan.
"Uloqda" hikoyasi esa Abdulla Qodiriy ijodining yorqin namunalaridan biri
bo‘lib, unda yozuvchi xalqning turmush tarzi, milliy qadriyatlari va insoniy
fazilatlarini badiiy tarzda tasvirlagan.
“Uloqda” hikoyasining mavzusi va asosiy g‘oyasi
Hikoya asosan milliy qadriyatlar, ijtimoiy hayot va insoniy munosabatlarni
yoritishga qaratilgan. "Uloqda" hikoyasida yozuvchi qishloq hayoti, oddiy insonlar
o‘rtasidagi munosabatlar va ularning jamiyatdagi o‘rni haqida so‘z yuritadi.
14

Hikoya o‘zbek xalqining boy madaniy merosi va odatlarini aks ettirishda muhim
o‘rin tutadi.
Asosiy mavzular:
 Milliy qadriyatlar va an’analar.
 Oddiy insonlarning hayoti va qahramonligi.
 Insoniy munosabatlar va jamoa birdamligi.
Obrazlar tizimi
Hikoyadagi obrazlar oddiy qishloq aholisi bo ‘ lib , ularning har biri o ‘ ziga xos
xulq - atvori va hayotiy pozitsiyalari bilan ajralib turadi . Abdulla Qodiriy obrazlarni
jonli va tabiiy tasvirlash orqali o ‘ quvchini ularning ichki dunyosiga
yaqinlashtiradi .
Asosiy qahramonlar:
 Asarning bosh qahramoni: Qishloq hayotining ramzi sifatida
ko‘riladigan inson. U o‘zining odilligi, jasorati va xalqqa bo‘lgan mehri bilan
ajralib turadi.
 Yordamchi qahramonlar: Voqealar rivojida asosiy qahramonlarni
qo‘llab-quvvatlovchi obrazlar. Ular qishloq jamoasining birdamligini aks ettiradi.
Hikoyaning kompozitsiyasi va voqealar rivoji
" Uloqda " hikoyasida kompozitsiya ixcham va sodda bo ‘ lib , voqealar izchil
ravishda rivojlanadi . Hikoyada voqealar bir joydan boshqa joyga o ‘ tish orqali
o ‘ zaro bog ‘ liq holda tasvirlanadi .
1. Boshlanish:
Hikoya qishloq hayotining tasviri va qahramonlarning kundalik faoliyatlari bilan
15

boshlanadi. Bu qismda yozuvchi qishloqning tabiiy manzaralarini mahorat bilan
tasvirlaydi.
2. Rivojlanish:
Voqealar rivoji orqali hikoya qahramonlarining hayotidagi muhim hodisalarni
ko‘rsatadi. Unda insoniy munosabatlar va ijtimoiy muammolar tasvirlanadi.
3. Cho‘qqi nuqtasi: Hikoyadagi eng dramatik voqealar. Bu qismda
qahramonlarning ichki kechinmalari va qarorlari asosiy o‘ringa ega bo‘ladi.
4. Tugallanish:
Hikoya odatda kutilgan yoki kutilmagan yakun bilan tugallanadi. Unda muallif
o‘zining asosiy g‘oyasini o‘quvchiga yetkazadi.
Badiiy xususiyatlari
 Tili va uslubi: Abdulla Qodiriyning tili sodda va jonli bo‘lib, qishloq
odamlari nutqini o‘ziga xos tarzda aks ettiradi. Uning badiiy tasvirlari voqealarni
o‘quvchi ko‘z o‘ngida jonlantiradi.
 Tafsilotlar tasviri: Qodiriy tafsilotlarga alohida e’tibor qaratib, har
bir voqeani hayotiy va realistik qilib tasvirlaydi.
 Tasviriy qudrat: Hikoyaning har bir sahnasi mahorat bilan
tasvirlanib, o‘quvchini o‘ziga jalb qiladi.
Hikoyaning ahamiyati
" Uloqda " hikoyasi o ‘ zbek adabiyotida milliy an ’ analarni aks ettiruvchi
muhim asar sifatida qadrlanadi . Bu asar orqali Abdulla Qodiriy oddiy insonlar
hayotini , ularning qadr - qimmatini va jamiyatdagi o ‘ rnini yuksak darajada yoritgan .
Hikoya xalqning ma ’ naviy merosini saqlashda va adabiyotni boyitishda muhim
ahamiyatga ega .
“ Uloqda ” hikoyasi oddiy hayotiy voqealar orqali chuqur ma ’ naviy
mazmunni yoritib beruvchi badiiy asar bo ‘ lib , Abdulla Qodiriyning mahoratini
16

yana bir bor namoyish etadi . Ushbu hikoya o ‘ zbek adabiyotida hikoya janrining
rivojiga sezilarli hissa qo ‘ shgan .
2.2. Shukur Xolmirzayevning hayoti va ijodi , “ Oq kema ” asari tahlili
Shukur Xolmirzayev o‘zbek adabiyotining iste’dodli vakili bo‘lib, uning
asarlari o‘zining falsafiy va insoniy mazmuni bilan ajralib turadi. “Oq kema” asari
o‘zbek adabiyotida chuqur ma’naviy va falsafiy mazmunni o‘zida mujassam etgan
asar sifatida e’tirof etiladi.
Shukur Xolmirzayev o‘zbek adabiyotining taniqli yozuvchisi bo‘lib,
o‘zining betakror badiiy uslubi va qahramonlarining hayotiy tasviri bilan ajralib
turadi. U 20-asr o‘zbek adabiyotida hikoya, qissa va roman janrlarini
rivojlantirishga katta hissa qo‘shgan.
Xolmirzayevning asarlarida inson tabiatining murakkab jihatlari, ijtimoiy
muammolar, milliy qadriyatlar va inson ruhiyatining nozik tasvirlari yuksak
darajada aks ettirilgan. Uning ijodi insoniyatning ezgulik va adolatga intilishlarini
aks ettiradi.
Shukur Xolmirzayevning hayoti haqida qisqacha ma’lumot
 Tug‘ilishi: Shukur Xolmirzayev 1940-yil Qashqadaryo viloyatining
Koson tumanida tug‘ilgan.
 Ijodiy faoliyati: Yozuvchi hayoti davomida bir qator hikoya, qissa va
romanlarni yaratib, o‘zbek adabiyotini yangi mavzular va badiiy uslublar bilan
boyitdi.
 Mavzulari: Shukur Xolmirzayev asarlarining asosiy mavzusi insoniy
munosabatlar, hayotning achchiq va shirin jihatlari, milliy an’analar va ijtimoiy
masalalardan iborat.
17

“Oq kema” – ramziy va falsafiy hikoya
“Oq kema” Shukur Xolmirzayevning eng mashhur asarlaridan biri bo‘lib,
inson tabiatining murakkabligi, ezgulik va adolatsizlikning kurashi, hamda
insonning o‘z qadr-qimmatini anglash haqidagi falsafiy mavzularni yoritadi.
Hikoya ramziy mazmunga ega bo‘lib, unda hayot va insonning mohiyati haqida
chuqur fikrlar ifodalangan.
Asarning asosiy mavzusi va g‘oyasi
“Oq kema” asarining mavzusi inson ruhiyati va hayotdagi kurashning
timsoli sifatida talqin etiladi. Hikoyada insonning orzulari, hayotiy sinovlari va
ezgu niyatlarining hayot haqiqatlari bilan to‘qnashuvi tasvirlanadi.
Asosiy mavzular:
 Orzu va haqiqatning ziddiyati.
 Insonning tabiat bilan uyg‘unligi.
 Ezgulik va yovuzlik o‘rtasidagi kurash.
Obrazlar tizimi
“ Asar qahramonlari ” orqali yozuvchi turli xil xarakterlarni yoritadi va
ularning ichki kechinmalarini ochib beradi .
1. Bosh qahramon: O‘z orzu va ezgu niyatlariga sodiq qolishga
intiluvchi inson. Uning fe’l-atvori va qarashlari asar g‘oyasini ifodalashda muhim
o‘rin tutadi.
2. Ikkinchi darajali obrazlar: Hikoyadagi voqealar rivojida ishtirok
etuvchi boshqa qahramonlar. Ular orqali yozuvchi ijtimoiy munosabatlarni va
insoniy ziddiyatlarni yoritadi.
18

Kompozitsiya va voqealar rivoji
Hikoyada voqealar oqimi o ‘ zaro uzviy bog ‘ liq ravishda rivojlanadi . Har bir
qismda yozuvchi qahramonlar hayoti va ularning ichki dunyosini yoritadi.
1. Boshlanish:
Hikoyada bosh qahramonning ichki kechinmalari va uning orzu-istaklari
tasvirlanadi.
2. Rivojlanish:
Voqealar rivojida qahramonlar hayotidagi muhim voqealar va ularning ichki
qarashlari yoritiladi.
3. Cho‘qqi nuqtasi: Hikoyaning eng dramatik qismi bo‘lib, unda bosh
qahramonning qarorlari va ular bilan bog‘liq oqibatlar namoyon bo‘ladi.
4. Tugallanish:
Asar odatda chuqur ramziy mazmun bilan tugallanib, o‘quvchini chuqur o‘yga
chorlaydi.
Badiiy xususiyatlari
 Ramziy mazmun: “Oq kema” asarida oq kema insonning orzulari va
ezgu intilishlarini ifodalaydi. Ushbu ramziy obraz o‘quvchini falsafiy va ma’naviy
xulosalar chiqarishga chorlaydi.
 Tafsilotli tasvir: Shukur Xolmirzayev atrof-muhit va qahramonlarning
ichki kechinmalarini batafsil tasvirlash orqali o‘quvchini voqealar ichiga olib
kiradi.
 Tili va uslubi: Yozuvchining tili sodda, lekin badiiy bo‘lib, o‘quvchiga
asar mohiyatini chuqur his qilish imkonini beradi.
Hikoyaning ahamiyati
“ Oq kema ” o ‘ zining ramziy mazmuni va chuqur falsafiy g ‘ oyalari bilan
o ‘ zbek adabiyotida alohida o ‘ rin egallaydi . Shukur Xolmirzayev insonning ezgu
19

intilishlari va hayotiy sinovlarini badiiy jihatdan mukammal tasvirlab , o ‘ zbek
adabiyotining boy merosiga katta hissa qo ‘ shgan .
Shukur Xolmirzayevning “ Oq kema ” asari insonning orzulari , kurashlari va
hayotiy sinovlari haqida yozilgan falsafiy hikoya bo ‘ lib , unda milliy ruh va
umuminsoniy qadriyatlar uyg ‘ unlashgan . Bu asar o ‘ zbek adabiyotida o ‘ ziga xos
badiiy boylik bo ‘ lib , o ‘ quvchiga chuqur ma ’ naviy ozuqa beradi .
XULOSA
Ushbu tadqiqotda hikoya va novella janrlarining adabiyotdagi o ‘ rni , ularning
badiiy xususiyatlari va tahlil usullari yoritildi . Abdulla Qodiriy va Shukur
Xolmirzayev asarlari orqali ushbu janrlarning milliy adabiyotimizda qanday
namoyon bo ‘ lishi ko ‘ rsatildi .
Hikoya va novella janrlari inson ruhiyatini yoritishda , uning ichki
kechinmalarini tasvirlashda noyob imkoniyatlarga ega ekanligi aniqlandi . Milliy va
ma ’ naviy qadriyatlarni badiiy tasvirlashda bu janrlarning ahamiyati beqiyosdir .
Mazkur janrlar Abdulla Qodiriy va Shukur Xolmirzayevning asarlari
misolida chuqur o ‘ rganilib , milliy adabiyotimizda qanday namoyon bo ‘ lishi haqida
muhim xulosalar chiqarildi .
Tadqiqot davomida hikoya va novella janrlari inson ruhiy holatlarini
yoritishda , ichki kechinmalarni tasvirlashda o ‘ ziga xos badiiy imkoniyatlarga ega
ekani aniqlandi . Shu bilan birga , milliy va ma ’ naviy qadriyatlarni san ’ at darajasida
tasvirlashda ushbu janrlarning o ‘ rni va ahamiyati alohida ta ’ kidlandi .
20

Abdulla Qodiriyning “ Uloqda ” hikoyasi milliy urf - odatlarimiz va
qadriyatlarimizni aks ettirishda o ‘ ziga xos namunadir . Shukur Xolmirzayevning
“ Oq kema ” asari esa insoniyatning ezgulik va adolatga intilishlarini ramziy va
falsafiy uslubda yoritadi . Xulosa qilib aytganda , hikoyachilik bu shunchgaki
ma ’ lum sujetga asoslangan voqelik yozish emas , balki aynan shu sujet orqaliu
o ’ quvchiga ezgulik ulashish . Bugungi zamonaviy hikoyalar ayni shunaqa faqat
voqelik asosida yozilayotgani biroz achinarli . Lekin guruch kurmaksiz bo ’ lmaydi
deganlaridek , ayni shu kurmaklar zamonaviy hikoyachilikka berilgan aksariyat
ta ’ riflarning sababidir . Hikoya yozuvchi tilga olgan davr va ayni hikoya
yozilayotgan davr o ’ rtasidagi masofa saqlanishi lozim . Hikoya qahramonlariga
to ’ xtalsak , biz o ’ zbek xalqi qadim - qadimdan bolalarimizga ayni hikoyalar , ertaklar
aytib ularga axloqni , odobni o ’ rgatib kelganmiz . Abdulla Oripov ta ’ kidlaganidek ,
Sharqqa xos donishmandlik bilan yo ’ l tutganmiz . Shu boisdan yozilajak
hikoyalarimizning bosh qahramonlarida butun millatga ta ’ sir etajak xususiyatlarni
ifodalashimiz kerakligini unutmaylik .
Shunday qilib , mazkur tadqiqot hikoya va novella janrlarining o ‘ zbek
adabiyotida nafaqat badiiy tasvir vositasi sifatida , balki milliy va umuminsoniy
qadriyatlarni aks ettiruvchi kuchli janr ekanini yana bir bor tasdiqladi .
21

REZYUME
This coursework, titled “Short Story and Novella Genres: Their Artistic
Features,” examines the distinctive characteristics of short stories and novellas,
focusing on their narrative structure, stylistic elements, and thematic depth. The
first chapter provides an in-depth exploration of the defining traits of short stories
and novellas, discussing their origins, evolution, and how these genres have
evolved over time. It analyzes the unique features that set short stories apart from
novellas, including their concise structure, character development, and thematic
expression.
The second chapter focuses on the detailed analysis of two prominent works
from each genre: [insert well-known short story examples] and [insert well-known
novella examples]. This section delves into the artistic techniques used by authors
to craft compelling narratives, such as plot development, symbolism, dialogue, and
imagery. It explores the interplay between the author’s style and the cultural,
social, and historical contexts in which these stories were written. Additionally,
this chapter examines how short stories and novellas serve as reflections of society,
capturing the essence of human experiences through condensed and impactful
storytelling.
22

Furthermore, this coursework evaluates the impact of these genres on
literature and how they have shaped readers' perceptions over time. The analysis
demonstrates the versatility of short stories and novellas in portraying complex
emotions, societal issues, and individual struggles within a limited narrative space.
It also discusses the enduring relevance of these genres in contemporary literature,
highlighting their ability to engage readers with concise yet rich narratives that
leave a lasting impression.
Overall, this coursework aims to provide a comprehensive understanding of
the short story and novella genres, their unique artistic features, and their place
within the broader literary landscape. By examining both theoretical aspects and
practical applications, it bridges the gap between literary theory and creative
expression, offering valuable insights into the diverse ways in which these genres
have evolved and continue to influence the world of literature.
23

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Abdulla Qodiriy. "Uloqda" hikoyasi.
2. Shukur Xolmirzayev. "Oq kema" asari.
3. O‘zbek adabiyoti tarixidan manbalar.
4. Hikoya va novella janrlarini o‘rganishga oid ilmiy maqolalar.
5. Solijonov, Yo ldosh.ʻ O zbekiston milliy ensiklopediyasi ʻ . Birinchi jild.
Toshkent, 2000-yil.
6. Vladimirova N., Sultonova M., Uzbekskiy rasskaz, Toshkent, 1968-
yil.
7. Normatov U., Janr imkoniyatlari, Toshkent, 1970-yil.
8. Adabiyot nazariyasi, 2 jildli, Toshkent, 1978—1979-yil.
9. Adabiyot nazariyasi [Darslik], Toshkent, 1986-yil.
10. Adabiy turlar va janrlar, 3 jildli, Toshkent, 1991—1992-yil.
FOYDALANILGAN INTERNET SAYTLAR
11. https :// uz . wikipedia . org / wiki / Hikoya
12. https :// oefen . uz / uz / documents / referatlar / umumiy / hikoya - xususiyati
13. https :// uz . wikipedia . org / wiki / Novella
24

14. https :// cyberleninka . ru / article / n / hikoyalarda - davr - va - qahramon -
masalasi
15. https :// www . intereuroconf . com / index . php / ispc / article / download /
3025/2323/2315
16. https :// azbyka . com . ua / uz / chto - takoe - rasskaz - opredeleniya - i - primery /?
srsltid = AfmBOopj 6 Dn 7 M 7 dded 7 pQ 36 PS - bBlUQI 6 QSajlyYGYFhInKBohk 5- AZN
17. https :// t . me / s / Yosh _ qalamkashlar ? q =
%23 ijodkor _ darsxonasi & before =3298
18. https :// in - academy . uz / index . php / zdit / article / download /
38810/24759/40829
19. https :// qomus . info / oz / encyclopedia / h / hikoya /
FOYDALANILGAN LUG’ATLAR
1
. O‘zbek tili
imlo lug‘ati https://imlo.uz/
25

Sotib olish